41 - Kan Merkezleri ve Transfüzyon Derneği

damla
MART - N‹SAN 2001 / SAYI 41
Kan Merkezleri ve
Transfüzyon Derne¤i Merkezi
Yeni Adresinde
Kan Merkezleri ve Transfüzyon
Derne¤i Bülteni
YAYIN KURULU’NDAN
1
‹Ç‹NDEK‹LER
Sevgili Kan Bankac›lar
TRABZON 2001
Dernek Çal›flmalar›m›z
Dr. Ramazan Uluhan
Yüksek ‹htisas Hastanesi
Kan Merkezi
4
Yo¤un Bak›m Hastalar›nda
Sorular, Yaklafl›mlar ve
Alternatifler
Dr. Ebru Tafltan
Mart - Nisan 2001
KMTD Yay›nlar› ‹ndeksi
Dr. Erhun Merdano¤ullar›
Kan Merkezleri ve Transfüzyon
Derne¤inin Bilimsel Kültürel Aktüel
Ücretsiz Yay›n Organ›
Say›: 41
2
11
14
Geçen say›m›zda kan bankalar›nda kalite’nin önemine
de¤inmifl ve KMTD’nin 2001 y›l› kursunun ana temas›n›n
kalite olaca¤›n› yazm›flt›m. Bu sene kursumuz 4-7 Eylül 2001
tarihleri aras›nda Trabzon’da ve konu “Kan Bankac›l›¤›nda
kalite yönetimi”. Bu kursu Türk Standartlar› Enstitüsü ile
birlikte düzenliyoruz. TSE kalite yönetimi konusunda e¤itici
rolü üstelenirken KMTD de kan bankac›l›¤›n›n kendine özgü
yönlerini ön plana alarak kalite yönetiminin kan bankac›l›¤›na
uyarlamas›ndaki rolü üstlenmektedir.
Kalite yönetimi konusunda kavramlar ve iflleyifl hakk›nda
Damla’n›n bu say›s› ve önümüzdeki say›lar›nda yaz›lar
bulacaks›n›z. Amaç, kursa kadar kalite yönetimi konusunda
yabanc›l›¤›n›z› giderecek ön bilgileri size aktarmakt›r. Kursta
da kan bankac›l›¤›nda kalite yönetimi konusu uygulamal›
örnekleri ile ele al›nacakt›r. Daha verimli bir çal›flma için
kat›l›mc› say›s› s›n›rl› tutulacakt›r. Bu arada kursla birlikte
yürütülecek ikinci bir kursta da kan bankas›nda çal›flan doktor,
hemflire ve teknisyenlerin kan bankac›l›¤› hakk›nda hem teorik
hem de metodolojik ileri e¤itim almalar› için çal›fl›lacakt›r.
Bu ikinci efl zamanl› kurs için de kat›l›mc› say›s›nda k›s›tlamaya
gidilmesi zorunlu olmaktad›r.
Trabzon’da çal›flan arkadafllar›m›z, bu bilimsel etkinli¤e
ev sahipli¤i yapmakla hem bilimsel olarak ça¤dafl ölçülerde
hizmet veren Üniversiteleri ve kan bankalar› ile “Kan
Bankac›l›¤› ve Transfüzyon T›bb›” konusunda e¤itimin ne
kadar önemli oldu¤unu vurgulamakta hem de bizlere bu güzel
yurt köflesini tan›tmaktad›rlar. Bundan önceki kurslar›m›zda
ve kongremizde oldu¤u gibi bu kez de birlikte hem e¤itim,
ö¤retim görüp kendimizi gelifltirece¤iz hem de bu topluluk
içinde birbirimizi tan›y›p dostluklar kuracak bilgi ve deneyimlerimizi paylaflaca¤›z. Di¤er toplant›lar›m›zda oldu¤u
gibi bu kursta da yurdumuzun bu güzel parças›n› tan›mak,
yörenin tarihi, do¤al ve kültürel yap›s› hakk›nda fikir sahibi
olabilmek için zaman ay›raca¤›z.
Unutmayal›m ki bizim kendimizi gelifltirmemiz, yapt›¤›m›z
ifli iyi, do¤ru ve güzel yapmam›z ileride yeni yetiflen nesillere
ve çocuklar›m›za b›rakabilece¤imiz en güzel miras olacakt›r.
Prof.Dr. Mahmut Bay›k
Kan Merkezleri ve Transfüzyon Derne¤i
Yönetim Kurulu ad›na Baflkan
Sahibi ve Sorumlu Yaz› ‹flleri Müdürü: Prof. Dr. Mahmut Bay›k
Yay›n Kurulu: Dr. Ramazan Uluhan, Dr. Fuat Çetinkaya, Dr. Erhun Merdano¤ullar›, Dr. Nilgün Acar,
Dr. Banu K›l›ç, Dr. Reha Masatl›, Dr. Hüsnü Altunay, Dr. Gülyüz Öztürk, Dr. Halis Akal›n, Dr. U¤ur Anter
Katk›da Bulunanlar: Dr. Sevinç Y›lmaz, fieyda Keskin, Dr. Birsen Mutlu, Dr. Mustafa Ertürk, Dr. Zuhal Bolca,
Dr. Çi¤dem Güner, Dr. Haluk Vahapo¤lu
Reklam Koordinatörü: Dr. Ramazan Uluhan
Haberleflme Adresi: Ba¤dat Cad. Kumbarac›lar Ç›kmaz› Birlik Apt. B Blok No:16 D:24 Feneryolu/Kad›köy‹stanbul
Tel: (0216) 414 44 17 (pbx) • Faks: (0216) 414 44 19 • e-mail: [email protected]
Görsel Düzenleme: Mavi Kare Reklamc›l›k (0212) 266 55 31
Bask›: fian Ofset (0212) 233 05 88
‹mzal› yaz›lar›n bilimsel düflünsel sorumlulu¤u yazarlar›na aittir.
DERNEKTEN
2
Kurs, kongre ve sempozyumlar...
Dr. Ramazan Uluhan*
Merhaba,
Kan Merkezleri ve Transfüzyon Derne¤i’nin gündemi
her y›l oldu¤u gibi 2001 y›l›nda da oldukça yo¤un bir flekilde
geçiyor. Ben sizleri dernekte mevcut bir tak›m çal›flmalar
ve de¤ifliklikler konusunda bilgilendirmek istiyorum. 2001
y›l› içerisinde bugüne kadar gerçekleflen aktivitelerden birisi
olan klinisyene yönelik olarak düzenlenen sempozyumlar
hepimizin de bildi¤i gibi bafll›ca flu konular› içermektedir.
Konular:
- Kan ve Kan Komponentleri Tan›m› ve Özellikleri
- Kan ve Kan Komponentleri Transfüzyonu Endikasyonlar›
- Transfüzyon Prati¤i
- Kan Merkezi-Klinik ‹liflkisi, Sorunlar ve Çözümleri
Sa¤l›k Bakanl›¤›, Kocaeli Üniversitesi Araflt›rma ve
Uygulama Hastanesi, Mu¤la ‹l Sa¤l›k Müdürlü¤ü, Haydarpafla
Gülhane Askeri T›p Akademisi, Kuzey K›br›s Türk Cumhuriyeti Sa¤l›k ve Çevre Bakanl›¤›n›n iflbirli¤i ile gerçeklefltirilen
bu sempozyumlar oldukça yo¤un bir ilgi gördü. Kat›lanlara
KMTD taraf›ndan 2001 y›l›nda yeniden güncellefltirilerek
haz›rlanan sempozyum kitap盤› ücretsiz olarak da¤›t›lm›flt›r.
Ayr›ca bu sempozyumlar TTB taraf›ndan kredilendirilmifl
olup kat›l›m sertifikas› verilmifltir.
Ben burada Kan Merkezleri ve Transfüzyon Derne¤i
Yönetim Kurulu ad›na sempozyumlar›n baflar›l› geçmesinde
ve düzenlenmesinde büyük katk›lar› olan her kurum ve kifliye
teflekkür ederim.
ISBT (International Society Of Blood Transfusion) Avrupa
bölge kongresi hepimizin bildi¤i gibi 4-8 May›s 2003 y›l›nda
‹stanbul’da Kan Merkezleri ve Transfüzyon Derne¤i
taraf›ndan düzenlenecektir. Dernek Yönetim Kurulu taraf›ndan
oluflturulan ön düzenleme kurulu çal›flmalar›n› h›zl› bir
tempoda sürdürmektedir. 15-18 Temmuz 2001’de Fransa’da
düzenlenecek kongrede çal›flmalar› sürdürmek üzere ayr›ca
görevlendirilen ön düzenleme kurulu, birinci duyurusunu
haz›rlayacakt›r. Bu kurul bir stand alan› açacak ve kat›l›mc›lara
Türkiye’yi ve ‹stanbul’u tan›tacakt›r.
Derne¤imizin yapm›fl oldu¤u bir baflka çal›flma ise Türk
K›z›lay Derne¤i ile birlikte K›z›lay çal›flanlar›n›n e¤itimidir.
fiu anda h›zl› bir flekilde yap›lmakta olan bu kursu oldukça
verimli bir e¤itim çal›flmas› olarak de¤erlendirebiliriz. E¤itim
sonunda buna kat›l›mc›lar karar verecek ve de¤erlendireceklerdir. Bu tür e¤itim çal›flmalar›n›n faydal› oldu¤unu
düflünen ve esas misyonu e¤itim vermek olan Kan Merkezleri
ve Transfüzyon Derne¤i her zaman, her yerde e¤itim konusunda tüm kurum ve kurulufllarla iflbirli¤i için haz›r
olacakt›r. Bu e¤itim sürecinin bafl›ndan sonuna kadar yer
alan ve hiçbir zorluktan kaç›nmayarak e¤itime katk›da
bulunan herkese minnettar›z.
Sevgili Kan Merkezciler, Kan Merkezleri ve Transfüzyon
Derne¤inin 26 May›s 2001 tarihinde IV. Ola¤an Genel Kurul
toplant›s› gerçekleflecek. 16 Kas›m 1996 tarihinde birincisi,
31 May›s 1997 tarihinde ikinci, 29 May›s 1999 tarihinde
üçüncü Ola¤an Kongrelerini yapan Kan Merkezleri ve
Transfüzyon Derne¤i ayr›ca bu sürede birkez de Ola¤anüstü
Genel Kurul gerçeklefltirmifltir. ‹lk baflta yedi kifli olan
Yönetim Kurulu say›s›n› onbire ç›karm›flt›r.
En önemli olaylar›m›zdan say›lan Ulusal Kurs ve Kongrelerimizin bu y›lki bölümü 04-08 Eylül 2001 tarihinde
Trabzon’da gerçekleflecek. Bu konuda çok fazla söylenecek
ve yaz›lacak materyalimiz mevcut olacak. Ben bu konuda
sizlerin önümüzdeki say›larda ayd›nlatmaya devam edece¤im.
K›saca flunu söylemek istiyorum. ‹ki ayr› kurs fleklinde
organize edilecek kurslardan birincisi Türk Standartlar›
Enstitüsü (TSE) ile birlikte gerçeklefltirilecektir. Doktorlara
ve Yöneticilere yönelik bu kursun konusu “Kan Bankac›l›¤›
ve Transfüzyon T›bb›nda Kalite Güvencesi” olacakt›r. Bu
konular TSE ve KMTD e¤itimcileri taraf›ndan ifllenecektir.
