EDiTORUN NOTU

EDiTORUN NOTU
[email protected]. tr
Merhaba
Tam da ~ubat say1tll1Zl toparlama tela§l ic,;erisindeyken aldlk Ermeni astlh Tiirkiye vatanda§1 gazeteci Hrant Dink'in oldiiriildiigii haberini. Bu cinayet ister istemez bir infial olu§turdu kamuoyunda. Hakikat §U ki, seven sevmeyen herkes
iiziildu Dink'in 6lduriilmesine. Ermeni cemaatine yonelik olarak c,;lkard1g1 Turkc,;e/Ermenice Agos gazetesinde yazd1g1 yaztlar her ne kadar tepki c,;ekse de, mutedil bir insandi. Hrant Dink'in bedenini hedef alanlar, ku§kusuz bir plana sahipler. Bu siradan bir tercih degil c,;iinkii. ~unu ac,;1kc,;a soylememiz gerekiyor:
Hrant Dink, ic,;imizde bulunmas1 gereken bir sesti. Bu topraklara bir dii§manl1g1 yoktu, bizim bir parc,;amiz olarak konu§uyordu; onu korumay1 becerebilmeliydik. Hrant Dink'e slktlan kur§unun Tiirkiye'ye, onun biiyiik gelecegine slktld1gllli dii§iiniiyoruz. Ve elbette bu cinayeti §iddetle kllliyoruz ...
~ubat saylffilZda Klbns'1 dosya konusu yapuk. Biliyorsunuz bir siiredir TurkiyeAvrupa Birligi ili§kileri c,;erc,;evesinde konu§ulmaya ba§land1 Klbns. Klbns Rum
Kesimi'nin AB'ye giri§iyle mesele aruk sadece Birle§mi§ Milletleri ilgilendiren
bir mesele olmaktan c,;iku. Dosyamizda tarihi bir c,;erc,;eve ic,;erisinde Klbns meselemizi, bu meselenin kilometre ta§lanru ve geldigi a§amay1 vermeye c,;ah§uk.
Ankara'dan arkada§1tll1Z Miicahit Kiic,;ukytlmaz'm degerli katkilanyla §ekillendirdigimiz dosya, hem yaz1 hem de roportajlanyla ufuk ac,;1c1 bir dosya oldu. Yaz1lan okuyanlann, Klbns meselesi konusunda donanacagllli dii§iiniiyoruz.
Bu say1tlllzda Ibrahim Karagiil, Saddam'm idamiru; Mehmet Emin Guz, eski
Yarg1tay Cumhuriyet Ba§savc1s1 Sabih Kanadoglu'nun Cumhurba§kanlig1 sec,;imiyle ilgili yorumlanru analiz etti. Cemal Aydm, Batmm ruh halini yans1tan c,;ok
giizel bir c,;eviriyle dergimize katkida bulundu. Birkac,; say1dir yaztlanna ara veren sevgili Sibel Eraslan, bu say1yla beraber "Kadm Sultanlar" serisine devam
edecek. Mustafa Armagan ise, tersinden sorular sormaya devam ediyor. Gene,;
yazarlanmiz ~amil Potur, Pmar Zengin, <;;:igdem Can da hevesleri ve baki§lanyla dergimize canltllk kauyorlar.
Sevgili okuyucular1tll1Z. Sizlere hem diizey hem tasanm ac,;1smdan Turkiye'nin
en iyi dergilerinden birini sunuyoruz her ay. Bir anlamda her ay size, seksen
sayfalik kiymetli bir mektup g6nderiyoruz. E§inize dostunuza gosterebileceginiz, ahc1slill c,;ogaltabileceginiz bir mektup bu. Dergiyi <;;!karma ve onu kaliteli
tutma konusundaki 1sranmiza sizin de kattlmaruz1, Mostar'1 yaygirtla§tirmaruzi
istiyoruz. Mostar Dergisi'nin bir sahibi de siz degerli okuyucularsllliz <;;iinkii ...
Mart saylffilZda bulu§mak dilegiyle.
