* Gebe Kadınların Sigara Kullanımı Etkileyen Faktörler ve

* Gebe Kadınların Sigara Kullanımı Etkileyen
Faktörler ve Gebelikteki Zaralarına İlişkin Bilgileri
Sema DOĞU**, Ayla BERKİTEN ERGİN***
ÖZET
Amaç: Bu çalışma Kocaeli ilinde yaşayan gebe kadınlarda sigara kullanma durumunu,
anne/yenidoğan sağlığı üzerine etkilerini ve sigara kullanımının anksiyete ile ilişkisini
belirlemek amacıyla tanımlayıcı olarak planlanmıştır.
Gereç ve Yöntem: Örneklemi Kocaeli ilinde yaşayan, 20. gebelik haftası ve üzerindeki 250
gebe oluşturmuştur. Etik kurul onayı ve kurum izinleri alındıktan sonra çalışmaya başlanmıştır.
Herhangi bir sağlık sorunu olmayan (fiziksel, ruhsal ve obstetrik) evli, ve çalışmaya katılmayı
kabul eden gebeler çalışma kapsamına alınmıştır. Veriler araştırmacılar tarafından hazırlanmış
anket formu ve durumluluk kaygı envanteri (STAI) ile toplanmıştır. İstatisksel analizler ise;
SPSS 11.5 yazılım programında Ki-kare, Fisher Exact Ki-Kare (Kesin ki-kare) testi, Kruskal
Wallis H testi ve Spearman korelasyon analizleri kullanılarak yapılmıştır.
Bulgular: Kadınların gebelikte sigara kullanma oranı %11.6 (n=29) olarak bulunmuştur.
Kullanılan sigara sayısı incelendiğinde ise; %88’inin(n=220) gebeliğinde hiç sigara
kullanmadığı, %8(n=20) günde 1-5 adet, %3.2 (n=8) günde 6-10 adet, %0.8’inin (n=2) günde
11 adet ve üzeri sigara kullandığı belirlenmiştir. Sigara kullanımının gebe sağlığı üzerindeki
zararlı etkilerinin anneler tarafından ne seviyede bilindiği incelendiğinde; gebelerin %5.6’sının
(n=14) zararlarını bilmediği ve çoğunlukla %78.2’sinin (n=195) ise bebekte akciğer
problemlerine neden olacağını belirtmişlerdir. Anne adaylarının gebelikte sigaranın zararlı
etkileri konusunda bilgilerinin az olduğu görülmüştür.
Sonuç ve Öneriler: Gebelikte yüksek oranda sigara kullanımı tüm zararları etkilerine rağmen
halen devam etmektedir. Anne adaylarının gebelikte sigara tüketilmesinin anne /yeni doğan
sağlığı üzerine olumsuz etkileri konusunda bilgi düzeyleri halen yetersizdir. Bu konuda sağlık
personeline düşen görev antenatal bakımda sigara üzerine danışmanlık yapmak ve gebelikte
sigara kullanımını azaltmak olmalıdır.
Anahtar Kelimeler: Sigara kullanımı, gebelik, yenidoğan ve anksiyete.
ABSTRACT
Information About The Factors Effecting The Habit of Smoking and Its
Harm on Pregnant Women
Objective: To study the habit of smoking in women in Kocaeli region and to reveal the effect of
smoking on the health of mother and newborn. Also, we aimed to reveal the relationship
between anxiety and smoking.
Materials and Methods: The study group was consisted of 250 women who lived in Kocaeli
region and were pregnant for at least 20 weeks. The study was conducted after
* Bu çalışma, 25- 27 Haziran 2008 (İstanbul) 7.Ulusal Hemşirelik Öğrencileri Kongresinde poster bildiri olarak sunulmuştur.
** Özel Acıbadem Hastanesi Doğumhane Ebesi
*** Yard. Doç. Dr. Kocaeli Üniversitesi Sağlık Yüksekokulu Ebelik Bölüm Başkanı
Gebe Kadınların Sigara Kullanımı Etkileyen...
27
getting the necessary permissions from ethics committee of the university. Pregnant women
who had no health problem (physical, physiological and obstetric), married and were willing to
participate to this study formed the study group. Data were collected by using a questionnaire
prepared by the researchers and State-Trait Anxiety Inventory- (STAI). For statistical analysis,
chi-square, Fisher Exact Square and Kruskal Wallis H tests which were implemented in SPSS
11.5 were used.
Results: 11.6% of women smoked during their pregnancies. When the number of cigarettes
smoked per day were examined; 88% (n=20) did not smoke during their pregnancies, 8%
(n=20) smoked 1 to 5 cigarettes per day, 3.2 % (n=8) smoked 6 to 10 cigarettes per day and 0.8
% (n=2) smoked at least 11 or more cigarettes per day.
When the level of awareness of the harm effects of smoking during pregnancies were
investigated, it was found that 5.6 % the women (n=14) did not know about the harm effects of
smoking and 78.2 % women (n=195) were aware of the fact that smoking may damage fetus’s
lung. It was realized that candidate mothers did not know much about the harm effects of
smoking during their pregnancies.
