istanbul üniversitesi gözlemevinin dünü, bugünü ve geleceği

Türkiye’deki Teleskoplarla Bilim Sempozyumu - İstanbul
İSTANBUL ÜNİVERSİTESİ GÖZLEMEVİNİN
DÜNÜ, BUGÜNÜ VE GELECEĞİ
M. Türker ÖZKAN
İstanbul Üniversitesi Fen Fakültesi Astronomi ve Uzay Bilimleri Bölümü, 34452 Beyazıt – İSTANBUL
(e-posta: [email protected])
Özet: Üniversite gözlemevlerinin işlevleri her bakımdan çok önemlidir. Çünkü Astronomi ve Uzay
Bilimleri bölümlerinde okuyan öğrencilerin en çok merak ettiği konu gözlemevi ve içindeki
ekipmandır. Benzer şekilde bölümde çalışanlar olarak gözlemevlerindeki teleskopların ve buna bağlı
yardımcı aletlerin iyi çalışması ve bakımları bizleri de çok yakından ilgilendirmektedir. Buradan
hareketle bu çalışmada Türkiye’de ilk üniversite gözlemevi olarak kurulan İstanbul Üniversitesi
Gözlemevinin geçmişini ve bugününü tartışarak gelecekte neler yapılabileceği daha kolay ortaya
koyulabilir. Bölümde yapılan tez ve yayın bilgileri için son kısımda bağlantılar verilmiştir.
1. Giriş
Türkiye Büyük Millet Meclisinin kabul ettiği 2252 sayılı kanunla 31 Temmuz 1933 günü
İstanbul Darülfünunu kaldırılmış ve yerine, 1 Ağustos 1933 tarihi itibariyle hizmete girmek
üzere "İstanbul Üniversitesi" adı altında yeni bir yükseköğretim kurumu kurulmuştur.
Atatürk'ün başlattığı bir dizi reformun içinde İstanbul Üniversitesi adı altında yeni bir
yükseköğretim kurumunun kurulmuş olması kuşkusuz en önemlilerinden biridir. Böylece bu
reform ile, Batı'nın bilim anlayışı, yeni eğitim yöntemleri ve araştırmacı ruhu Üniversiteye
taşındı. Bunun sonucunda gerek eğitim gerekse bilimsel çalışmalar açısından yeni anlayışın
uygulamaları ortaya çıkmıştır.
Astronomi Enstitüsü, 1933 Üniversite Reformu’yla beraber Zeynep Hanım Konağı’nda
bulunan Fen Fakültesinde faaliyete geçmiştir. Modern İstanbul Üniversitesi kurulmadan
hemen önce 1932 yılında yukarıda ifade edilen yeni anlayış çerçevesinde Cenevre
Üniversitesinde eğitim profesörü Dr. Malche, Dr. Kerim Erim ile bir rapor hazırlamıştır. Dr.
Malche, Astronomi öğretimi için 6 Temmuz 1933’de Berlin-Postdam'da Einstein
Enstitüsünün direktörü ve Berlin Astrofizik Gözlemevi profesörlerinden Dr. E.F. Freundlich
ile temasa geçerek, 1933-1934 ders yılı başında Astronomi Enstitüsü müdürü olarak davet
edilmiştir. Daha sonra, Üniversitenin merkez binası bahçesinde ufak bir gözlemevi kurulması
düşünülmüştür. Bu binanın planları İstanbul Güzel Sanatlar Akademisinden Mimar Arif
Hikmet Holtay tarafından yapılmıştır. 1935 yılının Aralık ayında temeli atılan gözlemevi
müteahhit Y. Müh. Ekrem Hakkı Ayverdi tarafından 6 ayda tamamlanmıştır. Bu arada Prof.
Dr. Freundlich bir kütüphane kurmaya başlamış ve kendisi aracılığı ile İngiltere'den 10
santimetrelik bir dürbünle bir pasaj âleti hediye edilmiştir.
