2014 Yılı Faaliyet Raporu - Mor Çatı Kadın Sığınağı Vakfı

İÇİNDEKİLER
A. Dayanışma Merkezi Çalışmaları………………………………………….1
B. Sığınak Çalışmaları………………………………………………………………11
C. Kadına Yönelik Şiddet Vakalarında Uygulamalar ve
Karşılaşılan Sorunlar ………………………………………………………..15
D. Ekler……………………………………………………………………………………35
A. DAYANIŞMA MERKEZİ ÇALIŞMALARI
2014 yılında da erkek şiddetine karşı kadın dayanışması ile güçlenmeyi sürdürdük. Mor
Çatı’ya, 2014 yılı içerisinde, erkek şiddetine maruz kalan 832 kadın ve çocuk başvurdu. Mor
Çatı Dayanışma Merkezi’ndeki sosyal çalışmacılar, başvuran kadınlarla, telefonla, e-posta ile
ve yüz yüze olmak üzere, toplam 2043 görüşme gerçekleştirdi. Başvuran kadınların büyük
çoğunluğu ile birden fazla kez görüşüldü. Görüşmelerin %79’u telefonla, %10’u yüz yüze,
%11’i ise e-posta yoluyla gerçekleştirildi. Görüşmelerin %78’i kadınların kendisiyle
gerçekleştirildi. Bu görüşmelerde kadının istekleri ve ihtiyaçları doğrultusunda çözüm
olabilecek seçenekler birlikte değerlendirildi.
Mor Çatı’ya başvuran kadın ve çocukların yaş aralığı 0-90 arasında değişmektedir.
Başvuranların %6’sı 15 yaşından küçük çocuklardır.
En fazla başvuru yapanlar 25-34 yaş
aralığındaki kadınlar oldu. Başvuranların%6’sı 15 yaşından küçük çocuklardı ve yarısı cinsel
şiddete maruz kaldığı için desteğe ihtiyaç duyuyordu.
1
Maruz Kalınan Şiddet Biçimleri:
Kadına yönelik şiddet, cinsiyetleri nedeniyle, kadınlara ev içinde ve dışında uygulanan
sistematik şiddet davranışıdır. Erkeklerin şiddetinin ardında, toplumun her alanında görülen
egemenlikleri ve cinsler arasındaki eşitsizlikler yatar. Şiddetin amacı güç göstermek, kontrol
etmek, cezalandırmak ya da öfke boşaltmaktır. Fiziksel, psikolojik, ekonomik, cinsel, dijital
şiddet biçimlerinin tümü bu amaca yöneliktir. Sistematik olarak uygulanan bu yöntemler
kadının sürekli olarak korku, çaresizlik ve güvensizlik içinde yaşamasına neden olur. Mor
Çatı’da erkek şiddetine karşı kadın dayanışmasıyla güçlenmenin yollarını bulabilmek için,
kadınların farklı şiddet hikâyeleri ve şiddetten kurtulmak için ne tür mücadele yöntemleri
geliştirdiği dinlendi. Erkek şiddetinin birçok formu olmakla birlikte, en sık psikolojik,
fiziksel, cinsel ve ekonomik şiddet biçimlerinin uygulandığı görülmektedir. Kadınlar çoğu
zaman bu şiddet biçimlerinin birden fazlasına aynı anda maruz kalmaktadır.
2014 yılı içinde Mor Çatı’ya başvuran kadınların maruz kaldıkları en yaygın şiddet biçiminin
psikolojik şiddet olduğu görüldü. 2014’te Mor Çatı’ya başvuran kadınların %44’ü psikolojik
şiddete maruz kaldığını paylaştı. Psikolojik şiddet en sık rastlanan şiddet biçimi olduğu gibi
çoğu zaman diğer şiddet türlerine de eşlik eder. Duygusal gücün veya ihtiyaçların şiddet aracı
olarak
kullanıldığı
durumları
kapsayan
psikolojik
şiddet,
fiziksel
şiddete
oranla
tanımlanması/tanınması daha güç bir şiddet biçimidir.
2
Avrupa Birliği Temel Haklar Ajansı (European Union Agency For Fundamental RightsFRA)1’nın Avrupa genelinde, kadınlara sorarak yaptığı ve 2014’te yayımladığı kadına yönelik
şiddet araştırmasına göre psikolojik şiddeti tanımlayan davranışlar şunlardır: Arkadaşlarla
görüşmeyi engellemek, aile veya akrabalarla ilişkiyi sınırlamak, nerede olduğunu kontrol
etmek, başka erkeklerle konuştuğunda öfkelenmek, sadakatsiz olduğu konusunda şüpheci
olmak, evden çıkmayı yasaklamak, kilit altında tutmak. Bunun yanı sıra, kötü davranış
biçimleri de psikolojik şiddet olarak tanımlanmıştır. Bunlar: başkalarının önünde aşağılamak
ve küçük düşürmek, özel yaşantıda aşağılamak ve küçük düşürmek, bağırmakla ya da
vurmakla korkutarak bir şeyleri yaptırmak, isteği dışında pornografik görüntüleri izlemeye ya
da bakmaya zorlamak, çocukları almakla tehdit etmek, çocukları incitmekle tehdit etmek,
çocukları incitmek, önemsediğin birini incitmek ya da öldürmekle tehdit etmek, fiziksel
şiddetle tehdit etmektir.
Mor Çatı’ya başvuran kadınların deneyimlerine göre, en sık görülen psikolojik şiddet
biçimlerinin, hakaret, aşağılama, küçük düşürücü söz söyleme ve küçük düşürücü
davranışlarda bulunma olduğu görüldü. Birçok kadın, tehdit edilmekten nasıl korunacağını
öğrenmek için Mor Çatı’ya başvurdu. Erkekler, kadınları en çok öldürmekle tehdit ettiler.
Bunu yaparken medyadaki ya da çevrelerindeki kadın cinayetlerini ve cezasızlığı bir araç
olarak kullanan çok sayıda erkek olduğu görüldü. Ayrıca sakat bırakmakla, yüzüne kezzap
atmakla, cinsel yaşantısını dijital ortamda paylaşmakla, çocukları ya da kadının ailesinden
kişileri öldürmekle veya onlara zarar vermekle, kendini öldürmekle, kiralık katil tutup kadını
öldürtmekle, kadını akıl hastanesine kapatmakla, iftira atmakla tehdit eden erkekler oldu.
Erkekler kadınların ne giyip giymeyeceğini, kiminle görüşüp görüşmeyeceğini, evden çıkıp
çıkamayacağını, çalışıp çalışmayacağını, nasıl güleceğini, çocuklarıyla nasıl ilişkileneceğini,
eğitim hayatını, telefon, bilgisayar gibi iletişim araçlarını kullanıp kullanmayacağını,
bedeninin nasıl görüneceğini kontrol ederek de şiddet uyguladılar.
Mor Çatı’ya başvuran kadınların maruz kaldığı psikolojik şiddet biçimlerine bir diğer örnek,
kadını intihara zorlamak ve hatta kadının kendini öldürmesi için yöntem göstermek oldu.
Bunun yanı sıra, istenmeyen gebeliklerini sonlandırmak için yasal kürtaj hakkından
faydalanamayan kadınlar, hem bu haklarından yararlanamayarak hem de sağlık kurumunda
çalışanların yargılayıcı ve aşağılayıcı davranışlarından dolayı
1
psikolojik şiddete maruz
http://fra.europa.eu/en
3
kaldılar. Bunun yanı sıra gebeliğini sürdürmek istediği halde, eşleri tarafından kürtaj
yaptırmaya zorlanan kadınlar da vardı.
Kadınların maruz kaldığı bir diğer şiddet biçimi ise fiziksel şiddettir. Mor Çatı’ya başvuran
kadınların %25’i fiziksel şiddete maruz kaldığını paylaştı. Fiziksel şiddet, bir araç (bıçak, ip,
vazo vs) aracılığıyla ya da doğrudan bedensel temas içererek uygulanabildiği gibi, fiziksel
üstünlüğün bir araç olarak kullanıldığı durumları da (bağırmak, dövmekle tehdit etmek,
korkutucu bakmak, eşyaları kırmak ya da zarar vermek gibi) kapsar.
FRA’nın araştırmasında yer alan sorularda, fiziksel şiddeti tanımlayan davranışlar şöyle
sıralanmıştır: itmek, tokatlamak, sert bir cisim fırlatmak, saçını çekmek, tekmelemek,
yakmak, boğmaya çalışmak, kesmek, bıçaklamak, başını bir yerlere vurmak. (FRA:2014)
Mor Çatı’dan destek alan kadınların bazıları, vurmak, itmek, boğazını sıkmak, yumruklamak,
balkondan atmak gibi fiziksel şiddet biçimlerine maruz kaldılar. Ayrıca, boğazı kesilerek, iple
boğularak, bıçaklanarak, baltayla kafasına vurularak, ateşli silahla saldırılarak, yakılarak,
üzerine eşya fırlatılarak, vücudunda sigara söndürülerek, üzerine kaynar su dökülerek,
kafasına çuval geçirilerek, bağlanarak fiziksel şiddet yaşayan kadınlar oldu. Çocukların da ev
içinde sıklıkla fiziksel şiddete maruz kaldığı görüldü. Başvuran kadınlar, hamilelikte de şiddet
gördüklerini belirttiler. Hamilelik sonrası fiziksel şiddetin başlaması ya da artmasının sıklıkla
görülen bir durum olduğu görüldü. Kadınlar maruz kaldıkları fiziksel şiddet nedeniyle kalıcı
ya da geçici sakatlıklar yaşadılar. Mor Çatı’ya başvuranlardan bazıları, yakınının erkek
şiddeti nedeniyle yaşamını kaybettiğini belirtti.
Evlilik içinde ve dışında oldukça yaygın olan cinsel şiddete maruz kalan kadınlar da Mor
Çatı’dan destek aldı. 2014’te Mor Çatı’ya başvuran kadınların %12’si cinsel şiddete maruz
kaldığını paylaştı. Kadınların yanı sıra kız ve erkek çocuklar da cinsel şiddete maruz
kalmaktadır. Cinsel şiddet kadını kontrol etmek, denetlemek, küçük düşürmek, aşağılamak,
cezalandırmak amacıyla cinselliğin bir araç olarak kullanıldığı durumları kapsar.
FRA’nın araştırmasında cinsel şiddeti tanımlayan davranışlar; istemediği halde ve/veya
istemediği biçimlerde cinsel ilişkide bulunmak, istemediği halde ve/veya istemediği
biçimlerde cinsel ilişkide bulunmaya teşebbüs etmek, cinsel ilişkiye girmeyi reddederse ne
olacağından korktuğu için cinsel ilişkiye rıza göstermek zorunda kalmak şeklinde
tanımlanmıştır. (FRA:2014)
Evlilik içi ve dışı tecavüz, taciz, mastürbasyon yapmaya zorlamak, istemediği cinsel
pozisyonlara zorlamak, kadının bedenini, cinselliğini aşağılamak, kadını seks işçiliği yapmaya
4
zorlamak, kadını başkalarıyla birlikte olmaya zorlayıp bunu kamerayla kaydetmek ve bu
adamlarla ne yaptığını zorla bir günlüğe yazdırmak sonra kadını bunları kullanarak tehdit
etmek, sıklıkla aldatmak,
evin ve çocukların ihtiyaçlarını cinsel birliktelik karşılığında
karşılamak, kadın istemediği halde çocuk yapmaya zorlamak için sıklıkla tecavüz emek,
cinsellik yoluyla bulaşan hastalığı olduğunu bildiği halde söylemeyip kadına da bu hastalığı
bulaştırmak, çocukların yanında cinsel ilişkiye zorlamak gibi cinsel şiddet biçimlerine maruz
kalan kadınlar Mor Çatı’dan destek aldı.
Bir diğer şiddet biçimi de, maddi güç ve imkânların kadını kontrol etmek ve denetlemek
amacı ile kullanılmasını tanımlayan, ekonomik şiddettir. Mor Çatı’ya başvuran kadınların
%16’sı ekonomik şiddete maruz kalmıştır.
Kadının çalışmasına engel olmak, çalışıyorsa kazancına el koymak, çok küçük miktarda para
verip bununla evin tüm ihtiyaçlarını karşılamasını bekleyip beklentisi olmayınca fiziksel
şiddet uygulamak, maddi ihtiyaçları keyfi ve tutarsız bir şekilde karşılamak gibi tutum ve
davranışlar ekonomik şiddet biçimlerinin en sık görülenlerdir. Mor Çatı’ya başvuran
kadınların paylaştığı bazı ekonomik şiddet biçimleri şunlardır: kadının adına kredi çekip
kadını borçlandırmak, nafakayı ödememek, nafakayı ödememek için gelirini olduğundan az
göstermek, iş yerinde patronuna kadını kötüleyerek, sıkça arayıp rahatsız ederek, iş yerini
basarak ya da sosyal medyadan kadın hakkında olumsuz şeyler söyleyerek işten atılmasına
neden olmak, kadınla ortak birikimleriyle edinilen mülkü kadının haberi olmaksızın satmak
ve parayı harcamak, kadından devamlı para isteyip vermeyince cezalandırmak.
Mor Çatı’ya başvuran kadınlardan %1’i dijital şiddet maruz kaldığını paylaştı. İnternet veya
cep telefonu vasıtasıyla sürekli mesaj göndermek ya da aramak, kadından da yanıt vermesini,
yer bildirimi yapmasını, internet/telefon operatörleri üzerinden fotoğraf göndermesini
isteyerek takip etmek, denetlemek, kadının çıplak fotoğraflarını çekmek, gizli kamera ile kayıt
almak, bu fotoğrafları ya da kamera kayıtlarını internet üzerinden yaymak veya yaymakla
tehdit etmek, e-posta ve sosyal paylaşım sitelerindeki üyelik şifrelerini alıp e-posta kutusunu
ve sosyal paylaşım sitesindeki profilini karıştırmak ve buradaki bilgilerle kadını denetlemek,
tehdit etmek, sosyal paylaşım sitelerinde kadını küçük düşüren, hakaret, kadına karşı nefret
içeren yorumlarda bulunmak sıklıkla karşılaşılan dijital şiddet biçimleri oldu.
Bu şiddet biçimlerinin yanı sıra, kadınların tek taraflı ısrarlı takip, zorla evlendirme, mobbing,
zorla madde kullandırmak gibi şiddet biçimlerine de maruz kaldıkları görüldü.
5
Şiddet Uygulayanlar:
Başvuran kadınların çoğu resmi nikâhla evliydi. Görüşme yapılan kadınlardan medeni halini
belirtenlerin %60’ı resmi nikâhlı, %2’si ise dini nikâhlı, %19’u boşanmış, %15’i hiç
evlenmemiş, %3’ünün ise eşi ölmüştür. Evli kadınların %22’si 6-10 yıllık evliydi. En az (%5)
başvuruda bulunan kadınlar, 1 yıldan az süredir evli olan olanlar oldu.
Kadınlar en çok eşlerinden şiddet gördüler. Şiddet uygulayan ile ilgili bilgi veren kadınların
%54’ü eşinden, %6’sı eski eşinden şiddet gördüğünü belirtti.
6
Şiddet uygulayan erkeklerin, birkaç istisna dışında hepsinin “normal” erkekler olduğu ve
şiddet uygulama davranışını çoğunlukla ev gibi kapalı alanlarda gerçekleştirdikleri görüldü.
Toplumsal statülerini belirleyen meslekleri, finansal durumları, eğitim durumları gibi
özellikleri birbirinden farklı olan şiddet uygulayanların birbirinden farklı bahaneleri
kullanarak şiddet uyguladıkları görüldü. Erkekler, kadının kendisinin istediği gibi
davranmaması, tek çeşit yemek yapması, telefonu istediği zaman açmaması, kapıyı geç
açması, ayrılmak istemesi, hakaret edilirken yanıt vermesi, elbisesinin dar olması, ailesindeki
diğer bireylere bakmak istememesi, cinsel birliktelik yaşamak istememesi, lezbiyen olması,
daha fazla çocuk yapmak istememesi, eğitimine devam etmek istemesi, evde görünmez
olması istendiği halde göz önünde olması, çalışması, perdeleri açması, başka biriyle ilişkisi
olması, çıplak poz vermek istememesi gibi nedenleri bahane ederek ya da etmeden kadınlara
şiddet uyguladılar.
Şiddetin Kadınlar Üzerindeki Etkileri:
Şiddetin kadınlar üzerindeki etkilerini anlamaya çalışırken her kadının maruz kaldığı
şiddetten aynı şekilde ve aynı derecede etkilenmeyeceğini akılda tutmak gerekmektedir.
Kadınlar maruz kaldıkları şiddet nedeniyle kısa veya uzun vadede ortaya çıkabilecek fiziksel
ve ruhsal sarsıntı ile baş etmek durumunda kalır. Aldıkları fiziksel ve ruhsal darbeler
nedeniyle kadınlar şiddet ortamından çıktıktan yıllar sonra ciddi bedensel rahatsızlıklar, kalp,
beyin gibi hayati fonksiyonlarında bozulmalar yaşayabilir.
7
Fiziksel olarak görülür olan bu ağır sonuçlar yanında kadınlar ruhsal yaşamlarında ne zaman
geleceği belli olmayan bu korkunç saldırı karşısında kendilerini korku, şok, öfke ve duygusal
donmuşluk gibi hisler içinde bulabilirler. Uyku ve yemek düzeninde bozulmalar, tekrarlayan
kâbuslar, ani seslere karşı aşırı tepki, zaman zaman titreme krizleri ve öfke patlamaları
görülebilir.