Conclusions and suggestions: Despite its harm effects on mother’s or baby’s health, smoking
is still continuing. It is obvious that candidate mothers do not have enough knowledge about the
effects of smoking on babies or themselves health. In this respect, health workers should focus
on educating the pregnant women about the effects of smoking during antenatal care with the
aim of decreasing the number of smoking pregnant women.
Key words: Smoking, pregnancy, newborn and anxiety.
GİRİŞ
Sigara nikotin nedeni ile bağımlılık yapan, içerdiği 4000’den fazla toksik madde nedeni
ile insan sağlığını tehdit eden en önemli sağlık sorunlarından biridir (Aktaş 2007).
Ayrıca tütün 55 farklı kansorejen madde içermektedir (Çöl 2007). Sigara, kullanımının
artması ve birçok teratojen içermesi nedeniyle öncelikle mücadele edilecek konuların
başında gelmektedir. Sigara alışkanlığı kanser, kalp ve akciğer hastalıkları başta olmak
üzere çok sayıda hastalığa neden olmaktadır (Semiz ve Sözeri 2006).
Son 20 yılda ABD gibi bazı gelişmiş toplumlarda sigara tüketiminde hızlı bir azalma
yaşanırken, Türkiye’de ise, 1985 -2000 döneminde sigara tüketimi %89 oranında
artmıştır. Bir toplumda kadın popülasyonunda sigara tüketiminin artması, sigaradan
kaynaklanan gebelik ile ilgili risklerin de artmasına neden olmaktadır (Çöl 2007).
2003 Türkiye Nüfus ve Sağlık Araştırması’na (TNSA) göre kadınlarda sigara kullanımı
%28 olup, lise ve üzeri eğitimli kişilerde ise bu oran %44’e çıkmaktadır (Çöl 2007).
Gelişmekte olan ülkelerde, kadınların sigara içme oranı her geçen gün artmaktadır
(Gülbayrak ve Açık 2004). Kadın popülasyonun da giderek artan sigara kullanımı;
akciğer kanseri, KOAH, kalp hastalıkları, osteoporoz, erken menopoz, menstruel
problemler, infertilite ve kanserlere sebep olmaktadır (Baykan ve Özkan 2003; Bilir
2005; Çöl 2007). Önlenebilir mortalite ve morbitite nedenlerinden biri olan sigara
kullanımına bağlı sağlık sorunları, Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ) verilerine göre halen
ikinci büyük ölüm nedenidir.
28
Maltepe Üniversitesi Hemşirelik Bilim ve Sanatı Dergisi, Cilt:1,Sayı:1.2008
Gebelikte sigara kullanımı ise, birçok ülkede olduğu gibi ülkemizde de ciddi bir sağlık
sorunudur. 2002 yılında gebelikte sigara içimi ile ilgili ABD’ de yapılan çalışmada tüm
gebe kadınların yaklaşık %11. 4’ünün sigara kullandığı belirlenmiştir. Gebelikte sigara
içilmesi gerek sağlıklı nesillerin yetişmesini engellemesi, gerekse anne ve bebek
açısından gelişebilecek olumsuzluklara yol açabilmesi nedeniyle bir takım önlemlerin
alınmasını gerektirir (Marakoğlu ve Sezer 2003; Özmen 2004; Dawn ve Nan 2005).
Gebelikte sigara içilmesi ya da pasif içicilik fertiliteyi, fetüsün gelişmesini, gebeliği,
doğumu ve bebek sağlığının gelişmesini olumsuz etkileyerek perinatal mortalite,
morbitide oranını arttırmaktadır (Marakoğlu ve Erdem 2003; Semiz ve Sözeri 2006;
Özmen 2004; Dawn ve Nan 2005; Vielwerth, Jensen, Larsen, Greisen 2006). Sigara
içerdiği nikotin nedeni ile damarlarda vazokonstrüksiyona neden olur. Aynı etki uterin
damarlarda ve plesantal dolaşımda da gözlenir. Özelikle plesentada bebeğe giden
oksijen ve besin miktarı azalır. Bebeğe giden oksijen miktarının azalması, bebeğin
büyüme ve gelişmesini etkileyerek, spontan abortus, plesanta previa, ablasyo plesenta,
erken membran rüptürü, hipertansiyon, preeklampsi ve erken doğum riski gibi pek çok
komplikasyonun oluşmasına neden olur.
Yenidoğanda ise; intrauterin beslenmede yetersizliğe yol açarak düşük doğum ağırlığına
(2500 gr ve altı ), akciğer hastalıklarının artışına, nörotoksisiteye ve ani bebek ölümü
gibi pek çok komplikasyonlara neden olur. Sigara ayrıca fertiliteyi ve kontrasepsiyonu
da olumsuz etkiler (Bernstein ve ark. 2005; Bilir 2003; Marakoğlu ve Sezer 2003;
Smoking During Pregnancy United States 2004; Dawn ve Nan 2005; Vielwerth ve ark.
2006; Terzioğlu ve Yücel 2008). Yapılan bir çalışmada gebelik sırasında sigara içmeyen
ancak pasif maruz kalan kişilerde erken doğum oranı %23 oranında arttığı bildirilmiştir.
