birincilik ödülü

Transkript

birincilik ödülü

Yarýna
bir deðer
býrak
TURÝZM SEKTÖRÜ
BÝRÝNCÝLÝK ÖDÜLÜ
Mehmet Kemal Dedeman
Araþtýrma ve Geliþtirme
Proje Yarýþmasý
TURÝZM SEKTÖRÜNDEKÝ YENÝ EÐÝLÝMLER PERSPEKTÝFÝNDE EGE BÖLGESÝNDEKÝ ZEYTÝNCÝLÝK
VE ZEYTÝNYAÐI ÜRETÝMÝNÝN ALTERNATÝF TURÝZM TÜRLERÝ ÜZERÝNDEN DEÐERLENDÝRÝLMESÝ
(AYVACIK ÖRNEÐÝ)
TURÝZM SEKTÖRÜ
HAZIRLAYANLAR
DR. KUNTER MANÝSA
DR. BORA YERLÝYURT
DR. HASAN GÜL
MEHMET KEMAL DEDEMAN ARAŞTIRMA VE GELİŞTİRME PROJE YARIŞMASI - 2013
TURİZM SEKTÖRÜNDEKİ YENİ EĞİLİMLER PERSPEKTİFİNDE EGE BÖLGESİNDEKİ ZEYTİNCİLİK VE ZEYTİNYAĞI
ÜRETİMİNİN ALTERNATİF TURİZM TÜRLERİ ÜZERİNDEN DEĞERLENDİRİLMESİ (AYVACIK ÖRNEĞİ)
ÖZET
Araştırma Projesinin çatkısı şu şekilde özetlenebilir;
Çalışmanın giriş bölümünde; zeytin ağacının ve zeytinyağının Akdeniz Havzası ve medeniyeti için önemi ile Akdeniz kültüründeki yeri anlatılmaktadır.
2. bölümde; Dünya’da değişen turizm anlayışı ve çeşitlenen Alternatif turizm türleri aktarılmakta, zeytincilik ve zeytinyağı üretiminin alternatif turizm türleri ile ilişkisi ve barındırdığı
potansiyeller anlatılmaktadır.
3. bölümde; Ege bölgesi zeytincilik, zeytinyağı üretimi ve endüstriyel arkeolojiye konu olan
eski zeytinyağı işlikleri üzerinden değerlendirilmektedir.
4. bölümde; Oluşturulan modelin kavramsal kurgusu-yaklaşımı aktarılmaktadır. Zeytincilik,
zeytinyağı üretimi ve eski zeytinyağı işlik ve fabrikalarının tüketilebilir ve sürdürülebilir bir
turistik bir ürüne dönüştürülebilmesi için gerekli koşullar ve değişkenler (bileşenlerpaydaşlar) ile bu değişkenlerin birbiriyle ilişkileri aktarılmaktadır.
5. bölümde; Ayvacık bölgesi model üzerinden değerlendirilmektedir. Buna göre; bölgenin
örneklem alan olarak seçilme nedenleri, doğal-beşeri özellikleri, zeytincilik ve zeytinyağı
üretimi, turizm altyapısı ve potansiyelleri, bina stoku ve mimari özellikleri model bağlamında değerlendirilmektedir.
6. bölüm sonuç ve değerlendirilmeler bölümüdür. Bu bölümde modelin örneklem alan üzerinden sınanması sonucunda elde edilen veriler ve model kurgusu içinde genel değerlendirmeler aktarılmaktadır.
Anahtar Kelimeler: Alternatif turizm, Oleo-turizm, Eski Zeytinyağı fabrikaları, Endüstriyel
Arkeoloji
1
ÖNSÖZ
Mehmet Kemal Dedeman Araştırma ve Geliştirme Proje Yarışması 2013’e katılan bu çalışma Yıldız Teknik Üniversitesi Araştırma Projeleri Koordinatörlüğü bünyesinde 2010-2013
yılları arasında yürütülen “EGE BÖLGESİNDEKİ ESKİ YAĞHANE VE ZEYTİNYAĞI FABRİKALARININ TURİZME YÖNELİK OLARAK DEĞERLENDİRİLMESİ” konulu araştırma
projesi kapsamında hazırlanmıştır. Söz konusu araştırma projesi mimarlık, bölge planlama,
ekonomi ve turizm uzmanlarının yer aldığı interdisipliner bir çalışmadır. Ege bölgesinde bulunan arkeoloji ve endüstriyel arkeoloji mirası olan eski yağ işlikleri ve zeytinyağı fabrikaları
üzerine yürütülen araştırma projesi kapsamında; Egedeki Turizm Bölgelerinde Bulunan Eski
Yağhane (zeytinyağı) Binalarının Tespiti, Sosyal, ekonomik ve kültürel perspektifte korunması, rehabilitasyonu ve çağdaş ihtiyaçlar doğrultusunda alternatif turizm türlerine yönelik
olarak yeniden kullanılabilmelerine olanak sağlayacak yöntemlerin geliştirilmesi amaçlanmaktadır.
Proje kapsamında; Ege bölgesinde bulunan 76’sı kayıtlara girmiş (Tescilli Kültür ve Tabiat
Varlığı) 52’si girmemiş (atıl durumda bulunan) toplam 128 adet eski zeytinyağı işliği ve fabrikası tespit edilerek (rölöve) belgelenmiştir. Belgelenen bina stokunun bulunduğu bölgelerin doğal-beşeri özellikleri, turizm altyapıları ve potansiyelleri incelenerek kurulan model
çerçevesinde alternatif turizm türleri açısından söz konusu yapıların restorasyon ve dönüşüm olasılıkları tartışılmıştır.
Ege bölgesi; doğal-beşeri özellikleri, turizm altyapısı ve potansiyelleri ile yapı stokunun
mimari karakteri açısından proje içinde 3 ana (havza) ve 7 alt bölgeye ayrılmaktadır. Yarışmanın 50 sayfa ile sınırlı içeriği gereği araştırma projesinin kapsamı daraltılmış olup;
Ayvacık bölgesi barındırdığı yapı stoku karakteri, turizm potansiyelleri ve altyapısı ile turizm sezonunun kısalığı nedeniyle bu çalışmaya uygun örneklem alan olarak seçilmiştir.
Kurgulanan model bu bölge üzerinden değerlendirilmiştir.
2
İÇİNDEKİLER
Özet ..................................................................................................................................... 1
Önsöz .................................................................................................................................. 2
İçindekiler............................................................................................................................. 3
Tablo Listesi......................................................................................................................... 4
Şekiller Listesi ...................................................................................................................... 4
Kısaltmalar ve Simgeler ....................................................................................................... 5
1. Giriş ................................................................................................................................. 6
2. Dünyada değişen turizm anlayışı ve çeşitlenen alternatif turizm türleri .......................... 11
2.1 Zeytincilik, zeytinyağı üretimi ve turizm ile ilişkisi (Oleo-Turizm) ............................. 12
2.2 Müzecilik .................................................................................................................. 16
2.3 Agri-endüstriyel turizm (tarımsal endüstri turizmi) ................................................... 17
2.4 Endüstriyel arkeoloji – turizm ................................................................................... 17
2.5 Gurme turizmi (Tatbilir turizm) ................................................................................ 20
2.6 Gastronomi turizmi, "slow-food" hareketi ................................................................. 21
2.7 Kırsal turizm............................................................................................................. 24
2.8 Kültür turizmi ............................................................................................................ 25
3. Ege kıyı bandı ve hinterlandının zeytincilik, zeytinyağı üretimi, bina stoku ve
alternatif turizm türleri üzerinden değerlendirilmesi ...................................................... 27
4. Kavramsal model yaklaşımı ........................................................................................... 31
5. Ayvacık bölgesi örnek çalışması .................................................................................... 37
5.1 Model açısından bölgenin doğal ve beşeri özellikleri ............................................... 38
5.2 Model açısından bölgede zeytincilik ve zeytinyağı üretim faaliyetleri ...................... 40
5.3 Bölgenin turizm altyapısı ve potansiyelleri ............................................................... 42
5.4 Bölgedeki eski zeytinyağı fabrikaları ve mimari özellikleri........................................ 45
6. Sonuç ve Değerlendirmeler ........................................................................................... 53
Kaynaklar ........................................................................................................................... 57
3
TABLO LİSTESİ
Tablo 1:
Gelişmiş ülkelerde 1990-2012 yıllarındaki zeytinyağı tüketimi (ton)
Tablo 2:
Saha çalışmasında belgelenen eski yağhanelerin konumları ve tescil durumları
Tablo 3:
Yıl içindeki zeytinyağı üretim süreci
Tablo 4:
Ayvacık bölgesi özelinde Oleo turizm ürünü
Tablo 5:
Ayvacık bölgesindeki turizm mekanları ve yüklenebilecek potansiyel işlevler
Tablo 6:
2012 yılına ait yağlık zeytin üretim verileri
Tablo 7:
Ayvacık ve köylerinin 2012 yılına ait turistik yatak sayıları
Tablo 8:
Ayvacık bölgesinde zeytinyağı üretimi ve turizm aktivitesinin yıl içinde
faaliyetlerinin kıyaslanması
Tablo 9:
Bölgedeki yapıların konumları, yapısal, donanımsal ve tescil durumları
Tablo 10: Ayvacık bölgesindeki eski yağhanelerin mimarilerini şekillendiren unsurlar
Tablo 11: Alternatif turizm aktivitesi olarak zeytinyağı üretimi açısından Ayvacık alt
bölgesinin kazanımları
ŞEKİL LİSTESİ
Şekil 1: Zeytin ağacının Akdeniz coğrafyasında kronolojik olarak kültür bitkisine dönüşmesi
Şekil 2: İzmir-Urla'da Klazomenai kazılarında ortaya çıkarılan zeytinyağı işliğinin
rekonstrüksiyonu
Şekil 3: Zeytin yetiştiricilerinin genel çok fonksiyonlu stratejileri
Şekil 4: Agia Paraskevi Endüstriyel Zeytinyağı Üretim Müzesi-Üretim binası plan şeması
Şekil 5: Agia Paraskevi Zeytinyağı Müzesi, Ana bina-üretim mekanı görünümü
Şekil 6: Ege bölgesinde zeytincilik faaliyetinin yoğun olarak gerçekleştiği ve eski yağhane
bina stokunun bulunduğu bölgelerin turizm merkezleri ile ilişkisi
Şekil 7: Zeytin kültürünün sürdürülebilir bir turistik ürüne dönüşme sürecine etkileyen faktörler
Şekil 8: Ayvacık bölgesi çevre ilişkileri
Şekil 9: Ayvacık kıyı alanı ve çevresi başlıca turizm potansiyelleri
Şekil 10: Ayvacık sahil bandında bulunan köyler ve eski zeytinyağı işliklerinin konumları
4
Şekil 11: Kayalar köyü sahilindeki eski zeytinyağı fabrikası (plan-kesit-vaziyet planı)
Şekil 12: Kayalar köyü sahilindeki eski zeytinyağı fabrikasının dış-iç fotoğrafları
Şekil 13: Büyükhüsun köyü sahilindeki eski zeytinyağı fabrikası (plan-kesit-vaziyet planı)
Şekil 14: Büyükhüsun köyü sahilindeki eski zeytinyağı fabrikasının dış-iç fotoğrafları
Şekil 15: Nusratlı köyü sahilindeki eski zeytinyağı fabrikası (plan-kesit-vaziyet planı)
Şekil 16: Nusratlı köyü sahilindeki eski zeytinyağı fabrikasının dış-iç fotoğrafları
Şekil 17: Nusratlı köyü sahilindeki eski zeytinyağı fabrikasının iç fotoğrafları
Şekil 18: Ahmetçe köyü ve Sazlı köyü sahilindeki eski zeytinyağı fabrikalarının görünüşleri
Şekil 19: Örneklem alan olarak seçilen Ayvacık alt bölgesinin ölçekler hiyerarşisindeki yeri
ve ölçekler arasındaki ilişkiler şeması
Şekil 20: Akdeniz Havzası ölçeğinde hiyerarşisi ve ölçekler arasındaki ilişkiler şeması
KISALTMALAR VE SİMGELER
UNTWO
World Tourism Organization
ERIH
European Routes of Industrial Heritage (Avrupa Endüstri Mirası Rotası)
TICCIH
The International Commitee for The Conservation of Industrial Heritage
UNESCO
United Nations Educational, Scientific and Cultural Organization
IOC
International Olive Council
IOOC
International Olive Oil Council
5
1.
Giriş
Türkiye dünyada önemli turist destinasyonlarından biridir. 1980’lerde başlatılan turizm hamleleri ile söz konusu küresel talebi ülke ekonomisi için önemli bir gelir kaynağına dönüştürmek amacıyla altyapı hamleleri gerçekleştirilmiştir. Ülkede Akdeniz ve Ege bölgesinde turizm potansiyeli bulunan alanlar (doğal çevre, iklim, tarih, kültür vb.) turizm bölgesi ilan edilerek konaklama, ulaşım vb. altyapı eksiklikleri devlet eliyle tamamlanmaya çalışılmıştır. O
dönemde “bacasız endüstri” olarak adlandırılan turizm sektörü; yoğunlukla deniz-güneş-kum
ve arkeolojik sit alanlarının ziyaret edildiği kültür turizmine yönlendirilmiştir. Bu çalışmalar
sonucunda; Türkiye 2012 yılında 31.456.076 turist misafir eden bir turizm ülkesine dönüşmüştür. [1]
Ancak bugün gelinen noktada dünyada turizme bakış değişmektedir. Turist sayısının ve
konaklama olanak ve standartlarının yükseltilmesi turizmin sürdürebilirliğinin sağlanması
açısından yeterli değildir. Türkiye gibi turizm sektörü bulunduğu doğal çevreden beslenen
turizm ülkelerinde alt yapı çalışmalarının amacını aşarak bulunduğu bölgede turizm varlığına ters düşecek biçimde doğal çevreye zarar vermesi söz konusu bölgelerde geri dönülmez sosyal ve çevresel sorunlara yol açmıştır. Paket turlar ile devasa tatil köyleri içinde
çok ucuz fiyatlara konaklayan turistler, ülke ekonomisine verimli katkı sağlamazken, turistlerin konakladıkları doğal ve beşeri çevre ile salt tüketim odaklı ilişki kurması aslında turizm aktivitesinin varlığına ve doğasına ters düşmektedir. Dünya Turizm Örgütünün 2012
yılı verilerine göre dünyada 1 milyar 35 milyon kişi seyahat etmiş ve bunun sonucunda 1
trilyon 75 milyon dolarlık gelir elde edilmiştir. Türkiye 31 milyon 456 bin 76 kişi ziyaretçi ile
dünyada 7. sırada, elde ettiği 29.35 milyar dolar turizm geliri ile 11. sırada bulunmaktadır.
Bu da Türkiye'nin turist başına yaklaşık 935 dolar gelir elde ettiğini göstermektedir. Dünya
Turizm Örgütü’nün 2012 yılına ait istatistikleri, Türkiye'nin 1980'lerden beri yürüttüğü turizm politikalarının yukarıda bahsi geçen olumsuzlukları (verimsizliği) destekler niteliktedir.
Zira Türkiye'yi ziyaret eden turistlerin profilleri ve gelir seviyeleri gelişmiş Batılı ülkelere
kıyasla daha düşüktür. Bu perspektifte ülkemizdeki turizm anlayışının sorgulanmaya başlanmış ve yeniden planlanması gündeme gelmiştir. Söz konusu planlamaya altlık teşkil
edecek olan tehditler ve bu tehditlerin bertaraf edilebilmelerini sağlayacak önermeleri şu
şekilde sıralamak mümkündür;
Ülkemizde turizm bölgelerinin karşı karşıya bulunduğu tehditleri kısaca anmak gerekir ise;
• Hızlı ve aşırı turizm odaklı yapılaşma sonucu çevresel bozulmalar ve turizm aktivitesinde
düşüş meydana gelmiştir. Bu durum ülkemizi düşük profilli, az harcama yapan turistlerin
ilgi alanı haline getirmiş ve turist sayıları artmasına karşın turizm gelirleri aynı oranda artmamıştır.
6