Tekrarlayan saldırılar içinde kadınlar kendilerine duydukları saygılarını
yitirebiliyor, önemsiz hissedebiliyor, bu şiddeti kontrol altına alabilmek için sorunu kendinde
arayabiliyor ya da ürkek bir ruh haliyle savunmasız ve çaresiz hissedebiliyor. Elbette
uygulanan fiziksel şiddet yanında “çirkin, aptal, beceriksiz, kötü anne, pasaklı, geri zekâlı”
gibi sözlerle kadına püskürtülen psikolojik şiddet bu ruh halini pekiştirebiliyor ve içinden
çıkılmasını zor bir hale getirebilir. Şiddete maruz kalan kadın, çocuklarının veya yakınlarının
güvenliği için sessiz kalmayı tercih edebilir. Kendini böyle bir durumda bulduğu için duyduğu
en yoğun duygulardan biri de utançtır. Genellikle saldırgan kadını yavaş yavaş sosyal
çevresinden uzaklaştırdığı için de kadın bu utanç ve yalnızlıkla baş başa kalır. Halsizlik,
bitkinlik, baş dönmesi gibi bedenden ortaya çıkan duygular yanında, unutkanlık, geleceğe
yönelik planlar yapamama, karar verme güçlüğü gibi sıkıntılar yaşanır. Duygu durumunda ani
iniş çıkışlar (gülerken ağlamaya başlama, ağlarken öfke patlaması gibi) deneyimlenebilir.
Yaşama karşı ilgi kaybı, kendine zarar verme düşünceleri ortaya çıkabilir.
Şiddet gören kadınların saldırgan yakınlarıyla ilgili karmaşık duyguları olabilir. Saldırgan eş
her zaman saldırmayabilir ve uzun aralıklarla sevecen ilgili mahcup tavırlar sergileyerek
kadında karmaşık duygulara yol açabilir. Bunun yanı sıra sosyal ve ekonomik şartların
getirdiği zorluklar nedeniyle kadın için ilişkiden çıkmak hiç kolay değildir. Sıkça dile
getirildiği gibi kadınlar istedikleri ya da zevk aldıkları için ilişkinin içinde kalmaya devam
etmezler, onların yaptıkları ya da yapmadıkları bir şey nedeniyle şiddet görmezler, saldırgan
erkeklerin şiddetinden sorumlu olmadıkları gibi bu davranışları kontrol edebilme gücüne de
sahip değildirler. Sorulması gereken soru kadının neden evde kalmaya devam ettiği değil,
adamın neden evden uzaklaştırılmadığıdır.
Daha önce de belirtildiği gibi bütün bu etkiler her kadında farklı şekilde görülebilir ve kadının
hiçbir harekette bulunamayan zavallı bir halde olduğunun göstergeleri değildir. Bunlar, zaman
zaman kadınların kendilerine de sordukları gibi normal olmadıklarının göstergeleri değil,
yaşadıkları ağır saldırı karşısında verdikleri son derece doğal tepkilerdir.
Yapılan görüşmeler bize açıkça gösteriyor ki yaşadıkları yoğun yıkıcılığa rağmen kadınlar,
sınırsız yaratıcılıkları ile buldukları farklı yollarla hayatta kalmayı başarıyor. Yok edilmeye
8
çalışıldıkları halde kendileri ve hayatta önem verdikleri kişilerle kurdukları ilişkileri
sürdürebiliyor, kendilerine ve ilişkilerine bakabilme cesaretini gösterebiliyor, aldıkları hasarı
onarmak için kaybettiklerini sandıkları gücü yeniden keşfederek yeniden hayatlarını ve
kendilerini kurmayı başarabiliyorlar.
Şiddete Karşı Güçlenme:
Kadınların sosyal destek, hukuki destek, psikolojik destek gibi desteklerle şiddetten uzak bir
hayat kurmak için güçlenmeleri mümkündür. Şiddete karşı mücadele eden kadının kendi
hayatına ilişkin ne istediği, içinde bulunduğu durumdan çıkmak için çizdiği plan ve Mor
Çatı’daki sosyal çalışmacının kadının ihtiyaçları doğrultusunda gösterdiği kaynaklar, nasıl bir
yol izlenebileceğini ortaya koymaktadır. Kadınlar Mor Çatı’daki dayanışmayla, devlet
kurumlarından ya da diğer kaynaklardan alınabilecek destekler neler, şiddetle mücadele
ederken hangi haklardan faydalanılabilir ve bu konuda hukuki süreçlerin işleyişi nasıldır,
karşısına hangi zorluklar çıkabilir gibi soruların yanıtlarına ulaşabildiler. Yapılan görüşmede
kadının ihtiyaç duyduğu hukuksal ve psikolojik desteği Mor Çatı gönüllüsü avukat ve
psikologlardan
alması
sağlandı.
Sosyal
çalışmacılarla
kadının
görüşmesi,
ihtiyaç
doğrultusunda düzenli bir şekilde devam edebildi. Eğer sığınak ihtiyacı söz konusuysa ve Mor
Çatı sığınağında yer varsa sığınak kabulü yapıldı.
2014’te Mor Çatı’da yapılan görüşmelerde kadınların
%28’inin sosyal desteğe ihtiyaç
duydukları görüldü. Bilgi almak, paylaşımda bulunmak isteyen kadınlar, aldıkları desteklerle,
şiddetten uzaklaşmak için ihtiyaç duydukları bilgiye ulaşmanın yanı sıra şiddetin
kendilerinden kaynaklanmadığını, şiddeti uygulayanın sorumluluğunda olduğunu duyarak
kendi güçlerinin tekrar farkına vardılar. Şiddete maruz kalan ve şiddetten kurtulmak için
mücadele eden kadınları güçlendirmeyi odağına alan yaklaşım, kadınların şiddetin yarattığı
olumsuzlukların üstesinden gelmesini kolaylaştırdı.
Kadınların %23’ü hukuki desteğe ihtiyaç duyduğu için Mor Çatı’ya başvurdu. Mor Çatı
gönüllüsü avukatların dayanışmasıyla, yasal haklarına ilişkin ayrıntılı bilgi almanın yanı sıra
hukuki süreçlerde yaşanan zorlukların üstesinden gelmek için de destek aldılar.
Kadınların %7’si psikolojik desteğe ihtiyaç duyduğu için başvurdu. Bu taleplerin bir kısmı,
Mor Çatı gönüllüsü psikologlar tarafından karşılandı “Şiddete uğramanın tedavi edilecek bir
hastalık olmadığı”, terapi desteğinin şiddete maruz kalan kadını güçlendirecek araçlardan
sadece biri olduğunu göz ardı etmeden verdiğimiz psikolojik destek, ayrıca şiddete doğrudan
maruz kalan ya da tanık olan çocuklara da verildi.
9
Kadınları %3’ü ekonomik desteğe ihtiyaç duyduğu için başvurdu. Şiddetten uzak ve yeni bir
hayat kurmak isteyen kadınlar şiddet uygulayandan uzaklaşmayı başarsa bile ekonomik
güçlükler nedeniyle şiddetsiz bir yaşam kurmakta zorlanıyor ya da ekonomik zorluklar
istenilen koşulları yaratamadığı için şiddetten uzaklaşamıyor. Ekonomik destek talebiyle
başvuran kadınlar, bu desteğe erişebilecekleri kanallara yönlendirilmiş, bu kurumlarda
yaşadıkları zorluklarla ilgili destekler almıştır.
Kadınların %10’u ise sığınak desteğine ihtiyaç duyduğu için başvurdu. 29 kadın, çocukları ile
birlikte Mor Çatı sığınağına yerleştirilirken diğer kadınlara sığınak desteğine ulaşmaları için
nasıl bir yol izleyeceğinin bilgisi paylaşıldı.
10
B. SIĞINAK ÇALIŞMALARI:
Mor Çatı, 20 kişi kapasiteli sığınak faaliyetini 5 yıldır Şişli Belediyesi’nin finansal desteği ile
sürdürüyor. Şişli Belediyesi ile yapılmış olan protokol Kasım 2014’te yeniden düzenlenerek
işbirliği süresi uzatıldı.
Mor Çatı, 2014 döneminde, yaşları 19-62 arasında değişen 29 kadın ve 31 çocuk olmak üzere
toplam 60 kişiye sığınak desteği sağladı. Sığınakta kalan kadınlar arasında, yaş, dil, din ve ırk
ayrımı yapılmadan bir çalışma yürütülmesine özen gösterildi. Ayrıca çocuklarla cinsiyet
ayrımcılığına maruz kalmaması yönünde bir çalışma yürütüldü. Anneleriyle birlikte gelen her
yaştan erkek çocuk sığınakta kalabildi. Sığınak desteği alan kadınların 5’i üniversite, 6’sı lise,
6’sı ortaokul mezunu, diğerleri ise okur –yazardır.
Kadınların sığınakta kalma süresi ihtiyaç ve hedeflerine göre belirlendi. Bu sebepten kadınlar
farklı sürelerde sığınak desteği aldılar.
Kadınların şiddetten uzaklaşıp, yeni bir hayat kurmak için verdikleri mücadelede, yaşadıkları
ekonomik zorluklar ve yasaların öngördüğü desteklere erişememeleri çok büyük engeller
oluşturdu.
Sığınakta Kalan Kadınların Mor Çatı’ya başvurma nedenleri:
 18 kadın evlilik içinde kocalarından fiziksel, psikolojik, cinsel ve ekonomik şiddet
gördüğü için;
 7 kadın boşandıkları eşlerinden, cinsel, ekonomik ve psikolojik şiddet gördüğü için;
 Babasının şiddetine maruz kalmış ve ASPB’na bağlı bir sığınakta kalan 1 kadın,
buradan çıkarıldığı için,
 Çocukluğundan itibaren babasının cinsel istismarına maruz kalan 1 kadın kocasından
da cinsel, psikolojik ve ekonomik şiddet gördüğü için,
 Sevgilisinin psikolojik ve ekonomik şiddetine maruz kalmış olan hamile 1 kadın
doğacak çocuk düşünülmeksizin terk edildiği için,
 1 kadının nişanlısı, ailesine ve kedisine şiddet uyguladığından dolayı kalacak güvenli
bir yere ihtiyaç duyduğu için,
Mor Çatı’ya başvurdular ve Mor Çatı Sığınağı’nda kaldılar.
11
Sığınakta kalan 29 kadından 3’ü yabancı uyrukluydu; cinsel, fiziksel, psikolojik ve ekonomik
şiddete maruz kalmalarına rağmen devlet sığınaklarına kabul edilmediler. 5 kadın oğulları 12
yaşından büyük olduğu ve 1 kadın da 62 yaşında olduğu için devlet sığınaklarına kabul
edilmediler ve Mor Çatı Sığınağı’nda kaldılar. Sığınak desteğine ihtiyacı olan kadınların
çocuklarının, ulusları ya da yaşları nedeniyle kamu kurumlarında ayrımcılığa maruz kaldıkları
görüldü.
1 kadın, babasının şiddetine maruz kalıyordu. Babası annesini nerdeyse öldürmek üzereyken
annesi ile birlikte evden kaçmıştı.
Sığınağımızda kalan kadınlardan birinin çocuğu yıllarca dedesi tarafından cinsel istismar
uğramıştı.
1 kadın çok varlıklı olduğu halde eşinin yıllarca süren şiddetine katlanmak zorunda kalmıştı,
bu şiddetten uzaklaşacak gücü bulduğunda 50’li yaşlarda bulunuyordu.
Son bir yıl içerisinde, erkeklerin kadınlara uyguladığı ekonomik şiddetin arttığına tanıklık
edildi. Kadınların, şiddet uygulayan erkekler tarafından sıklıkla borçlandırıldığı görüldü.
İşyerinin kadının üzerine açılması, vergi, sigorta, malzeme bedellerinin ödenmemesi, kredi
çekilmesi borçlandırma stratejisinin örnekleri arasındaydı. Borçlanan ve bunları ödeyemeyen
kadınlar, maaşlarında da kesinti yaşadılar ve haciz korkusuyla ev tutmaya çekindiler.
Sığınakta güçlenme:
Bir yıllık süre içerisinde 21 kadın beraberlerinde 22 çocukla birlikte sığınaktan ayrıldılar:
 11 kadın çocuklarının velayetini alarak boşandı, işe girdi, yeni ve bağımsız yaşamlar
kurdu.
 4 kadın şiddet yaşantısından uzaklaşarak kendi anne-babasıyla yaşamaya başladı.
 2 kadın başka bir kente taşındı, şiddetten uzaklaştı.
 1 kadın daha önce yaşadığı ülkeye geri döndü; eski kocası tarafından kaçırılan
çocuklarına ulaşmak için hala mücadelesine ve dayanışma merkezimizden destek
almaya devam etmekte.
 5 kadın ise daha güçlü olduklarını, şiddete “dur” diyebileceklerini belirterek şiddet
uygulayanla yaşadıkları eve geri döndüler.
 En önemli ihtiyacı barınma olan 1 kadın sorununu çözemeden ayrıldı.
12
 2 kadın ve çocuklarının kimlikleri değiştirildi ve kısa sürede eski kimlik verilerinin yeni
kimliklerine aktarma işleri tamamlandı.
 Sığınakta kalmaya devam eden kadınlardan 1 tanesi çocuğun velayetini alarak boşandı.
 3 kadının boşanma davaları devam ediyor
 4 kadın ise yeni bir işe başladı.
Sığınakta Kalan Kadın ve Çocuklara Sağlanan Destekler:
Sığınakta kaldıkları süre için kadınlara, hukuksal bilgi verme, Baro aracılığı ile avukat tayini,
gerektiğinde tıbbi ya da psikolojik-psikiyatrik destek, iş bulma, dil öğrenme, meslek edinme,
giysi ve hastane giderlerinin karşılanması gibi destekler sağlandı.. Ayrıca okuma-yazma
bilmeyen, yaralı olan, can güvenliği olmayan kadınlara resmi işlemler sırasında Mor Çatı
gönüllüleri refakat etti.
15 kadın 6284 sayılı yasadan yararlanarak koruma kararı çıkardı ve barodan adli yardım aldı.
17 kadına psikolojik destek sağlandı. Bazı kadınlar sığınaktan ayrıldığı halde psikolojik
destek almaya devam etmekte. 4 kadına talepleri doğrultusunda homeopati desteği sağlandı.
1 kadın ilçe belediyesinin desteğiyle, ayrı kaldığı çocuklarıyla birlikte tatil yapma fırsatına
kavuştu.
Boşandığı eşinden çocukları için iki yıldır nafaka alamayan 1 kadın, Mor Çatı’nın avukat
desteği ile hem birikmiş nafakalarını aldı, hem de bundan sonrası için nafakaların düzenli
ödenmesini sağladı.
1 kadın özel durumu nedeniyle Mor Çatı dostu bir avukattan, sadece danışmanlık desteği
değil, tüm davanın yürütülmesi yönünde destek aldı.
1 kadın Çapa Tıp Fakültesi hastanesinden, kocası tarafından uğradığı cinsel, fiziksel ve
psikolojik şiddeti kanıtlayan kapsamlı bir rapor aldı.
1 kadının kızı, babasının gece uyguladığı şiddet nedeniyle polise ihbar edilerek evden alındı
ve sığınağa annesinin yanına getirildi.
Sığınakta kalan 3 kadın, 3 ay boyunca, Mor Çatı bağışçıları tarafından maddi olarak
desteklendi.
3 kadın, Mor Çatı dostu olan diş hekimlerinin desteği ile tedavi oldu.
13
Bir yıl içerisinde sığınakta 1 bebek dünyaya geldi. Bebeğin doğumu öncesi ve sonrası hastane
süreci dahil olmak üzere, annenin ihtiyaç duyduğu destekler gönüllüler ve sığınak çalışanları
tarafından verildi.
Sığınaktan ayrılan kadınların sadece 1’i İstanbul Kadın Koordinasyon Merkezi’nden eşya
desteği alabildi. Ev kuran kadınların eşya ihtiyaçları çoğunlukla Mor Çatı gönüllüleri ve
dostları tarafından karşılandı.
Çocuklar ve ergenler için pedagojik ve psikolojik destek, ders desteği, eğitim ihtiyaçları için
malzeme ve maddi destek, burs desteği, giysi desteği, aşı, homeopati vb sağlık desteği,
etkinlikler ve tatil programı yapılması,
okul değiştirme işlemlerinde refakat edilmesi ya da
bu işlemler için yetkililer ile görüşülmesi ve çocuk kitaplığından faydalanması gibi destekler
sağlandı.
Sığınakta kalan çocukların ve ergenlerin eğitim ve oyun ihtiyaçlarından bazıları Mor Çatı
dostlarının desteği ile karşılandı. Mor Çatı gönüllüleri çocuklara yeterince başarılı
olamadıkları derslerle ilgili yardımcı oldular, eğitim materyali sağladılar, tiyatro, konser,
yaratıcı drama, kültür ve deniz gezileri organize ettiler. Ergen bir öğrenciye, Mor Çatı
dostları tarafından burs ve 11 çocuğa psikolojik destek sağlandı.
Bazı sivil toplum örgütleri ile yapılan işbirliği sığınakta kalan kadın ve çocukların
yaşamlarında önemli değişimler olmasına katkı sağladığı görüldü.
Bir drama derneği
sığınakta kalan 4 çocuk için kontenjan ayırarak, drama eğitimlerinden yararlanmalarını
sağladı. Bahçeşehir Üniversitesi’nden bir öğrenci grubu, sığınakta kalan çocuklar için etkinlik
programı gerçekleştirdi.
