docправна култура - PH International
download 
Şikayet Transkript
правна култура - PH International
HUKUKİ KÜLTÜR 7. SINIF ÖĞRENCİLERİ İÇİN EK KILAVUZ 1 Hukuki Kültür 7. SINIF ÖĞRENCİLER İÇİN KILAVUZ Müellifler: Mile Ginovski , Eğitim ve Bilim Bakanlığı Elena İvanovska , Eğitim ve Bilim Bakanlığı Georgi Pandeliev , Eğitim ve Bilim Bakanlığı Sali Saliya , İçişleri Bakanlığı Lilyana Yakovçevska, İçişleri Bakanlığı Jaklina Prosaroska , İçişleri Bakanlığı Temsilci: Eğitimi Geliştirme Bürosu, Makedonya Eğitim ve Bilim Bakanlığı Çevirmen: Meral Dalip Musli Lektör: Kefayet Abdürrahman Tasarım: Fineart Multimedia Baskı: Fineart Multimedia @ PH International / Project Harmony Inc.olarak Tüzel Kayıtlı, 2013 ISBN Kılavuz PH International tarafından, Amerika Uluslararası Narkotik Dışişleri Bakanlığı Bürosu ve içişleri bölümünün mali destekli hukuki sosyalleşme programı çerçevesinde ve Makedonya Cumhuriyeti’nin Eğitim ve Bilim Bakanlığı ile Dışişleri Bakanlığı işbirliğinde hazırlanmıştır. Sorumluluktan muafiyet: Bu yayında ye alan bilgiler Amerika Uluslararası Narkotik Dışişleri Bakanlığı Bürosu ve içişleri bölümünün görüşlerini yansıtmamaktadır. Bilgiler hakkında sorumluluğu sadece bu yayını hazırlayan müellifler üstlenmektedir. 2 ÖNSÖZ Geçen 20 yıl içerisinde Makedonya Cumhuriyeti demokratik bir toplum geliştirerek bu topluma ait değerler müfredata da dahil edilmiştir. Bu yüzden eğitim sisteminin tamamı, daha sonra güçlü bir vatandaş toplumunun geliştirilmesi ve hukuki üstünlüğün tam olarak sağlanmasında aktif rol oynayacak gençlerin eğitimine ağırlık vermektedir. Bu genç insanlar hukuk üstünlüğüne dayalı demokratik bir toplumu yaşatacak ve geliştirecek olanlardır. Bu sistemde ise hukuki kültür toplumun taşıyıcısı olacaktır. Hukuki kültür aslında ne demektir? Toplum, aynı değerleri, aynı ve bir tek hedefi ile fonskiyonel bütünlüğü olan insanlar topluluğu olarak tanımlanır. Öte yandan, aynı değerleri paylaşmayan ve aynı hedefi olmayan ya da fonskiyonel bütünlüğü olmayan insanlar topluluğu ahali olarak adlandırılabilir, fakat toplum olarak adlandırılamaz. Değerler sistemi, iyi olan ve istenen şeyler hakkında genel tutumu yansıtan normlardır. Değerler ve normlar arasındaki fark, değerlerin soyut, genel olgular olması, normların ise davranış yönergeleri ve kuralları olarak kullanılmasıdır. İnsan hakları konsepti, insan haysiyeti ve eşitlik prensibine dayalıdır. İnsan hakları, bireylerin haysiyetli yaşamasını sağlayacak en önemli olan normları tanımlar. İnsan haklarının evrensel karakteri, hiçbir fark gözetmeden herkese eşit bir şekilde ele alınmasına dayalıdır. Yukarıda belirtilen iki hususu mümkün kılan başka değerler de vardır. Bu değerler insanlar ile toplumlar arasında uyumu sağlamaktadır. Bu değerler ise şunlardır: - özgürlük; herkese karşı saygı; ayrımcılık karşıtı tutum; hoşgörü; sorumluluk. Çağdaş bir toplum anlayışı tüm insanların eşit olduğu prensibine dayalıdır. Sivil toplum daha geniş anlamda, insanların kendi çıkarlarını tatmin etmeye çalıştığı aile, devlet ve piyasa arasındaki alan olarak tanımlanır. Demokratik toplumlarda sivil toplum en değerli demokratik edinim olarak sayılır çünkü sivil toplum ortak bir iyiliğin sosyal anlamda düzenlenmesi demektir. Diğer yandan özgürlük hakkının temel hedefi, bireyin seçimi ve faaliyetlerine karışmamaktır. Birey verilen alternatif seçimler arasında faaliyet göstereceği biçimi seçme özgürlüğüne sahiptir. Fakat bu keyfi davranışa yol açabileceği için kesin bir tanım değildir. Keyfi davranış ve özgürlük arasındaki fark insanın yaşamında atacağı her adımda onu izleyecek olan sorumluluk bilincidir. Sorumluluk bireyin belirli işler yapma veya belirli şekilde hareket etme yükümlülüğüdür. 3 Makedonya demokrasisinin ortak değerleri anayasada kapsanmıştır. Anayasanın 2. maddesinde „Makedonya Cumhuriyeti’nde bağımsızlık vatandaşlardan kaynaklanmaktadır ve vatandaşlara aittir“ denilmektedir. Diğer yandan, birey ve toplum arasındaki özel ilişki Makedonya Cumhuriyeti Anayasası’nın 9. maddesinde yankı bulmuştur. Bu maddede „Makedonya Cumhuriyeti vatandaşları cinsi mensubiyet, ırk, renk, milli veya sosyal kökeni, siyasi ve dini inanışı, mülkiyet ve toplumsal durumu farketmeden, hak ve özgürlüklerinde eşittir. Vatandaşlar anayasa ve yasalar karşısında eşittir“. Bu anayasal düzenlemeler, Makedonya Cumhuriyeti’nde tüm vatandaşların eşit olduğu ve eşit haklara sahip olduğu bir demokratik toplumun geliştirilmesini belirler. Fakat bir toplum sadece hak ve imkanlara dayalı olmayıp, bunların sorumluluk ve mecburiyetlerle kombinasyon içinde olması şarttır. Bu da çağdaş toplumların önemli bir önkoşuludur. Her birey özgürlük ve sorumlulukları arasında kombinasyon sayesinde bir toplumun bir parçası olur. Bu tutum, düşünce ve davranışın oluşturulmasına yol açan hukuki sosyalleşme süreci olarak adlandırılır. Bu süreç üzerinden bireylerin düşünce ve davranışları toplum tarafından belirlenen kanunlar ve politikalar uyarınca oluşturulur. Bir bireyin hukuki sosyalleşmesi ne kadar daha güçlü ise ve onun sosyal değerlerin daha üst düzeye çıkarılmasında etkisi ne kadar daha büyük ise o toplumun hukuki kültürü de o kadar yüksektir. Hukuki kültürü, bir toplumun başka bir kültürle kıyaslanması için bir kriter olarak kullanabiliriz ve bu bizim için, sözkonusu toplumlarda demokrasi düzeyinin göstergesi olur. Kanunları öğrenmek: - Kanun çiğnemelerinin azalmasına Kanunların daha derin tanınmasına Bu kanunlara moral desteğin artmasına yol açar. Her bireyin ve kamuoyunun tamamının, kanunlar ve hukuki kültüre saygı gösterilmesine moral desteğinin artması için, hukuki sosyalleşme süreci en erken çocukluk çağında başlamalıdır. Bu süreçte, değişme çağında olan çocuklarla (14-16) çalışmak çok önemlidir. Çünkü bu çağda birey ilk kez kendi davranışlarını toplumsal değerler sistemiye uyumlaştırır. Bireyin bu çağda edindiği değerler, bu kişinin tüm yaşamının temeli olur ve onun ahlakını belirler. 4 I. ÇOCUK HAKLARININ KORUNMASI Çocukların kendi hak ve sorumlulukları ile tanışmasının hedefi herşeyden önce, onların bu hakları en iyi bir şekilde kullanması ve bu hakların ihlali durumlarında sistemin müesseselerinden yardım ve koruma aramasıdır. Giriş Çocuk haklarının korunması her demokratik toplumun temel değeridir. Makedonya Cumhuriyeti, çocuk haklarının korunmasına anayasanın 40. maddesinde yer vererek en üst hukuki düzeye yerleştirmiştir. Anayasanın 40. maddesinde şöyle denilmektedir: „Cumhuriyet, aileye özel ilgi ve koruma sunmaktadır. Evlilik, aile ve evlilik dışı beraberliklerde hukuki ilişkiler kanunla düzenlenmiştir. Velilerin, çocuklarının bakımı ve eğitiminde hakları ve sorumlulukları vardır. Çocuklar, yaşlı ve yıpranmış velilerine bakmak mecburiyetindedir. Cumhuriyet, velileri olmayan ve veli bakımından yoksun çocuklara özel koruma sağlar“. Uluslararası teşkilatlar çoğu kez, bir devletin, demokratik prensipleri koruma düzeyini, bir toplumdaki yaşamın tüm alanlarında çocuk haklarını koruma düzeyi üzerinden ölçmektedir. Birleşmiş Milletler Teşkilatı, her yıl, BM üyelerinin somut bir devlette vatandaş haklarına ne kadar özen gösterdikleri ve bu hakların ne kadar ilerlediğine dair analizler yapmaktadır. Çocuk hakları nedir Makedonya Cumhuriyeti’nin hukuk sisteminde çocuk haklarının korunması onaylanan Çocuk Hakları Beyannamesi, Aile Kanunu, Çocukları Koruma Kanunu ve diğer belgelerle düzenlenmiştir. Çocuklar yetişkin insanlardan „farklıdır“ ve tüm haklar, her zaman ve her yerde, kanunlarla çarpışan çocuklar da dahil olmak üzere, tüm çocuklar için geçerlidir. Özel destek ve koruma ihtiyacından dolayı, her devlet çocuk haklarının pratikte engelsiz olarak uygulanmasını sağlamalıdır. Çocuk hakları geniş faaliyet alanı kapsamaktadır. Çocuklar, yaşam hakkı, gelişme hakkı, her tür ayrımcılık yasağı, çocuk emeğinin istismar edilmesi yasağı, sağlık esirgeme hakkı, özgür düşünce ve ifade hakkı, kültürel ve ailevi hayata katılım hakkı, vatandaşlık hakkı, isteğine aykırı olarak kendi velilerinden ayrı olmaması, velileriyle temasına devam etme hakkı, milli ve dini mensubiyet hakkı, arkadaşlık ve toplanma özgürlüğü ve benzer temel ve en önemli haklara sahiptir. Bu hakların tam olarak ne olduğunu anlaak için, birkaç tanesini ayrıntılarıyla sayacağız: - Çocuk Hakları Beyannamesi uyarınca, çocuk doğuşundan itibaren yaşama hakkını kazanır. Doğduğu devlet ise hayatta kalma ve düzgün bir şekilde gelişmesini sağlamaktadır. Bu, 5 - - - - - çocuğun haysiyeti ve kişiliğinin gelişmesine ait mekanizmaların uygulanması anlamına gelmektedir. Çocuk Hakları Beyannamesi uyarınca, devletin, çocuklar arasında ayrımcılığı yasaklayacak mekanizmalar uygulaması gerekir ve tüm çocuklara, cinsiyet, yaş, milli ve dini mensubiyet, sosyal ve maddi durumu farketmeksizin, gelişmeleri ve bilgilenmeleri konusunda aynı yaklaşım sunmalıdır. Çocuk Hakları Beyannamesi uyarınca, bir çocuğun doğduğu devlet, çocuğun doğumunun zamanında kayıtlara geçmesi ve adı ve soyadı, bakım ve vatandaşlık hakkına sahip olması için mekanizmalar sağlaması gerekmektedir. Çocuk Hakları Beyannamesi uyarınca, devlet, çocuğun kimlik, ad ve ailevi ilişkiler hakkını sağlamalıdır. Çocuk Hakları Beyannamesi uyarınca, kendi düşüncesini kurma yeteneğine sahip bir çocuğa, devlet, çocuğun düşünce ve ifade özgürlüğü hakkını sağlamalıdır, ve yaşı ve olgunluğu uyarınca çocuğun bu düşüncesine ilgi göstermelidir. Çocuk Hakları Beyannamesi uyarınca, din hakkı, her çocuğun doğuştan itibaren sahip olması gereken haktır ve devlet bu hakkın korunması yönünde mekanizmalar sağlamalıdır. Makedonya Cumhuriyeti’nin Aile Kanunu uyarınca, çocuk, velileri tarafından bakılma, barındırılma, yaşamı ve sağlığının korunması, kendi başına yaşama ve çalışması için yetiştirilmesi, eğitimi, öğrenimi ve ailesinin sahip olduğu şartlar uyarınca mesleki yetiştirilmesi için, optimal şartların sunulması hakkına sahiptir. Makedonya Cumhuriyetinin Aile Kanunu uyarınca, çocuklar kendi aileleriyle yaşama hakkına sahiptir. Sadece çocukların yararına olan durumlarda veya çocuk ve velilerinin ortak yararına olan durumlarda, çocuk velilerinden ayrı yaşayabilir. Eğitim alanında, çocuklar, parasız ders kitaplarına sahip olma, okula kadar parasız ulaşım (özel şartlarda), çok sayıda burs alma ve benzer haklardan yararlanabilirler. Burada, Çocuk Hakları Beyannamesi uyarınca, „18 yaş altındaki her insan çocuktur “ ibaresini hatırlatmakta yarar vardır. Farklı hukuk sistemi ve kültürel geleneği olan çok sayıda devlet arasındaki işbirliği sonucu düzenlenen Çocuk Hakları Beyannamesi, devletlerin çocuk haklarını korumasını ve uygulamasını gerektiren ve genişçe kabul edilen standartlar „paketidir“. 6 Çocuk haklarının korunması Daha önce de bahsedildiği gibi, Makedonya Cumhuriyeti Çocuk Hakları Beyannamesi’ni imzalayan bir devlet olarak, çocuk haklarının korunması yönünde çok sayıda faaliyet gerçekleştirmektedir. Fakat, Makedonya Cumhuriyetinde, çocuk haklarının korunmasında Makedonya Cumhuriyeti Hükümeti’nin belirli belgelerinin etkisi de görülmektedir. Bunların arasında: Makedonya Cumhuriyeti Hükümeti’nin 2011-2015 Çalışma Programı, Makedonya Cumhuriyeti’nin 2008-2015 Demografik Gelişme Stratejisi, Makedonya Cumhuriyeti Hükümeti’nin Stratejik Önceliklerin Belirleme Kararı ve çocuk haklarının korunmasının daha iyi duruma getirilmesine etki eden diğer belge ve analizler yer almaktadır. Çocukları Koruma Kanunu düzenlemeleri uyarınca, „çocuk haklarının korunması, çocuk hakları, velilerin aile planlama hak ve sorumlulukları ile devlet ve yerel yönetim birimlerinin insancıl nüfus politikasına dayalı örgütlü bir faaliyettir“. Çalışma ve Sosyal Politika Bakanlığı, Eğitim ve Bilim Bakanlığı, Sosyal İşler Merkezleri, kamu kurumları olarak çocuk yuvaları, ilk ve orta okullar ile çok sayıda sivil toplum kuruluşları çalışmalarının en büyük kısmını çocuk haklarının korunmasına adayan müesseselerdir. Makedonya Cumhuriyeti her yıl Çocukların Korunmasına İlişkin Yılık Program onaylamaktadır. Devlet, çocuk haklarının temel taşıyıcısı olarak, mali imkanları kapsamında, 7 belirli çocuk grubu velilerine, çocukların bakımı, yetiştirilmesi ve korunması için belirli miktarda maddi yardım vermektedir. Çocukların korunma hakları, devletin, Makedonya Cumhuriyeti bütçesinden sağladığı parasal ödeneklerle desteklenmektedir. Parasal ödenekler: ailenin maddi durumuna destek amacıyla çocuk ödeneği hakkı, özel ödenek hakkı, ilk doğan çocuk için bir kereye mahsus verilen parasal destek, katılım ve velilere çocuk ödeneği şeklinde gerçekleşir. Daha önce de bahsettiğimiz gibi, çocuk haklarının korunması, her çağdaş toplum için bir sınav niteliğindedir ve bu yüzden bu hakları istismardan koruyacak mekanizmalar öngörülmektedir. En sık görülen çocuk istismarları arasında, fiziksel istismar, psiklojik ve duygusal istismar, cinsel istismar, çocuk emeğinin istismarı ve benzerleri yer almaktadır. Yukarıda sayılan çocuk istismarlarına karşı, toplumsal sistem, önleyici koruma mekanizması olarak eğitim kurumları, devletin sosyal daireleri ve çocuk haklarının istismarına karşı önleyici mekanizma niteliğinde polis olmak üzere, erken teşhis ve önlem konusunda bir dizi koruma mekanizmaları uygulamaktadır. Çocuk sorumlulukları Her demokratik toplumda çocuk haklarının ihlali ve istismarı olaylarının kaldırılması ve zamanında önlenmesi gerektiği tartışılmazdır. Fakat çocuklar bu hakların başta gelen „kullanıcıları“ olarak birtakım sınırlama, sorumluluk ve yükümlülük de taşımaktadır. Kanunlar ve kanuni düzenlemeler, her insan için olduğu gibi (belirli şartlarda) çocuklar için de geçerlidir. Çocuk en başta kendisine karşı, daha sonra da etrafındakilere karşı sorumluluk taşımalıdır. Çocuk, velileri ve arkadaşlarına karşı saygı duymalı ve sorumlu davranması gerekir. Yakınlarını kırmamalı ve küçük düşürmemelidir. Çocuk Hakları Beyannamesi’nde yer alan haklara karşı, ve özellikle de farklı milliyet veya dinden olan yada farklı sosyoekonomik durumu olan aileden, gelen arkadaşına karşı ayrımcılık göstermemesi ve onu kırmaması gerektiğini belirten bölüme çocuklar da saygı göstermelidir. Sorumluluk örneklerini, hareket etme ve faaliyet yapma özgürlüğü, kamu düzen ve asayişi ihlal etmek, suç eyleminde bulunmak (hırsızlık) gibi anayasal ve yasal düzene aykırı faaliyetlerde bulunma hakkının verilmeyişinde görebiliriz. Bu nedenle, devlet, „çocuk hakları istismarcıları“na karşı davranışı öngören kurumlar ve prosedürlerden oluşan mekanizmalar geliştirmiştir. Makedonya Cumhuriyeti devlet olarak, İlkokul Eğitim Kanunu’nda ve Ortaokul Eğitim Kanunu’nda, ilk ve ortaöğrenimin „zorunlu“ olduğunu belirterek, çocukları yükümlülüğe bağlamaktadır. Çocukların ilk veya ortaokul öğrenimi alıp almama hakkı yoktur. Örneğin, özürlü olmayan nedenlerle derslere girmemesi durumunda, hem çocuğa hem de çocuğun ailesine belirli yaptırımlara yol açar. Davranışlarıyla, okul çevresinde devamlı olarak tatszız olaylara neden olan çocuk okuldan da uzaklaştırılabilir. Çalışma hakkı da, Makedonya Cumhuriyeti’nde anayasal hak olarak garantilenmiştir. Fakat çocuklar yaş ve psikofizik gelişimlerindeki sınırlamalardan dolayı bu hakkı „kullanamaz“. Çocuk bu dönemde okuma, okula gitme ve kişiliğini geliştirmekle yükümlüdür. Çocuk ödeneği hakkını da her çocuk kullanamaz çünkü sınırlamalar vardır. Çocuk ödeneği hakkını sadece maddi imkanları zor ailelerden gelen çocuklar kullanabilir. 8 Vaka Çalışması K.M. okulda iyi bir başarıya sahip onbir yaşında bir öğrencidir. Yaşı daha çok küçükken kitaplarla arkadaşlık kurmayı ve bilgisini geliştirmeyi severdi. Sosyal durumu düşük bir aileden gelmesine rağmen dersler için gereken malzemeleri okul arkadaşlarından istemeye çaba gösterirdi. Okumaya karşı olan isteği annesi tarafından destek görüyordu. Fakat babası, K.M.’nin büyüdüğünü, ev işlerinde annesine yardımcı olması ve aileye katkı sunması gerektiğini düşünüyordu. Bunun neticesinde, K.M. bir sonraki ders yılında okula devam etmedi çünkü babası onun gereksiz yere zaman kaybettiğini ve bu şekilde aile kazancında annesine yardımcı olacağına karar vermişti. Hem annesi hem de K.M. babasının bu kararından dolayı hayal kırıklığına uğramıştı. Kaynakça: Çocuk hakları Beyannamesi Aile Kanunu Çocukları Koruma Kanunu İlkokul Eğitimi Kanunu Ortaokul Eğitimi Kanunu Tanım Ayrımcılık her çeşit fark yaratmak, insanların ortak kimliklerine dayalı istifade yada sınırlama yapmaktır (cinsiyet, sınıf, etnik köken, cinsel kimlik). Bu sayede insan hak ve özgürlüklerinin gerçekleşmesi veya korunmasını tehlikeye atıyor veya engellemektedir. Sonuç 1. Çocuk hak ve özgürlüklerine saygı göstermek en yüksek ve en önemli toplumsal değerlerden biridir. İnsanın bağımsızlığı, haysiyeti, yaşadığı çevrede kalma hakkı çok sayıda yerli ve uluslararası kural ve düzenlemelerle korunmuştur. 2. Çocuk hakları bir kategori olarak, bir demokratik toplum için daima bir „sınav“dır. Bir toplumun ne kadar demokratik olduğu, o toplumda insan haklarının korunması, tanıtımı ve geliştirilmesinde görülmektedir. Bu nedenle Birleşmiş Milletler ve çok sayıda sivil toplum kuruluşu, vatandaş haklarının ne kadar korunduğu ve geliştirildiğine dair her BM üye ülkesi için ayrı ayrı analizler yapmaktadır. 3. Çocuk hakları tartışma götürmeyen kategoridir. Makedonya Cumhuriyeti tarafından onaylanan Çocuk Hakları Beyannamesi, Makedonya Cumhuriyeti Anayasası ve çok sayıda kanunlar bu hakların tartışılmazlığını garantileyen temellerdir. 4. Çocuk haklarının istismarı, cezalandırıcı ve toplumsal yasağı olan kategoridir. Makedonya Cumhuriyeti, çocuk haklarının istismar olaylarını önleyecek ve önleyici bir şekilde ortadan kaldıracak çok sayıda mekanizmaya sahiptir. 9 II. ÇOCUK HUKUKU Çocuk hukuku her çocuk için geçerlidir. Her birey, en küçük yaştan itibaren, çocuk hakları sisteminin bir organize sistem aracılığıyla gençlerin olumsuz davranışını engelemeyi amaçlayan kanuni düzenlemeler ve müesseselerin bir toplamı olmasını bilmelidir. Herşeyden önce, gençleri olumsuz faaliyetlerde bulunma niyetini engelleyecek şekilde etkilemek ön plandadır. Bunun neticesinde, gençleri bu konu hakkında bilgilendirmekle gerçekleşen önleyici hedef de ortaya çıkmıştır. Giriş Çocuk hukuku suç sorumluluğuna alınamayacak yaşta olan kişilere uygulanan ceza hukukudur. Dünyanın birçok ülkesinde, çocuk hukuku kanunu 18 yaş altında olanlara uygulanmaktadır. Çocuk hukukuna ilişkin mevzuat genelde özel çocuk hukuku kanunu çerçevesine konulmuştur. Bu sistemin en önemli hedefi çocukları cezalandırmak değil onların rehabilitasyonudur. Çocuk hukuku özel çocuk mahkemeleri veya aile mahkemelerinde uygulanır. Bu kanuni düzenlemelerin temel hedefi, suç işleme riskinde olan çocuklara karşı topluluğun karşılığının standartlaştırılması, bu alanda çalışan profesyonel kadroların kapasitelerinin güçlendirilmesi ve bu alana teknik destek sunmaktır. Çocuk hukukun tanımı ve önemi Çocuk hukuku kurumu riskli çocuklar ve kanunda suç olarak belirlenen faaliyetlerin faili çocuklara uygulanan ceza mevzuatıdır. Çocuk hukuku bu hedef grupların öncelikli çıkarı durumundadır çünkü bu çocukları suç ve şiddet, hak ve özgürlüklerinin zedelenmesinden korur ve doğru gelişimini sağlar. 