• Turizm bölgelerindeki yerli nüfusun hizmetler sektörüne kayması sonucu yerel beşeri aktivitelerin yok olmasına neden olmuştur. (tarım, ziraat, zanaat vb.)
• İkinci konutların artışı ve atıl yapı stoku oluşmasına neden olmuştur. Yılın ortalama 1,5
ayı kullanılan bu yapılar ekilebilir tarım alanların azalmasına yol açmıştır.
• Ülkemizde turizmin deniz- güneş - kum turizmine yönelik yapılandırılması dönemsel iş
gücü ihtiyacını doğurmuş, sezonluk nüfus hareketleri turizm bölgelerinde yaz-kış nüfusu
arasında büyük nüfus farkları oluşmasına yol açmıştır.
Yukarıda bahsi geçen sorunların aşılması hususunda ülkemizdeki turizm aktivitesi ile ilgili
şu önermelerde bulunulabilinir;
• Ülkemizde kitle turizminden vazgeçilmelidir. Çünkü kitle turizmi doğal çevresini ve tabiatını bir turizm kaynağı olarak kullanan bizim gibi ülkeler için kısa vadeli maddi kazanç sağlasa da uzun vadede doğal çevrenin tüketilmesine ve turizm aktivitesinin düşmesine yol
açmaktadır.
• Dünyada turizm anlayışı değişmektedir. Turizmde uzmanlaşmak önem kazanmaktadır.
Ülke bütününde turizm aktivitesi gerçekleşen bölgelerin potansiyelleri göz önüne alınarak
ürün farklılaştırmasına ve yere, yöreye özgü uzmanlaşmaya gidilmelidir.
• Türkiye’de turizm aktivitesinin yoğun olarak gerçekleştiği Ege ve Akdeniz kıyı alanları
aynı zamanda ülkemizin en verimli topraklarının bulunduğu coğrafyalardır. Söz konusu
alanlarda gerçekleştirilecek turizm aktivitesi bu verimli bu coğrafyayı (ekilebilir alanları)
tüketmek yerine burada gerçekleştirilen yerel faaliyetten beslenebilir. Gerçekleştirilecek
turizm faaliyetle tarımsal faaliyetle uğraşan yerleşik nüfus için ek bir gelir kaynağı olabilir
ve bu kaynak gerçekleştirilen faaliyetin kalitesinin yükseltilmesinde kullanılabilinir.
• Turist sayısını arttırmak yerine turist kalitesini arttırmaya yönelik daha sofistike turizm
türleri tercih edilmelidir.
Yukarıdaki önermelerden yola çıkarak; Ülkemizde gerçekleştirilen turizm aktivitesini verimli, sofistike ve sürdürülebilir bir turizm anlayışında yürütebilmek için turizm aktivitesinin yoğun olarak gerçekleştiği Akdeniz ve Ege kıyılarının doğal ve beşeri unsur ve potansiyellerinden faydalanmak gerekmektedir. Bu bağlamda; Akdeniz havzasına özgü bir bitki olan
zeytin ağacı önemli bir potansiyel teşkil edebilir.
Botanikte “olea-ceae” familyasından gelen “olea-europea” olarak adlandırılan zeytin ağacının anayurdu Akdeniz havzasıdır. Tam olarak ne zaman ve nerede ehlileştirilerek “oleaeuropea-sativa”’ya dönüştürüldüğü bilinmemekle birlikte, zeytin ve zeytin ağacı Akdeniz
7
medeniyetleri arasında kültürel ve ticari etkileşimin en önemli unsurlarından biri olmuştur.
Zeytinin ve yağının tarihte kullanım alanının çeşitliliği, zeytin ağacının dayanıklı ve uzun
ömürlü oluşu, mitoloji ve teolojide birçok mite konu oluşu vb. unsurlar söz konusu ağacı ve
meyvesini Akdeniz kültürünün en önemli unsurlarından biri yapmıştır.
Şekil 1: Zeytin ağacının Akdeniz coğrafyasında kronolojik olarak kültür bitkisine dönüşmesi
Anadolu’nun Ege Denizi kıyıları Akdeniz havzasında zeytin ağacının bulunduğu ve tarih boyunca zeytinyağının üretildiği en önem coğrafyalardan biridir. Kaynaklara göre Finikeliler
M.Ö. 2600-1600 arasında deniz ticareti yoluyla zeytinyağının ve zeytin fidelerinin tüm Akdeniz coğrafyasına yayılmasında önemli rol oynamışlardır.[2] Ege bölgesinde Urla’da yapılan
Klazomenai kazılarında yeryüzünde bilinen en eski zeytinyağı işliklerinden biri ortaya çıkarılmıştır. M.Ö. 600’e tarihlenen söz konusu işlik özgün haline uygun olarak yeniden inşa edilerek bugün müze işlevi ile kullanıma sunulmuştur. Müzede; M.Ö. 600’lerde kullanılan yöntemle iki kez zeytinyağı sıkımı gerçekleştirilmiştir. Yakın tarihte ise; Ayvalık zeytincilik ve
zeytinyağı üretimi nedeniyle Osmanlı imparatorluğu içinde önemli bir üretim ve ticaret merkezidir. Yine Foçalıların M.Ö. 600’de kurdukları ticaret kolonisinde Marsilya’dan getirdikleri
yabani zeytin ağaçlarını Anadolu’nun çeşitli zeytin ağaçları ile aşıladıkları bilinmektedir.[3] 19
yy.da Ayvalık’a yıllık 600 ticari geminin uğradığı ve birçok Avrupa ülkesinin bu ticaret ilişkisinden dolayı 1. Dünya savaşına kadar Ayvalık’ta konsolosluklarının bulunduğu bilinmektedir.[4] Bütün bu veriler göstermektedir ki; zeytincilik ve zeytinyağı üretimi tarih boyunca gerek
Akdeniz havzasının gerekse de Ege bölgesinin en önemli ekonomik, kültürel ve hatta sosyal
yaşantıyı şekillendiren unsurlarından biri olmuştur.
8
Şekil 2: İzmir-Urla'da Klazomenai kazılarında ortaya çıkarılan zeytinyağı işliğinin rekonstrüksiyonu
Bu bakış açısıyla, turizm aktivitesinin yoğun olarak gerçekleştiği Ege bölgesi; uygun iklim
ve jeolojik ortamı oluşturduğu zeytincilik ve buna bağlı zeytinyağı üretimi uzmanlaşmış ve
daha sofistike bir turizm anlayışı için çok önemli bir potansiyeldir. Çünkü zeytin ağacı ve
zeytinyağı bin yıllara varan uzun ömrü, meyvesi, tarih boyunca kullanım alanının çeşitliği
ve toplumlara yön veren ticari bir meta olarak mitolojiden, teolojiye birçok alana konu olmuş ve Akdeniz kültürü ile adeta bütünleşmiştir.
Bununla beraber, endüstri yapıları son çeyrek yüzyılda gelişen koruma anlayışı ile arkeolojinin ilgi alanına ve korunmaya değer yapılar sınıfına girmiştir. Çünkü bu yapılar gerek mimarileri gerekse de barındıkları donanımları ile inşa edildikleri dönemin üretim biçimlerine
ve dolayısıyla sosyal, kültürel, ticari yaşantısına ışık tutan en önemli tanıklardır. Endüstriyel arkeolojinin uzmanlık alanına giren bu yapılar korunmakta ve restore edilerek kültürel
mirasın bir parçası sayılmaktadırlar. Bu noktada şunu belirtmek gerekir ki; eski zeytinyağı
işlikleri-fabrikaları diğer endüstri yapılarından farklıdır. Çünkü zeytinyağı üretimi tarih boyunca belki de en az değişmiş üretim sürecine sahiptir ve geleneksel yollarla üretilen zeytinyağı günümüzde en saf ve değerli zeytinyağı türüdür.
Ege bölgesinin barındırdığı turizm potansiyeli ve zeytin ağacının anavatanlarından biri oluşu,
endüstriyel arkeolojinin ortaya çıkışı ve turizm anlayışındaki gelişmeler ve buna bağlı ortaya
çıkan yeni turizm türleri; zeytincilik ve zeytinyağı üretiminin söz konusu bölgede yaşatılması
ve turizm amaçlı olarak kullanılması gerekliliğine işaret etmektedir. Bu amaçla Yıldız Teknik
Üniversitesi Araştırma Projeleri Koordinatörlüğü bünyesinde 2010-2013 yılları arasında
“EGE BÖLGESİNDEKİ ESKİ YAĞHANE VE ZEYTİNYAĞI FABRİKALARININ TURİZME
YÖNELİK OLARAK DEĞERLENDİRİLMESİ” konulu bir araştırma projesi yürütülmüştür. Bu
çalışma söz konusu araştırma projesinin bir parçası olup, araştırma kapsamında Turizm
Sektöründeki Yeni Eğilimler Perspektifinde Ege Bölgesindeki Zeytincilik ve Zeytinyağı Üretiminin Alternatif Turizm Türleri Üzerinden Değerlendirilmesi amaçlanmaktadır. Araştırmada
coğrafi konumu, geçmişte değişik uygarlıklara ve kültürlere sahne olmuş toprakları, önemli
doğal ve kültürel kaynaklarıyla Ayvacık bölgesinin alternatif turizm potansiyeli incelenerek bu
9
potansiyelin nasıl turizm sektörüne kazandırılabileceği ortaya konulmaya çalışılmıştır. Ayvacık bölgesi birçok özgün doğal, tarihi ve kültürel özellikleri değişik alternatif turizm hareketleri
için yüksek potansiyel içermektedir. Yapılan bu araştırma bu bölgenin alternatif turizm potansiyeli hakkında fikir vermesi, bu potansiyelinin geliştirilmesi sayesinde turizme sağlayabileceği katkıların önemini ortaya koyması ve buna yönelik çözüm önerileri sunması açısından
önem teşkil etmektedir.
10
2.
Dünyada değişen turizm anlayışı ve çeşitlenen alternatif turizm türleri
Türkiye’de ihracata yönelik büyüme stratejisinin benimsenmesi sonucu değişen iktisadi politikaların etkisiyle, 1980 sonrasında turizm sektöründe önemli gelişmeler meydana gelmiştir.
Sektördeki temel gelişme 1982 yılında kabul edilen 2634 sayılı Turizm Teşvik Kanunu ile
başlamış ve sağlanan teşviklerle turizme yönelik yatırımlarda artış meydana gelmiştir. Sektöre yapılan yatırımlar neticesinde hem gelen turist sayısı hem de bununla orantılı olarak
turizm gelirlerinin bazı istisna yıllar dışında sürekli arttığı gözlenmiş ve dünyada önemli turizm destinasyonlarından biri haline gelen Türkiye 2012 yılında 31.456.076 turist misafir
eden bir turizm ülkesi olmuştur. [1]
Kitle turizmi şeklinde gerçekleşen bu gelir getirici faaliyetler yoğunlukla deniz-güneş-kum
ağırlıklı turizm ve arkeolojik sit alanlarının ziyaret edildiği kültür turizmine şeklinde öne
çıkmış olup, bu turizm çeşitleri yıllar boyunca ülkeye tek başına önemli ölçüde ekonomik
katkı sağlamıştır. Uzun yıllar boyunca küresel talebe göre ve özellikle çok uluslu ve güçlü
yabancı tur operatörlerinin baskısıyla ülkemizde çoğunlukla kitle turizmine yönelik ürünler
sunulmuştur. Ayrıca, kitle turizmi gerek ulaşım, gerek konaklama ve gerekse diğer turistik
hizmetlerin organizasyonunun nispeten kolaylığı sebebiyle zamanın şartlarına en uygun
turizm çeşidi olmuştur.
1990’lı yıllarda dünyada turizm anlayışı değişim ve dönüşüme uğramaya başlamıştır. Sürdürülebilirliğin gözetilmediği plansız yapılaşma ve aşırı yoğunluk, denizlerin ve çevrenin
kirlenmesine, tarihi ve kültürel yapıların zarar görmesine yol açmıştır. Kitle turizminin kendi
varlığına ters düşecek biçimde sosyal, doğal ve beşeri çevreye zarar vermeye başlamasıyla turizm sektöründe meydana gelen değişim ve dönüşüm alternatif turizm türlerinin ortaya
çıkması şeklinde kendini göstermiştir. Bu bağlamda; eko-turizm, kırsal turizm, gurme turizmi, gastronomi turizmi vb. yeni turizm türleri ortaya çıktığı gibi endüstriyel arkeoloji mirasının korunmaya değer bulunmasıyla kültür turizminin içeriği ve kapsamı genişlemiştir.
Kitle turizmi; plansız mekânsal organizasyonlar, bağımsız projeler, bağımsız yapım programları, kapalı mekân ağırlıklı yeni bina kullanımı, her talebi karşılama eğilimi, her yerde turizm, ekonomik faydalar, özel araç ağırlıklı, mimaride uluslararası çizgiler, talebin en yüksek
olduğu noktaya göre kapasite tayini, standart paket programlar, pasif turizm gibi özellikler
sahiptir. “Alternatif Turizm” kavramı ise kitle turizminden farklı bir ürün sunumunu ifade eder.
Bu ürün yavaş gelişen bir turizm hareketliliğini, optimum karlılığın göz önünde bulundurulmasını, uzun vadeli programlarla turistik gelişmenin sağlanmasını, değişime karşı direnci,
çevre değerlerine saygıyı ve çevreyle bütünleşmeyi ifade etmektedir. Bu temel hususlar etrafında, alternatif turizm kavramından anlaşılan yerine göre değişiklikler göstermektedir. [5]
Günümüzde turizm ulusal ekonominin en etkin sektörlerinden biri, özellikle alternatif turizm
türleri az gelişmiş bölgeler için en umut vaat eden kalkınma araçlarından biri olarak görülmektedir. [6] Bu kavram özellikle ‘yeniye, özele olan ilgiye bağlı araştırma isteği, küçük grup-
11
larla, başka insanlarla bir arada olma, sosyal deneyim isteği, dağ yürüyüşlerinde, spor etkinliklerinde biotik bir deneyim sağlama eğilimi, açık havada yaşama sevgisi’ gibi noktalara vurgu yapmaktadır.
Alternatif turizm kavramı, Yeşil Turizm, Soft Turizm, Eko-turizm, gibi kavramlarla aynı anlamlarda da kullanılmaktadır. Alternatif turizmin, kitle turizminin toplam turizm faaliyetleri
içerisinde ağırlıkta olduğu ve sosyo-ekonomik ve çevresel baskılarını hissettirmeye başladığı Türkiye gibi ülkeler için anlam ve önemi çok fazladır. Zeytincilik ve geleneksel yollarla
zeytinyağı üretimi;
•
gerçekleştiği bölgede turizm aktivitesinin tüm seneye yayması,
•
doğayla barışık üretim sürecine sahip olması,
•
küçük gruplar içinde sosyal deneyime olanak tanıması,
•
özele olan ilgiye bağlı araştırma isteği uyandırması,
•
biotik bir deneyim sağlaması,
•
açık havada yaşama sevgisi aşılaması nedeniyle alternatif bir turizm türü olabilme
potansiyeli taşımaktadır.
2.1
Zeytincilik, zeytinyağı üretimi ve turizm ile ilişkisi (Oleo-Turizm)
Konaklama ve turizm endüstrilerinin sürekli gelişmesi bunun yanında demografik yapıda
ve insan yaşamında meydana gelen önemli değişiklikler gıdaların (yerel tatların) önemini
artırmaktadır. İnsanlar daha doğal ve organik gıdalara ulaşmak veya daha önceden tatmadıkları lezzetleri tatmak için gastronomi turlarına katılmakta, tattıkları ürünün yapım sürecini inceleyip bilgi almakta ve de yapım esnasında gördükleri gıdaları satın alabilmektedirler.
Özellikle temiz havanın ve de doğal koşulların bozulmamış olduğu kırsal alanlarda meydana gelen bu turizm çeşidi genellikle şarap ve zeytinyağı turları şeklinde kendini göstermekte ve kırsal veya agro-turizmin bir parçası olmaktadır. [7] Son yıllarda Akdeniz çanağındaki
ülkelerde şarap ve zeytinyağına dayalı olan gastronomi turizminde büyük bir artış olduğu
gözlenmektedir. Kaliteli yerel tatların oluşturduğu birçok sertifikalanmış gastronomi turlarının varlığı bilinmekte ve bu turlar yerel tatları tatmak isteyen çok sayıda turist tarafından
talep edilmektedir.
Zeytincilik ve zeytinyağı üretimi çok uzun yıllara dayanan bir tarımsal faaliyet olup, günümüzde turizm kapsamında da kullanılması yepyeni bir kavram olan oleo-turizmi ortaya çıkarmıştır. Zeytin yetiştiriciliği ve zeytinyağı üretimi Akdeniz ve Ege bölgesinde yoğunlaşan
bir tarımsal aktivitedir. Zeytin yetiştiriciliğindeki gelişmeler ve bunun turizm ve konaklama ile
birleştirilmesi zeytin ve zeytinden elde edilen zeytin ürünlerinin (zeytinyağı ve sabun vb.)
sergilenmesi ve zeytinyağı tadımının yapılması şeklinde gastronomi turistlerine hitap etmeye
12
ve antik çağdan günümüze zeytin ve zeytinyağı kültürü hakkında ziyaretçilere bilgi verme
