л A*§ajdaa

1 £j-
л
Щ
г |
; ,
:
Qaroelnasizdat
v';-Ц N.rsaBa—1935 $
tc u >
\
A*§ajdaa
V ^ w jla n b A . K e c ^ u j t n d i
A. Gajdar
Cbrbqlanb Aedulla kecyrgendi
UZAQ £URTLA
(povest)
SaBijleni orta qaumlarbna
co
H
Qaroelnasizdat
NARSANA
1935 f.
А.
Г а й д а р
Перевод А. Д ж и ри кова
Д
А
С
Л
Т
Ь
Р
А
Н
Н
И
Е
Ы
Д ля детей средн его в озр аста
(ПОВЕСТЬ)
КЯРОБЛНАЦИЗДАТ
КИСЛОВОДСК
1935 г.
ч V,
,
1
л
j /
Qb§ век erigirca edi. Gitge razjezddedi. Tegeregi ceget
edi. Qt>$ qarnb gel sieiriB, апь ger-gerge qalaqandan qbSblbr get
da taBblmaj edi.
Tikden canacbqla в1а u c u b дацьг апь в1а kez acarqa во1а
edi. Alaj eolsada savlaj kynny uzunu tikden ucub da qajdan turq u n ? Bir kere, ekinci kere yea em gbjbrma kere uca, xar quruda
ucub tursan’a erigese em arbqan da etese. Ajxaj canacbqla da tikni
e rg e kesleri аНагьпа cbqsala va. Ala tik eni§ge ucadbla, tik erge
va cbrt da ucarqa unamajdbla.
Razjezdde gas saeijle azdbla: storoznu Vaskasb, ma§inistni
Petkasb telegrafistni da Serjozkasb. Q alq an saeijle va cbrtda,
uaqcbqladbla: Birine yc дь1, Birsine tert дь1 Bolqandb. Bbladan’s
ne negerlik Bardb?
Petka в1а Vaska sox edile. Serjo?.ka va xatalb edi. Tyjy^yrge
век syje edi.— Beri kel, Petka, men sana amerikan fokus kergyzejim— dee Petkanb caqbibvcan edi.
Petka va qorqa edi da kelmej edi. — Sen a l q b n golda da fokus
dee ca q b rb B , Bojunuma eki kere q a q q a n edin.— O, alaj’a ol b o ^
fokus edi, bu va amerikan fokusdu, m b n d a BOjunna q a q q a n adel
goqdu. Xajda genii get, qaracb bu qalaj cbnajdb.
Petka Serjozkanb qolunda kertida ne zat eseda gbnaqanbn
keredi. Qatbna earmaj qalaj qalsbn?
Serjozka va us da db . Tajaqcbqqa xalbCbqnb rezincikni Cbrmaj
edi da s ora ап ь qol ajaz bnda ne c a e a q q a n e d a u l a q c b q q a u§a§
eir zatcbq etiB а г ь -Beri cbnata edi.
■
— Igi fokusmudu?
— Igimidi?
— Igidi.
Busaqatda andanda i g i n i kergyzejim. SbrtbUb
B e r i вигси. Petka swtbn
Burur-Burmaz, Serjozka
alajna artbndan toBuqu в1а sermej edida Petka olsaqatdan o q u n a ва§ь tyeyne ajlanbB kyrtge kem ylye
kete edi.
Ma sana amerikanca...
Allaj i§le Vaskaqa da во1а edile. Alaj’a Vaska
в1а Petka eirge ojnasala Serjozka alaqa tijmej edi.
Axa! Bir qatblcb. Ekisi Birge Bolsala va, век Batbr
во1а edile.
Bir golda Vaskanb tam aqb a vruq an edi da апь
ora m q a cb q arq a qojmaj edile.
Anasb xon§u qatbnna ketgen edi, atasb va eki gol ajbrblqanda
ma§inanb а11ьп saqlaj edi. Yjde daur-syjyr goq edi.
Vaska olturuB, Bir seir zat ne zat eter e d i m d e e saqb§ ete
edi. Neda qallaj eo lsada Bir fokusmu Cbqarajbm? Neda menda
qallaj eo lsad a Bir tyrly zatnib etejim? Bir m y j y § d e n - B ir myjy§ge
gyryseda, Bir d a seir zat taem adb.
§indikni §kafnb qatbna saldb. E§ikcikni acdb. Ва§ь Bajlannan,
icinde ва1ь в1а tu r q a n вапка Bolqan ва§ ta e x a q a qaraB, аца вагm a q b n suqdu.
Ajxaj ва§ьп te§ie, qa§bq в1а ва1пь s o z u b a§arqa va век da
igi edi...
Alaj в о Ц а п ь y c y n allaj fokus anasbnb дапьпа g a r a m a z lb q b n
Bilie axsbnnan da etiB ty§dy. T ereze qatbna olturuB, genii g y ry g en
po ezd ni qacan огагьп saqlaj edi. 01 genii B arqan poezdni icinde
ne zat etilgenin q arae k e r y r g e Bir zam an d a da Bolm aqanbna век
q ajq b ra edi.
O t giltinleni tert дапьпа caca qbcbrbvcan edi: xaxajlasa,
qaBbrqalanb qaltbrata, t a B x a l a d a saut’anb zbqbrdata edi. Qarbq ot-
4
1агь gbltbravcan edi. Bir qaumlarbnb Betlerini kelekgesi, ullu vagon
restorannb aq stolcuqlarbnb ysynde gokga xansla terezeden keryne edile. Tyrly-tyrly tyrsynly mijalala, aur sarb e§ik saBla altbnca
gbltbraj edile. Povarnb aq р а р а х ь da §ьв d e B oza edi. Ma sana,
ketdi ezge guqda goq. (^авдацьг em art vagonnu artbnda eildiriVcy fonar adargb gbltbraj edi.
А1апь gitge razjezdlerinde genii gyryvcy poezd Bir zamanda
da, Bir д а п ь г kereda toxdamavcan edi. Xar zamanda a§bqb§
caexanlaj o z ub век uzaq gurtxa—Sieirge kete edi. Bir SiBirge, Bir
ьгьпа ca Bx anl aj oza edi. 01 genii gyryvcy poezdni ga§avu mardadari tb^bnda век tbnclbqsbz edi.
Vaska terezeni qatbnda olturuB, esindeda Bolmaj turqanlaj,
Petkanb, kesinda alqbnca Bolmaj, Bir alamat a d em q a u§atbB, qoltuq tyBynde da Bir cbrmalqanb в1а golnu kele turqanbn kerdy.
Ma, Bir Ba§xasb Bolmaj texnikca neda gol usda portfeli в1а kelgenca kele edi.
Vaska век seirsindi. „Petka, sen Bblaj qajrb
Barasa? Em anda seni ol q o ltu qu nd a qaqbtxa с ы m alqanlarbn’a ne zatdb?“ — deB terezeni fortockasbn
acar-acmaz anasb kelis:
„Tamaqbt; avruj turqanlaj Buzlata turqan xav aq a c b q a rq a nek izlejse“— deB uru§du.
Bblajda genii gyryvcy poezd qbcwbB em gyryldeB ozdu. Andan sora kynortalbq a§arqa olturdula
emda Vaska Petkanb, ol alqbnca Bolmaj qugur gyrygenini ysynden unutdu.
D aq b da ekinci kyvnynde da Bbjaqbnlaj tyneneca Petkanb ne
zatnb eseda Bir gazetge cbrmalqannb da а1ьв golda kele tu rq a пьп kerdy. Ma, tamam ullu stansijada dezurnanb Betica, eetida
alaj alamat adamnb Betine u§aj edi.
Vaska gum duruqu в1а terezeni ramkasbn dbnbrdatxanbn esitiB, anasb uru§im qbcbrdb.
Petka alaj в1а апь qatb в1а o z u b kesini goluna k e t d i .
Vaska: ,,Bu P etk aq a ne Bolqandb, b u Bblaj qalaj B o l q a n d b ? " —
dee в ек seirsine edi emda suqlana edi. Alqbn ne kynny-kyn
uzunu itleni qozue, ne gitgeciklege komandir b o I u b neda Serjozkadan qorqa, ganlaj ajlanbvcan edi, endi va B blajda Bir alamat
adamca eeti da Bir век ullu kelly adamnb Betica b o I u b gyryjdy.
5
Vaska g e t g y r y B BO§aqandan sora aqbrbn tau§ в1а ma Bblaj
ajtdb:
— Anam, meni tam aqbm b avruqanb va toxdaqandb.
— Da, avruqanb toxdaqan ese va век igidi.
— Cbrtda sav b o Iub qalqandb. Ma, ol oqaj esen, ne azcbqda avrumajdb. Qenil o q u n a mana da ojnarqa eolluqdu.
— Qenil o q u n a B ollu q d u . B y g y n ’a qbmbldama] oltur, e r td e n
в1а xbrbldaj e d in d a — deB anasb диав Berdi.
O ra m q a qalaj cbqarbnb qajqbSbn ete Vaska:
— „Hrtdenela alaj edi, Busaqatda inirdi“— dee, anasbnbajtxanb.n
u§atmaj, ana диав Berdi.
01 tbnblaj-tbnblaj вагьв, suv icie, aqbrbn-aqbrbn д ы д ы Ы ь .
01, gaj tb§bndan kelgen komsomolculadan kom m unar otrjad
qbsxa-qbsxa gy ryldee cacbla tu rq a n granatlanb tyeynde tulparca
иги§хап1агьпь ysynden e§itgen ды пь д ь г Ы ь . Kertisin ajtsaq, апь
дьНагь keliB gbrlamaj edi, апь anasb gbrlaqanbn e§itse, tamaqbnb
avrum aqanbna inanbr da o ram q a c b q a rq a qojar degen ga§brtbn
aqbl в1а gbrlaj edi.
Alaj Bolsada anasb ku xnjada i§i в1а kyresgeni seeeBli апь
gbrlaqan bna Birda es Belmej edi, o q u r s u z g e n e r a lq a k o m m unarla
plenne qalaj ty§genlerini y sy n d e n , ol a la q a qalaj qbjbnlbq salq aпьпь y sy n d en апазьпа e§itdirir ycyn aea d a n qbCbrbB gbrlaj edi.
QbCbrbB g b r l a q a n b da Bolu§maqanbn.da, ol в е к qbCbrbB,
k o m m u n a r l a a l a q a etilirge ajtblbnnan qbjbnlbqlanb-termiltivlerti da
q u l a q q a almaj, ala qalaj t e r e n qaBbrla qazbB t e e r e g e n l e r i n i y s y n ­
den Bir da ajamaj, t a m a q b n Bo ^l ajalqanbn во§1ав д ы Ы ь .
01 igi ды1аг ycyn kyre§iB gbrlamaj edi, alaj’a век qbCbrbB
gbrlaj edi; anasb guq ajtmaj tbnblaqanb seBeeli, Petka: „Qbrlaqaп ь т ь garatsa, anam, azbmsbz, olsaqatdan o q u n a o ra m q a i j e r —
dee alaj aqbl etgen edi.
K o m m u n a rla i§lerin BO§aqandan sora §ox bo Iub , Birigie,
nalat g en era ln b k ereg in Berdile zat d e e tu v ra q u an c k ezy v y n e
geter-getm ez sautlanb d b q b rd atx a n b n da qojuB, anasb cam lannan
em seirsin nen Betin e§ik'den s u q u e qaradb.
Ol: „Sen teli nege qbCbrbqdan aldbrasa?“— deB сат1апьв
qbcbrdb.— Men tbnblajma, tbnblajma. Aqblbndan cbqqan во1игm u?— d e e kelyme alaj keledi. Marijanb tekesi aga§xan zarnanbnda
qbcbrqanca qbCbradb.
6
V aska k ely qalbB tbnbladb. A nasb апь Marijatib t e k c s i s la
ten le § d iriB sele§geni y c y n дапь avrum adb, Bygyn ne век kyre§seda o r a m q a ijmezlik B o lq a n la j BO§unaqqa o r a m q a C b q arq a
kyre§geni y c y n k ely qalbB дапь a v ru d u .
< Kesi-kesin er§i-eur§u etiB, ol дь1ь pec ва§ьпа erledi. Qastbq
orlinuna ва§ьпа qoj teriden etilgen сивиг toncuqnu salbB, Ivannb
да§ь Ivannb sarb erkek ki§digi xuruldaqanca xuruldaB, kesini b u §uvlu ga§avunu saqb§bn ete edi.
Erige edi. Skol goq edi. Pionerle goq edile. Qenil Barqan
poezd toxdamajdb. Qb§ Bosalmajdb. Erige edi. Birda qurusada
genii o q u n a gaj во1а kirge edi. Q a j- c a e a q la , nanbq, griBle, certlevykle Boladbla. Emda Vaskarib Bir golda qarmaq в1а okun degen
mazallb caeaqnb tutuB xar kimni da seirsindirgeni esine ty§dy.
l§ni Bolqanb inirde edi, ertden в1а okunnu anasbna sa v q a q a
Berir ycyn, sensaqa salqan edi. Ivannb gasb Ivan guqqa garavsuz,
qallajla eseda ga§brtbn sensaqa
kiriB,
okunnu qujruqu в1а
Ba^bndan qalqanbn k e c e n i uzununa а$ав BO§aqan edi.
Vaska, апь esine ty^yrys, acbvu в1а Ivannb да§ь Ivannb gumd u ru q в1а urdu em d a век acbvlanbB Bblaj ajtdb:
— M bndan агь Bbllaj i§in eolsa, ва§ьць cortlatbrma.
Sarb erkek ki§dik sekirdi, acbvlanbB maqbrdb em pecden
сьцав ty§dy. Vaska va gata-gata turdu da guqladb.
Ekinci kynynde tam aqb sav Boldu, em Vaskanb oram qa
ijdile. Kece дь1ь Bolqan edi. Yjny Ba§bndan m y jy § le rin d e salbnbB
tu rq a n Bazbq b u z Buzlaqanla salbndbla. Мь1ь, gum u § aq gel u r d u .
Q azqa к е в qalm aqan edi.
Vaska савьв вагьв Petkanb izlerge Ba§laqan edi, sora Petka
da ana kele turqanlaj goluqdu.
Vaska— Petka, sen qajrb gyryjse?— dee sordu.
Petka, sen mana Bir дапьг kereda nek kelmegen edin? Men
seni qarnbn a v ru q a n zamanda sana вага edim da, sen’a meni
tam aqbm avruqan zamanda mana kelm edin—dedi.
— Men kelgen e d im —dee Petka диав Berdi.
— M en sizni yjge getgenlej, ekieiz к ев Bolmaj sizni celegigizni q u ju q a BatdbrqanbBbz esime ty§dy. Vaskanb anasb т а ц а
сат1апьв ва§1аг deB aqbl etdim. Syele-syele tu rd u m da yjge kirirge so q u ran db m .
7
— Oj seni oqese! 01 ertde o q u n a uru§urun иги§ив unutxanda etgendi, celekni va atda Byrsykyn o q u n a qujudan cbqarq a n edi. Sen endiden sora kelmej qalma... Seni bu gazetge сыtnalqan zatbn'a ne zaldb?
— Bu zat tyldy. Bu knigaladb. Bir kniga oquv knigadb, aol
Birida arifmetika knigadb. Men alanb da а1ьв Mixajlnb да§ь Ivjnna gyrygenli yc kyn eoladb. O q u j’a Bileme, gaza va Bilmejme, arifmetikanb da Bilmejme. Ma ol meni oqutxanda etedi. Syje esen,
men sana Busaqat arifmetika sorajbm? Ma endi sen в1а men caeaqnb
tutduq. Men on caeaq tutdum, sen’a yc caeaq tutdun. Ekieizda
eirge nenca caeaq tutduq?
— Sora m e n alaj az nek tutxanmada?— deB Vaskanb дапьпа
tijdi. — Sen on m e n ’a ус. ВьКы gaj men qarm aq в1а qallaj okunnu
tutxanbtn e s in d e m id i? Sen’a allajnb qarmaq в1а tutalm azsa.
— Da, Vaska bu arifmetikadb da.
Da, ajmbsa Bolsun arifmetika? Alaj, alajsbzda azdb. M en yc,
ol’a on. Meni qarmaq saebmda garaqan easb в1а gyze turuvcusu
eardb. sende v ^ p ro B k a d b , sora qarmaq sasbn da qbnbrdb...
— Qbnbrmb? Ma ol апь ajta Bilgenidi! Sora ol ne ycyn
qbnbrdb? Kesi alaj bo § qbnbr Bolqan edi da, men апь ertde
o q u n a tyzetgen edim. Xajbr alaj ese, ol da alaj Bolsun, men onnu
tutxanma, sen ’a getini.
— Sora men t u t x a n l a nek ?eti Boladbla?
— Qalaj nek? Da, andan artbq ilinmejdi da ma апь ycyndy.
— Menikine ilinmej ese, senikine nek ilinedi? Qallaj ese
da ви век teli arifmetikadb.
— Kertida sen qallajsa— dee Petka axsbndb.— Endi Bolmaj
esen, men onnu sen da onnu o q u n a tutajbq. Barbda nenca
Bolluqdula?
Saqb$ etie Vaska e§da, к е в ’а Bolluq Bolur — dedi.
— „ К е в “. Sora alaj sanajmbdblada? Qbjbrma Bolluqdu, ma
iiolluqu oldu. Men endi xar kyn sajbn Mixajlnb да§ь Ivanna gyгув turluqma, ol meni gazarqa da, arifmetikaqa da yretirikdi.
^ z g e ne eterikse! $kol goq, oquvsuz teli bo Iub qalbrqamb
kerekdi...
Vaskanb дапьпа tijdi.
— Petka, sen kertm elege erlejm e deB Bilegini cbqarqan
zamanda, men sana y jy g y zg e cegetden дапь certlevykle daqbda
8
eki tem ir х ы , an dan so rada Bir sav kirpi da keltirgen edim. Meni
t a m a q b m a v r u q a n b n d a va sen genii o q u n a mensiz вагьв, Mixajlnb
gasb Ivanna дага§ьв
oq u v lu Bolluqsa m en ’a alaj
d e e turasa...
r C ertlevy kleni y sy n d en d a, kirpini y s y n d e n da Petka Vaskanb
tyz hjtxanbn eskerdi. 01 qbzardb e m d a Bir дапьпа Burultm 1ьпьlavnu ijdi, §um Boldu.
Ala simsire$iB syeli§dile. Сат1апь§ьв a jb rb lb § b rq a da s y jd y le .
Alaj Bolqanb ycyn inir’a век igi, дь1ь B o lq a n edi. Qazda g u v u q la?xan edi, oramlada g itg e ga§cbqla da Birigie, gum u § aq qardan
e tilg e n amma s u ra tn b q a tb n d a te e s e j edile...
Quq Bilmej esinde Bolmaj turqanlaj, Petka Vaskaqa: — „Kel
ga§cbqlaqa canacbqladan poezd etejik"— dedi. M en parovoz b o lurma, sen masinist, ala va passazirle eolurla. Татв1а va Mixajlnb
gasb Ivanna ekisizda Birge BarbrBbzda tilereiz. 01 igi adamdb,
ol seni da oqutur. Vaska, Bolsunmu, igimidi?
— Qajrb aman Boladb!
Alaj в1а да§1а uru^madbla, andan da век §ox Bolu§dula. Bytev inirni ojnadbla emda gitgecikie в1а ucdula. Ertden в1а va
Mixajlnb да§ь Ivan degen igi a d a m q a Birgelej ketdile.
qalqan sa.
Sen
q a ib B in b keterikm e? D a q b d a golda§ma
2
Vaska в1а Petka urokga вага edile. Xatacb Serjozka e§ikcikni
artbndan sekiriB cbqbB qbCbrbqdan aldb:
— Vaska! Sanacb. Em a i q b n men seni Boj u nu na yc kere ekinci
kere da ве§ kere q a q s a m BarbSbda nenca Bo l l u q d u ? — Kel Petka,
апь Bir q b r q a j b q — deB дапьпа tijiв
Vaska P e tk a q a alaj ajtdb. — Men Bir
kere q a q a r m a s e n d a Bir kere q a q a r s a .
Ekevlen Bolsaq, Biz апь хог1агвьг.
Birer k e re q a q a r e b z d a k e te re iz .
— Artda va ol Bizni Birem-Birem
виаг da k e e d y ry r,— dee Biraz saqbraq
Bolqan Petka диав etdi.
9
— Biz’a B i r e m - B i r e m g y r y m e z e i z , e k i e i z quruda B i r ge gyryrByz. Sen Birge men da Birge. Kel, Petka, Birer k e r e qaqajbqda
k et ej i k.
Petka: „Qoj, kerek tyldy “— dedi. Q ojm asaq'a, tyjy^gen zama- i
nbBbzda knigalarbBbznb gbrtarqa Bolluqdu. Qa] Bolsa, Bizi ana
kergyzyreyz. Q ozuq an da etmezca, Biz tutuvcu g e r d e n сав аф ап ь;
da tutmazca eteruiz.
— Alaj-alajsbzda tutarbqdb— deB Vaska axsbndb.
— Tutarbq tyldy. Biz caeaq tutuvcueuznu ol Bir zamandaj
da taealmazca gerge salbrBbz.
Vaska mbdax bo Iub : „TaBarbqdb" dee oqajladb.
— 01 xbjlacbdb ernda апь ,,ki$digi“ gitidi, xbjlacbdb.
— Boisun xbjiacb. Endi Biz kesieiz da хь]1асьвьг. Sana segiz
дь1 Bolqandb mana da segiz дь1 solqandb, endi ekieizge da !
nenca дь1 Bolqandb?
— O n altb,— deB Vaska sanadb.
— Ma, Bizge on altb, ana va to q u z . Апь вевевН, Eiz xbj- ;
lacbraqebz.
— O n atlb to q u z d a n xbjlacbraq nek Boladb?— dee Vaska
seir Boldu.
— Azbmsbz xbjlacbraqdb. Adam ne qadar qartbraq Bolsa,
ol qadar xbjlacbraq Boladb. Sen Pavlik Priprbginni а1ьв qaracb.
Ana te rt дь1 Bolqandb, апь ne xbjlacblbqb Bolluqdu? Апь nesin
syjsen da ariv ajtbB tilesen, allbqsa neda urlae albrqa syjsenda
allbqsa. Sen xutorcu Egornu да§ь Danilni а1ьв qaracb. Ana elij
дь1 Bolqandb, emda andan xbjlacbraq taemazsa. Ana eki gyz
pud nalog salqan edile, o l’a mbzbqlblaqa araqb tartdbrqandbda
ala va esiriB turqanlarb в1а qallaj eseda апь Bir qaqbtbna qol
salqandbla. 01, ol qaqbtnb da а1ьв rajonna Barqandbda, апь gyz
в1а д а гь т pudun kem etie ijgendile.
— Adamla va alaj ajtmajdbla —dee Vaska апь auzuna caedb. ,
01 qart Bolqanb ycyn xbjiacb tyldy, kulakdbda апь ycyn xbjla- I
cbdb— deB adamla alaj ajtadbla. Petka, seni aqblbn в1а kulak
degen ne zatdb? Bir adam adamca Bir adam kulakca nek Boladb?
Bir adam Bir adamnb galqa tutue апь qbjbnbn a^asa ma
k u l a k degen oldu. Ma sen garlbsada, sen k u l a k tylse. Egornu
са§ь Danil’a kulakdb.
10
__ Sora men garlb nekme?— dee Vaska seirsindi. Bizni a t '
.
z Seksen ceti som a la d b . Bizni t o q l u c u q i m u z , ec k ie iz t e r t
ta^quBUZ da Bardb. Qallaj дагЫавьг sora Biz? Bizni ataBbz i^ci
a d a m d b , qalajda Bolsun degen
g o j u lq a n Epifanca allax y c y n dea
sadaqa ’?bja ajlannan ty ld y .
V Sen garlb o q u n a Bolma dejik. Seni atan keSi i§lejdi, m eni
atam da kesi i§lejdi, q alq anlan b BarbSbnb atalarb da kesleri i§lejdile.
k > o rn u ?а§ь Danilni Bacxasbnda gaj te rt qbz i§lej edi, aladan
s orada qajsb ese da Bir e g e c in d e n t u v q a n da kelgen edi, d a q b d a
kim ese da eagasb Bolur edi Birev, sora esirivcy Erm olaj da васx a s b n s aq larq a gara§xan edi. EkiBizda alm alaq a e rle g e n zam anda
Ermolaj seni m ursa в1а k y jd y ry e tyjgeni esindem idi? Oj, sen ol
za manda Bir qbCbrbv ete edin! M e n a k e k e n le n i arasbnda o ltu ru e;
oj Vaska qalaj zalim qbCbradb, ва§ха zat goqdu, Birda i§eksiz
Ermolaj апь mursa в1а qbzdbradb d e e saqb§ ete edim.
S en’a igi edin— dee Vaska qa§bn-Basbn tyjdy.— Kesin qacbB,
meni va qojuB ketgen edin.
Sora Birda ва§ха zat etmej saqlarqam b kerek edi?— deB icin
utdurmaj Petka диав etdi.—Men, qarna§bm, euruvnu ysy в1а
Яа anca sekiriB ty§gen edim. 01, Erlomaj, meni Sbrtbma cbBbqnb
vanbz eki kere sblajalqan edi. S en’a, qbrbmtauqca, cucxurqa qal4 an edin da, ma sen апь qoluna апь ycyn ty§gen edin.
11
Ertde qacan ese da Mixajlnb ga§b Ivan ma§inanb gyrytyvcy
Bolqandb. Revoljusijaqa deri ol prostoj parovozda ma§inist edi.
Revoljusija kelie grazdan qazavat Ba§lannanbnda va, Mixajlnb да§ь
Ivan prostoj parovozdan Bronirovannbj parovozqa kecgen edi.
Petka b1% Vaska tyrly-tyrly кев parovozlanb kerg en edile.
Ala uzaq gurtxa— Sieirge genii gyryvcy poezd в1а gyrygen „ S “ sistemadan Bolqan: mijik, genii terk gyryvcy parovozlanb da k e r ­
gen edile-eile edile. 0 r y syremge Biri-Biri bzbndan taq b lq an кев
vagonlanb, к ев aur gykle tartarca kycleri Bolqan yc silindirli
„ M “ mazallb parovozlanb da kergen edile, em ala golu дацьг
kirgen semafordan cbqqan sem aforqa deri Bolqan „ 0 “ zat b u zalmaqan, guq cacalmaqan-kiralmaqan manevr parovozlanb da
k e rg e n edile. Alaj'a ma Mixajlnb да§ь Ivannb fotografijasbndaca parovoznu va ala ganbzda kerm egen edile. Allaj parovoz da
em vagonla da k e rm e g en edile.
O gaqb goq. Carxlarb kerynmejdile. Parovoznu qurcdan etilgen aur terezeleri adam icinden tbnblae guq e§itmezca давь1ьв
edile. Terezeleni orununa pulemjotla keryne tu rq a n uzunluquna
te§ilgen tar garblqancbqla-te§ikcikle. Ва§ь goq. Ва§ьпь orununa ala§a tegerek Ba§njala, ol ea§njaladan artillerija toBlanb aur эьвьгqblarb cbqa edi.
B ron epo ezdni Bir zatbda gbltbramajdb. Tazalannan sarb ruckalarb-Bavlarb da goq, garbq ty rsy n y da goq, garbq mijalalarb da
goq. B y te v B ronepoezd aur, k en b o Iu b relsalaq a qaeb§bB, Basb1ьв B arqanca Bytev k e k ga§il ty rsy n в1а BOjalbB edi.
Bir dam da kerynmej edi ne ma§inist ne fonarlarb в1а
konduktorla goq, ne sbBbzqbSb в1а tamada goq.
Qajda ese d a anda icinde, e§meni artb nd a, q u r c qanala в1а
tb ^l a n n a n n b artbnda, m as s i v b r q a q l a n b
qatbnda,
q o r q u v l u e m s aq b o Iub q b s d b r b l q a n edile, alaj'a
вь1ьв, Barbda да§ыь1ьв, Barbda tbnbla§bB edi.
qbzblasgercile
Barbda ga-
bu
Bir k ezy v g e , Bir zam anna deri daursuzdu-tbnblajdb. Alaj'a
tau§suz, s b z q b rm a q a n la j, B ronepoezd kece в1а gavla guvuq gerge ga^brtbn getedi n ed a qbZblla aqla в1а aur qatb qazavat ete
t u r q a n tyzlege CbqbB qaladb. Oj, qbrbvcu pulem jotla qaranb te$ikcikleden q b rb v ete edile! T e g e r e k ajlanbvcu Ba§njacbqladan m a ­
zallb qazav at orud ielen i atb lq an larb d y n yrdej edi!
12
Ma Bir gold a ur u§ d a век aur sn arj ad (tOBnu o q u ) вгопероezdni tyz allbn da n kelie tijdi. Snarjad OB§ivkanb qoBa rd b emda
дпь сась1ьв kelie tijgen ke sek le ri q a z a v a t ma^inistni Mixajlnb gaIvannb Bilegin da yzdyle.
01 k ez y v d e n Beri va endi M ixajlnb да$ь Ivan ma§inist tyldy.
01 pensija aladb em da §axarda p aro v o z in astersko jd a tokar b o ­
Iub i§legen tam ada ga^bnda ga§ajdb. Razjezdge va ol kesini egecine
q o n a q q a keledi. Mixajlnb да§ь Ivannb q u ru Bilegi y z y ly e d a qalmaj, andan sorad a snarjadnb geli ва§ьпа tijis апь seBeeli ol Bir kesek...
ma, qalaj ajtb rq a Bolluqdu, a v r u q a n da tyl, alaj‘a qallaj ese da
tyrly kiBik B olqandb d e e sele§gen allaj adam la da Bardbla.
Alaj Bolqanb ycyn'a ne Petka, ne Vaska zaran etivcy adamlaqa ne azcbqda inanmaj edile, ne ycyn desen, Mixajlnb да§ь
Ivan век igi adam edi. Qanbz Bir zat: Mixajlnb да§ь Ivan tytynny век к ев ice edi, emda ol alqbnnb.gblladan aur qazavatladan,
aqla qalaj ва§1ав, qbzblla alanb qalaj BO§aqanlarbndan ne zat b o Isada Bir seir zat ajtxan zamanbnda, anbqalbn qaslarb az-az qbmbldaj edile.,
Q az‘a qalaj eseda Bir k e z y v c y k n y icinde kelie qaldb. Kece
Bolsa, дь1ь ganurcuq gavsa, k yn dyz Bolsa, garbq-cuaq kyn tije edi.
Taeada gav kesekle erigenca, qar век genii erij edi.
Qulaqladan sorquldaB qulaq suvcuqla kele edile, Tixij degen
suvda Buzia uala edile, suv-tal terek c a q q a n edi, §orBat cbecbqla, qoj cbBCbqla u c u b - u c u b keldile. Xar earbSbda Bir kezyvny icinde Boldu. Qaz Bolqandan sora on u nc u kynyne qar Cbrtda
qalmadb em d a golda Balcbq q u ru du .
Bir golda urokdan sora, ga§la савьв вагьв suvcuqnu nellaj
Bir tarqajqanbna q ararq a syjgenlerinde, Mixajlnb gasb Ivan:
— O, ga§la, Aljo§ino degen gerge Bir gortmazmb edigiz? Mixajlпь да§ь E g o rq a men qaqbtcbq ijerik edim. D overennostnu Birgesine ana bu qaqbtcbqnb eltigiz. 01 §axarda meni orunum a meni
a§avumu (pensijamb) а1ьг da в е п keltirir dee tiledi.
— Bizgortajbq— dee Vaska tiriguae Berdi.— Biztam am atlblaca
век genii caeajbq.