10 Çocuk hukuku onarıcı hukuğun uygulanmasını destekler. Topluma yeniden kazandırılma hukuku, mahkeme veya başka bir organ tarafından işleme tabi tutulan çocuğa yardım, ilgi ve onun korunmasında, Makedonya Cumhuriyeti Anayasası’yla garantilenen hak ve özgürlüklerinin korunması, ve Makedonya Cumhuriyeti Anayayası uyarınca onaylanan Çocuk Hakları Beyannamesi ve çocuk durumlarını ele alan diğer uluslararası sözleşmelerle insancıl önlemlerin uygulanmasını öngörür. Makedonya’da Çocuk Hukuku Kanunu 18 yaş altında olan çocuklara uygulanır. Çocuk Hukuku Kanunun başlıca hedefi, çocuğun cezalanması değil rehabilitasyonundan oluşmaktadır. Çocuk hukuku, sosyalleşme, eğitim ve yeniden eğitim ile alternatif önlemlerin alınma ihtiyacını da ortaya koyar. Çocuk hukuku sayesinde, kurban-çocuk korunur ve çocuk suçlarını önleme önlemleri alınır. Temmuz 2007 yılında Çocuk Hukuku Kanunu getirildi. Makedonya’da çocuk hukukunda reform anlamında olan sözkonusu kanun, suç işleyen çocukları suç işleyen yetişkinlerden ayırdığı için, Makedonya Cumhuriyeti’nde yeni uyumlu ve kodifike sistem için hukuki kurumsal çerçeve oluşturmuştur. Sözkonusu kanunun 1.maddesiyle „ riskli çocuklar ve kanunda suç olarak belirlenen faaliyetlerin faili çocuklara karşı işlem tespit edilir, yardım, ilgi ve korumanın uygulanması şartları ile çocuğa karşı alternatif ceza önlemleri, riskli çocuklar ve kanunla suç olarak belirlenen faaliyetlerin faili çocuklara karşı işlemlere dahil olan organların durumu, rolü ve yükümlülüğünün yanı sıra eğitim ve alternatif ceza ile önlemlerin uygulanması belirlenir“. Dünyada, gerçekleştirdiği suç ve bu suçtan doğan olumsuz neticelere bağlı olarak, çocuğa karşı bir yetişkin olarak mı dava yürütülmesi gerektiği ve çocukların özel kurumlarda mı yoksa ceza öngören suçlar işleyen yetişkinlerin de yerleştirildiği kurumlara yerleştirilmesi gerektiği konusunda tartışmalar hala sürüyor. Sorular: Çocuk hukuku tanımı sizin için ne anlam taşır? Makedonya’da bağımsızlığını ilan edilmesinden önce çocuklara karşı nasıl davranılırdı? Makedonya’da çocuk hukuku sistemi hangi doğrultuda gerçekleşir? Suç işeyen çocukların mahkeme işlemlerinde yetişkin olarak ele alınması gerekip gerekmediğine dair tartışma. 5. Suç işleyen çocukların özel kurumlarda mı yoksa suç işleyen yetişkinlerin de yerleştirildiği kurumlara yerleştirilmesi gerekip gerekmediğine dair tartışma. 1. 2. 3. 4. Çocuk Hukuku’nu ele alan hukuki hususlar (belgeler, düzenlemeler) Makedonya Cumhuriyeti’nde Çocuk Hukuku, Makedonya Cumhuriyeti Anayasası, çok sayıda kanun ve kanuni düzenlemeler, önleme devlet strateji ve programlarıyla ele alınır. Çocuk Hukuku Kanunu Temmuz 2007’de onaylandı fakat 30 Haziran 2009 yılından itibaren geçerli oldu. Bu kanunun getirilmesi ve uygulanmasının hedefi, çocukları suç, şiddet ve onların hak ve özgürlüğü olduğu gibi sağlıklı gelişimini engelleyen olaylardan korumak, suç 11 işleyen çocukları ve onları yeniden suç işlemekten korumak, onların sosyalleşmesi, eğitimi ve yeniden eğitimini sağlamak, çocuklara yardım ve ilgi sunmak ile, mahkeme işlemlerinde, Makedonya Cumhuriyeti Anayasası ve Çocuk Hakları Beyannamesi’yle, Makedonya Cumhuriyeti Anayasası uyarınca onaylanan çocukların hukuk sistemindeki yerine ilişkin diğer uluslararası sözleşmelerle garantilenen çocuk hak ve özgürlüklerini korumaktır. (Çocuk Hakları Kanunu’nun 2.Maddesi). Çocuk Hukuku Kanunu şu tanımları belirler: çocuk, riskli çocuk, daha küçük çocuk, daha küçük riskli çocuk, daha büyük çocuk, daha büyük riskli çocuk, daha genç yetişkin. Çocuk Hukuku Kanunu çocuğa, suç veya ceza işlemiyle suçlanan yetişkinlerin sahip oldukları tüm hakları garantilemektedir. Çocuğa, kanun ile tespit edilen önlemin verilmesinde her zaman önleyici, koruyucu ve eğitici önlemlerine öncelik verilir. Bu önlemler, çocuğa korunma ve yardım, eğitim ve yeniden eğitim sağlanması için verilir. Cezalandırma, suç işleyen çocuğa daha güçlü etki yapmak olduğu gibi, suç işlemeyen çocuklara da, ileride suç işlememesi yönünde etki etmeyi hedefler. Çocuklara verilebilecek önlem türleri Eğitici önlemleri 1. Disiplin ihtarı yada çocuk merkezine sevketmek 2. - veliler/vasiler - barındırıcı aile veya - Sosyal İşler Merkezinde Daha sıkı gözetim altında tutulması önlemi 3. Kurum önlemleri - Eğitim kurumuna sevkedilmek - Eğitim-ıslah evine sevkedilmek Mahkeme, daha sıkı gözetim önlemlerine ek olarak çocuğa özel yükümlülükler de ilave edebilir: okula devamlı gitmesi, zarar verdiği kişiden bizzat özür dilemesi, suç sonucu ortaya çıkan hasarı onarması yada ödemesi, alkollü içecekler, uyuşturucu ve diğer psikotropik maddeler kullanmasının yasaklanması, kendisine kötü etki eden şahıslarla görüşmesinin yasaklanması, belirli bir insancıl teşkilata üye olması, zamanını iyi değerlendirmesi vb. Ceza önlemleri Bu önlemler, sadece, suç işleyen daha büyük çocuğa, suçun yol açtığı zararların ağır olması ve suçun yüksek olup eğitim önleminin verilmesinin yeterli olmadığı durumlarda verilir. Ceza önlem türleri 12 1. 2. 3. 4. Çocuk hapisi Para cezası Belirli tür veya kategoriden olan motorlu araç kullanma yasağı Yabancının ülkeden dışlanması Alternatif önlemler Bu önlemler, çocuğa ceza uygulamanın kaçınılmaz olmadığı durumlarda verilir. Alternative önlem türleri: 1. Şartlı sıkı gözetim 2. Çocuğa karşı mahkeme işeminin şartlı olarak durdurulması 3. Kamu yararlı çalışma Güvenlik önlemleri 1. Eğitici önleme veya cezanın yanısıra güvenlik önlemi-zorunlu psikiyatrik tedavi ve sağlık merkezinde tutulma önlemi verilir, yada 2. Tutuklanmadan zorunlu psikiyatrik tedavi veya 3. Alkol ve uyuşturucu bağımlıların zorunlu tedavisi Makedonya, Çocuk Suçlarını Önlemeye dair Uluslar Strateji de hazırlamıştır. Çocuk suçlarını önlemeye dair Uluslar Strateji (2010-2020), Makedonya Cumhuriyeti’nde, çocuk suçlarını önlemeye yönelik stratejik yönelim ve önceliklerin tespit edilmesini hedefleyen ilk stratejidir. Sözkonusu strateji, aile, okul, topluluk, medya, mevzuat ve riskli çocuklarla çalışan tüm diğer ilgili tarafların, önleyici politika ve önlemlerin geliştirilmesi ve uygulanmasında dahil edilmesini öngörmektedir. Strateji kanunla çarpışan çocukları da kapsamaktadır. Bu stratejinin gözönünde bulundurduğu önemli hususlardan biri çocuk suçlarının başarılı bir şekilde önlenmesi için bu suçlara yol açan: yoksulluk, ilgisizlik, istismar veya sosyal dışlanma gibi temel nedenlerin de çözülmesi gerektiği yönündedir. Sorular: 1. 2. 3. 4. 5. Makedonya Cumhuriyeti’nde Çocuk Hukuku hangi kanunla düzenlenmiştir? Bu kanunun getirilmesinin hedefi nedir? Suç işleyen çocuğun cezalandırılmasının hedefi nedir? Çocuklara karşı hangi tür önlemler alınabilir? Mahkeme, sıkı gözetim önlemlerin yanısıra, çocuğa özel yükümlülükler de verebilir. Birkaçını sayınız. 13 Çocuk Hukukunu İzleme Sistemindeki Kurumlar Çocuk Suçlarını Önleme Devlet Konseyi Çocuk Hukuku Kanunu uyarınca, Çocuk Suçlarını Önleme Devlet Konseyi kurulmuştur. Devlet konseyinin üyeleri Makedonya Cumhriyeti Meclisi tarafından atanmıştır. Devlet Konseyinin görevi: Çocuk Suçlarını Önleme Ulusal Stratejisini onaylamak, strateji uyarınca yıllık plan ve programlar hazırlamak, kanunda muhtemel reformlarla ilgili teklifler sunmak, çocuk suçları alanında araştırmaların yapılması girişiminde bulunmak ve kendi faaliyetleri ile çocuk hakları ve çocuk suçları konusunda yıllık raporlar hazırlamaktır. Çocuk Suçlarını Önleme Belediye Konseyleri Çocuk Suçlarını Önleme Belediye Konseyleri durumları izler; durumun düzeltilmesi ve yerel yönetimin çocuk suçlarının önlenmesinin yanısıra suç işleyen çocuklara karşı davranış konusunda programlar geliştirme girişimlerinde bulunur. Belediye konseylerinde, veli, öğrenci, öğretmen dernekleri, polisler, sağlık kuruluşları ve benzer temsilciler de yer alır. Polis Polis karakollarında çocuk suçlarından sorumlu özel müfettişler vardır. Bu müfettişler çocuklar tarafından gerçekleştirilen suçlar ve çocuklara karşı gerçekleştirilen suçların araştırılmasında özel timler olarak çalışır. Her polis karakolunda, resmi görevlerinin yanısıra, çocuk suçlarının önlenmesine yönelik çalışmalar yapma yükümlülüğüne sahip resmi memurlar – önlem müfettişleri de vardır. Onların faaliyetleri genelde okullar, sokak çocuklarını günlük barındırma merkezleri, yerel yönetim ve topluluklarla devamlı temaslar sürdürür. Ombudsman Çocuk hukukunda ombudsmanın olağanüstü önemi vardır. Diğer resmi görevlerinin yanı sıra, ombudsman çocuk haklarının korunmasına özen gösterir. Ombudsmanın ofisi kapsamında ombudsman vekili tarafından yönetilen ve kurumlaşmış çocuk haklarına öncelik verilen özel bir çocuk hakları bölümü mevcuttur. Mahkeme ve mahkemenin çocuklarla çalışması Suç eylemi ile suçlanan 14 ile 18 yaş arası çocuklar ilgili mahkeme daha doğrusu çocuk hakimi tarafından yargılanma hakkına sahiptir. Bu hak, üç yıl üzerinde cezalandırılabilir suçlara sınırlandırılmıştır, çünkü daha hafif suçların tespit edildiği vakalar sosyal işler merkezlerine sevkedilir. Çocuk Hukuku Kanunu’nun 9. maddesinde “idari işlemde alınan kararlara karşı” itiraz hakkı tanınmaktadır. 14 Uzmanlaşmış Çocuk Hakimleri Ve Savcılar Çocuk Hakları Kanunu’nda, daha geniş yetki alanı olan asliye mahkemelerinin çocuk suçlarına ait, bir çocuk hakimi ve tecrübeli ile çocuklara yaklaşımı bilen iki hakimden oluşan mahkeme heyetinin yer aldığı uzmanlaşmış mahkeme bölümleri olması gerektiğini belirtiyor. Çocuk hakimleri, tüm görevleri, daha doğrusu Avrupa Ceza Hukuku’nda mevcut üç görevi gerçekleştirir (soruşturma hakimi, başhakim ve cezanın uygulanmasından sorumlu hakim). Çocuk hakimleri, hazırlık işlemi dahil bazı görevleri tek başına gerçekleştirir, temel duruşma dahil bazı görevler ise çocuk konseyinin yetkisindedir. Çocuk hakimleri suç dosyalarından da yükümlüdür. Sosyal İşler Merkezi Sosyal İşler Merkezleri’nin çocuk hukukunu uygulama sisteminde önemli rolü vardır. Bu merkezlerin polis, okul, aile, mağdur veya herhangi başka birinden gelen ihbar üzerine harekete geçen uzman timleri vardır. Bu ihbar özel kayıt dosyasında kayıtlanmalıdır. Belirli süre içinde, Sosyal İşler Merkezi çocuğu ve onun ailesini çağırmalı ve “somut olay veya risk durumunda gerçek şartların“ tespit edilmesi için güvenilir karakterli işlem başlatmalıdır. Çocuğun vekili olan avukatın katılımı şarttır. Uzman timle konuşmanın ardından yasal süre içerisinde avukat olayla ilgili hukuki düşüncesini sergilemelidir. Uzman timin avukatın düşüncesini kabul etmemesi veya avukat gereken düşünceyi vermesi halinde, kararı vermek üzere olay ilgili çocuk hakimine devredilir. 30 gün içerisinde Sosyal İşler Merkezi’nin uzman timi çocuğa yardım programı hazırlamalı, ek olarak verilen 10 gün içinde ise, onların programa katılması yönünde hazırlığı ve yeteneğini tespit etmek üzere çocuğun ailesiyle bir kez daha görüşmelidir. Programın gerçekleşmesi sırasında ise uzman tim en az ayda bir kez aile ile biraraya gelmelidir. Aile, önlemlerin uygulanması sırasında işbirliği yapmaması halinde, Sosyal İşler Merkezi karar vermek üzere, olayı ilgili çocuk hakimine devreder. Sosyal İşler Merkezi, polis, savcılık ve mahkemelerin işlem yaptığı dosyalarla ilgili şunları dahil etmektedir: - - İşlemin uygunluğu konusunda savcıya öğüt vermek; Suç işleminin uygunluğu konusunda çocuk hakimine öğütler vermek; Savcının hazırlık işlemini atlatmaya karar vermesi halinde, çocuk hakkında ve suçun işlendiği şartlar hakkında rapor hazırlamak; Suçlanan çocuk ve kurban arasında hasarın giderilmesi veya suçun yol açtığı zararlı sonuçların onarımı konusunda anlaşmaya varılması halinde, savcıya öğütler vermek; Hazırlık işlemi sırasında çocuğun karakteri, yaşam şartları, zihinsel gelişimi ve bundan önce muhtemel suç dosyası hakkında geçerli veriler sağlamak ve gerektiğinde duruşmalara katılmak; Talep edilmesi halinde, hazırlık işlemi sırasında çocuğun barındırıldığı kurumu gözetlemek; Arabulucuk işleminde yardım sunmak; 15 - Çocuğun soruşturulmasının olumsuz netice verebileceği durumlarda, mahkemeye tavsiyede bulunmak; Son duruşmaya katılmak (zorunlu değil). Sosyal İşler Merkezleri’nin mahkeme tarafından verilen cezaların uygulanması konusunda önemli görevleri vardır: - Veli gözetimi emirlerinin uygulanmasını takip etmek ve gerek duyulduğunda yardım sunmak; - “Sıkı gözetim” önleminin uygulanması; - “Şartlı olarak serbest edilen“ mahkum çocukların gözetim ve kontrolü; - Şartlı tahliye ve adli takibatı şartlı tahliyesinin uygulanmasının gözetimi, kontrolü ve yardımı; - Kamu yararına yapılan işlerin gözetlenmesi; - Çocuğun, evinden gönderildikleri kuruma transferinin koordinasyonu. Savcı Suç işlemekle suçlanan çocuğa karşı hukuki işlemin başlatılması savcının talebi üzerine mümkün olabilir ve bu işlem, sadece, davacının, suç eyleminin işlendiğinin tespit edilmesi gününden itibaren üç aylık süre içinde savcıya talepte bulunması halinde başlayabilir. Savcı, dava açmamaya karar verirse, mağdur tarafı bu kararı hakkında bilgilendirmelidir. Mahkemeye özel dava açamayan mağdur taraf, bildiriyi kabul etmesinden itibaren sekiz gün süre içerisinde savcıdan dosyayı gözden geçirmesi üzere mahkemenin çocuk konseyine sevketmesini talep edebilir. Çocuk konseyi, çocuk hakimi önünde çocuğa karşı işlem başlatıp başlatmayacağına dair karar alır. Savcı bu işlemde hazır bulunabilir ve kanunla kendisine tanınan yetkileri uygulayabilir. Üç yıla kadar hapis cezası veya parasal ceza öngörülen suç vakalarında, suç eyleminin karakteri, suç eyleminin yapıldığı şartlar veya çocuğun daha önceki ahlakı ve karakteri bunu gerektiriyorsa, savcı işlemin devam etmesinden vazgeçebilir. Şartların tespit edilmesi için, savcı, bilgi isteyebilir veya çocuğun veli/vasisini, başka şahısları veya kurumları konuşmaya çağırabilir. Savcı, Sosyal İşler Merkezi’nden de düşünce isteyebilir. Çocuklar, ceza yargılamasında yetişkinlerin sahip olduğu tüm haklara sahiptir. Fakat, çocuğun özellikleri (onun psikolojik, fiziksel, duygusal ve entellektüel gelişimi) ve çocuğun kişiliğinin korunması ihtiyacından dolayı, bu haklar daha güçlü bir şekil alır. Suç işlediği sanılan çocuk belirli sürede, kanunla kurulan mahkeme önünde, ve Ceza Kanunu, Suç İşlemi Kanunu ve Çocuk Hukuku Kanunu uyarınca ceza yargılamasında sanığa tanınan tüm hakların garantisi ile, bağımsız ve tarafsız adaletli yargı hakkına sahiptir. (Çocuk Hukuku Kanunu Madde 81). Çocuğa karşı mahkeme işlemlerinin tüm aşamalarında çocuğun avukatının katılımı daha doğrusu çocuğun haklarının onun avukatı/vekili tarafından temsil edilmesi şarttır. 16 Mahkeme, çocuğun ve ailesinin özel hayatını korumak mecburiyetindedir. Bu yüzden çocuğa karşı yürütülen davalar kamuoyuna kapalıdır. Çocuk Hukuku Kanununun 99.maddesi uyarınca, çocuğa karşı ceza yargılamasında hukuk işlemi sadece savcının talebi üzerine yapılır. Aynı kanunun 102.maddesi, başsavcının, ilgili mahkemenin çocuk hakimine hazırlık işlemi başlatması talebinde bulunmasını öngörmektedir. Çocuk hakimi savcının talebini onaylamaması halinde, asliye makemesinin çocuk konseyininin bu konuda karar almasını talep eder. Çocuk hakimi hazırlık işeminin başlamasına gerek olmadığını tespit etmesi halinde, Sosyal İşler Merkezi’nden çocuk ve suçun işlendiği şartar hakkında rapor isteyebilir, merkez ise bu raporu bir aylık süre içinde sunmalıdır. Raporu kabul ettikten sonra, çocuk hakimi, sekiz günden daha uzun olmayan bir süre içinde nihai kararın verilmesi için, dosyayı çocuk konseyine sunar. Çocuk konseyi, hazırlık işleminin yapılmasına gerek kalmadığını tespit etmesi halinde, çocuk hakimini bu işlemi başlatmakla yükümlendirir. Hazırlık işleminin bitmesinin ardından çocuk hakiminin esas duruşmaya karar verdiğinde, Ceza Kanunu düzenlemeleri uygulanacaktır. Çocuk Hukuku Kanunu, çocuğun kurban olduğu suç eylemleri üzerine yürütülen işlemde, mahkemeler, savcılar ve İçişleri Bakanlığı yetkilileri sadece gerekli eğitim, çocuk hakları alanında özel bilgi ve tecrübe ve çocukların hukuki korunması alanında bilgiye sahipse, işleme katılabilir. Sözkonusu kanun, kurban rolündeki çocuğa, onun çıkarı ve psikolojik gelişimini korumak amacıyla özel soruşturma metotları öngörmektedir. 2010 yılında getirilen yeni Ceza Kanunu’nun 215.maddesi, şahitlik yapmak zorunda olmadığını anlamayan çocuk soruşturulduğunda, mahkeme kararı bu ifadeye dayandırılamaz. Ceza Kanunu’nun 232.maddesi, savunmasız kurban ve şahitler için özel soruşturma önlemleri öngörmektedir. İşlemi yürüten organ, yaş, sağlık durumu, suç eyleminin karakteri veya ondan çıkan sonuçlar veya olayın diğer şartları uyarınca, savunmasız kurban veya şahitlerin daha doğrusu insan tacirliği, şiddet yada cinsel istismara kurban çocuk olduğunu tespit ederse, ve soruşturma işlemini yürüten makamın bulunduğu mekanda yapılması çocuğun psiko-fizik sağlığına etki edebileceği belirlenirse, soruşturma aşağıdaki şekilde yürütülür: - Mağdur ve şahitlere sorular sadece işlemi yürüten makam üzerinden yöneltilebilir, bu makam ise, suç işleminin çocuğun kişiliği, bedensel ve ruh sağlığına olumsuz etki etmesini engellemek amacıyla çocuğa özel ilgi ile yanaşır. - Mağdur ve şahitlerin soruşturulması psikolog, sosyal görevli veya diğer yetkili şahsın yardımıyla yürütülebilir. İşlemi yürüten makam ise, ses ve görüntü taşıyıcısı olan teknik araçların yardımıyla yapabilir ve taraflar ve işleme dahil olan diğer kişilerin mağdur yada şahitin bulunduğu mekana alınmamasına karar verebilir. Taraflar, avukat ve soru sorma hakkı olan şahıslar, sorularını işlemi yürüten makam, psikolog, pedagog, sosyal görevli veya başka bir yetkili aracılığıyla sorar. 17 Çocuk Hukuku Kanunu’nun 138. maddesinde “İşlemin çocuğun sorgulandığı bölümünde veya işleme bağlı faaliyetlerin yapıldığı sırada, çocuğun kişiliği ve gelişimine olumsuz etki edebilir kaygısıyla, soruşturmayı kamuoyuna kapalı olarak sürdürebilir“ deniliyor. İşleme şahit olarak katılan çocuğun korunması konusunda, sözkonusu kanunda, işlemde şahit olan çocuğun en çok iki kez sorgulanabildiği belirtiliyor. Sorular: 1. Makedonya Cumhuriyeti’nde çocuk hukukunu uygulama sisteminde hangi kurumların önemli rolü vardır? 2. Çocuk hukuku sisteminde polisin yetkileri nelerdir? 3. Ceza yargılamasında çocuğun özel koruması var mıdır ve bu nasıl uygulanır? 4. Poliste kimler suç işleyen çocuklarla çalışır? 5. Çocuk hukukunda mahkemenin rolü nedir? 6. Sosyal İşler Merkezi’nin çocuk hukukundaki rolü nedir? VAKA ÇALIŞMASI 12 ile 14 yaşlarındaki bir grup çocuk 17.5.2012 tarihinde saat 22.00’de Üsküp’te „Makedonya“ caddesinde isminin baş harfleri S.M. olan kişiye (15 yaşında) saldırarak onu ağır yaralamışlardır. Dövüşmeyi gören vatandaşlar çocukları ayırmaya çalışmış ve hemen polis karakoluna haber vermişlerdir. Polis kısa zamanda S.M. adlı çocuğun saldırıya uğradığı olay yerine gelmiş ve hepsini orada yakalamıştır. Aldığı ciddi yaralar sonucu S.M. acil servisle hastaneye sevkedilmiş, saldırıyı düzenleyen çocuk grubu ise polis karakoluna götürülmüştür. Ardından hemen çocukların velilerine haber verilerek polis karakoluna gelmeleri istenmiştir. Çocuklarla çalışma yetkisi olan müfettiş, velilerin karşısında çocuklara olayla ilgili sorular sormuştur. Bu arada, bu kategori çocuklarla çalışma yetkisine sahip ilgili kurum olan Sosyal İşler Merkezi’ne olayla ilgili haber verilmiştir. Tanım Kanunlar hükümet tarafından hazırlanan ve yürürlüğe koyulan kurallardır. Kanuni düzenlemeler, kanunlardan daha az yasal güce sahip özel yasal düzenlemelerdir ve her zaman ayrılmaz parçası olduğu belli bir kanuna bağlıdır. Yaptırım, hukuk kuralına aykırı davranılması halinde hukuk düzenince öngörülen sonuçtur. İşlenmiş suç ve ihlaller yüzünden çocukların belirli özgürlük ve haklarının alınması veya sınırlandırılmasıdır. 