Türkçe ve Bilim Dili Üzerine

Turk~e
••
ve Bilim Dili Uzerine
Hasan SECEN*
Hi~bir ~aba
bo§a gitmez!
Tiirk~e meselesine ge~meden once gen~ okuyucuJanma ilk tavsiyem "hayatta hi~bir ~abamn bo§a gitmedig;i'' olacak. Meslegi kimyagerlik olan bir iiniversite hocas1y1m. Ogretmen okulu y1llanndan beri, giinde
en az bir gazete, her ay edebiyat- sanat ve sosyal i~e­
rikli 5-6 dergi ve birka~ kitap satm almak miisrifliginde bulunmak ve bo§a zaman harcayarak fmat dahilinde bunlan okumak gibi "zararh" bir ah§kanhg1m var.
Pek ~ok meslekda§Im, tasarruflar1 ile birka~ yllda bir
arabalanm yenilemek suretiyle iilke otomobil sanayiinin geli§mesine 6nemli bir katk1da bulunuyorlar. OnJar bu arada, iilkedeki iskan problemini ~6zmek i~in
-bolgeler aras1 dengeli kalkmmay1 da gozeterek- degi§ik ~ehirlerimizde "kooperatif' yapt1rarak in§aat sektoriine de onemli bir katklda bulunuyorlar. Bu meslekda~Janm, daha din~ ve dinamik olarak bilim-ara§tirma
ve verimli bir egitim ogretim yapabilmek i~in kafalanm benim gibi bo§ ~eylerle hi~ me§gul etmiyorlar. OnJann bu fedakar ve cefakar tutumlan yanmda benim
param1 ve zamanm11 bo§ i§lere harcamamm affedilmez
bir kabahat te§kil ettiginin farkmday1m. E§im de ylllardan beri gerekli uyanlarda bulunmasma ragmen art1k
beni "!slahl na-miimkiin" gordiigiinden tenkidi btrakti.
Yine de evin "fakru zaruret" i~inde oldugu donemlerde, onu vitesten attlrmamak i~in, satm aldigim kitaplan once balkona koyup -apartmanm birinci katmda
oturdugum i~in bu miimktin olmaktad1r- daha sonra
gizlice evin i~ine ald1g1m zamanlar oluyor.
"0stad bu kadar ~ok okumanm sana faydas1 ne?"
diye sorarlar, ya~b bilgeye. Ya~h bilge der ki "daglara
t1rmanmama yardtm ediyor!" "iyi ama, daglara ni~in
tirmamyorsun ?" diye sorarlar bu de fa. Ya§h adam
"T1rmanacag1m daha ytiksek daglar1 gormek i~in!" diye cevap verir.
Peki, bir "t!rmamci" olarak benim kazanc1m ne oldu?
*
Prof. Dr. Atatiirk Oniversitesi Fen-Edebiyat Fakiiltesi, Kimyn BolllmU
·
&U
Kimya bilimi tahlil (analiz) ve sentez sanat1d1r.
Kimyac1 itiyad1 ile sosyal alem ve atomik alemi birlikte incelemeye ba§ladigimda, sosyal aleme yo! gosterecek, insanlann atomlara bakarak ibret alabilecegi pek
~ok ornek ~1ktlgm1 gordtim. Zaman zaman bu ornekleri deneme yaz1lan §eklinde kaleme almaktay1m. Bazen
bu yazdar, "ve dahi sosyal bilimler, sosyal bilimcilerin
i~idir" iddiasmda ohm dergi editOrleri ytiztinden dergiJer aras1 Tiirkiye turuna ~1kmasma ragmen yine de bu
iddiada olmayan ho§ goriilti dergi editorlerinin miisamahasi ile baz1 dergilerde yaymlanmaktad1r. Ancak
yaymladigim yazdara, ne yar, ne de agyardan ne bir iltifat ne de bir ele§tiri gelmediginden, sevgili Nasreddin
Hocam1zm "bari kendi oltimti kendim haber vereyim"
dedigi gibi, bunlardan yine kendim bahsederek duyurmaya ~ah§maktayim.
Ttirk Yurdu Gene! Yaym Mtidiirii Saym Do~. Dr.
yagatay Ozdemir Bey de ho§ goriilti editorlerden biri.
Beni telefonla aray1p "Ttirk~eye sayg1" konulu bir ozel
say1 haZirhgmda olduklanm, bu arada bir fen bilimcisi
olarak, bizim tarafm perspektifinden meseleyi irdeleyen bir yaz1 yazmam1 istediginde dogrusu ~ok sevindim. Yirmi be§ yilhk okuyucusu oldugum "sosyal" taraftan yaz1 yazmak i~in davet almak az bir mutluluk
d~gildi! Demek ki "hi~bir emek bo§a gitmiyordu !"
Oglum Anadolu Lisesi'ni kazand1gmda nasd se. vinmi~tik!
Ahmet Turan Alkan ~ok sevdigim yazarlardand1r.
Saym Alkan'm, yazllarmdan birinde 60-70'li yillardaki egitim-ogretim ortamtmiZI anlat!rken yazd1g1 bir
ciimleyi hi~ unutmam: "Gariban Anadolu'nun gariban
ortaokullannda, gariban liselerinde, gariban ogretmenler, gariban Anadolu ~ocuklanna ne tarih ogretebildiler, ne felsefe, ne yabanc1 dil, ne matematik, ne fizik! I"
diyordu Alkan.