— Biz E g o r n u BileBiz-taiibjBbz,-—deB Petka da s ez qo§du. — 01,
ol pred sed atel E g o r m u d u ? Апь saeijleri Bardbla: Pa?ka в1а Ma§ka. Biz Bbltbr ceg etde апь ga§cbqlarb в1а nanbqla gbjqan edik.
Biz cetencikni to ltu ru e gbjqan edik, ala va alqbn gitgecikle edile
13
tla Bizni allbBbzda Baralmdj edile, kesleri da sa u tn u tyBcygy в1а
Bircik gbjqan edile...
—
M ixajlnb да§ь Ivan: M a a n a g o r tu q u z ,— dedi.— 01 meni
ki tenimdi. M en sro n e v ik d e ma§inist boIub i§legen zam anbm da,
ol, E go r, alqbn ga§ adam cbq edi, m e n d e otnu g aq b vcu (kocegar)
boIub i§lej edi. T o b oq B ronepoezdni tyBynden e r g e u ru lq an b n
(oB^ivkasbn) qoearbB сась1ьв кеПв tijgen kesekleri da meni Bileg im i а1ьв k etgen zam anda, ekieizda Birge edik. Тов а Ы ь в tij-1
g e n d e n sora da m en Bir— eki m inutnu es ta§lamaj, k ely m e caem aj
q a lq a n edim. Axa, palaxxa ty§dym d ee tura edim. Q a § c b q n b '
a lq b n kindigi q a tm a q a n edi alqbn ma§inadan da xaparsbz edi,
xazna Bilmej edi. M a§inada дапьг kesi qaldb. B ytev Bronevikni
сасьв xaleklejdi d ee qo rq u v lu m a. M e n ma§inanb ьгьпа Bardbrbr
e m d a uru§dan c b q a rb r ycy n qb m bldadbm . Bu zam anda va kom andirden: „Tolu B aralqanbna в а г т а qoj а11ьпа“ d e e signal веrildi. E g o r m eni s y rtg y c tajaqlanb goBBusu Bolqan m yjy§ge tyrty e , b r q a q q a mbllbgbn atbB: „АПьпа to lu e a r a d b ! " deB qbcbrdb.
Bblajda m e n kezlerim i da давьв: „Aj, Bronevikden BO?adbq“ dee
saq b § ete edim.
Es gbjbB tbnblajma d a— §o§du. U ru s Bosaldb. Q a r a q a n b m d a
— meni Bilegim kelek в1а BajlanbB tura edi. E g o rk a kesi va gaг ь т qbm bza... B ytev suv g u q u boIub, erinleri q u rq aq sb B — quvu ruluB, sanlarbn da o t kyjdyrgenleri. 0 r g e turuB а гь -в еп tentirej,
g b q b lb rq a getgenca во1а edi.Tolu eki s a q a tn b uru§da kesi дапьг ma§in a n b g y r y tg e n edi. K o ceg arn b ma§inistni oru nlarbn a kesi k y re § g e n d 2 n
tb^bnda da darm ancbnb-lekarnb o ru n u n a da m ana d arm a n salbB,
BajlaB kyre§e edi.
N e d a ne zatxa eseda saqb§ e tg en ca neda, neni eseda esine
ty§yryrge ky re§g en ca M ixajlnb да§ь Ivannb qaslarb qaltbradbla
tbnblavnu gieeriB ва§ьп da Bulqaj edi. Qa§cbqla, e rg e syeli^iB,
tbribla^bB, M ixajlnb да§ь Ivan en td a ne zatnb Bolsada Bir zatnb
харагьп ajtbrm b edi d e e saqlaj edile em da Paska в1а Ма§капь
atalarb E g o r n u alaj zalim gigit boIub c b q q a n b n a век ullu seirsine edile, ne y c y n desen, ol razjezdde qbzbl myjy^de taqblbB turq a n , ala k e r g e n s u ra tla q a ol cbrtda u§amaj edi. Ala exdem legigitle, sanlb adam la edile, alanb Betleri e tg y rle edile, qollarbnda
ne qbzbl Bajraqlarb n ed a gbltbrauq ullu Bbcaqlarb ваг edi. Pa§ka
в1а Ма§капь atalarbnb va kezcykleri tarcbqla, qbSbqcbqla, Beti
14
B g i l , k e si ala$acbq e d i. 01 Bir
p ro stoj qara tb§ k e l e k в!а Bir
k e k u z u n - u z u n B arq an caldb§ k a r tu scu q n u k ijis gyryj ed i. Апь
с а п ь г Bir q b lb q b ваг edi, kesi ajtxannb eolm asa, ne tb n blarq a,
ne a da m ajtxannb e t e r g e am alb goq edi, Bir zatnb ea^lasa, апь
e td irg in ci Birda ganlamaj, erikmej, talmaj kesi ajtxannb etd irgin ci
t ox dam aj qadalbB k yre§ e edi.
Апь ol харагьп ga§Cbqla Aljo^ino d eg en gerde mbzbqlbladan
e m d a razjezdde e§itgen edile.
Mixajlnb да§ь Ivan q aq b tcb q n b d a gazdb, g o lda ac Bolmasbnla dee Birer xbcbncbq da eerdi. Vaska в1а P etk a s y ty te g y le
t u rq a n rakitnik xansdan Birer cbBbqcbqnb d a sbndbrbB а1ьв, ala
в1а keslerini ajaqlarbna-eutlarbna игив ojnaj, ekisida Birden te rtg y lle e tikcikni enisge gortusim , enie ketdile.
3
A ljo§ in oqa агва gyry gen gol в1а e a rs a n to q u z kilom etr edi,
qbsxasb в1а, tyz gajav golcuq в1а earsan 'a, q u ru в e$ kilom etr
во1а edi.
Tixij d e g e n s u v cu q d an o z q a n d a n sora qalbii c eg e tg e gete
edin. Bu c eg e t ucu-qbjbrb B olm aqanca qajrb eseda век u z a q q a
sozula edi. 01 c eg e td e kelle ваг edile, ol kelled e mazallb, дь1tbrauq, tazalannan ва1са, allaj karas atlb caeaqla ваг edile, alaj‘a
ga§cbqla агь earmaj edile: uzaq edi, em da qami^li eatm aqlb т ы dblada aga§brqa Bolluq edi. 01 ce g e td e nanbqla, griela, c e rtlev y k
terekle к е в edile. M b rd b d an c b q q a n Tixij atlb s u v cu q tik garianb ici
в1а, aqbB вага edi, acbq qbzbl to p ra q d a n Bolqan sbjdam
qaB brqalada te§ikcikleni icinde qarb lqa?cbqla ajlana edile. Kirpile,
qojanla d a q b d a ва§ха xatasbz ganvarcbqla kekenleni icinde e u q a
edile. A ndan агь va, k elled en агь o z q a n d a n sora, Sinjavka d e ­
gen su v n u Ba§bnda-a>qqan gerinde— qb§ mbzbqlbla m ekam i§lerg e garaqan a q a c n b kesie suv в1а g y zd y ry e keltirir ycy n earbvcu gerde, a q a c kesivcyle e e r y le g e tyeej edile, Bir golda va tygy
g u lqunnan Bir q art ajyge goluquB q a lq a n edile.
Petka в1а Vaska ga§aqan gerlede т а cegetle qalaj a r iv ken
gajblbB e d i le ! Ma munu эевевИ B ir -e ir d e garbq, B ir - e ir d e mbdax
15
Bolqan cegetni icinde, e r y m c y k d e n - e r y m c y k g e ,
qulaqlarib ysy
в!а atlaB, suvcuqlanb ysleri в1а kendelen salbnnan ilki§cikleden
atlae em gu v u q u ra q gajav goicuq в1а Aljosinoqa gumusxa giBerilgen ga§Cbqla tiri-tiri савьв вага edile.
Anda gajav goicuq ullu golqa Cbqqan gerde, Aljosinodan Bir
kilometr uzaqlbqda, Egornu да§ь Danil degen Baj mbzbqlbnb
xutoru ваг edi.
Агьв, s u v s a B Bolqan gascbqla Bblajda qujunu q a t b n d a s u v
icerge tox dad bl a.
Bblajda o q u n a eki semiz atxa suv icire tu rq a n E go rnu да§ь
Danil ga§cbqlaqa qajdan emda ne ycyn caeasbz Aljo§inoqa? dee
sord u . Qa§Cbqla kimle eolqanlarbn emda Aljo^inoda p r e d s e d a te l
Mixajlnb да§ь E go r в1а alanb ne i§leri B o lq a n b n b харагьп ana
Bir da erinmej ajtdbla.
Ala E gornu да§ь Danil в1а andan агь da selesirge oqaj derik tyl edile, ne ycyn desen, adamla kulakdb d e B харагьп ajtxan
adam qa qaramaqlbq-anb sbnamaqlbq alaqa век seir keryne edi,
alaj Bolsada ala yc aljo§inci ellini areazdan CbqbB E gornu да§ь
Danil toea kele turqanlarbn kerdyle, ol ellileni bzlarbndan da
qa§bn-Ba$bn ty jy в em o q u rsu z Ermolaj kele edi, Birda iseksiz
al kynynde esiriв, Bygyn'a апь эевевП paxmel etiв kele Bolur
edi. 01 Vaskanb Bir golda mursa в1а tvjgen Ermolajnb esleB,
16
ga§cbqla gortuv в1а qujunu qatbndan q o r a d b la emda genii o q u n a
Aljo^inoda xalq ne miting eseda Bir mitinge gbjblbB tu rq a n plo§cadxa getdile.
Alaj Bolsada ga§cbqla alajda xalqnb nek gbjblqanbn, ne seir
zat Bolqanbn bZbBbzqa kele Mixajlnb да§ь E g o r q a sorureuz dee
mbCbmaj andan da агь qbjbrqa савьв ketdile.
Alaj Bolqanlbqqa va Egornu yjynde ala quru апь saeijciklerin— Pa§ka в1а Ма?капь taedbla. Ala altb§ar дь1 Bolqan Biri-Biri
в1а век §ox, eiri-Birine век u§aqan egizcikle edile.
Q alqan zamanladaca, ala olsaqatda da Birge ojnaj edile.
Pa§ka qallajcbqla esele da Bir gonurcxacbqlanb, qanacbqlanb gona edi. Ma§ka va qumnu ysynde aladan yjcyk edi ese da, o q ese
qujucuq edi ese da Bir zatcbqnb (ga§cbqlanb kezlerine kerynnenne kere) i§lej edi. А х ы ь , Ma§ka— b u yjcyk da, qujucuq da tyldy, alqbn traktor edi, endi va aeroplan Bolluqdu— d ee alaqa
anblatdb.— Rakit cbBbqcbqb в1а „аегор1аппь“ tyrte: „Oj, sizni
o q e se !" — deB kylmej, bsarrnaj Vaska alaj ajtdb.— Oj, siz teli xalqпь oqese!
Sora aeroplanlanb gonurcxaladanmb etedile? Alanb cbrtda
ва§ха zatdan etedile. Qajdadb sizni ataqbz?
Ne azcbqda kely qalmaqan Pa§ka, quancb Bolqanca ь§ага:
— 01 soBraniege ketgendi — deB диав Berdi,
Az-az seirsinnen kezcyklerin ga§cbqlaqa кеНугув аса:— 01
soeraniege ketgendi— dee Ma§ka da Pa§ka ajtxanna §aqatlbq etdi.
— 01 ketgendi, yjde va дапьг amma pec Ba§bnda uru§auru^a gatbB tu ra d b — dee Pa§ka sez qo§du.
— Amma va gatbB turqanlaj uru§adb,— deB Ma§ka da anb­
latdb. Atda ketgen zamanda da amma uru§a edi. Amma: „Kolxozunu seni da ger gutsun"— dee alaj ajtadb.
Ma?ka tbnclbqsbz bo Iub , atalarbn ger gutarbna razb a o l q a n
xaram amma gatxan yj B olqan дапьпа qaraj edi.
— 01 gerge kemyllyk tyldy— dee Vaska ana kel etdi.
— 01 qajrb gbqbllbqdb? Ma sen kesin ajaqlarbn в1а gerni
qaqcb, Pa§ka senda qaqcb.
Igi
q arbvuq uznu
salbB qaq bqbz.
Ma endi icine ojuldum u? Хь, endi andan da kyclyrek qaqcbqbz.
Pa§ka в1а Ма§капь qarbvlarbndan kelgen caqlb Bir gerni
tyjdyrye, ala arbqbncb, keslerini eslerine ty§gen seir ojunna da
F T ~ ~ - p ^ T T
17
qu a n a , ga^cbqla tbncl bqs bz soBranie e r t d e
o q u n a q q a ва§1апцап
plo§cadxa ketdile.
QbjblbB tu rq a n xalqnb arasbnda ala агь-веп tyrty§genden j
sora P e t k a — ,.Ma keremise i§le qalajdbla!“— dedi.
A qqan cajbr ijis etgen Bazbq arqavluq aqacnb qbjbrbna oltura emda qojunundan хьсьп kesekcikni cbqara, Vaska: nI$le seird i le “ deB Petka ajtxanna razb Boldu.
— Vaska, sen qajrb tas e o lq a n edin?
— Suv icerge gortxan edim. MbZbqlbla Bblaj nek davla-jdbla? Qanbz: kolxoz, kolxoz d e g e n sez e^itiledi. Bir qaumla kolxoznu a m a n la jd b la - s e g e d ile , Bir qaumla va kolxozla q u r a m a j
amal goqdu dejdile. 01 oqaj esen, ol sez ga§Cbqlanb qulaqlarbna da са1ь§а Ba§laqandb. Sen Galkin Fedkanb tanbjmbsa? Ma,
Bblaj Bir xurtda.
— Tanbjma.
— Da m a alajdb. Men Busaqatda suv icerge gortx an edim
da апь Bir sarb ga§Cbq в1а qalaj tyjy§genin k e rd y m . 01 sarb ga§Cbq, Bir ganbndan sekirie cbqbB, Bblaj ajtbB д ы Ы ь :
„F ed k akolxoz — cocxa e u ru n ." F ed ka va апь alaj gb rlaq an b n a acbvlandb
d a апь ycyn alanb tyjy$leri Ba§landb. А1апь qalaj tyjy§genlerin
k e r g y z y r ycyn kel d e e m en sana q b cb rb rq a da teBregen edim.
D a Bblajda va Bir m u k g u r qatbn qazlanb syryB вага edida ga§cbq1апь ekisin da CbBbq в1а qbzdbrdb d a andan so ra ala ekisi da
qacb^bB ketdile.
Vaska kynne qarae, tbnclbqsbz Boldu.
— Kel, Petka, qaqbtcbqnb Berejik. Biz yjyeyzge getginci
kec Bolluqdu. y jy ey zdeda uru§maj Bir qojqa edile.
BasbnbB tu rq a n adamlanb агь-веп tyrte, tiri ga§cbqla tomurav qalavlaqa getdile, ol qalavlanb qatlarbnda stolnu artbnda
Mixajlnb да§ь E go r olturue tura edi.
Qajdan ese da kelgen adam tomuravlanb
yslerine minie
ellilege kolxozqa kirmeklikni xajbrbn anblatxbncb E g o r daursuz,
alaj Bolsada век qatb bo Iub , апь taea eni§ge ijilie tu rq a n el sovetni eki clenin nege ese da inandbrbrqa kyre§e edi. Ala ва§1агьп агь-веп Bulqaj edile. Egor'a, Birda i§eksiz alanb tavkelsizliklerine acbvlana, alaqa andan da demenili anfalatbrqa kyre§e edi,
век da.qbCbrmaj aqbrbn tau§ в1а alanb ujalta edi.
18
El sovetni qajqblb boIub ajlannan clenleri E g o rd a n агь ganlaqanlaj P etka tbnblavnu da ijie d o v e re n n o s tn u ol Birsi q aq b tcb q пь da E g o r q a Berdi.
E g o r q a q b tcb q n b acdb, alaj B o lq a n lb q q a o q u r q a va во§аmadb, ne
y cy n desen, qalannan tom uravlanb yslerine даць
adam m innen edi e m d a ga§Cbqla ol adam n b E g o rn u да§ь Danil
xu toru nu q a tb n d a q b qu junu qatbnda k e r g e n - g o lu q q a n adam larbnb
Biri B olqan bn ta n b q a n edile.
01 mbzbqlb: „Kolxoz — bu , ajxajda, дапь i§di, xar kim Bytevlej аца ть11ьк1агьп a ta r q a da k erek tyldyle. B usaqatda kolxozqa
on yj gazdbrqandbla da, ala i§lesinle. А1апь i§leri igi earsa, ol
zam anda q a lq a n la q a d a kirirge kec Bolluq tyldy, alanb i§leri
aman Bolsa va k o lx o z q a kirm eklikden x a jb r-m a q a n a goqdu da,
xar kim alqb nca eski gol в1а i§lerge kerekdile" dej edi.
01 кев sele§di em da ol selesginci Mixajlnb gasb E g o r асьlbnnan q aq b tcb q n b oqumaj q o lu n d a tutuB tu rd u . 01 kesini camlannan tar kezlerin qaoja er§i-Bur§u ete em da saq >bo Iub eslee,
e sk erie tbnblavcu ellileni Betlerine qaraj edi.
Syjmej, кегув Bolmaj, ana Berilgen q a q b tc b q n b da Barmaqlaгь в1а uva:— K ulaknb Bolu§luqcusu— deB ajtdb.
19
01 zamanda Vaska, Egor Bilmej Mixajlnb да§ь Ivannb doverennostun виг§и etie qojadb deB qorque, aqbrtbn, predsedatelni
geninden tartdb.
— Egor, anaqarna?, munu Bir oqusan'a. Alajsbz Biz yjyeyzge
c aearq a kerekeiz.
E go r q a q b tc b q n b genii o q u n a oquB BO§adb em d a earbnda
tbndbrbrm a, tam am Bir bjbqdan §axarqa Barlbqma, a rb B arq b n c b n na k esim M ixajlnb да§ь Ivanna kerti boIub Barmaj qalm am deB
ga§cbqlaqa alaj ajtdb. 01 d a q b d a ne zat ese da q o § a rq a Ba§laqan
edi, alaj B o lq a n lb q q a Bblajda mbzb qlb kesini sezyn BO§adb da
sora Egor kesini caldb§ q u m a cd an etilgen ka rtu z un da qoluna
qbSbB, sekirie tu ru e, kesiliB, qalanbB t u r q a n aq ac lan b ysy ne m inie
genii em qatb sele§iB Ba§ladb.
Qa§Cbqla va, в а э ьп ьв t u r q a n x a lq n b i c i n d e n
CbqbB, g o l q a ajlanbB razjezdge с а вь§ ьв ketdile.
Xutornu qatb в1а савьв вага, ala ne Ermolajпь, ne Bagasbn, ne egecinden tuvqannb, ne xozjajкапь kermedile, Birda i§eksiz, Barbda soeraniede
Bolur edile. Alaj‘a Egornu да§ь Danil kesi va yjde
edi. 01 yjny allbnda olturuB, eski qbnbr yllesi в1а
tytyn ice tura edi, ol yllede kimni ese da kyle
tu rq a n tyrsynyny suratb salbnnan edi emda Bytev Aljo§inoda
kolxoz degen дапь sez дапьпа garamaqan, ana quanm aqan adam
дапьг ol Bolqanca keryne edi.
Tixij atlb su vcuqn u gaqasbn dan , k ek en len i ici в1а савьв o z u b
вага turuB, kim ese da aur ta§nb s u v q a atbB su vnu Byrkgenca§opuldatxanca, ga§la Bir tau§ e§itdile.
Aqbrtbn, eslee qbSblbB qaraqanlarbnda, ala Serjozkanb ajbгьв tanbdbla, ol suvda gyzye kelgen ten tegerekle taea qarae
suv gaqasbnda syeliB tura edi.
— Caeaq tutuvcusun salbB turadb,— deB ga§cbqla Bildile em ­
da, xbjlacblaca, aqbrbn-aqbrbn, t e g e r e k l e r i n e qaraj, ваиг1апьв bz- 1агьпа qajta, alajbn da eslerinde tuta ketdile.
Ala gajav golcuqqa cbqdbla emda агь deri во1а turmaqan
taelbqqa quanbB andan da genii yjlerine tigeledile, апь ysyne da
genii gyrygen poezdni xaxajbndan cegetda zbnbrdaj edi-tau§ ete
edi. Sora ве§ saqat Bolqan edi.
20
Ana kere, Vaskanb atasb, ga§il Bajraqnb сы ш ав, yjge kirgen
Bolur edi, Vaskanb anasb va pecden issi kynortalbqb Bolqan qo§unnu alqan eolur edi.
Yjlerinde da kolxoznu ysynden sez ea^landb. Anasb sav дь1пь inek satbB albrqa dee асхапь asbraB-saqlae tu rq a n edi da,
sez апь ysynden Ba§landb, ol qb§dan o q u n a Egornu да§ь Danilni B uqaqaturusuna qaraj-sbnaj edi emda satbB а1ьв gaj syryvge
qo§arqab?aribB edi. Endi v a o l kolxozqa quru kolxozqa kiririni allbnda kesini malbn satmaqanlanb, kesmegenleni Bir дагь gojmaqanlanb
allbqdbla dee e§itiB, Egornu да§ь Danil B uqaqaturusun агь Berirge dee saqlarbq Bolur, ol zamanda va ва§ха izlej tur, qajda taearbqsa allajnb— dee anasb век qajqblb eolqan edi.
Alaj'a atasb xar zatdanda anblamaqlbqb Bolqan a d a m 'e d i,
xar kyn sajbn temir golculanb ,,G udok“ degen gazetlerin oquj
edi emda ne zatnb qajrb, qalaj Barqanbn anblaj edi.
01 Vaskanb anasbna kyle, апь samarqav ete, Egornu £а§ь
Danilni Buqaqaturusu в1а da, Buqaqaturusuz da апь fy z atlamqada, allaj Bir guvuqluqqa da kolxoznu qatbna ierge garamajdb
ne ycyn desen, ol kulakdb, dee anasbna aublatdb. Ala, kolxozla
va kulaksbz ga§arqa eolur ycyn quraladbla. Bytev el kolxozqa
kirse, ol zamanda E g orn u да?ь Danil da, tirmenci Petunin da em
Zagreein Semjon da tb q b rb q q a qbSbllbqdbla, alaj demeklik, alanb
kulak mylkleri cacbllbqdb-ojulluqdu.
Bir golda va anasb вьКы E gornu да§ь Danilni gyz в1а gaг ь т pud nalogun qalaj qurutxanlarbn saqbndb, ellile апь qalaj
erkeletgenlerin emda апь xar i§i kesi syjgenca, ana kereklisica
etilgenin ajtdb.
01 Egornu да?ь Danilni rbsxbsbnb cacbllbqbna век akgbl1ь Boldu, апь qoj, kolxoz kesi сась1ьв qalm aqa edi deB ana
q orqqanbnda ajtdb, ne ycyn desen, Aljo§ino kesi tunakb-mutxuz
elcikdi, tegeregi quru ceget в1а mbrdb-Batmaqdb. Kolxoznu
goru qu в1а i§lerge, yretirge ki§i goqdu, xon§uladan da Birda
Bolu?luq um ut etgenden m aqana goqdu dedi.
Nalogunu i§i qaranb i§di, Birda i§eksiz E gornu да$ь Danil
kimge ese da kez qaranblbq etdirgendi, kimni ese da aldaqandb,
ana va etgen amanlbqb quruda sinirilie Barmaz, allaj isle ycyn
mbCbmaj tbjbn§lb gerine earmaqlbq alaj qbjamat tyldy. Alaj’a kesleri da Bolmaqanlaj ol E go rn u да§ь D a n i l 'ва?1агьп teg erek aj-
21
landbrqan, ol el sovetde qulluq etgen ellilege da uru§du, emda
ol zat Busaqatda, Egor Mixajlov predsedatel zamanda, etilse, ol
BoluB'a allaj faram aqan хь1ь-ть1ь i§ eolmaz edi.
Atasb в1а anasb da vl a§ b B Bosaq bn cb Vaska eki kesek etni
a§adb, Bir taeaq cae aq §ограпь icdi emda Birda azbmsbz Bilmegenlej B u§duqlaqan eolur edi, §eker orundan Bir ullu §eker
gbrtnb а1ьв auzuna B u § d u q l a d b , §eker orunnu anasb stolnu y sy ­
ne salqan edi, ne ycyn desen, kynortalbq а§ав BO§aqandan sora
atasb Bir— eki stakan caj icerge век syje edi. Alaj‘a anasb апь вПmej etgenine inanmaj, stolnu artbndan alaj агь tyrtdy emda ol
агь deri kely qalbB sbnsbvcusundan da век sbnsbe Ivannb да§ь
Ivan—sarb erkek kisdikge ?ь1ь pecni ва?ьпа erledi emda xar
zaraandaca, genii o q u n a xuruldaB guqlae qaldb.
Ty§yndemi kerg en edi, oq ese fu q u arasbndamb e§itgen edi,
atasb qallaj ese da Bir $аць zavodnu харагьп ajtxanca, Bir дапь
i§lene tu rq a n mekamlanb, garlada, cegetlede ne zatla ese da iz1ев ajlannan adamlanb xaparlarbn ajtxanca, anasb da xar zatxa
seirsinnenca, Bir zatxa da inanmaqanca, xar quruda ax, ox ete
tu rq a n c a alaj kery nn en edi.
A ndan sora anasb pec Ba§bndan syjreB ty § y ry B taaganna
tatdb rqan bn da, ol tamam kerti ty§ kerdy: cegetde Bir ков otla
gannanca, kek tenizledeca, Tixij suvcuqda ullu keme gyrygenca
emda ol kem ede Petka negeri в1а Bir век uzaq, Bir век ariv
gurtlaqa ?у гу в ketiB B arqanca kerdy.
4
Aljo§inoqa вагьв qajtxandan sora ве§ kynden, kynortadan
sora, fa^cbqla caeaq tu tu vcueuzq a guq ty§gen ese Bir qarajbq
deB ?a§brtbn Tixij atlb suv cuq q a ketdile.
Ta§araq gercikge getgenden sora ,,ki§dik“ в1а alaj demeklik:
B ygylg en-qb nb r temir cyjleden etilgen brqaq в1а suvnu tyeynde
caeaq avnu izleB, кев cucxudula. b rq aq larb aur kbldbqa ilinneninde, ^b^bmcbq yzylyrge azdan qalqan edi. 'Suvda esgen maqaxbrbv ijis etgen suv xanslanb tartbB suvnu gaqasbna Cbqardbla.
Alaj'a caeaq tutuvcu va <joq edi.
22
—• Апь Serjozka а1ьв k etgen di,—deB Vaska sbnsbdb,—-ol
Bizni bZbBbzdan qaraul bo Iub Billikdi deB men sana ajtxan edim.
Ma, ol кегув eterin e t d u M e n sana: kel ва§ха gerge salajbq d e ­
gen edim, sen'a unam aqan edin.
— Sora bu ва§ха gerdi d a — deB Petka camlandb.— Busaqatda ajbBnb earbnda mana kyregenin ycyn Bblajbn kesin sajlae
alqan edin da. Da, sbnsbqanda etme. Men da qajqbrama, alaj'a
sbnsbmajma.
Uzaq z a m a n n a Bolmasa da, Vaska Б а в ы Boldu.
Petka va ana et deB ajtdb:
— Esindemidi, Aljosinoqa Barqan zamanda ekisiz Serjozkanb
suvcuqdan atlaqanlaj, kyjgen emen terekni qatbnda kergen edik?
Kel, агь Barajbq da Bir cucxujnq-izlejik. Biz апь caeaq tutuvcusun
taBbB а1ьв sekirtirge da Bolureuz. 0 1 —Biznikin, Bizda— anbqbn.
Barajbq, Vaska. D a qoj sen sbnsbma marga. Bblaj Bazbq, mazallb
Bolqanlajda, sbnsbqan etedi. Men Bir zamandada nek sbnsbrnajma? Esindemidi, Bir g o lq a y c ва1 ciein galan ajaqbm a qadalqanlarbnda da, meni sbnsbmaqanbm.
— O, sbnsbtnaqan edin dejdi! — dee kesin da er$i-Bur$u etiB, Vas­
ka диав etdi.— 01 zamanda seni asbrb век qbCbrbq etgeninden elgeniB men qolumdan soxancbqbm в1а gilekciklerimi gerge ty§yrgen edim.
— Cbrtda qbCbrmaqan edim. Kezlerinden gblamuqlarb teneregen zamanda qbCbrbB gblajdbla. M en ‘a alaj b o § ilgeniB sora
a c b q in etgen edi da апь ycyn qbCbrbq etgen edim. Ус sekundnu
qbCbrbB toxdaqan edim. Cbrtda qbCbrqan emda sbnsbqan etmegen edim. Caeajbq Vaska!
Suv gaqasbna getiB, kyjgen t er e k n i агь g a n b n d a tan kesek
z a m a n n b ala suvnu tyeyn c u cxu qan edile.
Kyre§dile-kyre§dile, arbdbla, yslerine suv cacdbla, alaj’a ne
keslerini caeaq tutuvcularbn neda Serjozkanb caeaq tutuvcusun
taemadbla.
01 z a m a n d a ala, m b d a x boIub, deBBancbqnb y sy n d e caqbB
te e r e g e n tal terekni k ek en in i ty e y n d e o ltu rd u la em da soru§iiB,
tam Blaqb k y n d e n ва§1ав, ol eki caRaq tu tu v c u n u qalajlaqa salb rq a
B arqanbn ta e a r y c y n , апь bzbndan xbjla q a r a v n u Ba§larqa o n o v la§dbla.
23
Alqbn uzaqda eolsa da, kimni atlamb ese da Bir atlam ga§Cbqlanb qorqutdu emda ala genii o q u n a kekenni qalbnbna tbqbldbla.
Alaj‘a ol Serjozka Bolmadb. Aljo§inodan a§bqmaj, gajav golcuqnu eki elli kele edile. Biri mbndan Bolmaqan, alaqa §aqrejligi Bohnaoian adam edi. 01 Biri va xar quruda gazbqlbq gete
turuvcu aljo§inci mbzbqlb Serafim edi, апь: ne atb ele edi, ne
myrzevyn atla tealej edile, ne Bavunu ва§ь ojuluB cocxasbn em
qazcbqbn easa edi. Alaj в1а Serafimge xar дь1 sajbn ne zat bo Isada Bir zat eoluvcan edi.
01. век qatb i^levcy adam edi, alaj'a qbjbnlbqqa-cyjre i§lege goluquvcu, ala в1а Bezie aladan q o rq ue qa lq an mbzbqlb edi.
Serafim razjezdge u v q a B a r q a n zamanbnda kijivcy sarb curuqlarbn а1ьв B a r q a n edi, Vaskanb atasb Berirge ajtxan eki tymenne ol curuqlarbna gamavla saldbrqan edi.
Eki mbzbqlb da ketie вага Egornu да§ь Danilni atasbn anasbn tojdura-ana uru$a вага edile. Uru$xan, ga§cbqla tanbm aqan aljo§inci Bolmaqan mbzbqlb edi, Serafima, апь ajtxanbna
tbnblaj, mbdax-mbdax ,,xo-xo“ deB §aqatlbq ete вага edi.
Ala tanbm aqan adam Egornu да§ь Danilge пек иги^хапьп
ga§Cbqla igi anblamaqan edile. Ajtxanbndan Bblaj апь1а§ьпа edi:
Egornu gasb Danil mbzbqlbnb men sana art вогсха ус me§ok
zbntxb Berirme dee nesin eseda ucuz Baqaqa alqandb, mbzbqlb
kelgen zamanda va Egornu да?ь Danil ne Bazarda ne §axarda
Bolmaqan u§aqbvsuz eaq anb ajtdb em d a— men munu bu Baqaqa
seni gazbqsbnmaqlbq в!а в е г е т е , ne ycyn desen, urluq atar
zamanna zbntxbnb Baqasb eki kerege keltyryllykdy— dedi.