18 III. KAMU DÜZEN VE ASAYİŞ Kamu düzen ve asayişi Makedonya Cumhuriyeti anayasal düzenlemeleriyle garantilenmiştir. Anayasanın 8. maddesinde kişisel güvenlik, mülk güvenliği, barış, huzur, özel yaşam ve benzer değerlerin korunması Makedon Devletinin temel değerleridir. Bu yüzden kamu düzen ve asayişi konusunda bilgilenmeniz ve bu demokratik kategorilerin ihlalinden doğabilecek sorunları tanımanız önemlidir. Giriş Kamu düzen ve asayişi, vatandaşların normal bir şekilde yaşaması ve çalışması için bir önşarttır ve tüm vatandaşların kişisel güvenliği, mülk güvenliği, barış, huzur, özel hayat, hareket etme özgürlüğü, kamu ahlakı ve insan haysiyetinin korunmasını öngörür. Polis memurları alanda doğrudan katılımla kamu düzen ve asayişi sağlar ve kamu düzen ve asayişin ihlal edildiği durumlarda düzenin tekrar sağlanması için tüm kanuni önlemleri almakla yükümlüdür. POLİSİN TEMEL GÖREVİ KORUMAKTIR. Bu görevi aşağıda verilen önlem ve faaliyetlerle gerçekleştirir: - Kamu düzen ve asayişin sağlanması; - Suç eylemlerini engellemek ve failleri yakalamak - Trafiği düzenlemek ve kontrol etmek ile daha büyük trafik suçlarında ceza vermek: hızlı araç kullanamak, güvenlik kemerini takmamak, alkollü halde araç kullanmak vb.; - Vatandaşların yaşamını, kişisel güvenliğini ve mülkünü korumak; - Vatandaşların hak ve özgürlüklerini korumak; - İhtiyacı olan vatandaşlara yardım ve koruma sunmak.... Buradan hareketle polisin sadece ceza yazmak ve vatandaşları cezalandırmak değil, tam aksine, vatandaşları korumak (onların yaşamını, mülkünü, haklarını) ve yaşam için güvenli bir ortamı garanti etmekle yükümlü olduğunu görürüz. Polis için kamu düzen ve asayişinin korunması olağanüstü önemlidir. Çünkü bu şekilde, polisin becerikliliği ve tüm vatandaşlar için güvenli yaşam ortamı sağlayabilme becerisi görülür. İhlallerin, yol açtıkları neticeler, ve bireylerin hayatına yönelik anlamları ve tehditleri açısından, toplumda suç eylemleri gibi olumsuz anlam taşımaz. Fakat ihlallerin, yasak davranış veya kanuna aykırı davranışların başlangıcı olduğu gözönünde bulundurulursa, şüphesiz ki tüm ilgili kurumlar bu durumda bulunan çocukların korunması ve onlara yardım edilmesi için katkı sunmalıdır. İhlal nedir? Ceza Kanununun 5.maddesinde ihlal şöyle tanımlanmıştır: 19 - Kanunla ihlal olduğu belirlenen yasadışı eylem, Kanunla nitelikleri belirlenen eylem ve Yaptırımı öngörülen eylem. Kamu düzen ve asayişin ihlali Kamu düzen ve asayişine karşı ihlaler Kamu Düzeni ve Asayiş İhlalleri Kanunu’yla tespit edilmiştir. Aşağıda belirtilen davranışlar kamu düzen ve asayişin ihlaline yol açar: - Asayiş, çalışma veya alışılagelmiş yaşam düzenini bozmak, - Vatandaşları aşağılamak, küçük düşürmek ve incitmek, - Vatandaşların güvenliğini zedelemek ve güvensizlik yaratmak, - Vatandaşların kamu alanında özgürce hareket etmesini engellemek ve onların hak ve özgürlüklerinin gerçekleştirilmesini engellemek, - Devlet makamları ve diğer kamu yetkili kurumların çalışma ve yetkilerini engellemek (Kamu Düzen ve Asayiş İhlalleri Kanunu Madde 2). Kamusal alan nedir? Kamu düzen ve asayişinin ihlali sadece kamu alanında olabilir. Bu yüzden kamu alanının ne olduğunu iyi bilmek gerekir. Kamu alanlar şunlardır: (Kamu Düzen ve Asayiş Kanunu madde 3): - - - Hiçbir şart gerektirmeden belirsiz sayıda insanın hareket edebileceği alan (caddeler, okullar, meydanlar, yollar, piknik yerleri, limanlar, bekleme salonları, otel ve restoranlar, ticaret ve mesleki dükkanlar ve benzeri), Belirli şartlarda insanların hareket edebileceği alan (spor ve oyun sahaları, kamu ulaşım araçları, sinema salonları, tiyatro ve konser salonları, sergi mekanları, bahçeler ve benzeri). Belirli şartlar, insanın bu alana giriş bileti, paso veya başka bir kartla girebileceği anlamına gelir. Eylemin kamu alan sayılmadığı halde kamu alandan görülebilen yerde yapılması veya sonuçların kamu alanda görülmesi, kamu alanda ihlal olarak sayılır. (balkon, teras, ağaç, merdiven, ve benzeri). Makedonya Cumhuriyeti’nde çocukların en sık olarak yaptığı ihlaller fiziksel saldırı ve kışkırtma, teşvik veya dövüşe katılmaktır. Sözkonusu ihlaller şiddet unsuru taşıdığı için bu ihlaller genelde daha ciddi sonuçlara yol açabilir. Sıkça görülen ihlaller arasında aşağıda verilenler de yer alır: - 4.Madde uyarınca Kamu düzen ve asayişin kavga, bağırıp çağırma ve uygunsuz davranış, - 5.Madde uyarınca kamu alanda şişe, bardak ve başka eşya atarak vatandaşları rahatsız etmek ve onların güvenliğini zedelemek, - 6.Madde uyarınca kamu alanda sarhoş olmak ve sarhoşlukla kamu düzen ve asayişi bozmak, - 7.Madde uyarınca dairede başka bir kişiyi rahatsız etmek ve polisin müdahalesine yol açmak, 20 - - 8.Madde uyarınca saat 15.00 ile 18.00 arası ve akşam 23.00 ile sabah saat 06.00 arası şarkı söyleyerek, müzik aletleri, radyo, televizyon ve diğer teknik araçlar kullanarak, veya gürültüye yol açan mekanik kaynaklar (motor vb.) neticesinde diğerlerin asayişini bozmak, 20.Madde uyarınca uyuşturucu, psikotropik malzeme ve prekürsörlerin etkisinden haz almak. Çocuk hukukunun yeni konsepti, kanunla çarpışma durumunda artabilecek riskli vakaların ortadan kaldırılması girişimlerinde çocuğu belirleme ve koruma sorusuna özel ilgi verir. Çocuğu riskli duruma sokabilecek durumlar hangileridir? - 7 yaşını dolduran fakat 14 yaşını henüz doldurmayan çocuk tarafından suç işlenmesi Daha küçük yada daha büyük çocuk tarafından, para cezası veya üç yıla kadar hapis cezası öngörülen suç işlenmesi Alkol, uyuşturucu ve diğer psikotropik malzemenin kullanımı Şiddet Dilencilik Başıboş gezmek Fuhuş Çocuğa karşı suç işlemi Çocuklara karşı ceza yargılaması, çocuk hakimi önünde sadece ve sadece, İhlal Kanunu uyarınca, suç işleyen çocukların arabulucuğu sayesinde bir önceki işlemde olayın çözülmediği durumlarda yapılabilir. Ceza yargılamasını, çocuğun yaşadığı veya kaldığı bölgede bulunan ilgili mahkemenin çocuk hakimi yürütür ve kararları da o verir. Çocuk Hukuku Kanunu (Madde 129) Yapılan her suç veya riskli durum çocuğun yaşadığı bölgeden sorumlu Sosyal İşler Merkezi’ne bildirilir. İşlemin başlatılması için talepte bulunmadan önce, suçun işlenmesine etki eden tüm şartlar değerlendirilmelidir. Gençlerin önleyici programlara katılım sorumluluğu ve imkanları! Sizin sorumluluklarınız şunlardır: Daha bilinçli olmanız ve bulunduğunuz veya bulunabileceğiniz riskleri tanıyabilmeniz, Müfettiş ve önleyici polisleri tanımak şartıyla polise olan güven düzeyinizi arttırmanız, Öğretmen ve velilerinizle açık konuşmanız, Çocukların karşılaştığı sorunları tespit etme ve çözümüne katılım doğrultusunda ilgili makamlarla ilişki kurmanız, - Aranızda tanışmanız ve önyargı ile kalıplaşmış düşünceleri yenmeniz (örneğin, serbest zamanınızı değerlendirebilme yollarından biri olarak sporu tanıtma amacıyla ve sağlıklı yarışmacı ruhu geliştirmekle, atölye veya spor faaliyetlere katılım). - 21 SORUNLAR ORTAK PLAN, STRATEJİ VE ÇABAYLA ÇÖZÜLÜR. ANCAK TÜM İLGİLİ TARAFLARIN KATILIMIYLA UYGUN ÇÖZÜME ULAŞILABİLİR. едат до судир созако Kaynakça: Bu konunun hukuki onaylanması: 1. Ceza Kanunu 2. Çocuk Hukuku Kanunu ve 3. Kamu Düzen ve Asayişine karşı Ceza Kanunu Tanım: Suç: Kanunla suç olarak tespit edilen, göstergeleri yine kanunla belirlenen ve karşılığında ceza öngörülen yasadışı eylem. Ceza: Özel kişiye ceza denar karşılığı 15 Avro’dan daha az ve 1000 Avro’dan daha çok olmayan para miktarının ödenmesinden oluşmaktadır. Önlem: Belirli bir olayın önlenmesi, bu olayın meydana gelmesi veya kişinin, kanunla yasaklanan yada belirli riskli duruma yol açabilecek bir eylem yapmasını engellemek. Önlemden söz ederken, gerekli araç ve metodlarla belirli müdahaleden de söz edilmektedir. Fakat bu müdahale istenmeyen olayın yaşanmasından önce olmalıdır. Çocuk: Çocuk Hakları Beyannamesi uyarınca 18 yaş altındaki her insan çocuktur (18 yaşına kadar her insan çocuktur). Polis memuru: Polis yetkilerini kanunla belirlenen prosedür uyarınca kullanması gereken üniformalı veya üniformasız polis mensubudur. 22 Vaka çalışması: 1. 9.2.2012 yılında saat 21.00’de Üsküp’te „Makedonya“ meydanında, „Trend“ kafeteryasının yakınlığında, aralarındaki çekişmemezlikten dolayı G.N. (16 yaşında) Y.D.’yi (15 yaşında) yumruklamaya başlamış, (her ikisi de Üsküp’lü) ve gözle görülür fiziksel yaralanmalara yol açmıştır. Y.D. korkmuş, G.N.’ye vurmamış ve vurma gişimininde bulunmamıştır. Yakınlıkta olan polis devriyesi hemen olay yerine gelmiş. 2. 2.6.2012 yılında saat 01.00’de kamu düzen ve asayişi bir grup çocuk tarafından bozulmuştur. Somut olarak, sabahın erken saatlerinde, 10 çocuk ___ bulvarında bulunan binanın girişinde toplanarak, sesli müzik dinliyor, kavga ediyor, bağırıp çağırıyor ve oradan geçen insanlara ve binadan uzaklaşmaları gerektiğini söyleyen bina sakinlerine yakışıksız sözler söyleyerek uygunsuz davranışlarda bulunuyorlarmış. Bu durum birkaç gün devam etmiş. Bina sakinleri olayı Kalkandelen polis karakoluna ihbar etmişler. 3. 18.5.2008 yılında saat 00.30’de Kumanova’da Zegin eczanesi önünde, daha büyük bir grup genç arasında kavga başlamış. Gençler birbirinin başı ve vücudunu yumruklamış ve gözle görülür yaralanmalara yol açmışlardır. Olay yerine giden polis memurları 15 ile 18 yaş arası yaklaşık 30 genç yakalamış. Olayın aydınlatılması amacıyla gençler Kumanova polis karakoluna götürülmüş. Buna ek olarak, biliyor muydunuz ki: 1. 2. 3. 4. Çocuklara alkol satmak yasaktır Çocukların gece yarısından sonra lokantalarda bulunması yasaktır Çocuklara alkol ikram etmek yasaktır Çocuklar arasında şiddet davranışlarına yol açan en sık nedenlerden biri alkoldür. Dövüşen, kavga eden, bağıran veya kamu alanda uygunsuz davranışlarda bulunarak, şişe, bardak ve başka tür eşya kırarak vatandaşları rahatsız eden çocukların en büyük kısmının alkolün etkisi altında bulunduğu tespit edilmiştir. 23 IV. ÇOCUK SUÇLARI Suç işleyen veya antisosyal davranışlarda bulunan çocuklar uzaklaştırılabilir ve aile, topluluk ve toplum tarafından sosyal açıdan dışlanabilir. Bu şekilde, bu çocukların kurban olma durumu sürerek, suça yol açan davranışlar devam eder ve gittikçe artar. Bundan hareketle, çocuk suçlarını önleme kurban olma durumunu azaltmak olduğu gibi suç işleme durumlarını da engellemeyi hedefliyor. 1 En küçük yaştan itibaren suç hakkında bilgilenmek, çocukların olumsuz davranışlarını önlemek anlamına gelir. Her gün, en az bir çocuğun kanunla sorunu olur. Çocukların hepsi yanlış yapar! Giriş Çocuk suçları çocukların yasadışı davranışlarda bulunması anlamını taşır. Suçlu çocuk, 18 yaş altındadır ve eğer reşit olsaydı işlediği suçtan ötürü her yetişkin gibi ceza almış olurdu. İşlenen suçun türü ve ciddiyetine bağlı olarak 18 yaş altındaki insanlar bile yetişkin olarak işlenen suçtan sorumlu tutulabilir. Çocuk Suçlarının Tanımı ve Önemi „Kanunlarla sorunu olan çocuklar“ teriminin anlamı nedir? Çocuk Hakları Beyannamesinin 40/1 Maddesinde: „Kanunla sorunu olan çocuk, Ceza Kanunu’nu ihlal ettiği veya suçlandığı veya ihlal ettiğinin tespit edildiği çocuktur.“. Kanunla sorunu olan çocuk aynı zamanda: riskte (bakım ve koruma ihtiyacında) sanık suç kurbanı suç tanığı olabilir. 1 Çocuk Suçlarını Önleme Ulusal Stratejisi, Çocuk Suçlarını Önleme Devlet Konseyi, Aralık 2010 24 Bu nedenle, kanunlarla sorunu olan çocuklara karşı muamele onların yaşı, ahlaki gelişim düzeyi, olgunluğu ve iyi ile kötüyü nasıl algıladığına göre olmalıdır. Polis, kanunlarla çatışan çocuklar da dahil olmak üzere, tüm çocukları korumakla yükümlüdür! Kanunla sorunu olan çocuklar, kanunla sorunu olan yetişkinlerden farklı muamele görmelidir. Dengesiz davranış sergileyen çocuk: - Sıkça başkalarına eziyet eder, tehdit eder, korkutur veya istismar eder; Başkalarıyla tartıştığında ciddi yaralanmaya yol açabilecek nesneler kullanır (sopa, tuğla, kırık bardak, bıçak, tabanca); Kurbanlardan (cüzdan veya çanta alır, zorlamayla alır, soygun düzenler) çalar; Cinsel ilişki, cinsel istismara zorlar; Norm ve kuralları kabul etmeyi reddeder ve onları devamlı ihlal eder; İnsan ve hayvanlarla çok kavga eder, tehdit savurur, agresif ve kaba davranır ve mala zarar verir; Hırsızlık ve baskın yapar; Sıkça derslerden geri kalır ve kaçar, okulda uygunsuz ve sorunlu davranışlarda bulunur; Öğretmenlerine ve yaşıtlarına saygı duymaz; Eğitimini yarıda bırakır; Evde, okulda ve toplumda otoriter şahıslara açık ve ısrarla karşı çıkar; Genelde sonuçlardan kaçmak için kendi hata ve uygunsuz davranışları için başkalarını veya şartları suçlama eğilimi vardır; Sorumsuz davranışlarından çıkan sonuçların sorumluluğunu kabul etmez; Kişisel ihtiyaçlarını tatmin etmek ve davranışlarından doğacak sorumluluklardan kaçmak amacıyla diğerlerine yalan söyleme, kandırma ve hile yapma eğilimi vardır; Kendi uygunsuz davranışı için çok az veya hiç suç duygusu yoktur; Başkalarının hak, ihtiyaç ve duygularına ilgi duymaz; Kendi yaptığı suçlarda kurban durumuna düşenlere acımaz. 25 Suçlu Çocuklar Çocuklar genelde malvarlığına karşı suç (ağır hırsızlık, soygun ve zorbalıkla hırsızlık), ve suç eylemi olarak şiddet, yaşam ve insan bedeni, kamu ulaşımında güvenlik ihlali, kamu düzen ve asayişini ihlal yönünde suç eylemlerinde yer alır. Çocuğu suç eylemi işlemeye iten riskli durumlar: - bireysel düzeyde ortaya çıkan riskler (çocuğun kişisel özellikleri: entellektüel, fiziksel, biyolojik özellikleri, sağlığa riskli unsurlar - uyuşturucu, alkol, cinsel davranışlar vb), - aile (aile şiddeti, ekonomik açıdan fakir aile, antisosyal sorunlu aile, ailenin büyüklüğü vb.), - eğitim (bağdaşmazlık, kötü neticeler, fakir ailede yaşamak vb.), - çevre (antisosyal davranışı olan çocuklarla arkadaşlık, stigma, ayrımcılık ve diğerlerinden dışlanma, fakirlik, kırsal çevre vb.). İçişleri Bakanlığının çok sayıda analizlerine göre, çocukların suç eyleminde bulunmasına yol açan nedenlerin bir kısmı şunlardır: - çocukların temel ihtiyaçlarının karşılanamaması; - ailenin temel işlevinin azalması; - duygusal ve sosyal olgunlaşmada zorluklar; - özsaygı eksikliği; - yaşıtların olumsuz etkisi, hakimiyet isteği; - otoritelere saygısızlık; - serbest zamanı gereken şekilde değerlendirmemek, daha doğrusu, çocukların sıkça ve uzun zaman olumsuz etkilere maruz kaldığı eğlence mekanları ve lokantalarda kalması. Çocuk Hukuku Kanun düzenlemeleri, çocuğu kanunla sorun yaşamaya yol açabilecek risk durumlarını tespit etmiştir: - - Ülke mevzuatı uyarınca çocuğun suç sorumluluğu 14 yaşına sınırlanmıştır. Makedonya Cumhuriyetinde suçlu çocuklar 14-16 yaş arası olanlar ve 16-18 yaş arası olanlara ayrılmıştır; 7 yaşını dolduran ancak 14 yaşını doldurmayan çocuğun suç eylemi işlemesi; Daha küçük ve daha büyük çocukların para cezası veya 3 yıla kadar hapis cezası öngörülen suç eylemi işlemesi; Alkol, uyuşturucu ve psikotropik malzeme kullanımı; Çocuğun gelişmesinde engellerin mevcut olması; Şiddetin mevcut olması; Eğitim ve sosyal ihmal; 26 - Eğitim sürecinden dışlanma; - Ailenin eğitim görevini yetersiz yapması; - Dilencilik; - Serserilik; - Fuhuş. Makedonya Cumhuriyetinin Ceza Kanunu 2. maddesi uyarınca, suç eylemi işlediğinde on dört yaşını doldurmayan çocuğa ceza yaptırımları uygulanamaz. Fakat bu sorumluluğa tabi tutulan yaşın altında olan çocukların, kanunla cezalanacak eylem olarak tespit edilen olay gerçekleştirmediği, topluluğun da suç eylemi işleyen çocuklardan korunması gerekmediği anlamına gelmez. Kanunla Sorunu Olan Çocuklara Muamele Polis suç eylemi işleyen çocuklara nasıl muamele göstermeli? Her çocuğun bireysel yaklaşıma ihtiyacı vardır. Olayların en büyük kısmında, çocuğun ceza hukuku sisteminde temas ettiği ilk kişi polistir. Polis yasadışı eylem gerçekleştiren çocukla nasıl başetmeli? Polis memurları, çocuklara karşı önlem ve işlem başlattığında dikkatli olmaları, bu önlem ve işlemlerin çocuğun gelişimine olumsuz etki etmemek amacıyla, onun entellektüel, psikolojik ve sosyal gelişimi, kişisel özellikleri ve özel hayatının korunmasına özen göstermelidirler. Kimler, çocuklara karşı polis zoru kullanabilir? Çocuklara karşı polis zoru, çocuk suçlarının ortadan kaldırılması alanında özel olarak eğitilmiş polis memurlarına aittir. 27 Nadir durumlarda, olayın meydana geldiği şartlardan dolayı özel eğitilmiş polis memurlarının harekete geçemediği durumlarda, diğer polis memurları çocuklara karşı polis zoru kullanabilir. Polisin çocukla muamelesi yetişkinlerle olan muamelesinden daha farklıdır. Çocukların özel hakları, BM’nin Çocuk Hakları Beyannamesi ve çocuk hukukunun önde gelen prensipleri niteliğindeki diğer uluslararası belgelerinden kaynaklanmaktadır. Bu, çocuğun yararına olacak şekilde işlem, ayırım yapılmaması, çocukların kendi yaşamlarıyla ilgili kararların alınmasına dahil edilmeleri, ve çocukların özel hukuki korunması anlamına gelmektedir. Polis, günlük çalışmalarında sadece kanunla sorunu olan çocuklara karşı muamele ile değil, daha fazla riskte olan çocuklarla karşılaşmaktadır. Kaynakça: - Makedonya Cumhuriyeti Ceza Kanunu; - Suç İşlemi Kanunu; - Çocuk Hakları Beyannamesi; - Çocuk Hukuku Kanunu, - Polis Kanunu, Madde 37 Vaka çalışması S.M. Köpürlü’de ilkokul VIII sınıf öğrencisi olan 14 yaşında bir çocuktur. Bir süre önce kendisinden daha büyük yeni dostlar edinmiş ve onlarla yoğun arkadaşlık yapıyor. Sık sık derslerden kaçıyor, yada sabah ilk derse girmiyor. Baba alkol bağımlısı, anne de ev kadını olan bir ailede yaşıyor. 18 Aralık 2012 yılnda Köpürlü Polis karakoluna, S.M.’nın komşusu olan L.S.nın sahipliğindeki “şkoda felicia” marka otomobilin çalındığına dair ihbar geliyor. 28 Polis gereken tüm önlem ve faaliyetleri alarak kısa zamanda Çaşka köyü yolunda yakıtsız ve dışında hasar gözlenen otomobili buluyor. Olay yerinde yapılan incelemelerde, otomobilde yemek artıkları, Coca Cola kutusu, boş alkol şişesi ve S.M. adına bir de defter buluyor. Burada, MC Ceza Kanununun 242.maddesine göre “motorlu aracın alınması“ suç eylemin yapıldığına dair makul şüphenin mevcut olduğu görülüyor. Tanım Kanunla sorunu olan çocuk ceza kanununu ihlal ettiği, suçlandığı veya ihlal ettiğinin tespit edileceği çocuktur. Yaptırım suç eyleminin işlenmesi veya mahkemenin kanunla belirlenen işlem sonucu ortaya çıkan suç nedeniyle çocuğun belirli hak ve özgürlüklerinin alınması veya sınırlandırılmasından oluşan suç eylemin hukuki sonucudur; Çocuk - Çocuk Hakları Beyannamesiyle 18 yaş altındaki bir insan çocuktur; Risk durumunda çocuk kanun uyarınca suç olarak tanımlanan eylemin gerçekleşmesinde 7 yaşını doldurmuş ancak 14 yaşını doldurmamış çocuktur. 