Ahmet Turan Alkan, Tiirkiye Giinliigii, Gilz 1991, s. 5.
Ben de bu gariban ztimresinden biri olarak, bu
zlimrenin en ~tok yabanc1 dil bilmemenin ezikligini ya§ad1g1m a~1khk!a soyleyebilirim. <;unkli, "tarihi zaten
herkes i§ine geldigi gibi yaz1yor!", "fizik, fizik<;ilerin
i§idir!", "felsefe de zaten pek muteber bir §ey sayllmaz!"diye mazeret uydurabilmemize ragmen, yabanc1
dil bilmemenin mazeretini bulam1yorduk. Bu a~1dan
bir klsmimrz ge«; ya§larda da olsa, hi«; olmazsa kendi
ihtisas saham1zdaki yaymlan takip edebilecek ve meramimlZl ifade edebilecek dtizeyde yabanc1 dil ogrenmeye ~ah§tlk.
80'1i Ylllarda Ti.irkiye'nin hemen her ilinde kuruIan Anadolu Liseleri «;ocuklanmiz a<;:lSlndan ne buyilk
bir imkand1! ilkokul son s1mftaki oglum, il bazmda,
2300 ogrenci arasmda onbe§inci olarak smav kazamp
Anadolu Lisesi ogrencisi olunca di.inyalar bizim olmu§tU. Oyle ya, "bir lisan demek bir insan demekti!"
Yabanc1 dil bilen bir insan o dilde yazilmi§ blitlin kaynaklardan yararlanabilirdi! Meslegindeki yeniliklerden
silrekli haberdar olabilirdi! Sonra, yabanc1 dil bilmek
demek gelecekte i§ garantisi demekti! Hemen her i§
ilamnda; "En az bir yabancx dil bilmesi tercih nedenidir" ibareleri yok muydu?
Fakat ;li~okulda
pml bir ogrenci ola;1 og!um,
ortaokul y1liannda stirekli ogretmenler kurulu karanyla s1mf ges;:meye ba§ladJ. Nedense yabanc1 dille yapllan dersleri ogrenemiyordu! Bu arada s;:ocuk kendine
duydugu gilveni kaybetmi~ti! Bari lise y1llannda vaziyetini di.lzeltebilir diyerek ba§ka bir liseye vermek istediysem de fikrimi a<_;t1g1m btittin dostlar, "zinhilr boyle
bir yanh§hk yapmamam1" oglitleyince vazge<;tim. Bizimkisi, lise yiilarmda da ogretmenler kurulu karariyla s1mf geymeyi stirdlirdti.
Boylece Ahme~ Turan Alkan i.istadm tarif ettigi gariban zincirine kattlmaktan oglum da kurtulamadi!
Kitaplanm Yakan Adamlar ve Universitede
TUrk Dill Dersi
70'li yxllarda ortaokul-lise okuyan bizler, her ne
kadar yabancl dil, felsefe, fizik, tarih ogrenemediysek
de hi~ degilse Tiirk9e srkmt1s1 c;ekmiyorduk. Dil bilgisini ortao1culda okudugumuz i<;in lise ytllannda tamamen edebiyat okumaktayd1k. Sm1fm en tembelleri bile
her donem Turk edebiyatmm klasiklerinden birini okuyup, donem odevi olarak haz1rlamak zorundayd1. Boyle olunca, en az okuyan bile, zoraki olsa da her donem
bir edebiyat eseri okuyor, kelime hazineleri, ifade kaabiliyetleri geli§iyordu. Hele ki kendini ideolojik bir
grubun ic;inde bulan genc;ler, "bu kutsa! davada yalmz
olduklar1" ve "vatam hatta di.inyayx kurtarmak kendilerine di.i~ttigil" i<_;in kendilerini biteviye okumakla sorumlu hissediyorlardL !deolojik gruplann i¥indeki
tembeller takm11 bile "sava§lm", "mticadele", "dava"
veya "doktrin"in temel kitaplarmdan en azmdan bir ka~
s_;m1 okuyor, duvar yazm yazabilecek kadar "yazarhk"
da yapabiliyorlard1l Tabif bu arada "Nota'ya Hay1r!"
veya "Kahrolsun Fasim!" Hirunden yaz1m hatalan yaplhyorsa da "Nato" veya "Fa§izm" gibi yabanc1 kelimeleri yazarken yapllan bu ttir yazrm hatalan ho§ goriilebiliyordu! Zaten yabanc1 dil bilen pek kimse olmadigmdan, <;ogunluk durumu t;takm1yordu bile!
1980'den sonra "han; bitti, in§aat paydos!" diye tarif edebilecegimiz bir sukunet donemine girilince, ideoloji mensubu olan ve okuyan pek <;:ok arkada§1m1z, kitap, dergi, gazeteyi bir tarafa attllar. Zaten, 13 Eyltil sabah! pek <;ogu kitaplanm ve dergilerini yakm1~lard1!
Bu arada baz1lan "vatan kurtarmak" derdiyle okuyamadiklan "Teksas, Tom Miks, Zagor" gibi Amerikan
edebiyatmm "temel klasikleri"ni okuyarak hi<;: degilse"yeni diinya" hakkmdaki klilttirlerini artt1rdllar!