Ho§c,;akalm ...
ismail KOSE
•
•
ABD-INGILTERE-RUSYA
•
GIRDABINDA KIBRIS
GENELDE AKDENiZ HAVZASI, OZELDE KIBRIS ADAS! UZERiNDEKi <';IKAR <';ATI~MALARININ
VE GUvENLiK KAYGILARININ FOTOGRAFI <;EKiLMEK iSTENiRSE, D<; BUYUK AKTORDEN
Hi<;BiRiNiN, ADANIN TEK BiR DEVLET TARAFINDAN YONETiLMESiNE
TARAFTAR OLMAYACAGI GORULUR
ilindigi gibi di.inya politikasmdaki degi;;imler, hele
ki <;,:ikarlan yogunla;;1yor
ya da <;;at1;;1yorsa, <;;ogunlukla bi.iylik aktorlere bagunlt olarak geli;;ir ve ;;ekillenir. Stratejistler tarafmdan Dogu Akdeniz'de ylizen bir sava;; gemisi olarak tammlanan Ktbns adasllllll havzas1, bu havzaya koffi§u bolgelerle
beraber goz oni.inde bulunduruldugunda ancak anla;;tlabilir.
Adamn, bi.iylik gli<;,:lerin stratejik
planlanndaki konumunu belirleyen 'sava;; gemisi' tammlamas1,
bu stratejilerin <;;at1;;mas1 kadar
uyumunu da belirtmektedir. Bu
tammlama, uluslararas1 ili;;kilerde realist perspektiften resim
<;;izmemizi kolayla;;tmnaktadtr.
Bunun i<;;in once ;;u sorulan cevaplamalty1z: Sava;; gemisi nerede durrnakta, bulundugu cografyadan hangi bolgeleri etkilemekte veya tehdit etmekte? Gi.iney Anadolu, Glineybat1 Asya
ve Kuzey Afrika bolgelerine
kom;;u Dogu Akdeniz havzasma
zengin enetji kaynaklanna sahip
B
~
.~$UBAT'07
...
Kbrfez Bolgesi ile Kafkasya ve
hinterland1 eklendiginde ortaya
<;:tkan cografi tablo, adanm jeostratejik gli<;; dagtllffil ve jeoekonomik kaynak payla;;1mmda bulundugu yere i;;aret etmektedir.
Cografya, bir bolgenin kaderini
§ekillendiren en onemli etkenlerden biridir. Soguk Sava;; dbneminde ozellikle ingiltere'nin,
Ortadogu'ya yonelik politikalan
ve iki super gliclin bolgeye mi.idahil olma istekleri, zaman zaman Ktbns i.izerinden ger<;;ekle;;mi§tir. ikinci Di.inya Sava;;1 sonrasmda artan dekolonizasyon
hareketlerine paralel olarak Rum
ve Yunanltlar, ada i<;;in self-determinasyon talebinde bulunmu;;lardt. ingiltere'nin, Silvey§
Kanalt'na ve Ortadogu'ya yonelik siyasi angajmanlan i<;;in askeri i.is durumunda olan ada, vazge<;;ilmez onemdeydi. Soguk Sava1{m ba§ladtgi yillarda ingiltere
i<;;in diger 6nemli korku, adada
ni.ifusun i;ogunlugunu olu;;turan
Rumlann, Rusya ile olan yakm
dini baglar dolay1s1yla Ruslara
adada askeri i.is vermeleriydi.
Zamarun ingiltere Di§i§leri Bakanlan Ernest Bevin ve Anthony
Eden'in, Rumlann self-determinasyon taleplerinin Enosis anlamma geldigini belirtmeleri ve bu
talepleri reddetmeleri, ingiltere'nin, etkileri bugi.ine yans1yan
Dogu Akdeniz stratejisi hakkmda ipuc;;lan vermektedir. ingiltere'nin korkusu, Yunan/Rum-Rus
Ortodoks din karde§liginin siyasi platformda olast bir ittifaka
doni.i§mesi ve sonucunda Rusya'nm, Afro-Avrasya ana kitas1run birle§tigi Dogu Akdeniz'de
i.is kazanarak ingiliz c;;ikarlanna
darbe vurmas1chr. Bu gibi nedenlerle adanm sadece Rum
egemenligine girmesine kar§l
olan ingiltere, 1955'te Ankara'run soruna mi.idahil olmasma
kar§l c;;lkmaffil§, Ti.irk-Yunan-ingiliz diplomatlannm kat1ld1g1
mi.izakereler sonucu self-determinasyon karan, siyasal olarak
e§it kabul edilen iki topluma biraktlffil§tlf. 1963'te ba§layan
Kanl1 Noel ile fiilen ylkilan 1960
Kibns Cumhuriyeti'ni yeniden
tesis etmek ic;;in adaya mi.idahale
etmek isteyen Ankara, Soguk Sava§ §artlan ic;;inde bi.iyi.ik gi.ic;;lerin stratejilerine uygun hareket
etmek zorunda kalilll§ti.