gibi fırsatlara yol açmaktadır. Eski çağ kültürünü yeni dünya kültürü şeklinde turistlere sunan
bu turizm çeşidi oleo-turizm olarak adlandırılmakta ve alternatif bir turizm şekli olarak kırsal
alanları turizm ve konaklama unsurları ile birleştirerek turistlerin hizmetine sunmaktadır.
Oleo turizmde zeytin tarımından elde edilen zeytin ile katma değer şeklinde oluşturulan
zeytinyağı, zeytin sabunu gibi ürünlerin turistlere pazarlanması, bunların üretim süreçlerinin eğitim şeklinde gösterilmesi, Akdeniz tarzı beslenme içinde tüketimi fazla olan zeytinyağının tadımının yapılarak gastronomi turizmi şeklinde bölge ekonomisine katkı sunulması amaçlanmaktadır. Gastronomi bölgenin kimliğinin oluşması açısından çok önemli bir
araç olup[8] bölgenin turizm destinasyonu olarak gelişmesine ve kırsal turizmin çeşitlenmesine katkı yapmaktadır. Böylece zeytinyağı ve turizm arasında güçlü bir bağ kurularak Akdeniz mutfağının tura katılan ziyaretçilere sunulması çalışmaları iyi bir gelir aracı olacaktır.
Zeytinyağı sektörü ile ilgili aktiviteler, ziyaretçilere zeytin ağacı ve zeytinyağı elde edilmesi
ile ilgili kültür ile aynı zamanda gastronomi ve kır manzarası (landscape) rotaları ile zeytinyağı tadımı ve Akdeniz mutfağı hakkında değerli hizmetler sunmaktadır. Bölgenin yerel
gıdaları da eşsiz ve otantik tatlar arayan turistler için iyi bir deneyim ayrıca yerel kültürü
tanıtmak için iyi bir motivasyon faktörü olabilmektedir.[9]
Ayvacık bölgesinin doğal çevresi ve uygun ikliminin yanında tarihi ve kültürel faktörlerin
varlığı bu bölgenin oleo turizmi için örneklem alanı olarak seçilmesine sebep olmuştur.
Bunun yanı sıra bölgenin en önemli geçim kaynaklarından birinin zeytincilik olması bu seçime katkı yapmıştır. Kuzey Ege bölgesinde örneklem bölge olarak seçilen Ayvacık bölgesinde eski işliklerin müze haline dönüştürülerek oleo-turizm şeklinde turizme kazandırılması bu araştırmanın amacını oluşturmaktadır. Geleneksel üretim şekillerinin turizm ile
beraber gerçekleştirilmesinin birçok faydası bulunmaktadır. Bunlardan en önemlisi küreselleşme ve kitlesel üretim karşısında yok olmaya yüz tutan geleneksel üretim biçimlerinin
sürdürebilirliğinin sağlanmasıdır. Zeytinyağı örneğinde; gelişen üretim teknolojileri ile daha
hızlı, daha verimli ve maliyeti düşük ancak kalitesiz zeytinyağı üretilebilen sürekli (continu)
sistemlerin tercih edilmesi sonucu değirmen ve baskı (pres) sistemler yok olmaya yüz tutmuştur ve bu sistemlerin kullanıldığı yağhaneler ya atıl kalmış yada muhdes şekillerde değiştirilmiş veya dönüştürmüşlerdir. Küresel sermayenin kurduğu modern fabrikalarda zeytinyağı üreticisinden fabrika işçisine dönüşen yöre halkı hayatının sosyal, kültürel ve ekonomik her yönüne etki eden zeytin ve zeytincilik faaliyetlerinden sosyal ve kültürel olarak
koparak salt bir ekonomik ilişki içine girmiştir. Bunun sonucu olarak yaşadığı coğrafyada
yeterli ekonomik geliri elde edemeyen veya iş imkânı bulamayan üreticilerin bir kısmı kente
göçmek zorunda kalmışlardır. Yaratılacak bir turizm aktivitesi ile geleneksel yollarla üretilecek maliyeti yüksek ancak kaliteli zeytinyağı maddi karşılığını bulabilecek ve böylelikle
üretici korunmuş olacağı gibi üretimin gerçekleştiği yapılarda korunmuş olacaktır. Böylelikle yüzyıllardır süren bu geleneksel üretim şeklinin sürdürebilirliği sağlanmış olacaktır.
13
Kırsal alanların eğlence, boş zaman geçirme (leisure) ve ikinci konut gibi çeşitli kullanım
amaçları bulunmaktadır. [10] Bu müze ve zeytinliklere turizm ve rekreasyon ile kırsal alanlar
içinde katkı sağlanırken, diğer taraftan bu unsurlar bölgedeki kırsal alanlar için güzel manzaralar oluşturarak bölgede kırsal turizmin gelişimine katkı sunmaktadır. Ziyaretçiler arasında yerel ürünlere olan talebin artması sonucunda, yerel ürünler (zeytinyağı), manzara
ve de boş zaman geçirmenin ‘doğal’ bir kombinasyonu olarak bölgenin önemli bir gastronomi (veya gurme) turizm destinasyonu olmasının yolunu açacaktır. [7]
İncelenen model çalışmasında, zeytin üretimi yapan üreticiler ürettiği zeytin ve zeytin ürünlerini (zeytinyağı ve sabun vb.) geleneksel pazarlama stratejisi altında ya piyasaya sunacak ya da ihraç edip bir ekonomik gelir sağlayacaktır. Model çerçevesinde incelenen ve
kırsal turizme bir alternatif olarak geliştirilen oleo-turizm çerçevesinde zeytinyağı gibi yerel
ürünlerin konaklama ve turizm sektörlerinde de kullanılması amaçlanmaktadır. Bu durum
‘tarımın çok fonksiyonlu karakteri’ veya ‘çok fonksiyonluluk’ olarak adlandırılmakta olup
Şekil 3’te gösterilmektedir.
Şekil 3: Zeytin yetiştiricilerinin genel çok fonksiyonlu stratejileri [9]
14
Zeytin üreticileri oleo-turizm sayesinde özellikle konaklama ve turizm hizmetleri aracılığıyla kendi üretimlerini çeşitli pazarlama yolları ile ziyaretçilerle buluşturabilecektir. Turizm ve tarım arasında kurulan bu bağlantı ile konaklama yapan restoran ve oteller yerel zeytinyağını kendi menülerinde kullanabilecek, ayrıca stantlarında satabilecektir.
Burada satılan ürünler yerel bir markalaşmanın farkındalığına neden olacak ve de bölgenin gastronomik açıdan önemli bir destinasyon olmasının önü açılacaktır. Ayrıca zeytin ve zeytinyağının turizm ürünü olarak kullanılması çerçevesinde zeytinliklerin kırsal
bir güzellik olarak ziyaretçilere gezdirilmesi, zeytin hasatının gösterilmesi, ziyaretçilerin
zeytin hasatı ve zeytinyağı üretim süreçleri hakkında bilgilendirilmesi ve de en son olarak zeytin bölgelerinin etrafında yer alan konaklama tesislerinde gelen ziyaretçilere konaklama imkânı sağlanması oleo-turizmin amacını oluşturmaktadır.
Oleo-turizm geniş bir ifade ile zeytinyağı ile ilgili aktivitelere dayanan ve kültür, doğa ve
gastronomiyi bir araya getiren turizmi ifade eden yeni bir kavramdır. Bu turizm geleneksel turizme bir alternatif olup, zeytinyağı üretim tesislerine olan ziyaretleri, o bölgede
yapılan konaklamaları, zeytinyağı ile yapılan yemeklerin öğrenilmesini, zeytinyağı alımını ve zeytinyağı rotalarının belirlenerek açık alanda yapılan yürüyüşleri, dinlenmeyi
ve de zeytinyağı kültürü ve geçmişten günümüze zeytinyağı üretim teknikleri hakkında
bilgi vermeyi amaçlayan bir turizm çeşidi olmaktadır. Görüldüğü gibi bu turizm çeşidi
dolaylı ve dolaysız olarak birçok turizm çeşidi ile iç içe bulunmaktadır. Bazı turizm türleri belli noktalarda birbiriyle benzerlikler içermekte ve hatta bazı kaynaklarda birbirlerinin
alt türleri olarak tanımlanabilmektedir. Örneğin; Gastronomi turizmi, Gurme turizmi veya
Kırsal turizm rutin turizm türleri dışında son yıllarda ortaya çıkan ve gelişen turizm türleri olmaları nedeniyle kimi kaynaklarda alternatif turizm başlığı altında anılmaktadırlar.
Ancak her ne kadar birbiriyle benzeşen, kesişen veya örtüşen yanları da olsa amaç,
kapsam ve içerik olarak birbirlerinden farklılaşmaktadırlar. Bazı uygulamalarda ise; bu
turizm türleri festivaller, turlar vb. büyük bir etkinliğin, organizasyonun parçası olarak da
turistlerin tüketimine sunulabilmektedir. Araştırma kapsamı zeytinyağı üretimi ve eski
üretim yapıları (endüstriyel arkeoloji) olması nedeniyle bu bölüm içinde söz konusu turizm türleri ayrı başlıklar altında ele alınarak araştırma konusu ile ilişkileri kurulmuştur.
Zeytincilik ve geleneksel zeytinyağı üretimi ile ilişkili olan turizm türlerinin dünyada uygulanma modelleri ve biçimleri arasında;
15
•
Müzecilik (kültür turizmi)
•
Agri-endüstriyel turizm (tarımsal endüstri turizmi)
Zeytin toplama turları (hasat)
Zeytinyağı turları (üretim)
•
Endüstriyel arkeoloji turizmi (kültürel rotaları: köle rotaları, ipek yolu rotaları, kültürel
miras rotaları)
•
Kırsal turizm
•
Gurme turizmi (Tatbilir turizmi)
Sızma zeytinyağı turları
•
Gastronomi turizmi (Yemek sanatı turizmi-Akdeniz diyeti)
•
Kültür turizmi
yer almaktadır. Bu turizm çeşitleri aşağıdaki bölümde kısaca açıklanmıştır.
2.2
Müzecilik
Binlerce yıldır birçok medeniyetin yaşadığı Anadolu topraklarında, tarihi eserlerin korunması ve orijinaline sadık kalınarak restore edilmesi ve bunların sergilenerek müzeciliğin
geliştirilmesi turizm açısından önemli hale gelmektedir. Müzecilik ve müze ziyaretlerinin
turizm faaliyetleri için önemli bir rolü vardır. Söz konusu faaliyetler-yapılar turistik ilgi odağı
olmalarının yanı sıra bulunduğu şehrin veya ülkenin kültüre ve sanata bakışını simgelediği
gibi söz konusu coğrafyada üretilmiş veya üretilmekte olan topluma ait her türlü kültürün
ziyaretçilere aktarıldığı iletişim noktalarıdır.
Konuya geleneksel üretim biçimlerinin korunması ve üretim süreçlerinin bir kültürel olgu
olarak kişilere aktarılması açısından bakıldığında; dünyada birçok örneğinin bulunduğu ve
turistik faaliyetler içinde yer aldığı görülmektedir. Bu yöntem farklı şekillerde uygulanabilmektedir. Bunlardan ilkinde üretim sürecini devam ettiren yapılarda (fabrika-işlik) ziyaretçiler üretim süreçlerini canlı olarak gözlemleyerek bilgi sahibi olurlar. Bir diğerinde ise; müzecilik faaliyeti içerinde yerleştirilen canlandırmalar ve teknolojik donanımlar ile ziyaretçiler
üretim süreçleri hakkında bilgilendirilir, yürütülen ek faaliyetler ile üretilen ürünlerin kullanım biçimleri anlatılır ve sanatsal etkinlikler ile ürünlerin promosyonları (özendirme) gerçekleştirilir. Bu iki farklı uygulamanın karma olarak kullanıldığı örneklerde mevcuttur.
Son yıllarda sayıları giderek artan yiyecek müzeleri, bulundukları ülkelerin mutfak kültürünü, damak tadını, yiyeceklerine atfedilen anlamları ve bu yiyeceklerin ekonomiye etkilerini
göstermesi açısından gezmeye değer turistik mekânlar olarak öne çıkmaktadır. A.B.D. ‘de
patates (Idaho), hardal (Wisconsin), tatlı jöle (Newyork), Hollanda’da (Alkmaar) peynir mü-
16
zesi, Fransa’da (Loire) mantar müzesi, İtalya’da (Linguria) zeytin müzeleri turizm destinasyonlarına ve ziyaret edilmesi gereken yerler listelerine girmiş önemli uğrak yerleridir.
Zeytincilik ve zeytinyağı üretimi ile ilgili ise; Akdeniz havzasında; İsrail, Yunanistan, İtalya,
Fransa ve İspanya gibi gelişmiş ülkelerde farklı içeriklerde zeytinyağı müzeleri bulunmaktadır. Adatepe zeytinyağı müzesi ve Kuşadası’ndaki Oleatrium Zeytinyağı Müzesi Türkiye’de zeytincilik ve zeytinyağı ilgili iki önemli müzedir. Ancak bu müzelerin içinde bulundukları yapılarda zeytinyağı üretimi gerçekleşmemekte ve sergi ve bilgilendirme amaçlı
olarak kullanılmaktadırlar. Akdeniz Havzasında zeytincilik ve zeytinyağı üzerine birçok müze bulunmaktadır. Akdeniz havzasındaki zeytin ve zeytinyağı müzelerinden Yunanistan'daki Midilli Endüstriyel Zeytinyağı Üretimi Müzesi ve İspanya'daki Jaen Zeytinyağı Müzesi
en kapsamlı ve dikkate değer müzelerdir. Midilli'deki Endüstriyel Zeytinyağı Üretimi Müzesi
E.R.I.H. Listesinde bulunan zeytinyağı üretimine ilişkin tek endüstri yapısıdır.
2.3
Agri-endüstriyel turizm (Tarımsal endüstri turizmi)
Agri-turizm genel olarak tarımsal faaliyetlerin ve eylemlerin ziyaretçileri çiftliklere getirdiği
bir turizm aktivitesi olarak tanımlanabilir. Ancak Agri turizm dünyanın farklı yerlerinde farklı
şekillerde yorumlanmaktadır. Örneğin Agri turizm İtalya’da özellikle çiftlikte konaklamayı
ifade ederken, dünyanın başka yerlerinde çiftlikten ürün almak, bir mısır tarlası gezmek,
meyve toplamak, hayvan beslemek ve hatta oda-kahvaltı çiftlikte konaklamak anlamına da
gelebilmektedir.
Agri-endüstriyel turizm ise endüstriye dayalı tarımsal faaliyetlere yönelik olarak gerçekleştirilen turizm faaliyeti olarak tanımlanabilir. Bu kapsamda, söz konusu ürünün zirai olarak
üretilmesi, endüstriyel olarak işlenmesi ve nihai ürünün ortaya çıkması ve satılması gibi
tüm safhaları kapsayan bir turizm aktivitesidir. Bu bakış açısıyla zeytincilik ve zeytinyağı
üretimi açısından tarımsal endüstri turizmi kapsamına giren; zeytin toplama gezileri (hasat
turları), zeytinyağı üretimi, sızma zeytinyağı gezileri, geleneksel yollarla zeytinyağı üretimi
keşif ve anlama gezileri faaliyet seçenekleri bulunmaktadır. Söz konusu aktiviteler; faaliyetin içeriğine ve faaliyetin gerçekleştiği yerin olanaklarına bağlı olarak günübirlik geziler olabildiği gibi konaklamalıda olabilmektedirler. Agri-turizm konusunda ülkeler arasındaki anlayış farklılığı söz konusu ülkenin olanaklarına ve dolayısıyla gerçekleştirilen turizm aktivitesinin içeriğinden kaynaklanmaktadır.
2.4
Endüstriyel arkeoloji – turizm (Kültürel rotalar: köle rotaları, ipek yolu rotaları,
kültürel miras rotaları)
Endüstriyel arkeoloji endüstri mirasının geçmişi ile ilgilenen bir alandır. Endüstri mirası ise
endüstri (sanayi) kültürünün tarihsel, teknolojik, sosyolojik, mimari ve bilimsel değere sahip
günümüze ulaşabilmiş imalathane, fabrika, makine, atölye, maden, depo, liman, demiryolu
17
ve maden gibi kalıntılardır. Bu kalıntılar 18 y.y. sonrasında endüstri devrimi ile ortaya çıkmış ve ancak 20 y.y.ın ikinci yarısında bilimsel olarak tartışılmaya başlanmıştır. 1973 yılında İngiltere’de Uluslararası Endüstri Mirasını Koruma Komitesi – T.I.C.C.I.H. kurulmuş ve
endüstri yapıları arkeolojik miras olarak kabul edilmeye ve korunması gerekliliği fikri oluşmaya başlamıştır. Bu süreçte endüstri yapıları da UNESCO’nun Dünya Mirası listesine
girmeye başlamıştır. 2011 yılı kasım ayı itibariyle listede bulunan 936 anıt-sit ve yerleşimin
37’si endüstri mirasıdır. [11]
Endüstri mirası ile ilgili çalışan diğer bir kuruluş ise; 1999 yılında kurulan E.R.I.H. - Avrupa
Endüstri Mirası Güzergâhı’dır. Kurumun amacı Avrupa ülkelerindeki endüstri bölgelerinin