Ayrıca gebelikte pasif sigaraya maruz kalanların kalmayanlara oranla bebekleri, 40-70
gr. daha düşük kilolu doğmaktadırlar (Terzioğlu ve Yücel 2008). Gebelikte sigara
kullanımı ve pasif içicilik yukarıdaki sayılan komplikasyonlar nedeni ile de önemli bir
halk sağlığı sorunu olarak halen güncelliğini korumaktadır.
AMAÇ: Bu çalışma Kocaeli ilinde yaşayan gebe kadınların sigara kullanma durumunu,
anne/yenidoğan sağlığı üzerine etkilerini ve sigara kullanımının anksiyete ile ilişkisini
belirlemek amacıyla tanımlayıcı olarak yapılmıştır.
Araştırmanın Hipotezleri:
Hipotez 1. Gebe kadınlarda sigara kullanım sıklığı giderek artmaktadır.
Hipotez 2. Gebelikte anksiyete düzeyi arttıkça sigara kullanım sıklığı da artar.
Hipotez 3: Anne adayları prenatal dönemde sigara kullanımının olumsuz etkileri
konusunda yeterli bilgiye sahip değildirler.
Araştırmanın en büyük hedefi ise; prenatal dönemde sigara kullanımı hakkında
bireyleri bilinçlendirerek, kullanım oranını azaltmaktır.
YÖNTEM: Örneklemi Kocaeli ilinde yaşayan, 20. gebelik haftası ve üzerindeki 250
gebe oluşturmuştur. Etik kurul onayı ve kurum izinleri alındıktan sonra çalışmaya
geçilmiştir. Herhangi bir sağlık sorunu olmayan (fiziksel, ruhsal ve obstetrik) evli ve
çalışmaya katılmayı kabul eden gebeler çalışmaya kapsamına alınmıştır. Veriler
araştırmacılar tarafından hazırlanmış anket formu ve durumluluk kaygı envanteri
(STAI) ile toplanmıştır. İstatistiksel analizler ise; SPSS 11.5 yazılım programında Ki-
Gebe Kadınların Sigara Kullanımı Etkileyen...
29
kare, Fisher Exact Ki-Kare (Kesin ki-kare) testi, Kruskal Wallis H testi ve Spearman
korelasyon analizleri kullanılarak yapılmıştır.
Araştırmanın Sınırlılıkları
Araştırma, Kocaeli ilinde devlet, üniversite hastanesi ve sağlık ocaklarında izlem
yapılan gebeler, araştırmacılar tarafından geliştirilen anket soruları ve durumluluk kaygı
envanteri (STAI) ölçeğindeki maddeler ile sınırlıdır.
BULGULAR
Çalışmaya katılan katılımcıların yaş ortalaması 26.73 ± 5.37 olarak bulunmuştur.
Tablo 1.Kadınların Bazı Demografik Özellikleri
Demografik Özellikler
Öğrenim durumu
Eş Öğrenim
durumu
Meslek
n
%
Okur-yazar değil
8
3.2
Okur yazar
6
2.4
İlköğretim
148
59.2
Lise
60
24.0
Lisans
25
10
Lisans üstü
3
1.2
Okur-yazar değil
4
1.6
İlköğretim
114
45.6
Lise
96
38.4
Lisans
33
13.2
Lisans üstü
3
1.2
Ev Hanımı
210
84
Memur
12
4.8
İşçi
16
6.4
Diğer
12
4.8
30
Maltepe Üniversitesi Hemşirelik Bilim ve Sanatı Dergisi, Cilt:1,Sayı:1.2008
Eş Meslek
Gelir düzeyi
Aile Yapısı
Toplam
Serbest Meslek
73
29.2
Memur
14
5.6
İşçi
128
51.2
Diğer
35
14
400-600 YTL
47
18.8
601-800 YTL
56
22.4
801-1000 YTL
43
17.2
1001 YTL ve üzeri
52
20.8
Çekirdek Aile
203
81.2
Geniş Aile
47
18.8
250
100.0
Gebelerin öğrenim durumları incelendiğinde; % 3.2’sinin (n=8) okur yazar olmadığı,
çoğunluğunun ise (%59.2, n=148) ilköğretim mezunu olduğu belirlenmiştir. Eşlerinin
öğrenim durumları incelendiğinde ise; %1.6’sinin (n=4) okur yazar olmadığı,
çoğunluğunun ise (%45.6, n=114) ilköğretim mezunu oldukları bulunmuştur (Tablo 1).
Kadınların çoğunluğu ev hanımı (% 84, n=210)’dır. Türkiye’de kadınların çalışma
yaşamına katılımları daha azınlıktadır. Yine eşlerinin meslekleri incelendiğinde;
%29.2’unun (n=73) serbest meslek, %5.6’ünün (n=146) memur, %51.2’ünün (n=128)
işçi, %14’ü ise diğer meslek gruplarında çalışmaktadır.
Çalışmaya katılan kadınları ekonomik durumları incelendiğinde ise; %18.8’inin (n=35)
400-600 YTL, %2.4’ünün (n=56) 601- 800 YTL, %17.2’sinin (n=43) 801-1000 YTL,
%20.8’sinin (n=52) 1001 YTL ve üzerinde ekonomik gelire sahip oldukları
görülmüştür. Katılımcıların çoğunluğu (%81.2, n=203) çekirdek aile yapısına sahiptir.