‹kinci ve efl güdümlü kurs ise Sa¤l›k Bakanl›¤› ile Kan
Merkezleri ve Transfüzyon Derne¤i nin bugüne kadar doktor,
hemflire, teknisyen ve di¤er çal›flanlara yönelik yapm›fl
oldu¤u kurslar›n benzeri olacakt›r. Tüm Kan Merkezlerindeki
çal›flanlar›m›z›n ilk duyurular ellerine geçer geçmez baflvuru
yapmalar›n› öneriyorum. Çünkü bu kurslara kat›l›mc› say›lar›
s›n›rl› say›da olacakt›r. Ayr›ca kurslar›n düzenlenece¤i otelde
s›n›rl› say›da oda mevcuttur. Sonradan her hangi bir problem
yaflamamak için lütfen erken baflvurunuz. Kursun son günü
Ayder Yaylas›na ç›k›lacak ve gece orada kal›nacakt›r. Bu
yüzden kat›lacak kiflilerin son güne kalmas› mümkün
olmayacakt›r. Her y›l oldu¤u gibi bu y›l da kursumuzun hem
bilimsel hem de sosyal boyutunun son derece güzel olaca¤›
konusunda hiçbir endiflemiz yoktur. Hep birlikte en güzeli
yapaca¤›m›za eminim.
En son sizlere vermek istedi¤im haber eski adresi Niflanc›
Sokak Yedili Apartman› B Blok No:6/1 K›z›ltoprak/Kad›köy
olan derne¤imiz kirada bulundu¤u binan›n y›k›m karar›
al›nmas› nedeniyle Ba¤dat Caddesi Kumbarac›lar Ç›kmaz›
Birlik Apartman› B Blok No:16 D:24 Feneryolu/Kad›köy
adresine tafl›nm›flt›r. 01.03.2001 tarihinden itibaren mevcut
adreste eski telefon ve faks numaralar›n› muhafaza ederek
hafta içi 9:00-18:00 saatleri, cumartesi günleri 09:00-13:30
aras›nda aç›k olup de¤erli üyelerimizin hizmetindedir. Dileyen
üyemiz bu saatler aras›nda dernek içinde çal›flmalar yapmak
üzere gelebilir ve dernek olanaklar›ndan faydalanabilir.
Kan Merkezleri ve Transfüzyon Derne¤i’nin 26 May›s
2001 tarihindeki Ola¤an Genel Kurulunda ve ayr›ca 4 Eylül
2001’de Trabzon’da görüflmek dile¤iyle.
*Kan Merkezleri ve Transfüzyon Derne¤i
II. Baflkan›
GÖRÜfi
3
Kan Bankalar›nda Yetiflmifl Eleman›n Önemi
Prof. Dr. Mahmut Bay›k*
“Kan Bankac›l›¤› ve Transfüzyon T›bb›” ülkemizde
üzerinde son dört senedir yo¤un flekilde konuflulan ve
çal›flmalar yap›lan bir bilim dal›d›r. Özellikle “Kan Merkezleri
ve Transfüzyon Derne¤inin” kuruluflundan sonra derne¤in
çat›s› alt›nda toplananlar›n yo¤un e¤itim çal›flmalar› bu
konuda bilinçlenmeyi sa¤lam›flt›r.
Asl›nda “Kan Bankac›l›¤› ve Transfüzyon T›bb›” konusunda bilimsel ve teknolojik geliflmeler, bu bilim dal›nda
önemli ilerlemelere yol açm›flt›r. Bu konuya hep “bilim dal›”
diyerek konunun kendine özgü yap›lar› oldu¤unu vurgulamaya çal›fl›yorum. Gerçekten de bu bilim dal› sosyal
konulardan, hukuki konulara, t›bbi konulardan da epidemiyoloji, istatistik, immünoloji, hematoloji, mikrobiyoloji,
genetik gibi konular› da içine alacak flekilde multidisipliner
bir hale gelmifltir. Bu nedenle “Kan Bankac›l›¤› ve Transfüzyon T›bb›” uzmanl›¤› mevcut bilim dallar›ndan yaln›z
birinin bilgi ve becerisiyle yürütülebilecek bir konu olmaktan
öteye geçmifltir. Bu güne kadar mikrobiyoloji kökenli uzmanlarca yürütülen bu faaliyet, daha sonra hematoloji,
enfeksiyon hastal›klar› uzmanlar›n›n da ilgisini çekmifltir.
‹flin ilginç yan› bu konulara ilgisi pek az branfllardan uzmanlar
da s›rf kan kullanan kifliler olduklar› için kan bankac›l›¤› ve
transfüzyon t›bb› konular›nda kendilerini uzman görebilmifllerdir. Asl›nda bu kiflilerin bir k›sm› “Kan Bankac›l›¤›
ve Transfüzyon T›bb›” n› ö¤rendikçe bu iflin hiç de öyle kan
al, kan ver ifli olmad›¤›n›, daha ö¤renmeleri gereken çok fley
oldu¤unu görmüfllerdir. Maalesef bir k›s›m çal›flan da
yapt›klar› ifli ö¤renme zahmetine bile katlanmam›fllar ve
yönettikleri birimleri babadan kalma ve kulaktan dolma
bilgilerle çal›flt›rmaya devam etmifllerdir. Asl›nda “Kan
Bankac›l›¤› ve Transfüzyon T›bb›” n›n ilerlemesi için en
büyük direnç de bu kiflilerden gelmifltir. ‹flin en kötüsü de
bu zihniyetteki yöneticilerin varl›¤›d›r. Bu yöneticiler, konuyu bilmedikleri gibi, kendilerine anlat›lan› da dinlememeyi
ve kendi bildiklerini okumay› marifet saym›fllard›r.
Bu arada iyi niyetle ça¤›n bilimsel gereçlerini takip eden,
baz›s› da yurt d›fl›nda çeflitli kan merkezlerinde çal›flarak
dünyan›n gerçe¤ini gören kifliler do¤ru ve düzgün olarak
ifllerini yapmaya çal›flm›fllard›r. ‹flin övünç verici yan› konunun
önemini kavrayan baz›lar› da ö¤rendiklerini ve bilimsel
gerçekleri kurs, sempozyum, seminer, kongrelerle etrafa
anlatmak için çabalam›fllard›r. Kan Merkezleri ve Transfüzyon
Derne¤i çat›s› alt›nda toplanarak bu gibi faaliyetlere büyük
bir özveriyle kat›lan tüm e¤itmenlere derne¤in baflkan› olarak
flükranlar›m› sunuyorum. Gerek zaman gerekse emeklerini
bu konuda cömertçe harcamaktan çekinmeyen tüm kifli ve
kurulufllar› ülkenin f›rsatç›, kendi menfaatlerini herfleyin
önünde gören kafa yap›s›ndaki insanlar›na karfl› savaflan
birer “Don Kiflot” olarak görüyorum.
Kan konusu asl›nda toplumlar›n en duyarl› olduklar›
konulardand›r. Bizim toplumumuz da bu konuda çok
duyarl›d›r. Medya için “kan” la ilgili bir haber sansasyonel
olmak flart›yla çok önemlidir. Ne zaman AIDS mikrobu
tafl›yan bir kan yanl›fll›kla bir hastaya verilirse, ne zaman
AIDS’li hastalardan veya halk diliyle Deli Dana hastal›kl›
kiflilerden haz›rlanan bir kan ürününün Türkiye’ye ithal
edildi¤i ö¤renilirse bütün bas›n aya¤a kalkmakta, konunun
uzman› kesilmekte, bilmifl bilmemifl “vay efendim o flöyle
yap›lmal›ym›fl da neden böyle yap›lm›fl” diye asacak suçlu
aramaktad›rlar. Çözüm önerileri s›raland›¤›nda da hemen
buna tarih koymaya çal›flmakta önüne gelen bilinçli ya da
bilinçsiz sorumluyu suçlamaya çal›flmaktad›r. Halk›m›za
gelince onlar da birgün hastalar› için kan aramak durumunda
kald›klar›nda kan bankas› nedir? donör nedir? kan nedir?
gerçe¤ini kafalar›na dank ederek anlamaktad›rlar. Ancak bu
gerçek bile onlara güvenli donör ne demektir, ald›klar› kan›n
kalitesi niçin önemlidir kavramlar›n› alg›lamak için yeterli
gelmemektedir. Pazardan p›rasa al›rken bile seçen insanlar
hastalar›n damarlar›ndan verilecek kan›n niçin en güvenli,
en kaliteli olan›ndan al›nmas› gere¤ini anlayamamaktad›rlar.
Onlar›n bunlar› alg›layamamas›nda bu konunun e¤itiminin
iyi verilmemesi, bu konunun herhangi bir sansasyon de¤eri
yoksa medyada ifllenmemesinin de pay› vard›r.
Herhangi bir savafl, deprem ve felakette kanlar›n› topraklara gömecek ölçüde ba¤›fllamaya koflan sa¤l›kl› halk, günlük
yaflam›nda 3 ayda bir kan ba¤›fllanmas›n›n önemini anlamamakta, kendilerine anlat›ld›¤›nda da kan ba¤›fllamay› kolayca
reddedebilmektedir. Bu konuda onlar› hemen suçlamak
mümkün de¤ildir. Halk›n bilinçlenmesi de e¤itimle
mümkündür. Bu e¤itimde medyan›n rolü yads›namaz. Ancak
tek bafl›na medya’y› da suçlamak mümkün de¤ildir. Bu konu
uzmanlarca (Kan Bankac›l›¤› ve Transfüzyon T›bb› Uzman›)
belli bir strateji çerçevesinde bilinçli olarak ifllenmelidir. Bu
konu bu uzmanl›k dal›n›n en önemli konular›ndand›r. Ancak
böyle bir uzmanl›k dal› resmen olmad›¤› için ve de¤iflik
uzmanl›k dallar›na ba¤l› kiflilerin spontan debelenmeleriyle
yürütülmeye çal›fl›ld›¤› için maalesef baflar›s›z olunmufltur.
K›z›lay gibi kan toplamada en çok faaliyet gösteren bir
dernekte bile konu hiç çal›fl›lmam›flt›r. Belki de ka¤›t üzerinde
yaz›l› olarak duran bu konunun nas›l ifllenmesini bilecek bir
kifli bile yetifltirilmemifltir. Dünya bu konuda ilerlerken
konunun bilimsel gerçeklere uygun flekilde yürütülmesini
sa¤layacak zihniyet ve insan kayna¤› yarat›lamam›flt›r.
K›z›lay’da kan bankac›l›¤› özel olarak yetifltirilmifl dinamik,
genç ve baflar›l› insanlar yerine emekli insanlar›n ikinci ifli
olarak görülmüfltür. Sonuçta K›z›lay da (hemen her konuda
4
oldu¤u gibi) kan konusunda treni kaç›rm›flt›r. Son deprem
felaketinin pefline toparlanma gayreti içinde baz› ilerlemeler
görülse bile K›z›lay›n yöneticilerinin konuyu kavramadaki
isteksizli¤i ümitleri k›rmaktad›r.
Kan› kullanan doktorlara gelince, onlar›n da ço¤u
kulland›klar› kan›n nas›l bir biyolojik ilaç oldu¤unu, faydas›
kadar ne kadar ölümcül komplikasyonlara yol açabilece¤ini
bilmemektedir. Ço¤u da kulaktan duyma bilgilerini düzgün
kullanabilme becerisine sahip de¤ildir. Ancak bunun kabahati
de tamamen onlar›n de¤ildir. Daha t›p fakültelerinde bu
konuda yeterli e¤itim almamakta, meslek içi e¤itimleri de
yetersiz kalmaktad›r. Daha 4-5 sene öncesine kadar tam kan
kullanma oran› %90’›n üzerinde olan bir ülkede (ki bu durum
pekçok Afrika ülkesinden bile kötüdür) durumu anlatmak
için baflka bir fley söylemeye gerek yoktur.