korunmasını, kamuoyu tarafından bilinmelerini sağlamak ve söz konusu bölgelerde turistik
ilgi yaratmaktır. Bu amaçla üye ülkeleri kapsayan bir endüstri miras güzergâhı belirlenmiştir. ERIH tarafından belirlenen güzergâhlar tematik ve bölgesel olarak sınıflandırılmaktadır.
Tematik güzergâh sınıflandırması; demir-çelik, tekstil, madencilik, imalat, enerji, taşımailetişim, su, hizmetler sektörü, peyzaj ve konut-mimari olmak üzere on gruptan oluşmaktadır. Avrupa endüstriyel devrim tarihinde çevre ve mekân olarak iz bırakmış, tek bir fikir altında birden çok geleneği içinde barındıran yerler ise bölgesel rotalar olarak liste içinde
girmiştir. Almanya’da yedi, İngiltere’de dört, Hollanda, İspanya, Polonya, Lüksemburg’da
birer olmak üzere on beş endüstri alanı bölgesel rota olarak belirlenmiştir.
Türkiye E.R.I.H.’a üye olmamasına karşın, İstanbul’da bulunan Rahmi Koç Endüstri Müzesi ve
Santral İstanbul Enerji Müzesi bu endüstri güzergâh listesi içinde durak noktaları olarak yer
almaktadır. [12] Zeytincilik ve zeytinyağı üretimi imalat teması başlığı altında değerlendirilmekte
ve Yunanistan’da bulunan "Museum of Industrial olive oil production" (Agia Paraskevi–Midilli)
listede bulunan tek zeytinyağı üretim yapısı olarak yer almaktadır. İmalat teması başlığı altında zeytinyağı işliklerinin yanı sıra; kâğıt, kereste, iplik, kireç-tebeşir ve tuğla fabrikaları, bira,
şarap ve peynir üretim tesisleri, tabakhaneler, baskı atölyeleri bulunmaktadır.
E.R.I.H. tarafından belirlenen endüstriyel miras rota ve durak noktalarının seçim ölçütleri;
çekicilik değeri, tarihi değer, sembolik değer, özgünlük değeri, turistik altyapı, alanın kalitesi, yeni perspektifler sunma olanağı, toplu ulaşım ağı; yol, bisiklet ve deniz ulaşımı bağlantıları, özel ulaşım ağı; araba, tur otobüsleri için yol bağlantılarının varlığı” gibi ölçütler kullanmaktadır.
18
Şekil 4: Agia Paraskevi Endüstriyel Zeytinyağı Üretim Müzesi-Üretim binası plan şeması
Şekil 5: Agia Paraskevi Zeytinyağı Müzesi, Ana bina-üretim mekânı görünümü
Tüm bu bilgi ve deneyimlerin ışığında endüstriyel mirasın farklı şekillerde korunduğu gözlemlenmektedir. Bunlardan ilki; gelişen üretim teknolojileri ile verimsizleşen ve atıl kalan
endüstri yapıları yeni işlevler verilerek yaşatılmakta ve korunmaktadırlar. Genellikle müze,
sanat galerisi, okul (üniversite), kültür ve sanat merkezleri vb. kültürel işlevler ile yüklenen
binalar kamu yararına yönelik olarak kullanılmaktadırlar. Ancak zeytinyağı üretimi gibi her
ne kadar üretim teknolojileri gelişse de geleneksel yollarla üretimin de makbul olduğu çoğu
imalathane niteliğindeki endüstri yapıları özgün işlevleri muhafaza edilerek korunabilmektedirler. Bu bakış açısıyla eski zeytinyağı işlikleri ve imalathaneleri diğer endüstri yapılarına
göre korunma olasılıklarının çeşitliliği nedeniyle avantajlıdırlar. Çünkü geleneksel yollarla
üretilen sızma-natürel sızma zeytinyağları oldukça değerli ve kullanıcılar tarafından rağbet
gören bir üründür. Bununla beraber endüstriyel arkeolojinin yaklaşık 400 yıllık bir geçmişi
19
bulunmaktadır. Ancak zeytinyağı üretiminin 2000 yılı aşkın bir geçmişi vardır. Üretim şekli
bu uzun süre zarfında neredeyse hiç değişmeden günümüze gelmiştir. Yalnızca endüstri
devrimi ile insan gücü ile gerçekleştirilen süreç makineler yardımıyla gerçekleştirilmeye
başlanmıştır. Bu nedenle söz konusu yapılar endüstriyel arkeolojinin ilgi alanına girdiği
kadar arkeolojinin de ilgi alanına girmektedirler.
Zeytincilik ve zeytinyağı üretimi bölgesel bir aktivitedir. Bulunduğu bölgenin doğal ve beşeri
özellikleri ile doğrudan ilintilidir. Yetiştirildiği coğrafyada yaşayan halkın sosyal, kültürel ve
ekonomik yaşantısına etki eden en önemli unsurdur. Öyle ki; zeytin ağacının ve meyvesinin sembolik olarak teolojide, mitolojide ve birçok alanda evrensel olarak kabul gören birçok anlamı bulunmaktadır. Bu bakış açısıyla zeytinyağı işlikleri; UNESCO’nun Dünya mirası kıstaslarının tamamına uyduğu gibi E.R.I.H.’ın endüstriyel arkeolojik miras listesindeki
hem tematik listeye (tekil yapı ölçeğinde) hem de bölgesel listeye girebilecek kıstaslara
sahiptir.
2.5
Gurme turizmi (Tatbilir turizm)
Gurme Fransızca kökenli bir sözcüktür, lezzeti keşfetmiş, damak tadı olan kişi anlamına
gelmektedir. 18 y.y. sonunda Fransa kralı olan 16. Louis zehirlenmekten çok korktuğu için
Versay sarayının mutfağını sıkça ziyaret etmeye başlamıştır. Bunun sonucunda o zamana
kadar çok ağır yemekler yenen sarayda mutfak personeli daha özenli ve damak tadına
hitap eden soslar ve yemekler yapmaya başlamışlardır. Şarabın yemek menülerine girmesiyle hangi yemek ile hangi şarabın içilmesi gerektiğine ilişkin damak tadı gelişmeye başlamıştır. Sarayın mutfağında yetişen kişilere de gurme (tatbilir) denmeye başlamıştır.
Bugün gurme bir turizm türü olarak karşımıza çıkmaktadır. Sızma zeytinyağının keşfi adı
altında; İtalya’da gurme turizminin ilgi alanı içine giren günlük kurslar düzenlenmektedir.
Fransa’da bağcılık ve şarap üretiminin çok geliştiği Alsace, Bordeaux, Burgonya,
Champagne, Korsika, Jura, Languedoc-Roussillon, SainrEmillion, Loire, Provence, Rhone
ve Savoy gibi bölgelerde turistlere yönelik birçok aktivite gerçekleştirilmekte ve bu aynı
zamanda Fransa’yı dünyada en bilindik şarap ülkesi (marka) olarak algılanmasına katkı
sağlamaktadır. Bu bölgelerde şarapçılık kültürünün bin yıllık bir geçmişi vardır. Günümüzde bu bölgelerde şarap tadımı, şarap mezeleri, şarap çeşitleri, şarap yapımı, şarap markaları ve kültürü gibi birçok konuda bilgi sahibi olmak isteyen turistlere hizmet verilmektedir.
Konuya genel turizm aktivitesi perspektifinden bakıldığında (Gurme turizmi haricinde) dünya'da turizm kazancının %30'unu yeme-içme eylemi oluşturmaktadır [13], yani yeme-içme
eylemi harcamalar içinde ulaşım ve konaklama kadar önemli bir turistik aktivitedir. [1] Öyle
ki; turistler için hazırlanan şehir ve bölge rehberlerinde “nerede ne yenir” başlığı altında
yöresel damak tatları olmazsa-olmazdır ve önemli bir turistik aktivite yaratmaktadır. Konuya zeytin ve zeytinyağı açısından bakıldığında; I.O.C. (Uluslararası Zeytinyağı Konseyi)[14],
Dünyada zeytinyağı tüketimini arttırmak ve zeytinyağını gurmelerin ilgi alanına ve gurme
20
turizmi içine sokmak için çeşitli faaliyetler sürdürmektedir. Kuruluş, Avrupa Birliği ve ticari
kuruluşlar vasıtasıyla oluşturduğu maddi fonlar ile 1984 yılından beri zeytinyağı tüketim
bilinci oluşturmak amacıyla alım gücü yüksek ülkelerde promosyon çalışmaları yürütmektedir. Bu amaçla; söz konusu ülkelerde kamuoyu yaratan şahsiyetler üzerinden halkla ilişkiler faaliyetleri yürütmektedir. Söz konusu faaliyetleri zeytinyağının dünya genelinde tüketiminin artmasına, Akdeniz diyetinin dünya çapında tanınmasına (bkz. bölüm 2.6) ve dolayısıyla zeytinyağının gurme turizmi içinde önemli bir yer edinmesine yardımcı olmuş ve
olmaktadır.
2.6
Gastronomi turizmi (Yemek sanatı turizmi-Akdeniz diyeti, “slowfood” hareketi)
İlkçağlardan bu yana ortaya çıkan tüm uygarlıklar, bu uygarlıkların oluşmalarına zemin
hazırlayan topluluklar ve halklar, yaşadıkları yerin toprak ve iklim şartlarına göre yemekler
yapmış doğanın sunmuş olduğu çeşitliliğe göre yemekler geliştirmişlerdir. Göç, savaş, düğün, sınır komşuluğu ve ticaret yollarının açılması ve geliştirilmesi ile farklı kültürler birbirinden etkilenmiş ve kendi mutfak kültürlerini ortaya çıkarmışlardır.[15] Beslenme düzenindeki çeşitlilik, insanların fizyolojik ihtiyaçlarının ötesinde tat ve haz almaya yöneltmiştir. Bu
nedenle farklı coğrafyalardan tedarik edilen değişik besin maddeleri ile yerli besin maddeleri bir araya getirilerek yeni pişirme yöntemi arayışları ortaya çıkmıştır. Hazırlıkları tamamlanan yemeklerin kimyasında coğrafi etkenler özel bir rol oynamış, bölgesel hatta yöresel
mutfaklar ortaya çıkmıştır. [16]
Bu bağlamda Gastronomi de turizmin ilgi alanına girmiş ve bir turizm türü olarak karşımıza
çıkmaktadır. Gastronomi, kültür ve yemek arasındaki ilişkiyi inceleyen bir disiplindir. Yenilebilir tüm maddelerin, sıhhi olan ama sağlığa uygun olması gerekmeyen şekilde azami damak ve göz zevkini amaçlayarak sofraya, yenmeye hazır hale getirilmesine kadar olan süreç
gastronominin çalışma konusudur. Gastronomi literatürde, “yiyecek ve içeceklerin tarihsel
gelişme sürecinden başlayarak tüm özelliklerinin ayrıntılı bir biçimde anlaşılması, uygulanması ve geliştirilerek günümüz şartlarına uyarlanması çalışmalarını kapsayan aynı zamanda
bilimsel ve sanatsal unsurlarla katkı sağlayan bir bilim dalı” olarak tanımlanabilir. [17] Gastronomi turizmi ise; daha önce yaşanmamış bir yiyecek ve içecek deneyimi yaşamak için seyahat motivasyonu yaratan ve seyahat davranışlarının güdümlenmesine önemli ölçüde yardımcı olan turizm şekli olarak tanımlanabilir. [18]
Dünyada hemen her mutfağın temel sayılacak özellikleri vardır ve bu özellikler ülke mutfaklarının birbirinden ayrışmalarını sağlamaktadır. Bu ayrışmada; din ve inanışlar, bölgeye has
hayvan ve bitki çeşitliliği, toplumların ekonomik yapıları ve bu yapıların şekillendirdiği gündelik yaşam tarzları, mutfağın temel belirleyicisi konumunda olabilmektedir. [19] Günümüzde bir
bölgenin cazibe merkezi olmasında, yiyecek-içecek kültürünün önemi giderek artmaktadır.
[20]
Pek çok turistik destinasyonda gastronomik ürünler, turistik ürünleri tamamlayıcı özelliğinin yanında, kendi başına bir turistik ürün olma ve destinasyon imajı yaratmada çok önemli
21
rol oynamaktadır. Yiyecek ve içeceklerin bulundukları yere özgü olması nedeniyle, destinasyonun diğerlerinden farklılaşmasında kullanılacak en önemli turistik ürün olduğu, zayıf gastronomi kimliğinin destinasyon başarısı açısından dezavantaj olduğu kaynaklarda ifade edilmektedir.
Bu bakış açısıyla Akdeniz ülkeleri dünyada en önde gelen mutfaklar olarak karşımıza çıkmaktadır. İtalya, Fransa, Yunanistan gibi ülkeler turizm tanıtımlarında mutfaklarını öne çıkarttıklarını gözlemlenmektedir. Gastronomi eğitimi verilen bir disiplin olması nedeniyle
aynı zamanda eğitim turizmi içinde de değerlendirilebilir. Zeytinyağı Akdeniz mutfağının
vazgeçilmez öğesidir bu anlamda gastronomi turizminin içinde yer almaktadır. Akdeniz
diyeti bilimsel olarak üzerinde araştırmalar yapılmış ve dünyada literatüre girmiş önemli bir
diyet türüdür. Akdeniz diyeti kısaca Akdeniz tipi beslenme alışkanlığı demektir ve kilo sorunu olanlar ile diyabet hastaları için doktorlar tarafından önerilen ve uygulanan bir tedavi
yöntemidir. Özellikle Akdeniz tipi beslenme alışkanlığı olan bölgelerde kalp damar hastalıklarına çok az rastlandığı görülmektedir.
Akdeniz diyetinin en temel gıdalarından biri zeytinyağıdır. Zeytinyağı Akdeniz diyetinde
günlük tüketilmesi gereken gıdalardandır. Zeytinyağı diğer yağlardan farklı olarak fiziksel
yöntemlerle doğal olarak üretilebilen tek yağdır. (zeytinin preslenmesi ile) Herhangi bir
kimyasal işlemden geçirilmeden tüketildiğinden vitamin varlığını, temel yağ asitlerini ve
diğer besleyici önemdeki doğal maddeleri muhafaza edebilme özelliğine sahiptir. Sağlıklı
bir beslenmede günlük enerji ihtiyacının %30-35'i yağlardan karşılanmalıdır. Zeytinyağı
oleik aside (Yüksek tekli doymamış yağ asidi) sahip ve antioksidanlarca (E vitamini ve
fenolik bileşenler) zengin olması nedeniyle sağlıklı beslenme için çok uygundur. [21]
Dünyada doğal olarak en çok zeytinyağı tüketen ülkeler Akdeniz havzasında bulunan ülkelerdir. 2012 yılında Avrupa Birliği ülkeleri 1.857.000 ton ile en çok zeytinyağı tüketen ülkelerdir. Bunda İspanya, İtalya ve Yunanistan gibi dünyanın en büyük zeytinyağı üreticilerinin
etkisi büyüktür. Bu ülkeleri 160.000 tonla Türkiye etmektedir. Ancak dünyada zeytinyağı
tüketiminin arttığı gözlemlenmektedir. Özellikle Akdeniz havzasında bulunmayan İngiltere
ve Almanya gibi Avrupa Birliği ülkeleri ile A.B.D., Japonya, Avustralya ve Kanada gibi gelişmiş ülkelerde zeytinyağı tüketimi hızla artmaktadır. 1990 yılından 2012 yılına Japonya'da
tüketilen zeytinyağı miktarı 10,5 kat, A.B.D.'de 3,34 kat, Kanada'da 3,8 kat, Avustralya'da
3,11 kat, Almanya'da 4.86 kat ve İngiltere'de 8,13 kat artmıştır. Önemli bir zeytinyağı üreticisi olmayan Akdeniz ülkesi Fransa'da 5,28 kat artmıştır (Tablo 1).
22
1990
2012
Japonya
4.000
42.000
A.B.D.
88.000
294.000
Kanada
10.000
38.000
Avustralya 13.500
42.000
Almanya
10.300
50.100
Fransa
28.000
148.000
İngiltere
6.800
55.300
Tablo 1: Gelişmiş ülkelerde 1990-2012 yıllarındaki zeytinyağı tüketimi (ton) [22]
Bu durum hem gastronomi turizmi hem de gastronomi turizmi içinde zeytinyağı açısından
önem arz etmektedir. Zira yukarıda tabloda zeytinyağı tüketim değişimleri sunulan gelişmiş
ülke vatandaşları; küresel turizm açısından çok gezen ve turist başına en çok para harcayan turistlerdir.
Gastronomi açısından; konu sağlıklı beslenme olduğunda dünyada ilk akla gelen hareket
yavaş gıda hareketidir. Yavaş Gıda veya İngilizcedeki ifadesiyle “Slow-Food” 1986'da İtalyan Carlo Petrini tarafından başlatılan uluslararası bir harekettir. Hızlı, ayaküstü yemek
alışkanlığına (fast food) karşı alternatif olarak geleneksel ve yerel yemek ve yeme biçimlerini, yerel ekosistemlerin özelliklerini korumayı teşvik eden bir harekettir. Carlo Petrini,
Massimo Montanari ile beraber 2004 yılında iyi yiyecek ve beslenmeye dikkat çekmek amacıyla "University of Gastronomic Sciences"'i kurmuşlardır. [23]
Yavaş yemek hareketinin amaçları şu şekildedir;