Eki nibdax elli qatlarb в1а o z q a n d a n sora, ga§cbqla k e k e n cikleden CbqbB, ekincida дь1ь, gjaxinik ura te e r e g e n - k e g e r e ва§1аq a n duBBurcuqqa olturdula. Kec Bet aldb. S u v c u q d a n mblb-giBgillik em d a suv g a q a d a e s g e n xan snb -k brd bk nb ariv ijisi kele
edi. G uguk qbCbra edi, e m d a k y n n y qbzbl tajaqlarbnb icinde
daursuz, Buquca uaq, g azq b q a ra cieincikle довви-довви bo Iub
te g e r e k ajlana edile.
Ma ra x a t lb q n b a r a s b n d a , a l q b e u r u n u z a q d a n e m d a aqbrbn
ciein c b q q a n n b tau§uca cajbr eetli Bulutlanb a r t b n d a n Bir tyrly
seir g y r y l d e g e n tau§ e§itildi.
24
A n dan s o r a b^zbq teg erek eulutladan a j b r b l b B , kymy§ge
usa§ k e k d e Bir garbq tocka gbltbradb.
01 tocka ulludan-ullu во1а edi. Ma endi апь eki qaum qatlann an qanatlarb eelgili eoldula... Ma апь qanatlarbnda eki ве§ис!и
^ulduzcuqda keryndy...
B ytev aerop lan da qarbvlu em a riv edi, em genii gyrygen
p o ezd d e n genii gyryj edi, alaj'a a u r lu q u sbrtlada gyrygen u c u b
ajlannan qu§dan genii edi, qaranb cegetni ea§bnda m otorlarb da
garbq tau^etiegyzyB B arqanca вага edi, pustbnjalb razjezdni em da
g aq asb n d a ga§cbqla o ltu r q a n Tixij s u v c u q n u
ва§1агь в1а u c u b
вага edi.
U z ai b B Barqan aeroplandan kezyn ajbrmaj, Petka aqbrbn—
Uzaq ucdu!— dedi.
Vaska— Uzaq gurtlaqa ketdi,— dedi emda кев eolmaj k erg en igi
ty§y esine ty^dy.— Ala, aeroplanla, xar zamanda da quru uzaq
gurtlaqa ucadbla, guvuq gurtlaqa va nek ucmajdbla? Quvuq gerlege at в1а Barbrqa da-geterge da Boladb. Aeroplanla uzaqqa
Baradbla. Petka, Biz da esye ullula Bolsaq, uzaqlaqa вагывьг.
Anda §axarla da, век mazallb z a v o d h da, век ullu vokzalla da
Bardbla. Bizde va goqdula.
— Bizde va goqdu— dee Petka апь ajtxanbn qaBbl kerdy.
Bizde дапьг Aljo§ino в1а eki razjezdden sora guq goqdu.
Qa^cbqla tbnbla§dbla emda seirsinie em
tbnclbqsbz bo I ub , ва§1агьп erge keltyrdyle.
Tau§-gyryldev andan da qatb Boldu. Qarbvlu,
qurcdan i^lennen qanatlb eni§geden-eni§ge
ty§e ьгьпа ajlandb. Endi gitge carxcbqlarb
em kynde gbltbraqan propellerini acbq дь1tbraqan disk degen kesegi keryndyle.
Tamam ojnaqanca, ma§ina tajqaladb, sol
qanatbna tajana, culqandb emda cegetni Aljosino degen elni tyzlerini gaqasbnda seirsinnen em quannan ga§cbqla syjelie turqan
Tixij suvcuqnu Ba§bnda ken-ken Bir-talaj kere
tegerek ajlandb.
— Sena... Sena: дапьг uzaqlaqa d^B, cam lanbrqa ва$1ав tbqbla-tbqbla Petka alaj ajtdb.— Sora Bizde uzaqlambdbla?
25
Marina ekinci da erge qalqdb emda cajbr Belli qalbn eulut1апь garbqbnb icinde az-az gbltbraj genii o qu na dum p bo Iub
qaldb.
Ne zat k e r g e n l e r i n i х ар аг ьп ajtbr ycyn, a§ bqb § boIub razje zd ge teBrej: „01 Bizni Ba§bBbzda n e k t e g e r e k
a j l a n d b " — d e»
ga^Cbqla s a q t § etdile.
Aeroplan nek ucub kelgen edi, ol ne zatxa qaraj edi, ne
izlej edi, апь kim Bilse da dee ana davla§brqa qbzqan edile d a
aladan artda uzaqda ganbz Bir kere ijkok atblqannb tunakb tau§una xazna es ijmegen edile.
Vaska yjlerine qajtxanbnda da, Serafim yjde tura edi, апь
caj в1а Sbjlaj tura edile.
Serafim Aljo§inodaqb i$leden xa p ar ajta edi. Elni gartbsb
k o l x o z q a kirge nd i. Ala r b sx b l a rb n da a r a q a s a lq a n d b l a . Q alq an
gartbsb ne B o ll u q u n saqlajdb. Paj vznoslarbn e m d a Traktorosentrni aksijalarbna d a y c m inni gbjqandbla. Alaj'a B u s a q a td a ger k o l ­
xozqa Bir gerde Berilm egenini seeeBinden Bbjbl gaz xar kim kesini gerinde urluq atarbqdb.
Qanbz Tixij degen suvcuqnu sol gaqasbnda Bicenlik gerlerin
ajbrqandbla.
Alaj Bolsada Bblajda da i§ c y j r e B o l q a n d b . Petunin d e g e n
t i r m e n c i n i eegeni ojulqandb da
Bytev suv sol gaqanb suv s a r q qanlarb в!а B ar ma j gajblbB tersine k e tg e n d i . Апь БевевН kbrdbk
aman Bolluqdu, ne y c y n desen, ol gerle suqarblbvcu ge rledile da
alanb Biti ml eri suv в1а su qarsan, igi Boladb.
— Petuninnimi ojulqandb?— deB atasb inanmaj ganbdan sordu.— Alaj degen nedi, апь Begeni alqbn nek ojulmaj edi?
— Апь va kim Biledi,— dee ana ganlajaraq Serafim диав
etdi. — Qalaj Bolur, suv ojarqa da во1иг, ва§ха zat B o l u r q a da
Bolur.
Atasb— bu Petunin, amanlbqcbdb,— dedi. 01 da, Egornu ga§ь Danil, Semjon Zagreein da ala Bir q a u m d u i a - B i r kompanijadbla— dedi. Da ala qalaj camlanadbla?
Mbdax-salqbn Serafim:—^Da, qalaj ajtbrqa Bolluqdu,— deB диав
etdi. — Danil degen Bir zat da ап ь qulaqbna kirmegenca ajlanadb.
1§ siznikidi, dejdi. Syjsegiz— kolxozqa, syjsegiz—sovxozqa kirigiz
dejdi. Men bu i$de Bir zat da tylme— dejdi. Petunin degen tirmenci, ol tamam kerti b o Iub camlannandb. Qa§bradb, alaj’a camlan-
26
папьп kimda tanbrcadb. Kolxoznu Bicen gerine апь ucastoguda
ty§gendi. Atlb va qallaj ucastogu Bardb? lg-g-i ucastogu Bardb,
Da, Zagreein’a? Zagreeinni kesin Bilese. Anbqb va, xar zairian^
da naqbrda в1а дивапсйь. К ев eolmaj pocta в1а plakatla в1а tyrly-tyrly lozungla ijgen edile. Ma, Bocarov degen storoz alanb elde
qaBbrqalaqa д а в ь ^ ы а ajlana edi. Qajda Buruvqa, qajda qaebrq a q a gaBb§dbra edi. Zagreeinni yjyny qatb в1а ozub teeregeninde:
gaBb^dbrajbmb,
oqese faBb^dbrmajbtnmb? y jn y iesi
uru§maj
q o ja rm b ? - dee ol akgbllb eoldu. Z agreein ’a qaeaq e§ikden CbqbB
,,Ej sen kolxozcu ва§! Nek
taqmajsa? Q alq an laq a quanc
prazdnik bo Iub , m an ava i§ci kynlemidile?"— dee kylyE: em ullu eki
plakatnbalbB taqdb.
— Da, Mixajlov E g o r ’a qalajdb?— d ee atasb sordu.
— Mixajlov Egorm u?— iciB BO§aqan stakanbn da artbna tyrte, Serafim guan etdi.— E g o r qatb adamdb, da апь ysynden k e a
garamaqannb gan§ajdbla.
— Neni gan§ajdbla?
— Ma, sez ycyn, eki дь1пь tb§bna вагьв turqan гатапьп*
da апь andan aman i§leri ycyn qbsdaqandbla deB alajbraq ajtadbla. Sydge ty§erge azdan qalqanna garavlu sele§edile. Ne eseda асха в1а i§i а т а п т ь Bolqandb, o q e se ва§х'а u§aqbvsuz i§imi
Bolqandb.
— Bo§unaqqa
gan§ajdbla,--deB
ajtxanbna
i§egi eolmaj
Vaskanb atasb диав e tdi .
— Bo§ gan§ajdbla dee umut eterge kerek edi. D a q b d a gan§ajdbla— dee Bblajda Serafim Vaskanb anasb taea em Vaska taва ijiliB,— Bir ве1ек Byldyrgy etgenden so ra — т а апь §axarda
nemesi, ma, qatbnbmbdb, nedi, allajb ваг во1иг d ejm e— dedi.
— Da nedi sora, qatbn ese? Qatbn alma qoj. O l tul ki§idi.
Pa§ka в1а Ma§kaqa ana Bolur.
— Saxarcb tb§brbvdu,— dee Serafim xilikge ete qo§du. Anda allajla’qa qbzmb dejdile, ne dejdile. 01 tb^brbvqa Baj adam
kerekdi, апь galb va qallaj eirdi? Serafim e rg e k e lty ry le —endi
men ketejim dedi.— Sbjlaqanbqbz ycyn sav Boluquz.
Ana:— Kece Bizde qalbrmb edin?
Ansb, qaracb, qalaj qaranbdb. Elcikni ici в1а Barbrqa k e ­
rek Bolluqsa. Qajav golcuqnu в а г а т а dee cegetde а?а§ьв qalbb
q a da eolursa— dedi.
2?
Serafim— Aga§mam,— deB диав etdi.— Bu gajav golcuqnu
partizanla в1а gbjbrmancbda oj nenca kere gyrygeneiz!
01 eski, tozuraqan, salam dan etilgen вегкуп, ullu eni§ge
genen qanatlarb в1а qaqbB em d a te re zeg e ьгьпа qaraB, qo§du:
—
Oj, gulduzla ne t e g y l y v etgend ile, aj da genii o q u
Cbqarbqdb— garbq Bolluqdu!
5
Kecele alqbn suvuq edile, alaj Bolsada Vaska eski mamuq
guvurqannb em qoj terileden etilgen tuluq tonnu qalqan-Bulqan
keseklerin da а1ьв, Bicen qalavcu gerge guqlarqa erledi.
Inirden o q u n a апь Petka в1а sezy Bolqan edi. Petka: „Men
seni ertderek ujatbrma da ekiBiz da qurt salbB plotva degen
caeaqnb tutarqa в а г ы в ь г “ degen edi. Alaj’a ol ujannanbnda,
kec— 9 saq at Bolqan edi, Petka va goq edi. Azbmsbz, Petka kesi guqlae qalqan во1иг edi.
Vaska ertden azbqqa soxan в1а garkoj a§adb, xurgununa
qum §eker seeilgen etm ek kesekni suqdu emda P e tk a q a guqucu,
erincek dee uru§ur murat в1а савьв ketdi.
Alaj Bolqanb y c y n P etka yjde goq edi. Vaska otunla gbjb•^bvcu B avqa kird i— qarm aq saBla va anda tura edile. A laj’a ala
u ru v cu la rb ca rnyjy^ge syeliB turm aj, kim ese da asbqb§ bo Iub ,
tqalaj Bilsen alaj, tegyB ketgenca, Bavnu ty e y n d e arb-Beri atblbB
tu rq a n la rb Vaskanb век seirsindirdi. 01 zam anda Petkanb k e rg e n
Bolurmu . edigiz deB gitge ga^cbqlaqa s o r u r q a
o r a m q a Cbqdb. O ra m d a ol qadalbB ullu sarb itge
atxa m in nenca m inerge kyre§e tu r q a n , to rt дь1
Bolqan Pavlik P riprbg in d e g e n дацьг ga^cbqqa
goluqdu. Alaj’a ol mu^uldae em вигип suvu da
kelie itge m inerge Ba§laqanlaj, Kudlaxa (itdi) avпав em qarnbn e r g e ajlandbrbB gatbB, q u jr u q u n
da erinie Bulqaj, kesini кед, gapbSbz tbrnaqlarb
в1а Pavlikni ьгьпа tyrtdy.
Pavlik Priprbgin— men Petkanb kerm egenm e, mana Kudlaxxa minerge Bir Bolu§sana— dee tiledi.
28
Alaj Bolqanb ycyn Vaska апь qajqblb tyl edi. Petka qajrb
d ee апь saqb§bn ete, ol arlaqqa ketdi emda genii
o q u n a nbqb§da olturue gazet oquj tu rq a n Mixajlnb да§ь Ivanna
tyrtyldy.
Mixajlnb да§ь Ivan da Petkanb k erm eg en edi. Vaska т ь daxlanbB апь qatbna olturdu.
— Sen, Mixajlnb да§ь Ivan, neni y s y n d e n o q u js a ? — Sen
oqujsa, k e s in ’a b§arasa. Qallaj esed a Bir istorijambdb, o q e s e ne
z a t d b ? — dee imBa§bndan qaraj s o rd u .
— Bizni gerleriBizni ysynden oqujma. Bblajda, Vaska qarnasbm, Bizni razjezdni qatbnda zavod i§lerge q o lq a alqandbla
d e e gazblqandb. Birtda mazallb zavod. Aljuminij degen metallnb
saz topraqdan cbqarlbqdbla. Aljuminij Bizni gerleriBizde k e e d y —
Bizni gerleriBizni апь в1а Bajlbqlarb ulludu d ee gazadbla. Biz’a saz
topraqdb dee alaj murat etiB да§ав turaBbz. Ma, sana saz topraq.
Vaska, b u zatnb e§itir-e§itmez, olsaqatdan o q u n a kimdenda
a l q a b u stir дапь харагпь P e tk a q a Bildirir ycyn, nbqb^dan sekiriB turuB
caedb. Alaj’a Petkanb qajda ese da aga§dbrqanbn
esine ty§yrye, ganbdan Mixajlnb да§ь Ivannb qatbna olturue,
qalaj i§leriklerini, qallaj gerde qalajda i§leriklerini, zavodnu ogaq1агь mijiklemi, qallajla Bolluqlarbnb ysynden sorue Ba§ladb.
Qajda i§leriklerini ysynden alqbn Mixajlnb ?а§ь Ivan kesi
da Bilmej edi, alaj’a ogaqlanb xaqbndan anblatdb, ogaqlarb Cbrtda
Bolluq tyldy, ne ycyn desen, zavod elektrik кус в1а i§lerikdi
dedi. Апь ycyn Tixij suvcuqnu ysy в1а cort ведеп i§lejeiz dejdile. Suvnu Basmaqlbqbndan tegerek ajlannan emda dinamoma§inanb ajlandbrqan ogaqla sallbqdbla, ol dinam oladan’a temir
cbBbqla в1а elektrik tok Barlbqdb.
Tixij degen suvcuqnu allbn Bitejdile degen харагпь e^itis
seir Bolqan Vaska ekinci kere da сьпав qoedu, alaj’a Petkanb
Bolmaqanb esine ty§yB, ana tamam kely в1а camlandb.
— Q ara sen ButeligelMbnda Bbllaj i§leeola turqanlaj, ol qaj­
da ese da ajlanadb.
О г а т п ь qbjbrbnda §arapova Valka degen gitge, tiri qbzcbqпь esledi, ol Bir ajaqcbqbnb ysynde qujunu tegeregine ajlanbB
sekirie turqanlb Bir talaj minut во1а edi. 01 вагьв, ol qbzcbqqa
„Petkanb kergen eolurm u edin?“ dee s o ru rq a syjdy, alaj’a апь
Mixajlnb да§ь Ivan ijerge unamadb-tbjdb.
tas Boldu
29
— Qa§la, siz, Aljo§inoqa qacan Barqan edigiz? $aeat kynmy, o q e se eajrbin kynniy?
— $aeat kyn,— dee Vaskanb esine ty§dy.— $aeat kyn ne ycyn
desen, ol kyn inirde eizde xamamnb gblbtxan edile.
— Axa, §aBat kyn. Sora andan Beri Bir bjbq Boldu. Mixajl1апь E gor meni taea nek kelmejdi eken?
— Egorm u? Хь ol, Mixajlnb да$ь Ivan, ganblmaj esem, ol tynene o q u n a §axarqa ketgen eolur dejme. Bizde Bygece aljo§inci
ki§i Serafim caj icgen edi, ol Egor ketgendi degen edi.
— Mixajlnb да§ь Ivanna acbv bo Iub :— 01 m ana nek kelmedi?— d e d i.— K elirge ajtbB, kelmej qaldb. M e n 'a §axarda m ana Bir
ylle satbB ala kel d erm e deB tu ra edim.
Mixajlnb да§ь Ivan gazetin da gbjbB yjyne
ketdi, Vaska va Petkanb xaqbndan sorur ycyn
Valkaqa ketdi.
Alaj'a ol ne zat y cyn ese da tyn ene o q u n a qbzCbqnb gajaqcbqlarbn q b z d b rq a n b n unutxan edi, ol xbjsaedan gigit V alkacbq апь kergen lej ana tilcigin
da CbqarbB, erlej atblbB yjlerine qacxaiibnda, Vaska
век seirsindi.
Alaj Bolqanlbqqa va Petka Vaskadan ne azda
uzaqda t /1 edi.
Vaska qajrb dump Boldu meni negerim dee saqb§lanbB negerin izlej ajlannan kezyvde, Petka васха1апь artbnda, kekenleni
icinde, Vaska keslerini areazqa qacan ketedi deB cbdae qolundan kelmej, Vaskanb keterin saqlaj edi.
01 Busaqatda V askaqa g o l u q u r q a syjmej edi, ne ycyn d e ­
sen, ana ol ertden в1а век tyrly em d a adam syjmezca Bir osal i§
Bolqan edi.
Sezlerinde eolqanca, ertden в1а ertde ujanbB qarmaq saelaгьп da а1ьв ol Vaskanb ujatbrqa teeregen edi. Alaj B olqanhqq a va ol e§ikcikden ty§er-ty§mez Serjozkanb kergen edi.
Serjozkanb su v q a caeaq tutuvcusuna q ararqa Barqanb Birtda adam i§ek etmez kieik edi. Petka bzbmdan qarajdb deB Birtd a i§ekli Bolmaj golda ketie Barqanlaj, te n r r „ki§dikni“ д ьд ь тьп
sajlaj, ol васха1апь qatlarb в1а gajav golcuqqa ketiB вага edi.
Petka a reazq a qajtdb, Bavnu tyeyne qarmaq saelarbn atdb emda
kekenleni icinde Buqqan Serjozkanb bzbndan caedb.
30
Serjozka kesi etg en a q ac SbBbzqbCbqb в1а sbzqbra isdemej
,
Bu da P etkaqa век taB edi, ne y c y n desen, eslenie qbz db r b la m a - ty j v l e m e dee q o r q m a j , Bir igi kesek u z a q lb q d a bz bn da n
qaraj B a r m a q l b q q a tae edi.
Ertdeni kyn tijiв ariv xavalb edi. Xar gerde tereklede cecekle cbqa edile.
£ e rn i ty e y n d e n даць kbrdbk ваэьпьв-игив qalbn Cbqa edi.
Cbq, qajbn suv ijis kele edi emda azbqqa kelg en Bal-cieinle, saгь g o k g a xanslanb, c a q a Ba§laqan tal terekleni yslerinde Birden
gyryldej edile.
Ertdenni Bblaj igi Bolmaqlbqb, Serjozkanb alaj tae bzlamaqlbqbnb seBeeinden Petka век quanclb edi emda ol tbnc em saq
qbnbr, tar gajav golcuqqa CbqbB qutuldu.
Alaj в1а Bir garbm saqa| ketdi emda ala Tixij suvcuq qbnbгьпа ajlana garlaqa sarqbvcu gerge guvuqla§dbla.
A lqbndan o q u n a „ki§dikni“ tutuB ala Vaska в1а su v q a савsala, Serjozkanb em keslerini caBaq tutuvcularbn da Serjozka
em yrynde da tasalmazca Bir gerge ва§ьп tyeyne ajlandbrsaq deB
Petka quanc ete edi, Petkanb kelyne qalaj uzaq mijik gerge erlejdi dee keldi.
A qac sbBbzqbnb sb zqbrqanb qarae-qaraqbncb toxdadb.
Petka asadan atlae в а § Ы ь . Bir talaj minut ozqandan sora,
d a qb da aqbrbn Boldu.
01 zam anda ol, tbnclbqsbz bo Iub , ajaq taus etdirrnezge kyre§e caedb em da, ajlancxa getie, k e k e n d e n Basbn uzatbB qaraq a n b n d a: Serjozka goq edi.
Tixij atlb su v cuq q a qo§ulqan кев Bolmaj alqaraqda Filkinni qulaq suvcuquna Barqan gitge gajav goicuq eolqanbn Bblajda
Petka esine ty§yrdy. 01 suvcuqlanb Bir-Birlerine qo§ulqan gerlerine qajtbB qaradb, alaj'a alajda da Serjozka goq edi.
A uzun aca-esnej tu r q a n b y c y n kesi kesine uru§a em da S e­
rjozkanb qajrb B uq qanbn Bilalmaj, Filkin su v c u q n u y sy в1а Bir
az e rg e tajanbB gitge kelcyk e o lq a n b n esine ty§yrdy. 01 kelcykde caeaq tutadbla d e e Bir ki§iden da e§itmese da, S erjozkanb
kim Biledi, deB alajq a Bir савьв q a r a r q a tavkel Boldu. Ol alaj
xbjlacbdb, вэгьв an d a da ne zat eolsada Bir zat izlee taexan ao lur.
01 etgen muratca Bolmaj, kel Biraz uzaq keryndy.
garbq-garbq k etis вага edi.
31
01 kelcyk век gitgecik edi, Bytev ysynde rnaqa х ы ь \ г caqq a n edi, emda maqaladan sora mbnda igi zat gyryrca-3jlanbrc&
tyl edi. Seriozka alajda da goq edi.
A jlannandan BeziB, acb vsu nue, Petka ьгьпа Filkinni suvcuq u n a ketdi, solumaj Bir gu tu m dan sora icalmazca allaj Bir su vuq
suvd an da icdi em d a ь гьи а k e te rg e syjdy.
Ajxaj Vaska va ujanbB BO§aqan edi. Vaskanb nek ujatmaj
qojqanbn V askaqa ajtmasa, Vaska camlannbq edi. Ajtsa va, Vas­
ka samarqav etiB kyllykdy: ,,Ej, seni oqese, qarajalmaqansa, bzlajalmaqansa! Ma m enden'a... Ma m en ‘a ...“ daq bd a апь kieik.
Bilmej turqanlajbna Petka qarae-qaraqbncb Serjozkanb da,
caeaq tutuvculanb da em Vaskanb da unutdurluq ne zat ese da
Bir zat k erd y .
O n ganbnda, gyz m e trd e n uzaq Bolmaj, k ek en len i artb n d an
e re z e n t ealagannb giti teBBesi k eryn d y. E m d a апь Ba§bnda ot oru n dan ty ty n lee Cbqqan ty ty n n y tar, acbq-tyrsynsyz kesegin k e r d y .
32
Allbnda Petka q o r q q a n edi. Saq boIub, q o r q a - q o rq a genii
o q u n a teg ereg in e, дап-дапьпа qaraj sekirdi em d a Bir to B u q u n a
cekdy.
feek saebr (daursuz, tau§suz) edi. A sbrb saBbrdan Filkinni
su v c u q u d eg en s u v cu q n u acbq-garbq B orquldaqanb, a q a c tyk
в1а давь1ьв t u r q a n qart qajbn terekni quvu§una давь^ьв t u r q a n
ealciBinleni gbzbldaqanlarb acbq e§itiline edi.
Alaj saebr Bolqanb БевевН, em da tijg en дь1ь k yn n y tajaqlaгьпь k y cy -g arb q b в1а ariv ceget su q lanc B olm aqlbqb nb seeeBinden P etka tbnclbqlb eoldu em d a saq, alaj'a q o rq m a q lb q d a n Bol­
maj, alaj bo§ ga§cbqlada Bolqan xbjlalbqcbqb в1а, k ek enlen i ty s lerine Buqa-Buqa, Balagan taea syrkele teBredi.
„U v cu lam bd bla?— deB ol ta n b rq a kyre§di.— O q a j, uvcula
tyldyle... Ala Balaganlarb в1а nek kellik edile? CaBaq tutuvculam b dbla?— O q a j, caBaq tutu vcala tyldyle suv g aq asb n d an uzaqdb.
Da, ne uvcula, ne, caBaq tutuvcula tyl esele, kim ledileda?
„Bilmej tu rq a n la jb m a xagiretle am anlbqcbla eolsala v a ? “ deB
kelyne keldi e m d a Bir eski kn igada апь k e rg e n le ri esine ty§dy:
ol da cegetd e Balagan edi; ol Balagannb al ganbnda olturuB
o q u r s u z adam la toj-ojun ete edile, alanb qatlarbnda va Bir век.
arbq, век mbdax ariv tbsbrbv olturuB, Bir qbjbn anblasbnnan sautnu uzun CbBbqlarbn (qb lqoeuzca Bir sautn u) sajlaj, alaq a д ы
gbrlaj edi. •
01 zat esine ty§geninde, P etk anb esi tu e a n B olqan edi. Апь
erinleri qaltbraj edile, ol kez qbSbB, kim Biledi ne Bolluqun ne
qallbqbn deB ьгьпа yjlerine d b B b rd arq a syjgen edi. Alaj'a Bblaj­
da ol kek en len i arasb acbqda tartblbB t u r q a n дьды ппь k e rd y ,
ol дьдыппь y sy n d e da gajblbB tu r q a n , kim da Bilgen ic k en ce k leden Bolqan ic k en cek le в1а eki q aum g am alq an kek erki§i сьпdajnb k e rd y , Birda i§eksiz o ls a q a td a g u v u lu e gajblbB su v Bolur
ed;!e.
Bu т ь 1 ь ic kencekle em d a g am av lan n a n , ajaz arb-eeri qbnibldata t u r q a n erki§i Cbndajla qalaj ese da q a ra e -q a ra q b n c b апь
k ely n xo§ etdile, ol xagiretlileni y sy n d en k e l y n e k e lg e n zat da kesine
kylkylyk, telilik k e ry n d y . 01 Biraz g u v u q q a qbm bldadb. E n d i ol
ne Balagannb qatbnda, ne Balagannb icinde ki§i B olm aqanb n k e rd y .
33
O i iclerine q u r q a q capraqla salbnnan eki te sek n i em da Bir
uliu k e k g u v u rq a n n b k e rd y . Balagannb arasbnd a gajblbB t u r q a n
Brezentni y sy n d e qallajla esele da Bir k ek em aq q aq b tla сась1ьв
ajlana edile; Tixij s u v cu q n u g aq asb n d a eoluvculaca, Bir talaj ta§
em saz to p raq kesek da ваг edi, ala jd a : o q u n a P e tk a q a §aqrej
B olm aqan qallajla esele da m utxu z gbltbraqan zatlanb k e rd y .
O t o ru n qarbvsuz-q arbv suz tytynlej edi. O t o ru n n u ganbnda
q u ru m gaqblbB kir etgen, ullu gez cajnik syelie tu ra edi. Тев1епnen xansnb y syn de, Birda iseksiz it cajn aq an Bolur edi, ullu aq
syek atbla ajlana edi.
TavkelleniB P e tk a Balagannb icine o q u n a kirdi. N e d e n da
a lq a ol ana §aqrej B olm aqan-ol агь deri k e r e tu r m a q a n m etalldan
i§lennen z atlaq a seir Boldu. Bbltbr alaq a B urulqan fotografnb apparatbnb tyByne sy ev cy y cajaq b ca Bir ycajaq. 01 Birsi ullu, t e ­
g erek , qallajla esele da Bir sanavlarb в1а em da te g e re k n i kenine
xalb taqblbB y c y n c y d a te g e r e k edi, alaj'a Biraz gitge edi giti sad a q b в1а qolda g yryty vcy s a q a tx a u§aj edi.
01 bu zatnb erg e keltyrdy. Sadaq агь-веп qbmbldadb, qaltbradb emda daq bd a eski orununa keliB toxdadb.
Allaj Bir zatnb ysynden knigada oquqanbn esine tysyre, — „K om pasdb“ deB Petka tanbdb.
Апь ne zat Bolqanbn azbmsbz Bilir ycyn ol апь tegeregin e ajlandb.
Inicge, giti sadaqcbq d a te g e re k ajlandb em d a Bir talaj kere
qbtnbldaB, агь-веп qaltbrae, qara qbjbrcbqb в1а, ceg e t qbjbrbnda
Bir дапьпа деш'в t u r q a n q art narat terek Bolqan дапьп k ergy zd y. 01 Balagannb te g e re g in e ajlandb, s a d aq n b aldaB, qatb§dbrbr
m u rat в1а Bir с ы р ь п ь дапьпа Buruldu, d a q b d a Bir с ы р ь п ь дапь­
па Buruldu, o ru n u n d a tu rqanlaj on kere te e - te g e r e k ajlandb.
Alaj'a ol to x d a r-to x d am a z erine-erine cajqalqan sadaq alq b n ca
demenili-kycly bo Iub em qadalbB q a ra lq a n giti ucu в1а P etkaqa
nellaj Bir kere te g e r e k ajlansa da, k im ge da eelgili, aldajalmazlbq b n k e rg y z d y . Allaj alam at zatb B olm aqanbna d a q a j q w a , seir
b o lq a n Petka „tam am дапь Bolqanca" deB saqb§landb. 01 axsbndb e m d a k o m p a sn b o ru n u n a salajbmm b, o q e s e salm ajbm m b d ee
saqb§landb (kim Bilsin ol апь o ru n u n a salb rq a da e o lu r edi).
Alaj B o lq a n lb q q a tuvra ol zamaricbqda o q u n a Bir ganbndan
c e g etn i qbjbrbndan CbqbB Bir mazallb, tykly it ullu-ullu у гу в апь
taea teeredi.
34
Petka qorquB , sesgekleniB, сырь1апь id в1а sekiriB qacbB
в а§Ы ь. Ась-ась tau§ etiB-yrye, it апь bzbndan савьв kele edi
emda Petka toB uqlarbiia deri ta§ajbB etgen, Filkinni su v cu q u b o I masa апь geterge Bolluq edi.
Suvcuqnu ken gerine getiB, Bir ganbndan Bir дапьпа sekira1ьг ger izleB it suvcuqnu Bojununda агь-веп gortdu.
Petka va апь Bolluqun saqlamaj, uvcula bzbndan syrgen
qojanca, tyk gyclen i, гава1апь ysleri в1а sekire, xaman allbna qacdb.
01 solurqa дапьг Tixij suvcuqnu qatbna getgenden sora toxdadb.