Bu iflin gelece¤i için konunun uzman› kifliler yetifltirilmelidir. Baflka uzmanl›k dallar›ndan insanlar “Kan Bankac›l›¤›
ve Transfüzyun T›bb›” konusunda büyük bir iyiniyetle
çal›flsalar da ifllerinde pek az› kendini tamamen bu konuya
vermekte, ço¤u as›l uzmanl›k dallar›yla ilgili konularda
çal›flmay› birincil görevi olarak görmektedir. Bu konunun
uzmanlar› yetiflirse konuya sahip ç›kan insanlar artacakt›r.
Kan Bankac›l›¤› ve Transfüzyon T›bb› konusunda düzelmeler
ancak bilinçli ve gayretli genç, bilimi üreten beyinlerin
varl›¤› ile mümkündür. Bu konuda çeflitli platformlarda
yürüttü¤ümüz çal›flmalara karfl› gördü¤ümüz inan›lmaz
direnci anlamak mümkün de¤ildir. Burada yapabilece¤im
tek fley bu yaz›yla durumu tarihe flikayet etmektir.
Daha iyiyi, daha güzeli ve do¤ruyu bulma yolunda
önerilerimiz uyutulurken bir de kendini bu yolda çal›flmaya
adam›fl bir avuç bilinçli insan›, cehaletleriyle, kiflisel h›rslar›yla
ve etraflar›ndaki kötü niyetli ak›l hocalar›n›n doldurufllar›yla
ezmeye ve harcamaya kalkan yöneticileri de burada tarihe
flikayet ediyorum.
Bu millet nas›l üzerine radyasyon ya¤m›fl çaylar› milletin
gözünün içine baka baka “zarars›zd›r, içebilirsiniz” diye flov
yapanlar› unutmuyorsa gelecek nesillerin “Kan Bankac›l›¤›
ve Transfüzyon T›bb›” konusunda da nas›l büyük bir direnç
gösterildi¤ini unutmamalar› için bu yaz›y› delil olarak
yaz›yorum.
Sa¤l›kla kal›n›z.
*Kan Merkezleri ve Transfüzyon Derne¤i Baflkan›
Not: Bu yaz›n›n kaleme al›nmas›ndan sonra K›z›lay’›n Kan Bankas›
çal›flanlar› için düzenledi¤i meslek içi e¤itim kurslar›n› önemli bir
geliflme olarak görüyoruz.
Yüksek ‹htisas Hastanesi Kan Merkezi
teflekküllü devlet ve üniversite hastanelerinin kan merkezlerine oranla oldukça yüksek kapasite ile çal›flmaktad›r.
KAN MERKEZ‹M‹Z‹N F‹Z‹K‹ YAPISI VE PERSONEL DURUMU
Y‹H Kan merkezi ; yaklafl›k 100m2 ‘lik bir alanda donör
kabul - flebotomi - ürün ayr›flt›rma - saklama ve aferez
bölümlerinden oluflmaktad›r. Serolojik testler için biyokimya
ve mikrobiyoloji; immunohematolojik testler için hematoloji
bölümü ile iflbirli¤i yap›lmaktad›r.
1 Hematoloji uzman›, 1 mikrobiyoloji uzman›, 8 hemflire,
1sekreter ve 1 hizmetli ile üç vardiya halinde 24 saat hizmet
vermektedir.
Yüksek ‹htisas Hastanesi (Y‹H) kan merkezi; 1963’ de
hastanenin kurulmas› ile kan istasyonu halinde çal›flmas›na
bafllam›flt›r. Zaman içinde kapasite ve donan›m›n› gelifltiren
kan merkezi; bugün B tipi kan merkezi statüsünde çal›flmalar›n› sürdürmektedir.
Hastanemiz kardiyoloji, kardiyovaskuler cerrahi, gastroenteroloji ve cerrahisi ile üroloji kliniklerini içeren ve s›n›rl›
klinik say›s›na ra¤men; a¤›rl›kl› olarak KVC ve transplantasyon cerrahisi (Kalp, böbrek, karaci¤er) nedeniyle kan
kullan›m› yüksektir. Kan merkezimiz y›ll›k ortalama 12 000
ünite kan toplay›p, ifllemektedir. Bu nedenle de bir çok tam
ÇALIfiMA S‹STEM‹
Donörler; kan istemi sonucu hasta yak›nlar›nca bulunan
kifliler olup; az say›da ba¤›fl için baflvuran gönüllüler de
bulunmaktad›r.
Kan merkezimizin yeterli say›da olmasa da gerek hastane
içi gerekse hastane d›fl› kiflilerden oluflan gönüllü donör
kay›tlar› bulunmakta; hastalara bu kay›tlar ile zaman zaman
yard›mc› olunmaktad›r.
Her donör sorgu formlar›na göre haz›rland›ktan sonra;
T.A ve hemogram kontrollerinin sonucuna göre flebotomiye
5
al›nmaktad›r.
Bu çal›flma düzeni içerisinde y›ll›k toplanan kan miktar›
12 000 ünite olup; bunlar›n %85’i eritrosit süspansiyonu
olarak kullan›lmaktad›r. 2000 y›l› itibariyle eritrosit kullan›m
oran› %90’na ulaflm›flt›r. Bu kullan›m oran› ile kan merkezimiz, Avrupa ve ABD standartlar›na ulaflm›fl Türkiye’deki
ender merkezlerden biridir (Tablo 1).
ALINAN
1999
1998
1997
2000
Erit Süsp. 9751 (%83) 10861 (%84) 11501 (%85.2) 12765 (%91.89)
Tam Kan 1992 (%17) 2132 (%16) 1992 (%14.7) 1127 (%8.11)
TDP
10112
Trombosit 41
11131
11882
12181
91
105
92
‹mmunohematolojik testler olarak ABO/ Rh tayini,
çapraz karfl›laflt›rma ve direkt - indirekt coombs testleri jel
santrifugasyon yöntemiyle yap›lmaktad›r. Acil durumlarda
manual yöntem kullan›lmaktad›r.
AFEREZ ÜN‹TES‹
Kan merkezi içinde tek aferez cihaz› ile 1999’da kurulan
ünitede bu güne kadar 105 donör tromboferezi; 2 terapötik
tromboferez ve 18 terapötik plazmaferez (hemolitik anemili
ve kronik böbrek yetmezlikli bir hastaya 6 kere; toksik
hiperbiluribinli bir hastaya 9 kere; Waldenstrom makroglobulinemisi olan bir hastaya 3 kere) uygulanm›flt›r.
IfiINLAMA VE F‹LTRASYON
Haz›rlanacak ürüne göre tekli yada SAG-M’lu üçlü
torbalar kullan›lmaktad›r. 2 adet so¤utmal› santrifüj ile kanlar
ayr›flt›r›lmakta; optipress / manual ekstraktörler ile ürünler
elde edilmektedir. 300 ünite kapasiteli kan dolaplar› ve
deepfreezlerde ürünler saklanmaktad›r.
‹mha edilen ürünler önce otoklavda iflleme tabi tutulmakta, daha sonra uygun at›k torbalar›nda; hastane t›bbi at›k
depolar›na b›rak›lmaktad›r (Tablo 2).
ALINAN
1997
1998
1999
8904
Erit Süsp. 7244
7926
(%75.2) (%83.6) (%87)
Kan merkezimiz Ankara’da ›fl›nlama yapan tek Sa¤l›k
Bakanl›¤› merkezidir. Gerek kendi hastalar›m›z gerekse
Ankara’da di¤er merkezlerin kan ürünleri için 24 saat boyunca
›fl›nlama yap›lmaktad›r.
Yo¤un transfüzyon yap›lan ve genellikle akraba olan
donörlerden kan toplayan; kardiak operasyon uygulanan
hastalara ›fl›nlanm›fl ürünler kullan›lmaktad›r. Ayr›ca böbrekkalp ve karaci¤er transplantasyonu yap›lan
hastalara verilen kan ürünleri de ›fl›nlanlanarak
ALINAN
kullan›lmaktad›r.
2000
2000
1999
1998
1997
Ayr›ca transplantasyonlarda ve transfüzyon
1350
11197 2421
1497
1790
reaksiyonu geliflenlerde, hasta bafl› veya labo(%89.5) (%24.8) (%16.4) (%13) (%10.5) ratuvar tipi log 4 lökosit filtreleri de kullan›lmaktad›r.
157
971
281
303
223
Tam Kan
1636
1811
1670
(%88.9) (%85.8) (%85.9) (%86.1) (%11.1) (%14.2) (%14.1) (%13.9)
TDP
11895 704
9713
8927
7305
(%93.1) (%94.3) (%95.8) (%96.2) (%6.9)
Trombosit 41
91
104
-
645
(%5.7)
501
(%4.2)
-
1
TRANSFÜZYON KOM‹TES‹
467
(%3.8)
Transfüzyon komitesi 1998’de kan merkezi
müdürü, sorumlu hemfliresi ve her klinikten bir
temsilci ile baflhekim muavininin baflkanl›¤›nda
kurulmufltur. Her y›l ortalama 3 kere toplanan komitede kan
merkezinin çal›flmalar›; klinikler ile olan sorunlar›
tart›fl›lmaktad›r. Bu komitenin çal›flmalar› ile hemflire ve
doktorlara ayr› ayr› transfüzyon endikasyonlar› hakk›nda
seminerler verilmifltir. Ayr›ca hemflirelere yönelik olarak
transfüzyon uygulama ilkeleri ad›nda bir el kitab›
haz›rlanm›flt›r.
Tabloda verilen imha oranlar› içerisinde serolojik testleri
pozitif olan kan say›lar›da bulunmakla beraber yinede yüksek
olan imha oranlar› için yo¤un çaba gösterilmektedir. Ancak
hastalar›n genellikle kardiyak problemleri ve böbrek yetmezliklerinin olmas› üre, potasyum ve pH de¤iflikliklerinden
dolay› 30-35 günlük kanlar›n kullan›m›n› k›s›tlamaktad›r.
Kan merkezleri aras›ndaki iletiflimin yo¤unlaflt›r›lmas›n›n
veya bölgesel kan merkezlerinin kurulmas›n›n bu konuda
hastane içi e¤itim ile birlikte etkili çözümlerden biri
olaca¤› kanaatindey›z.
HbsAg, anti HCV ve anti HIV; tam otomatik microelisa sistemi ile biyokimya laboratuvar›nda; sifiliz HbsAg
için RPR testi mikrobiyoloji laboratuvar›nda çal›fl›lmaktad›r. Acil durumlarda ise nadiren kart elisa Anti HCV
kullan›lmaktad›r.
Reaktif sonuçlar tekrarlanmakta, anti-HIV için 2.
Anti HIV
tekrar sonras› do¤rulama testleri için H›fz›s›hha Enstitüsüne örnekler gönderilmektedir. Sonuçlardan VDRL
donörler yaz›l› olarak bilgilendirilmektedir (Tablo 3).
1997
1998
1999
Pozitif Test
11884
309 13284 298 13685 187 14223 288
(%2.6)
(%2.1)
(%2.02)
(%2.2)
11854
51
31 14079
29
13250
22
13594
(%0.4)
(%0.2)
(%0.2)
(%0.2)
11984
11804
-
13280
Pozitif Test
1998
Test
-
13585
Pozitif Test
-
14041
Pozitif
-
8
6
5
10
13495
12388
(%0.07) 13184 (%0.08)
(%0.04)
(%0.04)
ÇALIfiMA
6
Marmara Üniversitesi Hastanesi Kan Bankas› Ünitesine
Servislerden Gelen Kan ve Kan Komponentleri ‹stemlerinin
Uygulama Politikas› ve Yöntemi
Hemflire Meltem Eren*
POL‹T‹KA: Kan ve kan kompenentlerinin hastaya
gereksinim karar›n› ünite hekimi verir. ‹stemlerin haz›rl›¤›
kan bankas› ünitesinde görevli doktor, hemflire, biyolog ve
teknisyen sorumlulu¤undad›r. Serviste kan ve kan ürünlerinin
transfüzyonundan ünite doktoru ve hemfliresi sorumludur.