Kadın ve çocukların aynı evi paylaşmaları dayanışma olanağı yaratsa da kimi zaman
güçlüklere de neden oldu. Bu güçlükler, karşılıklı diyalog yönteminin benimsendiği
toplantılar yapılarak aşılmaya çalışıldı. Yapılan toplantılar kadın ve çocuklar için şiddetsiz
yöntemlerle sorun çözme becerilerinin geliştirmesine de katkı sundu. Ayrıca, sığınak
çalışanları tarafından, evin günlük akışını planlamak ve evdeki kolektif yaşamı güçlendirmek
için çocuklar ve yetişkinlerle ayrı ayrı haftalık toplantılar da düzenlendi.
Sığınakta yapılan düzenli toplantıların yanı sıra kadınların güçlenmelerinde ve kendi
aralarındaki dayanışma ilişkisi kurmalarında büyük önem taşıyan, katılımı zorunlu olmayan 5
atölye çalışması gerçekleştirildi. Bu atölye başlıkları ve uygulayıcıları aşağıdaki gibidir:
 Bulaşıcı Hastalıklar ve HİV Pozitif- Demet Can Yolaç
14
 Şiddetsiz İletişim Yolları -Büşra Yalçın & Anıl Özge Üstünel
 Toplumsal Cinsiyet Farkındalığı -Listag desteği ile “Benim Çocuğum” filminin
izlenmesi ve söyleşi
 Beslenme Atölyesi -Olcay Bingöl
 Kadın Dayanışması -Açelya Uçan & Seda Çavuşoğlu
 Yin yoga -Martina Gaidzik (Haftada iki kez düzenli yapılmakta)
Annelerinin güçlenmesinin çocukları da olumlu etkilediği görüldü. Sığınakta kadın ve
çocuklarla üzerinde çalışılan konular arasında anne-çocuk iletişimini güçlendirmek de
bulunuyor. Bunun için annelerle grup çalışmaları düzenlendi. Ancak bu grup çalışmalarının
amacı, toplumun kadınlara dayattığı “annelik” modelini daha da güçlendirmek değil, anne ve
çocuk olarak karşılıklı sorumlulukları belirlemek, aralarındaki işbirliğini artırmak, anne ve
çocuğun şiddetle mücadeleyi bir “ekip” olarak yürütebilmelerini, kuracakları yeni hayatta
karşılaşabilecekleri sıkıntıları birlikte aşabilmelerini, birlikte geçirecekleri zamanı eğlenceli
hale getirebilmelerini sağlamaktır.
Kadın ve çocuklara doğrudan verilen desteklerin yanı sıra Mor Çatı gönüllüsü ve dostlarının
destekleriyle, sığınak binası boyandı ve eski mobilyalar değiştirildi.
C. KADINA
YÖNELİK
ŞİDDET
VAKALARINDA
UYGULAMALAR
VE
KARŞILAŞILAN SORUNLAR:
Mor Çatı’ya başvuran kadın ve beraberindeki çocuklar doğrudan verdiğimiz psikolojik,
hukuki ve sosyal desteklerin yanı sıra ihtiyaç duydukları desteklere erişebilmeleri için başka
kurumlara da yönlendirdik. Kadınların şiddet yaşantısından çıkmalarının önündeki en önemli
engellerden birinin, yasal haklarına rağmen, uygulamada karşılaştıkları zorluklar olduğunu
bir kez daha deneyimledik. Şiddete maruz kalan kadınlar kendilerine şiddet uygulayan kişiler
ile mücadele ettikleri kadar, gerekli desteği vermeyen kurum ve kişilere karşı da mücadele
etmek zorunda kaldılar. Kadınların bir kısmı destek almak için birçok kuruma başvurup
izlemesi gereken yolları izlediği halde sonuç alamadığı için Mor Çatı ile iletişime geçmişken
bir kısmı ilk önce Mor Çatı’ya başvurdu.
Pek çok kadın devlet kurumlarından ihtiyaç
duyduğu destekleri alamadığı için şiddet yaşantısına geri dönmek zorunda kaldı ya da
yoksulluk içinde yaşamaya mahkum edildi. Devlet kurumlarının az sayıdaki kadından yana
15
uygulamaları ise kötü uygulamaların aksine kadınları, şiddet yaşantısından kurtulabilmeleri
için adım atmaları yönünde cesaretlendirdi.
Mor Çatı’ya başvuran kadınları yönlendirdiğimiz kurumlar ve uygulamaları aşağıdaki gibidir.
Şiddet Önleme Ve İzleme Merkezi:
6284 Sayılı Kanun ile kurulması öngörülen Şiddet Önleme ve İzleme Merkezleri (ŞÖNİM)
2012 yılının Kasım ayından itibaren pilot illerde hizmet vermeye başladı. Pilot uygulamanın
başladığı tarihten günümüze kadar ŞÖNİM hala sadece 14 ilde2 faaliyet gösterebilmektedir.
ŞÖNİM’in nasıl çalışacağına ilişkin yönetmelik ise hala yürürlüğe girmedi.
Bu merkezlere ilişkin, 6284 Sayılı Kanunu’nun 14. Maddesi, Şiddet Önleme ve İzleme
Merkezlerinin Kurulması’nı şu şekilde düzenlemiştir:
“Bakanlık, şiddetin önlenmesi ile şiddet mağduru hakkında verilecek koruyucu
tedbirler ile şiddet uygulayan hakkında verilecek önleyici tedbirlerin etkin bir
biçimde uygulanmasına yönelik güçlendirici ve destekleyici danışmanlık,
rehberlik, yönlendirme ve izleme hizmetlerinin verildiği, yeterli ve gerekli uzman
personelin görev yaptığı ve tercihen kadın personelin istihdam edildiği,
çalışmaların yedi gün yirmi dört saat esasına göre yürütüldüğü ŞÖNİM’i
kurar.”
Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı’nın web sitesinde3 ŞÖNİM’in sunacağı temel destekler
ise şu şekilde sıralanmıştır:
• Aile içi şiddete maruz kalan kadınların ve çocukların yaşadığı şiddet sonrasında
gereken tedavi hizmetlerini koordine etmek
• Şiddet mağduru kadınlara, varsa çocuklarıyla birlikte ihtiyaç durumunda barınma
yeri sağlamak
• Hayati tehlikenin bulunması halinde koruma altına almak
• Geçici/sürekli maddi yardımlar yapmak
2
Adana, Ankara, Bursa, Antalya, Denizli, Diyarbakır, Gaziantep, İstanbul, İzmir, Malatya, Mersin, Samsun,
Şanlıurfa, Trabzon
3
http://ankara.aile.gov.tr/basvurular/koza-siddeti-onleme-ve-izleme-merkezi
16
• Hukuki destek vermek, dava takipleri yapmak
• İş edindirmeye yönelik destek vermek
• Küçük çocuklar için kreş yardımı yapmak
• Çocuklar için burs, eğitim-öğretim desteği vermek
• Şiddet uygulayanlara eğitim ve danışmanlık desteği vermek
ŞÖNİM’in vermeyi vaat ettiği bütün bu desteklere karşın, Mor Çatı’ya başvuran kadınların
neredeyse tamamı ŞÖNİM’den sığınak desteği dışında hiçbir destek alamadıklarını aktardı.
ŞÖNİM’den sistematik bir şekilde alınabilen tek destek, sığınak desteği olmasına karşın bu
desteğinin verilmesinde de sorunlar yaşandı. Sığınak desteği için başvuran bir kadına,
sığınakta kaldığı süre boyunca hiçbir şekilde çalışamayacağı söylendi. Oysa sığınakta kalan
kadınların çalışamayacağına yönünde herhangi bir yasal düzenleme bulunmamaktadır ve
sığınakta kalan kadınlar çalışabilmektedirler. Sığınak desteği için başvuran başka bir kadına
ise, “Sen tam olarak karar verememiş görünüyorsun, sığınağa gelebilmen için psikologdan
rapor alman gerek” denildi. Oysa sığınağa yerleşme talebi olan bir kadının, bu destekten
yararlanabilmek için herhangi bir rapor almasına gerek yoktur. Eğer kadın sığınağa gelip
gelmeme konusunda kararsızsa, ŞÖNİM’de görevli olan sosyal hizmet uzmanının kadının
şiddet yaşantısını dinleyerek, bu yaşantıdaki riskleri analiz ederek ve aynı zamanda sığınak
yaşantısı ile ilgili gerekli bilgilendirmeyi yaparak, kadının neden kararsız olduğunu anlaması
gereklidir.
Sığınak desteğine ihtiyacı olan kadınların yaşadığı en önemli sorunlardan bir diğeri de 12
yaşında ve 12 yaşından büyük erkek çocuğu olan kadınların sığınaklara alınmamasıdır. 5
Ocak 2013 tarihinde yürürlüğe giren ve sığınak işleyişini düzenleyen Kadın Konukevlerinin
Açılması ve İşletilmesi Hakkında Yönetmelik’in 13. Maddesi’nde, “Oniki yaşından büyük
erkek çocuğu olan kadınlar ile engelli çocuğu bulunan kadınlar ise, can güvenliği riski
olmamak kaydıyla, talep edilmesi ve gerekli olduğuna dair sosyal inceleme raporuna
istinaden, ŞÖNİM tarafından uygun görülmesi halinde, kira ve iaşesi karşılanmak üzere
bağımsız bir ev kiralanmak suretiyle barındırılması yoluna gidilir” denilmektedir.
Yönetmelik’te yer alan bu maddeye rağmen, 12 yaşından erkek çocuğu olan hiçbir kadın bu
haktan yararlanamadı dahası ŞÖNİM görevlileri hiçbir kadına böyle bir hakkı olduğu bilgisini
dahi vermediler. 12 yaşından büyük erkek çocuğu olan ve sığınak desteği için karakola ya da
ŞÖNİM’e başvuran kadınlara sundukları tek seçenek, çocuğunu yetiştirme yurduna vermesi
17
ve ardından sığınağa gelmesi oldu. Çocuğundan ayrılmak istemeyen kadınlar sığınağa
gitmekten vazgeçtiler. Şu anda Türkiye’de 12 yaşında erkek çocuğu olup da sığınak desteğine
ihtiyacı olan kadınların çocukları ile kalabileceği tek sığınak Mor Çatı Sığınağı’dır. Sığınakta
yer olduğu zamanlarda 12 yaşında erkek çocuğu olan kadınlar çocukları ile birlikte Mor Çatı
sığınağına yerleştirildi.
Kadınlar sığınak desteğini ŞÖNİM’den de alabilecekken, ŞÖNİM kadınları bu desteği
alabilmeleri karakola yönlendirmeye devam etti. Oysa daha önce de defalarca belirttiğimiz
gibi şiddet maruz kalan kadınların çoğu, özellikle de akut şiddet durumlarında, polisle
karşılaşmak istemiyor ve bazıları sırf bu yüzden sığınağa gitmekten vazgeçiyor. Bu yüzden
kadınların karakola başvurmak zorunda kalmadan sığınak desteği alabilecekleri, kolayca
erişebilecekleri yaygın merkezlerin olduğu bir sistem kurulmalıdır.
Karakola gitmek istemediğini söyleyen kadınlara ise ŞÖNİM’e gelebileceği söylenen
durumlarda da sorunlar yaşandı. Birçok kadın yol parası olmadığı için Yeşilköy’de bulunan
ŞÖNİM’e gidemedi.
ŞÖNİM bu durumdaki kadınlara, “otobüs şoförüne sizden para
almamasını söyleyin”, “bir şekilde bir yol bulun gelin” gibi kadınlar için çözüm olmayan
yollar önerdi. Hiç parası olmayan bir kadının bu bilgiyi Mor Çatı’ya aktarmasının ardından
ŞÖNİM ile yapılan görüşmede, görevli “Peki tamam tekrar bizi arasın, ne yapabiliriz
bakalım” yanıtını verdi.
Bunun yanı sıra Kanun’a göre ŞÖNİM’in 7-24 çalışması öngörüldüğü halde, sosyal hizmet
uzmanları sadece mesai saatleri içinde çalıştıkları için ŞÖNİM uygulamada 7-24 hizmet
verememektedir. Mesai saatleri dışında şiddete maruz kalan kadının gidebileceği tek yer ise
karakoldur.
Kasım 2012 tarihinde faaliyette başlamış olan ŞÖNİM personelinin hala hem kendi yetki ve
sorumluluklarını hem de başvuran kadınların haklarının neler olduğuna dair yeterli bilgiye
sahip olmadıkları görülmektedir. Bu bilgisizliklerinden dolayı da başvuran kadınları yanlış
yönlendirmektedirler. Bu yanlış yönlendirme sonucunda şiddet yaşantısından çıkmak isteyen
kadınlar, atmak istedikleri adımları atamadılar. ŞÖNİM’e başvuran kadınlara görevliler
sıklıkla sadece acil durumdaki kadınlara destek verildiğini söylediler. Oysa yukarıda da
belirtildiği gibi “Hayati tehlikenin bulunması halinde koruma altına almak”
ŞÖNİM’in
vermesi gereken desteklerden sadece biridir.
İstanbul’da hala sadece Yeşilköy’de bir tane ŞÖNİM bulunmaktadır. İstanbul’un coğrafi
genişliği ve nüfusu düşünüldüğünde tek bir ŞÖNİM’in, az sayıda personelle şiddete maruz
18
kalan bütün kadınlara, vaat ettiği hizmetleri veremediği ve veremeyeceği açıkça
görülmektedir. Haziran 2014 tarihinde yayımladığımız 6284 Sayılı Kanun Uygulamaları
İzleme Raporu’muzun4 ŞÖNİM izleme bölümünde yer verdiğimiz deneyimlerin aynısının
2014 yılı içerisinde de tekrar ettiği ve geçen
zamana karşın, ŞÖNİM uygulamalarında
herhangi bir iyileşmenin olmadığı görüldü.
Sığınak Uygulamaları:
6284 Sayılı Kanun’a göre Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı İl Müdürlükleri ve
ŞÖNİM’lerin yanı sıra, mülki amirlikler ve karakollar da şiddete uğradığını ifade eden kadına
uygun ve güvenli barınma yeri sağlamakla yükümlüdür. Ayrıca yine bu kanun kapsamında,
Kasım 2012’de açılan ŞÖNİM’ler ve Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı, kadının şiddetten
uzaklaşmak için ihtiyacı olan her türlü hizmeti koordine etmekle yükümlüdür. Buna rağmen,
Mor Çatı tarafından, sığınak desteği için ilgili kurumlara yönlendirilen kadınların hemen
hepsi, sadece karakollar vasıtasıyla bir sığınağa yerleşebildi.
Şu anda Türkiye’de,
ASPB’na bağlı 2585 kapasiteli 95, yerel yönetimlere bağlı 761
kapasiteli 33 ve sivil toplum örgütlerine bağlı 36 kapasiteli 3 adet olmak üzere toplam
3382kapasiteli 131 adet sığınak bulunmaktadır. 5Devlet yetkilileri tarafından çok sık bir
şekilde sığınak kapasitesinin yeterli olduğu ve sığınaklarda boş yer olduğu söylenmesine
karşın kadınlar uzun süre, kalıcı sığınağa yerleştirilmeden önce kaldıkları ilk adım
merkezlerinde/istasyon sığınaklarda bekletilmektedirler. Sığınak desteğine ihtiyacı olan
kadını polis, geçici süre kalacağı ilk adım merkezine/istasyon sığınağa yerleştirmektedir. İlk
adım merkezinde kalma süresinin ne kadar olacağı, kalıcı sığınaklarda uygun yerin olmasına
bağlı olduğu için kadınların ilk adım merkezinde kalma süreleri belirsizdir. Bu belirsizlik
kadınların en fazla şikâyet ettiği durumlardan biridir. Bunun yanı sıra ilk adım merkezindeki
kötü uygulamalardan (görevlilerin küçük düşürücü ve emir verir şekilde konuşmaları,
yemeklerin kötülüğü, dışarı çıkma izninin olmaması, cep telefonlarına el konuluyor olması,
işe gitmelerine izin verilmemesi, çocukların okula gidememesi vb.) dolayı kalıcı sığınağa
geçene kadar bekleyememekte ve ilk adım merkezinden ayrılmaktadır. Bu uygulamalardan
dolayı birçok kadın ilk adım merkezini bir tür hapishane gibi tarif etmektedir:
4
5
https://www.morcati.org.tr/tr/yayinlarimiz/brosurler/256-erkek-siddetini-onlemede-6284-sayili-kanun
Güncel sığınak rakamları, 2 Mart 2015 tarihinde KSGM ile yapılan telefon görüşmesi sonucunda edinilmiştir.
19
“Pencerelerde parmaklıklar var, yemek yemek istemesen bile uyanmak zorundasın,
yemekhaneye inmek zorundasın deniliyor, telefonlarımıza el konuluyor "hapishane
gibiydi."
“….sığınma evine yerleştirildim. Aslında ara istasyonmuş. Bir yere yerleşene kadar
kadınların geçici olarak tutulduğu yer. Memurlar mı görevliler mi nedir bilmiyorum
kahvaltı verirken bile insanları aşağılıyorlar. Benim kaydımı alan kadın adını
bilmiyorum aynen şöyle diyor ‘senin ne işin var burada. Babanla zorun ne?
Bekarlarda düşmeye başladı buraya. Otel sanıyorlar burayı.’ İstasyon, cezaevi gibi
bir ortam.Her şey demirden… Telefon yok, dışarıyla iletişim yok. Annemi merak
ediyorum. Konuşabilmek için son paramı bizim yanımızda duran kadın görevliye
veriyorum. Ancak o zaman telefonumu kullanmama izin veriyor. Merkeze yeni bir
kadın geldiği zaman görevlilerin yaptığı telefon görüşmesi aynen şu: ‘yeni bir
paketiniz var. Hediye yolluyorum sana’. Ya biz insanız. Hiçbir zaman bu muameleyi
göremesek de insanız. Üç günün sonunda daha fazla ortama dayanamadım ve
çıktım.”