Çalışmaya katılan kadınların ortalama 5.71 ± 5.36 yıldır evli olduğu ve 20.96 ± 5.31
yaşında evlendikleri bulunmuştur. Kadınların ortalama gebelik sayıları 2.04 ± 1.41,
gebelik haftaları ortalaması ise 28.48 ± 12.52’dir. Evlilikteki mutluluk düzeyleri 0-10
puan arasında değerlendirilmiştir. 0 puan çok mutsuzum ifadesini tanımlarken, 10 puan
çok mutluyum ifadesini tanımlamaktadır. Bu değerlendirmeye göre; çalışmaya katılan
katımcıların %47.6’sının (n=119) 10 puan, %10.8’inin (n=27) 5 puan, %0.8’inin (n=2) 3
puan aldıkları belirlenmiştir. Gebelerin bazı obstetrik özellikleri ise Tablo 2’de
incelenmiştir.
Gebe Kadınların Sigara Kullanımı Etkileyen...
31
Tablo 2. Gebelerin Bazı Obstetrik Özellikleri
Obstetrik Öykü
Gebeliği isteme durumu
n
%
Evet
204
81.6
Hayır
46
18.4
Hiç gitmeyen
4
1.6
46
18.4
41
16.4
5 kez ve (↑) kez
159
63.6
Primipar
113
45.2
Multipar
137
54.8
Gebelikte antenatal kontrole gitme 1- kez
durumu
3- 4 kez
Gebelik sayısı
Toplam
250 100.0
Kadınların %81.6’sının (n=204) isteyerek planlı bir şekilde gebe kalmışlardır.
Çalışmada kadınların gebeliği süresince kontrole gitme durumları incelendiğinde ise;
%18.4’ünün (n=46) 1 kez, %45.2’sinin (n=159) 5 kez ve daha fazla kontrollere gittiği,
%1.6’sının(n=4) ise hiç kontrole gitmediği bulunmuştur. Katılımcıların %54.8’i
multipar iken, %45.2’si primipardır (Tablo 2).
Kadınların gebelikte sigara kullanımına ait veriler Tablo.3’te incelenmiştir.
Tablo 3. Gebelikte Sigara Kullanımına Ait Veriler
Kadınlarda sigara kullanma durumu
n
%
Evet
68
27.2
Hayır
182
72.8
Hayır
221
88.4
Evet
29
11.6
Gebelikte sigara kullanma durumu
32
Maltepe Üniversitesi Hemşirelik Bilim ve Sanatı Dergisi, Cilt:1,Sayı:1.2008
Gebelikte kullanılan sigara sayısı
Hiç içmeyen
220
88.0
1-5 adet
20
8.0
6-10 adet
8
3.2
11 ve üzeri
2
0.8
215
86.0
İlk aylardan itibaren <5
7
2.8
İlk aylardan itibaren >5
5
2.0
Gebelik boyunca sürekli içen
23
9.2
Bulantı- kusma
5
2
Bebeğe zararı olacağı
17
6.8
Bulantı-kusma ve bebeğe zararlı olacağı
14
5.6
Diğer nedenler
2
0.8
Hiçbir zararı yok
7
2.8
Plesenta ile ilgili bozukluklar
88
35.2
Bebekte gelişme geriliği
203
81.2
Hipertansiyon
84
33.6
Erken doğum
150
60.0
Ölü doğum
128
51.2
Bebekte zeka geriliği
136
54.4
Bebekte davranış bozukluğu
101
40.4
Gebelikte sigara kullanma durumu
Hiç içmeyen
Gebelikte sigara bırakma nedenleri
Gebelikte sigara kullanımının zararları
Gebe Kadınların Sigara Kullanımı Etkileyen...
Bebekte öğrenme güçlüğü
110
44.0
Bebekte akciğer gelişimini etkilemesi
195
78.0
Düşük tehditi
2
0.8
Diğer
14
5.6
Bilmiyor
14
5.6
Evet
133
53.2
Hayır
117
46.8
Evet
134
53.6
Hayır
116
46.4
Endişelenmiyor
5
2.0
Fikri yok
26
10.4
Biraz endişeleniyor
22
8.8
Oldukça endişeleniyor
65
26.0
Çok fazla endişeleniyor
132
52.8
Toplam
250
100.0
33
Evde başka sigara içen birey varlığı
Eşinin gebelikte sigara kullanma durumu
Bebek sağlığına karşı endişelenme durumu
Kadınlarda sigara kullanma oranı %27.2 (n=68) iken, gebelikte sigara kullanma oranı
ise; %11.6 (n=29) olarak bulunmuştur. Genellikle gebelerin %2.8’sinin (n=7)
gebeliğinin ilk aylarında günde beşten az sigara kullandığı, %2’sinin (n=5) gebeliğinin
ilk aylarında günde beş adetten fazla sayıda sigara kullandığı, %9.2’sinin (n=23) ise
gebelik boyunca sürekli sigara kullandığı görülmüştür. Kadınların gebelikte
kullandıkları sigara sayısına bakıldığında %88’inin(n=220) gebeliğinde hiç sigara
kullanmadığı, %8(n=20) günde 1-5 adet, %3.2 (n=8) günde 6-10 adet, %0.8’inin (n=2)
günde 11 adet ve üzeri sigara kullandığı görülmüştür.