Okumaktan dolayr ba§lanna i~ a<_;an bu adamlann, kendi c;ocuklarma ders kitaplan haricinde bir ~ey okumasmr tavsiye etmelerini beklemek dogru olmazd1. Onlar
da tavsiye etmediler.
O,grenciler a<;:rsmdan duruma bakarsak, onlar da
§ey okumaya ne zaman bulabi1iyorlard1, ne de ihtiyay
duyuyorlardJ! ilkokuldan ba§layarak ha bre smavlara
haz1rlamyorlardL Smavlar da test teknigiyle yapihyordu. Y etkilileri tebrik etmek gerekir! Dogrusu test smaVI da ulusal kimligimizle 90k ortti§en bir smav yontemiydi! Ogrencinin, soru!ara cevap verirken, kelimeleri
dogru yazmasr; noktay1, virgtilu, yerinde kullanmas1;
hocadan iyi puan almak i«;in giizel kelimeler ve ifadeler kullanmas1 gibi bir sliri.i fuzUl! i~i gerektirmiyordu.
Fazla kag1t harcanmad1g1 i<;in millf ekonomimize faydasl bile vard1!
Fakat sonu<;:ta, test smavlanyla yan§ at1 haline getirilmi§ olan ogrencilerin, tiniversite kapxsma geldiginde, hatta i.iniversiteden mezun olduktan sonra bir dilek9e yazamayacak duruma geldigi, yaz1m hatas1 yapmadan dogru diiriist bir climle bile kuramad1g1 gortildiigilnde de "millete ki.isiilmez" ve "demokraside <_;are tiikenmez" denilip tiniversitede zorunlu Ttirk dili dersi
okutmak suretiyle kaybm telafii yoluna gidiliyordu!
Once Ttirk«;e!
Gerek uzun ylllar stiren "i::izle§tirme" denilen dilde
tasfiye s;:ah~malan, gerekse gittik9e okumayan bir toplum haline gelmemizden dolay1 insamm1zm kullandigi
Ttirk~e
gittik<;:e klSlrla§maktaydL Art1k, Ttirk9e bir <;:ar§1 pazar dili haline geliyor diye liztili.iyorduk ki, c;ar§l
pazar tabelalarmm bile ingilizce olmaya ba§lad1g1 bir
doneme girdik bile! Koskoca tiniversite bitiren adam~
llll;llii'i;itllr
lar, Yunus Emre'den, Mehmed Akif'den, Yahya Kemal'den ezbere bir §iir okuyacak kiilttire sahip degillerdi. Daha oncesini bir kenara b1rakm, cumhuriyet
doneminin Yakup Kadri, Falih Rifk1, Re§at Nuri, Halide Edip gibi bir yazarm1 dahi okumayan bu adamlarm,
hasbelkader bir yabanc1 dil kursunda kendi meramlanm lngilizce ifade edebilecek az bw;uk bir lngilizce ogrendiklerinde "Karde§im bu Ttirk~e de ~ok kiSir bir
dil! ~u ecnebinin dilindeki zenginlige ve incelige
bak!" demeleri 90k dogald1! ..
Bunun tersi durumlar da onemli bir yekun te§kil etmekteydi. Btitiin ogrencilik hayat1 ba§arilarla dolu,
tiniversiteyi ~ok iyi derece ile bitirdigi, Tiirk9esi de
9ok iyi oldugu halde, yabanc1 dil bilmedigi i9in pek
90k i§e mtiracaat edemeyen, mtiracaat ettigi i~lerden
geri ~evrilen 9ocuklann da kendi ana dilleri hakkmda
90k iyi dti§tinceler beslemesi dti§iiniilemezdi! Ben
Tiirkltik sevgilerinden, yurtseverliklerinden hi~ §tiphe
etmedigim bu ba§anh Anadolu ~ocuklarmdan nicelerinin , "Ah, egitim-ogretim dilimiz tamamen ingilizce
olsayd1 da, biz de dil bilmemenin ezikligini ya§amasaydik!" dediklerine tamg1m.
Ne Ttirk9eden bfhaber az bu9uk yabanc1 dil bilen
ltimpenlere, ne de yabanc1 dil bilmeyi hayattaki ba§annm tek §art! sanan garibanlara ragmen, hele §tiktir ki,
bu tilkede Ttirk~e sevdahlar1 hala onemli bir yekun te~~ .
kil ediyorlar. Dstelik bunlann onemli bir kismmi, bir
yabanc1 dili iyi bir §ekilde konu~up yazabilen insanlar
olu~turuyor! Dahas1, bu defa, 80 oncesinden kalan dilde "sagci11k", "solculuk" tarti§malan da onemli oranda
azalm1~ gortintiyor! Bakiyorsunuz, sagc1 bir dii§iintir
"ku§ dili bir Tiirk9e" ile kendini ifade ederken, solcu
bir yazar halis "Osmanhca" kelimeler kullanabiliyor.
Y~fl'EXH
YJl.K &<17.l: :..46.3ll:
XHMKH
~46.26
~
1090 r ..
r"..JYOHCTblt!. CQEJl.HttEHH" IXllUIOI.IHYX META.nJlOB 8
D TOHI(OM. OPTAHH'IE.CKOM. CHHTE3E
J,a.uy
~tlilllAtwcalatl- Canpouacb COILUUR&na: UtpJUC &lokt:Klh
AN.:iHO• B • .B•• BA4SCO. B.