TANITIM YASIZININ AMAÇLARI
1)- Kan bankas› ünitesinde yap›lan ifllevlerin servislere
tan›t›m›.
2)- Kan ve kan komponentlerinin al›n›p verilmesini belli
esaslara ba¤layarak standardize etmek.
3)- Kanla ilgili tüm eylemleri denetim alt›na almak.
4)- Kan ve kan komponentlerini tan›mak.
5)- Kan ve kan ürünlerin israf›n› önlemek.
GENEL B‹LG‹: Kan istemiyle kan bankam›za yap›lan
baflvurular›n ço¤unlu¤unda gönüllü donör ba¤›fl› olmad›¤›
için hasta yak›nlar›ndan donör temini istenmektedir veya
mevcut kanlar›n takas› yolu ile temin edilmektedir. Genel
donörlere sorgulama formu doldurtulur ve uygun görülen
donöre tam kan say›m› yap›larak ve muayene edilerek kan
verip veremeyece¤ine karar verilir. Bu donörlerden al›nacak
kanlar hastan›n gereksinimine göre tekli, çiftli, pediatrik
veya üçlü torbalara al›nmaktad›r. Al›nan kanlar ünitemiz
laboratuvar›nda komponentlere ayr›lmak üzere so¤utmal›
santrifüjde uygun derece ve devirde eritrosit, plazma, trombosit gibi gereken koponentlere seviyelendirilir. Katmanlar›na
ayr›lan kanlar ay›rma ifllemi yapmak için manuel veya
otomatik ekstratörlere yerlefltirilerek komponentler ayr› ayr›
elde edilir.
KAN MERKEZ‹NDE ÜRET‹LEN KAN KOMPONENTLER‹
ÜRÜN
‹ÇER‹⁄‹
ORT.
HAC‹M
END‹KASYONLARI
Tam Kan
Eritrosit (ortalama %40
Hematokrit), Plazma,
Lökosit, Trombosit
500ml
Hem eritrosit miktar›n› hem de plazma
volümünü art›r›r. Lökosit ve trombositler,
faktör V, VII gibi p›ht›laflma faktörleri
yoktur
Eritrosit Süsp.
Eritrosit (ortalama %75
Hematokrit), Plazmas›
azalt›lm›fl Lökosit ve
Trombosit
250ml
Semptomatik anemide eritrosit miktar›n›
art›r›r. Lökosit ve trombositler fonksiyonel
de¤ildir.
Eritrosit Süps.
Adenin-saline ilaveli
Eritrosit (ortalama %60
Hematokrit), Plazmas›
azalt›lm›fl Trombosit, 100 ml
ek besleyici solüsyon
330ml
Semptomatik anemide eritrosit miktar›n›
art›r›r. Lökosit ve trombositler fonksiyonel
de¤ildir.
Lökositi azalt›lm›fl
Eritrosit Süps.
Eritrosit (ortalama %85
Hematokrit), Lökosit
5X108’den az.
Az miktarda trombosit,
bir miktar plazma
225ml
de¤iflebilir.
Eritrosit miktar›n› art›r›r. Lökosit antikorlar›na ba¤l› febril reaksiyonlar› önler. 5X106’n›n
alt›ndaki lökosit say›s› (CMV) bulaflmas›n›,
HLA antijenleri veya lökositlere karfl›
alloimünizasyonu azalt›r.
Y›kanm›fl Eritrosit
Süps.
Eritrosit(ortalama%75
Hematokrit) Lökosit
5X108’den az. Plazmas›
yok.
180ml
Eritrosit miktar›n› art›r›r.Febril veya allerjik
transfüzyon reaksiyonlar›n› minimale indirir.
7
Trombosit Süsp.
1 Ünite kandan
ayr›lan
Trombosit
(Ünite 5,5X1010’dan
fazla) Eritrosit,Lökosit,
Plazma.
50ml
Trombositopeni veya Tronbositopeniye ba¤l›
kanamalarda kullan›l›r.
Trombosit Süsp.
(Aferezis)
Trombosit (Ünitede
3X1011)Lökosit, Plazma
300ml
Trombositopeni veya Tronbositopeniye ba¤l›
kanamalarda kullan›l›r.
Taze donmufl
Plazma
Plazma; Tüm koagülasyon faktörleri, kompleman (Trombosit yok)
220ml
Koagülasyon bozuklar›n›n tedavisinde
kullan›l›r.
Kriopresipite edilmifl
Taze Donmufl
plazma
(Cryopresipitat)
Fibrinojen; faktör VII,
faktör XIII, von Willebrand
faktör.
15ml
Fibrinojen, faktör XII eksikli¤inde kullan›l›r.
Hemotili A n›n, Von Willebrand hastal›¤›n›n tedavisinde ikinci seçenektir.
TAM KAN VE ER‹TROS‹T SÜSPANS‹YONUNUN KARfiILAfiTIRILMASI
Volüm (ml/U)
Eritrosit Kitlesi (ml)
Plazma (ml)
Hemoglobin (gram)
Hematokrit (%)
Sitrat (ml)
Sodyum (plazma) (mEq/L)
Potasyum (Plazma)(mEq/L)
Amonyak mikrogram (mg)
Total Protein (gram)
Antijen ve antikor (Plazmadaki)
Hemotokritte Art›fl (%)
TAM KAN
ER‹TROS‹T
SÜSP.
SAG-M’lü
ER‹T.SÜSP
517
200
250
30
39
68
45
15
2159
49
Maksimal
1,1
300
200
78
30
70
22
15
4
680
36
Minimal
2,9
300
200
<50
30
55
22
12
3
436
23
Minimal
2,3
PLAZMA
Taze veya taze
donmufl Plazma
(TDP) 200 ml
Tüm Proteinler ve
koagülasyon faktörleri içerir.
* Normal serum seti kullan›l›r
* De¤iflik h›zlarda verilebilir.
* Taze plazma veya TDP çözülür
çözülmez, koagülasyon faktörlerinin etkisi kaybolmadan hemen
verilmeli.
* Alerjik reaksiyonlar
* Hepatit riski
* H›zl› verilmeye ba¤l› s›v› yüklemesi
ALBUM‹N
% 5’lik 200-300 ml
%25’lik 25-50 ml
* Normal serum seti kullan›l›r.
* %5’lik Albumin 2-4 ml/dk
* %25’lik Albumin 1 ml/dk
* Fazla s›v› yüklemesi
PIHTILAfiMA
FAKTÖRLER‹
Faktör VII. V
(Hacmi De¤iflken)
* Normal serum seti kullan›l›r.
* Genellikle birkaç ünite uygulan›r.
* Çözülür çözülmez hemen verilmelidir.
* Titreme, atefl
* Hipatit riski
* Yeterince verilmezse kanama oluflur.
8
KAN VE KAN ÜRÜNLER‹N‹N KULLANIMI
KAN/KAN ÜRÜNÜ
UYGULAMA
KOMPL‹KASYONLARI
* Hastan›n kan grubu ve kan›n
etiketi karfl›laflt›r›l›r.
* Cross-match numaralar› kontrol
edilir.
* Venöz girifl sa¤lan›r ve s›v› olarak
% 0,9 NaCL kullan›l›r.
* Torbaya özel kan seti kat›l›r ve
torba yavaflca alt üst edilirek sete
kan doldurulur.
* Tranfüzyon ilk 15 dakika 20-30
damla/dk ile bafllan›r.Reaksiyon
yoksa 40 damla/dk’ya ç›k›l›r ve
transfüzyon 1,5-2 saatte tamamlan›r.
TRANSFÜZYON REAKS‹YONLARI
* Taflikardi
* Atefl, titreme, bafl a¤r›s›
* Solunum güçlü¤ü
* S›rt ve bel a¤r›s›
* Hipotansiyon
* Deri soluk ve terli
* Filiform nab›z
* Dolafl›m yüklenmesi
* fiuur kayb›
* AIDS, hepatit ve di¤er viral hastal›klar›n
bulaflma riski
* Ak›fl› kolaylaflt›rmak için Y Ba¤lant› seti ile % 0,9 NaCl verilir.
* Uygulama tam kanda oldu¤u gibidir ancak kan›n ak›fllanl›¤› az oldu¤undan torba her 20-30 dk’da bir
hafifce çalkalan›r.
* Uygulama süresi 1-2 saattir.
*Transfüzyon reaksiyonlar› tam kandaki
gibidir, ancak daha az s›kl›kla görülür.
* AIDS, hepatit ve di¤er viral hastal›klar›n
bulaflma riski.
* Yo¤unlu¤u Eritrosit süspansiyonnuna göre daha düflüktür. Bu nedenle daha ak›flkand›r.Ayr›ca SF
ile kar›flt›r›lmas›na gerek yoktur.
* Uygulama süresi 1-2 saattir.
* Transfüzyon reaksiyonlar› tam kandaki
gibidir ancak daha az s›kl›kla görülür.
* AIDS, hepatit ve di¤er viral hastal›klar›n
bulaflma riski.
TROMBOS‹T SÜSP.
40-200 ml aras›nda
de¤iflir
* Normal filtreli kan seti kullan›l›r.
* 1/2-1 st verilir gerekirse % 0,9
NaCl Y ba¤lant› seti ile kullan›l›r.
* Titreme, atefl, AIDS, hepatit ve di¤er
viral hastal›klar›n bulaflma riski.
GRANÜLOS‹T SÜSP
200-300 ml
*Filtreli kan seti kullan›l›r.
* %0,9 NaCl ile Y ba¤. yap›l›r.
* ilk 50 - 75 ml yavaflca verilir.
* 2-4 saat verilmelidir.
G-CSF gibi büyüme faktörlerinden
sonra art›k kullan›lmamaktad›r.
* Titreme, atefl
* Alerjik reaksiyonlar
* Hipotansiyon, flok
* Solunum güçlü¤ü
TAM KAN
Eritrositler, lökositler,
plazma ilk 24 saatte ve
buzdolab›na girmeden
önce trombositler, stabil
p›ht›laflma faktörleri
içerir.
ER‹TROS‹T SÜSP.
Konsantre eritrosit içerir. (200 ml) Biraz lökosit ve %20 plazma
içerir.
SAG-M’lü ER‹TROS‹T SÜSP.
Konsantre eritrosit (200
ml) az miktarda plazma
ve 100 ml besleyici saline - Adenine içerir.
9
TRANSFÜZYON REAKS‹YONLARI
REAKS‹YON
BEL‹RT‹ VE BULGULAR
G‹R‹fi‹MLER
Hemolitik Reaksiyon
(Akut)
* Dakika ve saatler içinde bafllar
* Huzursuzluk, anksiyete, atefl
* Yüzde k›zar›kl›k,titreme,
ürtiker
* Takipne, dispne, taflikardi
* Bulant›, kusma, gö¤üs ve lomber bölgede a¤r›
* Hipotansiyon,flok
* DIC ve akut renal yetmezlik
* Anestesi alt›ndaki hastada
anormal kanama ve flok
* Direkt Coombs testi pozitif olur.
‹ndirekt bilirubin ve retikülosit
say›s› artabilir.
* Transfüzyon derhal durdurulur.
ve damardan %0,9NaCl verilir.
* Hastan›n kan grubu ve cross
ka¤›d› tekrar kontrol edilir.
* Hastan›n kan grup ve Crossmacht tetkiklerini tekrar etmek için
kan örne¤i al›n›r. Durum düzelene
kadar hastan›n yan›nda kal›n›r, vital
bulgular› devaml› kontrol edilir ve
gerekirse s›v› verilir.
Geç Hemolitik
Reaksiyon
* Genellikle 3-21 gün sonra
bafllar.