Kadınlar ilk adım merkezinde kaldıkları süre içerisinde dışarı çıkma yasağından dolayı
normal hayat akışları sekteye uğramaktadır. Bu anlamda en sık dile getirdikleri sorunlardan
biri, çalışırken sığınağa gelmek zorunda kalmış olması ve işe gidememesinden dolayı işini
kaybetmiş olması ya da işsiz iken iş arayamıyor oluşudur. Bir diğer ise, ilk adımda
kaldıkları süre içerisinde çocukların okula gidemiyor oluşudur.
Kalıcı sığınaktaki yasakların sayısı geçici sığınağa göre daha az olsa da uygulamaların
hapishane düzeyinden yurt düzeyine geçtiği görülmektedir. Kadınlar sadece belli saat
aralıklarında dışarıya çıkabilmekte ve telefonlarını kullanabilmektedirler. Görevliler sürekli
olarak kadınları neyi yapıp yapmayacaklarına müdahale etmekte, kadınların kendi kararlarını
verebilecek kapasitede yetişkinler olduklarını görmezden gelmektedir.
devlet,
Bunun yanı sıra,
sığınak yerine, şiddete maruz kalan kadınların ihtiyaçlarını ve şiddetin failini
görünmez kılan “konukevi” adlandırmasını kullanmaktadır. Oysa başta Ağustos ayında
yürürlüğe giren ve Türkiye’nin ilk imzacısı olduğu, Kadınlara Yönelik Şiddet ve Aile İçi
Şiddetin Önlenmesi ve Bunlarla Mücadeleye İlişkin Avrupa Konseyi Sözleşmesi (İstanbul
Sözleşmesi)’si olmak üzere uluslararası sözleşmelerde şiddete maruz kalan kadınların geçici
süre kaldıkları ve destek aldıkları kurumların adı sığınak olarak yer almaktadır. Anayasa’nın
20
90. Maddesi’ne göre,
uluslararası sözleşmeler ile iç hukukun çelişmesi durumunda
uluslararası sözleşmelerin hükümleri geçerlidir. Buna göre Sığınak işleyişini düzenleyen
Kadın Konukevlerinin Açılması ve İşletilmesi Hakkında Yönetmelik’te geçen “konukevi”
ifadesi bir çelişki barındırmaktadır.
Mor Çatı olarak, bu değişiklik için Aile ve Sosyal
Politikalar Bakanlığı’na başvuruda bulunduk.6 Bakanlık ise
“ …Bakanlığımızca kurumsal
hizmetler ve 6284 sayılı Kanun’un uygulanması kapsamında yürütülmekte olan araştırma
projelerinin sonuçlanmasının ardından ilgide kayıtlı yazınızda yer alan taleplere ilişkin
mevzuat değerlendirmesi ayrıca değerlendirilecektir” şeklinde bir yanıt verdi. Bu yanıtın
ardından, Mor Çatı olarak Yönetmelik’inin 3.Maddesi’nin 1.Fıkrasının(i) bendinde yer alan,
konukevi tanımının, sığınak, sığınmaevi olarak değiştirilmesine ilişkin idari dava açtık.
Sığınak işleyişini düzenleyen Kadın Konukevlerinin Açılması ve İşletilmesi Hakkında Yönetmelik’te,
kadının ilk kabul birimine kabul süresinden itibaren sığınakta kalma süresi 6 ay olarak düzenlenmiştir.
Fakat yine aynı Yönetmelik’te, kadınların güçlenme süreci gözetilerek, sosyal çalışmacı ve çocuk
gelişimcinin
de
görüşü
alınarak
bu
sürenin
uzatılabileceği
de
düzenlenmiştir.
Sığınak
uygulamalarında, kadınların sığınakta kalış sürecine dair bu tür bu değerlendirmeyi mümkün kılacak
bir sığınak çalışmasının yürütülmediği görüldü. Kadınlar, sığınakta kaldıkları süre içerisinde kalacak
yer ve yemek dışında, sığınak sonrası hayatlarını kurabilmek için ihtiyaç duydukları desteklerin
(psikolojik, sosyal, istihdam, hukuki) neredeyse hiç birini alamamaktadırlar. Bu sebepten kadınlar
yasal kalma süresinin dolduğu gerekçesi ile sığınaktan çıkarıldıklarında tekrar başladıkları noktaya
dönmektedirler. Sığınaktan çıkarıldığı gerekçesi ile Mor Çatı’ya başvuran bir kadının, sığınaktaki
sosyal çalışmacısı ile neden çıkarıldığına ilişkin yapılan telefon görüşmesi de bunu kanıtlar
niteliktedir. Sosyal çalışmacı, kadının bir yıldır sığınakta kaldığı ve bu süreç içerisinde sığınaktan
çıkmak için hiçbir çaba harcamadığı bilgisini verdi. Sosyal çalışmacı ile yapılan görüşmenin ardından
kadın ile tekrar görüşüldüğünde, bu süreç içerisinde çok ağır bir trafik kazası geçirdiğini ve ancak yeni
iş bulabildiği öğrenildi. Sığınakta kaldığı süre içerisinde de psikolojik destek ya da kendi hayatını
kurabilmesi için iş desteği almadığını söyledi.
Kadınlara sığınakta kaldıkları süre içerisinde sığınaktan çıkmaya yönelik gerekli destekler
verilmediği gibi sığınak sonrası yaşamları için de hiçbir destek verilmemektedir. Mor Çatı
sığınağında kalmış olan bir çok kadın da kendi belirledikleri hedefler doğrultusunda
sığınaktan ayrılma kararı almalarına karşın, yeni yaşamlarında büyük ekonomik zorluklarla
karşılaştılar. Çoğunluğu nafaka ya da devlet kurumlarından herhangi bir destek alamadan
çocuklarıyla birlikte zorlu yaşam koşullarının üstesinden gelmeye çalışıyorlar. İşe giren
6
Konukevi İfadesinin Sığınak Olarak Değiştirilmesine İlişkin ASPB’na Yapılan Başvuru’yu, EK-1’de görebilirsiniz.
21
kadınlar sığınakta ve sığınak sonrasında kreş desteğine erişimde büyük sorunlar yaşıyorlar.
Tam gün kreş, anaokulu ve etüd desteği alınabilecek kurum sayısı son derece azdır; var
olanlara ulaşmak ise oldukça zordur. 0-3 yaş arası çocuklar için ise kreş yok denecek kadar
azdır. Yerel yönetimlerin kreşleri sadece 3 yaş üstü çocuklar içindir. Sosyal hizmetlerin
yönlendirdiği az sayıdaki özel kreş ise sığınakta kalan çocuklara önyargıyla yaklaşabilmekte,
kabul etmemektedir. Mor Çatı sığınağında kalan bir kadın 18 aylık çocuğu için kreş bulmakta
çok zorlandığı için iş bulduğu halde çalışması mümkün olmadı.
Sığınak sonrası gerekli desteklerin olmaması, şiddetten uzaklaşmış kadın ve çocukların son
derece kötü koşullarda yaşamlarını sürdürmek zorunda kalmalarına yol açıyor. Bazı kadınlar
hem yaşadıkları ekonomik zorluklar nedeniyle hem de diğer destekleri alamadıkları için
yeniden Mor Çatı Dayanışma Merkezi’ne başvurmak zorunda kaldılar.
Kolluk Uygulamaları:
Kadınlar şiddete maruz kalıp bir kuruma başvurmaya karar verdiklerinde, genellikle ilk
aradığı telefon numarası 155 Polis İmdat, ilk başvurduğu kurum ise karakoldur. Kadının ilk
ulaştığı yerde karşılaştığı muamelenin nasıl olduğu şiddet yaşantısından çıkabilmek için
atacağı adımlar için hayati önem taşır. Bu yüzden 155’te ve karakolların aile içi şiddet
birimlerinde görevli olan polislerin kadınlara davranışları çok önemlidir. 6284 Sayılı Ailenin
Korunmasına ve Kadına Yönelik Şiddetin Önlenmesine Dair Kanun da, bu önemi dikkate alır
şekilde kolluk görevlilerine (polis ve jandarma) kadına yönelik şiddet vakalarını önleyebilmek
ve şiddete maruz kalan kadınları koruyabilmek için önemli yetki ve sorumluluk vermiştir.
6284 sayılı Kanun’a göre, kolluk görevlileri kadına yönelik şiddet vakalarının gecikmesinde
sakınca bulunan hallerde (acil durumlarda) mahkeme veya mülki amir kararı aramadan
şiddete karşı tedbir almakla yükümlüdür. Buna göre, kolluk görevlileri, acil durumlarda,
şiddete maruz kalmış kadına uygun barınma yeri sağlanması, geçici yakın koruma altına
alınması, şiddet uygulayanın hakaret içeren söz ve davranışlarda bulunmasının engellenmesi,
şiddet uygulayanın konuttan derhal uzaklaştırılması, şiddet uygulayanın şiddete maruz kalan
kişiye, çocuklara ve yakınlarına yaklaşmaması kararlarını alabilir.
Kanun ile kolluk görevlilerine verilen bu önemli görevlere rağmen, uygulamada görevlilerin
yetki ve sorumluluklarını bilmedikleri, kadınları 6284 sayılı Kanun kapsamındaki haklarıyla
22
ilgili bilgi vermedikleri, kadınlara şikayetçi olmalarını caydıracak şekilde davrandıkları,
şiddete maruz kaldıkları için kadınları suçladıkları ve kötü muamelede bulundukları görüldü.
Kolluk görevlilerinin Kanun’da sıralanan bu yetki ve sorumluluklar arasından, en yaygın
biçimde, uygun barınma yeri sağlanması, yani sığınak desteği verilmesini yerine getirdiğini
söyleyebiliriz. Kolluk görevlileri, sığınağa yerleşmek isteyen kadınları Aile ve Sosyal
Politikalar Bakanlığı’na bağlı ilk kabul birimlerine yönlendirmektedir.
Görüşme yapılan
kadınlardan sığınak desteğine ihtiyaç duyanların çoğunun, kolluk görevlileri tarafından ilk
kabul birimine yerleştirildiği görüldü. Buna rağmen, sığınak talebini ilettiği halde herhangi bir
sığınağa yerleştirilmeyen, karakolda gördüğü kötü muameleden dolayı sığınağa gitmekten
vazgeçen ve şiddet gördüğü eve geri gönderilen kadınların sayısı da oldukça fazlaydı.
Kolluk görevlilerinin Kanun ile sıralanan yetki ve sorumluluklarını bilmedikleri ve bu
bilgisizliğin sonucunda şiddete maruz kalan kadınları yanlış yönlendirdikleri görüldü.
Bu
yanlış yönlendirmelerin başında ise sığınak desteği için ya da şikayetçi olmak için başvuran
kadınlara, ikametgahının olduğu bölgedeki karakola başvurmak zorunda olduğu bilgisinin
verilmesi geliyor. Kadınların ikametgâhlarının olduğu karakolun genellikle şiddet uygulayan
kişinin yaşadığı bölgede olduğu düşünüldüğünde, bu yanlış yönlendirmenin ardından bir çok
kadın şikayetçi olmaktan ya da sığınağa gitmekten vazgeçeceği aşikardır. Oysa, 6284 sayılı
Kanun’a göre şiddete maruz kalan kadın ihtiyaç duyduğu destekleri almak ya da şikayetçi
olmak için Türkiye’nin herhangi bir yerindeki bir karakola başvurabilir.
Polisin kendi yetki ve sorumluluklarını bilmediğinin bir diğer önemli göstergesi de sığınağa
gitmek istediğini söyleyen kadınlardan darp raporu istemesi, önce boşanma davası açması
gerektiğini söylemesi, şikâyetçi olmak zorunda olduğunu söyleyerek aksi halde işlem
yapmaması ve kadınlara 6284 Sayılı Kanun kapsamındaki haklarının bilgisini vermediği
görüldü. Kasımpaşa Kulaksız Karakolu’na, darp eden kocasından kaçmak için sığınağa
gitmek istediğini söyleyen kadını polis darp raporu olmadığı gerekçesi ile eve gönderdi ve
6284 bilgilendirmesi yapmadı. Aynı şekilde kocası darp ettiği için Çekmeköy Polis
Karakolu’na başvuran bir kadının kocası ifadeye çağrıldıktan sonra, delil yetersizliğinden
hiçbir işlem yapılmadığı gibi kadına 6284 bilgilendirmesi de yapılmadı ve kocası ile eve
dönmesine göz yumuldu. Oysa Kanun’a göre, sığınağa ihtiyacı olan bir kadının hiçbir kanıt
ya da tanığa ihtiyacı yoktur, şiddet gördüğünü ve sığınağa gitmek istediğini görevli polise
ifade etmesi yeterlidir. Polisin bilgisizliğinin bir diğer göstergesi de sığınak ihtiyacı olduğu
için karakola başvuran kadınlar olduğunda, kadınları ilk adım birimine yerleştirmek yerine,
23
Mor
Çatı
Dayanışma
Merkezi’ni
arayarak
kadının
sığınak
ihtiyacının
nasıl
karşılayabileceklerini sormaları ya da kadınları Mor Çatı’ya yönlendirmeleridir.
Polis bilgisizliğinin yanı sıra sığınağa gitmek istediğini söyleyen kadınlara sığınak
koşullarının ne kadar kötü olduğu, çocuklarını yanına alamayacağı, sığınakta çalışamayacağı
vb. gibi yanlış bilgiler vererek kadınların sığınağa gitmekten vazgeçmelerine neden oldu.
Polis, sığınağa gitmek istediğini söyleyen bir kadına, giderse 6 ay boyunca dışarı çıkmasının
yasak olduğunu ve 6 aydan sonra da şehir dışına gönderileceğini söyledi, bu söylenenlerden
korkan kadın sığınağa gitmekten vazgeçti.
Polis korumakla yükümlü olduğu kadınların yaşadığı şiddeti ciddiye almıyor. Şiddet
uygulayan eski eşinin, ev ve iş yerine yaklaşmama yönünde koruma kararı olan annesi ile
yaşayan bir kadın,
annesinin şiddet uygulayan eski kocasını evin etrafında gördüğünü
söylemesi üzerine Gültepe Polis Karakolu’nu aradı. Karakoldaki polis “ Siz şu anda iştesiniz
size bir şey yapamaz ki, bir şey olursa kadına yönelik şiddet bürosunu arayın” dedi. Bu
görüşmenin ardından kadın 155’i aradı. 155 ise “Şahsın kesin olarak orada olup olmadığını
bilmeden gidemeyiz” şeklinde yanıt verdi. Bu görüşmelerin ardından Mor Çatı’yı arayan
kadın polisin bu muamelesine karşısında “Bir şey yaparsa kadına yönelik şiddet bürosunu
arayın diyorlar. Nasıl yani beni korumaları için illa beni öldürmeye mi kalkması gerekiyor,
ancak o zaman mı gelecekler” diye sordu. Mor Çatı’nın Gültepe Polis Karakolu ile telefon
görüşmeleri sonucunda, 155 kadının mahallesine bir polis ekibi gönderdi ama bu 2 gün sonra
gerçekleşti ve kadın bu süreçte evine gidemedi. Yine Gültepe Polis Karakolu’na madde
bağımlısı kocasından şiddet gördüğü için başvuran kadına polisler, alay eder bir şekilde “ Onu
nesini şikâyet ediyorsun, etsen ne olacak” gibi laflar sarfederek anlattıklarını ciddiye
almadılar ve koca hakkında hiçbir işlem yapmadılar. Şiddet uygulayan eski kocanın işyerine
ve evine yaklaşmaması için koruma kararı olan bir kadın, eski kocanın bu kararı her ihlal
ettiğinde Avcılar Polis Karakolu’na başvurmasına rağmen, polis bu şikâyetini ciddiye alıp
zorlama hapis kararı alması için savcıya yönlendirmek yerine “ Senin kocan psikopat ben ne
yapabilirim” dedi. Silahla tehdit edilip, darp edilirken 155’i aramayı başarabilen bir kadın,
polisin olay yerine tam 1,5 saat sonra geldiğini ve polislerin adamların ifadesini aldıktan sonra
serbest bıraktığını aktardı.
Kadın polisin ihmalkârlığını şu şekilde ifade etti:“ Polis
geldiğinde ölmüş olabilirdim.” Gece yarısı saat 2’de polisi arayan kadına, polis, olay yerine
ekip göndermek yerine karakola gelmesini söyledi. Polis kadınların başvurularını ciddiye
almadığı gibi yaşadıkları şiddete karşı duruyor olmaları ile de dalga geçiyor. Kocasının
sistematik olarak şiddetine maruz kalan ve hiçbir şekilde görüşemediği kızı için endişelenip
24
defalarca karakola gidip yardım isteyen kadına polisler “ Sen fazla Arka Sokaklar izliyorsun
galiba” diyerek dalga geçtiler ve kızı için endişeli durumundan dolayı da “deli” muamelesi
yapıp “Senin tedavi görmen lazım “ dediler.
Esenyurt Kıraç Karakolu’nu öldürülmek
üzereyken arayan bir kadına polis “ Polisi karıştırmayın, kendi aranızda çözün” şeklinde
yanıt verdi.