Mk:hiola.pkj ad ICazu• ~-
_...-.. -•..de:
ot ••,....,.,. p•phuc
••J:!
~·
"*
••Y090• ..
~~-·... ..,.,.,..... .. poaa••&.
&•6.11-0'",p•••• -
mce-~G;OI.oa,., .. ,. ............>d.. ..._
-Lu:•"'lc• ue nv--4. Syactt..:Jla pc'Oet=kea arv ,d..,.,.;s;~"l iann lh•~·
lerii.U'bad.cNa ol ~ compa~. r.a.ctio• ~~ec-- a:rapiWic .-nd rncu.l tu .. , j,. o'canic.
• .-l.... .u:
cL.czroly.t. ln DI:'.,....U.c -l..UOn.. T--ry c:cnrnpouttda ~:n•cainin& l•c-nzc:ar and
-t:r.brd.rofwanc
Q: .... If)
• "'• IUI"';,r I ' N ' I - 01 'I ..... ~.,,- ,• o,r·.... hl:l'
IC.
·~··ll:llft(tQ"CJ"_,,.:...~.o:: 1 i ..~L.
Compo-.leJ~8&K!tC:4.
tWA
t..P.L, :JIMteD
ttn~T·6f.,.A.:Pnt:,.•tst!Nf.tf11'~~·.
~~SUC.na*thF•tJJA.L...
am.tt
for.l,!-t'6t.:.e.tctl: • .,.,.,. •1
. . . ,~e~JI(j.f.J'i/:.·fll-·~-··
~ll.,l'"'fpafi'•US.~A,C . .
't'tlt!Wl!'mfnii1"K.A.I), =.X#.ff;lfi'IGilftt!rfii'.S.I'JI)
ru•.
~~~·'· aaH~,~~~~~-~•ft~
.a.
HTf.i'>tliMil:JtllY"'I:.~"C'&-6 •
ftail-T&
'1-( JI<Jta:«<t.Nt.lJ::«:lA ')tc:IC:Itl...t.:-1), 11::tlli6C,'lUQJit
~"'C·"•
nii"C"ft:6".2!1NK:it:.
C."Jlt.IOI\"t'"''<l>•
ft.SJ'T"':fti!IKC¥:1fl,t:.~X:;ftfJiitlt~HVVJZSU~
ttt.t.
.-r·•t ... JC.t. •
"C'Il: Ot\~b'PbiQM"C'I>J!, ~.
1-an-r•t!tt~.
~
...
TUJ-"
~)·(·h:(.li..,
~·1•"-..r.="' ~
11.Jtrtr.:t••
t.tOh."t'6t:b', , .. , .... IR~~t~·,·.~·.~~. t:.J:.I.rr.
"'IDUt.lriJ~ IL"C~·T.o TIW r; ':'-J•llt:'t.~i j'.-JI,1.~JI!.t~
t..:·.:·'!oJ1I1~H J'·ll,f.':t~r.r,..·•~
it:ll:t:.tJ:'"'"t".Voi, .•
~tiU1t"CI\"'C'\'41t.!ll'41t~F.h'O:'•.::••
Llt~t..-Ji"t"l:a,
H'''"''""·<'l·l>l· ·t:',Hh, 11/rfli~.'\%
(, ~I.£:1J~M'.01.i1A··.;.'~t~.'-/,,•·~:;, .. 1.,../!.:'J~·.. T,
C.II>QIII'f~ll(*-.U>IJtTt'l'("f',.o;_. 1. ,L, ¥o'•":: ~: .t;. .:.1; IJ,,
:.,ot.
4trrii:Oittt"it'JJ.t t1J2 t Jl:l ~:: ~ • ·~ I,.
..; ~ fl~(lt'lfrJ,'; I~
4f>fllti!C""MT'!IA..t't.· ~·~~·.r.~c ·':·': ~.A.:",~l(..,
'.6-:a.!, =n-«•~1t.f'l'r.J.;..L'.:'U,
-.·...,.c;.a.Y~}f·<S-:1
·f-<£'3U1o'.Xjlfl~Hl•o"\,"",:o:~-J'o(.. .:; ~ 1': L.
t:..,
CA~~'a'~ll --.•11•~•"•
rp.act•'~'•
MAl~•Jt6.t:G..OE*•~.
~t'lo&IOI,
cii'&lli44**••'~u:.'!lta
Zli.,.li: J-l
I) :.fi:/f.!l\t!Uill'iltbt'.tJ
Acerogenin G ;iftz 1
fsr."l~i i"J-:riJI:.(..&i;,...,,..~
4.J
JIUUCTHoill
'lft:-"o=ll,.lfl'lll·~'ltll<ll-c"oi.Ot".C.IC,.I.;...._
.&BII.lt;t;Wta~
•.a.>
Uni-..ky~aJ
..,.....,<. . .
..
_. ",...........
___
'f'-!ll'a. . . . ft-:>I;:AAW Az-C,·N'ii"&III~O!IR
"t.MIIl'••HIIl-.~••ltt~t•<tfttJII.ata-"<•·•~•,..,.,'*M-*•w•l'l!n•
fiiWftlR(t•-•1• • jt,.J'It~A4t*••.:ft-Q-M.'::rJ"IIt:.OW11fl:;t~~;.lii-IYfR+~·---~-Jt.ll'
...
....