Dr. Freundlich tarafından 11 Aralık 1934’de Almanya'da Zeiss firmasına ısmarlanan astrograf
25 Eylül 1936’da İstanbul'a gelmiş ve aynı yılın devamında üniversite merkez kampüsündeki
yeni binadaki kubbeye yerleştirilmiştir. 1936-1937 ders yılından itibaren, Astronomi
Enstitüsü, üniversite merkez binası bahçesindeki bugün bulunduğu konumda çalışmaya
başlamıştır.
Ord. Prof. Dr. Freundlich'in 1937 yılında ayrılmasından sonra 1 Eylül 1938 tarihinde Ord.
Prof. Dr. Rosenberg Astronomi Enstitüsü Müdürlüğüne getirilmiştir. Bu görevini 26 Temmuz
1940 da İstanbul'da vefat edene kadar sürdürmüştür.
1
Türkiye’deki Teleskoplarla Bilim Sempozyumu - İstanbul
1942-1943 dönemi başında Astronomi Kürsüsü başkanlığına Ord. Prof. Dr. Royds
getirilmiştir. Ord. Prof. Dr. Royds 1946-1947 öğretim yılı sonunda görevinden ayrıldıktan
sonra 1948 yılında Astronomi Kürsüsü başkanlığına Prof. Dr. Gleissberg atanmış ve bu
görevini 1958 yılına kadar devam ettirmiştir.
1958 yılından başlayan süreçte Güneş gözlemleri ve lekelerin morfolojik çalışmalarının
yanısıra astrofizik araştırmalarına da hız verilmiş ve bu amaçla yurt dışındaki birçok
gözlemevi ve araştırma merkeziyle bağlantı kurulmuştur.
1973 yılında çıkarılan 1750 Sayılı Üniversiteler Kanunu uyarınca Astronomi Kürsüsü
“Astronomi Bölümü” haline gelmiş, nihayet 1982 yılında Yüksek Öğretim Kurumunun
fakültelerdeki bölümler hakkında yaptığı düzenlemeler sonucunda “Astronomi ve Uzay
Bilimleri Bölümü” adını almıştır.
Bu çalışmada 1933-2012 arasında Gözlemevinde ve Bölümde bulunan teleskoplarla ne tür
gözlemlerin ve bunların sonucu olarak hangi tür bilimsel çalışmaların yapıldığı
değerlendirilecektir. Bu çerçevede, Bölümde yapılan tüm etkinliklerin tarihsel gelişimi
izlenerek, gereğinde öz eleştiriden de kaçınmamak suretiyle, hedeflere daha kolay ve çabuk
ulaşılabilmesi için teleskopların nasıl daha etkin kullanılabileceği konusunda bir takım
sonuçlara varılmaya çalışılacaktır.
2. Bölümde Bulunan Gözlem Aletleri ve Gözlemler
Bu kısımda bölümümüzde bulunan gözlem aletlerinin teknik özellikleri verilerek 1936’dan
bugüne kadar geçen sürede nasıl bir değişim olduğu tartışılaşacaktır.
2.1. Gözlemevinde Kullanılan Gözlem Aletleri
Gözlemevinin dürbün sistemi iki kolon üzerine oturmuş bir ekvatoral sistemdir ve en önemli
gözlem aleti astrograftır. Bu astrografa bağlı güneş dürbünü, kromosfer dürbünü ve uygulama
(takip) dürbünü bulunmaktadır.
Astrograf (D = 30cm, f = 150cm, mercek sayısı = 4 ): Bu dürbünle, çeşitli büyüklükte cam
plâklar kullanmak suretiyle yıldızların, gezegenlerin, kuyruklu yıldızların ve küçük
gezegenlerin (asteroidlerin) resimleri çekilmektedir. Gök cisimlerinin koordinatlarını
belirlemek için kullanılabilmektedir.
Şekil 1. İstanbul Üniversitesi Gözlemevinde
bulunan astrograf, fotosfer ve kromosfer
dürbünlerinin oluşturduğu teleskop sistemi.
