Dr. Erhan Eser - Üroonkoloji Derneği

SAĞLIKLA ĠLGĠLĠ YAġAM
KALĠTESĠ
Prof. Dr. Erhan Eser
[email protected]
Ulusal Üroonkoloji Kongresi
29 Ekim 2011, Antalya
Hastalık ve SAĞLIK
Erhan Eser, Üroonkoloji 2011
HASTALIK ?

Nedir?

Şiddeti nasıl değerlendirilir?

En önemli hastalık hangi hastalıktır?
• Kime göre ??
Erhan Eser, Üroonkoloji 2011
SAĞLIK ?

Sağlıklılık hastalıktan farklı olan bir şey
mi?
Erhan Eser, Üroonkoloji 2011

SAĞLIK Nasıl ölçülür?
“Ne kadar sağlıklı?”
Sağlığın niteliksel değerlendirmesi
yapılabilir mi?

Erhan Eser, Üroonkoloji 2011
(Nüfusun dağılımı,
gen havuzu)
KALITIM
Doğal kaynaklar
Kültürel sistemler
İçe dönük tatmin
Hastalık
Rahatsızlık
ÇEVRE
Dışa dönük tatmin
Sakatlık
Fiziksel
Sosyokül.
Kişisel davranış
SAĞLIK
Katılım
SAĞLIK
HĠZMETLERĠ
Koruyucu
Sağaltıcı
Esenlendirici
Sağlık davranışı
Sosyal davranış
Ekolojik
davranış
Ekolojik denge
YAġAM
TARZI
Yaşamdan
hoşnutluk
(tutum ve
davranış)
Sağlık Alan Güçleri (Blum H.)
Erhan Eser, Üroonkoloji 2011
Sağlıklılığı kim değerlendirebilir?
HEKĠM?
HASTA YAKINI ?
KĠġĠNĠN KENDĠSĠ?
Erhan Eser, Üroonkoloji 2011
SONUÇ ?




(outcome)
Tıbbi ve/veya cerrahi girişimler
Sağlık Programları
Alternatif tedavi seçenekleri
Farklı sağlık sorunlarının hangisine daha
fazla kaynak ayrılmalı?
Erhan Eser, Üroonkoloji 2011
HANGĠ SONUÇLAR?




Demografik
Biyokimyasal
Antropometrik
Fonksiyonel
HEKĠM-SAĞLIKÇI
MERKEZLĠ NESNEL
GÖSTERGELER
Erhan Eser, Üroonkoloji 2011
Hastayı ilgilendiren Sonuçlar
• uzun yaĢam
• normal fonksiyonlar
• ağrısız ve semptomsuz bir yaĢam
• iyatrojenik sorunlara maruz
kalmamak
• finansal sağlık
• Kendinden hoĢnut olmak
Erhan Eser, Üroonkoloji 2011