Yerel biyolojik çeşitliliği korumak amacıyla tohum bankası oluşturmak ve sürdürmek,

Yerel ve geleneksel besin maddelerini korumak ve teşvik etmek,

Tat eğitimini teşvik etmek,

Tüketicileri fastfood ürünlerinin riskine karşı eğitmek,

Organik çiftçiliği teşvik edici kamuoyu oluşturmak,
23

Ürünlere yönelik genetik mühendislerin müdahalelerine karşı çıkmak,

Ürünlerde böcek ilaçlarının kullanımını karşı kamuoyu oluşturmak,

Öğrenciler ve mahkumlara bahçıvanlık becerisini kazandırmaktır. [24]
Bu bakış açısıyla zeytincilik ve zeytinyağı üretimi slow-food hareketi içinde yer almaktadır.
2.7
Kırsal Turizm (Agri-turizm)
Kırsal alan; metropoliten olarak adlandırılan yerlerin dışında bulunan illeri kapsayan, ilçe,
köy ve mezralarda her türlü sosyal güvence, eğitim, sağlık, iş olanakları, sigorta, emeklilik
ve kültürel etkinliklerden yeterince yararlanamayan bireylerin sayısal çoğunluğu oluşturduğu mekansal büyüklüğü ifade etmektedir [25]. Kırsal yaşamın çekiciliği, şehirlerde toplu halde yaşayan insanların belirli zorunluluklara tabi olmaları, stres altında yaşamaları, insanların bu sıkıntı, stres ve baskıdan bir nebze olsun uzaklaşabilmesi ve kendilerini daha özgür
hissedebilmeleri için günübirlik, haftasonu veya yıllık tatillerde kırsal yaşam alanları ziyaretlerine yoğun ilgi göstermeleriyle kırsal turizm bir turizm türü olarak ortaya çıkmıştır [26].
Kırsal turizm; tarımsal turizm, köy turizmi, çiftlik turizmi, eko turizm, yayla turizmi gibi farklı
isimlerle anlatılmaya çalışılmaktadır. Bu durum söz konusu turizm türünün tanımında ortak
bir fikir birliğine varılamaması, bilimsel çevreler ve konuyla ilgili kuruluşlar tarafından birçok
farklı tanım yapılmasına neden olmaktadır. Başka bir tanıma göre kırsal turizm; çekicilik
unsuru olarak kullanılmakta olan dünyanın pek çok ülkesinde insanları tatil anlayışlarını
değiştirebilmek adına boş zaman gerçekleştirebilmek için dikkatlerini kırsal alanlara çekebilen kırsal kültür, kırsal kültürün bir parçası olan yemek, doğal çevre, temiz yaşam kaynakları ve tarımla bütünleşen aynı zamanda diğer turizm türleriyle kolay entegre olabilen
bir turizm çeşididir [27] .
Kırsal turizme katılan kişilerin profilleri; üst gelir seviyesine sahip, iyi eğitimli ve kalite arayışı içinde olan ve tatil esnasında yapmış oldukları harcamaların ortalama turizm harcamalarının üzerinde olduğu görülmektedir.[28] Ayrıca kırsal turizm, doğal ve sosyo-kültürel mirasın korunmasında, kültürel mirasın önemli unsurlarından olan yöresel ürünlerin yetiştirilmesi, yemeklerin yapım, tanıtım ve satış organizasyonları ile yöresel kalkınmaya destek
vererek bölge halkının sosyal ve ekonomik açıdan yaşam kalitesinin yükselmesine katkıda
bulunabilmektedir [29].
Amerika'da 2007 yılında 23.350 çiftlik agri-turizmden 566 milyon dolar gelir elde ettiği tespit edilmiştir. [30] Turist açısından agri-turizm aktivitesine katılmak için şu motivasyonlar söz
konusudur; [31]
24
1. Kırsal peyzajın keyfini çıkarmak
2. Gıdaların nasıl ve nerden geldiğini öğrenmek
3. Akrabaları ve arkadaşları ziyaret etmek
4. Çiftlik faaliyetlerine katılmak ve gözlemlemek
5. Tarımsal ürünler satın almak
6. Meyve toplamak, yetiştirmek
7. Avlanmak ve balıkçılık
8. Kırsal alanda konaklamak
Konuya zeytincilik ve zeytinyağı üretimi özelinde bakıldığında; yukarıda bahsi geçen motivasyonların tamamına yakınının geçerli olduğu, kırsal turizmin turizm gelirlerinin artması
ve dolayısıyla gerçekleştirildiği bölgenin doğal ve yapılı çevresinin korunması ve geliştirilmesi anlamında katkıda bulunduğu söylenebilir. Ege bölgesinde zeytincilik tamamen zeytinyağı üretimi ise çoğunlukla (Ayvalık hariç) kırsal alanlarda gerçekleştirilmektedir. Bu anlamda gerek geleneksel yollarla zeytinyağı üretiminin sürekliliğinin sağlanması ve eski işliklerin korunması, gerekse de bölge halkının ekonomik olarak gelir seviyesinin yükselmesi
ile demografik hareketlerin asgariye indirilebilmesi açısından kırsal turizm söz konusu bölgeler için önemli potansiyeller içerir.
2.8
Kültür turizmi
Kültür kelimesinin etimolojik kökenine bakıldığında, Latincedeki ‘tarım’ anlamına gelen
‘Cultura’ kelimesi ile karşılaşılmaktadır.[32] Bununla beraber literatürde içinde kültür kelimesinin geçtiği çok çeşitli kavramlarla karşılaşılmaktadır. 19.yüzyılda İngiliz antropologu
E.B.Taylor’a göre kültür, “bilgileri, inançları, sanatı, hukuku, morali, töreleri, kişinin toplumdan edindiği bütün istidat ve alışkanlıkları içeren karmaşık bir bütün” olarak tanımlanmıştır.[33] İnsanoğlunun ürettiği bütün araç, gereç, yapılar ve teknolojiler somut kültüre;
yine insanın ürettiği bütün anlamlı değerler, davranışlar ve kurallar ise somut olmayan
kültür elemanlarına örnektir. Çeşitli coğrafyalardaki benzer veya farklı, geçmiş veya çağdaş kültürler ve bu kültürleri oluşturan somut veya somut olmayan değerlere konu olan,
ilgi duyan turizm türüne de kültür turizmi denebilir. Bu anlamda kültür turizm aslında yukarıda anılan turizm türlerini de kapsadığı düşünülebilir. Kültür turizminin tanımı üzerinde
bir mutabakat yoktur ve kaynaklarda ilgi alanlarına göre çeşitli, kısmen benzeşen kısmen
de ayrışan kültür turizmi tanımları mevcuttur. Bunlardan araştırma projesi konusu özelinde en kapsamlı kültür turizmi tanımı şu şekildedir; Kültür turizmi; çağdaş ve geçmiş kültürlere ait somut ve somut olmayan değerlerle ilgili olarak, onları görme, haklarında bilgi
ve deneyim edinme amacıyla gerçekleşen ve bununla ilgili ürün ve hizmetlerin satın
alınmasına bağlı olarak doğrudan ve dolaylı faaliyetlerden oluşan bir turizm olgusudur.[34]
25
Kültür turizmi “gelir sağlayıcı etkisinin yanında, kültürel değerlerin korunması açısından da
üzerinde durulan bir turizm şekli”dir.[35] Çünkü kültür turizmi sayesinde turistik bir ürün haline getirilen somut ve soyut kültürel değerler bir taraftan korunurken, diğer taraftan bu sayede “geleneksel kültürü tekrar canlandırmaya da” katkı sağlayabilmektedir.[36]
Konuya somut kültür varlıklarının korunması açısından bakıldığında; Ülkemizde kültür
varlıklarını korumak için çıkarılan 2863 sayılı Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kanunu ile kültür varlıkları “tarih öncesi ve tarihi devirlere ait bilim, kültür, din ve güzel sanatlarla ilgili bulunan veya tarih öncesi ya da tarihi devirlerde sosyal yaşama konu olmuş
bilimsel ve kültürel açıdan özgün değer taşıyan yer üstünde, yer altında veya su altındaki
bütün taşınır ve taşınmaz varlıklar” olarak tanımlanmıştır.[37] Araştırma projesi kapsamında yapılan saha çalışmalarında tespit edilerek belgelenen 128 eski yağhane yapısının 76
tanesi söz konusu yasa kapsamına alınarak korunması gerekli kültür varlığı olarak belirlenmiştir. Ancak geri kalan 52 eski yağhane yapısı yasada tariflenen kültürel miras olma
özelliği taşımalarına karşın halen yasa kapsamına alınmamış ve atıl durumda yok olma
tehlikesi ile karşı karşıyadır. Kültür varlıklarının kimisi, insanlığın ortak mirası kabul edilerek UNESCO tarafından da tescillenmektedir. Dünya Doğal ve Kültürel Mirası Koruma
Sözleşmesi gereği bazı somut doğal ve kültürel varlıklar, belirli kriterlere göre tescillenerek Dünya Miras Listesi’ne alınmıştır. [38] UNESCO Kültürel Miras Listesi’nde bulunan
878 doğal ve kültürel varlığın 11 tanesi Türkiye'de bulunmaktadır ve bunların tamamı
Kültürel Miras niteliğindedir ve kültür turizminin ilgi alanına girmektedir. [11]
Konuya somut olmayan kültürel değerler açısından bakıldığında; Zeytincilik ve zeytinyağı
üretimi gerek Akdeniz havzasında ve dolayısıyla Anadolu'da 2500 yıldır sürdürülmesi
açısından gerekse de bu coğrafyada yaşayan insan topluluklarının yaşamlarının her yönüne (inanç, folklor, dil, ekonomi, gelenek, görenek vb.) etki etmesi ve yön vermesi açısından bir kültürel değerdir ve kültür turizminin ilgi alanına girmektedir. Zaten eski zeytinyağı işlik ve fabrikaları da söz konusu somut olmayan kültürel değerin bir döneme ait
somut yansımalarıdır. Söz konusu yapıların korunması ve işlerliğinin sağlanması söz konusu somut olmayan kültürel değerlerinde sürdürülebilirliğinin sağlanmasına yardımcı
olacaktır. Kültür turizminden bahsederken söz konusu aktiviteyi gerçekleştiren kültür turistini de tarif etmekte fayda bulunmaktadır. Turizmin hemen her türünde kültürün bir şekilde yer almasına uygun olarak da kültür turisti, genel olarak asıl amacı kültürel ürünler
ve hizmetler olan ‘amaçlı kültür turisti’ ve asıl amacı kültürel ürün ve hizmetler olmayıp ta
bir şeklide bunları kullanan ‘tesadüfi kültür turisti’ gibi sınıflamalara tabi tutulmaktadır.[39]
Bu anlamda zeytinyağı üretimi ve üretimin gerçekleştirildiği eski yağhane yapıları hem
amaçlı kültür turistinin bir hedefi olabileceği gibi bu kültürün var olduğu Ege coğrafyasında halihazırda mevcut olan yoğun turistik aktiviteye eklemlenerek tesadüfi kültür turistinin
de ilgi alanına girebilir.
26
3.
Ege kıyı bandı ve hinterlandının zeytincilik, zeytinyağı üretimi, bina stoku ve
alternatif turizm türleri üzerinden değerlendirilmesi
Anadolu'nun Ege Denizi kıyılarında dağlar denize dik olarak uzanmaktadır. Bu topoğrafik yapı;
Ege Denizi kıyı bandı boyunca dağ silsilelerinin arasından akan akarsuların beslediği verimli
havzaların oluşmasına yol açmıştır. Bakırçay, Gediz, Büyük ve Küçük Menderes akarsularının
yüzyıllardır beslediği havzalar akarsuların taşıdığı alüvyonlar ile zaman içinde denize döküldükleri yerlerde dolmuş, öyle ki geçmişte önemli liman olan birçok antik kent günümüzde kıyıdan km.lerce içeride kalmıştır. Anadolu'nun içlerine doğru 100'lerce km. uzanan bu verimli
havzaların; Akarsuların denize döküldüğü noktalarında deniz suyu yeraltı suları ile karışmaktadır. Bu nedenle havzaların kıyı bandı tarımsal faaliyetler için çok uygun değildir. Ancak zeytin ağacı deniz suyu karışmış yeraltı suları ile beslenebilen, 100'lerce yıl ömrü olan çok dayanıklı bir bitkidir ve bu özelliği nedeniyle de Akdeniz havzasının en önemli kültür bitkilerinden
biri olmuştur. Ege bölgesinde bulunan zeytinlikler söz konusu havzaların deniz kıyısı olan bölgelerde ve havzaları çevreleyen dağların 500 m. rakımlarına kadar olan dağ eteklerinde yoğunlaşmaktadır.
Bununla beraber Ege Denizi tarih boyunca önemli bir ticaret yolu olmuş ve Anadolu, Yunanistan kıyıları ve Ege adalarında bulunan medeniyetlerin gelişmesinde önemli bir rol oynamıştır.
Tüm faktörler bir araya geldiği için Anadolu'nun Ege Denizi kıyıları zeytincilik ve zeytinyağı
üretimi için önemli bir coğrafyaya dönüşmüştür. Zeytinliklerin yoğunluğu, iklimsel veriler, topografya, su kaynaklarının varlığı gibi çevresel faktörler ve ticaret olanaklarının varlığı ile gelişmiş medeniyetlerin bulunuşu; zeytincilik ve zeytinyağı üretimini destekleyen ve eski yağhane binalarının varlığını doğrudan etkileyen faktörlerdir. Bu anlamda Ege bölgesinde bazı bölgeler eski yağhane bina stoku (endüstriyel arkeoloji) açısından öne çıkmaktadır. Üretim ve
Yapı yoğunluğu göz önüne alındığında 3 ana bölge ve bunların alt bölgelerinden söz etmek
mümkündür. Bunlardan ilki Ayvacık, Küçükkuyu, Ayvalık, Burhaniye, Edremit, Bergama ve
Dikili’yi içine alan ve Bakırçay ile Gediz deltasının şekillendirdiği Kuzey Ege bölgesidir. İkincisi;
Ödemiş ve Birgi ilçelerinin bulunduğu Küçük Menderes deltasının şekillendirdiği bölgedir.
Üçüncüsü ise Bafa gölünden Milas ve Bodrum Yarımadasına uzanan bölgedir. Bu bölge kuzeyde Büyük Menderes deltası ile bağlanmakta ve ova boyunca seyrekte olsa Söke, Germencik, Nazilli ve Sultanhisar gibi ilçeleri kapsamaktadır. Söz konusu 3 ana bölge altında yapı
ve nüfus yoğunluğu açısından 7 alt bölge tanımlamak mümkündür;
27
1. Ayvacık – Edremit körfezi kuzey kıyı bandı
2. Ayvalık
3. Edremit – Burhaniye ve köyleri
4. Bergama – Dikili ve köyleri (kuzey İzmir, Bakırçay)
5. Ödemiş – Birgi (Küçük Menderes )
6. Bafa Gölü ve çevre köyleri
7. Milas, Bodrum yarımadası
Araştırma projesi kapsamında söz konusu bölgelerde yapılan saha çalışmalarında; Ege
Bölgesi sınırları içinde farklı dönemlere tarihlenen 76’sı Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kurulları tarafından tescillenmiş, 52’si atıl durumda toplam 128 adet eski yağ işliği ve
zeytinyağı fabrikası tespit edilmiştir (Tablo 2).
Tescilli yapı
Tescilsiz yapı
Toplam
Çanakkale
10 adet
8 adet
18 adet
Bursa
2 adet
2 adet
4 adet
Balıkesir
39 adet
2 adet
41 adet
İzmir
16 adet
21 adet
37 adet
Aydın
5 adet
-
5 adet
Muğla
4 adet
19 adet
23 adet
76 adet
52 adet
128 adet
Tablo 2: Saha çalışmasında belgelenen eski yağhanelerin konumları ve tescil durumları
Ege bölgesindeki mevcut turizm aktivitesinin yoğunlukla deniz-güneş-kum ve arkeolojik sit
alanlarının ziyaret edildiği kültür turizmine dayandığını daha önceki bölümlerde belirtmiştik.
Buna göre Ege kıyısı boyunca sürekliliği olan turizm aktivitesinden söz etmek mümkündür
ancak turizm aktivitesi bölge genelinde belli merkezlerde yoğunlaşmaktadır. Bu tip turizm
aktiviteleri iklim ve hava koşullarına bağlı turizm türleri olması nedeniyle tanımlı turizm sezonları vardır. Ege denizi kıyısı boyunca kuzeyden güneye inildikçe turizm sezonu uzamaktadır. Bölgenin kuzeyinde bulunan Edremit Körfezi ve çevresinde yoğun turizm sezonu
3 ay sürmekte iken bölgenin güneyinde bulunan Gökova Körfezi’nde 5-5,5 ay sürmektedir.
28
Şekil 6: Ege bölgesinde zeytincilik faaliyetinin yoğun olarak gerçekleştiği ve eski yağhane
bina stoğunun bulunduğu bölgelerin turizm merkezleri ile ilişkisi
Bir turizm aktivitesine konu olma potansiyeli taşıyan zeytincilik faaliyeti, zeytinyağı üretimi ve endüstriyel arkeolojinin konusuna giren eski zeytinyağı işlikleri; Ege bölgesindeki
turizm bölgeleri ile kısmen aynı coğrafyada kısmen farklı coğrafyalarda bulunmaktadırlar.
Bu anlamda alternatif turizm türlerine konu olacak zeytinciliğe bağlı aktiviteler Ege kıyılarının kuzeyinde bulunan turizm sezonu kısa bölgelerin turizm sezonunun uzamasına,
güneyinde bulunan turizm sezonu uzun bölgelerdeki turizm sezonunun kısmen uzamasına ve özellikle farklılaşmasına (turizm ürünü) yardımcı olacaktır. Zira zeytincilik faaliyetle-
29
ri; hasat ve zeytinyağı sıkımı eylül-ocak ayları arasında gerçekleştirilir ve bu durum mevcut turizm sezonu ile zaman olarak örtüşmemektedir (Tablo 3).
Ocak
Şubat
Mart
Nisan
Mayıs
Haziran
Temmuz
Ağustos
Eylül
Ekim
Kasım
Aralık
Satış
Depolama
Satış
Depolama
Aşılama
İhracat
İhracat
-
-
-
-
Hasat
Hasat
Üretim
Hasat
Üretim
Tablo 3: Yıl içindeki zeytinyağı üretim süreci [40]
Bu bakış açısıyla; araştırmanın 5. bölümünde örneklem alan olarak seçilen Ayvacık bölgesi mevcut zeytincilik, zeytinyağı üretimi ve eski zeytinyağı işlik ve fabrikalarının alternatif
turizm türleri üzerinden potansiyelleri ortaya konarak mevcut turizm aktiviteleri ile entegrasyonu ve yerel doğal ve beşeri değerlere katkıları irdelenecektir.
30
4.
Kavramsal model yaklaşımı
Bölüm 2'de alternatif turizm olgusu zeytin kültürü bağlamında ele alınarak günümüz turizm
dinamikleriyle ilişkilendirilmiştir. Gelinen noktada, sunulan çalışmada varılmak istenen en
önemli noktalardan biri zeytin kültürünün alternatif turizm paralelinde geliştirilecek bir turistik ürüne dönüştürülme kurgusu veya senaryosudur. Bu doğrultuda öncelikle “turistik ürün”
kavramı ve bu kavramla ilişkili temel faktörler ile çalışma konusu bağlamında ürüne etkiyen
özel faktörler ortaya konacaktır.
Bir turizm ürününün oluşumunda tüketici açısından sonsuz sayıda seçenek bulunmaktadır.
İçinde bulunduğu koşullara bağlı olarak her ürün ayrı bir özellik içerir.[41] Burada turistik
üründen kastedilen, Turistin, sürekli yaşadığı yerden ayrılıp tekrar aynı yere dönünceye
kadar geçen süre içinde, satın aldığı mal-hizmetlerin ve yaşadığı deneyimlerin bütünü [42]
olarak ifade edilebilir. Krippendorf turistik ürünü oluşturan unsurları şu şekilde gruplamıştır;
[43]
• Doğal unsurlar: iklim, bitki örtüsü, coğrafi durum
• Beşeri faaliyetler: Dil, zihniyet, folklor, kültür, misafirperverlik.
• Genel altyapı: Ulaşım, haberleşme, elektrik vb.
• Turistik donatım: Konaklama, eğlence, ticaret vb.
Konaklama olanakları, turizm sezonunun uzunluğu, birbirini destekleyen diğer turizm türlerinin varlığı gibi temel unsurlar oluşturulacak ürünü doğrudan etkileyen, turizm aktivitesinin
doğasından kaynaklanan unsurlardır.
Ancak bunlara ek olarak, turistik ürünün kaynağı olan tema bağlamında ürünün niteliğine