ingiltere'nin di.inya politikalannda giderek zaytllayan konumunu gi.ic;;lendirmek ic;;in sec;;tigi en
onemli iki strateji, ABD ile yakinla§mak ve Avrupa bi.iti.inle§me si.irecine dahil olmaktrr. Dogu Akdeniz'deki c;;ikarlanni, 1956
Suvey§ Krizi'nden sonra ABD c;;1karlanyla 6rti.i§ti.irmek zorunda
oldugunu anlayan Londra, Avrupa ic;;inde ABD'nin kolu vazifesi-
bolgenin Avrupa ac;;ISmdan onemini ortaya koymu§tur. Soguk
Sava§ sonras1 donemde onem
kazanan enetji gi.ivenligi ve ekonomik kaynaklann dunya pazarlanna gi.ivenli §ekilde ula§tmlmas1 gibi konular, adarun konumunun yeniden yorumlanmas1na yol a<;;ffil§tlf.
Klbns'm Kafkaslar, Orta Asya ve
Ortadogu petrol ve dogal gaz gibi enerji kaynaklarmm dunya
pazarlanna en ucuz ve kisa yoldan nakliyesinde soz konusu
bolgelerin kap1S1 durumunda olmas1, Soguk Sava§ sonras1 dOnemde ABD'nin adaya olan ilgisini artlfffil§tlr. Lobilerin ABD di§
politikasmdaki etkiriligi yadsmamaz bir gerc;;ektir. Bu nedertle
ABD'nin bolge politikalan, ic;;te
ve d!§ta agrrhk sahibi lobilerden
oldukc;;a etkilenmektedir. Diger
taraftan ABD'nin kUresel stratejik
c;;ikarlanntn hayatiyet kazand1gi
gucu, bu c;;ikarlarla 6rti.i§ti.igi.i ·
oranda etkisini gostermektedir.
ABD'deki gi.ic;;lu Yunan lobisi,
ABD'nin adaya yonelik politikalarmda belirgin bir rol oynaffil§tlf: Ornegin 1974 Ban§ Harekat1 sonrasmda Yunan lobisi,
Washington'un Ti.irkiye'ye silah
ambargosu uygulamas1 ic;;in harekete gec;;mi§ ve bunda ba§artl1
olmu§tur. ABD, Rusya'nm dunya enerji piyasasmdaki etkisini
azaltmak ve kirmak, gerek Kafkasya gerekse Orta Asya i.izerindeki gi.ici.ini.i smrrlamak, iran'1
c;;evrelemek ic;;in, Kafkaslar ve
Orta Asya dogal gaz ve petrollerinin Guney Anadolu'ya boru
hatlanyla baglanmasm1 desteklemi§tir. ABD'nin bolgedeki c;;1karlan ile Turkiye'nin c;;lkarlan
zaman ic;;inde 6rti.i§mi.i§ ve uzun
zaman suriincemede kalan Baku-Ceyhan petrol boru hatti
projesi boylelikle hayata gec;;mistir. R::ikfi-1.Pvh::in hnni h<itt1-
manda odasmda yer almanu
yolunu ac;;u. Bu nedenle, 24 N:
san 2004'te yapilan referandur
sonrasmda, Ye§il Hat KKTC/A
smm oldugu kadar ABDIAB s
nm olarak da gorlildi.i.
nm, ABD'den yeterli destek bulamay1p si.irlincemede kalmas1nm nedenlerinden biri de, hattm Ermenistan'1 bypass etmi§
olmasmm ABD'deki Ermeni lobisinde rahats1zhk uyand1rmas1d1r. SonU<;ta baz1 uluslararas1
geli§meler, ABD'yi bolgede yeni arayi§lara si.irlikledi: Rusya'nm giderek di.inya enetji piyasalannda ag1rhg1m hissettirmeye ba§lamas1; Gi.iney Klbns
Rum Yonetimi'nin ti.im ada ad1na AB'ye tam i.iye olmasmm kesinle§mesi; 11 Eyli.il saldmlan;
Ortadogu ban§ si.irecindeki yava§hk ve Saddam Hi.iseyin'i yonetimden indirmek ic;;in ABD'
nin Irak'1 i§gal etmesi. Klbns bu
noktada, onemli jeostratejik konumu ile uluslararas1 gi.indeme
oturdu. 2002'de, ABD destekli
Birle§mi§ Milletler plam gi.indeme geldi. BM Genel Sekreteri
Kofi Annan'm ad1yla amlan
plan, bir anlamda Soguk Sa...