* Malazi, atefl ve sar›l›k görülür.
fiok/renal komlikasyonlar nadir.
* Direkt Coombs testi pozitiftir.
* ‹ndirekt bilirubin artm›flt›r.
* Retikülosit say›s› artm›flt›r.
* Durum doktora bildirilir ve önerilen
tedaviler uygulan›r.
* Devaml› hasta yan›nda kalmaya
gerek yoktur.
Febril (Pirojenik)
Reaksiyon
* Genellikle 30-90 dk bafllar
* Ürtiker, k›zar›kl›k, kafl›nt›
* H›r›lt›l› solunum
* Yüz ve larenks ödemi
* Anaflaktik reaksiyon
* Transfüzyon derhal durdurulur ve
%0,9’l›k NaCl verilir. Doktora haber
verilir.
* Tedaviler hemen bafllan›r.
* Hastan›n vital bulgular› gözlenir
durum düzelene dek hastan›n yan›nda kal›n›r.
Anaflaktik Reaksiyon
* Saniye ve dakikalar içinde (ilk
bir saat) bafllar
* Ürtiker, k›zar›kl›k, kafl›nt›, h›r›lt›l›
solunum, yüz ve larenks ödemi
* Pulmoner ödem
* Hipotansiyon ve flok
Transfüzyon derhal durdurulur.
ve %0,9 NaCl verilir.
* Anaflaksi için gerekli tüm tedaviler
haz›rlanarak uygulan›r.
* Hasta devaml› izlenir.
Dolaşım Yüklenmesi
* Genellikle ilk 1 saat’te başlar.
* Dispne, kuru öksürük
* Göğüste sıkışma
* Boyun venlerinde dolgunluk
* Pulmoner ödem
* Transfüzyon derhal durdurulur
Doktora haber verilir
* Hastanın başı yükseltilir
*Tedaviler (02, diüretik, digital vb.)
uygulanır.
Hava Embolisi
* Dispne
* Siyanoz
* Şok
* Kardiyak Arrest
* Transfüzyon derhal durdurulur.
* Hastaya önce sol ve daha sonra
Trandelenburg posizyonu verilir. Bu
pozisyonda hava sağ atriyumda
hapsedilerek geçmesi önlenebilir.
* Kardiyak arrest ve şok tedavisi
için hazırlıklı bulunulur.
Bakteri Bulaşması
* Reaksiyon ilk iki saatte başlar
* Transfüzyon derhal durdurulur ve
10
Diğer Reaksiyonlar
(Sifiliz, AIDS,
Hepatit, Malarya
bulaşması)
* Titreme, ateş, deride kızarıklık
* Abdominal ve ekstremite ağrısı
* Hipotansiyon
* Septik şok
damardan % 0,9’luk NaCl verilir.
* Doktora haber verilir
* Vital bulgular, aldığı-çıkardığı
izlenir.
* Önerilen tedaviler uygulanır.
* 4-6 haftadan başlar
* Hastalığın tipine göre bulgular
* Hastanın tipine ve özelliğine göre
bakım değişir, tedavi değişiklik gösterir
TRANSFÜZYONUN 4 AMACI VARDIR.
1) Kan volümünün devam›n› sa¤lamak.
2) Oksijen tafl›mas›n›n devam›n› sa¤lamak.
3) Hemostaz bozuklu¤unu düzeltmek.
4) ‹mmün eksikli¤ini düzeltmek.
Transfüzyon tedavisinin ana prensibi yaln›zca eksik
olan› vermektir. Hastaya uygun komponent seçilmeli, gerekli
olmayan kan komponenti verilmemelidir.
KAN ‹STEM‹ YAPAN DOKTOR TARAFINDAN
YAPILMASI GEREKENLER
1)- ‹stem formu düzenlemek, acil transfüzyon endikasyonlar›nda aciliyetin derecesini belirleyerek, kan merkezine uygun mesajlar› göndermek.
2)- Uygunluk testi yap›larak hasta için muhafaza edilen
kanlarda, ihtiyaç ortadan kalkm›flsa kan merkezine bildirmek.
3)- Transfüzyon reaksiyonlar›n› kaydetmek ve nedenlerin araflt›rmas›nda kan merkezine yard›mc› olmak.
TRANSFÜZYONU YAPAN DOKTOR VE
HEMfi‹RELER‹N YAPMASI GEREKENLER
1) Kan merkezinden gelen kan veya kan ürünü etiketindeki
bilgilerin kontrol edilmesi (Hasta ad›, kan gurubu, Crossmatch, son kullanma tarihi)
2) Uygun transfüzyon setlerinin seçilmesi ve kullan›lmas›
3) Kan tansfüzyon reaksiyonlar›n›n hasta kay›tlar›na
ifllenmesi
4) Transfüzyon s›ras›nda hastan›n izlenmesi (ilk 15
dakikas›nda hastan›n bafl›nda bulunulmal›, 5 dakika aralarla
vital bulgular kontrol edilmeli)
5) Transfüzyon belgelerinin tümü hasta dosyas›nda
saklanmal›.
6) Kan komponenti asla uzun süre oda ›s›s›nda bekletilmemelidir. Bakteri üreme riski nedeniyle dört saat içerisinde
tüm komponent transfüze edilmifl olmal›d›r.
7) H›zl› transfüzyon (Exchange transfüzyon veya
100ml/dk ve üzeri) yap›laca¤› zaman hastada hipotermi
geliflmemesi için kan›n ›s›t›lmas› gerekir. Ayr›ca paroksismal
nokturnal hemoglobinüri veya ciddi so¤uk aglütinin hastal›¤›
olanlara yap›lacak transfüzyonlarda da kan ›s›t›lmal›d›r.
Transfüzyon h›z› yetiflkinlerde 50 ml/kg/saat, çocuklarda 15
ml/kg/saat üzerindeyse komponent vücut ›s›s›nda olmal›d›r.
Kan ›s›tmak amac›yla kullan›lan özel cihazlar vard›r. Kan,
asla kalorifer üzerinde, kaynam›fl sularda, mikrodalga
f›r›nlarda veya bunlara benzer ortamlarda ›s›t›lmamal›d›r.
Aksi takdirde hemoliz oluflabilece¤i gibi kan proteinleri de
denatüre olabilir. Yukar›da belirtilen nedenler d›fl›nda kan›n
vücut ›s›s›na getirilmesine gerek yoktur.
8) Kan Komponentlerin dilüsyonu için sadece serum
fizyolojik veya %5’lik albümin solüsyonlar› kullan›labilir.
Di¤er solüsyonlar (örne¤in % 5 Dextrose) hemolize neden
olur. Kalsiyum içeren solüsyonlar (Ringer laktat gibi) hortumda koagülasyona neden olurlar. Kan ürünlerine ilaç
eklenmemelidir. Çünkü baz› ilaçlar›n yüksek PH’lar›
nedeniyle kan hemoliz olabilir.
KAN VE KAN KOMPONENTLER‹N‹N IfiINLANMASI
Transfüzyona ba¤l› graft versus host hastal›¤›n› önlemek
için afla¤›da belirtilen durumlarda kan komponentlerinin 25
Gy gama radyasyon ile ›fl›nlanmas› gerekmektedir.
1) Kemik ili¤i transplantasyonu
2) Konjenital immun yetmezlik
3) Aktif Hodg›n hastal›¤›
4) Intrauterin transfüzyon
5) <1200 g.preterm bebekler
6) Birinci derece akrabalardan yap›lan transfüzyonlar
7) Yo¤un kemoterapi olan lenfohematopoetik malignansili
hastalarda lenfosit say›s› <400/mm3 ise gerekmektedir.
DAHA DETAYLI KARfiILIKLI B‹LG‹ ALIfiVER‹fi‹NDE BULUNMAK, KARfiILAfiTI⁄INIZ SORUNLARA YARDIMCI OLMAK ‹Ç‹N KAN BANKAMIZ ELEMANLARI HER ZAMAN YANINIZDADIR. D‹LED‹⁄‹N‹ZDE AfiA⁄IDAK‹ DAH‹L‹ NUMARALARDAN B‹ZLERE ULAfiAB‹L‹RS‹N‹Z.
DAH‹L‹ HAT : 290-279
‹LG‹N‹ZE TEfiEKKÜR EDER‹Z.
*Marmara Üniversitesi T›p Fakültesi
Kan Merkezi
ÇALIfiMA
11
Yo¤un Bak›m Hastalar›nda Sorular, Yaklafl›mlar
ve Alternatifler
Dr. Ebru Tastan*
Yo¤un Bak›m hastalar› oldukça fazla say›da transfüzyon
yap›lan hastalard›r. Hastalar›n %85’ine en az haftada bir
ünite k›rm›z› küre nakli yap›lmaktad›r. Ortalama olarak
yo¤un bak›ma yatt›¤› s›rada hasta bafl›na 9,5 ünite kan
düflmektedir. Transfüzyonlar sadece erken dönemde de¤il,
sabit bir h›zla haftada 2- 3 ünite oran›nda belli bir oranda
sürme e¤ilimindedir. Bu e¤ilimi Amerika’da en farkl›
eyaletlerdeki yo¤un bak›mlarda bile görmekteyiz. Özellikle
cerrahi yo¤un bak›mlarda %4-27 oran›nda olmak üzere
günde ortalama %14 oran›nda kan transfüzyonu
yap›lmaktad›r.
Kan transfüzyonu; Yirminci yüzy›l boyunca riskleri çok
bilinmeden yayg›n bir yöntem olarak kullan›ld›. Öncelikle
yo¤un bak›mdaki bir hastada hemoglobin düflük ise bu ciddi
bir sorun oluflturaca¤›, fazladan yap›lan transfüzyonlar›n ve
hemoglobini yükseltmenin zarar› olmad›¤› düflünülmekteydi.
Son y›llarda ise düflük hemoglobin düzeyinin sa¤l›kl›
insanda iyi tolere edildi¤i, köpek ve babunlarda hematokritin
%10-20 düzeyde tutuldu¤u normovolemik anemi çal›flmalar›nda sonuçlar baflar›l›d›r. Benzer çal›flmalar CABG
ameliyat›nda %15 hemoglobin düzeyinde bile sol ventrikül
ifllevlerinin korundu¤unu göstermektedir. Hastalarda myokard
iskemisi görülmemekte, doku oksijen al›m› düzenlenmesi
ve kullan›m› bozulmamaktad›r.Bunun ötesinde Weiskopf ve
arkadafllar› sa¤l›kl› gönüllüler ve elektif cerrahi hastalar›nda
izovolemik hemoglobin düzeyini 5g/dL tutuldu¤unda oksijen
sunumunda azalma oldu¤una dair delil bulamam›fllard›r.
Düflük hemoglobin kardiak hastada iyi tolere edilebilir
mi? Hasta stabil ve stres alt›nda de¤ilse 7-10 g/dL iyi tolere
edilebilir. Ancak yo¤un bak›m hastas› için bu düzey optimal
olmayabilir. Yap›lan hayvan ve insan çal›flmalar› düflük
hematokritin bu hastalarda riski art›rd›¤›n› göstermektedir.
LAD stenozu olan ve olmayan hayvanlar›n karfl›laflt›r›ld›¤›
bir çal›flmada yüksek hemoglobin düzeylerinde stenozlu
hayvanlarda anaerobik metabolizma ve kalp yetmezli¤inin
daha yüksek oldu¤u saptanm›flt›r.
Yo¤un bak›mda 4470 hasta ile yak›nlarda yap›lan bir
çal›flmada kardiak hastada düflük hemoglobinin ölüm riskini
art›rd›¤› gösterilmifltir. Bu risk kan transfüzyonu ile
azalmaktad›r. Yahova fiahitleri grubunda yap›lan bir çal›flmada
düflük ameliyat öncesi hemoglobin düzeyine veya ameliyatta
ciddi kan kayb›na ra¤men daha önce kalp hastas› de¤illerse
mortalite artmam›flt›r.