doğrudan etki edecek farklı unsurlar da göz ardı edilmemelidir. Çalışma konusu kapsamında; turistik ürünü oluşturan temel unsurlara ek olarak zeytin kültürü temasına ilişkin
fark yaratan diğer bir unsurda endüstriyel miras özelliği gösteren ve geleneksel üretim izlerinin doğrudan gözlemlenebildiği üretim mekânlarıdır. Turizmin doğasından kaynaklanan
unsurlarla beraber ele alınması gereken endüstriyel miras potansiyelinin turistik ürüne etken faktörler şu şekildedir;
• Üretim aktivitesi (zeytin ve zeytinyağı kültürü) ile ilgili özellikler (zeytin yetiştiriciliği potansiyeli, çevredeki zeytinlikler - zeytin ağacı sayısı, ilişkili istihdam durumu, hasat dönemleri vb.),
• Geleneksel üretim yapı ve mekânlarının (yağhane, işlik, müştemilat, vb.) kendisinden
kaynaklanan değişim-dönüşüm olanakları ve korunmuşluk durumu,
31
• Aktiviteyi destekleyecek çevredeki benzer yapıların varlığı,
üretim aktivitesinin ve bina stokunun özelliklerine bağlı olan parametreleri oluşturur. Bütün
bu değişkenlerin menfi yönde varlığı ve birbirlerini desteklemesi, oluşturulacak turistik ürünün tüketilebilirliğini ve aktivitenin sürdürülebilirliğini belirler. Bu bağlamda turistik ürüne
etkiyen faktörler ve birbirleri arasındaki ilişkiler şeması şekil 7'de ifade edildiği gibi etkileşim
göstermektedirler.
Şekil 7: Zeytin kültürünün sürdürülebilir bir turistik ürüne dönüşme sürecine etkileyen faktörler
32
Turistik ürün geliştirme süreci:
Konu özelinde turistik ürünün geliştirilmesi; temanın belirlenmesi, tema ile uyumlu destinasyonların tanımlanması, tema ve destinasyona uygun turizm aktivitelerinin belirlenmesi,
bölge ve alt bölge-merkez tanımı ve buna bağlı olarak işlev ve işlev mekânlarının belirlenmesi olarak tanımlanabilir. Tabi bu noktada turistik aktiviteye katılacak paydaşların ve aktivite içindeki rollerinin belirlenmesi de önem arz etmektedir.
Temanın belirlenmesi:
Alternatif turizm kapsamında geliştirilecek bir turizm ürününü diğerlerinden farklı ve güçlü
kılacak en önemli faktörlerden biri ürünün bir temaya dayalı olarak geliştirilme kaygısıdır.
Tematik bir ürün geliştirme stratejisinin gerek ürünün gerekse de hedeflenen turist profilinin
niteliği üzerinde pozitif etkisi vardır. Çalışma kapsamında belirlenen tema “Zeytin Kültürü”
ve buna bağlı olarak Oleo turizmdir. Söz konusu temanın seçilme nedenleri ve gerekçeleri
Bölüm 2 ve 3'te detaylı olarak ifade edilmektedir.
Temaya uygun destinasyonların belirlenmesi / Destinasyona uygun temanın belirlenmesi:
Belirlenen alternatif turizm temasına uygun destinasyonların tespit edilmesi geliştirilecek
turistik ürünü pazarda güçlü kılacak en önemli faktörlerden biridir. Destinasyon başka bir
ifadeyle varış noktaları hinterlandıyla birlikte değerlendirilmeli ve bu bağlamda turizmin
temel gereksinimlerinin sağlanıyor olması koşulunun yanı sıra belirlenen alternatif turizm
teması için gerekli potansiyel unsurların da varlığı sorgulanmalıdır. Çalışma kapsamında
oleo turizm ile ilişkilendirilen varış noktası Ayvacık bölgesidir. Bölgenin seçimi konusundaki
değişkenler ve buna bağlı olarak bölgenin sunduğu potansiyeller Bölüm 3' de ayrıntılı olarak ifade edilmiştir.
Tema odaklı destinasyon belirlenmesi sürecinde bir diğer önemli konu ölçekler hiyerarşisidir. Belirlenen destinasyon seçilen alternatif turizm teması ile ilişkili olarak kıta, ülke, bölge,
kent ve hatta kentin herhangi bir parçası gibi farklı ölçekler bu hiyerarşi içinde yer alabilir.
Çalışma kapsamında belirlenen; Ayvacık bölgesi bütüncül bir tematik yaklaşımın mikro
ölçekteki destinasyonuna karşılık gelmektedir. Akdeniz havzası dünya ölçeğinde zeytin
kültürü için en önemli destinasyondur. Bu büyük havzanın içinde Türkiye, Türkiye içinde
Ege bölgesi kıyıları ve Kuzey Ege kıyılarında konumlanan “Ayvacık Alt bölgesi” makro ölçekten mikro ölçeğe ölçekler hiyerarşisi içinde yerini almaktadır.
33
Belirlenen tema ve destinasyonlara uygun olan turizm aktivitelerinin / alternatif turizm türlerinin tespiti:
Bir turistik ürünü zengin ve sürekli kılan en önemli unsurlardan biri ziyaretçiye sunulan turizm aktiviteleridir. Sıradan/bilindik turizm aktivitelerine kıyasla, fark yaratılması açısından
alternatif turizm kapsamında öngörülen çeşitli turizm aktiviteleri destinasyonlar arası rekabet içinde fark yaratarak avantaj sağlayacak en önemli unsurlardır. Bu noktada alternatif
turizm teması kapsamında geliştirilecek aktivitelerle bölgenin mevcut turizm aktivitelerinin
entegre bir şekilde sunulması turistik ürünün sürdürülebilir ve güçlü olmasını sağlayacaktır.
Araştırma projesinin 2. bölümünde detaylı olarak tanımlanan ve çalışma konusuyla ilişkilendirilen müzecilik, agri-endüstriyel turizm, turizm kapsamındaki endüstriyel arkeoloji,
gurme ve gastronomi turizmi, kırsal turizm ve kültür turizmi oleo turizm üst başlığında çalışma kapsamı ile yakından ilişkili turizm türleridir.
Turistik Ürün Teması
OLEO TURİZM
ZEYTİN KÜLTÜRÜ
Destinasyon
Turizm Aktivitesi /
Alternatif Turizm Türü
Aktivite Mekanları
Konaklama Mekanları
Ayvacık
müzecilik
kırsal yerleşim merkezleri
kırsal yerleşim alanları
Kuzey Ege
Agri-endüstriyel turizm
zeytinlikler
mevcut turizm konaklama tesisleri
Ege Bölgesi
Endüstriyel arkeoloji – turizm
eski zeytinyağı işlikleri
Türkiye
Gurme turizmi (Tatbilir turizm)
bazı eski zeytinyağı işlikleri
Akdeniz Havzası
Gastronomi turizmi
kamp alanları
atıl 2. konutlar
Kırsal Turizm
Kültür Turizmi
Tablo 4: Ayvacık bölgesi özelinde Oleo turizm ürünü
Ayvacık alt bölgesinde; turistik aktivite mekânları ve söz konusu mekanlara yüklenebilecek
işlevlerin belirlenmesi turistik ürünün realizasyonu açısından önem arz etmektedir. Tablo
5'te turistik aktivite mekânları hiyerarşik olarak ifade edilerek yüklenebilecek potansiyel rolişlevler sunulmaktadır. Bu noktada; modelin işlerliğinin sağlanması açısından şu bileşenlerin varlığı önemlidir;
1. Kurumsal/Yönetsel Yapı
2. Finansal Yapı
3. Sezon Takvimi Yönetimi
4. Bina Stoku Yönetimi
5. PR/Pazarlama/Tanıtım Organizasyonu
6. Yerel İştirak/Katılım
34
mekan
rol / işlev
Altbölge Merkezi
Ayvacık
altbölge transfer, toplanma, dağılma noktası
turizm altyapı merkezi
-- lojistik
-- teknoloji
-- ulaşım
-- sağlık
-- finans
-- iletişim
Kırsal Yerleşim Merkezi
Köy yerleşmeleri
yerel ürün pazarları
pansiyonculuk
sosyal etkinlik alanları
turist-yerel entegrasyonu
günlük ihtiyaç karşılama
Zeytinlik Alanları
ürün toplama / hasat faaliyetine katılım
yerinde zeytincilik eğitim programları
kırsal peyzajın deneyimlenmesi
Eski Zeytinyağı İşlikleri
geleneksel üretim deneyimleme
ürün sergileme / satış
Eğitim programları
gurme / gastronomi etkinlikleri
yeme içme
müzecilik
Çeşitli atölyeler
Tablo 5: Ayvacık bölgesindeki turizm mekanları ve yüklenebilecek potansiyel işlevler
Model içindeki bileşenlerin varlığı kadar organizasyon içinde yer alacak aktörler/paydaşların
varlığı da organizasyonun işlerliğinin sağlanması açısından önemlidir. Model içinde organizasyon paydaşların her birine düşen görevler bulunmaktadır. Aşağıda; organizasyon içinde
yer alan paydaşlar ve paydaşların bileşenler ile ilgisi sunulmaktadır;
35
PAYDAŞLAR
İLGİLİ BİLEŞENLER
Merkezi Otorite
Kültür ve Turizm bakanlığı
1-2
Bölgesel Kalkınma Ajansı
1-2-3
İl Turizm Müdürlükleri
1-5
İl Özel İdare
2-4
Yerel Otorite
İl Belediyeler
1-2-6
İlçe Belediyeler
1-6
Köy Muhtarlıkları
6
Yerel Halk
4-6
Sivil Toplum Örgütleri
3-4-6
İkinci Konut sahipleri
3-4
Turizm Yatırımcıları
2
Yerel Turizm Acenteleri
3-5
Uluslararası Turizm Acenteleri
3-5
Endüstriyel Arkeoloji Niteliğindeki Yapıların Mülk sahipleri
4
36
5.
Ayvacık bölgesi örnek alan çalışması
Araştırma projesi kapsamında kurgulanan model çalışması Ege kıyı bandı ve hinterlandında bulunan yedi farklı zeytincilik ve zeytinyağı üretim bölgesi üzerinde örneklenerek sınanmıştır. Ancak Araştırma Projesi yarışmasının 50 sayfa ile sınırlandırılan içeriği gereği
bu alanlardan Ayvacık bölgesi sunulmak üzere örneklem alan olarak seçilmiştir. Söz konusu bölgenin örneklem alan olarak seçilmesinin nedenlerini şu şekildedir;
• Bölgedeki turizm potansiyelleri ve mevcut yetersiz-verimsiz turizm faaliyetleri,
• Bölgedeki verimli zeytin alanları ve zeytinyağı üretimi,
• Bölgedeki alternatif turizm türlerine adapte edilebilecek çok sayıda eski zeytinyağı işlik
ve fabrikası,
• Bölgenin diğer bölgelere nazaran turizm aktiviteleri açısından daha dengeli bir bölge
olmasıdır. Bu nedenleri kısaca anmak gerekir ise;
Bölge turizm aktivitesi açısından potansiyeller içermesine karşın diğer Ege bölgesindeki diğer turizm bölgelerinden daha az turist ağırlamaktadır. Bunun birkaç nedeni bulunmaktadır;
1. Ulaşım olanaklarının kısıtlılığı: Bölgede uluslararası bir hava bulunmadığı gibi Çanakkale-İzmir devlet karayolu üzerinde bulunan bu bölgede mevcut araç yollarının standartları
düşüktür. Denizyolu ulaşım olanakları işletilmemektedir.
2. Asos antik kenti dışında potansiyeli yüksek diğer antik kentlerde kazı çalışmalarının
2000’li yıllardan itibaren başlaması ve bu nedenle kamuoyu tarafından çok da bilinmemeleridir.
3. Bölgede gerçekleştirilen turizm aktivitesinin deniz-güneş-kum turizmine odaklı olmasıdır.
İkinci konut (yazlık) turizminin yoğun olduğu bölgede kıyı bandı boyunca yılın üç ayı denizkum-güneş turizmine yönelik orta ve ufak ölçekli işletmeler olduğu gibi, AsosBehramkale’nin önemli bir sit alanı olmasından dolayı tüm yıl hizmet veren az sayıda turistik tesis bulunmaktadır. Genellikle deniz-kum-güneş turizmine hizmet bu tesisler Akdeniz
bölgesine göre deniz sezonu daha kısa olan bu bölgede yoğun olarak yılın üç ayı kullanılmaktadırlar. Bu nedenle de doluluk oranları düşüktür ve çoğu işletme kış aylarının tamamen ve bahar aylarında kısmen kapalıdırlar. Bu durum ayrıca, sezonun kısalığı sebebiyle
sektörde çalışanların yeterince kalifiye olmamasına neden olmaktadır. Bölgede ikincil konutlar sezon dışında atıl olarak bölgede yer almaktadır.
4. Bölgede turizm aktivitesi açısından çeşitliliğe gidilememiştir. Birbirini destekleyen alternatif turizm türleri mevcut değildir.
37
İklim olarak bölge Karadeniz ile Akdeniz ikliminin geçiş bölgesi olmasına karşın Edremit
körfezi kıyı bandı kuzeyinde Kaz dağları ile çevrili olması ve güneye yönelimi nedeniyle
Akdeniz iklimi tesiri altındadır. Bu durum Ayvacık- Küçükkuyu kıyı bandını zeytincilik için
elverişli kılmaktadır. Bu nedenle bölgede ağaç başına düşen zeytin verimi Türkiye ortalamasının üzerinde olup, söz konusu yağlık zeytinlerden üretilen zeytinyağının Türkiye'nin ve
Dünyanın en kaliteli zeytinyağlarından olduğu uzmanlar tarafından yapılan tahlillerle kanıtlanmıştır. Ancak üreticilerin bilgi, beceri ve performans noksanları söz konusu verim ve
kalitenin sonuç ürüne yansımasına engel olmaktadır. Dünyada gelişmekte olan oleoturizm; bölgede üretilebilecek kaliteli zeytinyağının dünyaya pazarlanması ve bölgeyi bir
cazibe merkezine dönüştürebilmesi için bir fırsat olacağı düşünülmektedir. Ayrıca bölge
mevcut turizm aktivitesinden farklı olarak bölüm 2'de bahsi geçen müzecilik, kültür turizmi,
Agri-endüstriyel turizm, Gurme turizmi, Gastronomi turizm ve kırsal turizm gibi alternatif
turizm türleri açısından önemli potansiyellere sahiptir. Söz konusu turizm türlerinin hayata
geçirilmesi bölgenin turizm gelirlerinin artması ve dolayısıyla kırsal nüfusun ekonomik olarak kalkınması ile zeytinyağı üretiminin kalitesinin artacaktır. Bu durum bölgedeki göç vb.
sosyo-ekonomik sorunların çözümüne yardımcı olacağı düşünülmektedir.
Bölgede tespit edilen 18 adet eski zeytinyağı fabrikası çoğunlukla atıl durumda olmalarına
karşın yakın zamana kadar işlerliklerini sürdürmeleri sebebiyle fiziksel olarak ayakta ve
donanımları (taş değirmenler, sıkma presleri, buhar motorları vb.) mevcuttur. Binaların
mimari karakteristikler ise; değişim dönüşüm olanakları açısından farklı olasılıklar sunmaktadır. Bununla beraber söz konusu bina stoku 25 km. ile sınırlanmış kıyı bandı boyunca
deniz kenarında konumlanmaktadırlar. Söz konusu biraradalık ve konumlanış bir turizm
aktivitesi yaratmak açısından önemli bir potansiyeller barındırır.
Ayvacık mevcut turizm aktivitesi ve potansiyelleri açısından diğer zeytincilik ve zeytinyağı
üretim bölgelerine nazaran daha dengelidir. Örneğin; Bodrum-Milas ve Ayvalık bölgelerinde
turizm aktivitesi uzun yıllarıdır yoğun olarak süre gelmekte ve buna bağlı olarak oluşmuş
turizm altyapısı, kısmen tahrip olmuş çevre ve yapılaşma, mevcut turizm dinamiklerinin model doğrultunda değiştirilmesine ve dönüştürülmesine diğer bölgelere nazaran daha az olanak tanımaktadır. Buna karşın Ödemiş-Birgi bölgesinde turizm altyapısı ve dolayısıyla turizm
aktivitesi yok denecek azdır. Bölge ekonomi tamamıyla tarımsal faaliyetlere dayanmaktadır.
Yukarıda ifade edilen nedenler ve kıyaslar sonucunda Ayvacık bölgesi araştırmanın örneklenmesi açısından en uygun bölge olarak seçilmiştir.
5.1
Model açısından bölgenin doğal ve beşeri özellikleri
Bölgelerin doğal ve beşeri özellikleri oluşturulmak istenen potansiyel turizm aktivitesi için
önemli belirleyicilerdir. Çalışmada örneklem bölgesi olarak seçilen Ayvacık, Küçükkuyu
kıyı bandı Çanakkale ilinin güneyinde Balıkesir ili sınırında Edremit körfezinin kuzeyinde
38
sahil bandında doğu-batı istikametinde uzanmaktadır. Ege ve Marmara’nın buluştuğu bir
yerde bulunmakta olup, Türkiye’nin ve Asya’nın en batı noktasında yer almaktadır. Dar ova
kıyıları ve bu ovaların gerisinde bulunan plato ve tepelerden oluşmaktadır. Söz konusu ova
ve platolar Biga yarımadasının en büyük dağı olan Kaz dağının (İda) uzantılarında yer almaktadır. Bölgede merkez nüfusu 7.059, köyler ile nüfusu 30.285 kişi olan Ayvacık ilçesi,
Ayvacık’a bağlı nüfusu 8.274 olan Küçükkuyu beldesi [44] ve idari olarak bu ilçe ve beldeye
bağlı 65 köy bulunmaktadır. Behram, Büyükhüsun, Kozlu, Sazlı, Kayalar, Ahmetçe, Arıklı,
Nusratlı ve Adatepe köyleri Behramkale-Küçükkuyu bandının hemen kuzeyinde Kaz dağları yamaçlarında konumlanan ve araştırma alanı içinde bulunan köylerdir.
İklim olarak Çanakkale Karadeniz ile Akdeniz ikliminin geçiş bölgesi olmasına karşın Edremit körfezi kıyı bandı kuzeyinde Kaz dağları ile çevrili olması ve güneye yönelimi nedeniyle Akdeniz iklimi tesiri altındadır ve bu durum Ayvacık-Küçükkuyu kıyı bandını zeytincilik
için elverişli kılmaktadır. Zeytinciliğin yaygın olduğu güney kıyı bandında köy yerleşmelerinin çoğunluğu kıyı bandının gerisindeki söz konusu plato ve ovalardaki yüksek rakımlı noktalarda konumlanmaktadır.
Şekil 8: Ayvacık bölgesi çevre ilişkileri
Ayvacık; E-87 karayolu ile Çanakkale’ye 100 km. Bursa’ya 280 km. ve İzmir’e 270 km.
mesafededir. Bölgede sivil uçuşlar için kullanılan Çanakkale’de (100 km. mesafede) orta
ölçekli ve Edremit’te (42 km. mesafede) küçük ölçekli iki adet havaalanı bulunmaktadır.
Balıkesir iline olan uzaklığı ise yaklaşık 125 km.’dir.
39
Bölgede yerleşik nüfus ağırlıklı olarak tarım, hayvancılık ve turizm ile uğraşmaktadır. Zeytincilikte geçmişteki kadar olmasa da bölgenin önemli geçim kaynaklarındandır. Adatepe
ve Büyükhüsun köylerinde sabun ve organik zeytinyağı üretimi yapılmaktadır. Ayvacık’ta
bir devlet hastanesi, Küçükkuyu’da ise bir sağlık ocağı bulunmaktadır. Küçükkuyu’da bulunan termik santral halen çalışır durumdadır. Ayvacık’ın kendine özgü şivesi yöreye özgü
beşeri unsurlardan biridir.
5.2
Model açısından bölgede zeytincilik ve zeytinyağı üretim faaliyetleri
2012 yılı verilerine göre, Türkiye’nin zeytin üretimi (sofralık ve yağlık) yaklaşık 1.820 bin
ton olmuş ve bu üretilen zeytinlerin % 25’i sofralık olarak işlem görürken, geri kalan %75’lik
kısmı ise yağlığa ayrılmıştır.[45] Bu veriler altında 2012 yılında Türkiye’de üretilen zeytinyağı
miktarı ise 180 bin ton civarında olmuştur.
Ayvacık bölgesi, Çanakkale ili sınırları içinde yer almaktadır. Çanakkale ilinde toplam işlenebilir alan içinde zeytin 301.328 hektar ve %9.2 pay ile tarla ürünlerinden sonra ikinci sırada
yer almaktadır. İlçeler bazında incelendiğinde işlenebilir arazi içinde en fazla zeytin alanı
Ayvacık, Ezine ve Bayramiç ilçelerinin yer aldığı görülmektedir. Çanakkale ilinde 2012 değerlerinde göre toplam 5.333.794 adet zeytin ağacı bulunmakta olup, meyve veren ağaçların
%93’ü yağlık, %7’si ise sofralık çeşitlerden oluşmaktadır. Başka bir deyişle bu bölgede yetişen zeytinler zeytinyağı üretimine çok elverişli olup, zeytinden çok zeytinyağı üretilmektedir.