~ 0(1,7·~-U-IIla¥..5)·3-IJf:M>ula
_
lo7•Jit... <:4·M.K••>·1.4oG•l!lif:.5.M
..=,.,-.
c-.- ~V.S~ MJa&•:Qo•••ts.lll.......
11:• • , .. 2 19lllt<&ii'-JOI • .II.Jil-1-!IJ'""e«JOt11l-·~·-ii<C.,.=C-IIt.
JfO 2 ---.olt.ftDilt:tf-T"""'F*-IIII<JifE>tii:JIIIfA • .,... •• >. htOtdQ.. K.C::Oao ~ • ..s..,.. ""• b). NaOH~O.~. n.,
~"-
•a"'
MAO..
.,_liOit•••
c).
.P'haP-<:HCO.W. • ~ ....nt~X.
MlftOallo " " ' f). ~H.O .. n .. 7&'i,
HCl, JolkQH • .rcflu.x. &'T"•
••"•
d).
UAlti..
-1o-c.
•)· Hr. PrtJJC .. ~~
""•·•>·
aeu, Ia> .. 3N
aa••••*l'il:llt c, •••·,.•"'"•""•'" •
• s•-*•,...a/lfraaJI'odOho[ ......... ....._.~,_...,2 .. 1.••~~:•~~•un•••o.
M:*"*lit.
..-:r:oltlf!.SChi.fti c:t-l..-..V.#t.·~·IL
......
CTae.IUICT JUtntpoec BCn~oa.&JUlC CCr lt&X il::aT"&oiiK:f&TO:pOW K pea~• •
p&3JIV.IIIKWX ltKlotXII(CCKXX Dpo11ec:C&X,
B&:trpMMII!p
nplf
POA)'...:eKXH &MMII&K&,
:!¥'(3).-r.tt.Hlla.ut aaw:a:.o.
L3, .f.) • .a
Te«»toC •
TOHICOM
oprMHa'*ecKOM -c:KHTC•
H.a~~ecT<:J~~ ttec.c.on ..Ko o6::.opw.wx pa6o'1". noc••JU.eK~~twz np .. Ke:MeBRJO c.cr
.;. utofi.JIOotuww.H wcT&JI.n;awM • opraHx•ecx.M.Jt pe.axuH•x (6-S]. OcSaop (S]
ROC•'IIIWe& .tliO.aY"''•InUQ CCr 0C: U4e.llO'tRW-MtoC W"e'%'&.n.R&MM,. HX CTpoeM~UO.,. TC.'P•
'llfOAKK&.W:•-.:ee:xKM •
cSI'~MKO..ZXM:ac..:ecxMV c.eo4ieTa&M 11 a"¥..4JOIIIae"'l' W.pwntoe:
raepe•tte.neawe npoc.Telc:WkZ pea.IUl.XA c y'llaC'rH~IoC •TloiX co•Aif:tt~a:A:. B pa6o·
(6]
pac:.eMOTpea orp&HM"lAKKtodl Kpyr Opt"&RU"J«C::JCHX pe.&X.U.KA: AI!FMOpH38JIM DGJI:M-&p83.eUHK .M«npe.Ae.JU.KW.X a.AK9.&'nl..:*CICHX COC•
fl.ell.I.CCTaaMH (KKeAOT.&MIC. co.axMM. W.'I!:..I'J()-.cKWMH M*T&.n.n&WH R T. A.) K »X MC.•
no.n...-oaaHKe • opraKHlCOC:ICOA XKWKK 6e:J. Jl'O.Apo6»tot"' p.aCCWOTpe:&XIII pea«~
U..fl.il, np~IOUIH.X. a UJ)'KC.yYC:Tafta CCr C tQ,e:.llO<CIUIItWH WCT&A.IUI.llll.k.
B c•a:IK c. awwenepe•ttc.neHuww, npe.aCTaanlltJtoel. u.e.n-e-eoo6paaHWM KQW.~
nn.eKCUO paec:MOTp~ .Xap&tcTepK:W-e cacAcTaa CCr C ut~II01'11H.WMK N'l!:'l'&Aoll8
WK. &KKeRTVpyw BM.'RW&JUte aa KCDO.I:J~III:aM.XH 2TH.X caoeo6pa..1.1CW:X (:'OCJU(tf¢KKK • C:KHTe"n'"'i'ttCXOit opraU:K~"JtOiili XHW KH.
sahasmda yenilikleri siirekli takip etmek isteyen bir
mecburiyet. Ancak bu mecburiyete ragmen, Rusya,
<;in ve Japonya gibi iilkelerde, bu iilkelerin kendi dilIerinde yaymlanan, onemli say1da bilimsel dergi mevcut. Bilim diinyasmm
~ogunun,
bu makalelerden
sadece ingilizce ozetlerini okumak suretiyle yararlanabilmesine ragmen onlar yine de bir kls1m
8~K
lf1!llfi·lp·.)"'MC>I.(A...O!f.lofl'!f-.<:.-·.~·lll-t- ...t a ' I ' I I J - - S · L
lt11-4ft.s""
a.aw: .lflCII6aao&,. Y.JC)""'UlaiOCQxx . . ..»>'JU>.MCX&K.Il'eC:JLMe c:.o:A.:T&& HCXOTOpW.X •MA.Oa &Ciip& ... Ha~ M&rtpaan.o• K DOpoWICOB1o£X nerapo•ax.. wx C7:&.11eA, a T&~ xaK cwp~ .a.n.• no.ny.cexa• noawx yr.acpoA.Kws xa-r.P•••o. <. pery.a.xp)'"UoCSob(M. ~&0-XJtMH"IecKIUCJl CILOACMUIXI'I (21. ' flpeA
sahasm1 takip edebilecek kadar bilmesi iideta bir
,..,..... e•ll<allfRalll.-it-lllrDTIIi~•a•-~.<EA'!f&llfllt•ll'-••·•
·.J--C2.>-A.IfM~""""'".. G n - lilt
nplt
ccr
meslek erbabmm bu dili en azmdan kendi meslekf
..