Prof. Dr. Gleissberg, astrografla çeşitli
boyutlarda cam plâklarla gözlediği
küçük gezegen gözlemlerini ilgili
merkezlere gönderiyordu. Yaptığı çok
sayıda gözlem nedeniyle 3 Ağustos
1937 yılında K. Reinmuth tarafından
keşfedilen 1457 1937 PA küçük
gezegenine ANKARA ismi verilmiştir
[1], [2].
Güneş Dürbünü (D=13cm, f=200cm, mercek sayısı=2): 1945 yılından beri güneş leke
çizimleri için kullanılmaktadır. İlk kurulduğunda leke grupları 10cm’lik projeksiyon günes
diski üzerinde X koyulmak suretiyle işaretlenmekte, grubun tipi tek boyutlu Zurich
2
Türkiye’deki Teleskoplarla Bilim Sempozyumu - İstanbul
Sınıflaması’na göre (1938’de Waldmeir tarafından önerilen [3]) belirlenerek leke sayısı
yazılmakta (Örnek leke grubu ve sayısı: D20) ve helyografal koordinatları ölçülmekteydi.
Şekil 2. Gleissberg trafından
yapılan 1950 yılına ait güneş
fotosfer leke gözlemi.
1951’den itibaren çizimler 25cm’lik bir projeksiyon diski üzerinden yapılmaktadır. Böylece
lekelerin morfolojisi daha ayrıntılı çizilmeye başlandı. Gridlenmis Stonyhurt şebekeleri ile
helyografal koordinatları ölçülmeye başlanmıştır.
Şekil 3. Güneş lekelerini ölçmek
üzere kullanılan bir stunyhurst
diski.
3
Türkiye’deki Teleskoplarla Bilim Sempozyumu - İstanbul
Şekil 4. 1999
yılına ait bir
güneş leke
gözlemi.
İÜ Gözlemevinde havanın açık olması durumunda her gün sabah 09:00 ile 11:00 saatleri
arasında fotosfer ve kromosfer gözlemleri yapılmaktadır. Gözlemevimizin bulunduğu boylam
kuşağında yukarıda belirtilen söz konusu saatlerde gözlem yapılması önemlidir. 1951 yılından
2011 yılı sonuna kadar yapılan yıllık gözlem gün sayıları Şekil 5’de verilmiştir. Bu gözlemler
güneş lekeleri ve plaj alanlarının çizimlerini içermektedir. Bunun için fotosfer dürbününün
odak düzlemine yerleştirilmiş tabla üzerine konulan gözlem kâğıdına Güneş’in 25cm çaplı
izdüşüm diski düşürülerek lekeler ve plaj alanları çizilmektedir.
Değerlendirilen gözlem kâğıtları arşivlenip saklanmaktadır. 1951 yılından beri yapılan tüm
fotosfer gözlemleri dijital formata dönüştürülmüş olup, Bölümün web sitesinde
kullanılabilecek şekilde yer almaktadır. Her yılın sonunda fotosfer gözlemlerindeki leke
grupları analiz edilerek her grubun gelişimi dikkate alınıp grup numaraları düzenlenir. Elde
edilen istatistiksel bilgiler University of İstanbul Faculty of Science the Journal of
Mathematics, Physics and Astronomy, New Series dergisinde yayımlanır.
Fotosfer gözlemlerinde 25cm çaplı gözlem kâğıdı izdüşüm diskine yerleştirildikten sonra
kuzey-güney noktaları işaretlenir. Ardından gözlem kâğıdına lekeler ve plaj alanları dikkatlice
elle çizilir. Sonraki adım, gözlem tarihi ve saatine göre ilgili yıla ait astronomik almanak (The
Astronomical Almanac) kullanılarak Güneş’in yönlenmesiyle ilgili pozisyon açısı (yani
Güneş’in dönme ekseninin kuzeyle yaptığı açı) P, Güneş diski merkezinin enlemi Bo ve
Güneş diski merkezinin boylamı Lo’ın hesabıdır. Bulunan Bo değerine uygun Stonyhurst
şebekesi kullanılarak gözlem kâğıdı üzerindeki lekelerin enlem ve boylamları bulunur. Ayrıca
her leke grubu Geliştirilmiş Zürih Sınıflaması’na göre isimlendirilir ve leke sayısı grup
ismiyle birlikte yazılır.