Sigara içen gebelere gebelikte sigarayı bırakma nedenleri sorgulandığında; %2’si(n=5)
bulantı-kusma, %6.8 (n=17) bebeğe zararı olacağı, %5.6’sının(=14) bulantı kusma
34
Maltepe Üniversitesi Hemşirelik Bilim ve Sanatı Dergisi, Cilt:1,Sayı:1.2008
yaptığı ve bebeğe zararı olacağı ve %0.8’inin(n=2) diğer nedenlerle sigarayı bıraktıkları
belirlenmiştir.
Gebelerin sigaranın gebeliğe zararı etkileri incelendiğinde; %5.6’sı (n=14) zararlarını
bilmediği, %2.8’i hiçbir zararının olmayacağı, %81.2’si (n=203) bebekte gelişme
geriliğine, %78.2’si (n=195) akciğer problemlerine, %51.2’si(n=128) ölü doğuma,
%60(n=150) erken doğuma neden olacağı ve %54.4’ünün (n=136) ise sigaranın zeka
geriliğine neden olacağını belirtmişlerdir.
Gebe kadınlara evde sigara içen bireylerin varlığı incelendiğinde; %53.2’sinin (n=133)
evde sigara içen bir bireyin olduğu, %53.6’sının(n=136) gebeliklerinde eşinin sigara
içtikleri görülmüştür. Ancak eşlerinin sigara içme ortamları incelendiğinde; %19.2’sinin
(n=48) eşinin yanında, 13.6’sının (n=34) farklı bir odada, %15.6(n=39) balkonda,
%3.6(n=9) başka bir ortamda sigara içtiğini ifade etmişlerdir (Tablo 3).
Gebelerin stresle baş etme yöntemleri incelendiğinde; %49.6’sı (n=124) ağlamayı,
%9.6’sı(n=24) yürüyüş yapmayı, %22.8(n=57) ev işleriyle uğraşmayı, %0.4’ü(n=1)
egzersiz yapmayı, %2’si (n=5) kitap okumayı, %2’si (n=5) sigara içmeyi,
%10.8’inin(n=27) ise diğer stresle baş etme yöntemlerini kullandıkları görülmüştür.
Sigaranın da stresle baş etme mekanizması olarak kullanılması dikkat çekicidir.
Yaş, eğitim ve ekonomik durum ile sigara kullanımı arasında anlamlı bir ilişki
bulunmamıştır (p> 0.005). Gebeliğin planlı olması ve sigara kullanımı arasında anlamlı
bir ilişkiye rastlanılmamıştır (p> 0.005).
Gebelik sayısı arttıkça gebelikte sigara kullanma oranı azalmış olup, bu ilişki anlamlı
bulunmuştur (fisher x²=0.708 p<0.005). Gebelik sayısı arttıkça gebelikte kullanılan
sigara sayısı azalmakta, olup bu sonuç anlamlı bulunmuştur (fisher x²=2.486 p<0.005).
Evlilik mutluluk puanı arttıkça gebelikte sigara kullanma oranı azalmakta olup, bu
sonuç anlamlı bulunmuştur (fisher x²=1.887 p<0.005). Gebelik trimesterleri ilerledikçe
gebelikte sigara kullanma oranı azalmakta olup, bu ilişki ileri derecede anlamlı
bulunmuştur (fisher x²=116,279 p<0.005).
Gebelerin post-partum dönemde sigara kullanımına yönelik verileri Tablo.4’te
verilmiştir.
Gebelerin %80.4’ü(n=201) doğumdan sonra sigara içmeyeceğini, %6.8’i(n=17) kararsız
olduğunu, %12’si ise doğum sonrası da sigara içmeye devam edeceğini ifade etmiştir.
Gebelerin emzirme döneminde sigara içmenin bebek sağlığına zararları incelendiğinde;
%10’u (n=25) zararlarını bilmediğini, %0.8’i (n=2) herhangi bir zarar vermeyeceğini,
%72.8’i (n=182) süte geçeceğini, %72’si(n=180) akciğer problemlerine neden
olacağını, %76’sı (n=192) bebeğin gelişimi üzerine olumsuz etkilerinin olacağını,
%56’sının(n=140) ÜSYE’ye, %36’sının(n=90) uyku problemlerine, %31.6’sı ise
(n=79) bebekte kusmaya neden olacağını ifade etmişlerdir (Tablo 4).
Gebe Kadınların Sigara Kullanımı Etkileyen...