LE (Life expectancy – Yaşam Beklentisi)
HALE (Health Adjusted Life expectancy
– Sağlıklı geçecek yıllar)
DFLE ( Disability Free Life Expectancy Yeti kaybı olmadan yaşanacak yıllar)
QALE (Quality Adjusted Life expectancyKaliteli geçecek yıllar) (QALY hesapları ile)
Fonksiyonel
durum (ölçekler)
Hasta Merkezli
Sonuçlar
Algılanan Sağlık
durumu
(PRO)
YaĢam Kalitesi
(ölçekler)
Erhan Eser, Üroonkoloji 2011
öznel değerlendirme !!
Nesnel sonuçların yol açtığı ALGI
kolu kırılan bir boyacı mı?
kolu kırılan bir radyo spikeri mi?
Erhan Eser, Üroonkoloji 2011
Hastaların,
İşlev kaybının varlığına değil,
ona verdikleri önemle daha çok
ilgili olmalıyız
Spilker, 1996
Erhan Eser, Üroonkoloji 2011
YAġAM KALĠTESĠ (tanımlar)
Hastalığın veya ona
yönelik tıbbi girişim
sonucu ortaya çıkan
işlevsel durumun hasta
tarafından öznel algılanışı
Erhan Eser, Üroonkoloji 2011
(QOL tanımlar)
Bireyin içinde yaşadığı
kültürel değerler sistemi ve
kendi beklentileri açısından
yaşamdaki durumu ile ilgili
algısı
WHO, 1993
Erhan Eser, Üroonkoloji 2011
(QOL tanımlar)
Bireyin yaşamdan
sağladığı doyumun bir
bütün olarak ifadesi
Erhan Eser, Üroonkoloji 2011
(QOL tanımlar)
Bireyin yaşamdaki
gereksinimlerinin ve
beklentilerinin karşılanma
düzeyi
Erhan Eser, Üroonkoloji 2011
(QOL tanımlar)
Bireyin beklentileri ile
yaşadıkları arasındaki
FARK
Erhan Eser, Üroonkoloji 2011
35 yaşında sırt ağrısı
olan bir kadın
a) Akut episod
b) Kronik episod
c) Kronik episoda uyum
d) Beklenti ve
deneyimlerin zaman
içinde gösterdiği
değişim
Erhan Eser, Üroonkoloji 2011
YaĢam Kalitesi
(QOL= Quality of Life)
Sağlıkla Ġlgili YaĢam Kalitesi
(HRQOL=Health Related QOL)
Erhan Eser, Üroonkoloji 2011
Bir görüĢe göre:
iĢ
konut
aile
Fiziksel durum
ve iĢlevsel yeti
Psikolojik durum
Sosyal iliĢkiler
Sağlıkla
Ġlgili YK
Ekonomik ve
mesleki durum
inanıĢlar
çevre
YK
okul
güvenlik
geli
r
ulaĢım
değerler
hedefler
Erhan Eser, Üroonkoloji 2011
Bir baĢka görüĢe göre:
Semptomlar ve ĠĢlevler (Sağlık Durumu)
= Sağlıkla Ġlgili YaĢam Kalitesi
Bireyin kendi Sağlık Durumu ALGISI ve bu
duruma TEPKĠSĠ
= YaĢam Kalitesi
Erhan Eser, Üroonkoloji 2011
normlar
inanıĢlar
roller
Kültürel Özellikler
Algı, tepki
Örf, adet ve gelenekler
Erhan Eser, Üroonkoloji 2011
Faklı dillerde geliĢtirilmiĢ ölçeklerin diğer dillere
uyarlanmasına DĠKKAT edilmesi gereken Ģey:
KÜLTÜREL EġDEĞERLĠK
Ölçeklerin değişik kültürlere uyarlanması (sadece
çevrilmesi değil) ile ilgili yöntemler,
Kültürel uyarlama sırasında uygulanacak adımlar
(alanda/klinikte uygulamalar), psikometrik
(istatistiksel) çözümlemeler
Erhan Eser, Üroonkoloji 2011
YAŞAM KALİTESİNİN ÖLÇÜMÜ

ĠNDEKS

PROFİL
Erhan Eser, Üroonkoloji 2011
İndeks Ölçüt

Doğrudan Ölçüm

Analog ölçümler (VAS)
çok kötü
çok iyi
Dolaylı Ölçüm
Birden çok
indeks ölçümün
toplanması ile
elde edilen
ölçümler
Erhan Eser, Üroonkoloji 2011
Profil Ölçüt
Faset
Faset
Faset
Faset
ALAN
(BEDENSEL)
Faset
ALAN
Faset
TOPLAM PUAN ??
(PSİKOLOİJİK)
Faset
Faset
Faset
Faset
Faset
Faset
Faset
Faset
ALAN
(SOSYAL)
Erhan Eser, Üroonkoloji 2011
SYK Ölçeklerini Seçerken
4 Önemli Nokta:


AMAÇ Ne?
Ölçek toplum için Geçerli ve
Güvenilir mi?

Alternatif Ölçekler var mı?

.. varsa hangi ölçeği seçmeliyim ?
Erhan Eser, Üroonkoloji 2011


AMAÇ belirlendi..
Ölçek toplum için Geçerli ve
Güvenilir ....
alternatif ölçekler ??
Erhan Eser, Üroonkoloji 2011
SYK Ölçüm Gereçlerinin Sınıflaması

Genel araçlar
(Generic
Instruments)

(Hastalığa)
Özel araçlar
(Specific
Instruments)
Erhan Eser, Üroonkoloji 2011
Genel Araçlar
Yaşam kalitesini ilgilendiren geniş bir
fonksiyon, yeti kaybı ve genel olarak
rahatsızlık spektrumunu kapsamaları
nedeniyle



Toplumun tüm kesitlerinde
Tüm hastalıklar ve durumlarda
Çeşitli tıbbi müdahalelerde
kullanılırlar
Erhan Eser, Üroonkoloji 2011
Genel Araçlar

Sağlık Profilleri
(Health profiles)

Tercihe dayalı
ölçekler
(Preference-based
measures)
Erhan Eser, Üroonkoloji 2011
Sağlık Profilleri



Bir sağlık profili, yaşam kalitesinin
değişik yönlerini ölçen tek bir araçtır
Bir puanlama sistemine sahiptirler
Profillerden tek bir YK puanı
(indeks) veya birkaç alt puan
hesaplanabilir.
Erhan Eser, Üroonkoloji 2011
Profil Ölçüt
Faset
Faset
Faset
Faset
ALAN
(BEDENSEL)
Faset
ALAN
Faset
TOPLAM PUAN ??
(PSİKOLOİJİK)
Faset
Faset
Faset
Faset
Faset
Faset
Faset
Faset
ALAN
(SOSYAL)
Erhan Eser, Üroonkoloji 2011
Sağlık Profilleri Örnekleri