Q u r q a q s b q a n erinlerin galaj, ol su v n u qatbna Bardb, su v
icdi emda, genil-genil soluj,
kesini s a v lu q u n da а э ы ь tae
kerm ej, aqb rbn -aqbrbn yjyne ketdi.
Ajxajda, it Bolmasa va, ol kompasnb almaz edi.
Alaj B olqanlbq qa va it B olsu n -B olm a sb n , k o m p a sn b ol urlaq a n n a garavlu, i§ alaj Boldu.
Allaj i^leri ycyn atasb qbzdbrlbqbn, Mixajlnb да§ь Ivan
maxdamazlbqbn, kim Bilsin ezge va Vaskanb da igige sanamazIbqbn ol eilgen edi.
Alaj‘a Boluru bo Iub BO§aqan edi, i§ni etiliri etilgen edi,
kompasnb da а1ьв ьгьпа q a jtb rq a ana q o rq u v lu em ajbBlb edi,
ol Birinci m en ters tylme, ekinci itden sora m eni ki§i k e r m e g e n di, ycy n cy va k o m p asn b qajrb Bolsada Bir дагь asbrae, ne qacda
ne qb§, cbrtda Balagan da Bolrnaj q a lq a n k ezy v d e , ta e x a n m a d e e
alaj ajtbB kesim e q o ja rq a Bolluqdu dedi.
Ma Petkanb ne umutla в1а kyre§geni, ma ertden в1а ertde
turuB, acbv bo Iub , апь izlee ajlannan V askaqa da cbqmaj, васxalanb artbnda kekenlede ne ycyn olturuB tu rq a n b .
«
7
Alaj'a, kompasnb otun gbjblbvcu Bavnu cardaqbnda д а § ы ь в ,
Petka Vaskanb izlerge Barmadb, terek Bacxaqa вагьв, anda araeij
adam aldarqa garavlu Bir igi zat djalaj taBar edi deB апь saqb§bn etdi.
M adarb Bolqan zam anda va xar q u ru d a ol a ld a r q a u s d a edi,
alaj'a e y g y n 'a kertige u§aqan zat bo Iub ol ne saq b § etdi ese da
guq taealm adb. A jxajda ol ne Balagannb xaqbn dan, ne k o m p a sn b
xaqbndan guq ajtm aj-saqbnm aj, S erjozkanb bzbndan q aram aq lb q b
апь Sbnamaqlbqb, qalaj taesbz e o lq a n b n b харагьп ajtallbq edi.
35
Alaj'a Balagannb х а р э г ь п ajtmaj Cbdajalmazlbqbn eskere edi,
Quq ajtmaj tbnblae qojsa, qalaj-alaj Bilse da Vaska eilirge Bolluqdu em ol za m a n d a : ,,Oj, seni o q e se sen guq Bilmejse! Xar zam a n d a xar zatnb m e n a l q a Bileme..." dee
ullu kelly e o l u r q a
1
I
1
|
m a x d a n b r q a Bolluqdu.
Petka da, ne k o m p a s , ne ol nalat it Bolmasa, e a rb d a seirirek em
igire k Bolluq edi dee k e l y n e keldi. 01 z a m a n d a апь k e l y n e век во§, I
век igi, aqbl keldi da: вагьв Vaskaqa k o m p a s n b emda Balagannb
xa pa rla rb n a j t x a n l b q q a ne Bolluqdu? Da, kertisin ajtsaq, kerti b o ­
I u b ol k o m p a s n b u r l a m a q a n d b . Tyzy, ■ xar Bir i§de da terslik itdedi. Vaska da, m e n da k o m p a s n b а1ьв в агы вь г d a Bal aganda
o r u n u n a salbrBbz. lt'a? Da Bolsun, it ne eterikdi? Birincisi, itni
B izge-kesiB izge c a e d b r m a z y c y n BirgeBizge ne e t m e k c i k neda
et sy e kn i ala Ba rb rqa emda апь itge Berirge Bolluqeuz. Ekincisi,
BirgeBizge tajaqla а1ьв B a r b r q a .BolluqBuz. Y cy nc ys y, ekevlen boIsaq, c b rt d a q o r q a r c a Bolluq tyldy.
01 alaj e t e r g e o n o v etie t o x d a s d b e m d a o l s a q a t d a n
oqun a q q a V a sk a q a caearqa s y jd y , alaj'a ап ь alajda k y n o r ta l b a a s a r q a
caqbrd bl a, e m d a ol век ullu syjyB Bardb, ne j'cyn d e s e n , oi кев
ajlannan zamanbnda век kycly ac Bolqan edi.
Kynortalbq asaqandan sora da ol Vaskanb
keryrca Bolalmadb. Anasb guvulqan kijimleni
cajqarqa ketiB, а п ь gitge ege§cigi Elenkaqa
qararqa yjde qojqan edi.
Anasb arb-Beri ketie апь Elenka в1а
qojsa, ana tyrly-tyrly Busxullanb, gurunlanb вепв, ol ala в1а ky- 1
re§e turq an zamanda, kesi syjgenica o ra m q a сава edi, emda
anasbn esler-eslemez, Elenkaqa qajtbvcan edi, qbzcbqnb qatbndan guqqa da ketmegenca kesin alaj etivcen edi.
Alaj'a Bygyn Elenka Biraz tyz tyl edi da eBgelej edi. Ana
qaz tyk в1а,
tamam toBCuqca, gardo§cuqnu tutdurue, e§ikle
taBa teeregeninde, Elenka век a c^ qbCbrbq etdi, апь qbCbrbObn
e§itis, alanb qatlarb в1а oz ub B a r q a n xon?u tb§brbv, egc§cigine
ne ese da Bir palax i§ledi o q a j degen umut в!а, Petkam. в а гта q b в1а qorqutdu.
Petka, ахзьпьв, Elenkanb qatbnda polqa gajblbB tu rq an qalbn
guvurqanna olturdu emda ana gazbqsbndbrqan tau§ в!а garbq
дьг-la ды1ав Ba^ladb.
36
Anasb qajtxanbnda, kec Bet а!ьв BO§aqan edi, emda em
axbrbnda ва§ьпа во§ Bolqan Petka e§ikden савьв cbqbB, Vasкапь caqbra, sbzqbrbB ea^tadb.
Vaska u z a q d a n tyrterek etiB— oj seni!— deB q b C b r d b . Petka,
sen sav kynny q a j d a a j l a n d b n ? Men, Petka, seni saviaj kynny
izlee nek t a B m a d b t n ? — dedi.
Petka ne tuqum eolsada Bir диав etginci tezmej, Vaska
sav kyriny icinde gbjqan xaparlarbn tekdy. Vaskanb xaparlarb va
кев edile.
Birineisi, razjezdni qatbnda zavod i§lerikdile. Ekincisi, cegetde Balagan B ard b , ol Balaganda век igi a d a m l a ga§ajdbla, Vaska
ala в1а §aqrej boIub BO§aqandb. Ycyncysy Bygyn Serjozkanb
atasb Serjozkanb sojqandb-tyjgendi, Serjozka da qbcbrbqb в1а
Bytev о г а т п ь zbnbrdatxandb.
Alaj'a ne zavod, ne ведеп, ne atasb Serjozkanb keregin вегgeni, Bir zat Petkanb ne seirsindirmej edi neda mbdaxlandbrmaj edi,
Vaska qallajla ese da c e g e t d e B a l a g a n n b Bolqanbn вШв, апь
P e tk a q a em alqa B i l d i r g e n i seir edi.
— Sen Balagannb харагьп qajdan Bilese? — dee Petka kely
q,albB s o r d u . — M e n , qarn a§ bm , xa r zatnb ke sim
Bygyn m eni в1а век alamat istorija Bolqa ndb .
alqbn
aileme,
— Istorija, istorija,— dee Vaska апь auzuna caedb.— Seni qallaj
istorijan Bardb? Seni istorijan alamatseir istorija tyldy, meni istorijam
seir istorijadb. Sen tas Bolqan zainanda, men seni к ев zamanпь izlegen edim. Mbnda da izlegen edim, anda da izlegen
edim, xar gerde da izlegen edim. izlej-izlej Bezgen edim. Ma
kynortalbq а§ав BO^aqandan sora kekenlege ebBbqebqIa keserge
eardbm. Qaraqanbtnda, Bir zamanda meni taea, meni allbma Bir
adam kele tura edi. Mijik adam qaBbrqasbnda da, Qbzbl askerni
komandirlerini sumkalarbca, Bir saxtijan sumkasb в1а. Curuqlarb
uvcunu curuqlarbca, alaj‘a n e askerci neda uvcu tyl edi. 01 m e ­
ni ke rd y da: „Bblaj kelci, ga$cbq“ dedi. Sen qo rq q a n Bolur edi
deB umutmu etese? Cbrtda-ne azcbqda q o rq m a qa n edim. Sora
men апь qatbna Bardbin, ol mana: „(^a§cbq, sen Bygyn caeaq
tutxanmbsa?" dee sordu. — Oqaj, tutmaqa nma ,— dedim. „Meni
bzbmdan bu teli Petka kelmegen edi. Kelirge ajtxan edi, kesi va
qajrb ese da ketie qalqandb.,, — “Da, bu sen Bolmaqanbnb men
kesim da kereme*’ dedi. Sizde senden aeadanbraq, ва§ tygy da
37
sarbraq, senden ва$ха ga$cbq g o q m u du ?“ — „Bardb, alaj'a ol
men tylme, ol eizni caeaqtutuvcuBuznu urlaqan Serjozkadb*—
dedim. „Ma, ma oldu, ol Bizni Balagandan uzaq Bolm aqan Bir
k e lg e ol caBaqtutuvcusun salqan edi. 01 qajda ga§ajdb?“ — d e d i .
„Barajbq men sana, ki§i, ol qalajda, ga§aqanbn k e r g y z e jim “ dee
men диав etdim.
M e n ’a BaraturqanlajbBbzqa: „Sora т ь п а Serjozka nek kerek Bol­
du? Andan ese Petka в1а men kerek eolsaq igi eolluq kere e d im “
— deB saqb§lanama.
Biz вага tu rq a n zamanda, ol mana xapar Bolqannb
вагьп
da ajtdb. Balaganda ala ekevlen bo Iub ga§ajdbla. Balagan‘a Filkinni suvcuqundan ergerekg e cbqbBdb. Ala ekisida— geologladbla. Qernj tintedile ада qarajdbla, ta§lanb, saz topraqlanb izlejdile
emda xaman qajda ta§ qajda qum, qajda topraq Bolqanbn дагьв
ajlanadbla. Sora men ада Bblaj ajtdbm: , Petka в1а men sizge kelsek, qalaj Bolur? Biz da izlereiz. Biz mbnda xar zatnb da BileBiz. Biz Bbltbr Bir qbzbl ta§ taBxan edik da asbrb qbzbldan adam
sejir Bolurca edi. Ki§l Serjozkaqa va Barmaqanbqbzdan igisi goq
edi. Ol, Serjozka, xatacbdb. Апь Bilgeni tyjy§gen в1а ki§i caeaq
tutuvculanb u rla q a n d b “. Sora Biz keldik. 01 yjge kirdi, m en‘a
oramda qaldbm. Q araqanbm da, Serjozkanb anasb савьв cbqbB:
„Serjozka! Serjozka! Vaska,
sen
Serjozkanb
kerm edinm i?“
— d ee
qbCbradb.
M e n ‘a “ : „O qaj, kerm egenm e.
Busaqatda
k e rm e g en m e
ansb,
kergenm e, Busaqatda va k e rm e g en m e “
deB диав etdim. Andan sora ol adam— texnik— pbqdb da,
men апь cegetge deri a§brdbm emda ol sana в1а mana
Bizge Bir keligiz dedi. Ma Serjozka qajtdb. „Sen Balagandan ne
zat ese da Bir zatnb alq anm b sa?” — d e e Serjozkanb atasb Serjozka­
q a so rd u. Serjozka va alm aqanm a d e d i . Alaj'a atasb inanmadb
da апь igi а§хь qbzdbrdb. Serjozka va Bir termiliv-qbcbrbv ete
edi! Ana alaj kerekdi. Kertidi da, Petka?
Alaj Bolqanb y c y n ‘a allaj xapar Petkanb ne azcbq da quandbrmadb. Petkanb Beti mbdax em salqbn Boldu. 01 urlaqan
kompas ycyn Serjozkanb tyjgenlerin Bilgeninde,
апь
kelyne век taBSbz qorquvla kele edile. Endi i§ qalaj boIqan bndan Vaska qa xapar ajtbrqa kec Bolqan edi. Esi caсь1ьв, ol mbdaxlanbB syeliB tura edi, qajdaqbSbn da Bilmegenca,
38
en di B us a q a td a V askaqa ne a j t b r b q b n da,
пьп da qalaj a n b l a t b r q a Bilmej g u n c u d u .
kesini
qajda aj l a n n a-
Alaj Bolsada апь Vaska kesi qutxardb.
Kesi дапь харагь в1а ol kesi-kesine zalim кегупув, sbjlb-ullu Bolurqa syje edi.
— Sen nek salqbnlannansa? Sen kesin Bolmaqaiibn ycyn
kely nm y qaladb? Sen Bolsan‘a,qacmaz edin, Petka. SezyByz Bol­
q a n ese, sora sezyByz Bolurqa kerekdi. Da, xata goqdu, Biz
tamela Birge вагы вьг, men da kelirme, meni negerim Petka da
kelir— dee men ajtxan edim da. Sen, Birda i§eksiz, апапь egecine
kordonna савхап Bolur edin? Men qarajma da: Petka goq, q a r­
maq saela va Bavda. Sora Birda iseksiz, ol апаэьпь egeci tana
Barqan Bolur dee kelyme keldi. Sen andamb edin?
Alaj‘a Petka Birda диав B ermed i.
01 axsbndb, tbnblaj-tbnblaj, Vaskanb qa tb
q a r a e Bblaj sordu:
в1а
qajrb ese da
— Sora atasb Serjozkanb Bekmi tyjdy?
— Serjozkanb qbCbrbqb oramda da esitile edi ese, sora век
tyjgen Bolur edi.
— Petka salpblanbB: „Sora u ru rqa garajmbdb?" dedi. U ru rq a
Bolurca Busaqat zaman eski zaman tyldy. S en ’a: ,,te§edi da te§edi“ dejse. Quannansa. Seni atan tyjse, sen quannbqmb edin?
Alaj meni tyl, Serjozkanb— dee Petkanb sezlerinden Biraz
acbvsunuB Vaska диав etdi.— B o§unaqqa tyjmej is ycyn tyjgendi:
ol ki§i Balaganna nek kirgen edi? Adamla i§legen etedile, o l‘a
alanb kereklerin urlajdb. Petka, sen ne etese, eygyn Bblaj tyrly
kiBik nekse? Savlaj kynny ajlannansa, entda savlaj inirni acbvlanasa?
— Men a c b v la n m a j m a , — dee Petka a q b r b n диав etdi.— Bo?
alaj a l q b n meni ti§im avruj edi, endi to xda j Ba§laqandb.
— Sora genii toxdarbqmbdb?— dee Vaska
sordu.
ana
gan
avruta
— £enil. Men, Vaska yjge earajbm, yjge
de gata-gata tursam, ol toxdar.
Barsam, 'gidi. У]-
39
8
£ e n ii o q u n a B r e z e n t Balaganda ga§aqanla в1а ga§cbqla §aqrej^ o x Boldula.
Ala ekevlen edile. Ala в1а atb nV ernbj“ Bolqan ullu tykly
erkek it ваг edi. Bu ,,Vernbj“ Vaska в1а syjyB §aqrej Boldu,
alaj-з P etkaqa kesin er§i-Bur§u etiB qbrbldaj edi. Itni ana ne ycyn
qbrbldaqanbii Bilgen Petka da geolognu mijik sbrtbnb artbna
genii oquna Buqdu, Vernbj qbrbldasa da ne zat Bilgenini х а р а ­
гьп ajtalmazlbqbna quana edi.
Endi ga§cbqla sav kynleni cegetde ajlana edile. Ala geolog1апь Birgelerine Tixij suvcuqnu
gaqalarbn
cucxub
ajlana
edile.
M b rd b q a Barqan edile, Bir golda va ekisi da Birgelej
Borbrqa Birda Bazm aqan, u z a q d a q b Kek k elleg e da Barqan
edile.
Siz qajda tassbz, n e izl ej si z deB yj ler ind e s o r q a n z a m a n d a ,
ala k es l eri n e x d e m l e kiei k etiB, Bblaj диав веге edile:
— Biz saz topraq izlejBiz.
Endi ala topraq topraqdan ва§ха Bolqanbn Biledile. К евеlek topraqla da Bardbla, qalbn, gavnu kesgenca cij zamanbnda
Bbcaq в1а keser kisik semiz topraqla da Bardbla. Tixij suvcuqnu
eni$gesinde quin qatb^lb qatb topraq da кев Bardb. Suvnu ва§ьпda kellege gana§a tbtbrlb topraq da tyeejdi, razjezdge guvuqda
va qbzbl-talqbr saz topraqlb охгапь qarbvlu-ullu qatlarb da goluqadb.
Q ascbq laqa to p ra q earb da Birca k e ry n n e n seBeeden, artbqsbzda bu zatla век seir keryn ed ile. Kyn arivda вь1а Barbda qu ru q a n to p raq довви1а edile, kyn giekil Bolsa va Bbla qalbn, gaBb^bvcu Batmaq Boluvcan edile. T o p ra q n b b o § ealcbq Bolmaqaпьп sbrjo Bolqanbn endi ala Bildile, ol zatdan aljuminij d eg en metall Coqqanbn BiliB, g e o lo g la q a top raq nb kerekli tu q u m u n izlerge
syjyB Bolusa edile. Tixij s u v c u q n u ganbv suvcuqlarb в1а arb-eeri
qatb^bB Barqan gajav golcuqlarbn k erg y ze edile.
C e n il o q u n a razjezd d e y c v a g o n n u у гу в tbjdbla e m d a ala
ta n b m a q a n i§cile v ag o n lad an q u m -to p r a q
qalannannb y s y n e ja§cik len i, д ьдьт1 ап ь, q analan b atbB ва§Ы ь1а.
40
Razjezdni ga§avu дапь ga§av B o l u r q a B a§ la qan bn a,
eski
ga§avqa u^amazlbqbiia quanbB seir B o l q a n ga§cwjla ol kece guqlajalmaj к ев zamannb turdula.
Alaj Bo lq a n b ycyn дапь ga§av а э ы ь a§bqbB‘a kelmej edi.
Jscile qanaladan Bav i§ledile, aaa kereklerin qujdula, saqlaul qojdula emda ga§Cbqlanb b u $ u v etdirir ycyn ketgenca B ir дапьгь
da qalrnaj ьг1агьпа ketdile.
Kynortadan sora qalaj ese da Petka Balagannb qatbnda oltura edi. Tamada geolog Ivannb да§ь Vasil kelegini gbltbrqanSbdbrblqan сьпаэьп gamaj edi, ol Biri va,
ol QbZblaskerci komandirge usaqan planda sirkul в1а neni ese da elcelej edi.
Vaska goq edi. Vaskanb yjde ogurca salbrqa qojqan edile
em da ol kecirek kelirge sez Bergen edi.
— Ma qara pelax, — de e mijik, р1аппь ьгьпа tyrte ajtdb — kompasbn Bolmasa, q ol u n Bolmaqancadb. S 'jemka ete rg e da, karta
da guq an bl arq a da madar goq. Endi ^axardan ва§хааь ijginci
saqla.
01 papiros da q a B b n d b r b B P etk aq a Bblaj sordu:
— Sizde ol Serjozka degen xar zamanda da alaj amanIbqcbmbdb?
— Xar zamanda da, am anlbqcbdb— deB Petka диав etdi.
01 qbzardb emda,
апь
да§ыы
ycyn, yslerine kyl
qujuluB turqan kemyrleni yre guqlannan, otu Bolmaqan ot orunna ijildi.
Ivannb да§ь Vasil ana: „Petka! dee qbCbrdb. — Bytev
kylny meni ysym e yrdyn. Sen nek yrese?
— Kim Bilsin... cajnik eolurmu dee men um ut etgen e d im —
d e s Petka дипсив диав etdi.
— Bblaj issi boIub turqanlaj da ol cajnikni qajqbSbn etedi,
— dee mijik adam seir Boldu emda ganbdan Bbjaqbnb Ba^lajdb.
— Bu kompas da ana ne zatxa kerek Bolqan edi? O ju n n u ullusu nededi desen,— a lm a q an m a — dejdi. Petka, sen ana, tenine
ajtxanca: „Вег da qoj Serjozka"— dee Bi r ajtsan. Kesin eltirge
qorqa esen, вег men eltejim desen. Biz camlannan tarbq qa n da
eterik tyleyz. Petka sen ana ajt.
Mijik adamdan eetin Bir дапьпа вига Petka:— Ajtbrma— dedi.
Alaj Bir дапьпа eurulqanlaj Petka Vernbjni kezlerine tyrtyldy.
Vernbj ajaqlarbn da uzatbB, tilin da c b q a rb B em genil-genil so-
41
uj, Petkaqa „Aldajsa da sen, qarna§cbq! Sen Serjozkaqa Bir
zat da ajtbrbq ty lse“ degenca qatb qaradb.
Ivannb да§ь Vasilij — Sora Serjozka kom p a sn b kesimi urlaq a n d b ? d eB tikgenin da во$ав ijneni da kar tuzunu ic q u m a c b n a
tyjrej s o r d u . — Kim Bilsin Biz апь kesieiz qajrb eolsada Bir дагь
s u q u B ga$cbqqa b o § i§ekli во1а BolurBuzmu?
Petka: — Siz izlesegiz edi va, — deB genii o q un a alaj ajtdb. Siz da
izlersiz, Vaska в1а men da iz ler Bi z. Xansda da izlereiz,
qalqan
gerde da iz le r B iz “ dedi.
— Da nege izlejse? - deB mijik a d a m seir B o l d u . — К аппь да§ь
Vasilij, men senden tilegenimde, sen'a kesin Balag and an ala kelirge
un u tx an B b z degen edin da. Endi izlegenden ne xajbr Bardb?
— Endi va meni ke l y m e al q an Bolurmu edim d e g e n c a alaj
kele Ba§laqandb. Igi eskermejme, alaj Bolsada a l q a n Bolur edim
dejme, — d e s tylkyca ь§ага Ivannb да§ь Vasilij alaj ajtdb. — Kek
kel ny g aqa sb nda ol mazallb a v q a n te re kg e olturqanbBbz esigizdemidi, k o m pa sn b men alajda ty^yryB q o j q a n Bolurmamb eken?
Ivannb да§ь Vasilij, ne eseda seirdi,— deB mijik adam alaj
ajtdb.— A l q b n Bal agandan alm aqanm a deB sen alaj ajtxan edin,
endi va ma neni ajtasa...
— Bir zat da seirlik tyldy,— d e B Petka qbZbB ajtdb.— Alaj da
Boladb. B olm aqannb qoj, век кев da Boladb: alm aqandb — dee
tursan, qarasan— а1ьв turadb. Vaska в1а meni da allaj i§iBiz b oI q an edi. Bir golda Biz caBaq tuta rq a B a r q a n edik. Sora golda
вага turqanlaj, men Bblaj ajtbB sordum: „Vaska, sen gitge qarm aqctqlanb unutmaj kelem ise?"— „Oj, un utxan m a“— dedi ol. Biz
bZbBbzqa caBdbq da izledik-izledik cbrtda taBmadbq. Sora men
апь genine qaradbm, qaraqanbm da. ala апь genine tyjreliB tura
edile. Ki§i, sen'a seirdi dejse. Seir zat da tyldy.
Vaska da: „Balta sieirtgini artbnda turqanlaj Zukgu Gennadij
ealtanb sav kynny izlegen e d i“— deB Bir ва$ха xapar ajtxan edi.
01 qatb inandbrbB ajtdb, ol zamanda mijik adam в!а Ivannb да§ь
Vasilij апь taea Bir дап1агьпа qaradbla.
— Хь... Sora вагьв izlerge kerek Bolur. Sora, ga§cbqla, siz
kesigiz gortuB вагьв Bir izlesegiz edi va.
— Biz izlerBiz, — deB P et ka syjye razb B o l d u . — 01 an da ese,
biz апь taBarBbz. Bizden Bi r garbda qutulrnaz-ava^m az. 01 z a ­
ma nda Biz агь вагьв, Beri вагьв izlesek taemaj qojm ajBbz.
42
01 s ez d en sora, Vaskanb saqlamaj, P etk a qoBdu e m d a
Bir kerekli i§ ty§gendi d ee alaj ajtbB, ne ycy n e s e d a
век garbq bo Iub , salamla^bB, g a e u в1а давь1ьппап ga$il zaealanh
suvcuqlanb, q u m u r s x a teeeleni ysleri в1а t a e - t a B sekire, gajav
golcuqnu caedb.
Qajav g o lc u q q a getgenlej, razjezdge qajtbB kele t u r q a n aljosinci Bir q a u m ellini k e rd y .
Ne s e B e e d e n ese da ala век tyrleniB acbvlanbB edile e m d a
qo lla rb n агь-веп Bulqaj, Bir-eiri a v z u n a сава ullu-ullu
qbCbrbB
Biri-Birine ama n sele§e edile. Serafim a rt l a r b n d a kele edi.
Апь
eeti salqbn edi, Bavnu ва§ь o j u l u s eckisi в1а q a z c b q b n
Basxan
z a m a n d a n da s alqbn edi.
Petka, Serafimni Betinden ana entda Bir qara pelax is solq a n b n Bilgen edi.
esime
9
Alaj'a qara pelax дапьг Serafimni qaltbratm aqan edi. Q ara
pelax eytev Aljo§inonu, artbqsbzda век Aljo§inonu kolxozun qaltbratxan edi.
Ус min s om Traktorosentrni aksijalarbna gbjblqan асхапь
da Birgesine а1ьв, k o lx o z q a ва§сь bo Iub q u r a q a n elsovetni predsedateli Mixajlov E g o r qajrb ese da Buqqandb, qajrb Buqqan b
Belgili tyldy.
01 §axarda eki s u t k a d a n кев t u r m a z l b q edi, век m a d a r s b z
Bolsa, y c s u tk a n b t u rl u q edi. 01 § a x a r q a k e t g e n d e n s o ra Bir
bj bq da n t e l e g r a m m a Bergen edik, a n d a n s o ra d a tb n cl b q s b z b o ­
Iub ekinci da, Bir t e l e g r a m m a Berg en edik, d a q b d a a n d a n
sora
da atlb ijgen edik. Ijgen atlbBbzda, ьгьпа qajtbB, E g o r rajkolx o z s o j u z q a da B a r m a q a n d b e m Ba nkga асхапь d a B e r m e g e n d i
d e e B y g y n x a p a r k eltirgend i.
Aljo§ino d eg en el qajqblb-tbnclbqsbz, daurlu Bolqandb. Xar
kyn sajbn soBranie во1а edi. Sa xa rd an sledovatel keldi. 01 i§ge
deri igi kesek zamannb Aljo§inoda: E g o r n u §axarda qatbnb Bardb
— deB xapar gyryse da, ol kim Bolqaribnb ys yn de n, ol qallaj
Bolqanbndan,
апь qb lbqb qalaj Bolqanbnb xaq bnd an Birinden-
43
Birine t a m a m l b x a p a r д у г у в tursa da, B u s a q a t d a va bu i§den Bir
a d a m da Bir zat da Bilmegenca e o ld u da qaldb. E g o r n u q a t b n b n
kim k e r g e n i n e m d a а п ь kerti Bo lq a n b n , qa jdan, qallajla Bi lgenin
t a e a r q a Bilirge Birda m a d a r Bolmadb.
Endi i?le qatb^xanlarb эевевН e lsovetn i clen lerin d en Bir adam
da ап ь orununda qulluq eterge unaniaj edi.
Rajondan Bir дапь adamnb ijgen edile, alaj'a aljo§inci ellile
ana suvuq qaraj edile. Ma E gor da rajondan keldi, ellilenikf воIub yc min som асхапь va gutxandb dee xaparla gajbldbla.
Bu Bolunnan isleni a ra s b n d a t a m a d a s b z q a l q a n , Busaqatlada кев Bolmaj q u r a l q a n , alqbn
q a t m a q a n - e e g i m e g e n ko l x o z da
o ju la Ba^ladb.
C b q am a deB zajavlenie в еп в em alq b n e ir e v -e ir e v
andan
sora e k e v -e k e v , andan sora da, qaja ojulqanca, o n -o n zajavlenie
zat da eerm egen lej, cbqbB Ba§ladbla, artbqsbzda век saean syryr
zaman e o lq a n edi da xar kim kesini gercigin s y r y r g e mbllbgbn
ata edi. £ а п ь г quru on ве§ yj, qara pelaxnb gavqanbna da qaramaj, keslerin qatdbrqan edile em da c b q a r q a syjmej edile.
А1апь arasbnda Serafim ana qarna§nb rbsxbsb da ваг edi.
Qazbqlbqla q o r q u t x a n , qbjbnlbqla e z g e n elli, ki^ini ajtxanbn da
e t e r g e un a m a j, q a l a j b n d a x o n § u l a r b a n b l a m a j , a r e a z d a n - a r e a z q a вагьв
ajlana edi e m d a q a l q a n z a m a n l a d a n da век sa lqbn boIub, xar q u r u d a
Bir zatnb ajta edi: „Kesieizni q b m b ld a tm a j q a t d b r b r q a kerekeiz, Busa­
q a t d a k o l x o z d a n Cbqsaq, ol z a m a n d a Bizge вагы ger qalmajdb .ga nb z
gerni atbB ke zlerieiz qajrb qaraj esel e агь q o r a r q a
kerek li bo Il u q eu z , a n d a n s o ra gol qalmajdb, n e y c y n d e s en , ol a l q b n n b ga§a v— ga§av tyldy “ .
$ m ak ovla
degen
qarna§la, к е в
yjdegili
ellile,
partizan otrjadnb zamanbnda апь n e g e r le r i boIub ajlannanla, Bir к у п ­
цу icinde qacan eseda Serafim в1а Birge Marsinovskij d e g e n polkovnikni Bataljonu tyjgenle, Serafim ge , ala gaq во1а edile.
Ana elsovetni cleni кев eolmaj atasbndan ajbrblqan Igo§kin
d e g e n ga§ adamcbq gaq во1а edi. Em artbnda tamam alaqa acbv
eterge Bergenca, xar kim kolxozdan CbqbB ea§laqan
zamanda
meni k o lx o z q a albqbz deB zajavlenie Bergen M atvejni да§ь P a ­
vel, ki§i um ut etmej turqanlaj, k o lx o z n u igisinie, апьдо1ипа teer e g e n edi.
44
Alaj в1а o n ве§ m yl k Birikdile. Вагьв t e e r e g e n
golueuzdan
eir дапьпа t aj m a z e bz d e g e n de m e n i li aqbl в1а, alaj garbq da boImaj, sbrt xa s a e a n syryrge. cbqdbla.
Bu 'Bolqan i§leni вагьпь da k e z y v le r in d e Petka в1а Vaska
Balagannb Bir talaj k ynn y icinde unutxan edile. Ala Aljo§inoqa
earqan edile. Ala da E g o r q a tyz qaramaj edile, tbnc Serafimni
ajtxanbndan tajmaj turqanbna век seirsinnen edile, emda Mixajl­
nb да§ь Ivannb век gazbqsbnnan edile.