2009 yılından itibaren yukarıda anlatılan fotosfer değerlendirmeleri Rasat Değerlendirme
Sistemi ile yapılmaya başlanmıştır [5]. Bu sistemde her işlem bilgisayar ortamında
yapıldığından fotosferik gözlemlerle ilgili tüm değerlendirmeler doğrudan Güneş veri
tabanına kayıt edilir.
4
Türkiye’deki Teleskoplarla Bilim Sempozyumu - İstanbul
Şekil 5. Çizimlerin 25cm’lik projeksiyon diski üzerinden yapılmaya başlandığı 1951’den itibaren fotosfer
gözlemi sayılarının yıllık değişimi.
Kromosfer Dürbünü (D=12cm, f[dürbün+filtre]=232cm, mercek sayısı=2): 1956 yılından
beri Güneş’in kromosfer tabakasında meydana gelen aktif olaylar gözlenmekte ve fotoğrafları
çekilmektedir. Gözlemler günde 2 saat (07:00-09:00 UT) olmak üzere devam etmektedir.
Şekil 6. Kromosfer gözlemlerinin
gün
sayılarının
yıllara
göre
değişimi.
Kromosfer gözlemleri 1956 yılında başlamakla beraber, esas olarak 1958 yılından itibaren
gözlemler kayıt altına alınmaya başlamıştır. Bu gözlemlerde termostatlı (42.5C) Lyot H α
filtresi (6562.8Å, 0.7Å pass band) ve Leica marka fotoğraf makinesi kullanılmıştır. Bu
düzenekle kromosfer gözlemleri 2006 Ocak ayına kadar yapılmıştır. Ancak 16.11.1973 ile
5
Türkiye’deki Teleskoplarla Bilim Sempozyumu - İstanbul
25.06.1975 arasında termostat bozuk olduğundan gözlemler yapılamamıştır. Benzer bir
sebeple 2006 yılının Ocak ayından itibaren de gözlemler aksamış, bunun sonucunda 2007
yılında, kromosfer gözlem düzeneğinin yenilenmesi amacı ile “İÜ Gözlemevi
Kubbe/Teleskop Bakım ve Onarımı ve Kromosfer Gözlem Düzeneğinin Yenilenmesi” isimli
1230 numaralı güdümlü proje verilmiştir [6]. Bu amaçla 50 yıldır kullanılan Lyot tipi Hα
filtresinin yerine yeni bir filtre takılacak, fotoğrafik kayıt sisteminin yerini de bir CCD
dedektör alacaktır. Yeni düzenekte kromosfer dürbünün önünde bir diyafram ve bunu takiben
bir ERF filtresi, arkasında ise bir Hα filtresi, aynayı açıp-kapama düzeneği ve odak
düzleminde bir CCD kamera bulunmaktadır. Bu düzenek ayrıntılı olarak Şekil 8 ve Şekil 9’da
gösterilmiştir. Ayrıca Çizelge 1’de düzenekte yer alan aletlerin teknik özellikler verilmiştir.
Böylece, kromosfer gözlemleri doğrudan CCD görüntüleri alınarak bilgisayara kayıt edilecek,
gerektiğinde sayısal olarak değerlendirmeler yapılabilecektir. Bu proje 2009 yılında
tamamlandığından, 2006 Ocak ayından 02.07.2009 tarihine kadar kromosfer gözlemleri
yapılamamıştır.
Şekil 7. Kromosfer gözlem sürelerinin
yıllara göre dağılımı.