• • • • :.,.. . . . . . .~ . . . ,~G. loJ"•a..c ... a.a:. .)•l..&..&-K!!._,_.., . _ . ,
• • • • - · OQ5.. 41
::kM.-wta •.-\.
...
"'lplllC. . . .~
bir ger~ek v.e bilim-ara§tlrma yapan veya kendi ihtisas
X:•
·~ &IIJit........ -'* .....~~-·lJI'-1!18 . . . . . . . . . . . .it............AM' . . , • •
tE..T"~aa
iG••-~o..-t
-..~·1·'-· as~
•tt=··-fl:·••r-u.:~;o
\WitiC•
wa-r.pK.ao~~o•
ingilizcenin biitiin diinyada bilimin ortak dili oldugu
,7-.Jt5t.-(4-$:~~£)­
.......
.....
xa"To.a.Kwz:
Voi.25No.J
1-lPN
w->
l ,4.6-nt..=..:t#>-3-IIJ:.lti(J~'*-~
~~~~
K8 'lec-r.e
c.=.-,~c:;;~~;~t:Jn-&.
<11."111:-«L' ............. ·""'*'··lilt.~·
.w.•. ·~· • .&..
fl. "tJJII~· aiiiW..,._ft.• • Jiai:A...aS,WM.~....,K-. tt• .11!:.M 1'31)000o
a. wa.x• ..,.._•~ a11.-r • • M<U'l1.,, ..
•
rpx...ecna•, .. oryT ac:noa..aoaa"':'Jo.CW a
:0.::~-;.·x;::::;;K.;:..-c:;~;:{i). ·n~:-tt:a~~~· S:~:::;::::;
IUfNewxA. K•Ta.IIM3¥pyewwx XLt&.lloo.aWMJf ...:~a.aAaWW a r-pa~'KTe. B c6aopawx
OO,IfC&liAol C.Oe.AJINC.HHR IJKJUO"C.HRA rpa~fCTa <;
p.a;)JIH"l.HWM:K
:S) 2JiiiGAiaii'Ofa•t•'~".J•Ltllfi~J. <>il'.._\;LiUIJll
••*••a.<aa ..
au.e:.:.a•
epcw• QTMc..:a..-rc.JC pacmxp•JUie ~c.pw n.paKTH•e.c:xoro uptcueKtllKit c..oeoCS·
p.a..-HIG DO C.OKK -4J•~K~·ZIIKII: ...OCKM.W C:-.olfic-ra&W C...IIOil(:.Tbi.X .QQCJUtSCHXA
,:tac50TaX [7. 8)
ftan-r...:-ou;:.7t:.~<Hinlltf'Jro~.nrlio!4fJ:•'-·
: "'P'44C ••• ;t( Wll•r
....;;'"";;;.;....;.
.....;•.;.·•;....._ _ ___,:,._....=-·.,c--._._c..=
......
··~atlHE.
U.HK. M~epKSaQ.IIM
.RC.L.'CUI
"-11.4£. (fa}NI"StWWi IBJI' .. !J.S:S:"'""Ii:Sl MP'
•1f•l>~fZMifi•J 1-:s -11
~
..... _ .... .., ... .-'*'l'•~-
••.............
rpa+IITa (Ccr). H.._op•ar•p• .CCT.. 6.)".AY'f.a xopowaxa Dpo-.o.Allanca.»J&
"t"e
1: t< t:1?,. ;.r(TliF) 'liiC:IltG
L.
•
Y.
JUal!llllltt.Q1!11ac:.•t.•,.t:•WI1
'n"',."""tJ*M-•ao.fiJJiftA:a~c t..-c
1!1:'1L.f.:.. I..••L. <l-Clil:Ho•l-•""' Gon-taln"1
n.
~:,..
tl(..#.J, «AI'~$(fyr.I.HJ,':I.Fo.;;.:'l:, C.C.'CUlift'i)'
• .,u,:,..:;r.,- Loo;.o"t,t~.-,~Pran:::l- .. "i-IIU•"t"T"'~IJ
:.&Vt-'*'ln'IPIIO!!Yf.:.~
1:UJ.-4~ • •,
.............,
.
8 XM.NliK UOCTO.a.IQC.O ltp~JntTC*C. ~wA ,.• .,..pee k Xe"!'p&.&.ll.llfltOK•
K..._W. CO*AKHelllt"M• o6.11•}1.aiOWM'M YHMKa..llloHWKH CaOACTII.:MH. B Roc.44.JIHC<II
tLI~
«l&l'il"'ti:'!MIU'r'tll'lH~Ift'l: ....... l,t; •"'.ofN')IIt.1Hlii1•"',..
Ylil•._.r:::.
"~••10pa,u:
cc.w.AOK.
l.
1.
rPA•HTE
H~
.. a-•••- . . . . . . . . .c . .........