— Bblaj da в о Ы ь , ga^Cbqla ga z e t qaqbtdan etilgen-Burulq a n t y ty n y n da tarta, Mixajlnb да§ь Ivan— adamla da alma$bnadbla— d e d i.— Alma§bnbv Boladb... Alaj'a E gor а 1 т а § ь п ы deB kim
ajtbr edi? Bek qatb adam edi.
Qalaj ese da, m en i esimdedi... Kece... Biz qallaj ese da Bir
m a r i n a t o x d a v c u g e r g e B a r q a n edik. Sadaqcbqla ualbB, Baq an ala
C b q a r b l q a n edile, artbBbzdan golnu ca cxan edile e m d a k e p y r c y k n y k y j d y r g e n edile. Ma§ina t o x d a v c u ge rd e Bir gan goq edi,
t e g e r e g i c e g e t edi. Qalajda ese da allbBbzda f r o n t ваг edi e m d a
eki ganbBbzda d a frontla ваг edile, t eg er egi Bi zd e va Banditle ваг
edile. Bu fron tla nb e m Banditleni uclarb ne qb jbrlarb B o l m a q a n c a
k e r y n e edi.
Mixajlnb да§ь Ivan tbnbladb e m d a aqblb сась1ьв, qbzarbB
kyn BatbB B a r q a n gerde, a q b rb n - a q b rb n , de me n ili -d e m e n ili
qbm b l d a q a n a u r buzIu Bulut laq a t e r e z e d e n
q a ra d b .
C b g a r k a tytynlej edi e m d a t y t y n n y довви1агь, a q b r b n BiiruIub, eski uru§ B r o n e p o e zd n i o n a n suratb taqblbB t u r q a n q a s b r q a q a gajbla e r g e q a lq a
edile.
— Ivan ana qarna§! deB Petka qbCbrdb.
— N e dejse sen?
— Sora ma: „T egeregiB izde Banditle emda bu frontla в1а
Banditleni ucu-qbjw b goqdu em Bolqan da eterik t y ld y “,— Bir
s e z y n alma§bndbrmaj Petka Bytev ol ajtxanca ajtdb.
— Хь... razjezd cegetdedi. Daursuz-aqbrbndb. Qazdb. Picuzkala ala kesleri gbrbldajdbla. E gorka в1а m en kirli, gav g u q u
boIub, terleB ty§dyk. Qbrdb§xa olturduq. Endi ne eteeiz?
S o r a E g o r k a ma Bblaj ajtdb: „Ivan ana qa rna ?, Bizni allbBbz­
da Ba qanala c b q a r b l q a n d b l a — a lb nn an dbl a, s a d aq c b q la sbn na nd bla ,
artbBbzda k e p y r k y j d y ry l g e n d i. Bizda bu Bandit ce g et le n i icin­
de allbBbzqa a rtb Bb z q a вага ajlannanlb y c y n c y s u tk a Eoladb.
45
AllbBbzda da front, eki ganbBbzda da frontla Bardbla. Alaj Bolsada x o r l a r b q ' a kim-Bolsada tyld y, BizBiz“— M e n ana. „Ajxajda, Bizeiz,
— dedim . Ana Birev da guq ajtmajdb. Alaj'a Bizni kom andaebz
Bronevigi в1а kim Bilsin e z g e va b u qaexandan Cbqalqa e d i “. i
0 1 ‘a Bblaj диав etdi: „C bqallbqa t y le y z . D a, ne Bolluqdu? Bizni
16-cbBbz qorajdb— 28-ci sbzda-golda qallbqdb
39-cuda. I§lerle ;
da qo§arla“.
0 1 qbzbl itBiirunnu Butaqcbqbn Sbndbrdb, апь ijisgedi emda
k em yr guqu kelegin i ilgigine suqdu. Andan nasbBlb adam boIm aqanca emda nibndan arbda Bolrnazlbqca b§ardb, хы1ь асхьс- \
пь gavcuq da а1ьв masjinanb ty e y n e kirdi. Mixajlnb да§ь d a q b ­
da ganbdan tbnblavnu gieerdi, alaj в1а Bronevik qaexandan q a ­
laj qutulqanbn Petka в1а Vaska Bilalmaj e^italmaj qaldbla, ne
y c y n desen, Mixajlnb да§ь Ivan genii o q u n a xon§u kom nataqa
e b q q a n edi.
y jn y B e l m e s i n i Bir g a n b n d a n : „Egornu s a e i jc ik l er i va qa­
laj g a $ a j d b l a ? “ — deB Bir qart s o r d u . Ala e k i s ae i j d i l e .
*
— Mixajlnb да§ь Ivan, ekidile. Pa§ka в1а Ma§ka. Ala qart
analarb в1а qalqandbla, qart analarb va век qartdb. Pecni ва§ь-
na erlese da, uru§a-uru§a erlejdi andan ty§se da, uru§a-uru§a
ty§edi. Alaj в1а tolu kynny ne namaz qbla neda uru§a turadb.
— Вагьв qararqa Bir kerek edi. Qalaj eolsada Bir aqbl taearqa
kerek ed i.
Mixajlnb
да$ь
Ivan
qalaj
Bolsada
saBijciklege д а п ь т avrujdu— dedi. Yjny Belmesini ol Bir ganbnda
а п ь m axorkadan etilgen , ty ty n le v c y papirosunu cbqbrdaqanb e n ­
tile edi.
Ertdenela Vaska в1а Mixajlnb да§ь Ivan A ljo§inoq a ketgen
ed ile. Petkanb da caqbrqan edile, alaj Bolqanb y c y n — г а т а п ь т
^oqdu, Barbrqa eo^arbq t y lm e — d e e Barbrqa unam aqan edi.
— Petka Barbrqa BO^amazca va qalaj Boldu?— d e e
Vaska
seirsindi. Petka, ala s o r q u n c u da turmaj, kesini aqsbldbm guqa
caclb ва§ьп te r e z e g e e u q u n d u r d u .
Aljo§inoda ala дапь p redsedatelge Bardbla, alaj Bolqanb y c y n
апь yjde taemadbla. 0 1 su vn u агь ganbndaqb Bicenlikge ketgen
edi.
0 1 Bicenlikni y s y n d e n — апь y c y n qa tb acb q kyre§ вага edi.
A lq b n z a m a n d a eicenlik Bir talaj y j n y a r a s b n d a yl e§inivcen edi,
a n d a n sora d a — a n d a n tb^bnda da gerni-Bicenlikni к е в у Petu-
46
nin d e g e n tirmenciniki edi. Andan sora kolxoz quralqan .zaman­
da, M ixajlov E g o r Bytev ol calqb bz gerni k o lx o z q a albrqa kyre§e edi. Endi k o lx o z cacblqanbnda va, alqbnnb iele аЦ ь п п ь ucastkalanb izlej edile em da kazna acxa urlannandan sora, rajondan
k o lx o z q a Berirge ajtxan Bicen calbvcu ma§inalanb da eerm ezligi
emda k o lx o z n u ol gerni calbrqa, gbjarqa qolundan kelm ezligi
kim ge da Belgilidi.
Alaj'a k o l x o z d a q a l q a n o n ве$ yj cbrtd a s ice nl ikn i u a q l a r q a ,
c a c a r q a e m Birevge Berirge da syjmej edile, a rt b q s b z d a век Pet u ni nn i a l q b n n b ucastkasb в1а an a Birda xate r
etmej edile. P r e d s e d a t d k o l x o z n u
g o lu nd an
tajmaj, k o l x o z n u ga n b n d a boIub k yr e§e edi,
alaj’a bu art k e z y v d e B ol qa n isleni se eeB ind en
a c b v la n n a n
ellileni к е в у P e t u n in n i
ganbnda
boIub kyre§e edile.
P e t u n i n da a q br bn - tb nc lb ql b ajlana edi, tyzlyk m e n i g a n b m d a d b ariv M o s k v a q a Barsam
da, kesim izl eg enn i taBarbqma, a jtx a nb m b o Il u q d u deB a d a m l a n b ana i n a n d b r b r q a kyre$e edi.
Serafim an a qarna§ в1а Igonkin d e g e n ga§ a d a m p r a v l e n ie d e
olturuB nellaj ese da Bir q a q b t n b gara§dbra edile.
Mixajlnb ga§b Ivan в1а salamla§a Serafim qa§bn ва§ьп da tyjyB
— gazaei.z! d e d i. — Ala keslerini q a q b t l a r b n r a j o n n a ijgendile, Biz da
ke sieizni qaqbtbBbznb* ijereiz.
Igoskin, o q u c u Bir, t a e
gazqan
e sek Bir qarajbq. 01 aladan Bizden da Bolmaj Bir дапьпа gajaq1ав g a § a q a n a d a m d b , ol ter sn i t y z n y da к е г у в turadb.
Ala oquB sy z g y n c y , Petka oram q a CbqbB, Fedka Galkin
d e g e n ol xurtda ga§cbqqa goluqdu. 01 ga§cbq к е в
eolmaj sarb
в1а: „F edka— kolxozd a c o c x a Burundu"— d egeni, alaj ajtbB a n t
q o z u q a n b y c y n tyjy§gen edi.
Fedka V askaq a к е в seir xapar ajtxan edi. 0 1 Zagreein Sem jon n u х а т а т ь kyjye, ol S em jon d egen n i: „Meni х а т а т ь т д ot
salq andb kim e s e d a “— deB tarbqbB ajlannan ха р а г ьп ajtdb. 01
xam am dan ot k o lx o z n u trier ma§inasb em tazalannan m y r z e v y
turq an sarajbna geterge az qalqanbnb х а р а г ь п ajtdb.
D a q b d a ol k ece sajbn k o lx o z kesini saqlavullarbn k e z y v -k e z y v saq etiB turqanbnb х а р а г ь п ajtdb. Kesini k e z y v y n d e Fedkaпь atasb razjezdden qajtalmaj k e cik gen in d e
F ed k a kesi ва г ьв
47
t e g e r e k g e ajlannanbn, andan sora апь anasb ty jg y c n y На а!ьв
saqlavulluq e te r g e Barqanbnb харагьп ajtdb.
—
Barbnda e tg e n E g o r d u ,— d e e Fedka s e z y n BO§adb. Ters o
Boladb, uru§xan‘a Bizge uru§adbla. Xaman ki§i xaqbna uzalbrqa
usdala sizsiz dejdi.
Vaska — A lqbn zamanda ol e x d e m -g ig it s o lq a n d b da,— d ed i.
01 a l q b n qoj, xar q u r u da gigitca B o lq a n d b . Апь ne y c y n
alaj B o l q a n b n Bizni ellile e nt d a anblajalmajdbla. 0 1 Bblaj q a r a m q a ]
alaj kieik B o l qa nb y c y n , Bir i§ni q o l q a alsa, k ez ler i q a q b l a d b l a ,
gbltbrajdbla. Q a la jb n da n k e s e r g e k e r e k B o l q a n b n , ajtbr. Bicenlikni y s y n d e , ol i§ni q a r a B - q a r a q b n c b eeri вигив ва§ьп t y e y n e ajlandbrbB qalaj qojdu! Bi ce nn i Birge callbqebz,
k y z ly kl e ge va
s y r y e Birge urluq atarbqBbz dejdi.
Vaska — Sora ol allaj a m a n i§ni ne y c y n e t g e n d i ? — deB s o r ­
d u.— N e d a a da m la s y jm e k li k d e n e t g e n d i — dejdile.
— S y j m e k l i k d e n a c x a n b u r l a m a j d b l a , toj e t e d i l e — deB F e d k a seirsind i.— S or a xar kim s y jm e k li k d e n acxa u rlasa ne Bolur edi d a ?
O qaj ol s y jm e k li k d e n tyld y, n e d e n B o l q a n b n ‘a m e n Bilmejme...
M e n da Bilmejme, ва§ха a d a m da Bilmejdi. Bizde va Si do r d e g e n
Bir as xaq Bardb. Q art B o lq a nd b. 0 1 ‘a E g o r n u y s y n d e n guq ajtsan,
t b n b l a r q a da un a m a jd b: „Allaj zat g o q d u “ — dejdi. T b n b l a q a n da
etmejdi, genii o q u n a Bir дапьпа t u r u e Buruladb... X a m a n ne ese
da m ur u l d a jd b , m u r u l d a j d b e m
g b la m u ql a r b da t e n e r e e - t e n e r e B
Baradbla. Bblaj o q u r l u qa rtd b. 0 1 a l q b n E g o r n u да§ь D an iln i
bsI q o § u n d a qulluq ete edi. 0 1 n e ese da u m u t e tg e n i n d e , £ g o r ‘a c a m l a n n a n edi.
Vaska — Fedka, Ermolaj nek kerynm ejdi?
N e d a ol ви дь!
E gornu
да§ь Danilni terek Bacxasbn saqlarbq ty lm y d y ? — d e e
sordu.
■
— Saqlarbqdb. M en ty n e n e апь k e r d y m , ol c e g etd e n kele
tura edi. E sirgen edi. 0 1 xar zamanda da alajdb. Almala getginci-ei?ginci ol xar quruda icedi. Zaman guvuqla^xanlaj'a, E g o r n u J
да§ь Danil ana araqbqa acxa Bermejdi, sora ol da esirmej xbjlacb
b o I u b saqlajdb. Esindem idi, Vaska, ol seni Bir golda mursa в1а?..
Ol aman xaparlanb y s y n d e n acbq sele§inirin syjmej, toxdatbB qojar muratda: „E sim dedi, e s im d e d i“— d e e genil-genil sele§iB,
Vaska диав etd i.— Fedka, Ermolaj i§cilege q o § u l u B
nek islemejdi, 2a^an-ger nek syrm ejdi? Sora kesini va s a v lu q u ulludu.
48
— B ilm e jm e — deB Fedka диав etdi.— Ermolaj qacan ese da
qbZbllada qulluq e tgen zamanbnda qacbB ketgen ed i— d e e m en
sir e§itgen edim dedi. Andan sora va nellaj Birni ese da tyrm ede olturqandb. 01 k e z y v d e n Beri va ol xar quruda Bblajdb. BirBirde Aljo§inodan qajrb e s e da в епв keter, Bir-Birde daqb da ьгь­
па qajtbB kelir. M en , Vaska, Ermolajnb syjm ejm e. 01 дапьг itlege
igidi, alaqa da e sirgen zamanbnda igi Boladb.
Qa§cbqla к ев г а т а п п ь sele§dile. Vaska da F ed k aq a razjezdni qatbnda qallaj i§le во1а turq an bn dan xapar ajtdb. Balagannb,
zavodnu, Serjozkanb, kompasnb xaparlarbn ajtdb.
— Siz da Bizge Bir keligiz— dedi V aska.— Biz sizge вагывьг,
siz da Bizge keligiz. S en da, Z ip u n o v
Bolsada. F edka, sen oquj'a Bilemise?
Kolka da
daqbda
kim
— Bir kesekcik.
— Petka в1а men da Birer ke se k c ik Bileeiz.
— $kol goqdu. E g o r Bolqan zamanda, ol $kolnu eoldururq a век kyre§e edi. Endi va qalaj Bolluqun da Bilmejme. Ellile
acbvlannandbla da— §kolnu qajqbSbnda tyldyle.
— Zavod i§leB Ba§larbqdbla, §kolnu da i§lerle d e e Vaska
апь xo§ etdi. Kim Bilsin, qallajla Bolsada qanala, ilkicle, cyjle
qallbq esele va... S k o lq a к е в т у kerekdi? Biz i§cileden tilereiz
da ala Bizge i§lerle. Sora Biz kesiBiz da Bolu^uruqeuz. Siz Biz­
ge keiigiz, Fedka, sen da, Kolka da, Aljo§ka da. £ obbu gbjblbrвьг da ne zat Bolsada Bir seir zatnb esge ty^yryreyz.
— B o ls u n — d e e Fedka гагь Boldu.— Gardo§nu i§in во§аqanlaj-tbndbrqanlaj olsaqatdan kelirBiz.
K olx o z n u pravleniesine qajtbB Vaska Mixajlnb да§ь Ivannb
taemadb. Mixajlnb да§ь Ivannb ol E gorn u y jy n y ganbnda Ра$ка в1а
Ма§капь qatlarbnda taedb. Pa§ka в1а Ma§ka ol k eltirgen prjanikleni kem ire edile em d a Biri-Biri auzuna сава, Biri-Biri ajtxanna
s e z qo§a, Biri-Birini ajtxanbn toltura, inandbrbB keslerini ga§avlarbndan em o q u r s u z qart qatbnnb y s y n d e n xapar ajta edile.
10
— Xajda, xaj! хов, хов! igi ga§arqa! хов, kyn igi garbtadb! §orq-§orq-§orq! deB
suvcuqla §orquldajdbla-tau§ etedile.
Qanatlbla gbrlajdbla. Xajda, atlbla!
49
Ke k k e l n y uzaq g a q a l a r b n a allbn ajlandbrbB, k e si- ke sin e alamat-zalim k e r y n n e n ,
garbq atlb P e t k a kesini ekisinde (ajaqlarbпь ys ynde) c ars xa савхапса c e g e t n i icinde агь-веп сава edi.
0 1 on q o l u n a Bir-Birde de me ni li qam ci ni o r u n u n ,
Bir-eirde va
giti ullu-Bbcaqnb o r u n u n t o l t u r q a n
sbBbrtxbCbqnb qbSbB edi,
sol qoluna va icinde k o m p a s ga§b rbl qa n k a r t u z u n
qbSbB edi.
Ta m e l a sb n d a ol k o m p a s n b V a s k a n b Birgesine, q a c a n ese da xar
z a m a n d a x a r zatnb u n u t u v c u Ivannb да§ь Vasilij s o l u q a n , айв
ciriB t u r q a n t er e k n i q a t b n d a amalb Bolmaj t a e a r q a k e r e k edi.
— Xajda, xaj! Хов, хов! Qa§arqa igidi! Ivannb да§ь Vasilij—
igidi! Balagan— igidi! Z avod— igidi! Barbda igidi!
Toxda!
Petka, at da, ol atxa minnen da ol, erg e CbqbB turqan tambrcbqqa ajaqb iliniB qbZbvu в1а вагьв qbrdb§xa kerildi.
Atxa minnen-Petka: —U, §ajtan, авьпцап etese— deB at-Petkaqa uru§du. Qamci в1а gblbndbrsam, aebnmazsa.
01 erge qoBUB, Batmaqqa ty§gen-getgen qolun syrtdy e m ­
da tert дапьпа qaradb.
C eg et век qalbn em mijik Bitgen c e g e t edi. Mazallb, tbnc,
qart qajbnlanb ea^bnda garbqlanbB acbq-garbq k eg erg en -g a $ illen nen k eryne edi. Туву suvu q -salq b n em qaranb edi. Kijik ва1ciein le eir tau§ в1а дьгьШав, gartb-qurtu cirigen eutaqla в1а даBblqan Busaq terekni quvu§unu qatbna teg e r e k le § e ed ile. G riB leni cirigen capraqlanb em qat-qat B olqan uzaqda B olm aqan т ы dbnb ijisleri kele edi.
— Xajda! xaj! d e e acbvlanbB
db.— Tersine Bardb!
atlb-Petka
at-P etk aq a
qbCbr-
Sol g aja q lbq b n q a qb B , ol Bir дапьпа e r y s y r e m caedb.
„Qa^arqa igi k e r e e d i m “ deB e x d e m atlb Petkanb савьв
Barqanlaj k e ly n e keldi.— B u saq atd a da igidi. © s s e m -u llu Bolsam ‘a, mbndan da igi eolluqd u. Ullu e o lsa m , kerti atxa m inerm eda sora c a e m a q a qojarma. Ullu eo lsa m aeroplanna m inerm e da s o ­
ra ucm aqa qojarma— ucsun. Ullu Bolsam, ma§inanb qatbna s y e lirme da— tau§ etsin. B y te v uzaq gurtlaqa савьв em ucub ajlaпьв qarae k eryrm e. Uru§da Birinci-Ba§ kom andir eolu rm a. Xavada Birinci-Ba§, alcb u c u vcu Bolurma. Ma§inada Birinci ma§inist
Bolurnia. Xajda, xaj! хов-хов! T o x d a !“
50
Tyz a j a q l a r b n b tyeynde a c b q s a r b g o k g a x a n s l a r b Bolqan
nibl blb t ar tala gbl tbraj edi. Bojununa i§ a l q a n Petka, апь golunda
Bbllaj tala g o q Bolurqa kerek edi, Birda i ^ ek s i z, bu n a l a t at
meni entda qajrb ese da men B a r m a z l b q Bir ва§ха дагь q o r a t d b
dedi.
01 mbrdbCbqdan ganladb em da tbnclbqsbz
bo Iub , aqbrbn-aqbrbn atlav в1а, qajrb ty^genine
qaraj, qajda Bolqanbn tanbj ketdi.
A'aj'a arbdan-arb Barqanb sajbn, ana апь
ада§хапь acbqdan-acbq во1а edi. Hmda апь
БевевН xar atlam sajbn ga§av ana Bekden-Bek
qaranb b u §uv‘1u кегупув в а$Ы ь.
Bir kesek t e g e r e k ajlanbB cbrtda m b nda n
агь qajrb Barbrbndan харагь Bolmaj toxdadb,
alaj'a tamain, tyz kerti bo Iub tenizlede gyzgenle
em golovcula xar zamanda kerekli tyz golnu
kompasnb Bolu§luqu в1а taBbvcularbn esine ty§yrdy. 01 k o m pa sn b
kartuzundan tartbB а1ьв, qaBbrqasbnda tyjmeciginden Basxanbnda,
апь q ar al qa n giti qbjbrb Bolqan во§1аппап s ad aq cb q b Petkanb
alaj агь Barbrqa Birda xazna aqblbna ke lm eg en дапьп ker g yz d y.
01 kom pa snb cajqadb-qbmbldatdb, alaj Bolqanb y c y n sadaqcbq
агь-веп Birda qbmbldamaj, xar q ur u ol дапьп k e r g y z y e turdu.
01 zamanda Petka, saqb§ ete, k o m p a s igi keredi ete ketdi,
alaj'a genii o q u n a Busaqla qalbn Bitgen Bir gerge getdi-tyrtyldy,
alajdan kelegin sbdbrmaj-gbrtmaj, alanb tyey в1а o z a r q a ana qbjbn edi cbrtda amal goq edi.
01 to q a j ajlanbB ketie Ba§ladb em d a q b d a k o m p a sx a qaradb. Alaj Bolsada ol ne q adar te g e r e k ajlansa da, sadaqcbq апь
telica Birda ol ajlan dbrqan дапьпа ajlanmaj, kesi ajlannan дапьпа
ajlannanlaj, апь ne m b rd b q a , ne a q a c n b Bir adam ozalm azca q a ­
lbn gerine, neda d a q b d a qajrb Bolsada Bir em taesbz, adam qbjnalmaj etalm azca gerge tyrte edi.
01 zamanda, camlannan em q o r q q a n P etk a k o m p a s n b kartuzuna suqdu em da Bytev tenizlede gyzyvcyle em golovcula, sadaqcbqnb qa r a l q a n giti qbjbrcbqb k e r g y z g e n дапьпа earsala— ol
golnu tutuB, anda n tajmaj gyrysele, ertde e l y r g e kerek edile d e e
век kycly т а п ь в , andan агь ko mp asx a Birda es ijmej kezleri
qajrb qaraj edi esele, агь ketdi. 01 кев zamannb ea r db em d a
51
em а х ы madart>n e te r g e -q b C b r b q etiB g b la r q a в а § Ы ь , alaj ‘a ol
t e r e k l e n i a r a s b n d a n k e r y n n e n g a r b q d a n k e r y n n e n , B a ta r q a sa rqbB
B a r q a n ala§a k y n n y k e r d y .
Bir zatda Bilmej turqanlaj, Bytev cegetni ва§ха, ana magal
§aqrej Bolqan дапь ajlanbB qa l q a n c a Boldu. Birda i^eksiz, BatbB
Barqan ky nn y gbltbraqan garbqbnda aljo$in klisanb qacbnb em
k u po lu n u suratlannanlarb esine ty§yB kez yne k e r y n n e n Bolur edi
da апь yc y n Bolqan Bolur edi.
01 endi Aljo§ino, ol um u t etgenca, апь sol ganbnda Bolmaj,
on ganbnda Bolqanbn em da Kek kel ol mu rat etg enc a allbnda
Bolmaj, artbnda во Ц ап ьп anbladb.
0 1 i$ Bolur Bolmaz, cege t ana §aqrejca k e r y n d y , ne ycyn
desen, a n a qatb§bB t u rq a n c a ke ry nn en talala, mbrdbla em garla
xar z a m a n d a Boluvcularbca d e m e n ili em ol ajtbB a n a t b n b l a q a n c a
keslerini orunlarbna gara§dbla.
Qenil o q u n a , ol qajda Bolqanbn tanbdb. Alajb eki gol ajbrblqan d a n igi kesek uzaq edi, alaj’a Aljo§inodan razjezdge eltgen
gajav golcu qdan’a alaj uzaq tyl edi. 01 kellendi-gigitlendi, k e z y n e
k erynnen, k e ly n e kelgen atxa sekiris mindi em Bir zat da Bilmej
turqanlaj tbnc-aqbrbn Boldu em qulaqlarbn e r g e - e r g e giti tutu в
saq etdi.
Cbrtda uzaq Bolmaj, ol д ы ды!аппап tau§ e§itdi. 01 дьг Bir
tyrly, m aqanasbz, tunakb em qbjbn-aur ды edi. Em Bbllaj ды ш .
Petka garatmadb. A txa qamcini sopalae, qaranbladan, aman cegetden, ol tyrly gbrdan, ol Bilgen gajav golcu q u n a, andan eki razj­
e z d g e andan da yjyne gfenil qacar-caBar y c y n , Petka t e g e r e g in e
qaraj, qacarqa taB zamannb saqlaj edi.
11
Razjezdge getginci, Aljo§inodan qajtbB kelgen Mixajlnb да§ь
Ivan в1а Vaska Bir daur в1а ma§ina tau^ e§itdile.
Q ulaqcbqdan e r g e
cbqqanlaj, ala
Bytev
tar
t o v a r va g on la
в1а platformaladan toluB turqanbn k e r d y l e . U z a q b r a q kek yjcykleden tamam Bir elcik ornalqanca Boldu. Ot orunlada ot gana
edi, g y r y g e n kuxnja tytynlej edi, ot o r u n l a q a аэь1ьв turqan qazanla
52
Bo rq uld a B qajnaj edile. Atla ki$nej edilp. I§cile gyk-gyklennenleni
pla tform alarbndan aqaclanb, qanalanb, ja^cikleni ata em ke rekleni
гпе§ок1апь da ta§bj, B ir gerge gbjbldbla.
1$ i§lej t u r q a n l a n b a ra lar bn da
Biraz a rb - e e ri da ajlanbB, a t l a q a
da q ara e , v a g o n l a n b , yjcykleni (palatkalanb) tae g y r y g e n k u x n ja n b
otu qalaj etilgenine da qa rae , V a s k a i§cileni q a c an kelge nler in,
i^ni qalaj B o l q a n b n e m Serjozka palatk alanb q a t b n d a o t x a cbBbqla
ta§bj n e k ( t e g e r e k ajl annanbn e m an a ki§i иги§ив Bir дагь n e k
q b s d a m a q a n l a r b n s o r u r y c y n P e t k a n b izlerge с а в ь в ketdi.
Alaj B o l q a n l b q q a va Petkanb anasb golda tyeeB, qa§bn-Ba§bn
tyjyB: „Bu teli qajrb dum p B o l q a n ese da k y n o r t a d a n Beri da
g o q d u e m k y n o r ta l b q a^arqa y j g e d a k e l m e g e n d i " — d e e диав
Berdi.
Bu Vaskanb cbrtda acbvlandbrdb em seirsindirdi.
„Petkaqa ne zat во1а ajlanadb e k en ? “ dee ol saqb§landb.—
A lqbn goldada qajrb ese da tas-dump Bolqan edi entda Bygyn
da tas Boldu. Bu Petka qalaj xbjlacbdb! Тьпс Bolqanlaj kesi tbnclaj ne ese da ete ajlanadb “.
Vaska, Petkanb qblbqbnb, апь kesin gyrytmekligini saqb$bn
ete, ап ь ne azcbqda igisinmej, Bilmej turqanlaj esine Bbllaj aqbl
ty§dy: tutxan caeaqlarbB bz da n mana yly§ в е г т е г y c y n , caeaq
tutuvcunu а1ьв ва§ха gerge salqan em апь да§ыЧьп tutxan caBaqlarbn alqan Serjozka Bolmaj Petka kesi ese va?
A l q b n go ld a Bir kere а п а т ь e g e c i n e k o r d o n n a B a r q a n e d im
d e e a l d a q a n b y c y n ol esine ty§ g en in d e s o ra апь ви i§ekli во1m a q l b q b a n d a n da в е к Begidi. Kertisi va ol агь B a r m a q a n edi.
Endi da Vaska kesini i?ekli Bolqanbna xazna qalmaj inanп а п ь п ь kycynden bu i§ni ysynden P etk aq a qatb soruv eterge
em alaj Bblaj dejrne dese, mbndan агь Bblaj etmezca allaj i§ni
esine ty§yryrge da gyregi в а г т а г с а tyerge onov etdi.
01 yjlerine ketdi em da yjge kirginci sensada o q u n a atasb
в1а anasb neni y s y n d e n ese da daur etiB davla§xanlarbn e§itdi.
Bu qbzqan zamanlarbnda mana da nezat y c y n Bolsada Bir
galqan tajaq getm esin deB qorquB toxdadb em d a y jg e kirmej
tb§bndan tbnbladb.
—
Da alaj qalaj eoladb?— d e d i anasb emda апь tau§undansez u r u m u n d a n ol ne y c y n ese da t y r l e n n e n i n - a c b v l a n n a n b n
Vaska Bildi.
53
— Bir es gbjarqa da qojqa edile. Eki temirli gardo§ salqan
edim, yc taxdaqa da ogurca urluq salqan edim. Sora endi ваrbda sbraf Boldumu?
— Oj, seni o q e se ,— deB atasb acbvlu bo I ub seirsindi.—
Sora alaj degen nedi, saqlaemb turluqdula da? Katerinanb ogurcalarb getginci saqlajbq deBmi. Bblajda vagonlanb qotarbrqa ger
Bolmaqanlaj, ol’a ogurcalanb qajqbSbndadb. Sen, Katja, ne etese,
sen qalaj seirse? Alqbn Budkada pe§cik amancbqdb, tardb. ala§adb
d e e uru§a edi, endi va Budkaqa qajqbradb. Da, апь uatm aqa qoj.
„Ogurcala nek Sbraf Bolqandbla? Qallaj vagonla? Budkanb
kim uatbrbqdb?— d e B Vaska a§bqdb emda n e zat ese d a Bir aman
i§ Bolurmu eken deB i§ekli во1а kom nataqa ki rdi .
Zavodnu i^levny ysynden ol Bilgenden da век alqbn Bilgen
xaparbndan ese da b u xapar seirsindirdi. Ala Budkalarbn uatbrbqdbla. 01 Bolqan ucastok ysyne mekam i$levge kerek Bolqan
zatla gyklennen vagonlaqa zapas golla i§lennikdile. Pereezdni
ва§ха gerge kecyrlykdyle emda ol kecyrgen gerlerinde alaqa
дапь yj i§lerikdile.
— Sen аць1а, Katerina Bizge Bbllaj B u d k a islerlemi?—dee
atasb i n a nd br b r qa kyre§e edi. Busaqat zaman saqlavullaqa вигипса
qallaj Bolsada it orunlaca Birer zat i§lerge zaman tyldy. Bizge
garbq, ken yj i§lerikdile. Sen quanbrqa kerekse, sen ’a... ogurcala,
ogurcala!—deB turasa.