14 yaşına kadar olan – uyuşturucu, psikotropik maddeler veya alkol bağımlısı olan, gelişmesinde engelleri olan, şiddet kurbanı olan, eğitim ve sosyal açıdan ihmal edilen ve bu durumdan dolayı ailenin eğitim işlevinin gerçekleşmesinden mahrum olan, eğitim sistemine dahil olmayan, dilencilik, serserilik veya fuhuş yapan ve bu durumlardan dolayı kanunla sorunlar yaşayan veya yaşaması mümkün olan çocuk da risk durumunda çocuktur; Daha küçük çocuk kanun uyarınca suç olarak tanımlanan eylemin gerçekleşmesinde 14 yaşını doldurmuş ancak 16 yaşını doldurmamış çocuktur; Risk durumunda daha küçük çocuk suç eyleminin gerçekleşmesinde (kanun uyarınca suç olarak tanımlanan ve karşılığında para cezası veya üç yıla kadar hapis cezası öngörülen eylem) gerçekleşmesinde 14 yaşını doldurmuş ancak 16 yaşını doldurmamış, yada uyuşturucu, psikotropik maddeler veya alkol bağımlısı olan, gelişmesinde engelleri olan, şiddet kurbanı olan, eğitim ve sosyal açıdan ihmal edilen ve bu durumdan dolayı ailenin eğitim işlevinin gerçekleşmesinden mahrum olan ve bu durumlardan dolayı kanunla sorunlar yaşayan veya yaşaması mümün olan çocuktur; Daha büyük çocuk kanun uyarınca suç olarak tanımlanan eylemin gerçekleşmesinde 16 yaşını doldurmuş ancak 18 yaşını doldurmamış çocuktur; Risk durumunda daha büyük çocuk kanun uyarınca suç olarak tanımlanan ve karşılığında para cezası veya üç yıla kadar hapis cezası öngörülen suç eyleminin 29 gerçekleşmesinde 16 yaşını doldurmuş ancak 18 yaşını doldurmamış, yada uyuşturucu, psikotropik maddeler veya alkol bağımlısı olan, gelişmesinde engelleri olan, eğitim ve sosyal açıdan ihmal edilen ve bu durumdan dolayı ailenin eğitim işlevinin gerçekleşmesinden mahrum olan ve bu durumlardan dolayı kanunla sorunlar yaşayan veya yaşaması mümkün olan çocuktur; Önlemler kanunla tespit edilen, gerçekleştirilen suç eyleminden dolayı çocuğun hak ve özgürlüklerini kaldırma veya sınırlamadan oluşmayan, sözkonusu kanunla belirlenen mahkeme ve diğer makamların çocuğa, ailesine veya vasisine uygulayabileceği yardım ve koruma önlemleridir; Yetkili mahkeme – çocuk hakimi ve çocuk konseyi demektir; Diğer uzman makamlar - Sosyal İşler Merkezleri, Savcılık, İçişleri Bakanlığı ve çocuğa yaptırım uygulayan kurumlardır. UNUTMAYALIM! - Her sorun, çözülmesi için gerçekten istek varsa, çözülebilir. Topluluğumuzun geleceği gençlere bağlıdır ve bu yüzden zamanında, örgütlü ve önleyici olarak tepki verilmelidir. Her toplumun sağlıklı ve mutlu bir gençliğe ihtiyacı vardır. Suç tıbbi bir hastalık değil, sosyal bir teşhistir çünkü, suçlular toplumun ahlaki ve hukuki normlarına göre yaşamıyor, arada sırada veya sürekli olarak kanunla sorunlar yaşıyor. 30 V. ÇOCUK SUÇLARINDAN KORUMA FAKTÖRÜ OLARAK AİLE, OKUL VE POLİS Çocukların asosyal davranması ve bu arada suç işlemesine yol açan çok sayıda neden vardır. Risk faktörleri, bizzat çocuktan olduğu gibi yaşadığı çevreden, ailesinden, okulundan ve yerel birliğinden kaynaklanabilir. Asosyal davranışların ilk belirtilerinin meydana gelmesinde aile ve okulun sorumluluklarının önemini ve polisin desteğini tanımak olağanüstü önemlidir. İşte bu gerçek destek sistemi, çocuk suçlarını itebilecek risk faktörleriyle karşılaşan çocuklarda, bu tür davranışların önlenmesinde en önemli rolü oynayabilir. Giriş Çocuk suçları ve bu suçlara yol açan riskler, ancak aile, okul ve yerel birliği ile sağlıklı ilişkiler kurmakla önlenebilir. Sağlıklı gençliğin yetiştirilimesi sisteminde bu üç halka uyum içinde olmalıdır. Aksi durumda, bu üç halkadan birinin geride kalması, gelecekte kanunlarla sürekli sorunu olan ve toplumdan dışlanan asosyal çocukların sayısının artmasına yol açar. Aile, çocuğun sosyalleşmesinde belirleyici faktördür. Aile, çocuğun hayatında hangi yolu seçeceğini, nasıl davranacağını ve nasıl gelişeceğini belirler. Çocukların zamanının büyük bir kısmını geçirmesinden hareketle, eğitim sistemi, çocuk suçlarından korunma mekanizmasının ikinci halkasıdır. Okul ortamında meydana gelen herşeyin etkisi çocuğun gelişimi ve davranışlarında önemli rol oynar. Bu yüzden, okulun eğitici rolü, ülkedeki her okulun odak noktası olmalıdır. Yerel birliği, yerel düzeyde suçların önlenmesideki faktörlerden biri olarak son fakat çocuklara destek sisteminin çok önemli bir halkasıdır. Yerel yönetim, çocuk suçlarını önlemeye ilişkin yerel konseyler aracılığıyla, kapsamlı yaşam yeri oluşturmayı hedefler. Bu noktada polisin olağanüstü önemi vardır. Risk durumundaki çocuklar veya suç işleyen çocukların ilk başvurdukları/açıklama yaptıkları kurum polistir. Bu yüzden polisin rolünün pekiştirilmesi ve onun, çocuklara destek programının öğüt verici makam olarak okullarda bulunması şarttır. Aile “Aile, çok önemli ve bileşik işlevlerin gerçekleştiği, tüm aile üyelerinin aynı zamanda çıkarlarını gerçekleştirmesi ve ihtiyaçlarının karşılanmasının sağlanmasını, ve bu arada her aile üyesinin engelsiz ve özgürce gelişmesinin sağlanmasından oluşan bileşik ilişkilerin mevcut olduğu başlıca gruptur. Bu bileşik ilikiler, ihtiyaç ve işlevlerde, hemen hemen her ailede eksiklikler meydana gelir ve aile üyelerine ayrı ayrı olumsuz olarak yansır. Aile üyeleri farklı yoğunluk ve yetenek ile bu etkileri yenebilir. Genç bir insan için aile özel anlam taşır. Bu genç, bu ailede doğar, büyür, eğitilir ve gelişir, yaşam hakkında ilk tecrübeleri edinir ve norm ile değerler sistemini öğrenir ve kabul eder. Ailenin, bir insanın sosyalleşmesinde olağaüstü aktarıcı rolü vardır. Aile, bir insanın asıl aile hayatının, onun dışında olan dünyayla ve aksine dış 31 dünyanın aile hayatı ile bağlar, ve bu şekilde yaşanan toplumsal sisteme ait olumlu değerleri ailenin içine sokar“. Aile, bu sorunun yanı sıra diğer toplumsal olumsuz sorunların önlenmesinde önemli rol oynamalıdır, çünkü başka kontrol zaten yoktur. Değerler sistemi başka yerde değil, ailede kurulur. Bu değerler, velilerin çocuklarına tamamiyle adamışlığı ve meşguliyeti ürünüdür. Tüm bunlardan dolayı, aile yüzyıllar boyunca insanlar arasında karşılıklı ilişkilerin merkezinde yer almştır. Aile, sosyal ortamın yanında, insanın kişiliğinin oluşturulmasında önemli etkisi olan en eski bilinen kurumdur. Günümüzde aile, toplumsal yapı sisteminde kişiliğin sosyalleştiği ve oluştuğu mikrogrup olarak algılanır. Günümüzde aile çocuğun gerçek yolda yürümesinde hayati önemdendir. Çocuk eğitim aracılığıyla ilk tecrübeleri, örnekleri, hayata bakışları, alışkanlıkları, eğilimleri, davranış kuralları vb. kazanır. Fakat, bunun yanı sıra, aile çocuğun kötü davranışının gidericisi ve kötü yolda ilerlemesi halinde geri dönüşünü sağlar. Aile, çocukların geliştiği doğal ortam olarak koruma, yardım ve mutluluk sevgi ve refah havası oluşturma rolünü de oynar. Toplumdaki öneminden dolayı, aile içinde her tür şiddet yasaktır. Makedonya Cumuriyeti’nde aile şiddeti Ceza Kanunu ile düzenlenen suçtur. Aile şiddeti, eşine, velilere, çocuklara yada evlilik veya evlilikdışı toplulukta veya ortak evde yaşayan diğer şahıslara, eski eşe yada ortak çocukları olan şahıslara yada yakın kişisel ilişkide olan insanlara eziyet, kabaca aşağılama, güvenliği zedeleme, fiziki yaralama, cinsel, psikolojik veya fiziksel şiddet uygulama demektir2. Okul Çocuklar ve gençlerin sosyalleşmesinde faktör ve aktörlerin ikinci bir halkası, okul ve organize eğitimin diğer biçimlerinde sergilenen eğitimdir. “Okul, çocuğun çocukluk döneminde zamanının büyük bir kısmını okulda geçirdiği için, toplumun hem öğrenim hem de eğitim işlevini devrettiği en örgütlü ve en özel kurumdur. “. “Okul, ezelden beri, çocuğun hayatında ilk kez karşılaştığı, içinde emeği sayesinde çalışma alışkanlıkları edindiği, gelecekte gelişmesinin ana sütunu olacak sorumluluklar devraldığı ve disipline alıştığı, çocuğun zamanının en büyük kısmını geçirdiği (günümüzde çocuğun okulda geçirdiği aktif hayat ailesiyle geçirdiği zamandan daha uzun olabiliyor) ilk örgütlü toplumsal kurumdur“. Okulda, öğrencinin bilgi ve çalışma alışanlıkları edindiği, yeteneklerini geliştirdiği, olumlu görüş geliştirdiği, toplmsal ahlak oluşturduğu, değer ve normlar sistemi kurduğu, toplumda geçerli ve kabul edilmiş alışkanlıklar geliştirdiği sistematik örgütlü süreç uygulanmaktadır. Okul sayesinde, çocuk belirli sosyal statü kazanarak, sosyal tecrübe kazanıp geliştirerek, yaşadığı sosyal ortamı anlayıp ona uygun yaşayarak, sosyal yaşama katılır. 2 Ceza Kanunu, Madde 122, Fıkra 19, „MC Resmi Gazetesi“ Sayı 19/04 32 Okul, bu önemli rolünün yanı sıra, günümüzde gittikçe olmaktadır. ilk ve çok önemli destek unsuru Çocuk suçlarının meydana gelme nedenleri Aile ve okulla ilgili nedenler Aile ile ilgili nedenler Ailenin sosyo-ekonomik durumu Okulun, öğrencinin yaşadığı yerden uzaklığı Eğitimsiz aile Geleneksel eğitim biçimi Geleneksel veliler Okulun çocuğun geleceği için önemi hakkında velilerde düşük bilinç düzeyi Velilerin okulun önemi hakkındaki tutumu Eğitim ihmali Velilerin sorumsuzluğu Çocuğun kendi karar vermesini onaylamak Işlevsiz aile Velisi olmayan çocuklar Velileri boşanmış çocuklar Bağımlı çocuklar Tek velili aile çocukları Aile şiddeti Istismar edilen çocuklar Çocuğun okulda yetersiz başarısı Yaşıtlarının olumsuz etkisinden endişe Velilerin topluluğa karşı tepkisi Velilerin okul ile yetersiz işbirliği Okulla ilgili nedenler Otoriter öğretmen Çocukların diğer öğrencilerden ayrımcılığı Okul ortamı Adapte olmayan okul binası Hijyenik şartların elverişsizliği Okulun engelli çocuklar için elverişizliği Öğretmen ve veli arasında yetersiz, daha doğrusu kötü iletişim Velilerin yetersiz eğitimi Çocukların ilkokuldan ortaokula geçmesi ve birden fazla öğremenle karşılaşması Bazı öğretmenlerin öğrencilere sorumsuz davranması Öğretmenin yakışıksız davranışını boykot Uzman kişiler, pedagog, psikolog, sosyal memur eksikliği Okul yönetiminin yetersiz meşgali Ders plan ve programlarıyla sorunlar Dersler ve ders kitap sayısının çokluğu Öğrencilerin derslere ilgisizliği Öğretmenlerin etkisiz çalışma metotları Sıkıcı ders Öğretmen-öğrenci ilişkisi, kavgalar, tartışmalar, karşılıklı saygısızlık Öğretmenin otoritesinin düşük düzeyde olması Sayı ile notlandırma 33 Polis Önlem ve erken önlem, olağanüstü önemli ve çocuk suçluluğundan korunma veya vazgeçme faktörüdür. Önlem, suçu engelleme, kurban olma durumunu azaltma ve potansiyel failleri suç işlemekten vazgeçtirme demektir. Bu şekilde suç tehlikesi azaltılır ve vatandaşlarda güvenlik ve emniyet duygusu pekişir. Aslına bakıldığında, belirli bir olayın önlenmesi, o olayın meydana gelmesinden önce engellenmesi, daha doğrusu bir şahsın kanunla yasaklanan yada o şahsı riskli duruma getirebilecek eylemin engellenmesi demektir. Polisin Önlemlerde rolü nedir? - - Sorunların erken teşhisi; Belirli sorunların meydana gelme sebeplerinin ortadan kaldırılması programları geliştirmek; Gençler arasında asosyal ve suçlu davranışları önleme alanında vatandaşlar, devlet makamları, diğer tüzel kişiler ve sivil toplum dernekleri arasında işbirliği geliştirmek; Çocuk suçluluğunun meydana gelmesini önlemek için ilgili makamlar, teşkilatlar ve sivil toplum kuruluşlarıyla toplantılar tertiplemek; Riskte olan çocukları Sosyal İşler Merkezleri ve ilgili sivil toplum kuruluşlarına göndermek; Ailelerin yardımcı olabilecek sosyal dairelerle bağlanması; Aile şiddeti sözkonusu olduğunda zamanında ciddi tepki göstermek, çünkü bu durum çocukların ailelerini terkettiği en sık nedenlerden biri aile şiddetidir. Polisin olumlu önlem uygulamaları şunlardır: Topluluk ile olumlu temas oluşturmak; Riskte olan aileler ve çocukları farkedebilmek; Yardım ve korumaya ihtiyacı olan çocuklara muamele alanında ulaşılır ve yetkili kurumları tanımak; Aile şiddeti durumunda çabuk ve zamanında hareket etmek ve aileden çocuklara gelen muhtemel risklerin ortadan kaldırılması amacıyla bu durumları ciddi bir şekilde gözönünde bulundurmak. Genelde, olumlu yaklaşım, polisin, sorunun sonuçlara yol açmasından sonra ve geç olduğunda değil, sorunun meydana gelmesi başladığında harekete geçmesiyle oluşturulur. Kaynakça (kanunlardan alıntılar): - Makedonya Cumhuriyeti Ceza Kanunu; - Çocuk hakları Beyannamesi; - Aile kanunu 2008 yılı, „Makedonya Cumhuriyeti Resmi gazetesi“ sayı. 84/008; - Çocuk Hukuku Kanunu; - Eğitim Kanunu. 34 Vaka Çalışması Kasım 2008 yılında Makedonya Cumhuriyeti Eğitim Bakanlığı’na Üsküp’te bir ilkokul müdürünün imzasını taşıyan bir mektup geldi. Mektupta diğerleri arasında şunlar yazılıydı: “Okulumuzda Üsküplü VIII sınıf olan kız öğrenci ..., uyuşturucu kullanan ve kayıtlarda yatalak olarak geçen annesi ... ile yaşıyor. Anne uyuşturucu satıcısı bir grupla bağlı ve çoğu kez kızının gözleri önünde istismar ediliyor. Öğrencinin sık sık evden ayrıldığına dair bilgilere ulaştık ve onun uyuşturucu satma ve dağıtmak için kullanıldığından şüphe ediyoruz. Son zamanlarda diğer kız öğrencilerini de kandırıyor. Bunlardan birinin kesin olarak fuhuş yaptığını, diğer ikisinin de muhtemelen buna dahil olduğunu düşünüyoruz“. Tanım Aile, veliler, daha doğrusu çocuğun vasisi, birinci çizgiden ve aynı kandan yetişkin akrabaları, kardeş veya kızkardeş, eş, ve ortak evde çocuğun yaşadığı diğer yetişkinlerdir. Okul, toplumun, çocukların eğitim ve öğrenimini devrettiği örgütlü özel kurumdur. Önlem - suçu engellemek, kurban olma durumlarını azaltmak ve muhtemel failleri suç işlemekten vazgeçtirmek. Koruma faktörleri - sıcak aile ilişkileri, - veli ve çocuklar arasında sıkı ilişkilerin kurulması, - çocukların faaliyetlerinin veliler tarafından kontrol edilmesi, - ailede sürekli uygulanan belirli davranış kuralları, - velilerin çocuklarının hayatına dahil olması, - okuldaki başarı, - dini ve eğitim (okullar) kurumları olduğu gibi kurumlarla sıkı ilişkiler, - kurumlara güven. Bunun yanı sıra: sevgi, saygı, karşılıklı güven, iyilik, ilgi, övülme, anlayış, destek, hoşgörü, gülüşümüz (ve gözyaşlarımız da), samimiyet, gerçek, adalet, ümit ve otorite anlamında olağanüstü değeri vardır. VI. ALKOL, UYUŞTURUCU VE DİĞER PSİKOTROP MADDELERE, PREKÜRSÖRLER, SİGARA, HAPLAR VE UÇUCU MADDELER SUİSTİMALİ (İLAÇLAR, YAPIŞTIRICILAR) Alkol, uyuşturucu ve diğer psikotropik maddelerin suistimalini önlemek, bu maddelerin zamanında suistimal edilmesinde önemli rol oynar. Sözkonusu önlem: gençleri uyuşturucunun zaralı sonuçları hakkında bilgilendirmek, uyuşturucunun yasadışı piyasaya ulaşımını azaltmak 35 daha doğrusu onun devlet sınırları üzerinden gelmesini engellemeyi amaçlar. Önemli olan, bu psikotropik maddelere bağımlılığın yol açtığı olumsuz sonuçları tanımak ve bu şekilde size bu maddelerin sunulduğunda kendinizi korumaktır. Giriş Uyuşturucunun gençler tarafından suistimali son yıllarda, sadece ülkemizde değil dünya genelinde gittikçe artıyor. Bu olay epidemiolojik boyutlara çıkarak ve gittikçe daha çok sayıda genç ve onların ailelerini tehlikeye atarak “20. daha doğrusu 21. asrın vebası” olarak adlandırılması bir tesadüf değildir. Uyuşturucu suistimalinin yaş sınırı günümüzde 11 yaş altına düştü. Madde bağımlılığı (alkol, uyuşturucu, sigara, haplar, çeşitli uçucu maddeler (cilalar, yapıştırıcılar, çözücüler)) yangın gibidir: bir gövde yanarken söndürülmezse, onun ormana yayıldığında söndürmeyi başarmamız zor olur. Maalesef, uyuşturucu ve alkol gençlerin “yaşam kültürünün“ ayrılmaz bir parçası oluyor. Bu maddelerin gençler tarafından suistimali genelde: merak, uyuşturucunun zararlı sonuçları hakkında yetersiz ve zamanında bilgilendirme eksikliği ile uyuşturucu hakkında tutumun olmamasından başlıyor. Bunların yanı sıra uyuşturucunun suistimal olaylarının meydana gelmesi ve gelişmesinde önemli rol oynayan: çevre ve birey, ailede, okulda, yaşıtlarla tartışmalar ve anlaşmazlıklar, normal iletişim ve meydana gelen sorunları örneksel ve toplumca kabul edilen şekilde çözememek, ön plana alınmalıdır. Bu alanda yapılan çok sayıda araştırmalar, tedavinin etkisinin genelde %2’nin altında olduğunu gösteriyor. Uyuşturucunun tuzağında olan gençler Uyuşturucu satıcıları ve kaçakçıların bir reklam numarası olarak uyuşturucunun parasız dağıtım olaylarının günümüzde gittikçe daha sık olarak görülmesi endişe edicidir. Onlar: ilk kez parasız olarak deneyenler, ikinci kez kesin olarak satın alacağını, üçüncü kez artık onsuz yapamayacağını, ardından da uyuşturucunun kaç para olduğunu aksine var mı diye soracağını çok iyi biliyorlar. Nasıl bir saçmalık, değerli öğrenciler! Uyuşturucu satıcıları, gençlerin saflığı ve onların uyuşturucunun zararlı sonuçları hakkında yetersiz bilgisini (sağlık, psikolojik, ekonomik, sosyal, sosyolojik vb.) istifade ederek, genelde kendi sinsi, kötüniyetli, ikiyüzlü, kibirli, temiz olmayan ve suçlu davranış biçimlerini kabul ettirmeyi başarıyor. Oyuncularının tümünün bir çember içinde döndüğü bu oyunda, gençler, farkında olmadan: kandırma, tehdit, yolsuzluk, suç vb.’nın hüküm sürdüğü ve bunlardan kurtulmanın kolay olmadığı bir yeraltı dünyaya girerek uyuşturucu satıcılarının kurbanı oluyorlar. Uyuşturucu ve suçlar Ülkemizde olduğu gibi gelişmiş batı ülkelerinde uyuşturucu ve suça bağlı yapılan çok sayıda analizler, uyuşturucunun: şiddet, dövüş, soygunculuk, çocuk fuhuşu, uyuşturucu satışı, suç, cinayet, intihar vb. toplumsal açıdan zaralı ve kanunlarla yasaklanan olaylarla sıkı bir bağlantı içinde olduğunu göstermiştir.. 36 Kanunlar ve uyuşturucu Ülkemizde, sigara, alkol ve uyuşturucuların satışı, kullanımı ve bulundurulmasını düzenleyen kanun ve kurallar vardır. Öngörülen cezalar, bu durumda daha hafif suç veya suçun işlenmesine göre, birbirinden farklıdır. Daha hafif suç sayıldığında karşılığı para cezasıdır, suç olduğu tespit edilirse eğer bunun karşılığı hapis cezası veya para cezasıdır (para cezası, temel ceza olarak verilen hapis cezası ile birlikte olabilir). Suç eyleminin, yetişkin veya tüzel kişi tarafından yapılması, özellikle çocuklara, birden çok kişiye yönelik olması veya olağanüstü ağır sonuçlara yol açması halinde, cezalar daha büyüktür. Uyuşturucu ve psikotropik maddelere bağlı daha hafif suçlar arasında: kamusal alanda uyuşturucu kullanmak, sarhoş olmak, sarhoş olarak kamu düzen ve asayişini bozmak, 18 yaş altında olanlar tarafından alkol ve sigaranın satın alınması, yer alır. Uyuşturucu ve psikotropik maddelere bağlı suçlar arasında: onların yetkisiz üretimi, satışa sunulması veya satışı, satın alımı yada başka bir şekilde satışa sunulması, başkalarının almasını etkileme, bunları onun veya başkasının kullanması için verme, onların kullanımı için mekan verme veya başka şahısın kullanmasını sağlama, yer alıyor. Çocuklar tarafından gerçekleştirilen eylem için: ceza (çocuk hapisi, veliler/velilere para cezası, motrolu araç kullanma yasağı), eğitici önlemler (uyarı disiplin önlemi, veli/vasi tarafından daha sıkı gözetim, çocuk disiplin merkezine gödermek, ıslah evine veya yurda göndermek), alternatif önlemler (sıkı gözetimli şartlı hüküm, işlemin şartlı olarak durudurulması ve kamu yararına işler) ve güvenlik önlemleri alınabilir. Kanun, çocuklara sigara ve alkol satışı için de ceza öngörüyor. Bu ceza bunları satan tüzel kişiye ve de alkol satın alan çocuğun veli/velisine aittir. Ceza ve cezalandırmanın mevcut olmasının amacı, hakkın yerini bulması ve failin suç yapmasını engellemek ve onu yeniden eğitmek ve de diğerlerine suç işlememeleri konusunda eğitici etki etmekten oluşuyor. Uyuşturucuyla ilgili endişeler Alkol, uyuşturucu ve psikotropik maddelerin gençler tarafından suistimali, uzun zamandır, “son derece ciddi ve endişe edici sorun“ niteliğini almıştır. Uyuşturucuların yasak olan üretim ve ticareti ile onun hızlı bir şekilde yayılmasına dair tespitler bu niteliği pekiştirir. Toplumsal açıdan zararlı ve kanunla yasaklanan bu olay, günümüzde maalesef, gençleri daha küçük ve suç sorumluluğuna tabi tutulmadığı yaştayken gittikçe daha çok kapsar. Aslında, uyuşturucunun sıklaşan ve kaygılandıran suistimali, maalesef, gençler arasında belli başına bir moda haline gelmiştir. Günümüzde sıkça tanık olduğumuz, yasadışı piyasada uyuşturucunun ulaşılırlığının azaltılması, daha doğrusu, devlet sınırlarından girmesi olaylarının azaltılması ve ele geçirilen uyuşturucu miktarı, çift riskli faktör olarak algılanabilir. Peki neden çift risk faktör? Herşeyden önce, bu bölgelerde epey ilgi çekici olan uyuşturunun piyasada ulaşılırlığı, ve Makedonya Cumhuriyeti’nden geçmesi gereken uyuşturucunun bir kısmının ülkede kalarak gelecekte gittikçe daha çok genci, kendileri karşı koymamaları halinde, etkisi altına alma riskinin artmasından dolayı çift riskli faktördür. 