Kardiak hastal›¤› olmayan yo¤un bak›m hastas›nda da
düflük hemoglobin hala kabul edilebilir mi? Bu sorunun
cevab›na yönelik çal›flmalarda gösterilmifltir ki kardiak
hastal›¤› olmayan ço¤u yo¤un bak›m hastas›nda hemoglobini
10 g/dL’den daha yüksek tutmak için transfüzyon yapman›n
bir faydas› yoktur. Aksine bu baz› riskleri art›rmaktad›r.
Eflzamanl›, prospektif bir çal›flma göstermifltir ki hemoglobini
10-12 g/dL düzeyinde tutulan transfüzyon yap›lm›fl hastalarla,
7-9g/dl düzeyinde tutulan s›n›rl› transfüzyon grubu aras›nda
otuz günlük mortalite oran›nda bir farkl›l›k görülmemifltir.
Toplam hastane mortalite oran›na göre s›n›rl› transfüzyon
grubunda mortalite oran› daha düflüktür. APACHE 20’nin
alt›nda veya yafl 55’in alt›nda olan daha az ciddi veya daha
genç hastalar aras›nda yap›lan bir alt gurup analizinde ise
otuz günlük mortalite oran› s›n›rl› transfüzyon izni verilen
düflük hemoglobin gurubunda (7-9 g/dL) daha düflüktür.
Kalp hastas› olanlarda transfüzyon yaklafl›m› anlaml› bir
mortalite fark› oluflturmamaktad›r.
Tüm bu çal›flmalara ra¤men optimal hematokrit de¤eri
yo¤un bak›m hastalar›nda halen tart›flmal›d›r. Elimizdeki
veriler kalp hastal›klar› d›fl›nda yo¤un bak›m hastalar›n›n
düflük hemoglobin de¤erlerini iyi tolere etti¤ini göstermektedir. Ek olarak da kan transfüzyonunun yarar› oldu¤una
dair sonuçlar göstermek zordur.
Bayat kan kötü kan m›d›r? K›rm›z› küreler transfüzyonu
takiben normal durumlar›n› korumazlar. Depolama koflulllar›
ne kadar ideal olsa da 2,3 DPG düzeyi azal›r ve oksijen
tafl›ma kapasitesinin düflmesi kaç›n›lmazd›r. Özellikle yafll›
k›rm›z› kürelerde bu daha büyük bir problemdir. Marik ve
arkadafllar› üç ünite eritrosit süspansiyonu (Hb 9g/dL’dan
11,9 g/dL’ye ç›km›flt›r) verilen, mekanik ventilasyon alt›ndaki
septik hastalarda oksijenasyonun akut olarak bozuldu¤unu
gözlemifllerdir. Daha da kötüsü onbefl günden eski kan
transfüzyonunda splanik iskemi geliflimi delilleri vard›r.
S›çan sepsis modelinde yap›lan bir çal›flmada da taze
eritrositlerin transfüzyonu sistemik oksijenasyonu akut olarak
art›rd›¤› 28 günden eski kanda ise azaltt›¤› gösterilmifltir.
Demir çal›flmalar› ve eritropoetin alternatifleri k›rm›z›
küre yap›m›n› uyar›r›lar. %90 yo¤un bak›m hastas›nda serum
demir düzeyi ve demir ba¤lama kapasitesi düflük, ferritin
düzeyleri ise artm›fl bulunmufltur. Ferritin düzeyleri art›fl› ve
düflük demir parametreleri özellikle MOD’lu hastalarda
bulunmufltur. Gabriel ve arkadafllar›nca kronik hastal›k
anemisi olanlarla karfl›laflt›r›lm›flt›r.
Demir çal›flmalar› s›ras›nda serum eritropoetin düzeylerinin yaln›zca hafifi bir art›fl gösterdi¤i ve buna retikülosit
cevab›n›n önlendi¤i gösterilmifltir. Rogiers ve ark. yo¤un
bak›m hastalar›ndan demir eksikli¤i olan ve olmayan hastalar›
karfl›laflt›rd›klar›nda serum eritropoetin de¤erlerinin yo¤un
12
bak›m hastalar›nda anemisi bulunmayan eriflkin hastalara
göre daha yüksek bulmufllard›r, ama demir eksikli¤i olan
hastalarla yap›lan karfl›laflt›rma sonucunda her iki gurubun
hematokritleri denk olsa da eritropoetin düzeylerinin yo¤un
bak›m hastalar›nda istatistiksel anlaml› bir düflüklük gösterdi¤i
saptanm›flt›r. Bu bulgular yo¤un bak›m hastalar›nda anemiye
uygun eritropetin art›fl› cevab›n›n bask›land›¤›n› düflündürmektedir.
Eritropoetin optimum hematokrit düzeyini sa¤lamakta
transfüzyondan daha etkindir. Yo¤unbak›m hastalar›nda
k›rm›z› küre transferini azaltmak için rekombinant insan
hemoglobini verilmesi (rHuEO) üzerine yap›lan rastgele,
çift kör, plasebo kontrollü çok merkezli bir çal›flmada 160
hasta 80 kiflilik iki gruba bölünmüfltür. RHuEPO grubuna
plasebo grubuna göre istatiksel olarak daha az say›da k›rm›z›
küre transfüzyonu gerekmifltir. (Eritropoietin grubunda 166
ünite, plaseboda ise 305 ünite) Sonuç hematokrit de¤eri
eritropoetin grubunda istatistiksel anlaml› bir yükseklik
göstermektedir. Toplam olarak eritropoetin kullan›lm›fl olan
hastalar›n %45’i plasebo gurubundaki hastalar›n ise %55’i,
8 ve 42’inci günler aras›nda bir kan transfüzyonu alm›fl ya
da çal›flman›n 42. gününden önce kaybedilmifllerdir. (Göreli
risk 0.8, %95 güvenlik aral›¤› 0.6-1.1). Hasta gruplar› aras›nda
mortalite ve yan etkiler aç›s›ndan anlaml› fark bulunmam›flt›r.
Araflt›rmac›lar kan transfüzyon say›s›n› azaltmak aç›s›ndan
yo¤un bak›m hastalar›nda rHuEPO kullan›lmas›n›n yararl›
oldu¤u sonucuna varm›fllard›r. Transfüze edilen eritrosit
süspansiyonu say›s›n›n azalmas›na ra¤men rHuEPO alan
grupta hematokrit düzeyi anlaml› olarak artm›flt›r. rHuEPO
alan grupta yan etkiye rastlanmam›flt›r.
Özet;
Yo¤un bak›m hastalar› her nekadar optimal hemoglobin
düzeyleri tart›flmal› olsa da çok say›da kan transfüzyonuna
maruz kal›rlar. fiuras› tart›flmas›z olarak kabul edilmektedir
ki yo¤unbak›m hastalar›nda kan transfüzyonu risksiz bir
ifllem de¤ildir. EPO cevab›n›n olmay›fl› yo¤unbak›m
hastalar›n›n inflamatuar yetersizli¤i ve kronik hastal›klar›na
ba¤l› anemiyi aç›klayabilir. Farmakolojik dozda rekombinant
eritropoetin tedavisi yo¤un bak›m hastalar›n›n anemisinin
tedavisinde yeni bir yaklafl›md›r. EPO kan transfüzyonu
ihtiyac›n› azaltarak risklerden kaç›nmak ve tek bafl›na kan
transfüzyonu ile sa¤lanandan daha yüksek hematokrite
ulaflmak aç›s›ndan bir alternatif olabilir.
* Anestezi ve Yo¤un Bak›m Uzman›
References for:
Update on Issues in Critical Care Management
KAYNAKLAR:
1. Murray JF, Mattham MA, Luce JM, Flick MR. An expanded definition of
the adult respiratory distress syndrome. Am Rev Respir Dis. 1988;138:720-723.
2. Pepe PE, Potkin RT, Reus DH, et al. Clinical predictors of the adult
respiratory distress syndrome. Am J Surg. 1982;144:124-130.
3. Milberg JA, Davis DR, Steinberg KP, Hudson LH. Improved survival of
patients with ARDS 1983-1993. JAMA. 1995;273:306-309.
4. American Lung Association. Acute respiratory distress syndrome. Lung
Disease Data 1998-99. American Lung Association. 1998;45-46.
5. Bernard GR, Artigas A, Brigham KL, et al., and the Consensus Committee.
Report of the American-European Consensus Conference on Acute Respiratory
Distress Syndrome (Part I): Definitions, mechanisms, relevant outcomes, and
clinical trial coordination. Am J Respir Crit Care Med. 1994;149:818-824.
6. Artigas A, Bernard GR, Carlet J, et al. The American-European Consensus
Conference on ARDS, part 2. Ventilatory, pharmacologic, supportive therapy,
study design strategies and issues related to recovery and remodeling. Intensive
Care Medicine. 1998;24:378-398.
7. Bernard GR, Harris T, Luce JE, et al. High-dose corticosteroids in patients
with the adult respiratory distress syndrome: a randomized double-blind trial.
N Engl J Med. 1987;317:1565-1570.
8. Yu M, Tomasa G. A double-blind, prospective, randomized trial of
ketoconazole, a thromboxane synthetase inhibitor, in the prophylaxis of the
adult respiratory distress syndrome. Crit Care Med. 1993;21:1635-1642.
9. Slotman GJ, Burchard KW, D'Arezzo A, Gann DS. Ketoconazole prevents
acute respiratory failure in critically ill surgical patients. J Trauma. 1988;28:648654.
10. Tremblay L, Valenza F, Ribeiro SP, Li J, Slutsky AS. Injurious ventilatory
strategies increase cytokines and c-fos m-RNA expression in an isolated rat lung
model. J Clin Invest. 1997;99:944-952.
11. Parker JC, Hernandez LA, Peevy KJ. Mechanisms of ventilator-induced
lung injury. Crit Care Med. 1993;21:131-143.
12. Dreyfuss D, Basset G, Soler P, Saumon G. Intermittent positive-pressure
hyperventilation with high inflation pressures produces pulmonary microvascular
injury in rats. Am Rev Respir Dis. 1985;132:880-884.
13. Webb HH, Tierney DF. Experimental pulmonary edema due to intermittent
positive pressure ventilation with high pressures. Am Rev Respir Dis. 1974;110:556.
14. Tsuno K, Valenza F, Ribeiro SP, Li J, Slutsky AS. Injurious ventilatory
strategies increase cytokines and c-fos m-RNA expression in an isolated rat lung
model. J Clin Invest. 1997;99:944-952.
15. NIH ARDS Network. Prospective, randomized, multi-center trial of 12
ml/kg vs. 6 ml/kg tidal volume positive pressure ventilation for treatment of
acute lung injury and acute respiratory distress syndrome (ARMA). Available at:
http://hedwig.mgh.harvard.edu/ardsnet/justvent911/justvent911.html
16. Press release: NHLBI clinical trial stopped early: Successful ventilator
strategy found for intensive care patients on life support. Available at: http://hedwig.mgh.harvard.edu/ardsnet/nih.html
17. The Acute Respiratory Distress Syndrome Network. Ventilation with
lower todal volumes as compared with traditional tidal volumes for acute lung
injury and the acute respiratory distress syndrome. NEJM. in press.
18. Lewis JF, Jobe AH. Surfactant and the adult respiratory distress syndrome.
Am Rev Respir Dis. 1993;147:218-233.
19. Steinberg KP. Surfactant therapy in the adult respiratory distress
syndrome. Respir Care. 1993;38:365-372.
20. Gregory T, Longmore W, Moxley M, et al. Surfactant chemical composition
and biophysical activity in acute respiratory distress syndrome. J Clin Invest.