Tbnblavnu ijie, anasb Bir дапьпа B u r u ld u .
Bu etilinnenne aqbrbn-aqbrbn em da ta§atbn xazbrlanbv Bolsa,
b u i§ ki§ini esinde Bolmaj- turqanlaj, qaraB q a r aq b nc b ва§1апьв
qalmasa, eski, oju lu rq a lyvyldej t u r q a n , it or u nn a u§aqan tar
me ka m cb q nb q o ja r q a ol kesi da razb Bolur edi. Alaj’a апь va
Bu sa qat dan tavkel во1ипив, xar zatnb i§lenis e a r q a n b em qalaj
ese da век genii Barqanb qorqutxan edi. Qanb Boluna t u r q a n
i§le, xaparla, adam k e r m e g e n , dunjada Bolmaqanca a^bqmaqlbqgenillik в1а Biri-Biri bzbndan qotarblbB kelgenleri апь qorquta
edile. Razjezdde ga§av tbnc-aqbrbn edi. Alio§ino da aqbrbn-daursuz
ga§aj edi. Alajbna Bilmej turqanlaj uzaqdan suv cajqalbB kelia
u r q a n c a em а х ы ь Bblajda razjezdni Aljo^inonu da Basdb. Kolxoz,
zavod, ведеп, дапь yj... Bbla Barbda keslerini ganblbqlarb, tyrlylykleri-qugurluqlarb em Bytynda tbrma§maqlbqlarb— al qa e s e r g e
tala§maqlbqlarb з1а seirsindire edile emd a qorq uta edile.
54
— Grigorij, igi Bolluqdu degenleri kertimidi?— deB ol acbvlannanb, algaqanb в1а so rd u.— Aman, igi ga§aqan edik esek da,
Biz I ga§aqan edik. Bilmej turqanlaj aman eolsa va?
— K e e d y sana,— d e e atasb oqajladb-unam adb.— Katja, garamaqanlanb s e le § g e n in k e e d y . AjbBcib. Tartasa, neni tartxanbnb
kesin da Bilmejse. Sora Bizde etilinnen Barbda artda aman Bolur
y d yn m y etiledi? Sen Vaskanb Bet tyrsyn yn e igi qara. Majna апь
ai(zu da qulaqlarbna gete syjelie turadb. 01 g itg e Bolqanlaj da
igi B ollu q u n anblajdb. Alajmbdb Vaska?
Alaj Bolqanlbqqa Vaska va ne диав Berirge da taBmadb em
дапьг tbiiblavnu ijie turqanlaj ва§ьп qbmbldatdb.
К ев tyrly дапь aq ь11а, дапь soruvla апь tbnclbqsbz ва§ьп
k^cledile. Anasbca, ol da дапь i§leni-ganb xaparlanb Biri-Biri ьгьпdan qalaj genii e a r qa nl ar b na seirsine edi. Alaj’a ol genillik апь
qorqutmaj edi-uzaq gur tlaqa савьв ozuvcu genii gyryvcy ma$inaпь allbna tbrma§bB gyrygenica, апь ol genillik esin kesine Burqan
M i — ol seirsine edi. 01, Bicen qotarblbvcu gerge-Bicen o r u n n a
вагьв, дь1ь qoj terileden etilgen сивиг to n c u q n u tye yne kirdi.
Alaj’a ol guqlajalmaj edi.
Uzaqcan q o ta rbl q an -a tb lq an
qanalanb t o xd a vs uz tbqbrdaqanlarb, Biri-Birine tijis et gen tau§larb e§itiline edi. M anevr marina
terlej-tytynlej edi. Biri-Birine tyr ty lg en euferle tem ir tau§ ete edile
'em qalaj ese da gol ke r g y zy v c y n y -t y ze t iv cy n y signal Bergen
sbBbzqbSb (rozok) q u v q u n (adamnb qajqblb eterge garavlu) taus
lete edi.
Yjny ва§ьпь sbnnan qanasbndan qarae Vaska acbq qaraldbmk ek kekny Bir kesekcigin emda yc garbq gbltbraqan gulduz tajaqlb gulduznu kerdy.
Birden gbltbraqan gulduzlaqa qaraj, atasbnb ga§av igi Bolluqdu
deB inamlb ajtxanb Vaskanb esine ty§dy. 01 сивиг t o n c u q q a
anda n da век сьгтаШь, kezlerin qbsdb em d a Bblaj saqb§ etdi:
„Sora ol qallaj igi Bolluqdu?" em ne y c y n — qallajla ese da ol
qbzbl myjy§de taqblbB t u r q a n plakatnb esine ty$yrdy. Mazallb
garbq kelly qbzblaskerci
Baqananb
qatbnda, ariv §koknu da
qoluna qbSbB, e r g e syeliB allbna giti-saq qaraj edi. Апь artbnda
ga$il tyzle, ol tyzlede qalbn mijik Bitgen qara Budaj sarqala, ullu
tegereklerine Buruv etilmegen terek Bacxala, qarbvsuz-gitge Aljo§in o q a cbrtda u §a m aqa n, ariv ken, erkin o lt u r ue elle ваг edile.
55
Andan агь va tyzleni artbnda, garbq kynny tyz ken tajaqlarbtib
tyBynde mazallb qarbvlu zavodlanb ullu, uzun, mijik ogaqlarb
tavkel-tavkel e^ge-erge CbqbB kerynedile. Qbltbrauq
carxla, otla, ma§inala k e r y n e edile.
Qer-gerde da adainla tirile, garbqla edile. Tyzlede da, ellede
da, ma§inalaiib qallarbnda da xar kim kesini i§i в1а kyre§e ejdi.
QartbSb iijlej edile, gartbSb va i§lerin tbndbrbB soluj edile.
Qallajcbq ese da Bir gitge ga§Cbq, Prip rbg in Pavlikge Bir
kesek u§aqan, alaj’a апьса kfrlicik Bolmaqan, gyzye atblbB, allbjia
mbllbgbn salbB Barqan uzun dirizaelni k e k d e Barqanbn кегув,
q a r a r q a syjyB, ва§ьп da galanlaB qaraj edi.
juvjiuijovv.au
v,ui.
Alaj Bol qanlbqqa va plakatnb ol Bir myjy§ynde — век uzaqda,
ol Birsi ganbnda, ol uzaq gurtnu qaraulu bo Iub , ana qbzblaskerq
giti qarae t u r q a n gerde ne zatnb ese da Bir zatnb suratb salbn^
nan edi. 01 zat xar zamanda, апь1а§ьптагса, tueanca q u v q u n
bo Iub Vaskanb esin qo zqa j edi.
A nda arb-Beri g y ze-u ca turqan qara k e lek g ele n i tyrsynleri
suratlana edi. Anda aman, acbvlannan-cam lannan adamlanb tyr­
synleri Belgilene edi. Em da qalaj ese da andan,
qbZblaskerci
qacan ьгьпа ajlannbqdb em qacan qorarbqdb d e e saqlaqanca,
kim ese da aman kezlerin gandbrbB giti qaraj edi.
Vaska aqbllb em эав ы qbZblaskercini g u q q a ketmej, агьBeri Biirulrnaj, qajrb qararqa kerek edi ese агь qarae turqanbn
кегув, век quanc Boldu. Вагьп da kere edi, вагьп da anblaj edi.
E§ikcik dan d e e etiliB, alanb Budkalarbna-yjcyklerine kim
ese da kirgenin e§itgeninde, Vaska Cbrtda gu q u q a ketie tura edi.
Bir minut caqlb Birden sora ana anasb tau§ etdi.
— Vasja... Vaska! Sen guqlaemb qalqansa?
— O qaj, anam, guqlamajma.
— Sen Bygyn Petkanb kerm egenm ise?
— K ergen edim, дапьг ertden в1а kergen edim andan sora
kerm egenm e. Sora sen апь ne etese?
— B usaqatda апь апазь kelgen edi da апь ycyn sorama.
Kynorta azbqdan alqadan Beri o q u n a tasdb, izlejeiz, saqlajBbz,
alaj’a goqdu da goqdu entda Busaqatxa deri da goqdu dejdi.
56
Anasb ketgeninde, Vaska tbnclbqsbz Boldu. Kece ojnaB ajlanbrca
Petka nb alaj e x d e m l i g i Bol maqanbn ol Bile e d i , em апь seBeeli
апь в1а B ir g e a j l a n m a q a n , Bir gollu B o l m a q a n golda§bnb qajrb
dum p Bolqanbn anblajalmaj e d i.
Petka kecigie qajtdb. 01 kartuzsuz qajtdb. Апь kezleri qbzaгьв, gblaqan ь§ап1ь edile, alaj’a q u r q a q bo Iub BO§aqan edile.
Апь век aman ar b q a n b Belgili edi,
em da апь эевевН anasbnb
Bytev guru§xalarbna сапь avrumaj, Birda sez ajtmaj tbnbladb,
a§arqa unainadb em tbnblaqanlaj g u v u r q a n n b ty e y n e kirdi.
01 genii o q u n a guqladb, alaj’a tbnclbqsbz guqladb: t e g e r e k
ajlana edi— ten$yj edi, bnbcxaj edi em d a ne ycyn ese da ne
eseda muruldaj edi.
01 anlN^na: „Ba§xa zat B olm aqan edi, aga$xan etgen edim
a n s b “ d e g e n m d e , anasb ana inannan edi. 01 V askaq a da anasbna
ajtxanbn ajtdb, alaj’a Vaska va а эы ь inanmadb, ne y c y n desen,
„alaj в ада§ьв qalmajdbla. Ада§ы y c y n qajrb Bolsada Barbrqa
neda ne zatnb Bolsada izlerge kerekdi. Qajrb em nek Barqanbn’a
Petka ajtmaqan edi neda Bir osal garavsuz, taesbzlbq getgeninden
<^uq ajtmaqanb y c y n aldaqanbn Vaska
ol saqatdan o q u n a
Bildi.
Alaj’a Vaska апь e ty r y g y n acarqa kyre^geninde ol easbn ala
Bilivcy Petka kesini ajtxanbnb tersligin, t y z ly g y n anblatbrqa da
kyresm edi. 01, ganaz qatb-kycly k e z qbSbB, Bir дапьпа Buruldu.
Vaska ne kyre§se da Petkadan guq taBmazlbqbna, ana guq
ajtdbralmazlbqbna inannanbnda, апь в1а soruvla§xanbn-ana sorq a n b n da qojdu, Petka qallaj esed a Bir tyrly, ki§ige g u q u n ajtm aqan ga§brtbnlb
em
xbjiacb
golda§ Bolqanbna i$ekli boIqanlaj qaldb.
01 kezyvge Sinjavka degen suvnu ва§1агь taea вагы ycyn
geologlanb Balaganlarb orunundan qoratblqan edi.
Vaska в1а Petka xaegyklen i gyk gyk le n iv c y atlaqa gyklerge
Bolu^dula. Xar zatnb golqa m inerca х агы etgenlerinde Ivannb
да§ь Vasilij em ol Birsi — mijik adam, c e g e tle d e Birgelerine кев
zamannb ajlannan ga§cbqlanb, ,,esenlik в1а k ery$ejik “ — d e e век
ariv bjnaqlaB qollarbn tutdula. Ala
qajtbrqa kerek edile.
razjezdge quru gajnb ajaqbna
—
A, ga$la, siz kompasnb izlerge earmaj qaldbqbzm b?— dee
art golda Ivannb gasb Vasilij sordu.
57
—
Barbda Petkanb
ре1ахь
в1а B o lq a n d b — dedi V aska.— A
edi. M en unaq anbm da :
va, ol unamadb, eki ajaqnb tredi da toxdadb. Bir kere caqbrdbin
— kelmedi. Ekinci kere caqbrdbm — kelm edi. Alaj в1а Barmadbda I
qaldb.
ojbn Barajbq-Barajbq...— deB ol kesi a j t x a n
Petkanb izlerge Barbrqa век qbzqanbn esine tysyryB, Ivannb 1
да§ь Vasilij: ,,Sen alaj nek etgense?“— deB seirsindi.
Qalaj диав Bermekligi, qalaj ganlarqa dbgalas etgeni, gun- I
cuqan-acbvlanuan, aqbrbnlannan Petkanb Belgili tyldy, alaj’a Bblajda 1
gyk-gyklennen atlanb Biri terekge taqblbB turqan gerinden ьсхьпьв gajav g o lcu q q a qacdb. Barbda апь bzbndan s y r y e geter murat
в1а caBb^dbla, ne y c y n desen, ol A ljo§inoqa ketie qalbrqa Bolluq edi.
Tamam qamci tijgenden sora atblqanca, Petka tuvra k e k e n ­
leni ysy в1а suv Bicenlikni ici в1а апь bzbndan atbldb. 01 Bytev
ysyne suvnu cacdb, kelegini eteklerin gbrtdb еш, апь allbna
cort савьв cbqbB, tamain gajav golcuqnu allbnda atrib gygenini
B i le kliklerine kycly-demenili q a d a l b B toxdadb.
0 1 tbnblaj-aqbrbn, ol ters aqbl alqan-kesi
syjgenn i
Boltnasa,
" a d a m a jt xa nnb eterge u n a m a q a n atnb, s o l u v u n alalmaj, tbqblqan,
artx a qalqan Ivannb да§ь Vasilijge Ba^bndan tartbB а1ьв kelgeninde,
ol z a m a n d a ol genii-genii soluj edi, апь kezleri gbltbraj edile. Bu
uzaq go l o v cu B o l u r q a tesreg en igi a d a m l a q a g u m u s etgenine
quanbB, kesi-kesine nasbelb em Begek keryne edi.
12
Alqbn дапь yj i§Iee BO§amaqan edile, yjny polun gara§dbrbB
edile
em terezeleni ramalarbn i§leB B a § i a q a n edile,
zap5s gollanb qurc Sbzlarb va taxdalanb ysy в1а atlae BO§aqan
edile, xilev Buruvcu qn u Bir дапьпа B br q a q a n edile, otun gbjbvcu
Bavnu qbmbldatxan edile em Budkanb qaBbrqalarbna get gen edile.
—
Хь, Katja, B ygyn k e c e r ik e iz — dedi atasb. E§ikleri в1а ter
zeleni Biz turqanlaj da i§leB BO§ajallbqdbla. Bblajda va, k ergen in ca,
Biz saqlarbq zat qalm aqandb.
01 z a m a n d a t y j y m c e k l e n i tyjyB , ja§cikleni, tesekleni, cojunBo^aqan
1апь, yj s a u t la n b ta§bB
58
Ba§ladbla.
Bu zatlanb Barbnda areaqa gara$dbrbB saldbla. Агвапь artbna
Manka ecgini taqdbla em d a дапь gerlege-ga§arbq gurtlarbna
ketdile.
Atasb atlanb g y g e n le r in tu td u . Vas ka p a te g e n i B ol qa n lampaпь e m апь x b r t d b - m b r t d b ва§ qanga lbn a l q a n edi. A n a s b iclerinde
t o p r a q l a r b B o lq a n ca q b B k e k e n c i k Bol qan g o k g a xans lar b в1а
eki q o § u n n u q o l u n a q b s x a n edi.
Агва ketiB t e e r e r n i a l l b n d a , B a r b d a syjmej Bir g a n l a r b n a
Bi ir ul du la.
Eski, kirlirek sarb yjcy k n y te g e r e g in d e n i§cilfc Basbtinan edile,
Yjny Ba§bnda Baltala ojnaj-tau§ ete edile, Buruhm tartblbB albnnan
tot cyjle gbrbldaj edile em Birinci— alqbn q oearb lq an qanala dynyrdeB gerge tije edile.
Ва§ьп eni§ge tuta, Bir дапьпа Burula, anasb: „ O t - e r t e n ty§g e n z a m a n d a c a “— d e d i . — 0 r t e n da Bolmaqanlaj, t e g e r e k d e n a d a m 1апь ваэьппапь ot t y§ gen ne B a s b n n a n c a d b — dedi.
Qenil o q u n a Aljo§inodan Fedka, Kolka, Aljo§ka daqbda alaqa
§aqrej Bolmaqan Ja§ka в1а Surka degen gascbqla довви b o Iub
keldile.
P l o § c a d k a q a e k s k a v a t o r q a q a r a r q a , ge rg e a q a c l a d a n cyjle
etiB ur ul a t u r q a n ведеппе q a r a r q a вагсЫа e m a r t b n d a g u v u n u r q a
ketdile.
59
Suv дь1ь edi. Qyze edile, Biri-Birine
suvnu сасьв ojnaj
em Fedka suvnu t y e y n e ta^ajbB ketiB, suvnu ty B y n d e n
uzalbB, Bilmej tu rq an laj ajaqbndan tutxan-qadalqan za m a n d a , ullu
em ась qbCbrbq etivcy qorqaq Surk aqa da кев zamannb k y ld y le . i
ed ile
Andan
sora
suvnu gaqasbnda ajlandbla,
alqbnnb
eski em ;
даць i§leni ysynden sele§dile.
Fedka sbrtbndan gatbB em kesini te g e r e k s e e g il Betin kyn- j
den qolu в1а дава: „Vaska, bu pionerle d e g e n le ne zatladbla? ]
S e z y c y n ala xar quruda Birge nek gyryjdyle, daureaznb nek
qaqadbla, sbBbzqblarbn nek s o q a d b la ? M eni atam Bir golda va ;
pionerle guqnu urlamajdbla, aman sele§m ejdile, tyjy§mejdile da­
q b d a ne zatnb ese da etm ejdile d e e o q u q a n edi. Sora ala §bjbx— O qaj, §bjbxla va tyldyle
— d e e Vaska akgbllb Boldu.— M en
вьНы atamb qarna^bna Barqan
edim. А пьВогка deB да§ь Bardb—
ol pionerdi, da ol m eni eki kere
BOjunuma
alaj getdirgen-urqan
edi, дапьг ajaqlarbnb qatdbr. S e n ’a
tyjy§mejdile dejse. Ala kimda
Bilgen qbzcbqla, ga^cbqladbla. Ullula Bolsala,
k o m s o m o lq a kirlikdile andan sora QbZbl askerge
Barlbqdbla. M en da ullu Bolsam
QbZbl askerge Barlbqma. Skok nu
allbqma da saqlarbqma.
d a ajtxandb. Aq
kulakladbla.
60
asker degen
Fedka anblamaj— kimni saqlarbqsa?—dedi.
— Qalaj kimni? Barbnda!
Saqlam asaq’a, aq Banda савьв
Bytev Bizni gurtlarbBbznb qoluna
albr. Fedka, men aq asker ne
Bolqanbn da Bileme, Mixajlnb
да§ь Ivan mana вагьпь хараг1агьп
ala tyrly-tyrly patcaxla, satbvcula,
Aqbrbn tbnblaB tu rq a n Aljo§ka:— „Egornu да§ь Danil kimdi
d a ? “— deB sord u .— Ma ol kulakdb. Sora ol da aq askermidi?
Bir talaj zamannb tbUblaqandan-saqb§lannandan sora:— апь §kogu
goq d u — dedi Vaska. —Апь §kogu goqdu, esgi tapancasb va Bardb.
— Sora Bolsa va? d e e toxdamaj daqb da Aljo§ka sordu.
1апь
— Da sora va sora! Sora ада kim §kok satarbq edi? Skokneda pulemjotlanb xar kim syjse da ana satambdbla da?
— B iz g e va satarbq tyl ed ile — deB Aljo§ka ol ajtxanna
qaBbl-razb eold u.
— Biz alqbn gitgecikleBiz da Bizge апь y c y n satarbq tyldyle.
E gornu да$ь D a n ilg e va cbrtda b u zat y c y n tyldy. M a эавьг
Boluqu z, §kol Bolluqdu, ol zamanda Barbnda Bilirsiz.
— Skol Bolluqm udu eke? deB F edka akgbllandb.
— Bolmaj qallbq t y ld y — deB Vaska inandbrdb.— AllbBbzda
bjbqda siz Barbqbz da keligiz, Biz BarbBbzda Birge, V0BBUBIU'
qaumuBUz в1а m ek am i^levny ва$ inzenerine вагы вьг da §kol
i§legiz deB Bujuruq вег dereiz da tilereiz.
— Tilerge qalaj ese da ajbB kiBikdi — dee Aljo§ka kirpilendi.
— А п ь ne ajbBb, ne ujatb Bardb. Bu дацьг Bolsan ajbBdb.
Ma, b u alamat qajdan cbqqandb derle. BarbBbzda Bolsaq, cbrtda
ajbB tyldy. Bar dej esegiz, m en kesim вагьв da tilejim.
N ege
qorqaBbz? Sora ol Ba§bBbzqamb qaqarbqdb?
Aljo§inci ga§cbqla keterge teeredile, Vaska va alanb a§brbrqa
onov etdi.
Ala gajav g o lc u q q a Cbqqanlarbnda, Petkanb k e r d y le. Qa§cbqlaqa Barajbmmb, o q e s e Barmajbmmb deB saqb§lanbB, Bir da
i§eksiz, ol Bblajda кев zamannb s y e lie turojan Bolur edi.
Kesi дапьг qajtbrqa sy jm egen i seeeBli Vaska: „Petka, kel
Bizni в1а Barajbq"— dedi.— Barajbq, Petda. Sen Bblaj mbdax nekse?
BarbBbzda garbqBbz, o l ’a mbdaxdb.
Petka к уп де qaradb, к у д а alqbn mijikde edi, sora tersligi
B olqanca ь§агьв, Barbrqa razb Boldu.
bzlarbna qajtbB kele turqanlaj, E gornu да§ь Danilni xutorundan uzaqda Bolmaj e s g e n Bir mijik e m en terekni tyBynde ala
Pa§ka в1а Ма§капь kerdyle.
Bu gitge saBijcikle, ga§il d u e e u rc u q n u y sy n d e olturue, Birda
i§eksiz Bbltbrdan q a lq a n e m e n certlevykle Bolur edile, neni ese
da gerden gbja edile.
61
Vaska: „Kel a l a q a Barajbq, oltururBUz, solurBuz em Biraz
k y l g e n da e t e r e i z “ — dedi. Barajbq, Petka! Sen Bblaj tbnc-saBbr kisik
n e k b o Iub q a l q a n s a ? Yjge Baralmajnib qallbqsa, alqbn г а т а п ь в ь г
Bardb.
Ala a q b rb n - s a q art ga nla rb nda n saBijciklege gu v u q kirdile
t o r t ajaqlanbB ke slerin er§i-Bur§u etiB Bblaj-Bblaj qbCbrdbla:
— Rrrr... Rrrr...
Pa§ka в1а Ma§ka sekirie turuB em, ol o q a j e s e n
q a r a r q a da q o r q u e , Biri-Biri q o l u n d a n tutuB, e l y m qa ra
ть11ьк1агьп atdbla.
bzlarbna
qacdbla-
Alaj’a saeijle alanb syrye bzlarbndan getiB, аПагьпа etye, alanb
доИагьп aldbla.
Qbsxa, inicge qa§cbqlarbn gbjbra Vaska tyrterek:— qalaj qorqutuv etdile! —dedi.
Ma§ka gblamuqdan tolqan kezlerin syrte:— Birda век qorqutdula!— deB ol ajtxannb Begitdi.
Kesini etgen naqbrdasb-ojunu kesine igi kerynnen Vaska:—
,,01 kimdi dee tura edigiz siz?c— dee sordu.
— Biz’a Berydy dee umut etgen edik dee Pa$ka диав Berdi.
Neda ajydy deB umut etgen edik—dee Ma§ka degen qbzcbq
qo§du emda, ь§агьв ga§cbqlaqa uvucu в1а ullu emen certlevykleni uzatdb.
— Ala eizge nege kerekdile?— dee Vaska albrqa unamadb.—
Siz kesigiz ojnaqbz. Biz ullula b o Iu b BO§aqanBbz emda b u zatla
eizge ojun tyldyle.
— B e k igi o j u n d u — d e e M a § k a диа в Berdi. Birda i§eksiz.
V a s k a q a e m e n c e r t l e v y k l e n i ojun n e k B o l m a q a n l a r b n anblajalmaj
kyle Bolur edi, qb z c b q q u a n c b o Iub kyldy.
— Хь, ne etesiz, qalajdb sizni q a r t
a m m a q b z uru§ambdb?..
d e e s o r d u V a s k a e m d a ol Birda alaj ajtbr d e e t u r m a q a n l a j ,
qatb1ав Bblaj ajtbB qo§du:
— Sizge kereklisi alajdb. Ne ycyn desen, sizni ataqbz xbjlacbdb.
— Vaska, qoj kerek tyldy, kyre§me! deB Petka alanb qoruvladb.— Ala gitgecikledile— dedi.
— D a g i t g e c i k l e B o l q a n l b q q a n e Bollu qdu, Bolsunla gitgecikle?
— d e e qallaj ese da Bir a c bv la n n a n q u a n m a q l b q b в1а Va s k a
t o x d a m a j s e z y n se le§d i.— A m a n l b q c b ese, am a n l b q cb d b .
Kerti
a jtama da, Pa§ka, sizni a t a q b z a m a n l b q c b d b d a ?
62
—
Vaska, qoj kyre§me! dee Petka
tuvra xazna qalma)
galbnnanca tiledi.
Vaskanb
qatb se le§m ek ligin d en Biraz qorqaraq
bo Iu b ,
tbnbla^bB, Pa§ka в1а Ma§ka Bir ganlarbna qara^dbla.
Aqbrbn BOjsunuB Pa§ka— amanlbqcbdb— dedi.
Ma§ka: „xbjlacb-amanlbqcbdb“ — dee gumu§aq ь§агьв, ol da
ol Biri ajtxannb ajtdb.
— Alaj‘a ol igi xbjlacb-amanlbqcb edi. A m m a aman adamdb.xaramdb
o l ’a igidi... Andan sora va...— Bblajda апь tau§u azcbq
qaltbradb, ol qbzcbq axsbndb, апь ullu k e k kezleri гпь1ь, mbdax
Boldula, gitge qolcuqlarb va qaltbradbla, em eki ullu em e n certle v y k aqbrbn gumu§aq kbrdbkga ty§dyle,— andan sora ol s e z а1ьв,
Bizni atacbqbBbz qajrb ese da Bizden u z a q q a — u z a q q a ketdi.
Qallaj ese da, Bir ty rly , t u n a k b la n n a n tau§-qbCbrbq Vaskanb
a r t b n d a n e§itilindi.
01 Bir дапьпа Burulue, Petkanb ва§ьп kycly,
duxlu-ariv
ijisli kbrdbkga qatb BasbB, inyjy§ly, arbq imea^larbn qbmbldataqaltbrata, kesi-kesin tbjbB qolundan kelmej daursuz-taussuz gblaj
turqanbn kerdy.
13
£ a § c b q l a s a q b n a - s u q l a n a t u r u v c u uzaq gurtla q b s x a d a n - q b s x a
cuvuqla§bB qu r sa la e, a tsb z2 1 6 № razjezdge s y r k e l e edile.
Ullu vokzallarb в1а, mazallb zavodlarb в1а mijik yjleri в1а ol
uzaq gurtla endi qajda esele da alaj uzaq gerde tyldyle.
Entda tamam alqbnca qatbBbz в1а Birda tbjarqa— tutarqa
madar B olm aqan genii g y r y v c y p o e z d ozadb, alaj’a adamla miniB
g y r y v c y qbrq ekinci em poctanb g y r y ty v c y gbjbrma te r ty n c y
p o e z d le Bizni qatbBbzda saBbr Boladbla-toxdajdbla.
Urula-cunurla qazblbnnan zavod ploscadka da alqbn quru em
galan edi, alaj’a alajqa gyz-gyz i§cile easbna edile, q o lq a yrennen em egenne
u§a§ Bir seir zatxa ma§ina— ekskavator ol plo§cadkarib
y s y n d e syrkeliB gyryj edi, gerge kire em temir auzun аса, temir
tau§ в1а gbrlaj gyryj edi.
63
S ur atl a а ! ы yc y n a e r o p l a n e n td a u c u b keldi. Xar k y n - k y n d e n
д апь
Barakla (i$cile g a § a q a n m e k a m l a ) , skladla (kerekle, sautla
d. a. k. z. a s b r a l q a n m e k a m la ) , Bolu§luq e t g e n
mast ersko jla e s e
edile. Q y r y v c y kino,
v a g o n - x a m a m , vagon-BiBlioteka keldile.
Radioustanovkanb ruporlarb sele§dile, em artda imea^larbnda
§кок1агь в1а Qbzbl askerni qaraullarb keldile emda daursuz-tbnb1а§ьв keslerini postlarbna syeli§dile.
Vaska Mixajlnb да§ь Ivanna Barqan golunda, кев Bolmaj alanb
eski yjcykleri (Budka) turq an gerde toxdadb.
Апь o r u n u n §laBgaumnu sav t u r q a n B a q a n a l a r b n d a n tanbj,
ol g u v u q Bardb e m d a r e l s a l a q a qaraj Bblaj ajtbB s a q b § etdi: bu
gbltbrauq-ariv relsala Bizni peqieiz t u r q a n m y jy ^ n y y s y в1а ozarbqdbla, ol pecni y s y n d e Ivannb да§ь Ivan d e g e n sarb ki$dik в1а
m e n xar z a m a n d a genil-genil gblbnbvcan edik e m d a m e n i o r u n d u q u m u eski o r u n u n a salsaq, t u v r a k r e s t o v i n a q a syeliB t o x d a r b q
edi, t a m a m te m ir gol Begenni ke n in e Bolluq edi dej edi.
01 tegeregine qaradb. Tovar gyklennen v-agonlanb аПагьпа
tyrte, alanb eacxalarbnda tytyny kekg e cbqa, eski manevr parovoz
tbrnaqlaj-syrkele edi.
G b r t c b па§а1агь B o l q a n ta x d a l an b bsanlarb da q a l m a q a n edi,
alaj’a q u m q a la vl ad a n e m ol o q a j esen, ca ncblbvcu c b q a n a q l a d a n
a n d a - m b n d a , t b j q b d b Bolsa da, t b j q b c d a n qo rq ina j, sytly, e u q u l u
gjaxinikni x a ns ke k e n c i k le r i b o Iub ke cigie kelivcy g a r d o § e r g e
c b q q a n edi.
Bbltbr gaj bu zamanda, eusaqatlada galan em aqbrbn Bolqanbn
esine ty§yre, ol andan da агь ketdi, дапьг qazla az-az, san-san
qanqbldaj edile, gez q o n u ra v c u q u в1а qazbqqa taqblbB turqan
ecki maqbra- bnbrdaj edi em da su v albrqa Cbqqan tb§brbv дыь1d a v c u -s u v tau§ etivcy qujunu qatbnda celeklerin dbqbrdata edi.
B u saq atd a va...
Ullu aqaclanb Tixij suvcuqnu gaqalarbna Begite aur kuvaldala
tunakb ealta tau$ ete edile. Yslerinden gyk qotarblqan relsala
gyryldej edile. Slesar masterskojda cegycl^ teinir tau§ ete edile,
emda toxdam aqan ta? uaqlavcula, pulemjot atblqanca, dbrbldajCbqbrdaj edile.
Vaska v a g o n l a n b t y e y n e kirdi em S e r j o z k a q a Betden-Betge
g o lu q u B -ty r ty ly B
64
qaldb.
Serjozka gelim в1а хь1ь-ть1апцап-gelim guqu Bolqan qollarbnda kolovorotnu tuta edi emda, eni?ge ijilie, ysyne mor Betli gavlaiinan qum qujulqan kbrdbknb ysynde neni ese da izlej edi.
Birda i§eksiz ol ertdeden Beri izlej eolur edi, ne ycyn desen,
апь Beti qajqblb-saqb§lb, kefsiz adamnb Betine u§aj edi.