Yeni düzenekle ilk ışık 02.07.2009 tarihinde alınarak 14.09.2009-30.11.2009 tarihleri
arasında olmak üzere sadece 36 gün gözlem yapılabilmiştir. Teleskop ve diğer araç-gereçlerin
teknik bakımı ile kubbenin içinin yeniden onarımı “İstanbul Üniversitesi Gözlemevindeki
Tarihi Carl Zeiss Jena Teleskobunun Bakım, Onarım ve Modernizasyonu” isimli BYP-4419
numaralı BAP projesi ile 01.12.2009-10.05.2010 tarihleri arasında yapılmıştır [7]. 11.05.2010
tarihinden itibaren yeni sistemle düzenli gözlemler yeniden başlamıştır. Bu gözlemlerden bir
örnek Şekil 10’da gösterilmiştir. 1958 yılından itibaren kromosfer gözlemlerinin gün ve
saatlerinin yıllara göre değişimleri Şekil 6 ve Şekil 7’de verilmiştir. Bu arada güneş
laboratuarının kurulumu ile ilgili de “İstanbul Üniversitesi Gözlemevi Güneş Servisi
Laboratuvarının Kurulumu” isimli Normal-6024 numaralı BAP projesi verilmiş, bu kapsamda
sunucu bilgisayar, değerlendirme bilgisayarları ve çeşitli gözlem araçları alınarak Rasat
Değerlendirme Sistemi programı geliştirilmek suretiyle modern Güneş çalışmalarının
gerektirdiği donanımsal ve yazılımsal alt yapı tamamlanmıştır [8].
6
Türkiye’deki Teleskoplarla Bilim Sempozyumu - İstanbul
Şekil 8. Kromosfer dürbününün yeni düzeneği astrografın diğer bileşenleri.
Şekil 9. Kromosfer dürbününe bağlıfiltre-CCD sisteminin ayrıntılı görünümleri.
Çizelge 1. Kromosfer dürbününün yeni düzeneğinde kullanılan aletler ve tenik özellikleri
ALET
ÖZELLİK
Teleskobun giriş açıklığının önüne takılarak, açıklığın 15-130 mm arasında
ayarlanabilmesini sağlar.
Teleskobun optik sistemini ve filtreyi aşırı ısıdan korumak amacıyla kullanılmakta
Enerji İndirgeme Filtresi
olup, çok sayıda dielektrik kaplamadan üretilmiştir. Teleskobun giriş açıklığının
(ERF)
önüne takılır. Çapı 135 mm’dir.
Çap: 32 mm,
Angström, Elektronik sıcaklık ayarlı, Elektrikli
Hα Filtresi
parçalar 220 V ve 50 Hz şebeke elektriğine uygundur.
UHTC kaplı Pyrex optik düz ayna. Ayna, bir mekanizma ile optik yola hızla girip
Flip-Mirror Düzeneği
w/UHTC CCD Photo Visual Flip Mirror çıkabilir. Giriş ve çıkış açıklıklarının çapları 35 mm dir.
System (for 1.25 inch eyepieces)
CCD : KAI-11000M Interline transfer CCD (Class 1)
Toplam Piksel Sayısı : 11 milyon
CCD Kamera
Dizi : 4008 x 2672 aktif piksel (35 mm film boyutu)
SBIG STL-11000M Class 1 CCD
Piksel Büyüklüğü : 9 mikron (kare)
Kamera
Antiblooming : Var
Ayarlanabilir İris
7
Türkiye’deki Teleskoplarla Bilim Sempozyumu - İstanbul
Sınıf (Class) : 1 (bozuk kolon yok)
Kuantum Etkinliği: 500 nm’de %50, 656 nm’de %30
Tam Kuyu Kapasitesi: 50.000 eA/D Çevirici: 16 bit
Kara Akım: 0.5 e/p/s (0 C’de)
Okuma Gürültüsü : 13 e- RMS
Kazanç: 0.8 e-/ADU (unbinned)
Poz süresi: 0.001– 3600sn (10 ms adımlarla)
Tam Görüntü Aktarım Süresi : ~ 26 sn
Görüntü Alanı: 36 x 24.7mm
Piksel Ölçeği: 0.80"/piksel (90mm açıklık ve 2320mm odak uzunluğu için Nyquist
Kriteri’ne uymaktadır)
İşletim Sistemi Uyumu : Windows 98/NT/2000/Me/XP/Mac OS-X
Boyut : 16.5x15.2x8.9 cm (giriş borusu ve tutacaklar hariç)
Ağırlık : 1.8 kg
Bilgisayar Arayüzü : USB 1.1 (yaklasik 425.000 piksel/saniye)
Filtre Tekerleği : Yoktur
Shutter : İç mekanik shutter + elektronik shutter
Soğutma : İki aşamalı termoelektrik, su çevrimli. Çevre sıcaklığının 40 C altına 0.1 C
duyarlıkla inebilme özelliği.