37 Alkol, sigara, marihuana, haplar, uçucu maddeler (tiner, yapıştırıcılar, çözücüler) Günümüzde, kimyasal uyuşturucu olan uyuşturucu ve psikotropik maddelerin suistimali ile paralel olarak, (eroin, kokain, LCD, extasy vb.) gençler, deneyler yapmaya da başvuruyor ve çok sık olarak doğal uyuşturucu grubuna giren alkol, tütün (sigara) ve marihuanayı suistimal ediyorlar. Günümüzde gençler için kolay ulaşılır olan bu uyuşturucuları, sık sık kendi deneylerinde kullanıyorlar. Gençler, bu uyuşturucuları, çeşitli nedenlerden dolayı ve gerektiğinde ulaşamadıkları kimyasal uyuşturucuların (eroin, kokain, LCD, extasy vb.) yerine kullanıyorlar. Kimyasal uyuşturucularda olduğu gibi, gençler bu uyuşturucuların alınmasından sonra (suistimalinden) ortaya çıkabilecek zararlı sonuçlardan yeterli ve zamanında bilgilendirilmiş değiller. Bunun yanı sıra gençler günümüzde çok sık olarak, sağlık açısından ciddi tehlike taşıyan haplar ve uçucu maddeleri (tiner, yapıştırıcılar, çözücüler) de kullanıyor. Bunlar günümüzde gençler için en ulaşılabilir uyuşturucular halindedir. Piyasada daha ucuz ve kolay farkedilen uyuşturucu oldukları için, bunlar gençler tarafından sıkça suistimal ediliyor. Bu ürünlerin listesi geniş ve kolay ulaşılırdır: aerosol spreyler (saç spreyi veya ağrı kesici spreyler), butan gazı (çakmaklarda yakıt olarak kullanılan), çözücü bazlı yapıştırıcılar (neostik), boya gereçleri, temizlik gereçleri, benzin vb. Alkol Alkol eroinden sonra gençlerin gittikçe daha yoğun olarak kullandığı en tehlikeli uyuşturucudur. Yasal olan bu uyuşturucu türü (etrafımıza her yerde var) hakkında uzun bir dönem insanlarda olumlu tutum halini almıştı: “içmek sağlıklıdır” ; ,,içmezsen erkek değilsin”; mutlu anlarda bir şey kutlandığında alkol içilir (düğün, mezuniyet, doğum günü, diploma almak vb.), fakat alkol acı anlarda da kullanılır. Bu tecrübe, insanların yanılgıya uğratıldığı bir yalan olduğunu gösterdi. Alkol, bir uyuşturucu olarak, toplumsal yaşamın her alanında yer alıyor. Maalesef, günümüzde, alkolun suistimalinin yol açabileceği zararlı sonuçları hakkında zamanında bilgilendirilmeyip alkol kullanan gençlerin sayısı artıyor. Alkol kullanmak, nöropsikiyatristlerin birçoğuna göre, özgüveni olmayan, insanlar arasında rahat olmayan veya çok zor rahatlayan, ancak ilgi odağında olmak isteyen insanlarda görülür. Halk tabirine göre, kadehte ,,gerekli” özgüven ve cesareti bulan insan bunun davranışlarda birçok değişmeye yol açacağını unutuyor. Alkolün en küçük miktarda alınması bile, mantıklı düşünme ve güvenli araç 38 kullanımı için gerekli koordinasyonu bozarak, sürücünün trafik kazasına yol açma ihtimalini güçlendiriyor. Tütün – sigara içmek en yeni tıp istatistiklerine göre, birçok ülkede çok sayıda ölüm vakalarına yol açan nedendir. Sigara içenlerin, sigara içmeyenlere kıyasen kalp hastalıklarına yakalanma riski sekiz kez daha büyüktür. Akciğer, boğaz, yemekborusu, idrar kesesi, pankreas ve böbrek kanseri de en çok sigara kullananları yakalar. Marihuana (kanabis sativa) en sık görülen ve alışılagelmiş bir uyuşturucudur. Marihuananın tüm çeşitlerinin (birçok çeşidi vardır), onu kullanan şahısa olumsuz fiziksel ve zihinsel etkileri olur. Martihuananın karakteristik fiziksel etkileri arasında: nabzın hızlanması, kanlanmış gözler, kuru dudaklar ve boğaz ile iştahın artması, yer alıyor. Marihuana kullanımı, hızlı hatırlama ve anlama yeteneğini zedeler veya azaltır, zaman hissini kaybettirir ve araba kullanmak gibi konsantrasyon isteyen görevlerin yerine getirilmesi yeteneğini zedeler. Bunun yanısıra, araştırmaların birçoğu, marihuana kullanan (yada hala kullanmakta olan) öğrencilerde hatırlamanın azaldığını (zayıfladığını) gösteriyor. Marihuana paranoya ve ruh hastalıklarına da yol açabilir. Marihuana, diğer tür uyuşturuculara giriş için ilk kapı niteliğindedir. Kaynakça: - Makedonya Cumhuriyeti Ceza Kanunu; - Ceza İşlem Kanunu; - Uyuşturucu ve psikotropik maddelerin kontrolü kanunu; - Ulusal Uyuşturucu Stratejisi; - Prekursöler Kanunu (2004 ve değişmelerle 2007); - Kamu Düzen Ve Asayişi İhlal Kanunu; - Uyuşturucu Kontrolüne Dair Eylem Planı (iki bölümlük): uygulanmadan önce (bir yıllık dönem, 2007) ve uygulandıktan sonra (2008-2012 dönemi için); - BM’nin Narkotik Uyuşturuculara ilişkin 1961 tarihli Tek Bildirgesi; - Tek Bildirgenin 1972 tarihli Ek Protokolü; - BM’nin 1972 tarihli Psikotropik Maddelere İlişkin Bildirgesi; - BM’nin 1988 yılı Narkotik Uyuşturucu ve Psikotropik Maddelerle Yasadışı Ticarete karşı Bildirgesi (Viyana Konvansiyonu) од 1988 година. Vaka çalışması Petar ve Kiril iki en iyi arkadaştır. İkisi de yakışıklı, akıllı ve çekici delikanlıdır. Kızlar onların peşinden “çıldırıyor“. Onlar arkadaşlığın lideri gibidir. Herkes tarafından saygı görüyor ve bazan Petar ile Kiril giyinme ve davranış tarzının modasını belirliyor. Hepsi de bir eğlence partisindeler ve bayağı içkilidirler. Petar deney yapmak isteyen bir maceracıdır ve sürekli güçlü duygular ihtiyacından bahsederken, Kiril dikkatli ve davranışlarında mantıklıdır. Onların arkadaş grubunda kız arkadaşları Maya da bulunmaktadır. Маyа Petar’dan hoşlanıyor ve onda iyi bir izlenim bırakma fırsatı arıyor. Bir anda Petar Maya ve Kiril’i tuvalete çağırarak onlara 39 “playboy” etiketli kırmızı haplar veriyor, fakat ondan önce (elle sarılan) ve içinde “ot” bulunan birer sigara ikram ediyor. Kiril bunu reddedince, Petar ona “çürük” diye hitap ediyor. Maya Petar’ın dediğini yapmaya hazır olsa da o da tereddüt ediyor. Petar Maya’yı ikna etmeye devam ediyor ve onun kendisine karşı olan duygularını suistimal ederek teklif ettiği sigarayı-otu (marihuana) ve bu arada kırmızı haplardan birer tane içtirmeye çalışıyor. O sırada Petar ve Kiril arasında kavga başlıyor. Kiril Petar’ı uyuşturucu satıcısı olarak adlandırıyor ve onu polise ihbar etmekle tehdit ediyor. O arada Kiril Maya’ya “intiharcı” diyor. Tartışma dövüşle sonlanacak gibi. Maya ağlamaya başlıyor, Kiril öfkeyle oradan çıkıyor, Petar ise sinirli bir şekilde sigara içiyor ve tehditler savuruyor. Tanım Uyuşturucu kullanıldığında, insanın sağlığını zedeleyen yada onun fiziksel, psikolojik, ahlaki veya sosyal bütünlüğünü tehlike altına alan bir bağımlılık yaratan doğal ve sentetik kökenli maddedir. Bağımlılık, bir veya başka uyuşturucunun sıkça alınması ve miktarının arttırılmasına yol açan, ve alınmadığı zaman psikolojik veya fiziksel bozukluklara ve acı çekmeye yol açan fiziolojik (fiziksel) ve/veya psikolojik (ilaçlar, uyuşturucular, alkol, tütün) bağımlılık demektir. Uyuşturucu suistimali yasak olan biçimi daha doğrusu hukuk kurallarına göre yasaklanan biçimi kullanmak demektir. “Suistimal” tanımının daha geniş anlamları olarak: üretim, işletme, nakliyat, alım-satım, kaçakçılık, satış, kullanım, reklam ve propaganda sayılabilir. Psikolojik bağımlılık uyuşturucunun her tür suistimalini kapsar. Bu bağımlılık, yeniden uyuşturucu almak için güçlü duygusal ve zihinsel ihtiyacı olarak tanımlanır. Psikolojik bağımlılık genelde, insanı sürekli uyuşturucu almaya götüren akılla (düşünceler) bağlıdır. Fiziksel bağımlılık organizmanın uyuşturucuya adapte durumu olarak tanımlanır. Bu bağımlılık, uyuşturucu almayı bıraktığında insanda fiziolijik bozukluklar (vücutta ağrı hisleri) olarak ortaya çıkar. Fiziolojik (fiziksel) bağımlılık mekanizması organizmanın içinde kimyasal maddenin varlığına “alışması”na aittir. Uyuşturucu eksikliği o anda tatmin edilmesini isteyen “fiziolojik açlık” ihtiyacına yol açar. Bu, metabolizmaya kimyasal maddenin dahil olması ve hoşgörü ile bağlanması sonucudur. Bu tür bağımlılık uyuşturucu suistimallerinin hepsinde meydana gelmez. Uyuşturucudan Korunma (önlem) Uyuşturucudan korunma (önlem), zamanında ve uzmansal koruma ve yardım sunmak, çocuklarda ve öğrencilerde kişisel sorumlulukları geliştirmek, eğitimden ihmal edilmiş kategoriye planlı ve örgütlü bir şekilde etki etmek ve en tehlikeli yerlere katılım önlemleri almak anlamına gelir. Bu faaliyetlerin başarısı çocukların kişisel özellikleri gözönüne alınarak, çocuklarda suç işleme yatkınlığın türü ve derecesinin zamanında ve somut değerlendirmesine ait hazırlanan plan ve programların kalitesine bağlıdır. Koruma (önlem), program şeklinde hazırlanan ve gençlerin riskli davranışlarını çözmeye yönelik startejiler birliği demektir. 40 Pratikte, korumanın (önlem), uyuşturucu ve psikotropik madde bağımlılığının tedavisinde yetersiz neticeler ve belirsizlikten dolayı birincil önemi vardır. Bunun yanında, önleme ve eğitimin, riskte olan çocukların sorunlarını çözmek veya zamanında teşhis etmede birincil faktör olmadığı, ancak etkili ve devamlı işbirliği kurmakla kurumlar arası karşılıklı ağlar oluşturması bakımından birincil faktördür. Her başarılı koruma (önlem), toplumsal kalkınmaya olumsuz etki eden belirli olumsuz olayların meydana gelmesine jeneratörler, şartlar ve durumların zamanında ve başarılı bir şekilde tespit edilmesine bağlıdır. Koruma (önlem) sadece ilgi ve yeniden topluma kazandırma startejileriyle kombine edildiğinde etkili ve geniş kampsamlıdır. Uyuşturucu satıcısı- Uyuşturucu satıcılığı Uyuşturucu satıcısı, para karşılığında zaman zaman yada sıklıkla gençlere uyuşturucu dağıtan kişidir. Başlangıçta kişi yaptığı şeyin farkında değildir (gençlere, onların ailelerine ve tüm topluma verdiği zararlı sonuçlar). Ancak daha sonra farkına vardığında çok geç oluyor. Klasik uyuşturucu satıcıları (para için çalışan ancak hiçbir zaman uyuşturucu kullanmayan) ve uyuşturucu olmadan yaşayamayan ve uyuşturucu almak için parayla uyuşturucu satanlar vardır. Uyuşturucunun yıkıcı etkisi, kullandıkları takdirde gençlerin sağlığı üzerinde öngörülmeyen sonuçlar bırakabilir (örnek: “neostik” yapıştırıcı beyin kanamasına sebebiyet verebilir). Çeşitli kimyasal madde anlamına gelen prekürsörler, türlü uyuşturucuların üretim sürecinde kullanılıyor Sosyalleşme bir toplumun temsilcileri olarak insanlara kişiliklerinin oluşması ve ileride hayatlarında kılavuz olarak kullanabilecekleri bilgiler, değerler, tutumlar ve normların aktarıldığı bir süreçtir Sonuç: 1. Alkol ve uyuşturucunun suistimali son yıllarda epidemiolojik boyutlar alarak gençler arasında durdurulmaz şekilde genişliyor 2. Genç bireyler tarafınca alkol ve uyuşturucu maddelerin istismar edilmesindeki faktörler yelpazesinde kilit önem: merak, zararlı sonuçlar hakkında yetersiz bilgi ve onunla ilgili belirli tutumun olamaması taşımaktadır. 3. Şimdiye kadar en az faydalanılan alan olarak önleme, alkol ve uyuşturucunun zamanında önlenmesi için kilit önem taşımaktadır. Önleme: gençleri uyuşturucu zararlarıyla ilgili zamanında bilgilendirmek, uyuşturucunun legal olmayan piyasada bulunmasını azaltmak doğrusu sınır kapılarından ülkeye girmesini azaltmak aynı zamanda ülkede bulunan uyuşturucu miktarı anlamına geliyor. 4. Alkol, uyuşturucu ve psikotropik maddeler kullanan gençler zararlı sonuçları hakkında yeterli bilgiye sahip değildirler. 41 VII. GENÇLER VE SPOR KARŞILAŞMALARI Spor, yaşam kültürü, sağlıklı alışkanlıkların yansıması ve olumlu değerleri kabul etmek ve geliştirmektir! Spor müsabakalarındaki şiddet ve olumsuz davranışlar kabul edilemez ve cezaya tabidir. Sporun gerçek değerlerini tanımakla ve sağlıklı taraftar olmakla sporun gerçek dostu oluyorsunuz ve herkesin spor müsabakalarını keyifle izlemesini sağlıyorsunuz. Olumsuz taraftar davranaşları diğerlerinin ve sizin güvenliğinizi tehdit altına alıyor ve hayati tehlikesi olan sonuçlara yol açabilir ve genç bireylerin kaderini olumsuz yönde etkileyebilir. Spor genç bireyin kişisel gelişmesinde önemli rol oynamaktadır ve gençler arasında olumlu değerlerin aşılanması ve özellikle de gençler arasında idollerin oluşması için güçlü etkendir. Spora dahil olan tüm taraflarca etik standartların tanıtılması ve saygılanması aracılığıyla spor, pozitif değerlerin oluşması ve güçlenmesi fonksiyonunda olacaktır. Giriş Spor ile resmen kabul edilen kurallar çerçevesinde rekreasyon amacıyla yapılan fiziksel faaliyet yada beceri anlaşılıyor. Yarışma, kendi zevki için, profesyonelleşme için yada sayılanların kombinasyonu için sporla uğraşıyorlar. İnsanlar spor sayesinde: 1. Üstün başarılar elde etmek için profesyonel olarak, 2. Amatör olarak 3. Dinlenmek için (boş zamanlarında arkadaşlarla beraber eğlenmek, eğlence yada kendi zevki için – bisikletçilik, yürüyüş, patenle kayma ve benzer). uğraşmaktadırlar. Sporun temel prensipleri, direkt katılımcı – profesyonel sporcu yada amatör sporcu olduğu gibi ekip yada bireysel sporcuyu destekleyenler ve taraftarlara olmak üzere herkese açık ve ulaşılabilir olmasıdır. Sporlar iki gruba ayrılmaktadır: grup (ortaklaşa sporlar) yada bağımsız (bireysel) sporlar. Gençler aktif sporcular olarak (bireysel yada grup sporları) yada spor sahalarında taraftar yada spor külüpleri fanları olarak sporun tüketicileridir. Spor ile etkileşim içerisinde genç bireyler, spor faaliyetlerinden aldıkları zevk dışında kendi kültürel bilgilerini genişletmeli, spor değerlerini geliştirmeli, farklılığı kabul etmeli ve kendi bütünlüğünü ve değerleri inşa etmelidir. 42 Spor kavramı ve önemi Fiziksel aktivitenin insan sağlığı üzerinde olumlu etkisi vardır. Spor, kötü ruh halinin üstesinden geliyor ve depresyonu önlüyor. Aslında spor, formda kalmak için yardımcı olduğundan bu sırada hastalık riskini azalttığından dolayı pozitif etki yapmaktadır. Günümüzde gençlerin büyük bir kısmı sadece okullarda değil okul dışında da boş zamanlarını sporla doldurarak aktif olarak sporla uğraşıyor. Gençler tarafından en sık uygulanan sporlar futbol, basketbol, voleybol, eltopu, yüzmek, tenis ve diğerleridir. Gençlerin kendi yaşlarına göre gruplara ve kategorilere ayrılarak üye olabilecek ve bu sporlarla uğraşabilecek çok sayıda kulüp vardır. Kendi uğraşılarını sergileneceği yarışmalar düzenleniyor ve tabi ki en iyiler için ödüller öngörülüyor. Yasal çerçeve Makedonya Cumhuriyetinde spor alanından konular : 1. Spor Kanunu ve 2. Spor karşılaşmalarında şiddeti ve kötü davranışları önleme kanununda belirlenmiştir. Makedonya Cumhuriyeti 1994 yılında Spor karşılaşmalarında, özellikle futbol maçlarında seyirci şiddeti ve kötü davranış konusunda Avrupa Sözleşmesini onaylamıştır. Aynı konular Makedonya yasamasında da gerektiği şekilde düzenlenmiştir. Spor karşılaşmalarında şiddet ve olumsuz davranış Spor karşılaşmalarında şiddet ve olumsuz davranış, aynısının doğru şekilde ele alınması için çokkapsamlı yaklaşım gerektiren toplumsal sorun olmaktadır. Aynı zamanda bu olgunun önlenmesi için yolların ve araçların bulunması gerekiyor. Yine de sporda şiddet, sadece Makedonya Cumhuriyeti’nde değil tüm dünyada geniş etkileri olan genellikle motifleri sporun dışında olan, yine de spor şiddetin dışa vurulma sahası olarak kullanılan güncel olguyu oluşturuyor. Spor karşılaşmalarında şiddet olaylarının ortadan kaldırılması için esas önkoşul önyargılarla yüzleşmek, çatışmaların barışçıl yollarla çözüm girişimi almak, karşılıklı anlayış ve diyalog, farklılıkların saygılanması – farklı milli mensubiyet, dini mensubiyet, sosyal konum, siyasi yönelim ve diğerleridir. Adil karşılaşma ne demek? Sporun başarılı şekilde tanıtılması “fair play” doğrusu başarılı tanıtım, gelişme ve gençlerin spora daha fazla dahil olması için önkoşul olarak sporda dürüst yarışmanın tanıtılmasıdır. Dürüst yarışma kurallara göre oynamaktan çok daha fazlası anlamına geliyor. Bu, kavramların uygulanması, arkadaşlığın kurulması, başkalarına saygı göstermek (onların yetenek ve becerilerine), mağlubiyeti kabul etmek, diğer yandan spor zevkini ortadan kaldıran spor 43 karşılaşmalarında şiddet ve olumsuz davranışlar ve tüm katılımcılara aynı imkanları yoketmek demektir. Bir spor karşılaşmasının organize edilmesi ve düzenlenmesi maksadıyla milli federasyonlar, spor kulüpleri, bekçi ve polis mensupları gibi yetkili kişiler tarafınca birçok faaliyet yapılmaktadır. Spor karşılaşmasının organizasyonu spor karşılaşmasının güvenli bir şekilde oynanması için tüm önlemlerin planlandığı bir meşguliyettir. Bu arada taraftarların içeriye alınması, spor sahasının girişinde biletlerin kontrol edilmesi, yanıcı maddelerin, yaralama ve hasara sebebiyet veren araç ve nesnelerin ve benzer şeylerin içeriye sokulmasını önlemek maksadıyla önlemler planlanıyor ve aynı zamanda spor karşılaşmasında kamu düzeninin ve asayişin sağlanması için güvenlik güçlerinin hazır bulunması. Polis, birey yada grup kamu düzeni ve asayişi ihlal etmesi durumunda müdahale etmekle yetkilidir. Taraftar desteği nedir? Hilesiz oyun kurallarını saygılayarak sporcuları daha iyi spor neticeleri kaydetmek için cesaretlendirmek ve teşvik etmektir. Resim: Üsküp Filip Vtori stadı3. Makedonya ve Hırvatistan A milli takımları arasında futbol maçı 12.10.2012 yılı Sportif taraftar desteği olarak neler kabul edilebilir? 3 Üsküp “Filip Vtori Makedonski” ulusal arenası en fazla futbol karşılaşmaları için kullanılıyor. Orada FK Rabotniçki ve FK Vardar futbol kulüpleri ve Makedonya futbol takımı oynuyor. Ulusal arenanın maksimum kapasitesi 36.400 koltuktur. 44 Sportif taraftar desteği ve sporculara destek olarak: - Alkış – elle yada daha güçlü ses için yardımcı nesnelerle - Şarkı söylemek yada taraftarı olduğumuz takımı yada sporcuyu destekleyen sloganların söylenmesi - İzin verilen taraftar gereçlerinin kullanılması – enstrüman, davul, afişler, atkılar, şapkalar... sayılabilir. Fakat aşağıdaki davranışlar sportmenlik davranışı ve sporcular için destek değildir: - Bireyler yada taraftar grupları arasında fiziksel müdahale Kavgaya davet, destek vermek ve kavgada yer almak Yarışma sahasına nesnelerin atılması Yanıcı araçların sokulması ve yakılması Milli, dini ve başka tür nefret ve çekememezlik uyandıran şarkıların söylenmesi ve laf atmalar Taraftar simgelerinin yakılması Yarışma alanının hasara uğratılması yada tahrip edilmesi Kamu düzeni ve asayişinden sorumlu kişilerle çatışma (polis mensupları, bekçiler vb.) 1 Üsküp “Filip Vtori Makedonski” ulusal arenası en fazla futbol karşılaşmaları için kullanılıyor. Orada FK Rabotniçki ve FK Vardar kutbol kulüpleri ve Makedonya futbol takımı oynuyor. Ulusal arenanın maksimum kapasitesi 36.400 koltuktur. Sportmenlik dışı taraftarlığın sonuçları nelerdir: Sportmenlik dışı taraftarlığın sonuçları en sık daha büyük çapta kamu düzeninin ve asayişin ihlal edilmesidir, bu ise: - İhlal edilen kamu düzeninin ve asayişin oturtulması ve korunması için sorumlu olan polis müdahalesi, Mal varlığının tahrip edilmesi (stad, spor salonu v.d.), Spor karşılaşmasında bulunan vatandaşlar arasında güvensizlik ve korku yaratmak, Özel mal varlığını tahrip etmek, Spor karşılaşmalarında sporseverlerin sayısının azalması, bu ise spor kalitesinin azalmasına sebeb oluyor, Tuttuğumuz takımın ulusal federasyon tarafınca cezalandırılma olasalığı. 