Polis şiddete maruz kalan kadını korumakla yükümlü olduğu halde çoğu kez şikayetçi olursa
şiddet uygulayan kişinin daha çok sinirleneceğini ve bu durumda onu koruyamayacağını
söyleyerek kadınları korkutarak şiddet uygulayan kişiler hakkında işlem yapmaktan
vazgeçirmektedirler. Polis kocasından şikayetçi olmak isteyen bir kadına “Şikayetçi olsan da,
kulağını çekip bırakacağız, sonra sonu daha kötü olacak” dedi. Başka bir kadın da Avukat ve
polislerle birlikte, çocuğunu icra yoluyla almaya gittiğinde eski kocanın ailesi çocuğunu
vermemesi üzerine polisler ve avukattan oluşan ekip, kadına bu konuda ısrar etmemesi
gerektiğini, aksi takdirde eski kocasının onu tavuk gibi öldüreceğini, söyleyerek kadını
çocuğunu almaktan vazgeçirdiler. Esenler Karakolu’ndaki bir polis ise şikayetçi olmak
isteyen bir kadına “ Seni gözaltına alırız, GBT’ne bakalım” diyerek tehdit etti.
Polis, şiddet maruz kaldığı için karakola başvuran kadınlara yargılayıcı, suçlayıcı ve
aşağılayıcı şekilde davrandı. Gece yarısı sarhoşken, tanımadığı bir adamın cinsel tacizine ve
fiziksel şiddetine maruz kalan bir kadın, şikayetçi olmak için karakola gittiğinde, polisler
sarhoş olduğu ve gece yarısı tek başına sahilde oturduğu için, suçlayıcı ve imalı şekilde
konuştular. Kadın maruz kaldığı bu davranışları “ Polislerin bana yaptıkları, yaşadığım
şiddetten daha ağır geldi” şeklinde ifade etti. Sokakta yaşadığı taciz üzerine Yalova Marina
Karakolu’na başvuran bir kadına polis, “Orada ne işin vardı, teşhir edici bir şey mi giydin,
arkanı dön bakayım” diyerek tacizde bulundu. Mor Çatı Sığına’ğında kalan,
istismar ettiği 9 yaşındaki bir kız
babasının
çocuğunun ifadesi alınırken , polis, ”Babanı affedecek
misin?” diye sordu. Karakol aracılığı ile gelen psikolog ise, kadına “ Bu genelde çocuğun
velayetini almak için yapılıyor, çocuklara yalan söyletiliyor” dedi. Bir hafta sonra aynı
karakol, yeni bir ifade almak için kadın ve çocuğu geç saatlerde karakola çağırdı. Sığınak
görevlileri, ifadenin mesai saatleri içinde alınması gerektiğini belirttiğinde polis, “Madem
korkuyor o zaman neden şikayet ediyor, korkulacak bir şey yok” sözleriyle yanıt verdi.
Polis bir çok şiddet suçunu kayıt altına almadı ve bunlarla ilgili herhangi bir işlem yapmadı.
Sokakta tacize uğradığı için karakola giden bir kadının şikayeti üzerine tutanak tutmadı,
sadece sözlü olarak dinledi. Jandarma, bir korucunun tecavüz ettiği kadını kaçırması üzerine,
25
korucunun tecavüzcüsü olduğunu bildiği halde, kendi rızası ile kaçmıştır diyerek tecavüzcü
hakkında herhangi bir işlem yapmadı.
Kadınların polislerle yaşadıklarını aktarırken en sık dile getirdikleri durumlardan biri de
şiddet uygulayan kişiler ile polisler arasındaki “ahbap çavuş” ilişkileri ve bu ilişkilerden
dolayı polislerin kadınları korumak yerine şiddet uygulayan kişileri koruyup kolladıklarıdır.
Kadınların birçoğu kendi bölgesindeki karakola bu yüzden başvuramamaktadır. Karakollarda
caydırıcı herhangi bir tutumla karşılaşmadıklarından dolayı kadınların şikâyeti üzerine
karakola gidip ifade verip çıkmak şiddet uygulayan kişilerin birçoğu herhangi bir sonucu
olmayan, rutin bir işleme dönüşmüş durumda. Örneğin, kocasına karşı evden uzaklaştırma
kararı almış bir kadın bu kararı uygulatamıyor, koca “ Beni kendi evimden kimse çıkaramaz”
diyor. Bundan önce defalarca 4. Levent Sanayi Karakolu’na başvuran başka bir kadın bundan
hiçbir sonuç alamadığını çünkü polislerin kocasının arkadaşı olduğunu, ifade vermeye
gittiğinde polislere yemek ısmarladığını söyledi. Aynı şekilde Başakşehir Polis Karakolu’na
başvuran bir kadın, kocasının arkadaşları olan polislerin şikayetini geri çekmesi için kendisine
baskı yaptığını söyledi.
Raporun, Şiddete Karşı Güçlenme bölümünde de görülebileceği gibi, Mor Çatı’ya başvuran
kadınların en fazla ihtiyaç duyduğu desteklerden biri hukuki destektir. Kadınların büyük bir
kısmı herhangi bir hukuki işleme başlamadan önce, hak kaybına uğramamak için atması
gereken adımların ve yasal haklarının neler olduğunu öğrenmek için başvururken bir kısmı
ise bu adımları gerektiği şekilde attığı halde sonuç alamadığı ve hak kaybına uğradığı için
başvurdu.
Kadınların yargı süreçlerinden sonuç alamıyor oluşlarının temel nedenlerinin
başında, hukuk dilinin kadınlar için anlaşılmaz olmasının yanı sıra, kadınların ihtiyacı olan
bilgilere erişemiyor oluşu, hukuki süreçlerin yargı mensupları tarafından kadından yana olan
ulusal ve uluslararası hukuk normları değil de şiddet uygulayan erkekleri koruyan ataerkil
toplum normlarını esas alarak işletiliyor olması,
şekilde uzun olması,
hukuki süreçlerin hak kaybı yaratacak
yargı mensuplarının yasal mevzuat hakkında yeterli bilgiye sahip
olmamaları ve yargı mensuplarının
kadınlara olan hiyerarşik, yargılayıcı ve suçlayıcı
tutumları gelmektedir.
26
Aile Mahkemesi Uygulamaları:
Hakim tarafından şiddete maruz kalan kadını korumaya yönelik verilebilecek koruyucu
tedbirler, 6284 Sayılı Kanun’da Madde-4’te, 6284 Sayılı Kanuna İlişkin Uygulama
Yönetmeliği Madde-12’de aşağıdaki şekilde düzenlenmiştir:
a) İş yerinin değiştirilmesi.
b) Kişinin evli olması hâlinde müşterek yerleşim yerinden ayrı yerleşim yeri belirlenmesi.
c) 22/11/2001 tarihli ve 4721 sayılı Türk Medenî Kanunu’ndaki şartların varlığı hâlinde ve
korunan kişinin talebi üzerine tapu kütüğüne aile konutu şerhi konulması.
ç) Korunan kişi bakımından hayatî tehlikenin bulunması ve bu tehlikenin önlenmesi için diğer
tedbirlerin yeterli olmayacağının anlaşılması hâlinde ve ilgilinin aydınlatılmış rızasına dayalı
olarak 27/12/2007 tarihli ve 5726 sayılı Tanık Koruma Kanunu’na göre kimlik ve ilgili diğer
bilgi ve belgelerinin değiştirilmesi.
Buna göre hakim, kadının talebi, Bakanlık, kolluk görevlileri ya da savcının başvurusu
üzerine veya kendiliğinden, somut durumun koşullar değerlendirilerek yukarıda sıralanan
tedbir kararlarını alabilir.
Hâkim tarafından şiddet uygulayan kişiyi durdurmaya yönelik verilebilecek önleyici tedbirler
ise Kanun’un 5. Maddesi’nde ve Yönetmelik’in
17. Maddesi’nde aşağıdaki gibi
düzenlemiştir:
a) Şiddet mağduruna yönelik olarak şiddet tehdidi, hakaret, aşağılama veya küçük düşürmeyi
içeren söz ve davranışlarda bulunmaması.
b) Müşterek konuttan veya bulunduğu yerden derhâl uzaklaştırılması ve müşterek konutun
korunan kişiye tahsis edilmesi.
c) Korunan kişilere, bu kişilerin bulundukları konuta, okula ve işyerine yaklaşmaması.
ç) Çocuklarla ilgili daha önce verilmiş bir kişisel ilişki kurma kararı varsa, kişisel ilişkinin
refakatçi eşliğinde kurulması, kişisel ilişkinin sınırlanması ya da tümüyle kaldırılması.
d) Gerekli görülmesi hâlinde korunan kişinin, şiddete uğramamış olsa bile yakınlarına,
tanıklarına ve kişisel ilişki kurulmasına ilişkin hâller saklı kalmak üzere çocuklarına
yaklaşmaması.
e) Korunan kişinin şahsi eşyalarına ve ev eşyalarına zarar vermemesi.
27
f) Korunan kişiyi iletişim araçlarıyla veya sair surette rahatsız etmemesi.
g) Bulundurulması veya taşınmasına kanunen izin verilen silahları kolluğa teslim etmesi.
ğ) Silah taşıması zorunlu olan bir kamu görevi ifa etse bile bu görevi nedeniyle zimmetinde
bulunan silahı kurumuna teslim etmesi.
h) Korunan kişilerin bulundukları yerlerde alkol ya da uyuşturucu veya uyarıcı madde
kullanmaması ya da bu maddelerin etkisinde iken korunan kişilere ve bunların bulundukları
yerlere yaklaşmaması, bağımlılığının olması hâlinde, hastaneye yatmak dâhil, muayene ve
tedavisinin sağlanması.
ı) Bir sağlık kuruluşuna muayene veya tedavi için başvurması ve tedavisinin sağlanması.
Şiddete maruz kalan kadının çok yönlü ihtiyaçları gözönünde bulunduran tedbir kararlarının
yasada yer almasına rağmen hakimler çoğu zaman bu ihtiyaçları değerlendirmeden şablon
kararlar vermektedir. Örneğin, Mor Çatı’ya başvuran ve koruma kararı olan hiçbir kadına
sağlık hizmetlerinden yararlanabilmesi sağlık tedbir
ve geçici maddi yardım kararları
verilmedi. Hakimlerin en sık verdiği tedbir kararlarının ise; şiddet tehdidi, hakaret, aşağılama
veya küçük düşürmeyi içeren söz ve davranışlarda bulunmama, uzaklaştırma, yaklaşmama ve
iletişim araçlarıyla rahatsız etmeme olduğu görüldü.
2014 yılı içerisinde hâkimlerin şablon koruma kararları verirken dahi zorluk çıkardıkları
görüldü. kısa süreli koruma kararı verdikleri ve koruma kararının süresinin uzatılmasına
genelde olumsuz yanıt verdikleri ya da bu süreci zora soktukları görüldü.
Mor Çatı
Sığınağı’nda kalan, koruma kararı almış olan birçok kadın, güvenlik tehlikeleri devam ettiği
halde karar süresini uzatmakta büyük zorluk yaşadılar. Bir kadın, eşinin şiddetine maruz
kaldığı için, şiddettin önlenmesine ilişkin tedbir karar talebiyle Yozgat Sorgun Aile Mahkemesi’ne
başvurdu. Bu başvuru üzerine Aile Mahkemesi, aile konutunun bağlı olduğu kolluğa yazı yazarak,
söz konusu ailede şiddet uygulanıp uygulanmadığını öğrenmesini talep etti. Kolluk tarafından
hazırlanan raporda şiddet olgusuna rastlanmadığı bildirildi. Bunun üzerine Aile Mahkemesi şiddet
maruz kalan kadının başvurusunu reddetti. Talebinin reddedilmesinin ardından Mor Çatı’ya başvuran
kadın için İstanbul Aile mahkemesine yeni bir başvuru yapıldı ve aile mahkemesi tarafından şiddetin
önlenmesine ilişkin koruma tedbirlerine karar verdi.
Şiddete maruz kaldığına dair delil sunamayan (örneğin; fiziksel şiddet yaşamayan ya da bunu
delillendiremeyen) kadınlara hakimlerin daha kısa süreli koruyucu tedbir kararları verdiği
görüldü. Şiddete uğrayan veya şiddete uğrama tehlikesi bulunan kişilerin 6284 sayılı
Kanun’dan faydalanabileceği söyleniyor olmasına rağmen hakimler koruyucu tedbir kararları
28
vermek için risk altında bulunan ve bunu beyan eden kadınlardan şiddet riski altında
bulunduğunu kanıtlamasını talep etti.
Buna karşın şiddet uygulayan erkeklere koruma
kararlarını çok daha kolay verdikleri görüldü.
Mor Çatı Sığınağı’nda kalan, kocasının
sistematik şiddetine maruz kalan bir kadının kocasına, 6 aylık koruma kararı verdi; kadının bu
karara itiraz etmesi üzerine hakim ”Ne olacak sen de başvur sana da verelim” yanıtını verdi.
Hakimlerin, çocuklara da koruma kararı verilmesi, çocuklarla şiddet uygulayan babanın
ilişkisinin sınırlandırılması ve çocukların okul kaydının gizlenmesi gibi tedbirleri talep eden
kadınların taleplerini reddettiği görüldü. Oysa, şiddet uygulayan erkekler kendilerinden
kaçmayı başarmış kadınları çok sık bir şekilde çocukların okul kayıtları üzerinden
bulabilmektedirler. Hakimlerin çocukların ve kadınların güvenlik durumunu analiz etmeyen
bu yaklaşımları hem çocuklar hem de anneleri için önemli riskler doğurmasının yanı sıra
geri döndürülemez hak kayıplarına da yol açtı. Mor Çatı Sığınağı’nda çocukları ile birlikte
kalan bir kadın, Aile Mahkemesi’ne başvurarak, şiddet uygulayan eşi hakkında kendisi ve
çocukları için şiddettin önlenmesine ilişkin başvuruda bulundu. Aile Mahkemesi tarafından,
eş tarafından şiddet uygulanmamasını önlemeye yönelik tedbir karar verilmesine rağmen,
çocuklar için herhangi bir tedbir kararı yer verilmedi. Bu karara itiraz edildi fakat itiraz
üzerine de kararda herhangi bir değişiklik yapılmadı.
Çocukların okul kayıtlarının gizlenebilmesi için okul müdürlüklerine başvuru yapıldı fakat
okul müdürleri mahkeme kararı olmadan okul kaydını gizli yapamayacaklarını söylediler.
Örneğin 16 yaşındaki bir çocuk bu uygulama nedeniyle okulların açılmasından 2,5 ay sonra
ancak kayıt yaptırabildiği için bir çok dersinden geri kaldı. Yine Mor Çatı Sığınağı’nda kalan,
tedbir kararı olan, yani risk altında olduğu yasal olarak kabul edilmiş başka bir çocuğun ise,
hakim okul kaydının gizlenmesine gerek görmedi ve gizlilik için yapılan başvuruyu reddetti.
Bu gizlilik kararı alınamadığı için çocuk bir süre okula gidemedi ve eğitim hakkından
mahrum kaldı.
Hakimlerin, çocukların okul kayıtlarının gizlenmesi kararlarını reddettikleri gibi, sığınakta
kalan, güvenlik riski bulunan çalışan kadınların SGK kayıtlarının gizlenmesi taleplerini de
reddettiği görüldü.
Kadınların polisten sonra en fazla muhatap oldukları kamu görevlisi hakimlerdir. Kadına
yönelik şiddet vakalarını olağan gören, şikayetçi olan kadını yargılayıcı ve suçlayıcı ve şiddet
uygulayan erkekleri cesaretlendirecek şekilde ifade alan hakimlerin sayısı ise ne yazık ki
oldukça fazladır.
29
Ücretli bir işi olmayan veya yeterli gelire sahip olmayan kadınlar için aile mahkemeleri tarafından
nafaka bağlanması çok önemlidir. Ancak mahkemece bağlanan nafakaların tahsilinde büyük zorluklar
yaşandı. Bu nedenle, nafakanın devlet tarafından ödenerek nafaka borçlusundan tahsil edilmesini
önermekteyiz.
Savcılık Uygulamaları :
Kadınlar, savcılar ile hakim ve kolluk görevlilerine göre daha az karşılaşmakla birlikte
savcının kadına yönelik şiddete ilişkin tutumu ve bilgisi bu süreçte çok önemlidir.
Bir çok kadın maruz kaldığı ve bitmeyen şiddet yaşantısından dolayı kendilerine şiddet
uygulayan erkeklere sarf ettikleri sözlerden dolayı hakaret davaları ile uğraşmaktadır.
Savcılar, kadınların maruz kaldığı şiddet olaylarında çok sık bir şekilde takipsizlik kararı
verirken erkeklerin şikayetlerini daha ciddiye alarak dava açma kararı verdiği görülmektedir.
Erkekler ise bu “sözde” hakaret davalarını kullanarak kadınları kendilerine karşı açtıkların
davalardan vazgeçirmeye çalışmaktadırlar.
Savcıların görevini kötü kullanan ya da görev ihmali yapan polisler üzerindeki yetkisini
kullanmadığı görülmektedir. Savcıların, koruma kararını ihlal ettiği için çok az erkeğe hapis
cezası verdiği ve bu cezanın uygulanması için takip yaptığı görüldü. Mor Çatı’ya başvuran
kadınlardan sadece bir tanesi bir savcı ile ilgili olumlu deneyimini paylaştı. Eski kocasının
defalarca koruma kararını ihlal etmesine rağmen, kocayı tanıyan polis memurlarının hiçbir
şey yapmaması üzerine savcıyla görüştü. Savcı , “ Ya görevlerini yaparlar ya da yaka
numaralarını öğrenin, ben gerekli işlemi yapacağım” dedi. Kadının, savcının bu sözlerini
polise iletmesi üzerine, eski koca zorla hapse atıldı.
