Merkez temelli bakım hizmetleri

Türkiye'de çocuk bakım hizmetleri
ve erken çocukluk eğitimi ve
gelişimi programları
Yıldız KURUOGLU, Proje sorumlusu
İstanbul İrtibat Bürosu
Fransız Kalkınma Ajansı (AFD)
16 Mart 2016, Fransa Sarayı
1
Türkiye'de işgücü piyasası ile ilgili kadınların
katılımının mevcut durumu
 Çalışma yaşında olan kadınların 1/3’inden azı piyasada aktifdir.
 3-5 yaş arasındaki 3.8 milyon çocuk nüfusu üzerinde 2.7 milyon
çocuk merkez bazlı erken çocukluk eğitimi ve bakım
hizmetlerinden herhangi bir şekilde faydalanmamaktadır.
 Kadınların %45’i çocuk sahibi olmadan önce çalışmalarına rağmen
halihazırda çalışmamaktadır.
 Kazanç ve çocuk bakım hizmetlerinin maliyeti arasındaki fark, birçok
kadın için işgücüne katilmayı teşvik etmeyecek kadar düşüktür
(özellikle düşük eğitim seviyesi olanlar için).
2
Türkiye’nin milli hedefleri ve stratejileri
 Türkiye, ekonomik büyümesiyle ve güçlü bir toplum olmakla birlikte
2023 yılında dünyanın 10. gücü olmayı hedefliyor.
“Nitelikli İnsan, Güçlü Toplum” (2014-2018 Kalkıma Planı )
 Türkiye’nin 10. Kalkınma Planın hedeflerinde:
yılında: 4-5 yaş grubunun okullaşma oranının %70’e ulaşması
(Milli Egitim 2014 yılın Eylem Planına alınmıstır)
 2018
 çocuk
bakım hizmetlerinin ve daha kadın dostu çalışma ortamının özel
sektör tarafından olusturulması
 Hükümet, yüksek doğurganlığı teşvik etmek ile birlikte Türkiye’deki
ailelerin yapısını ve dinamiğini korumak için ve ayrıca aile ve iş
yaşamları arasındaki dengeyi uzlaştırmak için ulusal reformlar
aracılığıyla çaba sarf etmektedir.
3
İşgücü piyasasına kadın katılımını artan bir
strateji olarak çocuk bakım olanakların
artırılması
 Birçok veri tabanlı anket ve araştırmalar, çocuk bakım hizmetlerinin
gelişimi ve kadınların ekonomik hayata katılımının arasındaki pozitif
korelasyonu göstermektedir.
 OECD ortalama oranına ulaşmak için (OECD ülkelerinde 3-5 yaş grubun
okullaşma oranı %80.6’dir):
 3-5 yaş grubun 1.9 milyon çocuğun okul öncesi eğitime kayıtlı olması
gerekir.
 42 338 yeni çocuk bakım tesisleri kurulmalıdır.
 Hükümet anaokullarının, kreşlerin ve gündüz bakım merkezlerinin
gelistirilmesi için özel sektörün yatırımlarına yönelik teşvikler tanıttı.
Ancak kreş hizmeti verme zorunluluğu olan özel şirketleri kapsamıyor ve
genel olaral uygulamada eksiklikler tespit ediliyor.
Source: World Bank, “The Supply and Demand of Child Care Services in Turkey: A Mixed Method Study”, 2015
4
Türkiye'de çocuk bakımı ve okul öncesi
hizmetlerinin temini
 Genel olarak, yasal çerçeveler tutarlı ve entegre değildir:
yönetmeliklerin kalite ve güvenlik temelli standartların dışındaki şartların
uygulamasi oldukça zordur.
 2015 itibariyle Türkiye’de toplam 26.698 okul öncesi ve bakım merkezi
faaliyet göstermektedir.
 Hükmün %77’si ilköğretim okullarında yer almaktadır (4+4+4 eğitim
reformu ile oluşturulan okul öncesi sınıfları sayesinde).
 Özel ve kamu hizmet sağlayıcıları arasında, yaş grubu, hizmet süresi,
ücret ve kapasite açısından çok büyük farklılıklar tespit edilmekte.