Güç:10-18V DC, 12V DC nominal. Adaptörler 220V 50Hz şebeke elektriğine uygun
Yazılım : CCDOPS ver. 5.xx, CCDSoftV5, CCDSharp, TheSky v.5, level II
Uygulama Teleskobu (D=7cm, f=90cm): Çeşitli amaçlar için öğrenci uygulamalarında
kullanılmaktadır.
2.2. Gözlemevi Dışında Kullanılan Gözlem Aletleri
Gözlemevi’nde, yerleşik olanlar dışında, portatif teleskoplar da vardır. Bunlar gerek Amatör
Astronomi Klübü öğrencilerinin faaliyetlerinde, gerek halka açık gözlem günlerinde, gerekse
önemli gök olaylarının gözlemlerinde kullanılan teleskoplardır. Bu teleskoplar vasıtası ile 11
Ağustos 1999 ve 29 Mart 2006 Tam Güneş Tutulmalarında korona gözlemleri de yapılmıştır.
Bu şekilde kullanılan teleskoplar ve bunlara ilişkin teknik özellikler Çizelge 2’de verilmiştir.
Çizelge 2. Bölümde bulunan portatif teleskoplar ve özellikleri
TELESKOP
T150
Objektif Türü
Sınıfı
Montür Türü
Takip Sistemi
Açıklık
Odak Uzunluğu
Odak Oranı (F/Sayı)
Odak Eşeli
MERCEKLİ
EKVATORAL
MOTORLU (220V)
130 mm
1500 mm
f/11
140"/mm
60x60 mm filme göre
140'x140'
13.6 mm
1".06
Görüş Alanı
Güneş Diski Çapı
Ayırma Gücü
MEADE LX200, 8"
AYNALI
SCMİDT-CASSEGRAIN
EKVATORAL/AZİMUTAL
MOTORLU (220V)
203 mm
1280 mm
f/6.3
165"/mm
24x35 mm filme göre
66'x96'
11.6 mm
0".69
MEADE LX200, 12"
AYNALI
SCMİDT-CASSEGRAIN
EKVATORAL/AZİMUTAL
MOTORLU (220V)
304.8 mm
3048 mm
f/10
68"/mm
12.7x12.7 mm CCD ye göre
14'.3x14'.3
28 mm
0".46
Söz konusu tam güneş tutulmaları kapsamında gerçekleştirilen projeler şunlardır:
1. “11 Ağustos 1999 Tam Güneş Tutulmasında Koronal Polarizasyonun
Elektropolarimetrik ve Fotoğrafik İncelenmesi”, UP-16 /160399, T. Özkan.
2. “11 Ağustos 1999 Tam Güneş Tutulmasında İyonik Koronanın, Beyaz Işık Koronasının,
Kromesferik Flaş Spektrumunun ve Koronal Polarizasyonun (Elazığ’da) Yapılacak
Gözlemlerle İncelenmesi”, UP-15 / 160399, A. Ökten.
8
Türkiye’deki Teleskoplarla Bilim Sempozyumu - İstanbul
3. “29 Mart 2006 Tam Güneş Tutulmasında Koronal Beyaz Işık, Polarizasyon ve İnce Yapı
gözlemleri”, 470/27122005, T. Özkan.
Son olarak 2009 yılında İstanbul Üniversitesi BAP birimine verilen bir proje [9] ile Çanakkale
Onsekiz Mart Üniversitesi Ulupınar Astrofizik Gözlemevine kurulan 60cm teleskop
çalışmaya başlamıştır. Bahsedilen proje bu toplantıdaki bir başka sunumun konusudur.