45 Spor karşılaşmalarında şiddeti ve kötü davranışları önleme kanunu ile neler yasaklanmıştır (madde 3) Aşağıdaki davranışlar yasak ve cezaya tabidir: - Alkollu içecekler ve uyuşturucu maddelerin bulundurulması ve kullanılması, spor karşılaşmasına gelirken, karşılaşma devam ederken ve karşılaşma sonrasında yaralanmaya sebebiyet verebilecek yanıcı malzeme, silah yada başka maddelerin bulundurulması; - Dini yada milli mensubiyete göre nefret yada şiddet olaylarına sebebiyet veren yada teşvik eden afişlerin, bayrakların yada diğer simgelerin içeriye sokulması ve açılması, aynı zamanda şarkıların söylenmesi; - Yarışma sahasına yada tribünlere nesnelerin atılması; - Yanıcı maddelerin yakılması ve atılması, taraftar ekipmanının, bayrakların yakılması vb.; - Kavgaya sebebiyet vermek, desteklemek yada yer almak, ayrıca sporcuya, diğer seyirciye, görevliye, polis memuruna yada diğer yetkili kişiye saldırmak; - Yarışma sahasına girmek, karşı takımın taraftarına ayrılmış tribüne bölümüne geçmek, aynı zamanda bileti olmayan yeri meşgul etmek; - Spor teçhizatının tahrip edilmesi, spor karşılaşmasına gelmek için kullanılan araçların tahrip edilmesi. Spor karşılaşmasında şiddete yada onursuz davranışa sebebiyet veren suçlar için yasamacı yapılan suçun türüne göre denar karşılığında 500 Avro’dan 1000 Avro’ya kadar ceza öngörmüştür. Sonuç: - Taraftar desteği, hakemlik ve tüm diğer şartlar tüm katılımcılara eşit şans sunmalıdır. Şartlardan memnuniyetsizlik ve onların eşitlenmesi sakin ve spor kurallarına göre şiddetsiz şekilde çözüme ulaşıyor. Galibiyet kaydedilen neticelerden duyulan mutluluk ve memnuniyeti göstermek için kutlanıyor. Spor karşılaşması farklılıklara rağmen ( milli ve dini mensubiyet, farklı taraftar gruplara mensubiyet, farklı kulüplere karşı sempati vb.) herkesin eşit hakları olan dostluk buluşma yeridir. Vaka çalışması : Adım Kire ve 16 yaşındayım. Sporu seviyorum ve taraftarı olduğum takım oynadığı zaman devamlı spor karşılaşmalarına gidiyorum. Takımım için çok önemli maç öncesinde arkadaşlarımla takımımızı nasıl destekleyeceğimizi anlaşıyorduk. Bayrakları ve herzamanki taraftar ürünlerini (atkıları, bayrakları) hazırladık. Birinci yarıda, bizim takım öndeydi. Fakat ikinci yarıda iki gol yedi. Maçın bitimine 10 dakika kala arkadaşlarım maç sonucundan dolayı sinirlenmeye başladılar. O zaman karşı takımın taraftarlarına hakaret dolu sözler söyleyerek sahaya yürüdüler. O anda büyük kargaşa meydana geldi. Bir anda ben de o gruptan biriydim ve kendimi takımım için çok önemli birşey yapıyormuş gibi hissediyordum. Koltukları kırmaya başladık ve onları sahaya atmaya başladık. 2 meşale ve birkaç koltuk yakılmıştı. 46 Maç durduruldu. Yakınımızda korkuyla ağlayan ve başlarını babalarının paltosu altında gizlemeye uğraşan iki çocuklu bir baba oturuyordu. Polis müdahale etti ve hepimizi karakola götürdü. Velilerimiz çağrıldı, polisin yetkili mahkeme önünde ihlal davasının başlatılması için suç duyurusunda bulunması yerine onlar cezayı ödemeyi kabul ettiler. Tanım: Spor karşılaşması: organize spor karşılaşmaları sistemi içerisinde her bireysel karşılaşmadır. Spor karşılaşması organizatörü: spor kulüpleri ve milli spor federasyonları. Spor sahası: spor karşılaşmasının yapıldığı alan ve spor karşılaşmasının ve seyirci alanı ile spor karşılaşmasının yapıldığı alan. ире иС неговнње на поим ИзворИЗи: VIII. ÇOCUĞUN SUİSTİMAL VE İHMAL EDİLMESİ ( PEDOFİLİ, CİNSEL İSTİSMAR, PORNOGRAFİ VE İNTERNET PORNOGRAFİSİ) Çocuk istismarının ve ihmal edilmesinin önlenmesinin ilk adımı aynısının tanınmasıdır. Çocuğun ihmal ve istismarın ne anlama geldiğini bilmesi ve hemen yardım araması çok önemlidir. Bu olayların ortaya çıkarılması problemin genelde en zor kısmıdır. Çocukların, ihbar etmelerini ve yardım aramalarını cesaretlendirmek kendisine böyle bir davranış girişiminde bulunulmuş yada en kötü durumda böyle bir olay gerçekleşmiş ise utanç ve suçluluk duygusuyla bağlantılıdır. Böyle bir girişimin çocuğa yada onun arkadaşına yapılması farketmeksizin bu tür olayların tekrarlanmasını önlemek ve daha ciddi sonuçları engellemek maksadıyla herkesin böyle olayları ihbar etmesi gerekiyor. Giriş Acımasız ve aşağılayıcı cezalandırmanın varolması, ihmal ve terkedilme, cinsel istismar ve çocuklara yapılan diğer şiddet şekilleri tarih boyunca gözlenebilir ve bu olaylar antik zamana 47 kadar uzanıyor. Bugün ise küresel çapta önemli ve ciddi bir sorundur. Şiddet, dünyanın her ülkesinde çok farklı şekillerde mevcuttur. Çoğu kez şiddetin kökleri kültürel, ekonomik ve sosyal yaşamın derinliklerinde bulunuyor. Genel olarak çocukların istismarı ve ihmali “çocuğun sağlığına, hayatta kalmasına, gelişmesine yada onuruna karşılıklı sorumluluk, güven yada güç kapsamında olasıl yada reel olarak tehdit yada zarar veren, fiziksel ve duygusal istismarın her şekli, cinsel istismar, ihmal yada ihmalkar davranış yada ticari veya diğer sömürü şekli“ olarak tanımlanıyor. Fiziksel istismar Çocuğun fiziksel istismarı, faaliyetin yada faaliyetsizliğinin yol açtığı çocuğun gerçek yada potansiyel fiziksel yaralanmasına yol açan istismardır. Bu durumun veliler yada çocuğa karşı sorumluluğu, gücü ve güveni olan kişilerin kontrol alanına girdiğini söyleyebiliriz. Bu arada istismar ve kasten olmayan yaralanmalar, doğrusu gerçekte çocukta var olan organik durumların sonucu olan yada desteklenen fiziksel bulgular ve kasıtlı istismarı destekleyecek belirtiler arasında fark yapılmalıdır. İstismar olgusu tek seferlik olabilir yada birçok defa tekrarlanabilir. Fiziksel istismar örnekleri şunlardır: vurmak, tekmelemek, sarsmak, boğmak, atmak, zehirlemek, yakmak, sıcak suyla haşlamak yada çocuğu sıcak buhara maruz bırakmak ve benzeri. Fiziksel istismara çocuklara velileri, velileri yada çocuklardan sorumlu olan kişiler tarafından kasten zarar veren belirtiler de girmektedir.4 Çocukların duygusal istismarı Duygusal istismar çocuğun kendi kişisel potansiyeline uygun olan istikrarlı duygusal ve sosyal yeteneklerini geliştirmek için temel bağlılık figürlerine yakın olması da dahil olmak üzere, destekleyici uygun ortamın sağlanmamasını da kapsamaktadır. Duygusal istismar aşağılama, karalama, sebepsiz suçlama, tehdit, korkutma, hareket sınırlaması, ayrımcılık, alay etmek yada fiziksel olmayan, düşmanca yada dışlama hareketlerinin kullanılmasını da kapsamaktadır. Duygusal istismar, çocuğa zarar yada potansiyel olumsuz sonuçlar verildiği çocuk ve birinci derecede bakım sunan kişi arasındaki bağlantı anlamına geliyor. Duygusal istismar çocuk ile uygun olmayan, yetersiz ve tutarsız gelişme ilişkileri kapsanıyor. Ki bu: çocukları şaşırtıcı yada travmatik olaylara ve koşullara maruz bırakmak (örneğin aile içi şiddet), çocuğun bakım sunan kişinin psikolojik ihtiyaçlarını gidermesi için kullanmak, çocuğa aktif olarak “rüşvet vermek”, aynı zamanda (tek başına bırakılma da dahil olmak üzere) çocuğun sosyalleşmesini geliştirme ihmalini kapsamaktadır.5 4 Aile içi şiddet vakalarında davranış ortak protokolu, Makedonya Cumhuriyeti Hükümeti, UNDP 2010 5 Aile içi şiddet vakalarında davranış ortak protokolu, Makedonya Cumhuriyeti Hükümeti, UNDP 2010 48 Çocukların ihmal edilmesi Çocuğun ihmal edilmesi, veli/vasi doğrusu kısa bir süreliğine de olsa çocuk üzerinde veli sorumluluğunu veya çocuğun bakımını üstlenen kişinin (örneğin çocuk bakıcısının), ailenin yada bakıcının elinde olduğu imkanlar çerçevesinde çocuğun sağlık, eğitim, duygusal gelişme, yemek, barınma ve güvenli yaşam şartları sağlamakta eksiklik anlamına geliyor. Sözkonusu eksiklik çocuk sağlığına veya bedensel, ruhsal, ahlaki ve toplumsal gelişmelerine zarar verebilir veya büyük olasılıkla etkileyebilir. Bu, mümkün olduğu ölçüde çocuğun yaralanmaya karşı gerekli şekilde denetlenmesini ve korunmasını kapsamaktadır.6 Çocuklara yönelik ticari sömürü Çocukların ticari yada başka tür sömürüsü başka kişilerin çıkarı için çocuğun çalışmak yada başka faaliyetlerde kullanılmasına ilişkindir. Bu tür sömürü çocukların çalıştırılmasını, çocuk fuhuşunu, çocukların kaçırılmasını ve/veya çocukların cinsel yada iş sömürü maksadıyla satılmalarını, çocukların pornografik gösteri ve malzemeler için kullanılmalarını v.b kapsamaktadır. Sözkonusu faaliyetlerin sonucu olarak olarak çocuğun fiziksel ve ruhsal sağlığının zedelenmesi, eğitim düzeninin bozulması ve ahlaki sosyal gelişmenin ihlal edilmesi ortaya çıkmaktadır. Çocukların istismar ve ihmalden korunma ve önlenme sürecine sağlık alanından tüm kurum ve bireylerin, diğer sektörlerle (eğitim, sosyal güvenlik, polis, yargı v.b ) koordinasyon içerisinde katılmalıdırlar. Çocukların korunma sürecinde koordinatör rolünü sosyal işler merkezi üstlenmelidir. Sözkonusu merkez ülkemizde velayetle ilgili çalışmaları da üstlenen çocukların korunmasında temel hizmet dairesini teşkil etmektedir. Çocukların/gençlerin ihmal ve istismardan korunma ve önleme sürecindeki adımlar şunlardır: 1. İstismar ve ihmalin tanınması 2. Risk değerlendirmesi ve tartışması 3. İhmal ve istismarın ihbar edilmesi 4. Yaralanmaların ve koşulların belgelenmesi 5. Acil müdahale (belirgin oldukları takdirde) 6. Müdahalenin gerçekleşmesi 7. Önlem ve korunma için önlemlerin planlanması 8. İzleme ve değerlendirme Sağlık çalışanları çocukların korunma sürecinin her aşamasında yer alıyorlar, fakat onların ihmal ve istismarın tespit edilmesindeki rolleri değişmez ve özeldir.7 6 Aile içi şiddet vakalarında davranış ortak protokolu, Makedonya Cumhuriyeti Hükümeti, UNDP 2010 7 Aile içi şiddet vakalarında hareket için ortak protokol, Makedonya Hükümeti, UNDP 2010 49 Çocukların cinsel istismarı Cinsel istismar, yetişkin, tanıdık yada yabancı, yaşıtlar tarafından izinsiz dokunulmak veya senin başka birini izin verilmeyen şekilde dokunmasını istemek olabilir. Cinsel istismar yasak ve yasalara aykırıdır. Çocuğun cinsel istismarı, çocuğun anlamadığı, önceden bilgi edinmesine dayanarak onay veremeyeceği veya gelişmesi açısından çocuğun uygun şekilde hazır olmadığı ve onay veremeyeceği cinsel davranışa dahil etmek demektir. Aynı zamanda cinsel istismar kanunların ve sosyal tabuların ihlal edildiği davranış anlamına da gelmektedir. Çocukların cinsel istismarı, yaşına yada gelişimine göre çocuk üzerinde sorumluluk, güven yada güç ilişkisi kuran çocuk ve yetişkin veya diğer çocuk arasındaki davranış ile kanıtlanmaktadır. Sözkonusu davranış ise diğer kişinin ihtiyaçlarının yerine getirilmesi yada tatmin edilmesi için yapılmaktadır. Buraya çocuğun yasadışı cinsel faaliyete dahil olması için kandırılma ve zorlama; çocuğun fuhuş yada başka yasadışı cinsel faaliyetlerinde sömürülmesi için kullanılması; çocukların pornografik gösteriler ve malzemeler için sömürülmesi de girmektedir. Kaynakça: Makedonya Cumhuriyetinde çocukların cinsel istismarına ilişkin güncel hukuksal çerçeve birkaç farklı kanun toplamından oluşuyor: - Çocuk haklarının korunma kanunu, Ceza kanunu, Ceza muhakemesi kanunu ve Çocuk hukuku kanunu. Kurbanın yaşına göre verilen, çocukların suistimal edilmesine ilişkin suç türleri SUÇ – TANIM Tecavüz Madde186: Bu suç faaliyeti seks yada cinsel ilişki yada güç ve tehdit kullanarak farklı biçimde seksüel yada cinsel saldırı anlamına geliyor. Savunmasız kişilere cinsel saldırı Madde 187: Bu suç faaliyeti savunmasız, ruhsal hastalığı, ruhsal dengesizliği ve ruhsal KURBANIN YAŞI ÖNGÖRÜLEN CEZA Yetişkin ve 14 Üç ile on yıl arası hapis yaş üstünde cezası çocuk Yetişkin ve 14 En az sekiz yada en az on yaş üstünde yıllık hapis cezası ve çocuk ağırlaştırıcı şartların mevcut 50 SUÇ – TANIM gelişmesinde gerileme kaydeden yada saldırıya karşı çıkmasına engel olan başka bir durumda olan kurbanla cinsel ilişkiye girmek veya kurbanın kullanılması anlamına geliyor. 14 yaşını doldurmamış çocuklara yönelik cinsel saldırı Madde 188: Bu suç 14 yaşını doldurmamış çocuklar ile cinsel ilişki yada farklı biçimde cinsel saldırı anlamına geliyor. Mevkii suistimal ederek cinsel saldırı Madde 189: Bu suç, mevkisini kötüye kullanarak itaat etmek zorunda olan ve bağlılık duyan kurbanı cinsel ilişkiye yada farklı biçimde cinsel saldırıya yöneltmek anlamına geliyor. KURBANIN YAŞI ÖNGÖRÜLEN CEZA olduğu durumlarda müebbet hapis cezasının verilmesi. En az sekiz yada en az on yıllık hapis cezası ve 14 yaş altında ağırlaştırıcı şartların mevcut çocuklar olduğu durumlarda müebbet hapis cezasının verilmesi. Bu suçu yetişkine karşı işleyen kişiye en az beş yıl Yetişkin ve 14 hapis cezası öngörülmüştür. yaş üzeri çocuk Bu suçu çocuğa karşı işleyen kişiye ise en az 10 yıl hapis cezası öngörülmüştür. Kamu alanda cinsel Cinsel dürtüleri başka bir kişi önünde davranışta bulunan yetişkinler tatmin etmek (Başkasının karşısında cinsel ve çocuklar için para cezası davranışta bulunmak) yada bir yıla kadar hapis Madde 190: Bu suç başka bir kişinin önünde Yetişkinler ve cezası öngörülmüştür. kamu alanda kurbanın yetişkin yada çocuklar 14 yaş altında çocukları özel çocukların olabileceği cinsel davranışta alanda böyle bir cinsel eylemi bulunmak yada kamu alanında yada başka gerçekleştirmeye yöneltmek bir yerde farketmeksizin çocuğu bu tür cinsel için üç yıldan beş yıla kadar davranışta bulunmasına yöneltmek. hapis cezası öngörülmüştür. Fuhuşta aracılık yapmak Madde 191: Bu suç kişileri fuhuş yapmak için ayarlamak, sürüklemek, kandırmak ve Yetişkin ve 14 aldatmak anlamına geliyor. Ayrıca bir kişiyi Beş yıldan on yıla kadar yaş üstünde kandırmak ve fuhuş yapmak, gelir sağlamak hapis cezası. çocuklar ve/veya fiziksel güçle tehdit ederek cinsel hizmetler vermekten çıkar sağlamak için başkasına teslim etmek demektir. Pezevenklik yapmak ve çocuklarla cinsel Sadece 14 yaş ilişki sağlamak Madde 192: Bu suç pezevenklik yapmak ve üstünde çocuklar En az sekiz yıl hapis cezası çocuklarla cinsel ilişki sağlamak anlamına için geliyor. Reşit olmayan kişiye pornografik içerikli 14 yaş altında 14 yaş altında çocuklara çocuklar ve pornografi malzemelerinin malzemenin gösterilmesi Madde 193: Bu suç kurbanın 14 yaş altında yapım gösterilmesi için altı aydan üç olan çocukların olduğu malzemelerin durumlarında 18 yıla kadar hapis cezası. satılması, gösterilmesi yada pornografik yaş altında reşit 18 yaş altında çocuklardan 51 KURBANIN YAŞI içerikli malzemelere ulaşmak için başka tür olmayan kişiler. yaklaşım sağlamak anlamına geliyor. Bu suç aynı zamanda 18 yaş altında çocuk kurbanların suistimal edilmesi aracılığıyla pornografik malzemenin üretimi anlamına geliyor. Bilgisayar sistemi aracılığıyla çocuk pornografisi üretimi ve dağıtımı Madde 193-a: Bu suç çocuk kurbanın 18 yaş altında olduğu, başkasına gösterilmek yada Çocuklar dağıtım veya transfer için kullanılan pornografi malzemesinin temin edilmesi, sahip olunması ve yapımı anlamına geliyor.8 SUÇ – TANIM ÖNGÖRÜLEN CEZA faydalanmayı da kapsayan pornografik malzemelerinin yapımı için üç yıldan beş yıla kadar hapis cezası. Üç yıldan beş yıla kadar hapis cezası Yetişkin yada 14 yaş üzerinde çocuklara karşı işlenen bu suç için beş yıldan on yıla kadar Ensest Madde 194: Bu suç erkek ve kızkardeşler de Yetişkinler ve hapis cezası. dahil olmak üzere kan bağı olan akrabalar çocuklar Bu suçu 14 yaş altında arasında cinsel ilişki anlamına geliyor. çocuklar üzerinde yapıldığı zaman en az on yıl hapis cezası. Sadece 14 Reşit olmayan kişi ile evlilik dışı ilişki Madde 197: Bu suç reşit olmayan kişi ile yaşından 16 Üç aydan üç yıla kadar hapis yaşam sürdürmek yada böyle bir evlilik dişi yaşına kadar cezası. ilişkinin olmasına izin vermek. çocuklar Çocuk tacirliği Madde 418-a: Bu suç fuhuş yada pornografi, zorunlu evlilik, zorla döllendirme ve diğer En az sekiz yıl hapis cezası kişilerin çocukları cinsel eylemler için yada ağırlaştırıcı nedenler kullanılmayı sağlamak gibi, farklı biçimde Çocuklar mevcut olduğu zaman en az cinsel sömürü amacıyla kullanılacak reşit on yıl hapis cezası olmayan kişilerin bulunması, taşınması, satın alınması, sığınak temin edilmesi veya kabul edilmesi anlamına geliyor. Ülkemizdeki mevcut kanunlara göre yetkili Bakanlıklar ve kurumlar tarafından: 2009 – 2013 yılı için çocukların cinsel istismar ve pedofiliyi önlemek ve savaşmak eylem planı, Çocukların cinsel istismar ve pedofili durumlarında davranış protokolü, Çocukların cinsel istismarı ve pedofili suçlarından suçlu bulunan kişiler hakkında özel Kayıt Defteri Kanunu hazırlanmıştır. 8Ceza kanunu ek ve değişmeler kanununun 122 maddesi 21 fıkrası uyarınca (“Makedonya Cumhuriyeti Resmi Gazetesi”, no.7/08) çocuk pornografisi görsel olarak çocuklarla cinsel faaliyetin görüldüğü herhangi pornografik malzemeyi veya çocuk gibi görünen kişi ile net cinsel eylemi kapsamaktadır.Yada çocuklar ile cinsel eylemin görüldüğü resimler de buna dahildir. 52 Vaka çalışması 27.10.2012 tarihinde Debre polis karakolunda isminin baş harfleri M.S. olan 25.9.2002 doğumlu çocuğun Debre Gorçe Petrov No 15 adresinde yaşayan isminin baş harfleri V.S olan babası, dört yıl önce komşusu ve arkadaşı P.P M.S’yı bedeninin bazı kısımlarını dokunmaya zorladığını aynı zamanda kendisi de kızı bedeninden dokunduğunu ihbar etti. Bütün bu olayların kendi evlerinden 50 metre uzaklıkta bulunan kişinin evinde olagelmiş. Olay anında bahçede şu anda 9 yaşında olan komşunun oğlu ve o dönemde 4 yaşında olan M.S’nın kardeşi de bulunuyormuş. M.S. o zaman 6 yaşındaymış. Komşusu, bahçede çocuklarla oynayan M.S’yı eve girmesi için çağırmış. Bilgisayarın bulunduğu odaya götürmüş. Önce ( kıyafet değiştiren, makyaj ve başka şeyler yapan barbi bebekli) oyunlar izletmiş. Bir anda kızı bedeninden ve yüzünden dokunmaya başlamış. Kızçağız geri çekilmek istediği anda, eliyle kapıyı kapatmış ve tehdit etmeye başlamış. M.S. ağlamaya ve eve gitmesine izin vermesi için yalvarmaya başlamış. Fakat O 50 denar vermiş ve olayla ilgili kimseye hiçbirşey söylememesi gerektiğini söylemiş. Tanım: Cinsellik – her bireyin esas parçasını oluşturuyor. Bireyin cinsel hayatı onun kendi cinsine olan anlayışları, tutumları ve inanışlarından, kendine olan saygısından, fiziksel görünüm ve diğer cinsiyet ile ilişkilerinden ( eğilim, yakınlık, duygular, sevgi ve seks) oluşmaktadır. Cinsel istismar – yetişkin, tanıdık veya yabancı, yaşıt tarafınca izinsiz dokunuş yada senin onu yasak şekilde dokunmak istemesi demektir. Cinsel istismar yasak ve yasadışıdır. Suç kurbanı tanımı ile fiziksel yada ruhsal yaralamaya maruz kalan, duygusal acı çeken, parasal kayıp gören veya yapılan suç sonucu olarak başka tür yaralamaya hedef olan yada temel hak ve özgürlüklerinin ihlal edildiği kişidir. Suç mağduru çocuk tanımı 18 yaş altında reşit olmayan kişi kapsanmaktadır. Çocuk pornografisi reşit olmayan kişi ile görsel olarak belirgin cinsel eylemleri gösteren malzemeler doğrusu reşit olmayan gibi görünen kişi ile belirgin cinsel eylem veya çocuklarla cinsel eylemleri gösteren resimler anlamına geliyor. 