Bu nedenle, Çanakkale’de modern sistemler ile çalışan toplam 61 adet zeytinyağı sıkım,
dolum ile sıkım ve dolumun birlikte yapıldığı işleme tesisi vardır. Bu tesislerin 26’sı Ayvacık
ilçesinde, 18’i Ezine ilçesinde faaliyet göstermektedir.[46]
Ayvacık ilçesinde 2012 değerlerine göre, toplam tarımsal alanların büyüklüğü 236.558
dekar olup, bunun yaklaşık yarısını (107.180 dekar) zeytinlikler oluşturmaktadır. 2012 yılı
verilerine göre, bu zeytinliklerden 53.016 ton zeytin üretimi yapılmıştır. Toplam ağaç sayısı 1.715.161 olup, bunun tamamına yakını (1.710.181) meyve vermektedir. Ağaç başına ortalama verim Türkiye ortalamasının üzerinde olup 31 kg.’dır (Tablo 6).
40
İLLER
Üretim
(ton)
Toplam
üretim
içindeki payı
(%)
Zeytin
Alanı
(Hektar)
Meyve
veren
ağaç
(Adet)
Meyve
vermeyen
ağaç
(adet)
Toplam
ağaç sayısı
(adet)
Verim
(kg/ağaç)
İzmir
308.750
23
866.564
14.157.731
2.017.122
16.174.853
22
Muğla
109.898
8.2
895.308
8.599.234
5.981.211
14.580.445
13
Aydın
190.228
14.1
1.198.375
16.205.527
1.722.653
17.928.180
12
Hatay
146.733
10.9
403.679
7.765.068
3.639.044
11.404.112
19
Balıkesir
150.710
11.2
684.765
8.425.474
344.235
8.769.709
18
Çanakkale
129.221
9.6
301.328
4.459.426
475.493
4.934.919
29
TÜRKİYE
1.340.000
100
5.861.052
80.568.718
23.999.629
104.568.347
17
Ayvacık
53.016
107.180
1.710.181
4.980
1.715.161
31
Tablo 6: 2012 yılına ait Yağlık Zeytin Üretim Verileri [45]
Zeytincilik ve zeytinyağı üretimi Küçükkuyu beldesinin de en önemli geçim kaynağı olup,
birçok zeytinyağı fabrikasına ev sahipliği yapmaktadır. Küçükkuyu zeytin üretimi bakımından Çanakkale’de 2. sırada yer almaktadır.[47] Küçükkuyu'da üretilen zeytinyağının Türkiye'nin en kaliteli zeytinyağlarından olduğu uzmanlar tarafından yapılan tahlillerle kanıtlanmış olup, kalite bakımından dünyada ilk sıralarda yer almaktadır. Kuzey Ege’nin en kaliteli
zeytinyağlarının Küçükkuyu’da üretilmesinin sebepleri; Kaz dağlarının eteklerinde yer alması nedeniyle oksijen merkezi olması, denizden gelen iyot etkisi, toprakların kıraç ve kireçli olması, Küçükkuyu’nun kuzey rüzgârlarına kapalı, fakat lodos rüzgârlarına açık olması ve dolayısıyla bölgenin ılıman ikilime sahip olması olarak sıralanabilir. [47] Bu elverişli
ortamdan dolayı, zeytin dalında doğal rafinaja uğradığından ince bir yağ doğal olarak
oluşmaktadır. Ayrıca bu bölgede yetişen zeytinler ilaçlama yapılmadığından organik özelliklere sahiptir. Küçükkuyu bölgesinde çok sayıda yaşlı zeytin ağaçların bulunması sebebiyetiyle üretilen zeytinyağı E vitamini yönünden çok zengindir. Bölgede çok sayıda zeytinyağı fabrikası olması sebebiyle zeytin fermantasyona uğramadan zeytinyağı üretimi hızlı
bir şekilde yapılmakta ve asit değerleri (oleik asit) çok düşük, kalitesi ve lezzeti çok güzel
zeytinyağı elde edilmektedir. Zeytinyağının kalitesinin yüksek olması sebebiyle, bu yağlardan elde edilen hakiki zeytinyağı sabunu da dünyanın en kaliteli kozmetik ürünleri arasında yerini almaktadır. Ayrıca bu kaliteli zeytinyağı, ilaçlarda hammadde olarak da kullanılmaktadır.
41
5.3
Bölgenin turizm altyapısı ve potansiyelleri
Zeytincilik ve geleneksel yollarla zeytinyağı üretiminin bir turizm aktivitesi olarak kullanılmasının ne gibi önemli faydalarının olabileceği ve bunun uygulama şekillerine ilişkin örnekleri daha önceki bölümlerde aktarmıştık. Buna göre bu bölümde; faaliyetin gerçekleştirilebileceği bölgelerdeki turizm aktivitesi ve potansiyellerinin (Konaklama, destekleyen diğer
turizm türleri, turizm sezonu uzunlukları vb.) tespiti ile zeytincilik ve zeytinyağı üretiminin
mevcut durumun potansiyeller ile nasıl bağdaştırılacağı, birbirine ne şekilde etkileyeceği ve
uyum sağlayacağı ile ilgili değerlendirmeler yapılmaktadır.
Turizm Ayvacık bölgenin önemli geçim kaynaklarındandır. İkinci konut (yazlık) turizminin
yoğun olduğu bölgede kıyı bandı boyunca yılın üç ayı deniz-kum-güneş turizmine yönelik
orta ve ufak ölçekli işletmeler olduğu gibi, Asos-Behramkale’nin önemli bir sit alanı olmasından dolayı tüm yıl hizmet veren az sayıda turistik tesiste bulunmaktadır. Ayvacık bölgesinde en önemli turistik yer Asos (Behramkale) antik kentidir. M.Ö. 6.y.y.’da Midilli’li göçmenler tarafından kurulan kent bölgedeki turizm aktivitesinin en önemli lokomotifi durumundadır.[48] Asos ile beraber kıyı bandında kurulmuş ancak çokta bilinmeyen üç antik
kent daha bulunmaktadır. Eski Helen dilinde “kaynaşan kalabalık” anlamına gelen Gargara; Asos antik kentini kuran göçmenlerin kentin 20 km. doğusunda, Arıklı köyü yakınlarındaki Zindan tepesinde kurdukları diğer bir antik kenttir. Kozlu köyü Asar tepe’de kurulmuş
olan Lamponia antik kentinin M.Ö. 5.y.y.’da kurulduğu bilinmektedir. Yine yakın çevrede
Altınoluk beldesinin 2,5 km. doğusunda Kaletaşı tepesinde konumlanmış Antandros antik
kentidir.
Küçükkuyu, bulunduğu konum gereği Altınoluk’ a 10 km, Assos’a 20 km uzaklıkta olup,
turizme çok elverişli bir yerdedir. Küçükkuyu’nun üst tarafında Kaz dağlarının uzantısında
yer alan efsaneye göre tanrı Zeus’un yaşadığı mağara olarak bilinen Zeus Altarı bulunmaktadır. Değirmenbaşı şelalesi de bölgenin önemli turistik merkezleri arasındadır. Ayrıca,
Küçükçetmi köyünde bulunan Afrodit kaplıcaları da şifalı su kaynağı olup, bölgenin turizm
cazibelerinden biridir. Bununla beraber Kaz dağlarının güneyi (İda) Anadolu’da oksijeni en
bol olan coğrafyalardan biri olması ile ünlüdür. Bu bölgede bulunan Küçükkuyu beldesi
oksijen bakımından dünyanın en bol oksijen bulunan 2. merkezidir ve birçok solunum hastası için değerlendirilebilecek sağlık turizmi potansiyeli taşımaktadır. Dağın güneyinde
1993 yılında kurulan ve 21.450 ha. lık alana yayılan Kaz dağları milli parkı da önemli bir
turizm destinasyonudur.
42
Şekil 9: Ayvacık kıyı alanı ve çevresi başlıca turizm potansiyelleri
Behramkale’den Küçükkuyu’ya kadar 20 km.lik kıyı bandı boyunca ikinci konut yerleşmelerine sıkça rastlanmaktadır. Ayvacık ilçesinde bulunan turistik tesislerin kayıtlara göre 5.170
yatak kapasitesi mevcuttur (Tablo 7). Bu turistik işletmeler orta ve ufak ölçekli olup, Asos
ve Behramkale ağırlıklı olmak üzere doğuya doğru kıyı hattı boyunca konumlanmaktadırlar. Genellikle deniz-kum-güneş turizmine hizmet bu tesisler Akdeniz bölgesine göre deniz
sezonu daha kısa olan bu bölgede yoğun olarak yılın üç ayı kullanılmaktadırlar. Bu nedenle de doluluk oranları düşüktür ve çoğu işletme kış aylarının tamamen ve bahar aylarında
kısmen kapalıdırlar. Bölge turizm anlamında potansiyeline nazaran diğer Ege bölgesi yerleşmelerine daha az turist çekmektedir. Bunun nedenleri Bölüm 5’in girişinde ifade edilmektedir.
43
İLÇE
Belediye belgeli otel
yatak sayısı
Belediye belgeli pansiyon
yatak sayısı
Turizm işletme belgeli
otel yatak sayısı
Toplam
yatak sayısı
3.717
370
1.083
5.170
Ayvacık
Tablo 7: Ayvacık ve köylerinin 2012 yılına ait turistik yatak sayıları[49]
Bununla beraber; bölgede potansiyel farklı turizm aktivitelerinin yaratılması önemlidir.
Çünkü farklı dönemlerde gerçekleştirilecek aktiviteler turizm sezonunun genişletilmesine
ve dolayısıyla konaklama tesislerin doluluk oranlarının artmasını sağlayacaktır. Bu da turizme bağlı kalıcı bir ekonomiyi doğuracağı gibi sezonluk hizmetli göçünü ve yaz-kış arasındaki nüfus dengesizliklerini ortadan kaldırmaya yardımcı olacaktır. Bu anlamda bölgede
zeytincilik ve zeytinyağı üretimi kültürel bir turizm aktivitesi olarak büyük potansiyel içermektedir. Zeytin ve zeytin mamulleri (zeytinyağı, sabun vb.) salt turistlere satılarak gelir
elde edilen bir meta olmaktan çıkarılıp turistlerin üretim sürecine katıldığı, kullanım alanları
ile ilgili bilgilendirildiği kültürel bir ürüne dönüştürülmesi gerekmektedir.
Zeytincilik ve zeytinyağı üretim faaliyeti ekim ayında hasat ile başlayıp, kasım-aralık aylarında hasat ve üretimin yapıldığı, ocak-şubat aylarında depolandığı ve mart ayında ağaçların aşılandığı bir faaliyettir. Ayvacık-Küçükkuyu kıyı bandında kültür ve deniz-kum-güneş
turizmine bağlı gerçekleştirilen turizm faaliyeti ise yoğun olarak haziran-eylül ayları arasında gerçekleşmektedir. Bu anlamda bölgede yılın dört ayı gerçekleştirilen turizm faaliyeti
zeytincilik ve zeytinyağı üretiminin bir kültür turizm öğesi olarak kullanılması ile 7-8 aya
yayılmış olacaktır. Bu durum ziyaretçi sayısını arttıracağı gibi zeytincilik faaliyetini içeriği
itibariyle turistlerin konaklamasını sağlayarak turistik tesislerde doluluk oranlarını arttıracaktır. Bir diğer husus; ikinci konutlar deniz-kum-güneş turizmine hizmet ettikleri için sahipleri tarafından yaz aylarında yoğun olarak kullanılmaktadırlar. Zeytincilik faaliyeti ise yoğun
olarak ekim-aralık döneminde gerçekleştirilmektedir. Bu anlamda ikinci konutlar boş oldukları bu dönemde turistlere kiralanabilir ve bölgede ek konaklama tesisine ihtiyaç duymadan
atıl bir konaklama kapasitesi değerlendirilmiş olur.
ocak
şubat
satış
satış
Zeytinyağı üretimi
mart
aşılama
nisan
ihracat
mayıs
ihracat
depolama depolama
haziran
x
temmuz
x
ağustos
x
eylül
x
ekim
kasım
aralık
Hasat
Hasat
üretim
üretim
x
x
Hasat
Kültür ve Kültür ve Kültür ve Kültür ve
Turizm aktivitesi
x
x
x
x
Kültür Turizmi
deniz,
deniz,
deniz,
kum,
kum,
kum,
deniz,
kum,
güneş
güneş
güneş
güneş
turizmi
turizmi
turizmi
turizmi
x
Tablo 8: Ayvacık bölgesinde zeytinyağı üretimi ve turizm aktivitesinin yıl içinde faaliyetlerinin kıyaslanması[50]
44
5.4
Bölgedeki eski zeytinyağı fabrikaları ve mimari özellikleri (eski fabrikalar)
Ege bölgesindeki yağhane yapılarının konumları ve yoğunlukları aslında benzer doğal ve
beşeri unsurların (havza) oluşturduğu bölge ve alt bölgelere işaret etmektedir. Bu durum
tabi olarak söz konusu ortak ve benzer unsurların oluşturduğu zeytincilik ve zeytinyağı üretimi aktivitesine yansımaktadır. Bununla beraber Edremit körfezinin kuzeyinde bulunan
yerleşmeler; doğal (iklim, coğrafya, topografya, bitki örtüsü, su kaynakları vb.) ve beşeri
(nüfus, yerleşme, ulaşım vb.) özellikleri Ege bölgesindeki havza yerleşmelerinden farklıdır.
Buna paralel olarak bölgede bulunan eski zeytinyağı üretim yapıları; ölçekleri, konumları,
yapım yöntemleri ve mimari özellikleri açısından benzerlikler gösterir ve bu karakteristik
özellikler kısmen Ege bölgesinde bulunan diğer yapılardan morfolojik ve tipolojik olarak
farklılaşmasına neden olmaktadır. Bölgede ayakta kalmış on sekiz eski yağhane yapısı
tespit edilmiş ve belgelenmiştir. Söz konusu eski yağhane yapılarının birçoğu tescilli olup,
bazıları restorasyon görerek farklı işlevler ile kullanılmaktadırlar. Restorasyon gören yapıların özgün donanımları mevcut değilken atıl durumda bulunanların çoğunda donanımlar
kullanım dışı olsalar da mevcuttur (Tablo 9).
Ayvacık ilçesine bağlı 65 köy bulunmaktadır. Zeytinciliğin yaygın olduğu güney kıyı bandındaki 8 köy yerleşmesinin tamamı kıyı bandının gerisindeki söz konusu plato ve ovalardaki yüksek rakımlı noktalarda konumlanmaktadır. Buna karşın eski yağhane yapılarının
çoğunluğu köy yerleşmelerinden uzakta kırsal nitelikteki kıyı alanlarda konumlanmaktadır.
Bu lokasyon seçiminin birkaç nedeni olduğu düşünülebilinir.
45
Konum
Mevcut yapısal
durum
İşlev
Donanım durumu
Tescil
durumu
1
Ahmetçe
atıl durumda
boş
mevcut
tescilli
2
Ahmetçe
restorasyon görmüş
konut
mevcut değil
tescilli
3
Ahmetçe
atıl durumda
boş
mevcut
tescilli
4
Ahmetçe
atıl durumda
boş
mevcut değil
tescilli
5
Ahmetçe
boş
mevcut değil
tescilli
6
Ahmetçe
atıl durumda
boş
mevcut
tescilsiz
7
Büyükhüsun
otel
mevcut değil
tescilli
8
Büyükhüsun
atıl durumda
boş
mevcut
tescilli
9
Sazlı
atıl durumda
boş
mevcut
tescilli
10
Sazlı
otel
mevcut değil
tescilli
11
Sazlı
konut
mevcut değil
tescilsiz
12
Ahmetçe
tadilat görmüş
depo
kısmen mevcut
tescilli
13
Kayalar
atıl durumda
boş
mevcut
tescilli
14
Kayalar
konut
mevcut değil
tescilli
15
Nusratlı
atıl durumda
boş
mevcut
tescilli
16
Arıklı
atıl durumda
boş
mevcut
tescilli
17
Kozlu
konut
mevcut değil
tescilli
18
Adatepe
tadilat görmüş
yağhane
kısmen mevcut
tescilli
Tablo 9: Bölgedeki yapıların konumları, yapısal, donanımsal ve tescil durumları
46
Şekil 10: Ayvacık’daki köy yerleşmeleri ve sahil bandında bulunan eski zeytinyağı işliklerinin konumları
Bölgede kıyı bandının topografya olarak düz olması ve denizin varlığı bina yapılmasını,
malzeme taşınmasını ve ulaşımı kolaylaştırmaktadır. Bu durum hem yapıların kolay inşası
hem de üretilen zeytinyağının taşınması (ticaret) açısından avantajlar sunmaktadır. Kıyı
bandında iklim yüksek rakımlara nazaran daha ılımandır, çalışmaya ve depolanan zeytinlerin ve zeytinyağının iklim koşullarından etkilenmemesi için daha uygun ortamı sağlarlar.
Zira zeytinin yağının sıkılması ve zeytinyağı üretimi kasım ve aralık ayı gibi don vb. olumsuz koşulların oluşabileceği aylarda gerçekleştirilir ve ocak, şubat aylarında depolarda saklanır ve satılır. Diğer önemli bir husus ise, atıklarla ilgilidir. Zeytinyağı üretiminde çıkan ve
“karasu” olarak adlandırılan sıvı atık ya yapı çevresinde inşa edilen havuzlarda toplanarak
bir taşıma aracıyla en yakın su kaynağına boşaltılmak üzere taşınır veya deniz, nehir gibi
doğal su kaynaklarına boşaltılır. Ayvacık bölgesinde dağların kıyı bandına paralel olarak
uzanması havza oluşumunu engellemiş ve dolayısıyla nehir veya dere mevcudiyetini
mümkün kılmamıştır. Bu nedenle Ege denizini atıkların atılabileceği en önemli kaynak haline getirmiş ve tüm eski yağhaneler köy yerleşmeleri dışında deniz kıyısında konumlanmaktadırlar.
Yapıların söz konusu unsurlardan dolayı köy vb. yerleşmelerin yakınında konumlanmayışı;
yapıların salt bir üretim yapısı olmalarından öte parsel içinde konaklamaya da olanak tanıyan çok sayıda müştemilatın bulunduğu birden fazla kütleli bir vaziyet planı şemasına işa-
47
ret eder.(bkz. şekil 11-13-15) Söz konusu müştemilatlarda sezonluk işçilerin konaklamasına olanak sağlayan basit yapılardır, zira zeytinyağı sıkma işi yılın iki ayı gerçekleştirilen
sezonluk bir iştir. Bazı yapılarda işçilerin temizlenmesi amacıyla kullanılan hamamlık yapıları da mevcuttur. Bununla beraber önemli bir taşıma yolu olan denizin varlığı; denize bitişik konumlanan iskele ile bağlantılı girişlerin şekillendirdiği bir vaziyet planına işaret eder ki
buda Ayvacık bölgesindeki eski yağhane yapıları için karakteristik bir özelliktir. Tüm bu
topoğrafik, coğrafi ve işlevsel gerekçelere bağlı olarak; karadan ve kumsaldan girişi bulunan ortak bir avlu etrafında kümelenmiş yağhane binası, depolar, konaklama birimleri, hamamlığın bulunduğu, avlu içinde çok sayıda zeytin havuzu bulunan işlevsel bir vaziyet planı morfolojisi ortaya çıkmaktadır.
Şekil 11: Kayalar köyü sahilindeki eski zeytinyağı fabrikası (plan-kesit-vaziyet planı)
Şekil 12: Kayalar köyü sahilindeki eski zeytinyağı fabrikasının dış-iç fotoğrafları
48
Şekil 13: Büyükhüsun köyü sahilindeki eski zeytinyağı fabrikası (plan-kesit-vaziyet planı)
Şekil 14: Büyükhüsun köyü sahilindeki eski zeytinyağı fabrikasının dış-iç fotoğrafları
Bölgede bulunan yağhane binalarının farklı üretim kapasiteleri (ölçekleri) olmasına karşın
tamamı tek katlıdır. Bu anlamda Ege bölgesindeki Ayvalık, Nazilli, Dikili gibi bölgelerdeki
eş değer kapasiteli yapılardan farklıdırlar. Üretim kapasitesindeki artış, bina plan şemalarının yatayda büyümesi ve bölünmesi sonucunu doğurmuştur. Zeytinin yıkanması ve temizlenmesi genellikle avlulardaki havuzlarda gerçekleştirilir, ancak bu işlev için kapalı mekânların oluşturulduğu yapılara da rastlanmaktadır. (bkz. şekil 11-13-15) Temizlenen zeytinlerin kırıldığı ve ezildiği değirmenler ve sıkıldığı baskılar (presler) aynı mekân içinde bulunur.
Ancak değirmeni ve baskıyı çalıştıran makineler (üretim kapasitesi büyüdükçe) hijyen
amaçlı olarak üretim mekânının bitişiğinde konumlandırılan ayrı bir mekâna veya nişe yerleştirilmişlerdir. (bkz. şekil 17) Sıkılan zeytinyağı ise yine yatayda ayrılmış bir mekân içinde
küplerin veya zeytinyağı tanklarının bulunduğu bir mekânda dinlendirilir ve depolanır. Yapıların kırsal alanlarda geniş parsellerde konumlanması plan şemalarının yatayda gelişmesi
için tercih sebebi olmuştur. Zira kırsal alanda parseller binaların zemin kat oturumları için
büyük ve uygundur.
49
Şekil 15: Nusratlı köyü sahilindeki eski zeytinyağı fabrikası (plan-kesit-vaziyet planı)
Şekil 16: Nusratlı köyü sahilindeki eski zeytinyağı fabrikasının dış-iç fotoğrafları
Şekil 17: Nusratlı köyü sahilindeki eski zeytinyağı fabrikasının iç fotoğrafları
50