. .lolCT'a.IUia
. . .. ".
11. no.,---
IV.x-,........,...~
JMIIito!:.lllill.::~~tc.•~•••"-.,•tt•••~cM
r.
•-.o-•'111-'f'.......,_ _ •,...• ••1C __.._ ........IJV2'•¥.
ftO-lMM•p~.;a.W,OfM.,
K
JJf. c .. po-•e ~· ~ ..· - • rpaoa-r• c
capeci.Uly clbcuaaad..
.. IIC.R'fta..i'J'f' .... Aen'CI!IIHI(t*ilr (LIMH'oa,..
LllH•#n~Q
IIi ~pe pacew....-p- ac"-..-...oaa•w• • oro•~.. opr•••-JC:ow ~.:.-.,.
..... o::-~•11. ~ . .
c _ . ...._
K.,a.:o.aa- • &a-..cT- JC.a.,.._..IM·
na-JC•-·'"'-~
p.a; ....
~
M.ncrt.ala Sdenc., T•)'Oh.um ueowe,..ny ol Tec:h .... .,,,::,.
Tcmpaku·cho, Toyoiu•kl 4<11), Japan
~ytlldo•alS. auv.""" .-.ell prop..,.._
M.~
•
~ah§malarmi
kendi dillerinden yaymlamay1 siirdiiriiy-
orlar. Belki de bunu kendi dillerine duyduklan oz
giiveni gostermek i~in yap1yorlar!
,~.
\'IE••*•iift'Gl•ll•7'1-').a ... +.-.lllft.
tlillM.a¥A·
Tlirk~e
Bi!im ve Soruniar
Pek s:ok meslekda§!ffiJZ, "kavram ve terimlerin bat!
kokenli olmas1"nm Ttirk<;enin bilim dili olarak ku!lamlmasmda onemli bir sorun te~kil ettigini soylemektedir.
Kavram ve terimlerin bat! kokenli olmasmm nedeni at;Iktir: <;unki.i, bi!imsel i.iretimin ((Ok onemli bir kJsmJ batJ tilkelerinde yap!lmaktad!r ve baul! bilim adamlan da kavramlan ifade eden· terimlerin bilyi.ik k1smm1 :·a kendi dillerinden, ya da Greko-Lfitin kiiL·: : c. .-.ul!derden ti.iretmektedirler. Bu kavram ve tenmlere Ti..irk<;e kar§Ihk bulmakta zorlandigimiz, teklif edilen pek <;ok kar~11Igm tutmadJgi da gorilH.iyor2. "Peki blitlin bunlar Ttirk<;e ile bilim
yap1lmasma engel olur mu ?" diye sorulabilir.
Benim, kendi gori..i~lim, hi<;bir kavram ve terimin
TUrkqe kar§IhgJ olmasa, hepsini yabanc1 dillerden alsak
bile bunun Ti.irkc;:e bilim yapmam1za engel te§kil etmeyecegi yonlindedir! Nedenlerini de a<;Jk!ayabilirim:
B1rakahm dlinyamn Avrupa ve Amerika d!§mda kalan
kesimini, sokaktaki her hangi bir A vrupah veya Amerikah yurtta9 tarafmdan, Greko-Uitin kokenli terimlerin, gerekli egitim almmadan kolayhk!a anla§Ilabilecegini kim
soyleyebilir? Sokaktaki vatanda§ml bir tarafa b1rakm,
kendi ana di!lerinde tliretilmi§ olan bu terimleri kullamrken, sadece ogrenciler degil, profesorler bile kavram yam!gJlanna dti~ebiliyorlar. MeseHi, bat1li egitim-bilimciler
tarafmdan, !SJ kavramnu kar§Ilamak ic;:in kullamlan "heat"
kelimesinin yaygm bir kavram yamlg!Sl dogurdugu ifade
euiiiyor. nu
':'iimcilere gore, bu kavram yamlgis!,
dinamiklik ifade eden bir kavramm duraganhk ifade eden
bir kelime ile kar§rlanmasmdan dogmaktad1r. Art1 iki
yUklii helyum 9ekirdeklerini tammlamak iqin ku!lamlan
alfa par<;acJgi sozctigil, bir TUrk'i.in kafasmda bir ~ey <;:agn§tmnadigi gibi, ingiliz'in veya FransiZ'm kafasmda da
bir <;agn§Im yapm1yor. <;i.inki..i Yunan alfabesindeki alfa
i~aretiyle art1 iki ytik!U he!yum 9ekirdeginin herhangi bir
benzerligi bulunmuyor.
Bir omekleme de kendimizden yapahm: Bilgisayar
kullamcJsi olmayan TUrk yurtta~lanna "yaz1hm nedir?"