Adli Yardım Uygulamaları:
Avukata ihtiyacı olup da yeterli maddi gücü olmayan kadınlara baroların Adli Yardım Bürosu
ücretsiz avukat ataması yapmaktadır. Mor Çatı’ya başvuran kadınların çok büyük bir bölümü
de adli yardımdan yararlanmaktadır. Adli Yardım’dan ücretsiz avukat ataması çok kısa bir
süre içerisinde yapılırken, kadınlar genellikle ihtiyaçları doğrultusunda bir avukatlık hizmeti
alamadıklarını paylaştı. Bu sebepten bir çok kadın avukatı olduğu halde hukuki destek almak
için Mor Çatı’ya başvurdu.
30
Adli Yardım’dan atanan avukatlarla ilgili kadınların en sık paylaştığı şikayetin başında
avukatların ilgisizliği, ilgili yasal mevzuat ilişkin bilgisizliği ve kadına yönelik şiddet
davalarındaki deneyimsizlikleri olduğu görüldü. Mor Çatı Sığınağı’nda kalan bir kadının
avukatı,
“Sığınağın yeri nerede, bir avukat ve müvekkil arasında sır olmaz, nafaka
istemiyoruz herhalde değil mi?” şeklinde konuştu. Bu sözler ile kadına yönelik şiddet
mekanizmalarına dair bilgisizliğini ortaya koymasının yanı sıra müvekkilini, şiddet uygulayan
kişi lehine yönlendirmeye çalıştığının göstergesidir.
Kadınların avukatlarına ulaşamıyor olmaları, avukatların mahkeme süreçleri ile ilgili gerekli
bilgileri vermiyor olmaları da Adli Yardım’dan atanan avukatlara ilişkin kadınların paylaştığı
sıkıntıların önemli bir kısmını oluşturuyor. Kadınlar bazen avukatların mahkemeye yazdığı
dilekçeleri görebilmek için defalarca rica etmek zorunda kalıyorlar, mahkeme gününü son
anda öğrenebiliyorlar ya da önemli bir duruşmaya avukat gelemeyeceğini yine son anda
söylüyor ve kadınlar bir avukatları olduğu halde mahkemede kendilerini savunmak zorunda
kalıyorlar. Bunun yanı sıra çok sık olmamakla birlikte, avukatların, mahkeme masraflarından
daha fazla tutarı kadınlardan talep ettiği de görüldü.
Mülkî Amir Uygulamaları:
6284 sayılı
Kanun kapsamında korunan kişilerle ilgili olarak mülkî amir tarafından
verilebilecek tedbir kararları Madde-3’te şu şekilde belirtilmiştir:
a) Barınma: Kendisine ve gerekiyorsa beraberindeki çocuklara, bulunduğu yerde veya başka
bir yerde uygun barınma yeri sağlanması,
b) Geçici maddi yardım: Diğer kanunlar kapsamında yapılacak yardımlar saklı kalmak
üzere, geçici maddi yardım yapılması,
c) Danışmanlık desteği: Psikolojik, meslekî, hukukî ve sosyal bakımdan rehberlik ve
danışmanlık hizmeti verilmesi,
ç) Koruma: Hayatî tehlikesinin bulunması hâlinde, ilgilinin talebi üzerine veya resen geçici
koruma altına alınması,
d) Kreş: Gerekli olması hâlinde, korunan kişinin çocukları varsa çalışma yaşamına katılımını
desteklemek üzere dört ay, kişinin çalışması hâlinde ise iki aylık süre ile sınırlı olmak
kaydıyla, on altı yaşından büyükler için her yıl belirlenen aylık net asgari ücret tutarının
31
yarısını geçmemek ve belgelendirilmek şartıyla Bakanlık bütçesinin ilgili tertibinden
karşılanmak suretiyle kreş imkânının sağlanması.
Mülki Amir Tarafından Verilecek Koruyucu Tedbirler hakkında, 6284 Sayılı Ailenin
Korunması ve Kadına Karşı Şiddetin Önlenmesine Dair Kanuna İlişkin Uygulama
Yönetmeliği, Madde 6/1’de ise, şöyle denilmektedir: “Kanun kapsamında korunan kişilerle
ilgili olarak aşağıdaki tedbirlerden birine, birkaçına veya uygun görülecek benzer tedbirlere
delil veya belge aranmaksızın mülkî amir tarafından ilgilinin talebi, Bakanlık veya kolluk
görevlilerinin başvurusu üzerine ya da resen karar verilebilir.”
Kanun’da ve Genelge’de konuya ilişkin olarak yapılan bu açıklamalara rağmen, 2014 yılı
içerisinde Mor Çatı’ya başvuran kadınlardan, yukarıda sıralanan destekler için mülki
amirliklere başvuran kadınlara, 6284 Sayılı Kanun gereği verilmesi gereken desteklerin hiç
biri verilmedi. Kadınların bu desteklere erişememiş olmalarının en önemli nedeni 6284
Sayılı Kanunun yürürlüğe girmesinin üzerinden üç sene geçmesine rağmen, mülki amirlikteki
görevlilerin, şiddete maruz kalmış kadın ve çocuklara vermekle yükümlü oldukları desteklere
ilişkin bilgilerinin olmamasının yanı sıra başvuran kadınlara karşı ilgisiz ve kötü
davranışlarıdır. Görevlilerin bütün bu bilgisizliği ve ilgisizliğine rağmen geçici maddi yardım
için başvuran bir kadının başvurusu ise reddedilmiştir.
Mülki amirlikler 6284 sayılı kanunun yanı sıra 3294 sayılı Sosyal Yardımlaşma ve
Dayanışmayı Teşvik Kanunu’na göre de büyük çoğunluğu yoksulluk içinde yaşayan kadınlara
ayni ve nakdi yardım vermekle yükümlüdür. Bu Kanuna göre mülki amir Sosyal
Yardımlaşma ve Dayanışma Vakfı’nın doğal başkanıdır. Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışma
Vakıfları
kadınların en sık başvurduğu kurumlardan biridir.
Sosyal Yardımlaşma ve
Dayanışma Vakıfları (SYDV) tarafından verilen sosyal yardımların miktarları kadınların
yaşamını idame ettirebilmelerine olanak tanımadığı gibi alabilmenin koşulları da oldukça sert
sınırlarla çizilidir. Örneğin sosyal yardımlardan yararlanabilmek için her şeyden önce kirasını
ödeyebildiğiniz bir evde yaşıyor olmanız lazım. Oysa bir çok kadın şiddet yaşantısından
kurtulabilmek için ailelerinin ya da tanıdıklarının evlerinde yaşamaktadır. Bu durumdaki
kişilere sosyal yardım verilmemektedir. Başvuran kadınlardan biri bu absürt durumu şu
şekilde ifade etti: “ Benim param olmadığı için ailemin evinden başka kalacak yerim yok.
Kaymakamlık kalacak yerim yok diye yardım etmiyor, böyle bir şey nasıl olabilir, kalacak
yerim olsa niye başvurayım.” Bunun yanı sıra, evinde buzdolabı ya da çamaşır makinesi gibi
32
beyaz eşyaları olduğu için, evi kontrol etmeye gelen görevliler tarafından “yeterince yoksul”
bulunmayan kadınlara da SYDV tarafından destek verilmedi.
Bir diğer kadın, SYDV’ye yaptığı başvuru, ölen eşinden 269 TL maaşı olması gerekçesiyle
reddedildi. Oysa 3294 sayılı Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışmayı Teşvik Kanunu’na göre7
başka bir sosyal güvenlik kuruluşundan yardım alsa ya da geliri, maaşı olsa dahi, kişi başına
geliri net asgari ücretin 1/3’ünden düşük olan kişiler bu fondan yararlanabilmektedir. 2014
yılında
net
asgari
ücretin
846TL’nin
1/3’ünün
282
TL
olduğu
gözönünde
bulundurulduğunda bu kadının bu desteği alabilmesi gerekiyordu.
Mor Çatı’ya başvuran kadınlardan sadece bir tanesi,
deneyimini paylaştı:
bir kaymakam için olumlu bir
Kadının adli yardıma başvurabilmesi için ikametgâhının olduğu
muhtarlıktan fakirlik kağıdı almak için muhtarlığa başvurduğunda, muhtar kadına fakirlik
kağıdı vermek istemedi. Sosyal yardım için kaymakamlığa giden kadın bunu kaymakam ile
paylaşınca, kaymakam muhtarı arayıp kadına fakirlik kağıdının verilmesi gerektiğini söyledi.
Kadın bu telefon görüşmesinin üzerine fakirlik kağıdını alabildi.
Sağlık Bakanlığı Uygulamaları:
Güvenlik sorunu yaşayan kadın ve çocuklar bir süredir Sağlık Bakanlığı randevu sistemini
kullanarak Alo 182 ve internet üzerinden altıkları randevularda tehlike yaşadılar. Çünkü
şiddet uygulayanlar bu ağlar üzerinden kadın ve çocukların TC kimlik numaralarını
kullanarak randevu bilgilerine kolayca ulaşabiliyorlar. Kadın ve çocukların hangi tarihte,
hangi hastanede olacakları bilgisini bu yolla edindiler. Bu durum kadın ve çocukların
güvenliğini tehlikeye attı. Mor Çatı olarak, sağlık sistemindeki güvenlik sorunu ile ilgili
Sağlık Bakanlığına başvuruda bulunduk.8
Bu başvurumuza Sağlık Bakanlığı sistemdeki
açıklığı kabul eden bir yanıt verdi: “ Kimlik doğrulama sürecimizi vatandaşa yönelteceğimiz
ilave sorular ile destekleyeceğiz. Doğrulama neticesinde kişiye telefon ile bilgi vermek yerine,
sistemde kayıtlı bulunan cep telefonuna veya e-mail adresine randevu bilgisinin gönderilmesi
değerlendirilmektedir.” Ancak uygulamada bu değerlendirmenin somut bir göstergesini
7
(Ek fıkra: 4/7/2012-6353/17 md.) Ayrıca, kanunla kurulu sosyal güvenlik kuruluşlarına tabi olmakla veya bu
kuruluşlarca aylık veya gelir bağlanmış olmakla birlikte, Fon Kurulunca belirlenecek ölçütlere göre; hane
içindeki kişi başına düşen geliri, onaltı yaşından büyükler için belirlenen aylık net asgari ücretin 1/3’ünden az
olan kişilerden fakir ve muhtaç durumda bulunanlar da bu Kanun kapsamındadır.
8
Mor Çatı’nın, Alo 182 Uygulamalarına İlişkin Sağlık Bakanlığı’na yaptığı başvuruyu, EK-2’de görebilirsiniz.
33
henüz görebilmiş değiliz; hala 182’yi arayan herhangi bir kişi istediği kişinin randevu
bilgisine erişebilmektedir.
Sağlık hizmetine erişimde yaşanan bir diğer sorun ise, yabancı uyruklu kadınların hastaneye
gittiklerinde, masrafları “sağlık turizmi” kapsamında görüldüğü için Türk vatandaşlarına göre
4 kat fazla ücret ödemeleridir. İstanbul sözleşmesi hükümet tarafından çekincesiz kabul
edildiği halde yabancı uyruklu kadınların destek mekanizmaları son derece yetersizdir.
Psikiyatrik sağlık hizmetleri de şiddet yaşayan kadın ve çocuklar için çok önemli olmasına
karşın, devlet hastanelerinde 8 dakika ile sınırlandırılmakta, bu süre içinde doktorlar sadece
reçete yazabilmektedir. Bu durumda kadın ve çocuklar psikiyatrik destek alamamaktadırlar.
2014 yılı içerisinde çok sayıda kadın ücretsiz ve güvenli kürtaj hizmetine erişmediği için Mor
Çatı’ya başvurdu. Başvuran kadınlar,
kamu hastanelerinin kürtaj olamadıkları, hastane
görevlilerinin kötü muamelesine maruz kaldıklarını, hastane yetkililerince kürtajın yasak
olduğunun söylendiği, sadece zorunlu durumlarda kürtaj yapıldığı bilgisinin verildiği gibi
deneyimlerini bizimle paylaştılar. Mor Çatı kadınların bu deneyimleri üzerine İstanbul’daki
37 kamu hastanesine, telefon ile “kürtaj yapıyor musunuz?” diye sorduk. Aldığımız yanıtlar
doğrultusunda bir rapor hazırladık. Buna göre, İstanbul’da sadece 3 kamu hastanesi isteğe
bağlı kürtaj yapmakta, 12’si hiçbir şekilde kürtaj yapmamakta ve 17’si ise sadece
fetusun ölmesi ya da anneye zarar veriyor olması, bebeğin sakat olması, annede kanama
olması ya da düşük olması gibi çeşitli tıbbi komplikasyonların zorunlu kıldığı
durumlarda, heyet kararı ile kürtaj yapmaktadır. İsteğe bağlı kürtaj yaptığını söyleyen
hastanelerden ise sadece 1 tanesi yasal sınır olan 10 haftaya kadar kürtaj yaptığını diğer iki
hastane ise 8 haftaya kadar kürtaj yapabildiklerini belirtti.9
Yapılan bu görüşmelere doğrultusunda, İstanbul Tabip Odası’na, bu konuda gerekli
incelemenin yapılması ve inceleme sonucunun bizimle paylaşılmasını talep eden bir başvuru
yaptık.10 Bunun yanı sıra, Sağlık Bakanlığı’na kürtaj hakkının fiiliyatta kısıtlanmasının
nedenlerini, ücretsiz ve güvenli kürtaj hizmetine erişebilecek hastanelerin hangileri olduğu ve
kürtaj yapmayan hastane ve doktorlar hakkında herhangi bir işlem yapılıp yapılmadığını
sorduğumuz bilgi edinme başvurusu yaptık.
9
https://www.morcati.org.tr/tr/ana-sayfa/290-kurtaj-yapiyor-musunuz-hayir-yapmiyoruz
İstanbul Tabip Odası’na Gönderilen Dilekçe’yi EK-3’te görebilirsiniz.
10
34
D. EKLER
EK-1: Konukevi İfadesinin Sığınak Olarak Değiştirilmesine İlişkin Başvuru:
30 Eylül 2014, İstanbul
AİLE VE SOSYAL POLİTİKALAR BAKANLIĞI
TALEPTE BULUNAN
:Mor Çatı Kadın Sığınağı Vakfı
KONU
:Kadınlara Yönelik Şiddet ve Aile İçi Şiddetin Önlenmesi ve
Bunlarla Mücadeleye İlişkin Avrupa Konseyi Sözleşmesi (İstanbul Sözleşmesi) gereğince, 633 Numaralı Aile ve
Sosyal Politikalar Bakanlığı’nın Teşkilat ve Görevleri Hakkında Kanun Hükmünde Kararname (633 No’lu
KHK) ile, Sayın Bakanlığınızın yetkili ve görevli olduğu idari düzenlemelerin yapılmasına ilişkin taleplerimizin
sunulmasıdır.
SAYI
: 2014/379
AÇIKLAMALAR
:
Mor Çatı Kadın Sığınağı Vakfı (Mor Çatı), 1990 yılında kurulmuş olup, 1990 yılından bu yana, aile
içinde ve dışında şiddete maruz kalan (dövülen, ırzına geçilen ve bu gibi kadınların sığınabilecekleri evler
açmak, işletmek, yitirdikleri kendilerine güven duygusunu tekrar kazanabilmeleri için gerekli tıbbi ve hukuki
yardımı yapmak, onlarla dayanışmak, danışmanlık hizmetleri sunmak, onlara iş ve beceri kazandırmak, bir
meslekleri varsa o mesleği icra etmelerine yardımcı olmak, işsiz olanlara mümkün olduğu kadar iş bulmak,
işyerleri açmak, iş olanakları sağlamak, tüm kamuoyunu, kadına yönelik şiddetin son bulması için
bilgilendirmek üzere bilimsel çalışmalar ve gerekli çalışmalar yapmak üzere her türlü girişimde
bulunmakamacıyla faaliyetlerini yürütmektedir.
Vakıf senedimizin ilgili bölümünü EK-I olarak sunarız
EK-I olarak sunulan vakıf senedimizden de görüleceği üzere, vakfın kuruluş amaçlarından biri erkek
şiddetine maruz kalan kadın ve beraberindeki çocuklara sığınabilecekleri sığınakların açılması bu doğrultuda
kamuoyu yaratılması ve devletin ilgili birimlerinden gerekli taleplerin yapılmasıdır.
İşbu idari başvurumuz ile, 633 No’lu KHK ile yetkili ve görevli olan Sayın Bakanlığınızın, kadına yönelik şiddet
nedeni ile açılan ve faaliyete geçirilen, sığınakların – 05.01.2013 tarihli ve 28519 Sayılı Resmi Gazete’de
yayımlanarak yürürlüğe giren, Kadın Konukevlerinin Açılması ve İşletilmesi Hakkında Yönetmelik kapsamında
35
tanımlanan “konukevi”- açılması, kurulması, idare edilmesinden sorumlu olması nedeni ile, mezkur idari
düzenlemelerin, İstanbul Sözleşmesi ile uyumlaştırılması konusunda beyan ve taleplerimizi sunarız.
A) 633 No’lu KHK ile Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı, kadına yönelik şiddetin önlenmesi ve
bunlarla mücadeleye ilişkin yönetim ve koordinasyonundan sorumlu olup, normlar
hiyerarşisine uygun olarak idari işlem yapma yetki ve görevine sahiptir.