53 SONUÇ! Çocukların ihmal ve istismarının aşağıdaki belirtilerden tanındığını unutmaman önemlidir: - Çocuğun temel ihtiyaçlarının ( yemek, kıyafet, bakım, korunma, gözetim...) ihmal edilmesi, - Yaralama hareketleri (fiziksel, duygusal ve/veya cinsel) ve/veya çocuğu tehlikeli ve uygunsuz durumlara maruz bırakmak (fiziksel şiddet, korkutma, gücendirme, cinsel aktivitelere sürüklemek ve/veya aldatmak, cinsel istismar – temas veya temas olmadan), - Sömürülme – çocuğun riskli, tehlikeli ve uygunsuz davranışlarda (fuhuş, pornografi, dilencilik) kullanılması, - Çocuğun yetişkin kişi tarafından cinsel sömürülmesi (kimi zaman bazı insanlar senin iznin olmadan seni dokunmaya yeltenecektir bu ise doğru değildir. Kimi insanlar vucüdünün mahrem kısımlarını dokunmaya cesaret edecektir. Bu dokunuşları yasak dokunuşlar olarak nitelemekteyiz. Çocuk istismarı ve ihmalinin tekrarlayan şekilleri vardır. İzinsiz dokunuşlar, vuruşlar, uygunsuz sözlü iletişim ile karşılaştığın durumlarda yapabileceğin bazı şeyler vardır: - Hayır diyebilirsin, kaçabilirsin, güvendiğin birine söyleyebilirsin. Ailelerin çoğu mutludur. Ancak bazen aile içerisinde mutlu olmayan ve bazen de yerinde olmayan şeyler olageliyor. Bazen birileri sarhoş oluyor, bazen dayak var, bazen de cinsel istismar var. Unutma: Yalnız değilsin! Sana yardım edebilecek çok insan var! 54 IX. TRAFİK KÜLTÜRÜ VE GENÇLER Trafik gerçekleri ve potansiyelleri ile, aynı zamanda trafikte yer alan insanların davranışlarından ve trafik hareketliliğinden trafikte meydana gelen olaylarla birlikte yaşamanın ve davranmanın özel biçimleri olarak trafik kültürü ve etiği de gelişmektedir. Ülkemizde gelişmiş trafik durumlarının faydalarını hissetmek istiyorsak, her oluşmuş kişiliğin temel ahlaki konumu olarak, trafiğin her bireyin trafikteki sorumluluğuna uygun, trafikteki kurallara bağlı olarak ve kendimiz ve başkaları için olarak net ve sabit ahlaki değerler üzerine kurulmuş olmalıdır.9 Giriş Bu konu ile trafikte yer alanların hakları ve sorumlulukları, trafik etiği esasları yani trafik kültürü, ve gençlerin trafiğe güvenli şekilde dahil olmalarını ve yer almalarını sağlayan değişik trafik durumlarını içeren diğer konular ele alınmaktadır. Karayollarda trafik güvenliği Kanunu, trafik kurallarının ve düzenlemelerin saygılanması için belirlenen hükümlerin yasal çerçevesini oluşturmaktadır. Trafik güvenliği, trafiğin normal şekilde yapılması durumu ve trafikte yer alanların korunması anlamına geliyor. Trafik güvenliği aynı zamanda tehlike kaynaklarının ortadan kaldırılması veya aynılarının kontrol edilmesiyle maddi varlıkların korunması demektir. Trafik kültürü yazılı ve sözlü kurallardan oluşmaktadır. Bu kuralların tek hedefi ise: trafikte yer alan tüm katılımcıların, özellikle de yayalar, çocuklar, yaşlılar, engelliler ve gelişme engeli olan kişilerin yer aldığı korunmasız ve az korunmalı olan kişilerin saygılanmasıdır. Bireyin sahip olduğu trafik kültürü seviyesi, herşeyden çok kişinin aile terbiyesine ve eğitimi sırasında özellikle ilk ve orta öğrenimi esnasında aldığı eğitim ve öğrenimine bağlıdır. Trafik kurallarını ve düzenlemelerini insanlar yapmaktadır ve bu kurallar trafiğin gelişmesine bağlı olarak değişmektedir. Karayolu trafiği katılımcıları trafikteki yazılı kurallara ve düzenlemelere göre ve karayolu trafiğini kontrol eden ve düzenleyen üniformalı polis memurlarının verdiği emirler uyarınca hareket etmektedirler. Trafik etiği Çağdaş etik, diğer alanlar yanısıra, özel bir alan olarak, esasta “Trafikte yer alan katılımcı ne yapmalıdır?” normatif etik sorusunu özetleyen ve ayrıntılı şekilde ele alan konuyu da 9 Kultura i etika vo soobrakay, prof .dr. Kiril TEMKOV, http://www.rsbsp.org.mk/doc12/kultura-temkov.pdf 55 kapsamaktadır. Trafik etiği “İyi olan nedir?” ve “İyiyi kötüden nasıl ayırt edebiliriz?” sorularını da incelemektedir.Bu arada sözkonusu soruların cevabı etik özelliklerin doğasını, daha doğrusu ayrıntılarını ve trafikte yer alan katılımcılar tarafından değerlendirilen prensiplerin anlaşılması hedefleniyor. Trafik etiği teorisi, trafikte yer alanların davranışını incelemektedir. Daha doğrusu kati ahlaki normlar altında kabul edilen davranışlarını ele almaktadır. Ki bu davranışlar esasta onun spesifik karakterini de belirlemektedir. Trafik etiği, ahlaki ikilemini detaylı bir şekilde incelemektedir, doğrusu iki yada daha fazla ahlaki değerin önem bakımından eşit yada eşit olmadığı düşünüldüğü, birbiriyle çelişkili olan yada etkileşen durumlardan meydana gelen vakaları çözüme ulaştırıyor. Aynı zamanda bireyden (bizim durumumuzda trafikte yer alan kişilerden) bir davranışı yada değeri en iyi olarak kabul etmek/onaylamak maksadıyla bunlar arasında en iyi seçim yapması isteniyor. Birinci olarak kullanılan teorinin doğruluğunun denetlenmesi amacıyla akabinde başka teori kullanılır. Buradan “Trafikte yer alan diğer katılımcılara saygı gösteriyor musunuz?” sorusu ortaya çıkıyor. Bu soruya cevap vermek için, başka bir biçimde uygun metodoloji ile bazı ahlaki görüşler veya trafikte yer alan diğer katılımcıların değerlendirilmesi analiz ediliyor. Trafik etiği hakkında tam bir kavramın oluşturulması doğrultusunda “iyilik nedir?”, “iyi, doğru ve düzgün nedir?” veya “iyi ve kötü nasıl farkedilebilir?” şeklindeki sonu olmayan ikilemleri anlamaya ve tanımlamaya özen gösteriyoruz. Bu soruların cevapları, ahlaki özelliklerin doğrusu spesifiklerin ve trafikte yer alan katılımcılar tarafından değerlendirilen prensiplerin karakterini anlamayı hedefliyor. Sadece istenmeyen sonuçların meydana gelmesini önlemek için bireyin yada grubun kamuoyu tarafından kınamakla özgür hareket “hakkını” ihlal etmemize rağmen bu tür davranışların kınanması ve yasaklanması gerekli midir? Buradan birey sürücü yada grup sürücülerin iyiye doğrusu değerlere karşı davranırken nasıl hareket etmeleri gerektiği sorusuna cevap veriyor. Bu sayede doğru şekilde davranmaktadırlar... Yaya olarak neyi bilmem gerekiyor? Kural olarak yaya yolda yürümemeli ve durmamalıdır. Kaldırımların veya yayaların yürümesi için işaretlenmiş diğer alanın olduğu yollarda yaya, kendisi için belirlenen bu alanlarda hareket etmek mecburiyetindedir. Yerleşim yeri dışında yolda hareket eden yaya hareket yönünde yolun sol kenarından hareket etmek mecburiyetindedir. İstisna olarak yaya kendisi için daha güvenli ise (görüş mesafesi olmayan viraj, toprak kayması, uçurum ve benzeri durumlarda) yolun sağ kenarından da hareket edebilir. El arabası, bisiklet, motorlu bisiklet, motosiklet, üç tekerlekli ve dört tekerlekli araç iten yayalar ve akülü sandalyeler yardımıyla hareket eden özürlü kişiler olduğu gibi grup halinde hareket eden yayalar kafilesi – hareket yönünde yolun sağ kenarından hareket ediyorlar. Özürlüler için tasarlanmış akülü sandalye yardımıyla hareket eden kişiler, yaya yürüyüşü hızından daha büyük değil ise istisna olarak kaldırımdan da hareket edebilirler. 56 İşaretlenmiş yaya geçitlerinin olduğu yerlerde yada özel inşa edilmiş geçit yerlerinde doğrusu yayalar için geçiş alanlarında, yaya karşıdan karşıya geçerken bu geçitlerden hareket etmek mecburiyetindedir. Trafik ışıklarıyla yada polis memurunun verdiği işaretlerle düzenlenmiş olmayan işaretlenmiş yaya geçidinde yayalar yola adım atmadan önce kendisine doğru yaklaşan araçların uzaklığına ve hızına dikkat etmek mecburiyetindedir. Yaya yolu geçerken işaretlenmiş yaya geçidinden yada 100 metreden daha uzakta olmayan geçitten hareket etmelidir. İşaretlenmiş yaya geçidi olmayan yerlerde caddeyi karşıdan karşıya geçmeye niyet eden yaya araç trafiğini engelliyor ise yola adım atmamalıdır. Yolda oynanmamalı, kayılmamalı, kayak ve kızak yapılmamalı, trotinet, tekerlekli paten, skyroll ve benzer şeyler kullanılmamalı. Yayaların nasıl davranmaması gerektiği örneği? Resimleri bakın ve aynıları üzerinde tartışın! 57 Bisiklet, motorlu bisiklet ve motosiklet trafiği Bisiklet, motorlu bisiklet ve motosiklet sürücüsü yolun sağ kenarına en yakın mesafede hareket etmek zorundadır. Ayrı bir bisiklet yolu var ise o zaman bisiklet yolunda yada bisiklet şeridinde hareket etmelidir. Karayolunda 10 yaşını doldurmuş kişi bisiklet kullanabilir. Eğer ki iki yada daha fazla bisiklet, motorlu bisiklet ve motosiklet sürücüsü grup halinde hareket ediyor ise birbiri ardından hareket etmek mecburiyetindedirler. Bisiklet, motorlu bisiklet ve motosiklet sürücüleri bisiklet yolunda doğrusu bisiklet şeridinde saatte 25km’den daha büyük hızla hareket etmemelidir. 14 yaşına kadar çocuklar bisikletle başka kişileri taşımamalıdırlar. Motorlu bisiklet, moped ve motosiklet sürücüleri ve bu araçlarla yolculuk yapan kişiler yolda hareket ederken mutlaka koruyucu kask takmalıdırlar. Moped sürücüsü yolda saatte 45 km’den daha büyük hızla hareket etmemelidir. Motorlu taşıt kullanma yetkisinin alınması - Yaş 14 – М- ulusal kategori (motorlu bisiklet ve moped); - Yaş 16 - B- kategori – daha büyük çocuk. Daha yaşlı çocuk aşağıdaki şartları yerine getiriyorsa B – sınıf motorlu taşıt kullanma yetkisine sahip olabilir: - 16 yaşını doldurmuş olması; 58 - Kimlik belgeye sahip olması; Motorlu araç kullanmak için sağlıklı ve psikolojik ile fiziksel kapasiteye sahip olması; En az ilkokul bitirmiş olması; Her iki veliden, yasal vasisi veya çocuğun bakımından sorumlu kişiden (noter tasdikli) onayın olması; Son okuma yılında pek iyi başarısı ve örneksel davranışı olması; Çocuğun okuduğu okul pedagogundan yada psikologundan yazılı onay olması. Okulda pedagog yada psikolog yoksa öğrencinin sınıf öğretmeninden yazılı onay alabilir. Onay noter tasdikli olmalı. „Daha yaşlı çocuk“ 16 yaşını doldurmuş fakat henüz 18 yaşını doldurmamış reşit olmayan çocuktur. Kaynaklar: - Yollarda trafik güvenliği kanunu. Ceza mevzuatı Çocuk hukuku kanunu Tanım: - Yaya trafikte yer alan, ancak araç kullanmayan, başka araçla yada araçta gezmeyen kişidir Bisikletçi bisiklet kullanarak yol trafiğinde yer alan kişidir; Sürücü yolda araç kullanan kişidir; Kaldırım yayaların yürümesi için özel düzenlenmiş trafik alanıdır. Kaldırım, cadde ile aynı seviyede değildir. İşaretlenmiş yaya geçidi bir cadde üzerinde yayaların yolun karşısına geçmesi için özel olarak işaretlenmiş bölümdür. Kavşak iki veya daha fazla karayolunun kesişmesi veya birleşmesi ile oluşan ortak alandır. Aynı zamanda yolların birleşmesi ve kesişmesi ile meydana gelen (meydan ve benzeri) geniş trafik alanıdır. Kilit mesajlar: - - Yollardaki trafik sinyalizasyonu, yol ekipmanlarını ve cihazları tahrip etmeyin; Sorumlu olun ve yolda herhangi bir engel yada hasar olduğu durumunda (taş, cisim vb.) yoldan çekin. Bunu yapma imkanınız yok ise yoldaki durumu 192 nolu telefon hattına bildirin; Yolda gerekli olduğu durumlarda herzaman yardım edin; Sorumlu olun ve trafikteki diğer katılımcıları saygılayın; Trafikteki diğer katılımcılara karşı sabırlı ve hoşgörülü olun; Hangi koltukta oturduğun farketmeksizin HERZAMAN GÜVENLİK KEMERİNİ KULLAN; TRAFİKTE HER ZAMAN DİKKATLİ OL (yaya yada bisiklet, motorlu bisiklet veya moped kullanıcısı olman farketmeksizin); 59 - Bisiklet, motorlu bisiklet veya moped kullanırken HER ZAMAN KORUYUCU KASK KULLAN; Bisikletinizin, yardımcı motorlu bisikletinizi yada mopedinizin teknik güvenliğine önem verin. X. INTERNET TRAFİĞİNDE GÜVENLİK Bilgisayarlar artık çocukların internet dünyasına girmeleri için tek araç değildir. Çocuklar kendi arkadaşlarının bilgisayarlarını, okul kütüphanelerindeki bilgisayarları, kulüpler, kafebarlardaki bilgisayarları kullanabilirler. Bilgisayarlar dışında akıllı telefonlar ve cihazlar bulunmaktadır ki böylece internete ulaşım hiçbir sorun teşkil etmez. Sosyal medyaya ulaşım, öğrencilerin en kısa zamanda istedikleri bilgiye ulaşmaları için yararlı olabilir. Fakat aynı zamanda bu durum çocukları riske de koyabilir. O yüzden yanlış ve kötüye kullanılan internet risklerini tanımak ve bildirmek önemlidir. Giriş Şüphesiz ki internet, çocuk ve gençlere internete bağlanma, yararlı bilgilere erişme ve onları edinme fırsatı sunuyor. Son on yıldaki hızlı gelişimi birçok alanda etkin kullanımı için büyük fırsatlar yarattı. Genişbantlı internetin multimedya kapasitesi, içerikler oluşturmak, yararlı içerikleri kullanmak ve dağıtmak için yeni seçenekleri sunar. İnternetin güvenli kullanımı için her bireyin kendi bilgisayarını yazılım güncellemeleri, antivirüs koruması vs. ile korumalıdır. Aynı zamanda kişisel bilgiler paylaşımı sırasında dikkat etmek, kiminle konuştuğuna dikkat ederek ve internet kullanımı ile ilgili kurallara dikkat ederek kullanılan ağın korunması gerekir. 60 Çocukların interneti düzgün kullanmasındaki daha doğrusu güvenli kullanmasındakı en önemli bölümlerden biri veli-çocuk ilişkisidir. Veli-çocuk ilişkisi özellikle karşılıklı güven, yani çocukların interneti kötüye kullanmaması açısından çok önemlidir. Her çocuğun ( her birey gibi ) doğasında kendi özelini gizleme, kimseyle, velileriye bile paylaşmak istemez. Çağdaş sosyal trendler velilerin de internet kullanımına ilişkin anlayış ve bilgi sahip olmasını gerektirir çünkü ancak bu şekilde çocuklarıyla tartışabilir, onlara yardımcı olur, görüşlerini söyleyer ve tavsiyede bulunabilirler. Çok sayıda evler bu ağa "bağlı" olup kendi bilgilerini paylaştıkları için günümüzde internet erişimi oldukça kolaydır. Tam da bu evlerde, en küçük üyeler bile birçok durum, sosyal trendler, olaylar ve benzeri için kendi görüşlerini, izlenimleri, profilini vb oluşturma fırsatına sahiptir. İnternet kullanımı sırasında çocukların ve gençlerin korunması evde başlar. Çocuk ve veli arasındaki samimi ilişki, ortak çıkarlar, evde bilgısayar kullanımı ile ilgili kurallar, çocuğun güvenli internet - trafiği için temel önşartlardır. Çocuklar ve gençler interneti ev ödevlerini ve okul yükümlülüklerini tamamladıktan sonra, "uygun" zamanlarda kullanmalı, daha doğrusu akşamın geç saatlerinde, kullanıcı sayısının farklı ve çok (genellikle yetişkin) olduğu saatlerde kullanmamalı. Aynı öyle, internet kullanırken çocuklar ve gençlerin yetersiz duygusal gelişimine de dikkat edilmelidir. Tam da bu yüzden bu duygusal "olgunlaşmamış" bireyler, yetişkin ve tecrübeli internet kullanıcıların istismar hedefidir. Bu nedenle, internet kullanırken daha iyi bir koruma elde etmek için "güçlü" şifreler oluşturmak gerekir. Bu, profillerinizde kişisel bilgilerinizi kullanmamanız anlamını taşır (ad, soyad, telefon numarası vb.). Her zaman gerçek adınızı ve soyadınızı kullanmamak özellikle 61 önemli olan tanımadığınız sizinle iletişim kurmak isteyen kişilerle paylaşmamak. Nerede olduğunuz hakkında, yazlıkta veya tatilde olduğunuz hakkında dikkatli bilgi paylaşımı. İnternet ve taşıdığı riskler Ancak internet kullanımının bazı riskler taşıdığı tartışılmazdır, çünkü onu farklı kategoride insanlar kullanır ve özellikle içerikleri çocuklar ile gençlerin yaşına uygun olmayan malzemeler bulabilirler. İnternet trafiği kullanım sırasında çocukların kendi güvenliğini sağlamak için uygulaması gereken birçok önemli prosedür ve kurallar vardır onlar da: - Velilerinden biri onaylamadığı sürece asla internette kişisel bilgilerini verme. Kişisel bilgiler adın, soyadın, adresin, telefon numaran, yaşın, ırkın, okulunun adı veya konumu, arkadaşlarınla oynamak istediğin veya görüştüğün favori yer, dostlarının isimleri vb dır. - Asla ve hiç kimseye internette kullandığın şifreleri ( ing. password ) söyleme, arkadaşlarına bile. - Ailen gitmende sakınca görmediği durumlar dışında, sadece internet üzerinden tanıdığın arkadaşlarınla yüzyüze tanışmaya gitme. - Seni rahatsız eden mesajlara asla cevap verme. O mesajları yoksay ve mesajları gönderenle iletişimi kes, hemen velilerine veya güvendiğin herhangi bir yetişkine söyle. Aynı zamanda internet kullanırken, sizinle tanışmak için ısrarla görüşmek isteyen kişilere negatif cevaplar yazarakta korunma sağlanabilir. İnternet öncelike eğitim, pozitif iletişim kurma ve arkadaş edinmek için kullanılmalıdır. Sosyal ağların ortaya çıkmasıyla ( feysbuk, tviter vb ) çeşitli gelişmeler hakkında bilgi erişimi (pozitif ve negatif) güncelleşti. Ne yazık ki, kaliteli filtreleme mekanizmasının eksikliği 62 nedeniyle şiddet, küfür vb gibi her gün çok sayıda uygunsuz içeriği olan bilgilere maruz kaliyoruz. Tam da bu yüzden böyle içerikli sayfaları ziyaret ederken dikkatli olunmalıdır ve çocuklar için yasak işareti varsa bu yasağa uyulmalı . İnterneti daha doğrusu internet - trafiğini güvenli bir şekilde kullanmanın başka biçimi interneti özenli ve doğru bir şekilde kullanmaktır. Öyleki, taciz, hekleme, başkalarının kişisel bilgilerini kötüye kullanma kanunlara göre yasaktır ve cezalandırılır. Her birey kendi bütünlüğünü koruma hakkına sahiptir ve başkaları tarafından rahatsız ediliyorsa bu eylemi yetkili makamlara şikayet edebilir. İnternet kullanımında taciz birçok şekilde gerçekleşebilir fakat en tanınmış örnekleri özel mail adresine, sosyal ağlardaki profillere uygunsuz, tehditkar içerikler göndermek vb dır. Taciz kişisel bilgileri kötüye kullanmayı da kapsar, daha doğrusu, bir kişi kendini başkasıymış gibi tanıtır ve onun adına şiddet ve taciz içerikli paylaşımlarda bulunur ki bu sıkça rastladığımız örneklerdir. Ülke olarak Makedonya Cumhuriyeti güvenli internet trafiği politikası yürütmektedir ve güvenliği arttırmak için uluslararası kabul görmüş standartlar ve beyannameleri uygular. Yukarıda, çocukları daha iyi koruma ve internetin doğru kullanımı ile ilgili çocuk - veli ilişkisinin önemli olduğunu belirttik ve bu tartışılmazdır. Fakat aynı öyle çocuk – öğretmen ilişkisi de çok önemlidir. Bizdeki eğitim sistemi çok sayıdaki reformlarıyla, çocuklara her gün okulda ve dersteyken bile bilgisayara ve internete erişimini sağlıyor. Bu nedenle öğretmenlerden, eğitim süreci için gerekli ek bilgi nasıl edinilir, belirli çelişkiler hakkında tartışılır, internet nasıl daha güvenli kullanılır hakkında yaralı bilgiler edinilebilir. Bazı kurallara uymak ve onları kullanmak internet kullanımında sizin güvenliğinizi arttırabilir. Günlük kullanımda bir kaç potansiyel tehlikeye değineceğiz: - - Virüsler, solucanlar (worms) ve Truva atları (Trojan horse) - virüs, Truva atları ve solucanlar e-posta veya web sayfası yoluyla bulaşan programlardır. Virüsler ve solucanlar bilgisayarınızda yazılım ve dosyalara zarar verebilir; Hackerlar ve hırsızlar - yasadışı başkalarının sistemlerine erişen insanlardır.; Bilgisayar sisteminin kapasitesini zorlayan gereksiz elektronik posta; 63 - Herhangi bir ödül veya finansal varlıklar kazandığınızı gösteren, ekranda beliren şüpheli pencereler veya bağlantıları kapatın. "X" tıklayarak şüphe duyulan pencere kapanacaktır; Konuştuğunuz kişinin kimliğine dikkat edin ve kişisel bilgilerinizi paylaşmayınız; İnternet kullanımı hakkında güvenilir ve yakın olduğunuz insanlarla danışın, çünkü internette reşit olmayanlar için uygunsuz içerikli malzemeler mevcuttur. Vaka çalışması 14 yaşındaki Mariya ailesiyle Türkiye’yeye gideceği yaz tatili için hazırlanıyordu. Tatile gideceği ve ailesiyle zaman geçireceği için gerçekten mutluydu. Gitmeden önce, feysbuktaki arkadaşlarına 20 Temmuzda 15 günlük Türkiye tatiline gideceğini ve yaz sıcağından kaçacağı için mutlu olduğunu bildirdi. Türkiye tatili sırasında neredeyse her gün ailesiyle resim çektiriyor, yerini ve tarihini bildirerek feysbuk profilinde yayınlıyordu. Fakat Türkiye’ye gitmeden önce, 16 yaşında olduğunu söyleyen, ve devamlı olarak nerede yaşadığını ve okulunun nerde olduğunu soran Marko adında birinden arkadaşlık isteği aldı. Türkiye tatili esnasında Marko internet aracılığıyla devamlı onunla iletişim halindeydi, ve tatilin nasıl geçtiğini ve ailesiyle ne zaman eve döneceklerini soruyordu, Mariya ise mesajlarına cevap yazıyordu. Eve dönmeden bir gün önce Mariya, Marko'nun onu feysbuktaki arkadaş listesinden çıkardığını ve artık öyle bir profilin olmadığını farketti. Tatilden dönüp eve vardıklarında Mariya ve ailesi evlerinin soyulduğunu ve pahalı ve değerli eşyaların alındığını farketti. Aile şoktaydı. Tanım İnternet (ingilizceden: Internet, sözlük anlamı ‘ağlararası’) ve ya genel ağ dünya çapında birbirleri arasında bağlı olan ve herkesin ulaşabileceği sistemdir. Bu sistem belli protokol standartlarına uygun paket şeklinde bilgiler aktarmaktadır. İnternet güvenliği somut olarak internetle bağlı bilgisayar dalıdır. Hedefi internet aracılığı ile yapılan saldırılara belli kurallar ve önlemler almaktır. İnternet bilgi alışverişi için güvenli olmayan kanaldır. Aynı zamanda hacker veya dolandırıcılar tarafından saldırı riski yüksektir. Sonuç: 1. Küresel ağ - İnternet, birincil olarak eğitim, kültür ve pozitif sosyal ve toplumsal çok sayıda yararlı bilgi kaynağıdır. 