diye sorahm ve dogru cevap verip vermeyeceklerini ara~­
tlrahm. Veya daha dabasit bir kelimenin terimsel anlamim sorahm: Mesela "saf madde nedir?" Televizyonda kimya dersi veren ogretmenin saf maddeye ornek olarak zeytinyagnu verdigi durumda, kimya okumam1~ sokaktaki
vatanda~tan dogru cevap beklenebilir mi? Soylemek istedigim §U: Bir kavramm Ttirk~;e bir sozctikle kar§Ilanmasl,
tek ba§ma dogru olarak anla§llmasmx ve kullamlmasm1
saglam1yor, yani kavram yamlg1lanm engellemiyor. Bilim terimle..ri mlimktin oldugu kadar Ti.irk<;:e olsa elbette ki
bilim egitimini kolayla§tlnr, ama bilim sadece terimlerden meydana gelmiyor kiL. Bu konuda saym Ahmet Kocaman'm soyledikleri onemli:
",, bilim dili terimler yanmda tammlama, varsayun
oluFurma, betimleme, apklama, gerekr;:elendinne, tart!§2
Konuyla ilgili ornekler h;in bakmxz: Nejat Muallimogiu,
Tilrko;;e Bilen A:ramyor, 1999, A vciO! Basun- Yaym, istanbul; ve Ali R1za Berkem, Se!ahattin GUltekin, Kimya ve
Kimya MUhendisligi ingilizce-Ttirk~te Terimler Sozlii.gli,
Ttirkiye Kimya Demegi, Istanbul 1998,
ma, kural, yasa duzenleme gibi edimleri iperir. Daha apk
bir anlaumla, bilim dili, terimleri de kapsayan bilim soyleminin anlatlm araczdw. Nas1l salt sozcUklerle anla§amzyorsak, (anadilde ya da yabanc1 dilde) terimlerin bilinmesi de bilim anlatum ve bilim metinlerinin anlajzlmasz iqin
yeterli degildir. Varsayunm hangi yapzlarla anlatzlacagz,
anlatzmda yw1S!Zllgm lwszl saglanacagz, sonur; ya da ozetin neleri ir;erecegi, kesinle:pni§ ya da heniiz kesinle§memi~· bulgularm naszl aktanlacagz, veri r;oziimlemelerinde
tartl§lllalann nasll yiiriitiilecegi tiiriinden bilim soylemi
kavramlan anla§zlmadan bilim dilinde tutarl!l1k ve anla§tl!rl!k saglanamaz. Bize gore, bilim dilinde bu tutarhlzk
en iyi anadilde saglanabilir 3"
Ahmet Kocaman'm soylediklerini <(Ok abartJh buluyorsamz yabanc1 dilde egitim veren bir tiniversitemizde
s;ah§an bir hocanm soylediklerine bakm:
" ...bir toplumsal bilim dalz alan siyaset bilimi ve kamu yonetimi boliimiindeki bunca yll ders ve seminerlerimdeki salt ingilizce yaptzgnn ders, sunum ve tartl§malarda
bzrakuuz en ince niianslann anlajllmasuu en can altct boyutlann, tezlerin, kan!tlann yeterince anla§!ldtgma hemen hir; tamk olmadzgum bilimsel bir dilrilstliikle soylemeliyim. Dersimi ijledigim kiS!m!amza ili§kin sorular
sordugumda, ogrencilerimin ders sunumunun yzgmca
parr;asmdan sadece bir kapm anlar gibi ama onlan da
hep belirli belirsiz bulamk yakla§lk bir §e_vler soyleyecek
kadar anlayabildiklerini ac1yla gozlemlemi§imdir. Ac1
ama bunu dogal buhnU§ltnldur. Yabancl dilde ogrenimin
bu olumsuz sonucunu bir dereceye kadar G§nwk, olumsuz
sonuca seyirci kalma yerine ders ve seminerlerimizde
bajka yontem ve olanaklan kullanmaya (:Glzjtzgumzr belirtmeliyim , Ama bu ikincil yontemlerimizin sorunu Ojmaya yetmemekre oldugu apk.4"
Sonu~:
Hem konu§ahm, hem di.i§iinelim:
insanhgm en onemli kazammlanndan biri olan bilim,
btitUn insanhgm ortak i.irlinildlir. Bilim, ancak bilimsel dti~lincenin oldugu yerde tiretilir. Bilimsel dti§i.ince, hem bilimsel yontemi kavrami§ hem de dli§tinmesini bilen insanlar tarafmdan yap1hr. En gtizel ve verimli dli§linmenin
de insanm kendi ana diliyle yap1labi!ecegini samyorum.
Yine samyorum ki, bizlerin hfila, Nasreddin Hocanm papa~an ve hindi f1krasmdan alacagJmJZ hisseler var: Bu
hisselerin ilki, konu§an ku§lara verdigimiz deger kadar,
di.i§tinen ku~lara da deger vermemiz gerektigidir! 0 hiilde
diinyayla konu~abilmek i<;in yabanc1 dil! Ama daha iyi
dli~iinebilmek i<;in Ti.irk<;e5!
TE~EKKUR: Kavram yamlg1lan hususunda fikirlerinden yararlandJglm, degerli egitim-bilimci saym Prof.
Dr~ Sarnih Bayrak«;eken 'e i<;ten te~ekktirlerimi sunanm,
3
4
5
Ahmet Kocaman, Cumhuriyet Biiim Tek.nik Dergisi, l
Temmuz 2000, s. !6.
Ali Mil!iogullan, http:l!www.evrensel.netlgenclik!5315.html
Daha ayrmt1h bilgi is;in konuyla ilgili otorite ki~iler tarafmdan kaleme ahnm!§ degerli makalelerin toplanm1~ oldugu bir
kaynak o!arak bak!mz: BHim Kiiltiir ve Ogretim Dili Olarak Tlirk~e. 2. Bask!, Atattirk Kiilttir Dil ve Tarih Yi.iksek
Kurumu, TUrk Tarih Kurumu Yaymlan, Ankara 1994.