35
Tablo 4. Gebelerin Post-partum Dönemde Sigara Kullanımına Ait Verileri
Postpartum dönemde sigara içme hakkındaki düşünceleri
n
%
İçmeyi düşünmeyen
201
80.4
Kararsız
17
6.8
İçmeyi düşünen
32
12.8
Bilmiyor
25
10.0
Zarar vermez
2
0.8
Süte geçmesi
182
72.8
Akciğer problemleri
180
72
Gelişmesini olumsuz etkilemesi
192
76.8
ÜSYE
140
56.0
Uyku problemleri
90
36.0
Kusma
79
31.6
Toplam
250
100.0
Emzirme döneminde sigara içmenin bebek sağlığına
zararları
Gebelere daha önce sigarayı bırakıp bırakmadıkları incelendiğinde; %75.2’si(n=188)
cevap vermemiş, %16’sı (n=40) en az bir kez sigarayı bırakmaya çalıştığını, %8.8’nin
(n=22) ise hiç sigarayı bırakmaya çalışmadıklarını bildirmişlerdir. Sigarayı bırakmaya
çalışanların yardım aldıkları birey ya da kurumlar incelendiğinde ise; %0.4(n=1) özel
bir kuruluştan yardım aldığını, %0.4(n=1) yakınlarından yardım aldığını, %16’sı ise
(n=40) kendi çabalarıyla sigarayı bırakmaya çalıştıklarını ifade etmişlerdir.
Gebelik süresince sigara içme durumları ile durumluluk kaygı puanı arasında bir ilişki
bulunmamıştır (r=0.56 p<0.01).Yaş ile durumluluk kaygı puanı arasında bir ilişki
saptanmamıştır (r= 0.01 p>0.01) (Tablo 5).
36
Maltepe Üniversitesi Hemşirelik Bilim ve Sanatı Dergisi, Cilt:1,Sayı:1.2008
Tablo 5. Gebelikte Sigara Kullanımı İle Yaş ve Süreklilik Durum Kaygı Puanları
Arasındaki İlişki
Değişkenler
Durumluluk kaygı puanı
Süreklilik kaygı puanı
Gebelik süresince r= 0.56
sigara durumu
p= 0.37
r= -0.15
Yaş
r= 0.09
r= -0.50
p= 0.14
p= 0.42
p= 0.81
* Spearmean’s rho Correlations p<0.01
TARTIŞMA
DSÖ 2002 verilerine göre gelişmiş ülkelerdeki kadınların yaklaşık %20’si sigara
içerken, gelişmekte olan ülkelerdeki kadınların yaklaşık %9’u sigara içmektedir. Kadın
popülasyonunda sigara tüketimi gittikçe artmakta olup, bu oranlar gebelikte de devam
etmektedir (Martin 2003). Gomes ve arkadaşları (2004) gebelikte sigara kullanım oranı
%25.1, Andres ve Day (2000), ise %15-20 bulmuşlardır. Almanya’da 2005 yılında
yapılan alan çalışmasında ise, gebelikte sigara içme oranı %13 bulunmuştur (Schneider,
Maul, Freerksen ve Pötschke-Langer 2008) . Jabbour ve arkadaşlarının Lebanon (Arap
ülkesi) 2008 yılında yaptığı çalışmada ise daha önce sigara içen 192 kadından sadece
%41’inin gebelikte sigarayı bıraktığı, %79’unun ise gebeliklerinde sigara içmeye
devam ettiği belirtilmiştir (Jabbour, Chaaya, El-Roueiheb ve Khalik 2008).
Ülkemizde ise, yapılan çalışmalarda gebelikte sigara kullanım oranları; Keskinoğlu
(2004) İzmir’de %18, Marakoğlu (2003) Sivas’ta %17, Karaoğlu (2003) Malatya’da
%23, Ayrancı (2005) Eskişehir’de %16, Trabzon’da %16 olarak bulunmuştur. Bizim
çalışmamızda Kocaeli ilinde gebelikte sigara içme oranı %11.6 olarak saptanmış olup,
bulgularımız diğer çalışmalarla benzer nitelikte olup, gebe kadınlarda sigara kullanma
sıklığı giderek artmaktadır hipotezi doğrulanmıştır.
Türkiye’deki son TNSA (2003) verilerinde de gebelikte sigara içme oranı %15 olarak
bulunmuştur. Bu bulgular ülkemizde gebe kadınlar arasında sigara içiminin yaygın bir
davranış ve önemli bir sağlık sorunu olduğunu göstermektedir (Aktaş 2007;Aktaş ve
Güler 2007).
Gebelikte sigara kullanımı,
anne ve fetüste birçok sağlık sorununa neden
olabilmektedir. Sanchez – Zamorano ve arkadasları (2004) gebelik boyunca sürekli
sigara içen annelerin oranını %40, Wan ve arkadaşları (1997) %55.5 olarak
belirtmişlerdir. Bizim çalışmamızda ise; annelerin %9.2’sinin (n=23) gebelik boyunca
sigara içtiği belirlenmiştir. Bu sonuçlar literatür ile benzerlik göstermektedir.
Günlük içilen sigara sayısının artması, sigara içme süresinin uzaması, aynı ortamda
başka kişilerin de sigara içmesi perinatal dönemde maternal ve fetal risk oranını daha da
artırmaktadır ( Uncu 2002). Alp ve arkadaşları (1994) gebelerin %51.1’inin günde 5
adet ve altında, Nakamura ve arkadaşları (2004) ise, sigara içen gebelerin %68’inin
Gebe Kadınların Sigara Kullanımı Etkileyen...