MOS: SF-36, SF-12

Nottingham Health Profile (NHP)

Sickness Impact Profile (SIP)

WHOQOL
Erhan Eser, Üroonkoloji 2011
Tercihe Dayalı Ölçekler
(preference-utility based)
•Sağlık ekonomisi alanında geliştirilen
teorilere dayanarak üretilmişlerdir.
(Maliyet Yararlanım ; QALY)
•Hastaların sağaltım işlemi ve bunun
sonucu ile ilgili tercihlerini yansıtırlar
•Yaşam kalitesi , 0.0 ile 1.0 arasında TEK
BİR rakama indirgenir.
•0.0 Ölümü , 1.0 tam iyilik halini
tanımlar.
Erhan Eser, Üroonkoloji 2011
Tercihe Dayalı Ölçek Örnekleri
Quality of Well-Being Scale
(QWB, QWB-SA)


Health Utilities Index (HUI, HUI2, HUI3)

EuroQol Instrument (EQ-5D)

SF-6D
Erhan Eser, Üroonkoloji 2011
Özel araçlar

belirli bir nüfus grubuna özel

belirli bir tıp disiplinine özel

belirli bir duruma veya hastalığa özel

belirli bir işleve özel
Erhan Eser, Üroonkoloji 2011
belirli bir nüfus grubuna özel
Çocuklar :(CHQ, Disabkid, KINDL, PedsQol,
Kidscreen)
 Ergenler :(KINDL, YQOL, Juvenil Arthritis QQ)
 Yaşlılar :(WHOQOL-OLD , GDS,
Physical Self-Maintenance Scale PSMS)
 Bakım Verenler:(Caregiver Qol Index-Cancer ,
Screen fo Caregiver Burden: SCB, Modified
Caregiver Apprisal Scale: MCAS)

Erhan Eser, Üroonkoloji 2011
belirli bir tıp disiplinine özel
ÜROLOJİ
Alt Üriner Sistem:

Danish Prostatic Symptom Score (DAN-PSS-1)

Male Sexual Health Questionnaire (MSHQ)
Benign Prostatic Hypertrophy Health-Related
Quality of Life Questionnaire (UROLIFETM /
BPHQoL9 )

Erhan Eser, Üroonkoloji 2011
belirli bir tıp disiplinineHastalığa özel - ÜROLOJİ
Aşırı Aktif Mesane:
Overactive Bladder symptom and health-related quality of
life questionnaire
OAB-q


İşeme Bozuklukları:
QUALIVEEN
 Urinary Incontinence-Specific Quality of Life Instrument
I-QOL
 International Consultation on Incontinence Questionnaire
- Urinary Incontinence Short Form
ICIQ-UI Short Form
 Nocturia Quality of Life Questionnaire
N-QoL
 Urinary Incontinence Handicap Inventory UIHI