Vaska xansxa qaradb emda keryrme dee turmaqanlaj, Serjozka
neni tas etiB izlej edi ese апь kerdy. 01 te§ikcikle ajbibr ycyn
kolovorotxa salbnbvcu perka degen metall zatcbq edi.
Vaska taea ganbnda §ра1пь artbnda Bolqan БевевН, Serjozka
апь keralmaqan edi.
Serjozka Vaskaqa qaradb emda ganbdan eni§ge ijilie izlee
Ba§ladb.
Vaska, Serjozkanb ganbndan ne kylm eklikni neda qar§cblbqnb
ва§1агса Bir zat anblasa, ne azcbqda turmaj Serjozkaqa: „Ariv
inirge deri da izlej-izlej tur“— dee апь ajtbB
kesini goluna
keterik edi. Апь Beti Bir zatxa qajqb etgen, i§ge garavlu kerekni
tas etgen emda kesi izlegen zatnb taemaj qbjnalqan— mbdax
adamnb Betine u§aj edi.
— Sen kerekli gerinde izlemejse,— degen tau§ kesi allbna
Vaskanb auzundan cbqdb.— Sen qumda izlejse,
o l’a §ра1пь
artbnda gatbB turadb.
01 регкапь aldb emda апь Serjozkaqa Berdi.
— Sora ol alajqa qalaj ty§gen edi?— dee Serjoeka seirsindi.
— Men савхап etgen edim da ol, ol zamanda cartlae ty§yB ketgendi
endi qalajqa ty§genin kerese.
Ala b§arb§brqa emda Biri-Biri в1а sele§iB Ba§larqa хагы edile,
alaj’a eki ga§cbq da alanb aralarbtida toxda vsu z во1а tu ru vcu eski
gavluqlarbn eslerin e ty§yryB mbnajb§dbla emda B iri-eirine saqsaq qara§dbla.
Serjozka Biraz tamadaraq, aeadanbraq em inicgerek edi. Апь
Ba$ tygy sarb, kezleri kek (amanlbqcbnbqblaca) edile emda ol
eytev qallaj eseda Bir kycly-sinir, tiri em xatacb qorquvlu edi.
Vaska kenirek, demenilirek edi emda, kim Bilsin ezg e va,
andan qarbvluraq da eolur edi.
01, ва§ьп az датва? tutuB, syele edi, gara§bvluq в1а uru§majtyjy§mej keterge da, tyjy§genleri Bolsa, апь gavundan ese ana
aslam qbjbnlbq geterigin da Bile turqanlaj, tyjy§eme dese da,
tyjy^yrge da oqajb eolmaj tura edi.
65
Ej ga^la! d e e alaqa p l a t f o r m a d a n Bir a d a m qbCbrdb, o l ‘a
rnexanik m a s t e rs k o j n u ta m a d a masteri B o l q a n b n Bildile. — Bblaj
Bir kelcigiz. Bir k e s e k BOlu§uquz.
Endi sajlav q alm aq an zamanda, tyjy§ acsala da, ol da m a s­
ter izlegen Bolu§luqnu ana eterge syjmej ty jy s g e n c a k eryn n yk
edi da, ga$la gumduruqlarbn асьв, genii o q u n a ась1ьв turqan gyk
qalanbvcu-turuvcu platformaqa kirdile.
A n da айв keliB taesbz tijgen ullu temir tajaq Sbndbrqan
eki ja§cik atbla ajlana edile.
Q udoru me^okdan te g y lg e n c a , temir хы1а ja§cikden plat­
form aq a teg y ly B tenere$dile,
ala
gitgecikle, ullula, qbsxacbqla, uzunla, guqacbqla, qalbnla edile.
Qa§cbqlaqa altb m e§ok Berdile, xar Birine ycy§er em d a хы1апь
sortlaqa ajbrbqbz d e e tiledile. Birinci m e§ o k g a — rnexanik хы1апь,
e k in c ig e — g a z хы1апь, y c y n c y g e — metr хы1апь salbrqa kerek edi.
Bolmaj qalqan tyjysge da qaramaj, eri§iv tblpbvlarb, xar Birini da xar i?de da а к ь Bolurqa syjye kyre?meklikleri guqlanm aq an edi, alaj‘a ва§ха tyrly дапьпа Burulqan edi, bu zatxa alaпь a^bqbB i§leB Ba§lamaqlbqlarb da §aqatlbq ete edi.
Ala i§lej turqan zamanda, i§den BO§amaj kyre§gen zam an­
da; platformanb qbmbldata edile, Bir goldan Bir g o lq a qualae
elte edile. ilinis turqan gerinden bcxbndbra
edile daqbda ьгьпа
ilindire edile.
Bu i§le earbda adamlanb kezlerin acarca seir edile, artbqsbzda ^platformanb taqbvcu-ilin dirivcy Sem jon,
ga§cbqla kam sbkIbqdan
m anevr
s o s ta v x a k irgen Bolurla d e g e n
murat в1а,
ol alanb cbBbq в1а gblbndbrbrqa syjyB, alaj B olqanlbqqa va
qaraB alanb i§ i§lej turqanlarbn k ergen in d e, aman sele§e-cam lana, §ajtanla ete, platformanb ajaq easbvcusundan ty § y e k e tg en
zamanda edile.
Qa§cbqla хы1апь tbjbn^lbSbca sortlaq a ajbrbB BO?aqanlan>nаа, апь харагьп Bildirir ycyn m asterge савьв Bardbla,
m asterni
— Birda i§eksiz ga§cbqla хы1апь ajbrqan Bolmazla, Bir gerge quju b q o jq an Bolurla— deB kelyne keldi, ne ycyn d esen , ala qalaj
e se da век genii BO?aqan edile. Ala j‘a alanb Betlerine tala§bB
i§leg^nlerin, ne ycyn desen, e o j u n l a r b n a s a lb n n a n i§ni tbndbrbB
m a x d a v l u Bolurqa syjgen edile em da
Biri-Birinden artxa qalbrq a syjm egen edile, o l ‘a апь Bilmegen edi.
66
Qyk gyklevcy-gyk k e lty ry v c y а!ьв kelgen те§ок1апь асьв qarae
хьг!апь tamam ana kereklisica s o r tla q a а]ыь1ьпьв tu rq a n la rb n
kerg e n in d e , master век ullu seir B olqan edi. 01 alanb maxdadb
— a laq a ariv ajtdb, ne Bir guq eterge gararla neda Bir g u q q a
yrenirle degen m u rat в1а ol a la q a m a ste rsk o jq a кеНв во1и§а tur u r q a erkinlik Berdi.
Ala razb bo Iu b , igi, esgi tenleca, yjge ketdile, alaj'a xar kim
kesini Baqasbn Bile edi. Bir дапьг minutnu icinde ne azcbqda Biri-Birini дапьпа garamaqan
zat ajtxanlaj, alanb qar§blbqlarb
ganbdan дапь в qalbrqa х а г ы edi. 01 alaj, Vaska Serjozkaqa ol
kompasnb alqanrtibsa,
almaqanmbsa dee so rq an zamanda edi.
Serjozkanb kezleri o q u r s u z B ol qa n edile, Barmaqlarb qollaгьпа qbSblbB gumduruqla e t g e n edile, alaj’a auzu ь§ага edi.
Acbvlannanbn da ga^bralmaqanlaj ga§brbrqa kyre§e, (ol acbvlanmaqlbqb da tyjylgenin unutmaj esinde qaldbrqandan edi)—
Kompasmb? —deB sordu. — Kompasnb qajda Bolmaqlbqbn sen igi
Billikse. Sen апь kesinde izlesen edi va...
01 d a q b d a andan sora da ne
zat ese da qo§arqa в а§Ы ь, alaj’a kesikesin xorlaB tbjbB tbnbladb emda qa§ьп-ва§ьп tyjdy.
Alaj s ir eelek a tl a m n b
Bardbla.
— Kim Bilsiri sen Bizni caBaq tutuvcuBuznu da alm aqanm a da derse?
— deB Vaska inannan daetm ej Serjoz­
kaqa zukgusuna qarae sordu.
Serjozka:— A lm aqanm a— dedi alaj’a апь e e ti xar zamandaca
Xbjlacbraq-xilikgeleB k y ly m sy r e g e n ty rsy n n e kirdi.
— Alaj alm aqan qalaj Boladb?— d e e Vaska seir BOldu. Biz
suvnu ty ey n d e qarmadbq-qarmadbq, izledik-izledik, alaj’a ol goq
edi, taBinadbq. Qajrb tas Bolqandb da ol?
— Da. sora q a r m a v u q u z iz l e v y g y z izlev Bolmaqandb. Siz
Biraz m agalbraq izlecigiz. — Serjoz ka k y l d y emda, Vaskaqa qaraj,
qallaj esed a Bir tyrly i n a q a n a s b z gu m u^a ql bq в1а Bblaj ajtbB qo§du:
— Bir вагсь a n d a alanb icleri caBaqladan t o l u e tura db , p r o r v a d e ­
g e n caBaqladan SbjbnbB Bolmajdb ala va olturuB o x - o x ete tura-
dbla—dedi.
67
Ekinci kynynde, ertderekden oquna „ki§dikni“ da Birgesine а1ьв, tyzyn ajtsaq, Serjozkanb sezlerine Birda xazna inanmaqanlaj, suv ьгьпа ketdi.
0 1 ,k i§ d ik n i“ s u v q a y c kere atdb-ijdi, alaj’a qurlaj cbq q an
Bolmasa, guq а1ьв Cbqmaj edi. Alaj Bolsada te r ty n c y kere atxanbnda, gbgbmcbq ьгьпа qbjbn tartblbndb.
Ucanb genii erge tarta:
—
Sora ol kertida alqan Bolmazmb?— dee Vaska saqb§land
— Ma, ajxajda, almaqandb... Ma, ma majnama... Biz'a... Ej, telile!
CbBbqladan е§Шв etilgen caeaq tutuvcu suvnu ea§bnda keryndy. Vaskanb aqblbnda век quanclb b^anmaqlbqnb eoldura, ol
caeaq tutuvcunu arasbnda-icinde ne zat e s e da qbtnbldaj edi,
te g e r e k ajlana edi emda $opul-§upul ete edi, suvnu caca edi. Alaj’a
ma, Barbda q u m q a qatb§bB em suvnu ea§bnda
g y z y v c y suvu q maqa xbrbvlaqa qatb?bB, ol zat
suvnu gaqasbna §ав d e e tijdi, em da Vaska веreketli ucaq a qarmae qararqa mbllbgbn atdb.
E tilg e n e$ikcigin асьв, Bir gbjbrmaqa guvuq
maqanb gerge qaqqanbnda, апь seirsinmeklik em
soquranm aqlbq kycledile.
A cbq garbqdan q o r q u e , terl дапьпа genil-genil sekirie агьBeri qacxan maqalaqa qaraj: „Bu nalatla т ь п а qajdan tbq-tbqlama bo Iub easbnnandbla?“— d e e Vaska seirsindi.— D a, Bir arada
Bir дапьг kirivcen edi, eki— kirgeni va век az, san-san Boluvcan
edi. Bblajda va qaracb, Bir дацьг er$ik neda sbnar Bir ploticka
d e g e n adargb caeaqcbq goqdu, k y lk y g e c a — sav maqa gblqbdb".
Kim eilsin e z g e va, kom pasnb Serjozka alq an da Bolmaz,
alaj’a caeaq tutuvcu ici da maqaladan tolue, eski orununa tynene inirden alqa va ear m a q a n d b — eltin m egen d i d e e caeaq tutu vcu­
nu da ьгьпа orununa atbB, yjyn e ketdi.
Vaska skladdan сава edi emda temir cbBbq culqavnu masterskojqa ta§bj edi. Terezecikden ва§ьп eeri qaratbB, Vaskanb anasb
caqbrdb, alaj'a Vaska a§bqa edi; ol ва§ьп eulqae atlambna qo§du.
Busaqatdan oquna yjge earm asa kelmese, Vaskanb ва§ьпа
gavarbq qara pelaxlanb qbjbrdan tutu в sanaj, anasb ana andan da
век qbCbrdb. „Sojarma-sbdbrbrma", „uatbrma-tyjerme", „qulaq1агьпь gbrtarma“ degen sezle Vaskaqa e^itilinnenlerini seeeBin-
68
den , ol апь sezlerin e inanmajbn qojsa da, апь eoj salmamaqlbqbiib seB eein d en , ana adam e§itirge syjm ezca am an i§le Bol ur qa
kerek ed ile, alaj'a Vaska апазьпь esin d en am an umutla ketmej
turluqlarbna аэьгь inanmaj edi i§ e y te v m bnda — bu zatda edi,
anda m bndan sorada kerti b o Iub апь anasbnb ajtxanbn eterge
zamaiib goq edi. Sora ol kesini goluna Barbrqa syjdy, alaj'a Bb­
lajda апь anasb qallaj e se da Bir aq qaqbtcbqnb eulqaj, ariv erk eletgen s e z le в1а caqbrbB ва§Ы ь.
Vaskanb igi kezleri ваг edi emda ol bu qaqbtcbq ва§ха zat
tyldy, B usaqatcbqda albnnan pismodu degen murat в1а qaradb.
Pismo qajda ese da век uzaqda slesar b o Iub qulluq etgen Pavel
degen qarna§bndan kelirge Bolluq edi. Vaska va qarna§b Pavelni век syje edi emda asbrb a§bqqandan tezye-cbdae
eolmaj,
soluvqa-otpuskga qacan kelligin saqlaj edi.
Bu i$ni alma§bndbrdb. 01 i$ge quannan-anb syjgen Vaska
temir cbBbq goeeunuda Buruvqa (xunaqarcalmanna)taqdb em anasb
kergen zamanda qarbvundan kelgenden da ozub mana век ullu
<;umu§ etedi dee апаэьпь kelyne kelirca eetin mbdaxca etie,
yjlerine ketdi.
Vaskanb tuvra kely в1а атап ь tutxan zamanda, ne uru§urqa,
qorquturqa kyre§sen da ajtxanbnb etdiralmaqan qblbqb Bolqanbпь kycynden, acbvlannan anasb sasbr em adam syjer tau§-maqam в1а: „Vaska, oqu“— dedi.
Vaska pismonu ala em апь a^bqbvsuz gbrtbB аса, kesini
sele$gen tau§u в1а гагь eolmaqanbn Bildire. „Bblajda adam i§
в1а kyre$edi, o l’a... oqu-oqu“ dejdi dedi.
— Kesin oqusan'a. Men Mixajlnb ga$b Ivanna oqurqa gyrygen zamanda, o l‘a: qajda xavle ajlanasa, qajda i§sizlej Bulgujsa?
dej edi. Endi va... oqu-oqu— dejdi.
— Vaskacbq, sora men sana seni uroklarbn ycyn uru$xanmambda? dee ters Bolsada anasb kesin tyzsyndy.— Sen urokga kirsiz
boIub ketie urokdan’a sajtanca Bolqanbna
eatmaqnb gaqbB,
ealcbqnb сасьв qajtxanbn ycyn uru§a edim. Vaska pismonu $а]ьв
stolqa saldb, andan sora qo^uncuqnu aldb da suv icerge ketdi
emda tamam inirge deri olturue tururqa olturqanca дапьг quru
andan sora stolnu artbna demenili em tae olturdu, апь к е г у в
Cbdae Bolmaj em artbnda anasb: „Oqu dejmeda, teli!— dee
qbcbrdb.
69
—
Q aranb etese, Bir kesek garbqdan агь gallacb,
Busa
q a t oqujum — dedi.
Qarna§b Pavel alanb razjezdde
zavod
i§lene turq an bn
em anda slesarla kerek eo lq anb n Bile edi.
01 qulluq etgen islene turqan m ekam i§lenis BO§aqanb seвевН, ol t u v q a n gurtuna Barbrqa ono vl a§ xa nb n g a z q a n edi. Ol
anasbndan Bblaj ajtbB tiles g a z q a n edi: „XonijUBUz E g o r n u qbzb
Darijaqa ваг da, Birda qurusada gaj tururqa qatbnbm в1а maца xaqb в1а Bir k o m n a t a n b Berirge eollu q ese sor, ne y c y n d e ­
sen, qb§xa zavodnu kesini kvartirleri Bolluqdu deB um ut eterge
garajdb".
Bu pismo Vaskanb da anasbn da век quandbrdb.
Anasb: „Qalaj igi Bolluq edi e a r b B b z d a Bytev yjdegieiz в1а
Birge ga§asaq“— d e e xar zamanda апь izle v ce n edi. Alaj ‘a alqbn
razjezdde cbrtda izlerge i§ Bolmaqan zamanda, апь saqb§bn
eterge da kerek Bolmaj edi.
Andan sora qarna§b P avel к е в Bolmaj qatbn alqanb seeeBli,
Barbda апь qatbnbn k eryrge, апь qallaj e o lq a n b n Bilirge век
syje edile.
Anasb E g o r n u qbzb Darijanb y sy n d e n Bir
e§itirge da syjm edi.
tuqum
Bir
sez
Vaskadan pism on u siBirie-tbrnaB ala, em da quannandan kirpildee, ol aladan guq anblamasa da, ana eaq alb B olqan-sbzcbqlaq a, tockacbqlaqa, x'arifciklege qaraj: A ndan sora va ne! d e d i.— N e ­
da Biz kesieiz andan E gorn u qbzb Darijadanmb а т а п в ь г ?
Bizni
endi y j y e y z a lq b n n b a m a n yjcyk tyldy, eki komnataBbz, sensaBbz a§
y j y e y z da Bardbla. Birinde kesieiz да§агвьг, Birin'a P avlu§aqa веrirBiz. Ba§xa Bizge n e g e kerekdi?— Basxanb Biz ne eteBiz?
К ев Bolmaj am an eski yjcyklerine bu §uv etgenin, дапь yjny a m an laq a n b n , adam B olm aqan gerde.
va y jn y ojuvnu, ganbdan i§levny em дапьйхаппьдапьпь i§levny q ajq b larb n c b q a rq a n la n b earbnada
uru§xan qatbn, д а§ ьть genii o q u n a k e rly k m e dee,
да§ьпа quaribB-ullu k e lly bo Iu b , kesin nasbBlbqa
sanaB, Barbnada иш§хапьп genii o q u n a
unutdu.
70
14
Art kezyvde Petka в1а §oxluqu to x d a q a n edi*—а]ыь!ь§хап
edile. Petka qalaj ese da, аЦ ьп са Bolmaj kijikge u§a§ b o Iq a n edi.
Bir-Birde ariv ojnaj, se le § e edi, eir-Birde va alajbna qa§bn-Ba§ьп tyjyв, tbnblavnu ije edi emda tolu k y n n y kerynm ej, xam an
keslerini
yjny arBazbnda k e s le r n i Elenkacbq в1а kyre§e-ojnaj edi.
Qalaj ese da Serjozka в1а ol cegyclege saela salqan stoljar
masterskojdan qajtbB kele kynorta azbqnb а11ь в1а Vaska guvun u rq a muraf etdi.
01 gajav golcuqqa euruldu da Petkanb kerdy. Meni keryrle da dee qorqqanca Petka toxdaj em агь-веп Burula, allbnda
ketiB вага edi.
Vaska da b u b o § Bojun, tyrly-qugur ada m nb ga§brtbn qajrb
B u q a r q a ajlannanbn sbmarlarqa onovla§db.
Qatb, issi gel ura edi. C eget daur ete . edi-suvuldaj edi. Alaj'a
Vaska, kesini atlambndan, ajaq tau§undan qorque, gajav golcuqdan Bir дапьпа euruldu emda kekenleni ici в1а az artxaraq
ketdi.
Petka Birca BuqunuB Barmaj edi: Bir tavkelligin дь]ьв савагq a -q a c a r q a te e r e g e n c a ete edi em da genii к е в zamannb qaca
edi, V ask aq a kek en len i ici в1а Barqanb эевевН k ekenleni, a q a c 1апь B y g e r g e kerek во1а edi da, ol апь bzbndan kycden getie
вага edi, Bir toxdaB, q orq q an ca gu za ea boIub tert дапьпа qaraj
edi, andan sora апь bzbndan Birev sy r y e getiB ol asbrb агьqan d an Baralmaqanca, а т а п п ь kem i в1а aqbrbn-aqbrbn вага edi.
Petkanb qorquvu ana kece teBregen Vaska: „01 qajrb Biiqad b?“ — dee saqb§ etdi.
QaraB-qaraqbncb Petka toxdadb. 01 кев zam annb e r g e s y e Нв turdu, апь kezlerinde gblamuqlarb gbltbraubla. 01 ва§ьп т ь daxlanbB eni§ge tutdu em da aqbrtbn ьгьпа ketdi. Alaj'a Bir talaj
atlamnb Barqandan sora, ol daqbda ganbdan toxdadb, ва§ьп qbmbldatdb-Bulqadb em da c e g e t g e ajlanc ajlanbB, tyz V a s k a q a ть1lbgbn atdb.
Q o r q q a n em da апь saqlam aqan alaj Bolluqdu deB turmaq a n Vaska k e k e n le n i artbna sekirdi, alaj'a k e c boIub BO§aqan edi.
71
Petka Vaskanb da kermegenlej, агь-веп qbtnbldaqan kekenleni
§bpbrdaqan tau§larbn e§itdi. 01 qbCbrdb emda gajav golcuq taBa
дапьпа mbllbgbn atdb.
Vaska gajav golcuqqa getgeninde, anda Bir insan da goq edi.
Inirge к ев qalm asa da qatb gel Bolsa da, adam
a d a m q a solu m aq lb q qbjbn Bolurca xava alaj edi.
syjm ezca,
Kekde aur Bulutia gyze edile, alaj'a euzlu-suvuqlu qara bu lutxa qo§ulmaj, ala kynny ne gaemaj, ne ana qatblmaj gyryj
edile.
Bulqannan, adam anblamazca acbqsbz qajqb, qorquv-quvqunluq
Vaskanb qatbdan-qatb ala edi emda ne ycyn ese da Petka вь1а]
век qorqqan daurlu, tbnclbqsbz ceget da alajbna Vaskaqa ki§i em
qar§b, gavca keryndy.
01 atlambna qo§uB, genil-genil atlae terk o q u n a Tixij atJb suvcuqnu gaqasbna getdi, апь gaqasbnda Boldu.
Suv gaqalada esyvcy caqbB turqan xanslanb kekenlerini
arasbnda, sbjdam qum suv eojunnu sarb kesegi qat-qat bo Iub tura
edi. Alqbn zamanda Vaska xar quruda bu gerde guvunuvcan edi.
Suv Bblajda игив earmaj edi-tbnc edi, tyey qatb em tyz edi.
Alaj'a Busaqatda qatbna guvuquraq вагьв qaraqanbnda, suvnu e r g e k eltyrylye em eoqlanbB turqaiibn kerdy.
Qan,b допигсхапь kesekcikleri, qanadan sbnbB ty§gen k esek le
tajaqladan: sbnanla, Biri-Birine tije агь-веп kete daursuz, Bir k ere
c b q a -e o la , Bir kere dum p-tas во1а tu rq an su v n u k e m y k ly ва§ьпd a qorq u vlu §orqalanb te g e r e g in e ajlana tbnclbqsbz g y z e ed ile.
Birda i§eksiz, tyeynde, ведеп i$lennen gerde, arqavla-eaqanala sala Ba§laqan Bolur edile.
0 1 te^indi, alaj'a alqbnca сьцав ta§ajmadb garbq-garbq suvnu
cacbvu в1а kymy§ca gbltbraqan tbrma§bvcu caeaqlanb qorqutama
deB tbpbrdamadb.
Aqbrbn, saq bo Iub su v n u gaq asb n a ty§yB, endi ana $aqrej
B olm aqan suVnu ty e y n ajaqlarb в1а qarmaj em da k e k en len i b u taqlarbndan tuta, o l Bir talaj kere s u v q a k e m y ly B -k e m y ly e su v dan Cbqdb em aqbrbn-aqbrbn yjyn e ketdi.
Y jlerinde ol erig ie tura edi. A m an-qarbvsuz a$aj edi, Bilmej
su vu B olqan qo§unnu su v u n te k d y , stolnu artbndan daursuz
aqbrbn, acbvlanbB qa§bn-ea§bn da ty jy e q o ed u .
72
Ol Serjozkaqa Bardb, alaj‘a Serjozka kesi da acbvlana edi,
ne ycyn desen, ytyrgy в1а Barmaqbn kesgen edi da ап ь в а г т а q b n a ol saqatda iod gaqqan edile.
Vaska Mixajlnb да§ь Ivanna Bardb, alaj'a а пь yjynde taemadb;
ol zamanda ol kesi da yjyne qajtdb emda zamanbnda, kecikmej,
alqaraq gatarqa onovla§db.
0 1 gatdb, alaj’a daqbda guqlamadb. 0 1 вьКьг дькць gajnb
e s in e ty$yrdy. B y g y n kyn tbnclbqsbz, taesbz ana aman
(апь
к у п у B olm aqan) kyn Bolqanb y c y n k e r y n e Bolur edi, a na вь1tbrqb gaj дь1ь em igi k eryn d y.
Ekskavator q a z q a n e m ва§ьп t y e y n e ajlandbrqan talaqa da;
s u v u garbq em taza Bolqan Tixij s u v c u q q a da; Birgesine ariv,
acbq, garbq suqlanc kynlerin Birgelej, Biri-Birin syjyB a§brbvcu
P e tk a q a da emda ol oqaj esen, alanb eski yjcyklerin ojqandan
Beri, ne ese da mbdax bo Iu b , erigie qajrb ketgen i da e e lg ili bo Irnaj razjezdden ketie qalqan Ivannb да?ь Ivan muxar erkek ki§dikg e d a o l Bilmej turqanlaj b u ? uv etdi-qajqbrdb. Qorturav tau$ в1а
c m mbdax tau§ в1а qbCbra turqan zamanda Bicen orunda guqlaB
qalbB, Vaska kesi sy jg e n em ana $aqrej ty§le k e r y v c y , g u g u k n u
da qajrb tas bo Iu b - ucub k e tg en i e e lg ili tyl edi.
0 1 zamanda ol axsbndb, kezlerin gaedb e m d a aqbrbn-aqbibn
guqlaB в а $ Ы ь .
Ana $aqrej B olm aqan Bir дапь ty§ keldi. E m alqbeurun
m u tx u z Bulutlanb aralarbnda aur em kesi da Bulutxa u§a$ giti ti§,
altbn matallb karas caeaq gyzdy. 0 1 caeaq tyz Vaskanb caeaq tutu vcu su n a— апь taea g yzd y, alaj‘a c aeaq tu tu vcu cu q alaj gitgecik edi,
o l karas cae a q 'a alaj mazallb e d i— V aska q orq q an d an Bblaj ajtbB
qbCbrdb: ,Q a§cb qlaL Qa§cbqla!.. £ e n i l o q u n a caeaqtutuvcu ullu
avn u keltirigiz, ansb bu m en i caeaqtu tuvcum u da дыЧьв ketie
qaladb". Qa§cbqla:— „Igidi, eo lsu n , Biz eu sa q a td a n keltirejik, alaj’a
Biz andan alq a ullu qonuravnu qaqajbq" dedile.
Ala— Z b n L гьп!.. гьп!.. гьп! deB q o n u r a v n u q a q b B ва§ladbla.
Ala q o n u r a v n u u l l u -в е к q a q q b n c b c e g e t n i a rt b n d a , Aljo$inonu Ba§ bna -k ekg e ot в1а t y t y n B a q a n a b o Iub cb qdbla. Bytev
a d a m l a v a Bir-Biri в1а sele$dile, qbCbn>§dbla:
—
Ot ty§gen. 0rten! Bu ot ty§gendi-ertendi... Bu в е к kyc-
ly ertendi.
73
01 zamanda Vaskaqa anasb Bblaj ajtdb:
— Vaska, tur, qoB.
Anasbiib tau§u век zbUbrdaB cbqqanbnb k ycyn d en em da ol
oqaj acbvlannanca Cbqqanbnb seeeB ind en Vaskanb, kim Bilsin,
e z g e va bu m eni ty$ym
Bolmaz, kerti eolu r d e e
k e ly n e
keidi.
01 kezlerin acdb. Qaranb edi. Qajdan ese da uzaqdan ma-
§inanb, tramvajnb qonuravunu urulqan tau§u e§itiline edi.
— Q o b , Vaska,— deB anasb qajtara ajtdb, c ardaq qam in da qara.
Aljoijino kyje eolur dejme.
Vaska genii o q u n a kencegin kijdi emda qbnbr-tegerek aj1апьв cbqbvcu Basxb§cbq в1а cardaq qa mindi-erledi.
Arqavlanb artbq cbqbB turqanlarbna taesbz iline,
tbriblaB c jitiv c y
ter e zecik ge
getdi em da Beline
quld u .
ol adam
deri su-
Kece qara, gulduzlu kece edi. Zavod plo$cadkanb, skladnb
a rq b ganlarbnda kecegi cbraqlanb-fonarlanb otlarb mutxuz gbltbraj edile, cbqqan em kirgen semafornu onda solda da
qbzbl
signallarb acbq gana edile. Allbnda Tixij
atlb suvcuqnu suv
kesekcigi qarbvsuz garbqnb ьгьпа веге edi.
Alaj'a anda qaranbda, suvn u агь ganbnda, Aljo§ino Bolqan
gerde adam k e r m e g e n c a daurlu cegetn i artbnda ne ot дапдап,
ne gelde u c u b Barqan giltinle neda guqlana turqan otnu ty ty n y
goq edile. A nda adam ici в1а e t y e q olundan
k elm ezca ullu qaпщьпь aur, qalbn p o lo sa sb gata edi, ol qaranbdan klisa q o n u ravhu aqbrbn ajaq в1а BasblbB q a q b lq a n tunakb tau§u k e ­
le edi.
15
Qanb, ariv ijisli Bicenden etilgen geeen -ti?. Ti§ni salqbnb
Bolqan ganbnda m eni gajav golcu qdan qaraB kiiji k erm esin d e ­
g e n murat в1а arbqan P etka BuquB gata edi.
Kesi дацьг, ullu e m saq qarqa, апь e s l e m e j , ti§ini ва§ьпа
сапсь1ьв arb-Beri q bmbl daj turqan uzun q a z b q q a a u r lu q u n salbB
qond u-olturdu, Petka allaj Bir aqbrbn gata edi.
74
Qatb, gbltbrauq qanat tyklerin вигипи в1а tbnclbqlb tyzete,
qonim tura edi. Petka da syjmegenlej, ада Bblaj
tolturue ornatmaqlbq qalaj tbnc Bolluq edi dea
umut etdi. Alaj'a bu esinde Bolmaj turqanlaj esine kelgen aqbl
o l unam aqan, syjmegen, ol q o rq q a n ва§ха aqblnb-esni esine kel-.
tirdi emda ol Betin qol ajazlarbna eni§ge tutuB saldb.
‘ Qara q a r q a , saq, qorqa, ва§ьп Bir дапьпа e u r d u emda eni§ge qaradb. Birda a§bqmaj qa na tla rb n gara§dbrdb-tyzetdi, ol ti^ni
в а § ь п а сапсь1ьв t u r q a n q a z b q d a n u c u b вагьв, mijik qajbn te re k ­
ni ка§ьпа q o n d u emda an d a n syjyB-seirsinie, kesi дадьг gblaj t u r '
q an ga§Cbqqa kezlerin gandbrbB qaradb.
Petka ва§ьп keltyrdy. £o ln u Aljo§inodan Serafim ana qarna$
kele edi emda Bir atnb B a§ b n d a n tutuB elte edi: Birda i§eksiz ganbdan
nalla s a ld b r b r q a elte Bolur edi. Andan sora gajav golcuqnu qajtbB yjlerine ketiB B a r q a n Vaskanb kerdy.