37
günde 5 adet ve altında sigara içtiklerini, Aktaş (2007) Trabzon’da sigara içen gebelerin
%75’inin günde 1-5 adet sigara içtiklerini belirlemişlerdir (Aktaş 2007). Bizim
çalışmamızda ise; %88’inin(n=220) gebeliğinde hiç sigara kullanmadığı, %8(n=20)
günde 1-5 adet, %3.2 (n=8) günde 6-10 adet, %0.8’inin (n=2) günde 11 adet ve üzeri
sigara kullandıkları belirlenmiştir. Bu sonuçlarımızda yapılan diğer çalışmalarla
benzerlik göstermektir.
Sigaranın anneye ve bebeğe getirebileceği sorunları bilen kadınların, gebelik öncesinde
veya gebelikte sigarayı bıraktıkları ya da günlük içilen sigara sayısını azalttıkları
bilinmektedir (Aktaş 2007; Aktaş ve Güler 2007; Özmen 2004).
Yaptığımız çalışmada, gebelik haftaları ilerledikçe gebelikte sigara kullanımının
bırakıldığı ya da içilen sigara sayısının azaltıldığı bulunmuştur (fisher x²=11.279
p<0.005). Annelerin gebelikte sigarayı bırakma nedenleri incelendiğinde; %2’si(n=5)
bulantı-kusma, %6.8 (n=17) bebeğe zararlı olacağı, %5.6’sının(=14) bulantı kusma
yaptığı ve bebeğe zararı olacağı, %0.8’inin(n=2) diğer nedenlerle sigarayı
bırakmışlardır. Bu sonuçlar doğrultusunda, annelerin çoğunluğunun gebelikte sigara
içiminin kendisine ve bebeğine vereceği zararlar konusunda bilgilerinin yeterli
olmadığını hipotezi doğrulanmıştır. Ayrıca gebelikte evlilik mutluluk puanı arttıkça
gebelikte sigara kullanma oranı azalmaktadır (fisher x²=1.887 p<0.005). Bireylerin
gebelikte mutlu olmaları onların sağlık davranışlarını olumlu yönde etkilemektedir.
Gebelik kadın hayatında pek çok açıdan değişimlerin olduğu bir dönem olarak kabul
edilir. Gebelik yaşı, sosyo-ekonomik statü, yetersiz eğitim, gebelikteki anksiyete ve
psiko-sosyal stres sigara kullanımını arttırmaktadır (Schneider ve ark. 2008; Jabbour ve
ark. 2008). Ancak bizim çalışmamızda gebelikte yaşayan kaygı ve stres ile sigara
kullanımı arasında anlamlı bir ilişki bulunmamıştır (r=0.56, p<0.01). Sonuçta gebelikte
anksiyete düzeyi arttıkça sigara kullanma sıklığı da artar hipotezi reddedilmiştir.
Bu bulgular, gebelikte sigara içiminin nedenlerinin daha kompleks olduğunu ve
kültürler arasında farklılık olduğunu göstermektedir. Bizim sonuçlarımız gebelik öncesi
bağımlılığın gebelikte de azalmakla birlikte gebelikte devam ettiğini ve post-partum
dönemde de kişilerin sigara içmeye devam edeceklerini göstermektedir.
YORUM ve KULLANIM ALANI: Sonuç olarak ülkemizde gebelikte sigara içiminin
perinatal dönemde anne ve yeni doğan sağlığı üzerine etkisi ile ilgili çalışmalar
yetersizdir. Yapılan çalışmalarda gebeliklerinde sigara içenlerin, sigara bırakma
konusunda bir hekim, ebe/ hemşireden bırakma tavsiye ve destek alma oranlarının
düşük olduğu belirlenmiştir. Bu sonuçlar gebelerin düzenli antenatal bakımda sigara
konusunda eğitim almadığını yönündedir. Gebelikte sigara tüketilmesinin anne ve yeni
doğan sağlığı üzerine olumsuz etkilerini ortaya koyarak, bu konu hakkında sağlık
personeline/ halka verilecek eğitim programların planlanmasına yönelik girişimler
arttırılmalıdır.
Araştırmadan elde edilen sonuçlara göre, sağlık personeli tarafından anne adaylarına
yönelik, sigara içiminin hem anneye hem de bebeğe vereceği zararları konusunda
danışmanlık ve eğitimler planlanmalıdır. Antenatal kontrollerde gebelerin sigara içme
durum ve tutumları araştırılmalı, sigara içtiği belirlenen gebeler ve aileleri sigarayı
bırakma konusunda teşvik edilmelidir. Sigara içen gebelerin kendisi ve bebeklerinde
olabilecek olası sorunların erken tanılanması için kontrol sıklığının arttırılması,
gebelikte sigara içip bırakanların, post- partum dönemde tekrar başlamamaları için
38
Maltepe Üniversitesi Hemşirelik Bilim ve Sanatı Dergisi, Cilt:1,Sayı:1.2008
profesyonel yardım almaları gerektiği izlemleri yapan ebe/hemşireler tarafından
hatırlatılmalıdır (Aktaş 2007; Aktaş ve Güler 2007;Özmen 2004; Dawn ve Nan 2005;
Vielwerth ve ark. 2006). Ayrıca toplumdaki risk grupları belirlenerek, (adölesan
gebeler, düşük sosyo-ekonomik statü, yetersiz bakım alma vs.) bu gruplara yönelik
sigarayı bırakma konusunda güncel kampanya ve eğitimler planlanmalıdır. Yine bu
çalışma daha büyük bir popülasyonda ve farklı sosyo-ekonomik gruplarda
tekrarlanabilir.