Şekil 10. İÜ Gözlemevinde yeni
kromosfer düzeneği ile elde
edilen bir Hα görüntüsü ve
halka şeklindeki bir madde
çıkışının (loop prominens)
büyüklüğünün
Dünya
ile
karşılaştırılması (küçük resim).
3. Araştırma Alanları
Bölümümüz gözlemevindeki astrograf dışındaki 2 dürbün de Güneş’i gözlemek amacıyla
kullanılmaktadır. Güneş, Bölümün kurulduğu 1933’den beri en çok çalışılan konulardan
biridir. 1950 yılından beri Güneş leke gözlemleri yapılmakta ve bu tarihten itibaren de Güneş
üzerinde çalışılmaktadır. Bu grup altındaki çalışma konularının ayrıntıları ise şöyle verilebilir:
a) Güneş leke çevriminin özelliklerini ortaya çıkarmak için yapılan istatistiksel çalışmalar.
b) Diferansiyel rotasyon.
c) Güneş’in atmosfer tabakalarındaki küçük ölçekli yapıların dinamiğinin incelenmesi.
d) Kromosferik osilasyonlar.
e) Spektrel çizgi asimetrisi problemi.
f) Prominenslerin yapısı ve dinamiği.
g) Güneş tutulmaları.
h) Güneş etkinlik istatistikleri.
3.1. Bölümdeki Dürbünlerle Yapılan Çalışmalar
Bu kısımda bölümümüzde yapılan yüksek lisans ve doktora tezleri verilmektedir. Bu bilgiler
bölümümüzün http://www.istanbul.edu.tr/fen/astronomy/tezz.php adresli web sayfasında yer
almaktadır. Keza http://www.istanbul.edu.tr/fen/astronomy/yayinlar.php bağlantısı yoluyla,
bölümümüzde yapılan yayınlara da ulaşılabilir.
9
Türkiye’deki Teleskoplarla Bilim Sempozyumu - İstanbul
3.1.1. Tezler
Bölümümüzde Güneş konusunda ilk doktora çalışmaları Dr. Gleissberg ile başladı. Onun
danışmanlığında yapılan doktora tezleri aşağıdaki çizelgede görülmektedir.
Çizelge 3. Dr. Gleissberg'in üniversitemizde bulunduğu 1934-1958 yılları arasındayaptırdığı doktora tezleri
Sayı
Doktora Öğrencisi
1
2
3
4
Hasan Tayşi
Muammer Dizer
Metin Hotinli
Oğuz H. Veli
5
6
Tarık Gökmen
Adnan Kıral
Tez Adı
Yıl
Güneş Lekelerinin Hayat Müddetleri Hakkında
Güneş Leke Gruplarının Bazı Özellikleri
Güneş Lekelerinin Perspektif Kısalmasına Dair
Güneş Leke Sikllerine Ait Relatif Sayı Eğrilerinin Önceden
Hesaplanması
Group-Sequence Criterion For Series Of Observations
Güneş Lekelerinin Bölge Kaymasının Denklemi
1949
1950
1951
1953
1954
1956
1958 yılında Prof. Dr. Gleissberg'in Kürsüden ayrılmasından sonra Prof. Dr. N. Gökdoğan
danışmanlığında Fatma E. Yılmaz “Bipolar Güneş Leke Gruplarının Bazı Özellikleri” adlı
doktora tezini 1960 yılında tamamlamıştır.
Çizelge 4. YÖK sonrası İÜ Fen Fakültesi Astronomi ve Uzay Bilimleri Bölümünde yapılan doktoralar
Sayı Doktora Öğrencisi
1
Atilla Özgüç
2
3
Adnan Ökten
M. Türker Özkan
4
Hulusi Gülseçen
5
Mevlânâ Başal
Tez Konusu
Güneşin Kuzey-Güney Yarıkürelerinde Leke
Aktivitesindeki Asimetri
İstanbul Üniversite Rasathanesinin Enlemi
Leke Alanlarındaki Doğu-Batı Asimetrisinin
Nedenleri Üzerine
Güneş Leke Gruplarının Oluşumunda Coriolis
Kuvvetinin Etkisi
Güneş Spektrumundaki Fraunhofer Çizgilerinin
Asimetrisi Problemi.