2. Şiddet ve uygunsuz içerik ekleme olasılığı yüzünden İnternet kullanımı dikkatli ve herhangi bir yakının eşliğinde olmalıdır. 3. Her zaman internet trafiği güvenlik kurallarına uyun. Bu şekilde hem siz hem bilgisayarınız korunmuş olacaktır. 4. Her zaman güçlü parolalar oluşturun ve kişisel içerikli bilgiler yayınlamayın. 64 Kaynakça: http://crisp.org.mk/ XI. ŞİDDET VE ŞİDDETİN ÖNLENEBİLİRLİĞİ Gençler arasında şiddet genellikle 10 ile 24 yaş arası kişiler arası şiddet olarak tanımlanır. Aynı zamanda bazı tanımlar bir gencin başka gence uyguladığı şiddeti içermektedir. Okulda, sokaklarda veya gençler arası herhangi bir şiddet biçimi kabul edilemezdir ve: - bu alışılmış bi davranış biçimidir ve önlenebilir, gençler ise davranışlarını düzeltebilir, herkes şiddetin önlenmesine katkıda bulunabilir, gençler sorunun çözümünün bir parçasıdır, 65 - ortaklık ve işbirliği şiddetin önlenmesinde bireysel çabalardan daha etkilidir. Giriş Şiddet, kendine karşı, başka birine karşı, grup veya birliğe karşı, sonucu veya olma olasılığı hasar, ölüm, psikolojik zarar, gelişimi engelleme veya herhangi bir kayıp olan fiziksel kuvvet ve gücün kasitli olarak kullanımı olarak tanımlanır. Şiddet, fiziksel ve psikolojik saldırının her çeşidini, hasar veya kötüye kullanma, çocukların ihmali ve dikkate alınmaması, insanlık dışı davranış veya sömürü, çocukların cinsel istismarını da içerir. Gençler tarafından uygulanan şiddet, şiddetin en görünür biçimlerinden biridir. Genç insanların dahil olduğu ölümcül ve ölümcül olmayan saldırılar genel olarak çok sayıda ölümler, yaralanmalar ve sakatlıklara yol açıyorlar. Gençler arası şiddet sadece kurbanları değil onların aileleri, arkadaşları ve birliklerini de derinden yaralıyor. Saldırgan gençler sıkça suç işlerler ve başka sosyal ve psikolojik sorunlar sergilemektedirler. Aslında şiddet şiddet içeren davranışı tetikleyen anlaşmazlıkları çözmede uygun olmayan yolları kullanmak demektir ve bu durumda genç insanlar korku, öfke, nefret, şaşkınlık, çaresizlik ve intikam duygusuyla yüklüdürler.. Şiddet oluşumunu etkileyen faktörler Doğası gereği şiddet genellikle sabırsızlık, saygısızlık, hoşgörüsüzlük, kendi içine kapanmak, dışa kapanıklıktan kaynaklanır, bu ise kendini anlamamak, başkalarını anlamamak, belirlenmemiş veya anlaşılmaz kurallar, şiddete yatkınlığa (eğilim) bağlıdır. Birçok araştırma gençler arası ve diğer şiddet biçimleri arasında yakın bağların mevcut olduğunu gösterir. Bir genç, herhangi başka bir genç veya bir grup gençler uygunsuz olmayan veya çirkin şeyler söylediklerinde veya yaptıklarında şiddete maruz kalırlar. Aynı zamanda şiddeti, devamlı olarak tahrik eden (bıktıran) diğerinin ise hoşuna gitmeyen davranışlar veya bir gencin arkadaşlık 66 grubundan dışlanması teşvik edilebilir. Ancak gençlerde şiddetin gelişim ve oluşumunu tetikleyen risk faktörleri arasında: hiperaktivite, düşüncesizlik, saldırgan tutum, kötü davranış kontrolü, dikkat sorunlar ve düşük eğitim düzeyi de sayılmaktadır. Gençlerin uyguladıkları şiddete üç grup katılımcı etki eder: 1) yol açanlar, 2) zorbalar, 3) kurbanlar ve gözetleyenler. Ülkemizde ve diğer gelişmiş ülkelerde yapılan araştırmalar zorbalarda anahtar faktörün zihniyetin olduğunu gösteriyor. Onlar her zaman, yaşıtları ve diğerleri önünde, bu şekildeki zararlı, asosyal, çevreyle uyumsuz, zararlı ve kabul görmeyen davranışların sonuçlarını düşünmeden, fiziksel ne kadar güçlü olduklarını kanıtlamak istiyorlar. Gençlerde şiddete (suça) yönelik davranışlar nasıl farkedilir Gençlerde şiddete (suça) yönelik davranışlar en iyi, erken ergenlik çağındaki (11- 12 yaşlarındakiler) davranış değişikliklerinden (davranış bozukluklarından) tespit edilebilir. Bu akranlarına karşı saldırganlık, hayvanlara yönelik saldırganlık, velilere karşı direnç, okulda yetersizlik, birikmiş iç sıkıntı, psikoaktif maddeler ve kimyasllara (haplar vb.) alışmak ve böylece yavaşça suç dünyasına girmekle kendini göstermektedir. Şiddete yol açan nedenler Gençler arasındaki şiddet birçok nedene bağlı olabilir, araştırmaların çoğuna göre bu alanda bügün en yaygınları: alkolün kötüye kullanılması (alkol kullanımı - malesef çok yaygındır), özellikle aile şiddetinde %50 lik payı vardır, "iç korku" yüzünden kontrolsüz ve agresif davranışlardır. Bu yüzden eğer genç agresif davranışının sonuçlarının farkına varırsa, eğer kendisi arkadaşları önünde kendini kanıtlmaya çalışmayacağına dair "sınır" koyarsa, şiddet yöntemleri kullanmazsa, bu durumda başkalarıyla fiziksel mücadele içinde olmaz.. Günümüzdeki şiddetin özellikleri nelerdir? Günden güne şiddet gençler arasında, belirlenmiş olan davranış normlarını unutarak yaşam stili olmaya başlıyor. Bugünlerde şiddet alkol, uyuşturucu, sopa, bıçaklar ve hatta silah kullanımıyla daha yaygın ve daha acımasız bir şekilde mevcuttur. Böylelikle yaralama veya ölüm olasılığı artmaktadır. Bügünlerde şiddet medya sayesinde daha belirgin oluyor. 67 Karakteristik şiddet biçimleri Akranlar daha doğrusu çocuklar ve gençler arasında şiddet farklı şekillerde olabilir ve bunlar aşağıdaki şekilde gruplandırılmıştır: 1. Fiziksel şiddet: yaralanmalar ile dayak, kasıtlı itme, tekmeleme,hareket kısıtlığını içerir; 2. Sözlü şiddet: hakaret, cinsel ve sosyal içerikli atışma, dedikodu, yalan haber yayma ve başka ile belirtilir; 3. Psikolojik şiddet: dışlanma, yalnızlık (kendine kapanma) yabancılaşma, damga vurma ve benzeri ile tanınabilir. 4. Zorlama veya ekonomik şiddet: para veya başka maddi mallar isteme, hırsızlık esnasında yarım istemeyle belirtilir. 5. Cinsel şiddet: cinsel eyleme teşvik etme amaçlı karşı cinse karşı sürekli cinsel baskı yapmakla ifade edilir. Kaynakça: - Makedonya Cumhuriyeti Ceza Hukuku Aile Hukuku Çocukları Koruma Kanunu Çocukları koruma hakları koşulları, kriterleri ve biçimlerini içeren yönetmelik. 2004 yılı Çocukların korunmasını geliştirime ve gerçekleştirme programı. İlköğretim ve ortaöğretim yasası. Çocuk hakları sözleşmesi Çocuk adaleti kanunu Vaka çalışması: Bir grup ilköğretim öğrencisi ders bitiminde okuldan ayrılmıştır. Hepsi aynı yöne doğru yönelmişler. Aralarında Deyan adındaki öğrenci de bulunuyormuş. O akranları arasında her zaman utangaç, çekingen, zayıf, kararsız biri olarak biliniyormuş. Bir gün Deyan (11 yaşındaymış) okuldan akranlarıyla çıkarken aralarında biriyle tartışmış. Bu vesileyle arkadaşlardan biri Deyan’a sen ”korkaksın” dövüşemezsin. Sen yanımızdan geçen o çocuğun burnunu dağıtamazsın demiş. Kaldırımdan onlara doğru, onların arkadaş ortamına tanıdık olmayan fakat onların yaşıtı olan bir çocuk geliyormuş. ” korkak ” olduğuna dair Deyan’a söz atıldıktan sonra o kızarmış ve durumdan rahatsız olmuş. Hiçbirşey demeden caddenin karşı tarafına geçmiş, ve gruptaki herkezi şaşırtacak şekilde yabancı olan cocuğa yaklaşmış ve başına vurmaya başlamış öyle ki çocuğu ciddi bir şekilde yaralmış. Deyan tekrar, kızgın ve öfkeli bir şekilde onu bu şiddete teşvik eden arkadaşlarının yanına dönmüş. Hiçbişey olmamış gibi grup dağılmaya başlamış ve bir anda aralarında biri Deyan’a ”Afferin Deyan! Afferin, yarın görüşürüz” demiş. 68 Tanım - Delikanlı genellikle ergenlik zayıflık ve fazlalıklarını belirten 13 – 19 yaş arası kız veya erkeklerdir. - Büyüme çağı ergenliğin başlangıcından olgunlaşmaya kadar ki dönemi kapsar. - Ergenlik kızlarda ve erkeklerde cinsel olgunlaşma zamanı. Sonuç Sosyal zararlı, negativ ve yasadışı bir olgu olarak şiddet, özellikle gençler – genellikle lise öğrencieri arasında belirgindir. Şiddet sözcüğü, belirli bir amacı gerçekleştirmek için fiziksel kuvvet ve gücün kasıtlı kullanımını ifade eder. (kendine karşı, başka birine karşı, grup veya birliğe karşı, sonucu veya olma olasılığı hasar, ölüm, psikolojik zarar, gelişimi engelleme veya herhangi bir kayıp olan tehdit veya tam olarak zarar verme). Şimdiye kadar tespit edilene göre bu gençlerin yasadışı davranışlarının en görünür biçimidir. Öncelikle M.C. Ceza Hukuku olmak üzere, şiddet ülkede mevcut yasalarla cezalandırılan suçlarla bağlıdır. Doğası gereği şiddet genellikle sabırsızlık, saygısızlık, hoşgörüsüzlük, kendi içine kapanmak, dışa kapanıklıktan kaynaklanır bu ise kendini anlamamak, başkalarını anlamamak, belirlenmemiş veya anlaşılmaz kurallar, şiddete yatkınlığa (eğilim) bağlıdır. Ülkemizde ve diğer gelişmiş ülkelerde yapılan araştırmalar zorbalarda anahtar faktörün zihniyetin olduğunu gösteriyor. Onlar her zaman, yaşıtları ve diğerleri önünde, bu şekildeki zararlı, asosyal, çevreyle uyumsuz, zararlı ve kabul görmeyen davranışların sonuçlarını düşünmeden, fiziksel ne kadar güçlü olduklarını kanıtlamak istiyorlar. Günden güne şiddet gençler arasında, belirlenmiş olan davranış normlarını unutarak yaşam stili olmaya başlıyor. Bugünlerde şiddet alkol, uyuşturucu, sopa, bıçaklar ve hatta silah kullanımıyla daha yaygın ve daha acımasız bir şekilde mevcuttur, böylelikle yaralama veya ölüm olasılığı artmaktadır. Son zamanlarda şiddet medya sayesinde daha belirgin oluyor. XII. SİLAH Dünya Sağlık Örgütü’ne göre ”şiddet, fiziksel veya psikolojik kuvvet/gücün kasıtlı olarak kullanımıdır. Şiddet tehdit veya kendine, başka birine veya başka bir grup/birliğe yönelik güç kullanma şeklinde olabilir. Fiziksel yaralanma, ölüm, psikolojik zarar, gelişim bozuklukları veya zararla sonuçlanır (veya sonuçlanabilir)“. 69 Şiddet esnasında herhangi bir silah kullanıldığı takdirde sonuçlar ölümcül de olabilir, ve bu tür şiddeti uygulayanlara cezai yaptırımlar kullanılır. Silah türleri ve onların yarattığı tehlikeyle tanışmanın amacı, tam olarak çocukların onlara olan bağlılığını önlemek içindir. Giriş Bugünlerde silah farklı etnik kökenlerde ve farklı yaşlardaki çocuk ve yetişkinler farketmeksizin tüm demokrasilerde, tüm ortamlarda mevcut olabilir. İlköğretim ve ortaöğretim eğitim kanunu gereğince öğrencilerin fiziksel ve psikolojik istismarı yasaklanır fakat aynı öyle öğrencilerin de öğretmenlerini hırpalamaları yasaklanır. Bu yasaları ihlal eden öğretmenler, öğrenci ve öğrencilerin velileri için de yaptırımlar öngörülmüştür. İnsan hayatı ve sağlığı için tehlike oluşturacak ve temel amacı acvılık, okçuluk ve saldırı olan her tür pelet, mermi, gas, sıvılar ya da diğer bileşimler ve nesneler silah olarak sayılır. Sorular: 1. Tartışma, okullarda öğrenciler arasında şiddet var mıdır? 2. Şiddet nedir? 3. Silah nedir? SİLAH ÇEŞİTLERİ Silahlar : 1) ateşli silah; 2) havalı (pnömatik)silah; 3) gaz silahları; 4) patlayıcı silah; 5) tetikli silah; 70 6) soğuk silah; 7) endüstriyel amaçlar için silahlar ve 8) elektrikli cihazlar. 10 Sorular: 1. Ne tür silahlar vardır? 2. Bıçak, sopa ve benzeri gibi belirli öğeler silah temsil eder ve aynılarını yanında bulundurma Makedonya’da suç sayılır mı? Silaha sahip olma, taşıma ve kullanma Silah almanın yolu yasal ve yasadışı olabilir. Yasal silah alma yolu Silah Yasası’nda öngörülmüştür. Silah ve mühimmatlar sadece İçişleri Bakanlığı tarafından yayımlanan yetkilendirme temelinde satın alınabilir. İçişleri bakanı, onaya dayalı satın alınabilecek ve sahip olunabilecek daha doğrusu üretilecek veya ithal edilebilecek silah ve mühimmat ulusal kataloğu benimser. Yasadışı silahlar genellikle silah, mühimmat ve patlayıcı madde yasadışı ticaretiyle tedarik edilir. Yasadışı silah tedariği, hapis cezasını gerektiren bir suçtur. Silah yasasına göre, silah transferi dışında sahibi tarafından kullanılmaya hazır silah bulundurmanın her çeşidi silah taşıma anlamındadır. Silah sahibi veya kullanıcısı, silah taşıma hakkına sahip olduğunda, silahı kendi ve başkalarının güvenliğini tehlikeye atmayacak şekilde taşımakla yükümlüdür. Silah sahibi veya kullanıcısı silahı sökülmüş biçimde korumalıdır, daha doğrusu boru kapatma mekanizmasından ayrılmış veya müimmat silahtan çıkartılmış olmalıdır. Can ve mal güvenliği kurallarına uygun olarak, devlet makamları ve tüzel kişilerin can ve mal güvenliğini koruyan kişiler dışında halka açık yerlerde silah taşımak ve kullanmak yasaktır. Silahın kullanımı insanların güvenliği için tehlikeli olabilecek, sınırsız sayıda insanın rahatça erişebileceği her yer halka açık yer olarak kabul edilir (sokak, meydan, piknik alanları, havaalanları, otobüs durakları, bekleme salonları, kamusal idari şubeler, belediyeler, okullar, anaokulları, stadyumlar, sinemalar, tiyatrolar vb. yerler) . Sahibi veya kullanıcısı tarafından net bir şekilde silah taşımanın yasaklanmış olduğu yerlere silah taşımak yasaktır. 10 Silah yasası 71 Yanında silah taşıyan kişi aynı öyle silah rusatı daha doğrusu silah taşıma ruhsatını yanında taşımalıdır. Devlet kurumu yetkili memuru talebi üzerine, kişi silah ruhsatını daha doğrusu silah taşıma ruhsatını göstermek zorundadır. Satın alma onayı olmayan birine silah ve mühimmat satmak ve silah ruhsatı veya silah taşıma ruhsatı olmayan birine silahı kullanıma vermek yasaktır. Açıkça belli olacak şekilde veya vatandaşları rahatsız edecek şekilde, silah veya gerçek silahtan farklı olduğu gözle ayırt edilmeyen silahların taşınması yasaktır. 2012 yılında, Milli Eğitim Bakanlığı, okullarda şiddetin azaltılması için bir strateji benimsemiştir 2012-2015. Stratejinin ek parçası şiddet vakalarında öğrencilere karşı tutum ve onların güvenlik protokolüdür. Protokol güvenliği sağlama yönergeleri sunar ve şiddet vakalarında okul işlemlerini belirler. Protokol aynı zamanda şiddet vakalarında önleme ve müdahale tedbirlerini de içerir. Örn. iki öğrenci arasında fiziksel hesaplaşma söz konusu olduğunda yetişkinler araya girebilir ve onları ayırabilir. Eğer söz konusu bir grup öğrenciyse veya herhangi bir silah çeşidi kullanılıyorsa, durum değerlendirmesine bağlı olarak yetişkin hemen İçişleri bakanığından veya başka yetişkinlerden yardım istemelidir. Durumun çözümüne geçilene kadar, gruplar birbirinden ayrı tutulmalı ve güvenliği sağlanmalıdı. Güvenli okul ortamı ve güvenli çalışma şartları sağlamak için, öğrenciler okulda veya herhangi bir arkadaşlarında silah görür veya farkederlerse, hemen müdüre, sınıf öğretmenine veya profesyonel hizmetli memura haber vermelidirler. Kaynakça: - Silah yasası Okullarda şiddeti azaltma stratejisi 2012-2015 Öğrenciler için el kitabı Vaka çalışması: Sınıfımdan iki öğrenci D.M ve Y.B arasında uzun zamandır çekememezlik vardı. D.M, Y.B’yi devamlı olarak tahrik ediyor ve herkes önünde farklı küfürlü kelimelerle hakaret ediyordu. Y.B D.M’den intikam almak istediğini biliyordum. O bunun için yaşadığı malledeki arkadaşlarıyla organize oluyordu. Teneffüste Y.B’ nin çantasında metal çubuk olduğunu gördüm. Bildiklerimi ve gördüğümü kimseye söylemedim. Y.B’nin iki arkadaşıyla beraber okul bahçesinin sonunda D.M ’yi beklediğini bildiğim halde eve gittim. Ertesi gün D.M okul bahçesinde dövüldüğü için hastanede olduğunu duydum. 72 O gün D.M ve Y. V nin sandalyeleri boş kaldı. Ben yanlış yaptım ve olanlar için sorumluluk taşıyorum. Benim suçum nerde? Ne yapmam gerekirdi? Onları engelleyebilir miydim? Güvenli öğrenme ortamı işlevsel eğitim sistemi için bir önkoşuldur. Öğrenciler sadece kendilerini güvende hissetikleri ortamda ders çalışmaya odaklanabilir, böylece eğitim hedefine ulaşmış olur, ki bu bilgi ile güçlü bireyler oluşturmaktır. Değişikliklerin takipçileri değil, değişikliklerin lideri olacak bireyler. 73 Tanım Silah zarar vermek amacıyla kullanılan araç veya teçhizattır. Bunun yanısıra düşmanlara ya da diğer canlı varlıklara, yapı ve sistemlere zarar vermek için kullanılır. Sorular: 1. 2. 3. 4. 5. Silaha sahip olma yolları hangileridir? M.C. de yasadışı silaha sahip olma cezalandırılıyor mu? Hangi yerlerde silah taşımak yasaktır? Makedonya’da okullardaki şiddeti azaltmak için strateji uygulanmış mıdır? Şiddetten arınmış güvenli öğrenme ortamı için düşünceleriniz nelerdir? 74 REFERANSLAR 1. Акционен план за контрола на дроги (во два дела): предимплементационен (периодот од една година 2007) и имплементационен (за период 2008-2012), 2. Бачановиќ, О., Батиќ, Д., Мирчева, С., Стојковска, В., Просароска Ж., Прирачник за полициско постапување во системот на малолетничка правда, Скопје 2009; 3. Единствената Конвенција на ОН за наркотични дроги од 1961 година, 4. Европската конвенција за насилство и недостојно однесување на гледачите на спортските настани, особено на фудбалските натпревари 5. Закон за заштита на децата, Сл.весник на Р.М, бр.157 од 11.11.2011 г. 6. Закон за заштита на децата („Службен весник на Република Македонија“ бр.98/00, 17/03, 65/04, 113/05, 98/08, 107/08, 83/09, 156/09, 51/11 и 157/11) 7. Конвенција на ОН за психотропни супстанции од 1971 година, 8. Конвенција на ОН против нелегалната трговија со наркотични дроги и психотропни супстанции (Виенска конвенција) од 1988 година 9. Кривичен закон на Р. Македонија; „Службен весник на РМ“ бр. 19/04 10. Кривичен закон на Р.Македонија, Сл.весник на Р.М, бр.166 од 26.12.2012 г. 11. Конвенцијата за правата на децата 20 ноември 1989 12. Закон за малолетничка правда, („Службен весник на РМ” број 87/2007, 103/2008, 161/2008 и 145/2010) 13. Национална стратегија за превенција на малолетничко престапништво 14. Национална стратегија за намалување на насилството во училиштата 2012-2015 15. Националната програма за развој на образованието во Република Македонија 2005 – 2015 16. Законот за основното образование (“Службен весник на Република Македонија” бр. 103/08, 33/10 116/10, 156/10, 18/11, 51/11, 06/12, 100/12 и 24/13) 17. Закон за оружје, Службен весник на РМ, бр. 142 од 27.10.2010 година, 18. Заеднички протокол за постапување во случај на семејно насилство, Влада на Република Македонија, УНДП 2010 19. Протокол за дополнување на единствената Конвенција од 1972 година, 20. Култура и етика во сообраќајот, проф. д-р Кирил Темков, http://www.rsbsp.org.mk/doc12/kultura-temkov.pdf 21. Законот за Кривична постапка; Службен весник на РМ, бр. 150 од 18.11.2010 година 22. Законот за Кривична постапка, Сл.весник на Р.М, бр.100 од 6.8.2012 г. 23. Закон за контрола на опојни дроги и психотропни супстанци, Сл.весник на Р.М, бр.124 од 20.9.2010 г. 24. Закон за нарушување на јавен ред и мир, Сл.весник на Р.М, бр.66 од 08.06.2007 г. 25. Закон за нарушување на јавен ред и мир, Сл.весник на Р.М, бр.66 од 08.06.2007 г. 26. Закон за прекурзори, Сл.весник на Р.М, бр.53 од 14.04.2011 г. 27. Закон за прекршоци („Службен весник на Република Македонија“ број 62/06 и број 51/11) 28. Закон за прекршоци против јавниот ред и мир („Службен весник на Република Македонија“ број 66/07); 29. Закон за спорт („Службен весник на Република Македонија“ број 29/02, 66/04, 81/08, 18/11, 51/11), 75 30. Закон за семејство („Службен весник на Република Македонија“ бр.9/96, 38/04, 33/06, 84/08, 67/10, 156/10, 39/12 и 44/12) 31. Закон за спречување на насилството и недостојно однесување на спортските натпревари („Службен весник на Република Македонија“ број 89/04, 135/11). 32. Законот за средното образование („Службен весник на Република Македонија“ бр.44/95, 24/96, 34/96, 35/97, 82/99, 29/02, 40/03, 42/03, 67/04, 55/05, 113/05, 35/06, 30/07, 49/07, 81/08, 92/08, 33/10, 116/10, 156/10, 18/11, 51/11, 06/12, 100/12 и 24/13) 33. Програма за остварување и развој на заштита на децата за 2004 г., 34. Правилник за условите, критериумите и начинот на остварување на правата за заштита на детето, Службен Весник на РМ бр 39/03 35. Постапка со малолетници-сторители на прекршоци Зборник на трудови: Малолетничка правда - од идеја до практика, Просароска. Ж , Скопје 2008. 36. Закон за полиција, чл. 37 (Сл.весник на РМ број 144/2006) 76