KAYNAKLAR
Aktaş S (2007). Gebelik boyunca sigara içiminin perinatal dönemde anne ve yeni doğan
sağlığı üzerine etkisi. Doğum ve Kadın Hastalıkları Hemşireliği AD. Yüksek Lisans
Tezi, Cumhuriyet Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Sivas.
Aktaş S, Güler H.(2007). Gebelik boyunca sigara içiminin perinatal dönemde anne ve
yeni doğan sağlığı üzerine etkisi. 5. Uluslararası Üreme Sağlığı Kongresi – (Kongre
Kitabı). Ankara 19-22 Nisan 2007.
Aktaş S, Yeşilçiçek K ve Ark.(2007). Trabzon’da gebelikte sigara içimi 5. Uluslar arası
Üreme Sağlığı Kongresi (Kongre Kitabı), Ankara 19-22 Nisan 2007.
Baykan Z, Özkan S ve Ark.(2003). Ankara Gölbaşı ilçe merkezindeki kadınların
sigaranın sağlığa ve üreme sağlığına etkileri konusundaki bilgi durumları. Türk
Klinikleri Jinekoloji ve Obstetri 13: 223-229.
Bernstein IM., Mongeon J, Badger G, Solomon L. Heil S., Higgins S. (2005).
Maternal smoking and ıts association with birth weight. Obstetrics & Gynecology 106:
986-991.
Bilir N (2003). Sigara ve üreme sağlığı. 3. Uluslararası Üreme Sağlığı ve Aile
Planlaması Kongresi (Kongre Kitabı), Ankara 20-23 Nisan 2003.
Bilir N (2005). Sigara ve üreme Sağlığı. 5. Uluslararası Üreme Sağlığı ve Aile
Planlaması Kongresi (Kongre Kitabı), Ankara 19-22 Nisan 2007.
Çöl M. (2007). Kadın sağlığı, sigara ve madde bağımlılığı.5. Uluslararası Üreme Sağlığı
ve Aile Planlaması Kongresi (Kongre Kitabı) Ankara.
Gülbayrak C, Açık Y (2004). Elazığ il merkezinde iki eğitim araştırma sağlık ocağı
bölgesinde kadınların sigara içme sıklığı. Erciyes Tıp Dergisi; 26(4):158-164.
Marakoğlu K, Erdem D (2007). Konya’da gebe kadınların sigara içme konusunda ki
tutum ve davranışları. Erciyes Tıp Dergisi; 29(1): 47-55.
Marakoğlu K, Sezer R.(2003). Sivas’ta gebelikte sigara kullanımı.Cumhuriyet
Üniversitesi Tıp Fakültesi Dergisi; 25(4): 157-164.
Semiz O, Sözeri C ve Ark. (2006). Sakarya’da bir sağlık kuruluşuna başvuran gebelerin
sigara içme durumuyla ilgili bazı özellikler. Sted;15(8): 149-152.
Smoking During Pregnancy United States 1990-2002 (2004). JAMA;292:2206-2208
Özmen D. B.(2004). Gebelikte sigara içiminin plesenta ve yenidoğan sağlığı üzerine
etkileri. TC Sağlık Bakanlığı Şişli Etfal Eğitim ve Araştırma Hastanesi 3. Kadın
Hastalıkları ve Doğum Kliniği Uzmanlık Tezi, İstanbul.
Gebe Kadınların Sigara Kullanımı Etkileyen...
39
Dawn P, Nan A(2005) Maternal smoking and birth weight: interaction with parity and
mother’s own in utero exposure to smoking. Epidemiology 16(3): 228-293.
Vielwerth E, Jensen R, Larsen T, Greisen G (2006). The impact of maternal smoking on
fetal and infant growth. Early Human Development 83: 491-495.
Terzioğlu, F.,Yücel,Ç (2008): Sigaranın gebelik ve bebek sağlığına etkileri, Sağlıcakla
Aylık Sağlık Dergisi, Sayı:5, 10-15.
Schneider, S., Maul,H., Freerksen, B., Pötschke-Langer, M.(2008). Who smokes
during pregnancy? An analysis of the German Perinatal Quality Survey 2005. Public
Health, doi:10.1016/j.puhe.2008.02.011.
Jabbour , S., Chaaya, M, El-Roueiheb, Z., Khalik, Z. (2008): Cigarette smoking,
addiction, and quitting among pregnant women in Lebanon. CVD Prevention and
Control 3, 91–97.
İletişim adresi:
Yard. Doç. Dr. Kocaeli Üniversitesi Sağlık Yüksekokulu
Ebelik Bölüm Başkanı Umuttepe Kampüsü /41350 Kocaeli
İş Tel:0-262-3037807
GSM:0-532-7231953
e-mail:[email protected], [email protected]