1991;65:1976-1981.
21. Jobe AH. Pulmonary surfactant therapy. N Engl J Med. 1993;328:861868.
22. van Iwaarden F, Welmers B, Verhoef J, et al. Pulmonary surfactant
protein A enhances the host-defense mechanism of rat alveolar macrophages.
Am J Respir Cell Mol Biol. 1990;2:91-98.
23. Ansfield MJ, Kaltreider HB, Benson BJ, Shalaby MR. Canine surface
active material and pulmonary lymphocyte function studies with mixed-lymphocyte
culture. Exp Lung Res. 1980;1:3-11.
24. Sitrin RG, Ansfield MJ, Kaltrieder HB. The effect of pulmonary surface
active material on the generation and expression of murine B- and T-lymphocyte
effector functions in vivo. Exp Lung Res. 1985;9:85-97
25. Ghio AJ, Young SL, Piantadosi CA. Synthetic surfactant diminishes
oxidant generation in vitro (Abstract). Am Rev Respir Dis. 1993;147:A362.
26. Allred TF, Auten RL. Surfactant therapy in newborns. Semin Resp Crit
Care Med. 1995;16:3.
27. Pison UW, Buchhorn R, et al. Surfactant abnormalities in patients with
respiratory failure after multiple trauma. Am Rev Respir Dis. 1989;140:10331039.
28. Seeger W, Pison U, Buchhorn R, et al. Surfactant abnormalities and
adult respiratory failure. Lung. 1990;(Suppl 168):891-902
29. Lewis JF, Tabor B, Ikegami M, et al. Lung function and surfactant
13
distribution in saline lavaged sheep given instilled versus nebulized surfactant.
J Appl Physiol. 1993;74:1256-1264.
30. Holm B, Notter R, Siegle J, Matalon S. Pulmonary physiological and
surfactant changes during injury and recovery from hyperoxia. J Appl Physiol.
1985;59:1402-1409
31. Young SL, Crapo JP, Kremers SA, Brumley GW. Pulmonary surfactant
lipid production in oxygen-exposed rat lungs. Lab Invest. 1982;46:570-576.
32. Higuchi R, Lewis J, Ikegami M. In vitro conversion of surfactant subtypes
is altered in alveolar surfactant isolated from injured lungs. Am Rev Respir Dis.
1992;145:1416-1420.
33. Lewis JF, Ikegami M, Jobe AH. Altered surfactant function and metabolism
in rabbits with acute lung injury. J AppI Physiol. 1990;69:2303-2310.
34. Tierney DF, Johnson RP. Altered surface tension of lung extracts and
lung mechanics. J Appl Physiol. 1965; 20:1253-1260.
35. Seeger W, Stohr G, Wolf HRD, Neuhof H. Alteration of surfactant
function due to protein leakage: special interaction with fibrin monomer. J Appl
Physiol. 1985;56:326-338.
36. Seeger W, Lepper H, Wolf HRD, Neuhof H. Alteration of alveolar
surfactant function after exposure to oxidative stress and to oxygenated and
native arachidonic acid in vitro. Biochim Biophys Acta. 1985;835:58-67.
37. Holm BA, Keicher L, Liu M, et al. Inhibition of pulmonary surfactant
function by phospholipases. J Appl Physiol. 1991;71:317-321.
38. Jobe A, Ikegami M. Surfactant for the treatment of respiratory distress
syndrome. Am Rev Respir Dis. 1987;136:1256-1275.
39. Walmrath D, Gunther A, Ghofrani HA, Schermuly R, Schneider T, et al.
Bronchoscopic surfactant administration in patients with severe adult respiratory
distress syndrome and sepsis. Am J Respir Crit Care Med. 1996;154:57-62.
40. Schermuly R, Schmehl T, Gunther A, Grimminger F, Seeger W, et al.
Ultrasonic nebulization for efficient delivery of surfactant in a model of acute
lung injury. Am J Respir Crit Care Med. 1997;156:445-453.
41. Lewis JF, Tabor B, Ikegami M, Jobe AH, Joseph M, Absolom D. Lung
function and surfactant distribution in saline-lavaged sheep given instilled vs.
nebulized surfactant. J Appl Physiol. 1993;74:1256-1264.
42. Lewis J, Ikegami M, Tabor B, et al. Aerosolized surfactant in preferentially
deposited in normal versus injured regions of lung in a heterogeneous lung
injury model (Abstract). Am Rev Respir Dis. 1992;145:A184.
43. MacIntyre NR, Coleman RE, Schuller FS, Zaccardelli D, Pattishall E.
Efficiency of the delivery of aerosolized surfactant to intubated patients with
ARDS. Am Rev Resp Dis. 1994;149:A125.
44. American Association for Respiratory Care Aerosol consensus statement.
Resp Care. 1991;36:916-921.
45. MacIntyre NR, Baran G, Schuller F, Day S. A small diameter multilumen
catheter for intraairway generation of therapeutic aerosols. Am J Resp Crit Care
Med. 1996;153:A371.
46. Tashiro K, Yamada K, Li WZ, Matsumoto Y, Kobayashi T. Aerosolized
and instilled surfactant therapies for acute lung injury caused by intratracheal
endotoxin in rats. Crit Care Med. 1996;24:488-494.
47. Lewis J, Ikegami M, Huguchi R, Jobe A, Absolom D. Nebulized vs.
instilled exogenous surfactant in an adult lung injury model. J Appl Physiol.
1991;71:1270-1276.
48. Widner LR, Goodwin SR, Berman LS, Banner MJ, Freid EB, McKee TW.
Artificial surfactant for therapy in hydrocarbon-induced lung injury in sheep. Crit
Car Med. 1996;24:1524-1529.
49. Zelter M, Escudier BJ, Hoeffel JM, Murray JF. Effects of aerosolized
artificial surfactant on repeated oleic acid injury in sheep. Am Rev Respir Dis.
1990;141:1014-1019.
50. Huang YC, Sane AC, Simonson SG, et al. Artificial surfactant attenuates
hyperoxic lung injury in primates. I. Physiology and biochemistry. J Appl Physiol.
1995;78:1816-1822.
51. Lutz C, Carney D, Finck C, et al. Aerosolized surfactant improves
pulmonary function in endotoxin-induced lung injury. Am J Respir Crit Care Med.
1998;158:840-845.
52. Loewen GM, Holm BA, Milanowski l, et al. Alveolar hyperoxic injury in
rabbits receiving exogenous surfactant. J Appl Physiol. 1989;66:1087-1092.
53. Strohmaier W, Redl H, Schlag G. Studies of the potential role of a semisynthetic surfactant preparation in an experimental aspiration trauma in rabbits.
Exp Lung Res. 1990;16:101-110.
54. Fujiwara T, Maeta H, Chida S, et al. Artificial surfactant therapy in
hyaline-membrane disease. Lancet. 1980;1:55-59.
55. Gregory TJ, Steinberg KP, Spragg R, et al. Bovine surfactant therapy
for patients with acute respiratory distress syndrome. Am J Resp Crit Care Med.
1997;155:1309-1315.
56. Anzueto A and the Exosurf ARDS Sepsis Study Group. Aerosolized
surfactant in adults with sepsis-induced ARDS. N Engl J Med. 1996;334:14171421.
57. Littenberg B, Corwin HC, Gettinger A, Leichter J, AuBuchon J. A practice
guideline and decision aide for blood transfusion. Immunohematology. 1995;11:8894.
58. Corwin HC, Parsonnet KC, Gettinger A. RBC transfusion in the ICU: Is
there a reason? Chest. 1995;108:767-771.
59. Groeger JS, Guntupalli KK, Strosberg M, et al. Descriptive analysis of
critical care units in the United States: patient characteristics and intensive care
unit utilization. Crit Care Med. 1993;21:279-291.
60. Levine E, Rosen A, Sehgal L, et al. Physiologic effects of acute anemia:
implications for a reduced transfusion trigger. Transfusion. 1990;30:11-14.
61. Geha AS. Coronary and cardiovascular dynamics and oxygen availability
during acute normovolemic anemia. Surgery. 1976;80:47-53.
62. Mathru M, Kleinman B, Blakeman B, Dries D, Zecca A, Rao T. Cardiovascular adjustments and gas exchange during extreme hemodilution in humans.
Crit Care Med. 1991;19:700-704.
63. Mathru M, Kleinman B, Blakeman B, Sullivan H, Kumar P, Dries DJ.
Myocardial metabolism and adaption during extreme hemodilution in humans
after coronary revascularization. Crit Care Med. 1992;20:1420-1425.
64. Weiskopf RB, Viele MK, Feiner J, et al. Human cardiovascular and
metabolic response to acute, severe isovolemic anemia. JAMA. 1998;279:217221.
65. Czer LSC, Shoemaker WC. Optimal hematocrit value in critically ill
postoperative patients. Surg Gynecol Obstet. 1978;147:363-368.
66. Nelson AH, Fleisher LA, Rosenbaum SH. Relationship between postoperative anemia and cardiac morbidity in high-risk vascular patients in the intensive
care unit. Crit Care Med. 1993;21:860-866.
67. Baxter BT, Minion DJ, McCance CL, et al. Rational approach to
postoperative transfusion in high-risk patients. Am J Surg. 1993;166:720-725.
68. Geha AS, Baue AE. Graded coronary stenosis and coronary flow during
acute normovolemic anemia. World J Surg. 2:645-652.
69. Hebert PC, Wells G, Tweddale M, et al. Does transfusion practice affect
mortality in critically ill patients. Am J Respir Crit Care Med. 1997;155:16181623.
70. Carson JL, Duff A, Poses RM, et al. Effect of anaemia and cardiovascular
disease on surgical mortality and morbidity. Lancet. 1996;348:1055-1060.
71. Dietrich KA, Conrad SA, Hebert CA, Levy GL, Romero MD: Cardiovascular
and metabolic response to red blood transfusion in critically ill volume resuscitated
patients. Crit Care Med. 1990;18:940-944.
72. Lorente JA, Landin L, De Pablo R, Renes E, Rodriguez-Diaz R, Liste D.
Effects of blood transfusion on oxygen transport variables in sepsis. Crit Care
Med. 1993;21:1312-1318.
73. Robbins JM, Keating K, Orlando R, Yeston NS. Effects of blood transfusion
on oxygen delivery and consumption in critically ill surgical patients. Contemp
Surg. 1993;43:281-285.
74. Steffes CP, Bender JS, Levison MA. Blood transfusion and oxygen
consumption in surgical sepsis. Crit Care Med. 1991;19:512-517.
75. Hebert PC, Wells G, Blajchman MA, et al. A multicenter, randomized,
controlled clinical trial of transfusion requirements in critical care. N Engl J Med.
1999;340:409-417.
76. Marik PE, Sibbaid WJ. Effect of stored-blood transfusion on oxygen
delivery in patients with sepsis. JAMA. 1993;269:3024-3029.
77. Fitzgerald RD, Martin CM, Dietz GE, et al. Transfusing red blood cells
stored in citrate phosphate dextrose adenine-1 for 28 days fails to improve
tissue oxygenation in rats. Crit Care Med. 1997;25:726-732.
78. Gabriel A, Kozek S, Chiari A, et al. High-dose recombinant human
erythropoietin stimulates reticulocyte production in patients with multiple organ
dysfunction syndrome. J Trauma. 1998;44:361-367.
79. Krafte-Jacobs B, Levetown ML, Bray GL, Ruttiman UE, Pollack MM.
Erythropoietin response to critical illness. Crit Care Med. 1994;22:821-826.
80. Rogiers P, Zhang H, Nagler J, Neels H, Melot C, Vincent JL. Erythropoietin
response is blunted in critically ill patients. Intensive Care Med. 1997;23:159162.