Danışman
Yıl
Edibe Ballı
1982
Adnan Kıral
Metin Hotinli
1985
1986
Fatma Esin
1989
Adnan Ökten
1998
Çizelge 5. YÖK sonrası İÜ Fen Fakültesi Astronomi ve Uzay Bilimleri Bölümünde yapılan yüksek lisans tezleri
Sayı Yüksek Lisans Öğrencisi
1
Talat Fırlar
2
Zafer Zeynep Sezer
3
4
Bülent Hüseyin Üner
Tuncay Özışık
5
Nurol Al
10
Tez Konusu
Güneş Lekeleri Yardımıyla Güneşte
Diferansiyel Rotasyon Tayini Ve
Lekelerin Kuzey-Güney Hareketleri
Güneş Çevriminde İkinci Maksimumun
Araştırılması
Güneş'te Diferensiyel Rotasyon
22. Güneş Çevriminde Üniversite
Gözlemevinde Gözlenen Madde Çıkışı
Olaylarının Fiziksel Ve Morfolojik
İncelenmesi
Güneş Leke Gruplarını Kullanarak
Diferansiyel Dönmenin Ve Meridyenel
Sirkülasyonun Tayini
Danışman
Yıl
Abdüssamet Marşoğlu 1986
Fatma Esin
1986
Abdüssamet Marşoğlu 1986
Adnan Ökten
1991
Adnan Ökten
1992
Türkiye’deki Teleskoplarla Bilim Sempozyumu - İstanbul
Kaynaklar
[1] http://en.wikipedia.org/wiki/1457_Ankara
[2] http://comets-asteroids.findthedata.org/l/4469/1457-Ankara-1937-PA
[3] http://stargazers.gsfc.nasa.gov/pdf/activities/sunspot_classif/sunspot_classif_act.pdf
[4] http://www.nature1st.net/bogan/astro/sun/sunspots.html
[5] Çakmak, H., 2010, “Güneş ve Güneş Benzeri Yıldızlar Sempozyumu” Kitabı, ed. M. T.Özkan, N.A.Erdoğan,
M.Başal, sahife 159-168.
[6] Güdümlü Proje No:1230, “İ.Ü.Gözlemevi Kubbe/Teleskop Bakım ve Onarımı ve Kromosfer Gözlem
Düzeneği’ninYenilenmesi, G. Tektunalı, T. Ak, S. Bilir, T. Çay, H. Esenoğlu, M. Kara, İstanbul Üniversitesi Bilimsel
Araştırma Projeleri Birimi, 19 kasım 2007-19 kasım 2009, 129 200.00 YTL (Tamamlandı)
[7] BYP-4419, “İstanbul Üniversitesi Gözlemevindeki Tarihi Carl Zeiss Jena Teleskobunun Bakım, Onarım ve
Modernizasyonu”, İstanbul Üniversitesi Bilimsel Araştırmalar Projeler Birimi, 2009-2010, S. Bilir, T. Özkan, T.
Saygaç, S. Ak, T. Ak, N. Erdoğan, T., Çay, H., Esenoğlu, İ. Çay, A. Gültekin, 26,063 TL (Tamamlandı).
[8] Normal–6024, “İstanbul Üniversitesi Gözlemevi Güneş Servisi Laboratuvarının Kurulumu”, İstanbul Üniversitesi
Bilimsel Araştırmalar Projeler Birimi, 2010–2011, M. Başal, N. Erdoğan, S. Bilir, 350,000 TL (Tamamlandı).
[9] Güdümlü 3685, “İstanbul Üniversitesi Robotik Astrofizik Gözlemevi”, adlı proje İstanbul Üniversitesi Bilimsel
Araştırmalar Projeler Birimi, 2009-2011, T. Saygaç, T. Özkan, S. Ak, T. Ak, S. Bilir, H. H. Esenoğlu, E. Yaz, B.
Çoşkunoğlu, O. Demircan, A. Erdem, F. Soydugan, E., Soydugan, V. Bakış, 589,000 TL (Tamamlandı).
11