Erhan Eser, Üroonkoloji 2011
Adı
Hastalık
Soru sayısı
Türkçe
sürüm
Geçerlilik
ALT ÜRİNER SİSTEM BULGULARI
Danish Prostatic
Symptom Score
(DAN-PSS-1)
Erkek alt üriner sistem
semptomları
BPH
12+
3 (seksüel)
Seksüel
kısmı
VAR
?
International
Consultation on
Incontinence
QuestionnaireFemale Lower
Urinary Tract
Symptoms
(ICIQ-FLUTS)
Kadın alt üriner sistem
semptomları
Üriner inkontinans
ICIQ-FLUTS: 12 /
ICIQ-FLUTS Long
Form: 18 / ICIQFLUTSsex: 4 /
ICIQ-LUTSqol: 20
YOK
YOK
ICSmale
Erkek alt üriner sistem
semptomları
BPH
(TURP ve Laser Monitorizasyonu
karşılaştırmak)
Uzun sürüm: 34
Kısa sürüm: 11
YOK
YOK
International
Continence
Society-Benign
Prostatic
Hyperplasia
study quality-oflife (ICSQoL)
Erkek alt üriner sistem
semptomları
BPH
(TURP ve Laser Monitorizasyonu
karşılaştırmak)
8 soru
(5 soru skorlamada
kullanılıyor, 3
soru açık uçlu)
YOK
YOK
Male Sexual Health
Questionnaire
(MSHQ)
Erkek alt üriner sistem
semptomları
Erektil Disfonksiyon
25
VAR
?
Benign Prostatic
Hypertrophy
Health-Related
Quality of Life
Questionnaire
(UROLIFETM /
BPHQoL9 )
Erkek alt üriner sistem
semptomları
BPH
9
VAR
(leaflet
version
)
Original dil:
Fransız
ca
?
Adı
Hastalık
Soru sayısı
Türkçe
sürüm
Geçerlilik
Aşırı aktif mesane
MEDTAP International
houses the data from
the case-control
study of the National
Overactive Bladder
Evaluation study (A
US epidemiologic
study)
Uzun sürüm: 33
Kısa sürüm: 19
Farkındalık gereci: 8
OAB-q=
VAR
OAB-q SF=
YOK
OAB-q
Avaren
ess
Tool=
VAR
QUALIVEEN
Spinal Kord kesileri
İşeme bozuklukları
40 soru
Bakım veren sürümü
Yüz yüze
uygulama
sürümü
Vekil sürüm
Kendi kendine
uygumla sürümü
YOK
YOK
QUALIVEEN 30 items
Nöroloji hastalıklarda
üriner sistem
sorunları
30 soru
SF QUALIVEEN : 8
soru
YOK
YOK
AŞIRI AKTİF MESANE
Overactive Bladder
symptom and healthrelated quality of life
questionnaire OAB-q
İŞEME
BOZUKLUKLARI
Adı
Hastalık
Soru sayısı
Türkçe
sürüm
Geçerlilik
ÜRİNER İNKONTİNENS
Quality of Life
Assessment
Questionnaire
Concerning Urinary
Incontinence Contilife®
İdrar Kaçırma
28
YOK
YOK
Detrusor Instability
Score DIS
Erkek İdrar Kaçırma
[ detrusor instability ]
10
YOK
YOK
Urinary IncontinenceSpecific Quality of Life
Instrument
I-QOL
İdrar Kaçırma
22
VAR
?
International
Consultation on
Incontinence
Questionnaire-Female
Lower Urinary Tract
Symptoms ICIQ-FLUTS
Kadın İdrar Kaçırma
Alt üriner system sorunları
ICIQ-FLUTS: 12 / ICIQFLUTS Long Form: 18 /
ICIQ-FLUTSsex: 4 / ICIQLUTSqol: 20
YOK
YOK
International
Consultation on
Incontinence
Questionnaire Urinary Incontinence
Short Form ICIQ-UI
Short Form
İdrar Kaçırma
4
VAR
?
Incontinence Stress
Index ISI
Kadın İdrar Kaçırma
ISQ-P: 40 (Kısa sürüm
için 20 soru), ISQ-SR: 30
YOK
YOK
Adı
Hastalık
Soru sayısı
Türkçe
sürüm
Geçerlilik
ÜRİNER İNKONTİNENS (devam)
King's Health
Questionnaire KHQ
İdrar Kaçırma
21
YOK
YOK
Male Urogenital
Distress Inventory
MUDI
Erkek İdrar Kaçırma
27
YOK
YOK
Male Urinary Symptom
Impact Questionnaire
MUSIQ
Erkek İdrar Kaçırma
32
YOK
YOK
Nocturia Quality of
Life Questionnaire
N-QoL
İdrar Kaçırma
13
VAR
?
Broome Pelvic Muscle
Exercise Self-Efficacy
Scale PMSES
İdrar Kaçırma
23
YOK
YOK
Symptom Severity
Index and Symptom
Impact Index for
stress incontinence in
women SSI and SII
Kadın İdrar Kaçırma
SSI: 5; SII: 3
YOK
YOK
Urinary Incontinence
Handicap Inventory
UIHI
Kadın
Yaşlı
İdrar Kaçırma
17
YOK
YOK
Urinary Symptom
Profile USP
İdrar Kaçırma
13
YOK
YOK
York Incontinence
Perceptions Scale YIPS
İdrar Kaçırma
8
YOK
YOK
Heldwein FL, 2009
ÖNEMLĠ KURULUġLAR
International Society of Quality of Life (ISOQOL)
www.isoqol.org
International Society for Pharmacoeconomic and
Outcomes
(ISPOR)
www.ispor.org
Sağlıkta YaĢam Kalitesi Derneği
(SAYKAD)
www.saykad.org
Erhan Eser, Üroonkoloji 2011
Erhan
Erhan Eser,
Eser, Ortopedi
Ortopedi 2009
2009
TeĢekkürler..
Prof. Dr. Erhan Eser
Celal Bayar Üniv. Tıp Fakültesi Halk Sağlığı AD
Sağlıkta Yaşam Kalitesi Derneği (SAYKAD) BaĢkanı
[email protected]
4. Ulusal Sağlıkta Yaşam Kalitesi Kongresi,
Nisan 2013, İzmir
www.saykad.org