Source: World Bank, “The Supply and Demand of Child Care Services in Turkey: A Mixed Method Study”, 2015
5
Çocuk bakım hizmetlerinin mevcut kullanımı
düşük ve gerici
 3-5 yaş arası çocukların sadece %24,9’i merkez temelli çocuk bakım
hizmetlerinden yararlanıyor.
 Merkez temelli bakım hizmetleri, büyükannelerin yardımından (32,8%)
ve şahsi bakımından (27,1%) sonra, çalışan annelerin 3. seçeneğidir
 çalışan annelerin sadece %14,7’ü merkez temelli bakım hizmetlerini seçiyor.
 Çocuk bakım hizmetlerinin kullanımı annelerin eğitim durumuna göre
değişir.
 Merkez temelli bakım hizmetlerinden en çok yararlanan zengin
hanelerdir: ekonomik olarak dezavantajlı gruplardan gelen çocuklarn bu tür
bakım hizmetlerine ulaşmaları zordur (sadece % 17) .
 Kentsel alanlarda tesislerin sayısı 3-5 yaşında olan çocuk sayısına
göre anlamlı derecede düşüktür.
Source: World Bank, “The Supply and Demand of Child Care Services in Turkey: A Mixed Method Study”, 2015
6
Merkez bazlı bakım hizmetlerine yönelik, yerine
getirilmemiş talep beklentileri
 Ailelerin merkez temelli bakım hizmetlerine karşı olumlu tutumları :
o Sosyo-duygusal faydalar
o Bilişsel faydaları
o Anneler için
 Aileler mevcut yasal düzenlemelerinde bulunmayan bir takım kalite
standartlarının uygulanmasını arzu ediyor: güvenli bir ortam; temiz ve
hijyenik tesis; üniversite mezunu öğretmenleri; çocuk psikoloğu…
 3-5 yaş grubu için ve tam gün hizmetin sağlanmasına yönelik talebin
yanıt bulamaması (özellikle kentsel alanda).
 Ailelerin « ödeyebilirliği » (300-700 TL arasi) çocuk bakım hizmetlerinin
maliyeti arasında büyük bir fark var.
Source: World Bank, “The Supply and Demand of Child Care Services in Turkey: A Mixed Method Study”, 2015
7
Çocuk bakım hizmetlerine erişimdeki dış engeller
 Çalışan annelerin dörtte birinden azı çocuk bakım hizmeti
kullanmakta iken kullanmayanların %50’si çocuk bakım hizmetlerinden
faydalanma istekleri tespit edilmiştir.
 Neden şu an çocuk bakım hizmetlerini kullanmıyorlar?
 Ev ya da işyerlerine yakın çocuk bakım merkezlerinin eksikliği
 5 yaş altı çocuklar için yüksek maliyetler
 Servis saatleri ve günleri çalışan annelerin ihtiyaçlarına uyumsuzluğu
 3 yaşından küçük çocuklar için kalite eksikliği
 Ailelerin olumsuz tutumları :
 Güvenlik endişeleri;
 Çocuklara yönelik bakıcıların olumsuz davranışların olması ;
 Çocukların ihmali
Source: World Bank, “The Supply and Demand of Child Care Services in Turkey: A Mixed Method Study”, 2015
8
Türkiye’deki erken çocuk bakımı ve ilköğretim
hizmetlerinin temel sağlayıcıları
 Türkiye'de çocuk bakımı ve okul öncesi hizmetleri kamu ve özel sektör
tarafından sağlanıyor ve Milli Eğitim Bakanlığı ya da Aile ve Sosyal
Politikalar Bakanlığı tarafından akredite edilmektedir.
 Arz öncelikle kamu sağlayıcıları (% 85) tarafindan, çoğunlukla
yarım gün hizmeti ve 5 yas üstü için verilmektedir (çoğu ilköğretim
okullarındaki anasınıflar aracılığıyla).
 Belediyeler, STK'lar ve çalışanları için çocuk bakım hizmetleri
sağlayan işverenler, bu alanda da küçük oyuncular.