633 No’lu KHK, Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı’nın, kuruluş, görev, yetki ve sorumluluklarını
düzenlemektedir. Bu KHK’nın “Görevler” başlıklı 2. Maddesi’nin (ç) bendi uyarınca;
“ kadınlara karşı ayrımcılığı önlemek, kadının insan haklarını korumak ve
geliştirmek, kadınların toplumsal hayatın tüm alanlarında hak, fırsat ve
imkanlardan eşit biçimde yararlanmalarını sağlamak üzere; ulusal politika
ve stratejilerin belirlenmesini koordine etmek, kadınlara yönelik sosyal
hizmet ve yardım faaliyetlerini yürütmek, bu alanda ilgili kamu kurum ve
kuruluşları ile gönüllü kuruluşlar arasında işbirliği ve koordinasyonu
sağlamak.”
Olarak düzenlenmiştir. Aynı KHK ile, Bakanlığınız nezdinde faaliyet gösteren, Kadının Statüsü Genel
Müdürlüğü’nün görevleri, 9. Maddesi kapsamında, kadına yönelik şiddet ve ayrımcılığı önlemek, destek
hizmetleri sunmak ve koordinasyon yapmak olarak düzenlenmiştir.
Nitekim, Anayasa ve 633 No’lu KHK’ya uygun olarak, kadına yönelik şiddetin önlenmesi konusunda yetkili,
görevli ve sorumlu olan Bakanlığınız tarafından, 5 Ocak 2013 tarihli Resmi Gazete ile Kadın Konukevlerinin
Açılması ve İşletilmesi Hakkında Yönetmelik yayınlanmıştır.
Kadın Konukevlerinin Açılması ve İşletilmesi Hakkında Yönetmelik’in Amaç ve Kapsam başlıklı 1. Maddesi’nde,
Yönetmelik’in amacı, Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığına, belediyelere, il özel idarelerine ve sivil toplum
kuruluşlarına ait kadın konuk evlerinin açılışı, işleyişi, hizmetin çeşit ve niteliği, denetimi, kurumlar arası işbirliği
ile çalışanların görev ve sorumluluklarına ilişkin usul ve esasları düzenlemek olarak tespit edilmiştir.
Yönetmelik’in 2. Maddesi uyarınca Yönetmelik’in dayanaklarından biri 633 No’lu KHK’dır.
Anayasa’nın 124. Maddesi uyarınca;
“Başbakanlık, bakanlıklar ve kamu tüzel kişileri, kendi görev alanlarını
ilgilendiren kanunların ve tüzüklerin uygulanmasını saptamak üzere ve
bunlara aykırı olmamak şartıyla, yönetmelikler çıkarabilirler.”
36
Görülmektedir ki, 633 No’lu KHK ile, kadına yönelik şiddet ve ayrımcılık alanında önleme, yönetim, koordinasyon,
teşkilatlanmaya ilişkin görevli olan Sayın Bakanlığınız, Anayasa’nın 124. Maddesi uyarınca, bu alanlarda
kanunların ve tüzüklerin uygulanmasını saptamak üzere ve bunlara aykırı olmamak şartıyla yönetmelikler
çıkarmaya yetkilidir.
B) Şiddete maruz kalan kadın ve çocukların başvuracağı mekanizmalardan sığınakların, idari
mevzuatta
ve uygulamada “konukevi” olarak tanımlanması, uygulamada sorunlara neden
olmakta ve bu merkezlerin ulaşılabilir olması ilkesine aykırılık oluşturmaktadır.
Kadın Konukevlerinin Açılması ve İşletilmesi Hakkında Yönetmelik’in “Tanımlar ve kısaltmalar” başlıklı 3.
Maddesi’nin (i) bendi uyarınca “konukevi” tanımlaması yapılmıştır. Bu tanımlamaya göre;
“Konukevi: Fiziksel, duygusal, cinsel, ekonomik ve sözlü istismara
veya şiddete uğrayan kadınların, şiddetten korunması, psiko-sosyal ve
ekonomik sorunlarının çözülmesi, güçlendirilmesi ve bu dönemde
kadınların varsa çocukları ile birlikte ihtiyaçlarının da karşılanması
suretiyle geçici süreyle kalabilecekleri ve kadın konukevi, sığınmaevi,
kadın sığınağı, kadınevi, şefkatevi ve benzeri adlarla açılmış ya da
açılacak yatılı sosyal hizmet kuruluşunu,”
Erkek şiddetine maruz kalan kadın ve beraberindeki çocukların, şiddetten sığınmak için başvurdukları
ve kendilerine çeşitli destek ve rehberlik hizmetlerinin sunulduğu sığınaklar, Yönetmelik isminde olduğu gibi,
mevzuatta, bu birimler ile ilgili her türlü idari düzenlemede, resmi yazışmalarda “konukevi” olarak geçmektedir.
Özellikle, birimlerin koordinasyonu, yönetimi çerçevesinde idari ifade konukevi olarak kullanılmaktadır.
Bununla birlikte, Yönetmelik’te düzenlenen tanımlamadan da görüleceği üzere, bu yerlerin resmi
olarak konukevi, pratikte ise farklı farklı isimler ile açılması, uygulamada karışıklığa neden olmaktadır.
Önemle belirtmek isteriz ki, tüm dünyada, şiddete maruz kalan kadın ve berberindeki çocukların
destek hizmeti alabileceği ve şiddetten kaçıp sığınabileceği bu yerler, İngilizcede “shelter” olarak ifade
edilmektedir. Nitekim, İngilizce “shelter”, sığınak anlamına gelirken, yasal mevzuatımızda düzenlemiş olan
“konukevi” ifadesinin İngilizcesi “guesthouse” olup bambaşka bir anlamı içermektedir.
Bununla birlikte, “sığınak” kelimesinin Türk Dil Kurumu sözlüğündeki tanımı, “çeşitli tehlikelerden
korunmak için sığınılacak yer” iken, “konukevi” nin tanımı, “resmi veya özel kuruluşların kendi görevlilerinin
yararlanması için yaptırdığı konut” olarak yapılmıştır.
Erkeklerin şiddeti sonucu öldürülme tehlikesi ile yaşayan, ruhsal ve fiziksel olarak kalıcı zararlar
gören kadın ve çocukların ihtiyacı da kaçıp sığınabilecekleri sığınaklardır. Konukevi tanımı, geçiciliği, kısa süreli
37
kalışı ve konuk olmayı vurgulamakta oysa ki, şiddete maruz kalan kadınlar ve çocuklar, gördüğü şiddet nedeni ile,
yasal ve idari koruyucu-önleyici tedbirlerin alınmasına, yasalarda düzenlenen destek hizmetleri ile güçlenmeye
ihtiyacı olan kişilerdir. Sığınaklar, konuk evlerinin aksine, şiddetten uzaklaşmak ve hayatta kalmak için can havliyle
kaçtıkları yerler oldukları için sığınak olarak adlandırılmıştır. Sığınaklar, şiddete maruz kalan kadın ve
beraberindeki çocukların, şiddetten uzak ve bağımsız bir hayatı nasıl elde edebileceğinin stratejisini kurduğu,
şiddetin yarattığı sosyal ve psikolojik etkilerin üstesinden gelmeyi kolaylaştırıcı destekler verilen mekanlardır.
Sığınak ihtiyacı nedeni ile Mor Çatı’ya başvuruda bulunan pek çok kadın, uygulamadaki, idari olarak
konukevi ifadesinin yarattığı karmaşayı paylaşmaktadır. Konuk evi ifadesi, şiddet gören kadınlara, bu mekanlarda
yasalarda düzenlenen rehberlik ve destek hizmetlerinin verileceği, şiddete karşı koruyucu ve önleyici tedbirlerin
sağlanacağı mekanlar mı yoksa, sadece kısa bir süre kalabilecekleri bir barınma yeri mi olduğu konusunda sık sık
karışıklık ortaya çıkarmaktadır.
Bahsi geçen tanım karmaşası, kadına yönelik şiddetle mücadele bakımından, gerek uluslararası
mahkeme kararları ile gerekse de Türkiye’nin taraf olduğu uluslararası sözleşmeler gereğince devletin pozitif
yükümlülüğü olarak tespit edilmiş olup, şiddete maruz kalan kadın ve çocukların, şiddete karşı başvuru
mekanizmalarının ulaşılabilir olması ilkesine de aykırılık oluşturmaktadır. Pozitif yükümlülüğü uyarınca, devlet,
başvuru mekanizmalarının idari yapısını, ulaşılabilir bir kamu hizmeti olarak sağlamak zorundadır.
C) Bakanlığınız tarafından yürütülen Kadın Konukevlerinin Açılması ve İşletilmesi Hakkında
Yönetmelik kapsamında tanımlanan “konukevi” tanımlaması, İstanbul Sözleşmesi’ne aykırı olup,
Yönetmelik düzenlemesinin yeniden, İstanbul Sözleşmesi’ne uygun olarak düzenlenmesi
gerekmektedir.
Türkiye devleti, uluslararası alanda, kadına yönelik şiddet ve ev içi şiddetin önlenmesi ile bunlarla
mücadeleye ilişkin Avrupa Konseyi Sözleşmesi’nin imzaya açılması ile, 11 Mayıs 2011 tarihinde, Sözleşme’nin ilk
imzacısı devlet olmuş, Anayasa’nın 90. Maddesi uyarınca, 24 Kasım 2011 tarihinde yasama organında onama
sürecini işletmiş ve Sözleşme’nin onayına ilişkin uygun bulma kanunu, 8 Mart 2012 tarihinde Resmi Gazete’de
yayınlanmıştır.
İstanbul Sözleşmesi kendi yürürlük şartlarının gerçekleşmesi ile, uluslararası alanda 1 Ağustos 2014
tarihinde yürürlüğe girmiştir.
Önemle belirtmek isteriz ki, Sözleşme Türkiye devleti tarafından çekincesiz bir şekilde, taraf olunan
sözleşmedir.
38
İstanbul Sözleşmesi’nin 23. Maddesi, şiddete maruz kalan kadın ve çocukların başvuracağı
sığınakları düzenlemektedir. Nitekim, sözleşmenin resmi dili olan İngilizce dilinde yazılmış metninde, 23.
Madde’nin başlığı,
sığınak anlamına gelen, “shelter” olarak düzenlenmiştir. Nitekim, Sözleşme’ye imzacı
olunması ile birlikte, Sözleşme’nin resmi Türkçe çevrisinin yapılmış ve Resmi Gazete’de yayınlanmıştır.
8 Mart 2012 tarihli ve 28227 Sayılı Resmi Gazete’de yer alan Sözleşme’nin resmi çevirisi de aynı
doğrultuda söz konusu başvuru birimlerini, sığınak olarak tanımlamıştır.
Anayasal ilkeler doğrultusunda normlar hiyerarşisi gereğince, hiyerarşik bir sıralama içinde olan hukuki
düzenlemeler, kendilerinden önce gelen hukuk kurallarına aykırı olamaz ve her bir hukuk kuralı kendisinden önce
gelen, hukuki belgelere uygun olarak düzenlenmelidir.
İstanbul Sözleşmesi, Anayasa’nın 90. Maddesi uyarınca, usulüne göre yürürlüğe konulmuş olup, kanun
hükmündedir. Bu nedenle normlar hiyerarşisi kapsamında daha altta olan tüzük ve yönetmelikler, kanunlara aykırı
olamazlar. Nitekim, İstanbul Sözleşmesi’nin temel insan hakları ile ilgili bir sözleşme olması nedeni ile, kanunlar
ile çelişki yaratan hükümler olduğu taktirde, kanunun üstünde olup, öncelikli uygulama alanına sahiptir.
İstanbul Sözleşmesi’nin 23. Maddesi uyarınca;
“Sığınmaevleri: Taraflar, kadın ve çocuklar başta olmak üzere,
mağdurlara güvenli barınma imkanı sunmak ve onlara ilişkin
önceden önlem almak amacı ile yeterli sayıda, kolay erişilebilir ve
uygun sığınmaevleri kurmak üzere gerekli hukuki veya diğer
tedbirleri alır.”
Yukarıda açıklandığı üzere, 1 Ağustos 2014 tarihinde Türkiye’nin taraf olduğu, İstanbul Sözleşmesi’nin
gereği nedeni ile, Bakanlığınız tarafından yürütülen yönetmelik kapsamında sığınakların, “konukevi” olarak
tanımlanması, İstanbul Sözleşmesi’ne aykırılık teşkil ettiği gibi, uygulamada da pek çok açıdan kafa karışıklığına
neden olmakta ve bu başvuru merkezlerini kolay ulaşılabilir olmaktan çıkarmaktadır. Bu birbiri ile çelişen,
uyumsuz mevzuatın, Bakanlığınızca, giderilmesi ve üst hukuk normu olan İstanbul Sözleşmesi’ne uyumlu hale
getirilmesi gerekmektedir.
SONUÇ VE TALEP
:
Yukarıda açıklamış olduğumuz nedenler ile Sayın Bakanlığınızdan;

Kadın Konukevlerinin Açılması
ve
İşletilmesi Hakkında
Yönetmelikte
geçen
"konukevi” ifadelerinin İstanbul Sözleşmesi’ne uygun biçimde “sığınak” olarak
değiştirilerek , sözleşmeye uygun hale getirilmesini talep ederiz.
Saygılarımızla,
Mor Çatı Kadın Sığınağı Vakfı
39
EK-2: Alo 182 Uygulamalarına İlişkin Sağlık Bakanlığı’na Yapılan Başvuru:
25.04.14,İstanbul
T.C. SAĞLIK BAKANLIĞI’NA
Sayı
: 2014/362
Konu
: Bakanlığınızın ulusal ve uluslar arası mevzuata aykırı uygulamaları hakkında
bilgi verme ve bu uygulamanın sona erdirilmesi talebine ilişkin dilekçemizdir.
AÇIKLAMALAR
1.
Hasta yakınları ya da arkadaşlarının Bakanlığınızca tarafından oluşturulan Alo 182
Randevu Hattı’nı arayarak hastaların randevu bilgilerine, sağlığı ve rahatsızlığı ile ilgili
kişisel bilgilere ulaştıkları tarafımızca öğrenilmiş ve tespit edilmiştir. Bu durum,
özellikle 6284 sayılı Ailenin Korunması ve Kadına Karşı Şiddetin Önlenmesine Dair
Kanun uyarınca koruma tedbiri olarak hakkında gizlilik kararı verilen ve tüm bilgileri
gizlenen kadın ve çocukların randevu ile hastalık detaylarına ulaşılmasına sebebiyet
vermesi, hayati bir problemi doğurmaktadır. Şiddet tehdidi altında bulunan kadının, bu
yolla ne zaman nerede olacağı bilgisi öğrenilmesinin yanında, ulusal ve uluslararası
sözleşmeler ile sıkı bir şekilde korunmakta hasta bilgilerinin (kişisel bilgilerin)
korunması yükümlülüğüne de açık bir aykırılık teşkil etmektedir.
2.
Kişisel sağlık bilgileri hastaların kişisel verileridir. Bunların toplanıp işlenmesi ancak
hastanın rızasıyla olabilir. Başta Anayasa olmak üzere ulusal mevzuat ile İnsan Hakları
Beyannamesi’nden Biyotıp Sözleşmesi’ne kadar uluslararası kurallar insanların sağlık
bilgilerinin rızaları olmaksızın toplanamayacağı, işlenemeyeceği ve açıklanamayacağını
belirtmektedir.
3.
Anayasa’nın 20. maddesiyle temel koruma altında olan kişisel verilerin izinsiz
açıklanması, Türk Ceza Yasası ile de yaptırıma bağlanmıştır. Ayrıca Biyotıp
40
Sözleşmesi’nin; Özel Yaşam ve Bilgi Edinme Hakkı başlıklı 10. maddesine göre de
“Herkes, kendi sağlığı hususundaki bilgilerle ilgili olarak, özel yaşamına saygı
gösterilmesi hakkına sahiptir."
4.
Tasarı halinde bulunan Kişisel Verilerin Korunması Hakkındaki Kanun’da ve Avrupa
Birliğinin Kişisel Verilerin Korunması Hakkındaki Yönergesi’nde hasta bilgilerinin
hassas bilgi olarak kabul edildiği ve bu verilerin korunmasının çok sıkı kurallara
bağlandığı, ifşasının yasaklandığı Bakanlığınızca da bilinmektedir.
5.
Buna rağmen Bakanlığınız Alo 182 Randevu Hattı’ndaki görevli memurlarının ulusal ve
uluslararası düzenlemeleri hiçe sayarak bir yakını hakkında bilgi almak isteyen kişilere
hastanın randevu bilgilerini ve sağlık bilgilerini sorgusuzca vermesi hukuka açıkça
aykırıdır.
6.
Hakkında koruma kararı ve gizlilik kaydı bulunan kişilerin dahi bilgilerinin çok
rahatlıkla veriliyor olması bu kişilerin yaşam hakkına da müdahale niteliğinde olup
Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi’nin ve Anayasa’nın ilgili maddelerini ihlal
etmektedir. Şiddet tehdidi altında olan ve tüm bilgileri gizlenen kadının, şiddet
uygulayan tarafından Alo 182 Randevu Hattı’ndan kolayca randevu yeri ve saatini
öğrenmesi sonucu hem yaşam hakkını ihlal edilmekte hem de kadın yaşadığı bu korku
nedeniyle randevularına gidememekte ve sağlık desteğinden mahrum kalmaktadır.
7.