Bu bölgedeki eski yağhane yapıları ile ilgili bir diğer farklı durum bacalar ile ilgilidir. Ege
bölgesindeki üretim kapasitesi fazla yapılarda yapının beden duvarından ayrı konumlanmış gabarileri yüksek oldukça karakteristik tuğla bacaları bulunmaktadır. Ancak bu bölgedeki büyük ölçekli yağhane yapılarında beden duvarına bitişik gabarileri düşük sıradan
bacaları mevcuttur. Bu durum yine yapıların çevresinde yerleşik bir nüfusun bulunmaması
nedeniyle gazsal atıkların insan sağlığını etkilememesinden dolayı ve yapıların çoğunun
sadece zeytinyağı üretimi için kullanıldığı kimyasal atığı çok zehirli olan sabun vb. ürünlerin üretilmediğinden dolayı gerçekleştiği düşünülebilir. Bütün bu bilgilerin ışığında; Ayvacık
bölgesinde nüfus yerleşmelerinin, eski yağhanelerin yer seçimleri, vaziyet planı kararları
ve mimarileri arasında şöyle bir neden-sonuç ilişkisi olduğu söylenebilir;
NüfusYerleşmeler
Lokasyon seçimi
Yüksek rakımlı,
Topografyanın düz olduğu, iklimin
eğimli arazilerde köy yumuşak olduğu, ulaşım kolaylığı
yerleşmeleri
olan, atık suların boşaltılabileceği,
deniz kıyısındaki kırsal alanlar
Vaziyet planı
kararları
Mimari
Geniş arazi kullanımına sahip, Deniz ve
karadan girişi olan
işlevsel vaziyet planı
şemaları
Yatayda genişleyen, çok
kütleli, kapalı depolama
alanları olan, tek katlı
yapılaşma - düşük gabarili
baca kullanımı
Tablo 10: Ayvacık bölgesindeki eski yağhanelerin mimarilerini şekillendiren unsurlar
Bölgede bulunan eski yağhane yapılarının potansiyel alternatif turizm türleri (oleo turizm
vb.) açısından çok önemli avantajları bulunmaktadır. Bina stokunun tamamına yakını bölgede zaten turizm ilgi odağı olan kıyı alanlarında konumlanmakta ve binalar; olası turistik
işlevler ile yüklenmeleri durumunda ulaşım kolaylığı ve bütüncül, çok katmanlı bir turizm
aktivitesi açısından avantajlar sunmaktadır.
Şekil 18: Ahmetçe köyü ve Sazlı köyü sahilindeki eski zeytinyağı fabrikalarının görünüşleri
51
Bina stoğunun tamamının 20 km. gibi kısa bir kıyı bandında konumlanmaları binaların turizm aktivitesi içinde birbirini destekleyecek farklı işlevler yüklenebilmesine olanak tanımaktadır. Örneğin; Yapıların fiziki durumu ve konumuna bağlı olarak bir bina üretim ve
eğitim amaçlı bir işlev ile yüklenirken, diğeri müze, bir diğeri konaklama amacıyla kullanılabilinir. Böylece birbirini destekleyen farklı işlevlerin bulunduğu bir turizm alt bölgesi tanımlanmış ve yaratılmış olur. Bina stokunun büyük parselleri ve çok kütleli vaziyet planı
karakterleri; münferit olarak binaların içinde birbirini destekleyecek farklı işlevlerin yüklenebilmesine olanak tanımaktadır. Örneğin tek bir eski yağhane kütle ve mekan adeti olarak
içinde üretim birimi, tadım birimleri, sergi birimleri, satış birimleri, eğitim birimleri vb. işlevleri barındırabilecek büyüklüğe sahiptir. Bununla beraber Bina stokunun vaziyet planı içindeki büyük açık alanları turizm amaçlı aktiviteler içinde çok uygundur. (festival, sergi, konser
vb.) Bölgede bulunan eski yağhane bina stokunun tüm bu karakteristik özellikleri Ayvacık
bölgesini zeytincilik ve zeytinyağı odaklı bir alternatif turizm aktivitesi açısından avantajlı
kılmaktadır.
52
6.
Sonuç ve Değerlendirmeler
Dünya genelinde Türkiye gibi doğal çevresinden beslenerek turizm pastasından önemli
paylar alan ülkelerde turizm anlayışı değişmekte alternatif turizm türleri altında daha sürdürülebilir turizm türlerine doğru değişim yaşanmaktadır. Türkiye’de turizm aktivitesinin yoğun
olarak gerçekleştiği Ege ve Akdeniz kıyı alanları (havzalar) aynı zamanda ülkemizin en
verimli topraklarının bulunduğu coğrafya olması nedeniyle söz konusu bölgelerin doğal ve
beşeri unsurları ile Akdeniz havzasına özgü bir bitki olan zeytin ağacının yarattığı potansiyellerinden de faydalanarak bölgede gerçekleştirilen turizm aktivitesini verimli, sofistike ve
sürdürülebilir bir turizm anlayışında yürütmek bu araştırma projesinin amacını oluşturmaktadır.
Ege bölgesi; uygun iklim ve jeolojik yapısının oluşturduğu zeytincilik ve buna bağlı zeytinyağı üretiminde uzmanlaşmış ve daha sofistike bir turizm anlayışı için çok önemli potansiyeller taşır. Türkiye'de son yıllarda kitle turizmine bağlı olarak yaşanan olumsuz gelişmeler
ışığında; Ege bölgesinin barındırdığı turizm potansiyelleri, zeytin ağacının anavatanlarından biri oluşu, endüstriyel arkeolojinin ortaya çıkışı ve turizm anlayışındaki gelişmeler ile
buna bağlı ortaya çıkan yeni turizm türleri; zeytincilik ve zeytinyağı üretiminin bölgede yaşatılması ve turizm amaçlı olarak kullanılması gerekliliğinin birçok faydasının olacağına
işaret etmektedir.
Bu bağlamda, Ege bölgesinde bulunan arkeoloji ve endüstriyel arkeoloji mirası olan eski
yağ işlikleri-fabrikaları ve zeytinyağı fabrikaları üzerine yürütülen araştırma projesi kapsamında; Egedeki Turizm Bölgelerinde Bulunan Eski Yağhane (zeytinyağı) Binalarının Tespiti, Sosyal, ekonomik ve kültürel perspektifte korunması, rehabilitasyonu ve çağdaş ihtiyaçlar doğrultusunda alternatif turizm türlerine yönelik olarak yeniden kullanılabilmelerine olanak sağlayacak yöntemlerin geliştirilmesi amaçlanmaktadır. Proje kapsamında; Ege bölgesinde bulunan 76’sı kayıtlara girmiş (Tescilli Kültür ve Tabiat Varlığı) 52’si girmemiş (atıl
durumda bulunan) toplam 128 adet eski zeytinyağı işliği ve fabrikası tespit edilerek (rölöve)
belgelenmiştir. Araştırma projesi kapsamında yapılan tespit, belgeleme ve araştırma çalışmaları sonucunda; Ege bölgesi; doğal-beşeri özellikleri, turizm altyapısı ve potansiyelleri
ile yapı stokunun mimari karakteri açısından proje içinde 3 ana (havza) ve 7 alt bölgeye
ayrılmıştır. Söz konusu araştırma projesi kapsamında; tüm bölgeler; kurgulanan model ile
analiz edilerek alternatif turizm türlerine adaptasyonu ve bunun yaratacağı faydalar ve turizm sektörüne yansımaları ortaya konulmaya çalışılmıştır. Bu çalışmada ise araştırma
projesinin bütününe ilişkin fikir verebilmesi açısından; turizm potansiyelleri ve mevcut yetersiz-verimsiz turizm faaliyetleri, verimli zeytin alanları ve zeytinyağı üretimi, alternatif turizm türlerine adapte edilebilecek çok sayıda eski zeytinyağı işlik ve fabrikası bulunması ve
diğer bölgelere nazaran turizm aktiviteleri açısından daha dengeli bir bölge olması sebebiyle Ayvacık alt bölgesi örneklem alan olarak seçilmiş ve kurgulanan model üzerinden
değerlendirilerek ulaşılan sonuçlar ortaya konmuştur. Model çerçevesinde Ayvacık alt böl-
53
gesinin mevcut beşeri faaliyetler ile entegrasyonuyla gerçekleştirilecek planlı, bütüncül bir
alternatif turizm aktivitesinin bölge için mimari, sosyal, kültürel ve ekonomik anlamda birçok kazanım sağlayacaktır (Tablo 11).
ALT BÖLGE - KAZANIMLAR
MİMARİ
Endüstriyel Arkeoloji -Özgün yapı stokunun korunması
Tüm yıla yayılmış bir turizm anlayışı - süreklilik
Verimsiz kullanılan 2. konut stokunun değerlendirilmesi
TURİZM
Daha sofistike - turist yoğunluğu düşük, geliri yüksek turizm anlayışı
Doğal çevrenin korunması
SOSYO-KÜLTÜREL Geleneksel üretim şekillerinin korunması ve gelecek nesillere aktarılması
EKONOMİK
Sürekli ekonomik gelir, dışarı göçün engellenmesi
YAPI
Sosyo-kültürel yapının korunması ve geliştirilmesi
Tablo 11: Alternatif turizm aktivitesi olarak zeytinyağı üretimi açısında Ayvacık alt bölgesinin kazanımları
Ölçekler hiyerarşisinde Ayvacık alt bölgesi diğer alt bölgeler ile gerek konu (turizm ve türleri, zeytincilik ve zeytinyağı üretimi, endüstriyel arkeoloji vb.) gerekse de fiziki (ulaşım, coğrafya vb.) olarak ilişki, etkileşim içerisindedir ve tüm alt bölgeler Ege Denizi kıyı bandı üst
bölgesini oluşturmaktadır. Ayvacık alt bölgesi içerisinde yerleşmeler ve eski zeytinyağı fabrikaları farklı işlevler ile yüklenebileceği gibi Ege Denizi kıyı bandında bulunan alt bölgeler
birbirini destekleyecek farklı turizm türleri-temaları ile yüklenerek tüm üst bölge bir turizm
güzergahına dönüştürülebilir. Bu bakış açısıyla; Ege bölgesindeki 7 alt bölgede zeytincilik,
zeytinyağı üretimi ve eski zeytinyağı fabrikalarının (endüstriyel arkeoloji) turizm odaklı değerlendirilmesi kapsamında tüm bölge imalat başlığı altında E.R.I.H.'ın tematik güzergahlar
listesine girebilir. Çünkü bölge; E.R.I.H.'ın çekicilik değeri, tarihi değer, sembolik değer,
özgünlük değeri, turistik altyapı, alanın kalitesi, yeni perspektifler sunma olanağı, toplu ulaşım ağı; yol, bisiklet ve deniz ulaşımı bağlantıları, özel ulaşım ağı; araba, tur otobüsleri için
yol bağlantılarının varlığı” gibi endüstriyel miras rota ve durak noktalarının seçim ölçütlerinin birçoğuna uygundur. Bu bakış açısıyla tüm bölge farklı turistik olanaklar sunan önemli
bir turizm ilgi alanına dönüşebilir.
54
Şekil 19: Örneklem alan olarak seçilen Ayvacık alt bölgesinin ölçekler hiyerarşisindeki yeri
ve ölçekler arasındaki ilişkiler şeması
Konu Ege Denizi ve Akdeniz havzası (uluslararası) perspektifinde ele alındığında; Yunanistan'daki Midilli adası ve diğer önemli zeytincilik bölgeleri ile geliştirilebilecek ortak bir
proje ile tüm Ege Denizi zeytinyağı üretimi başlığında bir tematik güzergaha dönüşebilir.
Böylelikle Yunanistan ve Türkiye'nin turizm potansiyel-güçleri bir araya getirilerek Dünya'daki diğer önemli turizm destinasyonları ile rekabet gücü arttırılmış olacaktır. Zeytin ağacının Akdeniz havzasının kültür bitkisi olması ve meyve-ürünlerinin bölgede var olmuş medeniyetler arsındaki ticari ve kültürel ilişkileri şekillendiren en önemli unsurlardan biri oluşu
Akdeniz havzasını ölçekler hiyerarşisinin en üstüne koymaktadır. Bu bakış açısıyla; Araştırma projesi kapsamında geliştirilen fikirler; tüm Akdeniz ülkelerinin üye olduğu I.O.C. ve
I.O.O.C. gibi kurumlar tarafından desteklenebilir niteliktedir ve bu amaçla kurumlardan teknik ve maddi yardım alabilme yolları mevcuttur.
55
Şekil 20: Akdeniz Havzası ölçeğinde hiyerarşisi ve ölçekler arasındaki ilişkiler şeması
Gerçekleştirilen bu araştırma; bölgenin alternatif turizm potansiyeli hakkında fikir vermesi,
bu potansiyelinin geliştirilmesi sayesinde turizme sağlayabileceği katkıların önemini ortaya
koyması ve buna yönelik çözüm önerileri sunması ve üst ölçek kararlar açısından model
teşkil etmesi açısından önem teşkil etmektedir.
56
KAYNAKLAR
1. UNTWO (World Tourism Organization), Annual Report, Madrid, Spain, 2013
2. Ünsal, A., “Ölmez Ağacın Peşinde - Türkiye’de zeytin ve zeytinyağı”, Yapı Kredi Yayınları, ISBN: 975-08-0058-3, İstanbul, 2000
3. Jones, H.L., “Strabo-Geography”, Volume 10-14 (Asia-Minor), Harvard University Press,
1969
4. Kabasakal, S. “A Study on Refunctioning of the 19th Century Industrial Buildings; A
Case Study in Ayvalık Center Area” ODTÜ, Mimarlık Fakültesi, YL. Tezi, Ankara, 1987
5. Altınay, M. “New Trends in World Tourism”, First International and VII National Tourism
Congress, Aydın, 1996
6. Williams, A. ve Shaw, G., "Tourism and regional development" TESG Vol 86., Sf. 50-63,
1995
7. Alonso, A.D. ve Northcote, J, ‘The Development of Olive Tourism in Western Australia:
A Case Study of an Emerging Tourism Industry’, International Journal of Tourism
Research, Volume 12, pp.696-708, 2010
8. Richards, G.W., “Gastronomy: an essential ingredient in tourism production and consumption”, in Hjalager, A.-M. and Richards, G.W. (Eds), Tourism and Gastronomy,
Routledge, London, pp. 3-20., 2002
9. Alonso, A.D. ‘Olives, hospitality and tourism: a Western Australian perspective’, British
Food Journal, Vol. 112 No. 1, pp. 55-68., 2010
10. Bessière J., ‘Local development and heritage: Traditional food and cuisine as tourist
attractions in rural areas’ Sociologia Ruralis. Vol. 38, No.1, pp. 21–34., 1998
11. http://whc.unesco.org/en/list/
12. http://www.erih.net/regional-routes.html,
13. Mak. A. H., Lumbers, M., Eves, A., "Globalisation and Food Consumption in Tourism",
Annals of Tourism Research, 39(1), sf: 171-196, 2012
14. http://www.internationaloliveoil.org
57
15. Deveci, B., Türkmen, S., Avcıkurt, C., "Kırsal Turizm ile Gastronomi Turizmi İlişkisi:
Bigadiç Örneği", sf. 29-34, Uluslararası Sosyal ve Ekonomik Bilimler Dergisi:3, ISSN:
1307-1149, 2013
16. Delemen, İ., "Antik Dönemde Beslenme", İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Eski
Çağ Bilimleri Enstitüsü Yayınları, İstanbul, 2001
17. Hatipoğlu, A., "İnançların Gastronomi Üzerine Etkileri Bodrum'daki Beş Yıldızlı Otellerin Mutfak Yöneticilerinin Görüşlerinin Belirlenmesine Yönelik Bir Araştırma", Sakarya Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmış Yüksek Lisan Tezi, 2010
18. Harrinhton, R.J., Ottenbacher, M.C., "Culinary Tourism-A Case Study of the
Gastronomic Capital", Sf 14-32, Journal of Culinary Science & Technology, 2010
19. Beşirli, H., "Yemek, Kültür ve Kimlik", Milli Folklor Dergisi, cilt:22, sayı:87, sf. 159-169,
2012
20. Doğubay, M., Sarıoğlan, M., Saatçi, G., "Destinasyon Pazarlamasında Yerel Yönetimlerin Gastronomik Öğeleri Kullanma Eğilimlerinin Ölçülmesine Yönelik Bir Araştırma", 5.
Ulusal Gastronomi Sempozyumunda sunulan bildiri, Antalya, 2011
21. Gimeno, E., "Effect of Ingestion of Virgin Olive Oil on Human Low-Density Lipoprotein
Composition", European Journal of Clinical Nutrition, 56(2), 114-120, 2002
22. International Olive Oil Council Report, 2012 November
23. http://www.unisg.it/en/
24. http://www.slowfood.com
25. Kiper, T., "Safranbolu Yörük Köyü Peyzaj Potansiyelinin Kırsal Turizm Açısından Değerlendirilmesi" Yayınlanmış Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü,
Ankara, 2006
26. Aydın, O., "AB'de Kırsal Turizm'de İlk 5 Ülke ve Türkiye'de Kırsal Turizm", sf: 39-46,
KMÜ Sosyal ve Ekonomik Araştırmalar Dergisi 14 (23), ISSN: 1309-9132, 2012
27. Soykan, F., Kırsal Turizm ve Türkiye Turizmin Türkiye Turizmi için Önemi", Ege Coğrafya Dergisi, Sayı: 12, Sf.1-11, İzmir, 2003
28. Page, S., Getz, D., "The Business of Roural Tourism: International Perspectives,
International Thompson Business Press, 1997
58
29. MacDonald, R., Joliffe, L., " Cultural rural tourism", Annals of Tourism Research, 30
(2), 307-322, 2003
30. 2007 Census of Agriculture Report, United States Department of Agriculture
31. www.agmrc.org
32. Ceçen, A., "Kültür ve Politika", Hil Yayınları, İstanbul, 1984
33. Soysal, İ., “İletişim İnkılabı ve Milli Kültür”, Erdem Dergisi, 1985
34. Gülcan, B., "Türkiye’de Kültür Turizminin Ürün Yapısı ve Somut Kültür Varlıklarına Dayalı Ürün Farklılaştırma İhtiyacı", İşletme Araştırmaları Dergisi, 2/1, sf:90-120, 2010
35. Öztürk, Y., Yazıcıoğlu, İ., “Gelişmekte Olan Ülkeler İçin Alternatif Turizm Faaliyetleri
Üzerine Teorik Bir Çalışma”, Gazi Üniversitesi Ticaret ve Turizm Eğitim Fakültesi Dergisi,
No:2, s:183-195, Ankara, 2002
36. Uygur,M. S., Baykan, E., “Kültür Turizmi ve Turizmin Kültürel Varlıklar Üzerindeki Etkileri”, Gazi Üniversitesi Ticaret ve Turizm Eğitim Fakültesi Dergisi, 2, s:30-49, Ankara, 2007
37. 23/07/1983 Tarihli 18113 sayılı Resmi Gazete
38. UNESCO’nun 16.11.1972 tarihinde yürürlüğe giren Sözleşmesi
39. Mckrecher, B., Okumuş, F., Okumuş, B., "Food Tourism as a Viable Market Segment:
It's All How You Cook The Numbers", Journal of Travel & Tourism Marketting, 25(2), sf;
137-148, 2008
40. Boynudelik, M., Boynudelik, Z.İ., “Zeytin Kitabı / Zeytin’den Zeytinyağına”, Oğlak Yayınları, ISBN:9753295804, sf.53 İstanbul, 2007
41. Barutçugil, İ, " Turizm İşletmeciliği", Bursa Üniversitesi Yayını, Bursa, 1982 (Beta Yayınevi, İstanbul, 1989 ve 1993)
42. Usta, Ö., "Genel Turizm", Anadolu Matbaacılık, İzmir, 2001
43. Krippendorff, K., Marketing im Fremdenverkehr (BernerStudien zum Fremdenverkehr,
Peter Lang, ISBN: 978-3261047113, Almanya, 1980
44. 2011 Genel nüfus sayım verileri, TUIK, 2012
59
45. Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı, 2013
46. www.zae.gov.tr
47. Küçükkuyu Değerleri Sempozyumu, 2008
48. Akurgal, E., “Anadolu Uygarlıkları”, ISBN: 975-479-031-3, Net Yayıncılık, İstanbul,
2007
49. Çanakkale İl Kültür Turizm Müdürlüğü, Konaklama İstatistikleri, 2005-2012
50. Manisa, K., "Endüstri Mirası olarak Zeytinyağı İşlikleri", Mimarlık Dergisi, ISSN:13004212, Sayı: 369, sf.77, Ankara, 2013
60
TURÝZM SEKTÖRÜ

birincilik ödülü

Transkript

Benzer belgeler

Turizm Akademisyeni, Mezunu ve Öğrencisi! Mesleki Yeterlilik

Turizmde sosyal sorumluluk projesi

71490862-010.06.02 Konu ıHijyen ve çevre

Turizm ve Parlak Trendler

Siz hiç uçan balık gördünüz mü?

Özeti için tıklayınız.