01 zamanda Bilmej turqanlaj tanbB qojmaqlbqb в1а guncuqan Petka qbtnsbz Boldu: ol V askaqa Vaska gajav golcuqdan
cegetge Burulqan zamanda kekenleni icinde goluquB qalqan edi.
Sora, Vaska neni ese da вШв BO§ajdb neda neni ese da tanbmSbrajdb, ansb ol апь ьгьп soqmaqlae апь bzbndan qaraul bo Iub
nek ajlanadb?
Sora
syjsen да§ы, syjsen д а § ы т а , alaj alajsbz da i§
acbllbqdb.
Alaj'a Petka, Vaskanb caqbrbB, ana харагпь Barbnda ajtbr
orununa, ol kezlerin q u rq a q etginci syrtdy emda Bir adam qa
Bir дапьг sez ajtmazqa qatb onov etdi. Kesleri acsbnla, kesleri Bilsinle emda ana ne eterge syje esele da, eterge syjgenlerin вагьпda etsinle.
Bu muratb в1а ol q o e d u em da ol tbnclbqlbraq, magalbraq
Boldu. Aqbrbn ol, ol кегув Bolm avcu aljo§in c e g e t §uvuldavcu
c e g e t Bolqan gerge qaradb, tykyralqanbn tykyrdy em da aman
o l tuvra gerde
cecrrie §koknu
sele§alqanbn sele$di.
01 kesini art ganbndan— Petka! degen tau§nu esitdi.
01 kirpilendi, artbna euruldu emda Mixajlnb да§ь Ivannb
kerdy.
' •’
Q art:— Seni ki§imi tyjgendi?— dee sordu. Oqaj... Хь, kim
Bolsada д а п ь п а ть tijgendi? Alaj da tyl ese... Da sora seni k e z ­
lerin alaj o qu rsu z em suvlu nekdile?
75
— Erikgen e t g e n m e — d e e qbsxa диав eerie, Petka Bir дапь­
па Buruldu.
— Allaj erikgen qalaj eoladb? Bir k e z y v d e xaman garbq
«din, endi va ki§ida guqda Bilmej turqanlaj erikgen etese. Q ara­
cb, V askaqa, Serjozkaqa, qalqan ga$Iaqa. Ala xar quruda ne i§
Bolsada Bir i? в1а kyre$edile, ala xar zamanda da Birgelejdile.
Sen'a xar zamanda kesin ganbzsa da ganbzsa. S y js e a s y jm e sen
d a erigirikse. Birda qurusada sen mana kele turqa edin. Ma
Baras kyn sir adam в1а m en B edenele tutarqa earlbqebz, syje
« se n , Biz seni da B irgeeizge eltireiz...
Mixajlnb да?ь Ivan Petkanb sbrtbna q olu в1а qaqdb em da
Bildirmejin Petkanb arbq Bolqan e m qurqaqlannan eetin e o q a r 1ьп qaradi. da Bblaj ajtdb:
— Seni a v ru q a n c b q b n eolurm u? Kim Bilsin seni n e n Bolsa­
da avruj eo lu rm u ? Qa§cbqla апь eilm ejdile da xam an mana вьlaj ajtbB tarbqadbla: „Ma Petka Bblaj salqbn emda m bdaxdb*.
— M eni ti§im avrujdu— d e e Petka tavkel boIub ajtdb-razb Boldu.
— Sora ala а п ь т ь anblajdbla? Mixajlnb да§ь Ivan, ala Bir zat da
anblamajdbla. Bblajda m eni ti§im alajsbz da avruj turqanlaj, ala
va xaman nek da nek dejdile.
M ixajlnb да§ь Ivan:— TartbB albrqa kerekdi!— dedi. bzbma qajtbB kele, m en goldan feld $erge kirirm e da andan tilerm e, ol дапьг Bir tartxanlaj qarae-qaraqbncb sen i ti§ini а1ьв
qojar.
— Mixajlnb да§ь Ivan, m eni... Ti§im endi alaj век avrumaj<db, bu ty n e n e век avruj edi, e y g y n ’a sav boIub Baradb— d e e Bir
talaj г а т а п п ь tbnblaqandan sora Petka anblatdb.— B y g y n
meni
ti§im avrumajdb, в а § ь т avrujdu.
— Ma, kerese! Alaj alajsbz da, syjsen s y jm e s e n da er ig e se.
Kel feld§erge Barajbq, ol nellaj Bolsada Bir mikstura neda poro§ok Berir.
S a v ti$lerin mbstb mikstura в1а, ась poro§okla в1а kyjdyryrlerin, bu qadar nasbesbzlbqnb во$ав artlarbna geter zamanda а!ьгiarbn cbrtda sy jm e g e n Petka, saq, qorqa-qorqa s e z le izlej: „M eni
B ygyn в а § ь т век avruqan e d i “ d e e
s e z y n toxdatmaj eardbr■db.— Хь, alaj avruj edi!.. Alaj avruj edi!.. Alaj'a endi avruqanb
s a v Bolqanb igidi.
76
—
Ma kerese, ti§lerim da avrumajdbla, ва§ьт da igi Boldu
Mixajlnb да§ь Ivan, cal eolqan sarqalqan mbjbqlarbnb tyelerinden aqbrbn kyle-b$ara: „Cbrtda igi Bolqandb.* dee диав Berdi.
„Igidi!— dee Petka kesi allbna axsbndb.— Igidi/ alaj'a alaj век
igi tyldy."
Ala gajav golcuqnu uzununa ketdile-eardbla emda avue tur­
qan eazbq qaralqan aqacnb ysyne solurqa olturdula.
Mixajlnb да§ь Ivan tytynv eolqan xurguncuqun aldb, Petka
va tbnblavnu ijis, апь qatbnda olturdu.
Mixajlnb ga§b Ivan alajna Petka ana genii oquna qbSblba
emda апь eo§-icinde guqu Bolmaqan geninden tutxanbn eildi.
Qa§cbqnb Beti aqarqanbn-aman eolqanbn emda erinleri qal~
tbraqanbn кегув, qart: Sen ne etese?— dee sordu.
Petka tbnbladb.
Kim ese da guvuqla$a kelie, qbnbr-mbnbr aur atlamlarb в1а
дьг gbrlaj edi.
Bu Bir tyrly, aur em maqanasbz дьг edi. Ala§a, esirgen tau§ qaranb-tunakb Bblaj-Bblaj gbrlaj edi:
Ie-exa! Bara edda, ex-xa-xa...
Ma alaj eardbda, axa-xa...
Em keldi— Ex-xa-xa...
Exa-xa! D -ь axa-xa...
Kek kelge вага turqanlaj golda aga§xan zamanbnda bu P et­
ka e§itgen ma ol aman дьг edi. £enini euvununa qatb qadaIbB-ilinie, alqbn tanbjalmaqan дьгсьБьп keryrge saqlae, ol qorqqandan kekenlege kirie eu q u e gara§db.
Butaqlaqa iline, век kycly tentirej, arь-eeri avarqa gete, Ermolaj ajlancdan cbqdb. 01 toxdadb, tyjylynnen ва$ьп Bulqadb,
nege ese da earmaqbn kergyzye camlandb emda tbnblavnu ijie
andan da агь ketdi.
Mixajlnb да§ь Ivan Ermolajjja Petkanb qorqutxanb ycyn
acbvlanbB: ,Ej, araqbnb а§хь easxansa! dedi.—-Petka, sen'a ne
etgenligin edi? Хь, esirgendi da esirgendi. Bizde alaj агь-Beri
cbrmala ajlannanla-xavlele azmbdbla?
Petka tbnbladb. Апь qa§larb qbmbldadbla, kezleri gbltbradbla,
qaltbraj turqan erinleri va Biri-Birine qatb qbSbldbla. Esinde bo Imaj turqanlaj апь Beti Bir ась, oquzsuz b§arbv aldb. Ne ese da
77
Bir igi kerek li zatnb misaqatc bq da anblaqanca, ol аг ь - в е п ganlamazca qatb o n o v e t g e n c a Boldu.
Qartnb tyz kezlerine qaraj, ol: „Mixajlnb да§ь Ivan, bu E r ­
molaj Mixajlnb да§ь E gornu eltyrgen edi da...
Razjezdden Aljo§inoqa Serafim ana qarna§ kece ullu golnu
^ajdaq atxa da minie, xalqn'b qajqblb-tbnclbqsbz eterik харагь
в1а савьв kele edi. O ram cbqqa at в1а савьв CbqbB, ol ullu sbBbrtxb sae в1а qbjbrdaqb yjcykny terezesin qaqdb emda Igonkin
<iegen ga§ ad am q a genii o q u n a predsedatelge deri сав dee qbсы ь в , ki$i, qaranb terezeleni qatlarbnda atbn toxdata emda kesini
negerlerin caqbra, andan arbda савьв ketdi.
01 p r e d s e d a te l n i y j y n y qaeaq e§igin век qatb q a q d b . 01
•e§ikni асхьпсьп da saqlamaj, c a l m a n n b y s y в1а ty§dy, e§ik qblbcпь a rtb na t y rt dy , atbn kijirdi e m d a q a q b l q a n n b e§itie q a j q b l b
B ol qa n adamla, o t n u g a n d b ra qatb§bB, arb-Beri gyryj t u r q a n yjge
m b ll b g b n atbB kirdi.
Xar kimda Bilgen tbnc Serafim ana qarnasnb Bblaj tavkel-allbna игив, ujalmaj, Bujuqmaj kirgenine seirsinie, predsedatel:— Sana ne
Bolqandb ne etese?— dee sordu.
Q u ru q a n qannb mutxuz taBlarb-tamqalarb
в1а kirlennen em cecme в1а te§iklennen, виг§и
uzun-uzun Barqan qumac kartuzun stolqa ata,
Serafim ana qarna§: „ M a “ dedi.— Ma, siz ваrbqbzda qbrblbB qalqa edigiz! E g o r guqqada
q acm aq an d b da, апь Bizni cegetde eltyrye ketgendile da.
Yj adam dan toldu. Kesini teni Mixajlnb да§ь Ivannb k e ry r
ycyn, Aljo§inodan §axarqa Barbrqa teBregen zamanbnda cegetde
^ajav golcuq в1а razjezdge вага tu rqan zamanbnda Egornu eltyrgendile dee Birinden-Birine xapar gajbldb.
—
Апь Ermolaj e ltyrgen d i em da e lg e n n i kartuzun k e k e n le d
tysyrgendi, andan sora xam an c e g e td e апь izleB ajlannandb, alaj
Bolqanb ycyn 'a taBalmaqandb. K artuzqa ада§ьв ol Bolqan дапь
taea Bara-Barqan ma§inanb g y r y ty v c y n y ga§cbqb ty ee g e n d i.
0 1 zamanda gbjblujan ellileni allarbnda tamam acbq garbq
u rqanca ga§nadb. 01 zamanda alajna guqda Bilmej turqanlaj кев
zat Belgili Boldu em anbla§bndb. Anbla§bnm aqan дапьг Bir zat
ваг edi: ol da M ixajlov E g o r d e g e n bu igi век em ь§апць1ь
78
g o ld a § , kazna асхапь B ir g e s in e а1ьв-иг!ав, ajbBlb-Bedi§li B u q u r m a n db
d e g e n x a p a r - u m u t qalaj e m q a jd a n c b q q a n b t i - c b q a r q a q o l u n dan k e l g e n i n anblaja lm a j edi:
Alaj'a olsaqatda oq una, апь anblata, ваэьпцап1апь arasbndan, e§ikleden asxaq Sidornu ве1упув-ве1упув, дапь qbjnalbB ajtxan tau§u e§itilindi, ma ol апь в1а E gornu qacmaqlbqbnb xaqbndan sele§gen zamanda xar quru Bir дапьпа виги1ив ketis qalbvcu Sidornu tau§u cbqdb.
— Axa Ermolaj! —dee qbcbrdb ol.— Kimni sautudu? Xar вагьda ga§brtbn gara§dbrblqandb. Alaqa elyin az Bolqandb... Alaqa
nalat вег... Асхапь eltedi... Апь topuldatdb! Andan sora v a —qacdb...
Guducu-amanlbqcb! Ellile: „Acxa qajdadb?“— dee qajqblb Boldula.
Kolxoz ваг edi - Bolluq tyldy... Bicenlikni ьгьпа Sbjbrajbq... Axa
Ermolaj! Barbda... Barbda... Qa$brtbn-ta§atbnmb etilgendi!
0 1 zamanda andanda kycly, andanda ullu sele§i§dile. Yjc y k d e tar Boldu. K enine acblqan terezeled en em esikleden асьуluq em acbq gan avrutue qajqb-BU§uv etie qbCbrmaqlbq oram ­
q a cbqa edile.
— Bu Danilni isidi! —dee kim ese da qbcbrdb.
— Bu alanb i§leridi! —dee tort ganbndan Busjuvdan,
асьmaqlbqdan q b C b r q a n la n b tau§larb cbqdbla.
Alajna klisanb qonuravu quvqunnaca qaqbldb, em апь qalbn
qaltbrae zbnbrdaqan tau§larb syjmemeklik в1а em acbvluq в1а gyryldej edile.
Kesini E gorunu qacmaqlbqb ety ryk bo Iub elgenine quanmaqlbqdan.quanmaqlbq qatb§xandan acbvdan qalaj eterin Bilmegen Sidor kesini erkinligi в1а
ana ki§i Bujruq eermegenlej, qonurav Bolqan gerge
e rle e acbvdan esirgen adamca naeatnb ura ediqonuravnu q a q a edi.
— Ajmbsa ursun. Tijmegiz! dee Serafim qbCbrd b.— Barbnda q o z q a s b n . Zaman ertde Bolqandb!
Otla gbltbraj-gana edile, terezele kenlerine acbla
edile, qaeaq e$ikcikle ac bl qan tau§ ete edile, e m d a
ne pelax Bolqanbn, b u qara q a n g a v q a n n b ne zat
Bolqanbn, daur nek Bolqanbn, qbCbrbqla, q o n u r a v
q a q b lq a n tau§la ne i§le, ne ycyn Bolqanlarbn Bilir
y c y n Barbda plo§cadxa caedbla.
79
01 zamanda va кев zamannb icinde Petkanb Bblaj
qatb e m
tbnclbqlb guqlaqanb bu ed i— bu ^olqa deri alaj qatb guqlam aqan
edi. Barbda ketdi. Barbda aur, апь alaj Bilmej turqanlaj em qatb
kycly BasbB-ezie turqan avdu em Bir $агь atbldb. 01 кев zam an­
nb ^anbdan term ilgen-azaelannan edi. Q a lq a n ga$cbqlaca allaj
$a§cbq, Bir k esek e xd em irek , Biraz tavkelirek-tirirek, Bir k e z y v d e acbq ta?a aman inneti Bolm aqan, Bir-eirde tbnc e m xbjlacbraq, ol kesini alaj ullu da Bolm aqan pelaxb y c y n qorqm aqlbqdan
кев zamannb ullu i§ni да§ьгьв turqan edi.
Esirgenni Qbrlaqanbn е§Шв, ol qorquB, yjlerine qacarqa teeregen zamanda аЫьв turqan kartuznu kergen edi.
01 kesini kartuzun kom pasb в1а kb rd b k n b y sy n e salbB, kartuznu
k e r d y em d a bu qolan kartuz Bytev te§iklennen em qan qurue y s y n e
qatbB хь1ьть1аппап E g o r n u kartuzu Bolqanbn eildi.
0 1 qaltbradb, kartuznu ty§yrd y-qolund an ijdi, kesini
zun da em kom pasbn da unutue, e lym qara qacdb.
kartu­
01 кев kere cegetge earbrqa kyre§gendi, агь вагьв anda
kartuzun а1ьв em ol nalat kompasnb da ne suvqa, r.eda mbrdbqa atarqa murat ete edi, andan sora va taexan zatbnb харагьп
ajtbrqa, alaj'a xar kezyvde adam anblamazca Bir qorqmaqlbq £a§Cbqnb kyclegen edi, emda yjlerine ol ^uqnuda almaj quru galan
qollarb в1а qajta edi.
Alqbn meni kartuzum icinde urlannan kompasb в1а cecme
в1а eleklennen kartuznu qatbnda turadb— dee ajtbrqa апь tavkeiligi $eti§mej edi. Bu xajbrsbz kompas ycyn Serjozka tyjylgen
edi, Serjozka da aldannan edi, em ol kesi, Petka da £a§Cbqlanb
qatlarbnda bu tutulurqa unamaqan guducuqa nenca kere aman
sele$gen edi-uru§xan edi. Ki§ida Bilmej turqanlaj ol kesi guducu-urlavcu bo Iub cbqsa. AjbBdb! Апь esine ty§yryrge da adam
qorqar kieikdi! Serjozkanb igilik etmezligini ysynden sele§megenlej da atasb da igi а§хь tyjerik edi. Daursuz em ol Bbstbrblqan
qbSblqan edi tbnc eolqan edi, xar zatnb £а§ыа em euqundura edi.
Qanbz tynene inirde ol Ermolajnb gbrlaqanbndan вШв tanbqan
zamanbnda emda апь— Ermolajnb cegetde neni ese da izlegenin
Bilie, Mixajlnb ^а§ь Ivanna allbndan oquna easlae $uqnu $а§ыmaj, kertiligi eolqan zatnb Bytev харагьп ajtdb.
80
16
Eki kynden sora zavod i§lenn.en gerde prazdnik Boldu. Ertden в!а ertde o q u n a muzbkacbla kelgen edile, kecirek §axardaq b zavodladan delegasijala, pioner otrjadla em dokladcbla kelirge kerek edile.
Bu kyn quanc tbBbrlb bo Iu b , ва§ korpusnu tyB tasbn salbv
Boldu.
Bu Barbda век seir Bolurqa garavlu Bolqan edi, alaj'a bu
kyn o q u n a Aljo§inoda eltyrylynnen predsedatelni M ixajlov E g o r ­
nu asbrav-BasdbrbV ваг edi, апь e ly g y atblbB Butaqla, сырь1а
в1а aasdbrblbB, adamla va c egetd e teren, qaranb дагпь ty e y n d e
‘turqanlaj taexan edile.
Qa§cbqla da cajqala edile, qajrb вагы1агьп Bilmej edile.
— K eligiz A ljo§inoqa Barajbq, агь Barsaq ig id i— dedi Vaska.
Z avod дапьг Busaqatda i§leniB Ba^lannandb. 01 xar zamtinda вьlajda Bolluqdu. E g o r ‘a cbrtda Bolluq tyldy, endi Biz апь k erlyk
tylByz, ol Bizden, Biz Bir z a m a n d a da k e r m e z c a , е1ув q o r a j d b —
dedi.
— Siz Petka в1а Aljo§inoqa Barbqbz, m en'a mbnda. qalajbin
dedi Serjozka,— Artda siz mana xapar ajtbrsbz, men da sizge xapar ajtbrma.
— Bolsun,— d e e Vaska razb Boldu. Kim Bilsin Biz kesieizda
tygel tausulquncu artbna geterge da eolur eseg'a... Petka, qamcileni qolqa! Hajda atlaqa minejik da caeb§ajbq.
Issi em q u rq a q gelleden sora kece ganurcuq gavqan edi. Ertdeni acbq-cuvaq em suvuqsuratxan e rt d e n Boldu.
Куппу к е в B olm aqlbqbndanm b edi da e m d a -а п ь 'tajaqlarbnda sbnm aqan, агь-веп B ygyle turqan Bajraqla tiri qbtntldaj e d i ­
le da andanmb-anb y c y n m y edi ese da, o q e s e gbrlavcu rnuzbkaedile da em d a zavod plo^cadkaqa tert
ganbndan adamla BasbiibB вага edile da апь y c y n m y edi ese da,
qalajda bolsun qalqan zamanladaca Bolmaj, adamla век garbq
edile. Ojnarqa, агь-веп sekirirge, k y ly r g e, garbq Bolqaiica r,olmaj, uzun, uzaq zamannb Barbllbq g o lq a go lo v cu Bolurqa teeregenini allbndaca, artbnda qalqanna da Bir k esek q a jq b iq a n zam anbndaca emda ol Barlbq golunu ахьгьпа g etgen zamanbnda
g o lu q u ru q , kerlyk дапь zatlanb, k ere turm aqan zatlarbnb k e rgen
сь1а Birikmej gyryldej
81
zamanbnda, ol ganblbq век Bolumunu tyrlendirgen em quandbrq a n zamandaca alaj quanmaqlbq edi-garbqlbq edi.
Bu kyn E gornu asbraqan-Basdbrqan edile. Bu kyn aljuminij
zavodnu em ва? ullu korpusunu ty e ta§bn salqan edile. Bu kyn
o q u n a № 216 razjezdni ol atbn tyrlendirie, апь atbna „Kesi ucuvcunu
qanatlarb" пь stansijasb d e e ataqan edile.
£a§cbqla BirigiB gortuv в1а gajav golcuqnu arb-Beri сава
edile. K e p y r c y k n y qatbnda ala toxdadbla. Bblajda gajav golcuq tarcbq
edi, апь eki дапь в1а mbrdbCbq ваг edi. А1апь allarbnda ala taва adamla kele edile. Qollarbnda naganlarb в1а tert m ilisioner—
ekisi artlarbndan, ekisi allarbnda— y c tutulqan adamnb а1ьв kele
edile. Bbla Ermolaj, E gornu да§ь Danil
em
Petunin edile. £ a n b z Zagreein
d e g e n garbq
k elly kulak goq edi. 01, ol klisanb qonuravu
q a q b lq a n -g y r y ld e g e n k ece o q u n a ne i§ Bolqanbn,
qalqan xalqdan alqa Bilgen edi em d a kesini
rbsxbsbn m ylkyn da atbB, qajda Buqqanbn da
ki§i Bilmej Buqqan edi. Bu seir i§ni кегув,
ana qararqa suqlanbB, ga§cbqla gajav golcu q n u
em qbjbrbna савьв Bardbla em da tutm aqlaqa
gol qoja, ala Barqan goldan ganlaj Ьць1а§ьв
toxdadbla.
Vaska,
negerini
Beti tyrlennenin-aman
Bolqanbn eslee: „Petka, sen qorqma!" d e e §bBbrdadb.
— Men qorqmajma— dee Petka диав Berdi.
— Sen, men alanb kergenimde
aladan qorqqan etgenme
deemi umut etese? dee tutmaqla alanb qatlarb в1а ozqan zaman­
da Petka alaj qo§du. — Men siz telileden qorqqanma.
Petka alaqa uru§sa-aman ajtsa da em d a adamnb дапьпа tijgen
allaj s e z le y c y n апь keregin B erirge-qaqarqa kerek edi, alaj’a
ol V ask aq a alaj tyz, alaj ariv-syjyB qaradb, Vaska k y lg e n da etdi
em kesi Bblaj ajtbB kom anda Berdi:
— T er tg y llev g e !
E gornu asbradbla-easdbrdbla, qaebrlada Basdbrmadbla, апь elni
artbnda, Tixij atlb su vcuqn u mijik qbm>r gaqasbnda Basdbrdbla. Bblajdan-E gornu qaBbrb e o lq a n gerden, erkin qara eudaj cajqala-teg y l e turqan tyzle da, ol qatbnda qatb-ullu kyre§ gan nan -eolqan,
suvundan Bolqan Zaeelinni tyzy da keryne edile.
82
Апь Bytev el вавьпьв, Barbda вагьв Basdbrqan edile. Za­
v o d i§lennen gerden i§ci delegatla da k elgen edile. $axardan doklad eterik adam da k e lg en edi.
Qatbnla inirden oquna, кев gokgacbqlarb в1а, gaznb acbqala gannan tyrsynyn suratlaqan, век ullu em cacbla-tegyle, cajqala
tu rq a n keken доввипи cacaqlb iteurun terekleden q a z b B alqan
edile emda апь teren ть1ь сицигпи ва§ дапьпа ornatxan edile.
— Caqma qoj.
Qa§la tyzlede Bitivcy gokga xanslanb gbjqan edile emda aur
во? (prostoj) gokga xanslanb cij naratdan etilgen,
elykny
salbvcu ja§cikni (groenu) ysyne salqan edile.
01 zamanda icine elyk salbnbvcu ja§cikni keltyryB eltdile. A1
qaumda ekevlende alqbn eronirovan ma^inanb gyrytyvcy, Basdbrb v q a inirde o q u n a kelgen qart Mixajlnb да§ь Ivan elte edi.
01 revoljusijanb gana tu rq a n оОагьпь qatbnda postda elgen, ke­
sini ga§ ot b§brbvcusun (kocegarbn) em art goluna elte edi.
Qartnb atlamb aur edi, k ezleri va gblamUq g u q u em adamпь qorquturqa garavlu edile.
Petka в1а Vaska, ergeraq duBBurcuqqa ег1ев, qaBbrnb q a ­
tbnda syeliB tbnblaj edile.
$axardan ala tanbtnaqan Bir adam sele§e edi. 01, апь tanbmasala da alaj’a ol e lg e n E g o r n u ertdeden igi tanbqanca-Bilgenca emda
83
aljo§inci ellileni, alanb yjlerin da, alanb n e g e qajqb etgenlerin da,
akgbllb iiolurlarbn em kellerine ne zatla kelgenlerin da век igi
nilgenca sele§e edi.
.01 Be?fbllbq plannb, ma§inalanb minleni y s ynd en em da ucu-qbjbгь Bolmaqan kolxoz tyzlege c b q a t u r q a n em c b q a r q a вогсIli o n - o n minle в1а traktorlanb yslerinden sele§di.
Barbda ana tbublaj edile.
Vaska в1а Petka da tbnblaj edile.
Alaj’a ol san-san, Bir-Bir q b j b n l b q l a
em e l y m l e - q o r a v l a
Bolluq, aur qadalbB kyre§gen kycny s a l m a j , demenili,
qagbqmaj
kyre?gen-kyre?siz, дадь g a § a v n u B o l d u r a l m a z s a em i § l e j al m az sa
deB апь, xaqbndan da sele^di.
© lg c n Egornu alqbn topraq в1а B asdbrblbB, qum qujuluB
Bo^amaojan qaBbrbnb qatbnda ада inana e d ile — kyre§siz, e ly m s y z qoram sbz дапь ga§avnu izlem enzligine inana edile.
Ада Vaska в1а Petka da inana edile.
B ygvn prazdnikdi, ne ycyn desen, qatbBbzda дадь mazallb
zavodnu korpusunu tyB ta§b salbnadb degen zamanbnda emda
Bblajda, Aljo§inoda, elgenni Basdbrbvla Bolsala da, sez sele§genni
tausu tiri em qatb-demenili bo Iub dunjanb zbnbrdata "edi.
Alaj’a zavod i§lennen gerde prazdnik Bolsada, ol Birsi, razj­
ezdde qalqan Serjozka i§cile ga§avcu т е к а т п ь ва?ьпа ег!ев,
dokladbna tbiiblaqan orator prazdnik-prazdnikdi, alaj'a xar qalajdada k y re § toxdamaj Baradb, ne qalqan is i§lennen zamanda
neda prazdnik zamanda toxdamaj, вагьпь ysy в1а da kyre§ вагаdb— deB ajtdb.
Sora xon§u kolxoznu e lty r y lg e n predsedatelini y s y n d e n saqbnnan
zamanda, Barbda e r g e qoBUB, Berklerin aldbla, muzbka va prazdnikde qara kijgen-m bdaxlbq та г § п ь soqdu.
Anda da Bblaj ajta edile, m bnda da Bblaj ajta edile, ne ycyn
desen, zavod la da, kolxozla da — вь1а Barbda Bir sav zatnb Birer
kesekleridile-.
M b rd a xar kimni ne saqb§ etgenlerin, ne zatda akgbllb boIq a n l a rb n emda ne zat eterge kerekli Bolqanlarbn, ala 1апьтаq a n , §axardan keliB doklad etgen adam, ertded en Beri em igi
Bilgenca sele§geni y c y n da, d e B B a n c b q n b ysynde syeliB ty Bynde
ведепде qbjbrb getgen suvnu qalaj Borquldaqanbna qaraB tur-
84
qanlaj, alajna Vaska kertida Barbda eir sav zat Bolqanbn Bytynda gitirek esledi.
№ 2 1 6 razjezdde— B ygynny kynden ва§1ав а1ьп tyrlendirii?
„Kesi ucuvcunu qanatlarb" stansijasb atadbla, Aljo§inoda, дапь zavodda, bu elyk salbnnan ja§cikni qatbnda syeliв turqan, b u adamla da,
alanb Birgelerine va ol da,. Petkada— вь1а Barbda sovet gurt de*
gen atb alaj Bolqan Bir sav mazallb em qarbvlu zatnb Bir kesek-
cigidile.
Bu во^-tbnc em acbq aqbl апь s a q a jq a n -q o z q a lq a n
qatb-demenili ornaldb.
ва§ьпа
Tyrly-qugur em ana anbla^bnmaqan cajqalbv tutxan-kyclegen:
— Petka, kertidi da, Petka, seni в1а meni da ne E g o rn u eltyrgenca neda qazavatda ©ltyrsele eltyrme qoj ne?.. Biz qajqbrmajBbz!
Vaskanb kelyne' k elgen len i emda апь ne ajtbrqa syjgenin,
апь Bolumun tanbj: „QajqbrmajBbz!" d e e Petka qaja tau$ca qajta ajtdb. Qanbz esinde qalsbn, Bilemise, Bizni к е в -к е в ga§aqanbвьг igidi.
Ala bzlarbna-yjlerine qa jtxanlarbnda, u z a q d a n o q u n a muzbкапь em Bi ri gie, Bir m a q a m lb bo Iub ды1аппап д ы п ь da e§itdile.
Prazdnikni t u v ra qbZbvu edi.
Xar quru uluvuca u I u b , xar quru gyryldevcysyca gyryldee
genii gyryvcy ma§ina ajlancdan CbqbB ucxanlaj earqanca ketdi.
01 alanb qatlarb в!а uzaq s o v e t S ieirge caexanlaj вага edi.
Salamla^xan Betde ga§cbqla da ana qollarbn silkdile em da tanbm aqan-ana miniB Barqanlaqa
„Igi go lq a earbqbz" d e e qbCbrdbla.
QARACAJ OBLASTNb NASIONAL IZDATELSTVOSUNDA
(NARSANADA)
Saeijlege fa/jb cbqqan l^itaela
РОТАРБС
UVCU §bNQARTNb QATbNDA
Ки1век1апь
A. k e c y r g e n d i
Baqasb 25 k.
Betleri 28
L. KASSIL
TATbVLU
FABRIKA
Qbrbqlanb A. kecyrgendi
Baqasb 20 k.
Betleri 16
Em. M1NDLIN
В 0 L U R 0| A B O L I V I A Z!
Xalillanb Kemisxan kecyrgendi
Baqasb 40 k.
Betleri 32
QARACAJ-MALQAR
el tykenleni earbndada satbladbla
Отв. редактор Я. Коркмазов.
Техредактор Ш. Блимготов.
Сдано в произвовстао 3 янв. 1935 г. Подписано к печати 21 января 1935 г.
Формат 62x94 1/1*- Тип. зн. в 1 бум. л. 40,960, п. л. 51/а.
Тираж 1600. Зак. № 116. Обллито Не 259.
Типография Кароблнациздата
Кисловодск—(915 г.
т m
& ь 65 к.
■ ■ few-
■V
,
На карачаево-балкарском языке
fl. Гайдар—Дальние страны. П еревод f\. Джирикова
Типография Кароблнаци»дата
Кисловодск*1- 1935 п.