Bu aykırı uygulamanın dışında, internet üzerinden alınan randevularda da gizli kayıt
sahibi kadın ve çocuklar açısından hayati bir tehdit bulunmaktadır. İnternet üzerinden
alınan randevularda kişiye ait bilgilere ulaşma ve bir hesap oluşturmanın kolay olması,
tehdit altında bulunan gizli kayıt sahibi kadını tehlike altına sokmaktadır. İnternet
hesabının parolasının mail veya telefona mesaj olarak atılması, korunan ve bilgileri
gizlenen kadın ve çocuk için tehdit yaratmaktadır. Bu yolla, bilgileri gizli tutulan
kadının bilgilerine kolayca ulaşabilen erkek, kadın ve çocukların yerini tespit
edebilmektedir. Bu sebeple, özellikle gizli kayıt sahibi kadın ve çocukları için bilgilerin
saklı tutulması adına Bakanlığınızca daha sıkı tedbirler almak zaruridir.
8.
Konuya hassasiyetle yaklaşılarak bu hukuka aykırı uygulamanın ortadan kaldırılması
amacıyla gerek genelge yayınlayarak gerekse de toplantılar düzenleyerek hasta
41
bilgilerine ulaşma imkânına sahip personelin bilgilendirilmesi ve bu konudaki ulusal ve
uluslararası mevzuata uygun davranışın denetlenmesi Bakanlığınızın sorumluluğunda
bulunmaktadır. Hem tüm hastaların haklarını korumak hem de özel güvenlik tedbiri
altında olan kadın ve çocuklarla ilgili hassasiyet göstermek için gerekli tedbirler
ivedilikle alınmalıdır.
9.
Bakanlığınızın gerekli tedbirleri almayarak, bu uygulamayı devam ettirmesi halinde
kişilerin hem kişisel bilgilerinin/özel hayatın korunması hakkı ihlal edilmiş olacak hem
de bu uygulamanın yaşam hakkı ihlaline varan sonuçları olacaktır. Bu nedenle gerekli
tedbirlerin derhal alınması gerektiğini bilginize sunar, aksi takdirde gerek bu
uygulamayı gerçekleştiren kişiler hakkında Türk Ceza Yasası’nın 135 vd maddeleri
uyarınca suç duyurusunda bulunacağımızı ve bu uygulama nedeniyle de ulusal ve
uluslararası alanda idari ve hukuki yollara başvuracağımızı bildiririz.
Saygılarımızla,
Mor Çatı Kadın Sığınağı Vakfı
42
EK-3: İstanbul Tabip Odası’na Kamu Hastanelerinin Kürtaj Uygulamalarına İlişkin
Başvuru:
02.02.2015
İSTANBUL TABİP ODASI YÖNETİM KURULU’NA
Sayı: 2015/402
Konu: İstanbul kamu hastaneleri kürtaj uygulamaları hakkında
Mor Çatı Kadın Sığınağı Vakfı olarak, İstanbul’da bulunan 37 Kamu Hastanesi’ne11 kürtaj yapıp
yapmadıklarını telefon ile sorduk. Aldığımız yanıtlara göre, 37 hastanenin 17’si, sadece fetusun
ölmesi ya da anneye zarar veriyor olması, bebeğin sakat olması, annede kanama olması, düşük olması
gibi çeşitli tıbbi komplikasyonların zorunlu kıldığı durumlarda, heyet kararı ile kürtaj yapabildiklerini
bunun dışında “keyfi”, “isteğe bağlı” veya “öylesine” kürtaj yapmadıklarını belirtmiştir.
37
hastaneden 12’si ise çeşitli sebeplerden (hastanenin teknik koşullarının yetersizliği, hastanede aile
planlaması biriminin bulunmaması, kadın hastalıkları biriminde kadın doğumun bölümünün olmaması
) dolayı hiçbir şekilde kürtaj yapmadıklarını ifade etmiştir. Görüşme yapılan hastanelerden sadece 3
tanesi isteğe bağlı kürtaj yaptığını belirtmiştir. Bu hastanelerden ise sadece Kanuni Sultan Süleyman
Eğitim ve Araştırma Hastanesi, yasal sınır olan 10 haftaya kadar kürtaj yaptığını diğer iki hastane ise 8
haftaya kadar kürtaj yapabildiklerini belirtmiştir.
Zorunlu hallerde kürtaj yapıldığını belirten hastaneler ile yapılan görüşmelerde “zorunlu hal”
genellikle, bebeğin ölmüş olması ya da annenin ölüm tehlikesinin olması olarak tarif edilmiştir.
Örneğin, Dr. Sadi Konuk eğitim ve Araştırma Hastanesi’yle yapılan görüşmede “isteğe bağlı” kürtaj
yapılmadığını öğrendikten sonra zorunlu durumlarda kürtaj yapılıp yapılamadığı sorulduğunda,
“Kendi düşürmesine bağlı. Çocuk kalp sesi yoksa düşmesi beklenir” yanıtı alındı. Benzer şekilde
İstanbul Eğitim ve Araştırma Hastanesi ile yapılan görüşmede de “Bebek ölüyse ya da tıbbi nedenler
söz konusuysa kürtaj yapılıyor. Onun dışında canlı bebek alınmıyor” yanıtını verildi. Zeynep Kamil
Kadın ve Çocuk Hastalıkları Eğitim ve Araştırma Hastanesi’nde ise isteğe bağlı kürtaj yapılmadığı, tıbbi
zorunluluklar olan durumlarda heyet raporuna göre kürtaj yapılıp yapılamayacağına karar verildiği
söylendi. Aynı hastane, kürtaj olmak isteyenleri Üsküdar Devlet Hastanesi’ne yönlendirdiklerini
belirtti.
11
Bu görüşmenin hemen ardından aranan Üsküdar Devlet Hastanesi ise, Zeynep Kamil
Bu hastanelerin listesi EK-1’de sunulmuştur.
43
Hastanesi’nin kürtaj olmak isteyen kişileri kendilerine yönlendirdiği bilgisini teyit etti fakat
kendilerinin de kürtaj yapmadığını söyledi. Yakacık Doğumevi ve Çocuk Hastalıkları Eğitim ve
Araştırma Hastanesi’nden de “bebeğin ölmesi” gibi zorunlu durumlar dışında kürtaj yapılmadığı
bilgisi verildi.
2 hastanenin kadın doğum servisine ulaşılmadığı için kürtaj yapılıp yapılmadığında dair kesin
bir bilgi alınamamıştır. Bu hastanelerinde her üçünde de telefonu açan görevli önce “ kürtaj
yapılmıyor” yanıtını verdi. Mor Çatı’dan arandığı söylenildiğinde ise telefondaki kişi kadın doğum
servisine yönlendirdi fakat 3 hastanenin de kadın doğum servisi telefona yanıt vermedi. Örneğin
Pendik Devlet Hastanesi’ndeki santral görevlisi önce kadın-doğum servisine yönlendirdi fakat birim
yanıt vermedi. Telefon tekrar santrale bağlandı. Santraldeki görevli kendisini tekrar tanıtmayınca,
kadın-doğum servisine bağlanıldığı sanılarak soru tekrarlandı. Bunun üzerine santral görevlisi şöyle bir
yanıt verdi: “Hanımefendi cevap vermediler, ben size yapılmadığını söyledim, bunun için kadındoğuma bağlanmaya gerek yok.” Zorunlu durumlarda yapılıp yapılmadığı sorulduğunda ise
duraksayan bir ses tonu ile “Yok, eğitim ve araştırma hastanelerine sevk ediyoruz” denildi.
3 hastane ile yapılan görüşmede ise, hastanede kürtaj yapılıp yapılmadığı bilgisinin telefonda
verilemeyeceğini, bunun yasak olduğu belirtildi.
Türkiye’de 24/5/1983 tarihinde kabul edilen ve 27/5/1983 tarihli resmi gazetede yayınlanan
2827 numaralı Nüfus Planlaması Hakkında Kanun’un 5. Maddesi ile gebeliğin son erdirilmesi,
“Gebeliğin onuncu haftası doluncaya kadar annenin sağlığı açısından tıbbi sakınca olmadığı
takdirde istek üzerine rahim tahliye edilir.
Gebelik süresi, on haftadan fazla ise rahim ancak gebelik, annenin hayatını tehdit ettiği veya
edeceği veya doğacak çocuk ile onu takip edecek nesiller için ağır maluliyete neden olacağı
hallerde doğum ve kadın hastalıkları uzmanı ve ilgili daldan bir uzmanın objektif bulgulara
dayanan gerekçeli raporları ile tahliye edilir.
Derhal müdahale edilmediği takdirde hayatı veya hayati organlardan birisini tehdit eden acil
hallerde durumu tespit eden yetkili hekim tarafından gerekli müdahale yapılarak rahim
tahliye edilir. Ancak, hekim bu müdahaleyi yapmadan önce veya mümkün olmadığı hallerde
müdahaleden itibaren en geç yirmidört saat içinde müdahale yapılan kadının kimliği, yapılan
müdahale ile müdahaleyi icabettiren gerekçeleri illerde sağlık ve sosyal yardım
müdürlüklerine, ilçelerde hükümet tabipliklerine bildirmeye zorunludur.
Acil müdahale hallerinin nelerden ibaret olduğu ve yapılacak ihbarın şekil ve mahiyeti ile sterilizasyon
ve rahim tahliyesini kabul edenlerden istenilecek izin belgesinin şekli ve doldurulma esasları, bunların
44
yapılacağı yerler, bu yerlerde bulunması gereken sağlık ve diğer koşullar ve bu yerlerin denetimi ve
gözetimi ile ilgili hususlar çıkarılacak tüzükte belirtilir.”
şeklinde düzenlenmiştir.
Bu yasa maddesine göre, gebelik süresi 10 hafta olduğu sürece isteğe bağlı kürtaj yaptırmak yasal bir
haktır. Fakat Süleymaniye Doğum ve Kadın Hastalıkları Eğitim ve Araştırma Hastanesi ve Başakşehir
Devlet Hastanesi ile yapılan görüşmelerde zorunlu haller dışında kürtaj yapılmasının “yasak” olduğu;
Dr. Sadi Konuk eğitim ve Araştırma Hastanesi ile yapılan görüşmede ise devlet hastanelerinde isteğe
bağlı kürtaj yapılamayacağı yanıtı alındı. Başakşehir Devlet Hastanesi’nde görüşülen görevliye bu
yasağın nereden kaynaklandığı sorulduğunda,
“devletten” yanıtı alındı. İstanbul Fatih Sultan
Mehmet Eğitim ve Araştırma Hastanesi ile yapılan görüşme de ise “hayır yapılmıyor. Özellerde
yapılıyor, burada yok (…), zorunlu durumlarda yapılıyor ama öyle özel olarak yapılmıyor” yanıtı
alınmıştır.
Bu yanıt ise kürtajın yasak olduğunu söylememekte fakat sadece maddi gücü olan
kadınların kürtaj yaptırabileceğini söyleyerek yine yasayı ihlal etmektedir.
Yukarıda sunduğumuz görüşme bilgilerine ve EK-1’de sunduğumuz listeye göre kamu
hastanelerinin yasayı ihlal ederek fili bir kürtaj yasağı oluşturmuş oldukları görülmektedir.
Hekimler keyfi bir şekilde kürtaj yapmayarak yasayı ihlal etmektedirler. Hastanelerin bu
tutumu, kadınların ücretsiz ve güvenli kürtaj hakkına erişimlerine engel teşkil etmektedir.
İstanbul Tabip Odası olarak bu konuda gerekli incelemenin tarafınızca yapılmasını ve
inceleme sonucunun bizimle paylaşılmasını rica ediyoruz.
Saygılarımızla,
Mor Çatı Kadın Sığınağı Vakfı
45
EK-4: Sağlık Bakanlığı’na Kürtaj Uygulamalarına İlişkin Yapılan Bilgi Edinme Başvurusu
26.02.2015
SAĞLIK BAKANLIĞI’NA
BİLGİ TALEP EDEN
: Mor Çatı Kadın Sığınağı Vakfı
YETKİLİ KİŞİLER
: Vakıf Başkanı Seda Çavuşoğlu, Başkan Yardımcısı Açelya
Uçan Karadeniz
ADRES
: Katip Mustafa Çelebi Mahallesi, Anadolu Sokak, No:23 D:78, Beyoğlu, İstanbul
KONU
: 4982 Sayılı Bilgi Edinme Kanunu gereğince ve bu Kanun’un 11. Maddesinde
öngörülen süreler dâhilinde aşağıda yer alan sorularımızın yazılı cevaplarının ve sorularımız ile ilgili belgelerin
ivedilikle gönderilmesi hakkında taleplerimizin sunulmasıdır.
SAYI
AÇIKLAMALAR
: 2015/408
:
27 Mayıs 1983 tarihinde Resmi Gazete'de yayınlanarak yürürlüğe giren 2827 sayılı "Nüfus Planlaması Hakkında
Kanun"un 5. maddesine göre; gebeliğin onuncu haftası doluncaya kadar, annenin sağlığı açısından sakınca
olmadığı takdirde, istek üzerine rahim tahliye edilir. Yasa düzenlemesinde rahim tahliyesi ile kastedilen gebeliğe
son verilmesidir.
Bu yasa, 10 Eylül 1983 tarihinde Resmi Gazete'de yayınlanan 507 sayılı "Nüfus Planlaması Hizmetlerini
Yürütecek Personelin Eğitimi, Görev, Yetki ve Sorumlulukları Hakkında Yönetmelik", 6 Ekim 1983 tarihinde
Resmi Gazete'de yayınlanan 509 sayılı "Nüfus Planlaması Hizmetlerini Yürütme Yönetmeliği" ve 18 Aralık 1983
tarihinde Resmi Gazete'de yayınlanan 510 sayılı "Rahim Tahliyesi ve Sterilizasyon Hizmetlerinin Yürütülmesi ve
Denetlenmesine İlişkin Tüzük" ile desteklenmektedir.
Sonuç olarak, yasal mevzuata göre, gebeliğin onuncu haftası doluncaya kadar istek üzerine gebeliğe son verilir.
Bununla birlikte, gebeliğin sonlandırılması konusunda sağlık hizmetinden yararlanamadığını ifade eden pek çok
kadın Vakfımıza başvurmaktadır. Mor Çatı, konu hakkında 2015 yılında yaptığı bir araştırmanın sonuçlarını
geçtiğimiz günlerde kamuoyu ile paylaşmıştır. Buna göre, İstanbul'da bulunan ve araştırmaya konu edilen 37
kamu hastanesinden sadece 3 tanesinde isteğe bağlı kürtaj yapıldığı ortaya çıkmıştır. Bu hastanelerden ise
46
sadece Kanuni Sultan Süleyman Hastanesi yasal süre olan on haftaya kadar kürtaj yaptığını, diğer 2 hastane ise
sekiz haftaya kadar kürtaj yapabildiklerini beyan etmiştir.
Diğer yandan, pek çok özel hastane isteğe bağlı olarak gebeliğe son vermekten imtina etmekte ve bunlardan
bazıları hamile kadınları "merdivenaltı" olarak tabir edilen yerlere yönlendirmektedir.
Mevcut durum nedeniyle, temel bir sağlık hizmeti olan ve ücretsiz olarak sunulması gereken gebeliğe son verme
işleminin maliyetinin çok ve orantısız olarak arttırdığı da şikayet konuları arasındadır.
Bu nedenlerle aşağıdaki sorunların cevaplandırılarak ilgili bilgi ve belgelerin ivedilikle tarafımıza ulaştırılmasını
talep etme zorunluluğu doğmuştur:
1) Ülke genelinde Sağlık Bakanlığı'na bağlı kaç hastane vardır ve bunlardan kaç tanesinde bir temel sağlık
hizmeti olan, isteğe bağlı gebeliğe son verme işlemi yapılmaktadır? Söz konusu hastanelerin isimlerinin
tarafımıza bildirilmesini talep ediyoruz.
2) Yasalarca tanınmış bir hak ve idare yönünden sağlık hizmeti verme ödevinin bir parçası olan isteğe bağlı
gebeliğe son verme hizmetinin fiiliyatta kısıtlanmasının sebebi nedir? Bu konuda verilmiş bir idari karar ve
kurum içi yahut kurumlararası bir tavsiye, yazışma v.b. var mıdır?
3) Konu hakkında kamuoyuna yansıyan şikayet ve ihbarlar değerlendirilmek sureti ile Bakanlık tarafından
başlatılan herhangi bir soruşturma olmuş mudur? Konuyla ilgili olarak herhangi bir araştırma yapılmış mıdır?
Yapıldı ise sonuçları nelerdir?
4) Bakanlığın isteğe bağlı gebeliğe son verme konusundaki politikası ve değerlendirmesi nedir?
Sonuç ve Talep:
Yukarıda sorulan soruların tamamının eksiksiz olarak cevaplandırılmasını ve cevaplarla bağlantılı olarak tüm
idari bilgi, belge ve resmi yazışmalar ile görüşlerin eksiksiz olarak tarafımıza bildirilmesini, gerekirse bu aktarım
için CD’ye kayıt yapılarak istediğimiz bilgi ve belgelerin tarafımıza CD şeklinde verilmesini, bu soruların
cevaplandırılması için diğer kurum ve kişilerden bilgi ve belge talep ediliyorsa, bu bilgi ve belgelerin de
tamamlanmasını, 4982 sayılı Bilgi Edinme Hakkı Kanunu ve 27.04.2004 tarih ve 25445 sayılı Resmi Gazete’de
yayınlanan Bilgi Edinme Hakkı Kanununun Uygulanmasına İlişkin Esas ve Usuller Hakkında Yönetmelik gereği
talep ederiz.
Saygılarımızla,
Mor Çatı Kadın Sığınağı Vakfı
47