·'.i
•lit
va§'m yaptlmam1§ antla§mas1ydi. Bilindigi gibi Soguk Sava§'m
sona erdigi ilan edildikten sonra herhangi bir antla§ma imzalanmam1§, ortaya c;;1kan sorunlar
ate§keslerle sogutulma yoluna
gidilmi§ti. Bu anlamda Soguk
Sava§ sonras1 donemin ilk antla§mas1, Annan Plam yoluyla
Klbns'ta yap1lacaku. BM temelinde c;;ozi.ime kavu§turulmas1
di.i§i.ini.ilen sorunun gelecegi
AB'ye endeksleniyordu. Annan
Plam'nm ortaya kondugu konjonkti.ir goz oni.ine almdigmda,
plan adada inisiyatifin ve soz
hakkmm sadece Avrupa Birligi'ne gec;;mesine ABD'nin verdigi tepkidir. Plan, bir bakima
adada inisiyatifin bir k1smm1
BM i.izerinden ABD'ye transfer
etme c;;abas1d1r. Plan, aym zamanda ABD'ye, Ortadogu'nun
kap1s1 ve enetji kaynaklarmm
dag1ummda stratejik konuma
sahip bu 'sava§ gemisinin' ku-
Peki, Rusya bu resimde nerec
duruyor? Rusya ile GKRY arasu
daki ki.ilti.irel baglann her an E
yasi platforma ta§mabildigi '
su·atejik zaman arahklannda c
taya c;;ikan hemen her karar aln
si.irecinde Rusya'nm GKRY'n
yanmda yer aldig1 gorlilmi.i§ti.
Rusya, Annan Plam referandun
sunulmadan once, BM Gi.ivenl
Konseyi'nde planm uygulama
nm Konsey'in gi.ivencesinde <
mas1yla ilgili karar tasans:
Rumlann istegi dogrultusun
veto etmi§tir. Burada haurlann
Sl gereken Cinemli bir nokta <
hem ingiltere ve ABD hem
Rusya'nm veto hakkma sal
BM Gi.ivenlik Konseyi dai
i.iyesi i.ilkeler oldugudur.
Buglin ingiltere, ABD'nin Av
pa ic;;indeki kolu gibi hare
etmekte ve adada artan Avn
etkisinden rahats1zhk duym
tadir. Bolge i.izerindeki stratt
-------illllllill-----------------·~-·---·------
r,;1karlanm diger Avrupa ulkeleri ile payla§mak zorunda kalmaktansa, r,;1karlannm daha
r,;ok 6rtli§tligu Turkiye ve ABD
ile i§birligine gitmektedir. Guney Kibnsh Rumlar ise AB'ye
Yunanistan uzerinden, BM'ye
Rusya uzerinden yakla§maktad1rlar. ingiltere bolgeye, adada
bulunan iki asked ussunu (Dikelya ve Aktoria) koruma penceresinden bakmaktadir. Rusya, dinl/kulturel ar,;idan yakm
oldugu Rumlann yanmda yer
alarak bolgeye mudahil olmanm yollanm aramaktad1r.
ABD'nin pozisyonu, belki de
ir,;lerinde en kan§1k olamd1r.
Bolgedeki kuresel r,;1karlanyla
zaman zaman r,;at1§an Yunan/Rum r,;1karlanm koruyan
ABD ir,;indeki gur,;lU Yunan lobisinin sistemdeki nisp! agirhg1na gore soylem geli§tiren Washington, BM gibi kuresel arar,;lan yoluyla da bolgede etkinligini art1rma r,;abasmdad1r.
Genelde Akdeniz havzas1, ozelde Klbns Adas1 uzerindeki r,;ikar
r,;at1§malannm ve guvenlik kaygtlannm fotograf1 r,;ekilmek istenirse, ur,; buytik akterden hir,;birinin, adanm tek bir devlet tarafmdan yonetilmesine taraftar olmayacagi gbrultir. Taksim, bir anlamda tercih edilebilir bir durumdur. <;unkli tek elden yonetilen Klbns'm herhangi bir devlet
tarafmdan kontrol edilebilmesi
-ki bu Soguk Sava§ ytllannda
ABD ve SSCB arasmda Kibns
uzerinde med-cezire neden olmu§tur- ihtimali oldukr,;a fazladir. Bu nedenlerle, adadaki mevcut bolunmli§lligun korunmas1
§U anda buytik aktorlerin i§ine