9
Bakım maliyeti
Çocuk bakım hizmetlerinin aylık fiyatları, kamu ve özel
sağlayıcıları arasında önemli bir farklılık göstermektedir
AVERAGE AND MEDIAN PRICES FOR PUBLIC AND PRIVATE SERVICE
PROVIDERS (INCLUDING VAT)
Private
Public
Average
Monthly half day price
528
249
Monthly full day price
790
504
Median
Monthly half day price
500
100
Monthly full day price
700
300
Source: World Bank, “Supply and Demand for Child Care Services in Turkey”, 2015
10
Bakım tesislerine yönelik olan yatırımlara
ana engeller
 Çocuk bakımının maliyetini, eğitim ve bakım kalitesi değil, yer ve
bina kalitesi maliyeti yönlendiriyor:
o Yatırım maliyeti yaklaşık 278.800 TL'dir (bina alımı ve kira fiyatı dahil
değil)
o Aylık işletme maliyetleri 21.200 TL olduğu tahmin edilmektedir.
 Yönetmeliklerin şartlarına uyumluluk göstermenin zorlukları:
o Bahçeli bir binada bulunması;
o Çocuk başına en az 1,5m2 bahçe alanı sağlanması;
o 4 yıllık üniversite diplomasına sahip bir öğretmen kadrosunun olması
Source: World Bank, “The Supply and Demand of Child Care Services in Turkey: A Mixed Method Study”, 2015
11
Özel sektördeki sağlayıcıların durumu:
Organize Sanayi Bölgeler ve Özel Şirketler
 150'den fazla kadın istihdam eden Türk şirketler çocuk bakım
hizmetleri için uygun bir yer sağlama zorunluluğuna tabidir.
 Mevcut mevzuata rağmen, doğrudan hüküm bünyesindeki çocuk bakım
hizmetlerinin temini özel sektörde oldukça zayıftır. Doğrudan çocuk
bakım hizmetin verilmesi nadirdir.
 Özel sektörün yatırımlarina karşı ana engeller:
o
Maliyet: Kuruluş ve işletme maliyeti yüksektir.
o
Uzmanlık eksikliği: Bir çocuk bakım merkezi birincil meslekleri
değildir.
o
Yönetmenliklerin şartları: Ya çocuk bakım hizmetini sunmak
zorunda değildir ya da yasal düzenmelerinin yerine getirilmesi
mümkün değildir.
Source: AFD, “Supporting Access and Continued Employment of Women by Enhancing Child Care Services in Turkey”, 2015
12
Belediye sağlayıcıların durumu
 Belediyelerin bakım merkezlerini kurma yetkileri hakkında net
yasal çerçeve bulunmamaktadır.
 Belediyelerin yatırımlarına karşı ana engeller:
o
o
Maliyet: Ciddi bütçe kısıtlamaları var.
Yönetmenliklerin şartları: Mevzuat olmadan çocuk bakım
olanaklarını sağlamak huzursuz bir pozisyona düşürebilir.
 Son zamanlarda, bakım hizmetleri sunumunda yeni bir kanun önerisi,
Türk Belediyeler için yeni sorumluluklar vermek amacıyla sunulmuştur
(64. Hükümetin 2016 Ulusal Reformlarında bu yasanın
gerçekleştirilmesi söz konusu).
Source: AFD, “Supporting Access and Continued Employment of Women by Enhancing Child Care Services in Turkey”, 2015
13
Erişilebilir ve uygun fiyatlı çocuk bakım hizmetlerinin
geliştirilmesi için güçlü bir politikanın ihtiyaci
 Çocuk bakım hizmetlerinın arzı ve talebi arasında, mevcudiyet, fiyat
ve kalite beklentileri açısından, bir uyumsuzluk olduğuna dair
kanıtlar bulunmaktadır.
 Nedenleri ?
o Kamu hizmet sunumunun ve finansal desteğinin yetersizliği ile birlikte,
o Özel kurumlara uygulanan sıkı düzenlemeler ve yüksek standartların
bulunması.
 Kapsamlı ve yararlı politikalar beklenmektedir :
 Hem arzını hem de ulaşılabilirliğini hedefleyen ve aynı zamanda, özellikle
işgücü piyasasına katılma potansiyeli olan kadınlar için, talep tarafında bu
hizmetlerin daha ekonomik olmasını sağlayan kapsamlı politikalar,
 Yüksek bir istihdam etkisi yaratması ve aynı zamanda Türkiye’deki
çocukların erken çocukluk gelişimi için yararlı olması.
Teşekkürler
Sürdürülebilir bir gelecek için…
Bilgi için:
AFD Istanbul Office
0212 283 31 11
[email protected]
http://turquie.afd.fr