81. Corwin HL, Rodriguez RM, Pearl RG, et al. Efficacy of recombinant
erythropoietin in critically ill patients: A randomized, double blind, placebo
controlled trial. Crit Care Med. 1999;27:2346-2350.
DERNEKTEN
14
Indeks
Kan Merkezi ve Transfüzyon Derne¤i bugüne kadar Sa¤l›k Bakanl›¤› ve üniversitelerle ortak olarak üç adet kurs ve bir
adet kongre düzenlemifltir. Bu etkinliklerde haz›rlanm›fl olan kitaplar›n konu ve yazarlar› bundan sonraki çal›flmalar›n›zda
kolayl›k yaratmas› dile¤iyle sayfa numaralar›na göre s›ralanm›flt›r.
Çal›flmalar›n›zda baflar›lar dileriz.
KMTD Yay›n Kurulu ad›na derleyen Dr. Erhun Merdano¤ullar›
ULUSAL KAN MERKEZLER‹ VE TRANSFÜZYON TIBBI KURSU I
Transfüzyon T›bb›n›n Dünü Bugünü................................................................Dr. Kaya K›l›çturgay ...........................1
Kan Merkezlerinin Yap›s› ve Yönetimi ............................................................Dr. Okan Töre......................................3
Hastane Transfüzyon Komiteleri ve Kalite Güvencesi ....................................Dr. fiükrü Cin ......................................7
Ülkemizde Kan Merkezlerinin Durumu...........................................................Dr. Ertan Gönen.................................11
Dünya Donör Organizasyon Programlar›.........................................................Dr. Nuri Solaz ...................................15
Donör Kay›tlar›n›n Haz›rlanmas› ve De¤erlendirmesi.....................................Dr. Fuat Çetinkaya ............................19
Donör Seçimi....................................................................................................Dr. Hüsnü Altunay.............................37
Flebotomi ve Örneklerin Al›nmas› ...................................................................Dr. Nur Arditi Benzonona .................43
Donör Reaksiyonlar› ........................................................................................Dr. Faruk Ayd›n .................................49
Tam Kan, Eritrosit, Lökosit ve Trombosit Konsantrelerinin
Haz›rlanmas› ve Saklanmas› ............................................................................Dr. Atilla Yalç›n.................................55
Plazma Komponentleri ve Fraksinasyon Ürünlerinin Haz›rlanmas›,
Saklanmas› ve Kullan›m› .................................................................................Dr. U¤ur Anter...................................63
Tam Kan ve Eritrosit Konsantrelerinin Kullan›m› ...........................................Dr. Mahmut Bay›k.............................87
Lökosit Transfüzyonlar› ...................................................................................Dr. Ercüment Oval› ...........................95
Trombosit Konsantrelerinin Kullan›m› ............................................................Dr. ‹hsan Karado¤an .......................101
Temel ‹mmünolojik Kavramlar ........................................................................Dr. Tevfik Ako¤lu............................109
Eritrosit Antijenlerinin Geneti¤i.......................................................................Dr. Sevgin Biçer ..............................117
Kan Gruplar›n›n Saptanmas›nda Kullan›lan Yöntemler ve
Karfl›lafl›lan Sorunlar ........................................................................................Dr. Nilgün Acar ...............................131
Antiglobulin Testler..........................................................................................Dr. Duran Canatan...........................149
Direkt Coombs Pozitif Olgular ........................................................................Dr. Gülyüz Öztürk...........................155
‹mmün Hemoliz Yapan ‹laçlar .........................................................................Dr. Levent Ündar.............................159
Kan Merkezlerinde Kalite Kontrol...................................................................Dr. Yahya Laleli ..............................165
Transfüzyon Öncesi Uygunluk Testleri ve Karfl›lafl›lan Sorunlar ....................Dr. N. Banu K›l›ç ............................169
Enfeksiyöz Tarama Testlerinin ‹rdelenmesi .....................................................Dr. ‹smail Hakk› Dündar .................185
Transfüzyon Öncesi Yap›lmas› Gereken Enfeksiyöz Tarama Testleri..............Dr. O. fiadi Yenen............................191
Tarama Testlerinin De¤erlendirilmesinde Karfl›lafl›lan Sorunlar .....................Dr. ‹smail Hakk› Dündar .................207
Hemolitik Transfüzyon Reaksiyonlar› .............................................................Dr. Yurdanur K›l›nç .........................219
Anaflaktik ve Kutanöz Transfüzyon Reaksiyonlar› .........................................Dr. Eren Erken.................................225
Graft Versus Host Reaksiyonu .........................................................................Dr. Semra Paydafl ............................233
‹mmünolojik olmayan Di¤er Transfüzyon Reaksiyonlar› ................................Dr. Rikkat Koçak.............................239
Kan Merkezlerinde Biyoemniyet .....................................................................Dr. Türkiz Gürsel ............................241
ULUSAL KAN MERKEZLER‹ VE TRANSFÜZYON TIBBI KURSU I I
Aç›l›fl Konferans›..............................................................................................Dr. Kaya K›l›çturgay ...........................1
Masif Transfüzyon............................................................................................Dr. Selçuk Ünalm›fler ..........................5
Otolog Transfüzyon..........................................................................................Dr. Davut Albayrak .............................8
Hastane D›fl› Transfüzyon ................................................................................Dr. Ercüment Oval› .............................9
Periferik Kök Hücre Aferezi ............................................................................Dr. Osman ‹lhan ................................12
Tromboferez .....................................................................................................Dr. N.Banu K›l›ç ...............................20
Hasta Bafl›nda Kan Transfüzyonu ....................................................................Dr. Ahmet Tunal›...............................30
Gen Teknolojisi ve Kan Proteinleri ..................................................................Dr. Beyaz›t Ç›rako¤lu .......................33
Yapay Kan .......................................................................................................Dr. Tevfik Ako¤lu..............................38
Kordon Kan› Bankac›l›¤› .................................................................................Dr. Meral Beksaç...............................42
Kan Ürünlerinde Ulusal Yeterlilik....................................................................Dr. Nuri Solaz ...................................46
Plazman›n Fraksinasyonu – Viral ‹naktivasyon Yöntemleri ............................Dr. U¤ur Anter...................................51
Türkiye K›z›lay Derne¤i Plazma Fraksinasyon Tesisi Projesi .........................Dr. Ertan Gönen ................................59
Transfüzyonla Bulaflan Bakteriyal Enfeksiyonlar ............................................Dr. Safiye Helvac› .............................61
Kan Bankac›l›¤› ve S›tma.................................................................................Dr. Feridun Gök›rmak .......................69
15
Transfüzyonla Bulaflan Viral Hepatitler ...........................................................Dr. Altunay Bilgiç .............................76
Kan Transfüzyonuyla Bulaflan Di¤er Virüsler..................................................Dr. Reflit M›st›k .................................81
Multitransfüzyon Yap›lan Hastalarda ‹nfeksiyöz Komplikasyonlar ................Dr. Hüsnü Altunay.............................87
Pediatride Genel ve Özel Transfüzyon Problemleri .........................................Dr. M.Akif Yeflilipek .........................92
Pediatride Kan Komponentlerinin Kullan›lmas›nda ‹lkeler.............................Dr. Sabri Kemahl› .............................95
Fetal Aneminin ‹ntrauterin Transfüzyonla Tedavisi .........................................Dr. At›l Yüksel.................................102
Exchange Transfüzyon .....................................................................................Dr. Zümrüt Uysal ............................105
Transfüzyon Öncesi Yap›lmas› Gereken Enfeksiyöz Tarama Testleri..............Dr. O. fiadi Yenen ............................114
Donör Tarama Testlerinin Seçimi.....................................................................Kadir Sönmez..................................131
Kan Gruplamas› ‹le ‹lgili Problemler...............................................................Dr. Nilgün Acar ...............................135
Transfüzyon Öncesi Çapraz Karfl›laflt›rma ve Sorunlar ...................................Dr. Gülyüz Öztürk...........................144
Antikor Varl›¤›nda Transfüzyon.......................................................................Dr. Mahmut Bay›k...........................147
Transfüzyonun ‹mmünolojik Etkileri ...............................................................Dr. Levent Ündar.............................155
T›bbi Etik Aç›s›ndan Kan ve Kan Ürünlerinin Transfüzyonu..........................Uz. Yeflim Ifl›l Ülman ......................157
Merkezi Kan Bankalar›n›n Önemi ...................................................................Dr. Meral Sönmezo¤lu ....................175
Kan Merkezleri Aras›nda ‹letiflim ....................................................................Dr. Fuat Çetinkaya ..........................180
Kan Bankalar›nda Standardizasyon .................................................................Dr. Feza Ota¤ ..................................186
Donör Teflvik Programlar› ................................................................................Dr. Halis Akal›n...............................189
Kan Merkezleri ve Transfüzyon Derne¤i Çal›flmalar›......................................Dr. Ramazan Uluhan .......................193
2857 Say›l› Kan ve Kan Ürünleri Yasas› ve Yönetmelik Üzerine....................Dr. Türkiz Gürsel ............................200
Do¤rulama Testleri ...........................................................................................Dr. Çi¤dem Artuk ............................203
Eritrosit Yüzey Antijenleri ...............................................................................Dr. Meral Beksaç.............................209
Acil Transfüzyon ..............................................................................................Dr. R›fat Tokyay..............................218
ULUSAL KAN MERKEZLER‹ VE TRANSFÜZYON TIBBI KURSU I I I
Kan Merkezleri ve ‹stasyonlar›nda Toplam Kalite Yönetimi...........................A. Kadir Sönmez.................................1
Kan Merkezi Müdürünün Görev ve Sorumluluklar› ........................................Dr. Gülyüz Öztürk...............................5
Kan Merkezlerinde Hemflirelerin ve Teknisyenlerin Görevleri ......................Dr. Davut Albayrak .............................7
Kan Merkezi Donan›m ve Standartlar›.............................................................Dr. N. Banu K›l›ç ..............................13
SOP (standart Operating Procedures) ve Haz›rlanmas›....................................Dr. Nilgün Acar .................................23
Solvent Deterjanla Viral ‹naktivasyon Yap›lm›fl Taze Donmufl Plazma...........Dr. U¤ur Anter...................................59
Kan Bankac›l›¤›nda Otomasyon ve Teknolojik Yenilikler ...............................Dr. M. Bay›k-Dr. Sönmezo¤lu ..........65
Lökositten Fakir Kan Komponentleri ..............................................................Dr. Dr. Zümrüt Uysal ........................69
Trombosit Ürünleri ve Trombosol....................................................................Dr. Gülsüm Özet ...............................75
Transfüzyonun Enfeksiyöz Komplikasyonlar›:
Bakteriyal ve Parazitik Bulafl ...........................................................................Dr. Hüsnü Altunay.............................79
Transfüzyon Viral Bulafl...................................................................................Dr. Esra Alp Karakoç ........................85
Prionlar .............................................................................................................Dr. Reha Masatl› ...............................99
Yeni Testler Gerekli mi?...................................................................................Dr. O. fiadi Yenen ............................119
Kan Bankac›l›¤›nda Kay›t Sistemleri ve Bilgisayar kullan›m› ........................Dr. Fuat Çetinkaya ..........................125
Kan Bankac›l›¤›nda Kay›t Sistemleri ve Bilgisayar kullan›m› ve
Elektronik ‹letiflim............................................................................................Dr. Davut Albayrak .........................133
Donör Kazan›m Program› ................................................................................Dr. Atilla Senih Mayda....................135
Hasta ve Donör Haklar›....................................................................................Av. A. Zerrin Güler..........................141
Kan Bankac›l›¤›nda Sosyal Kurumlarla ‹liflkiler .............................................Dr. Nuri Solaz .................................145
Kan Bankac›l›¤› ve Medyan›n Sorumlulu¤u ....................................................Gazeteci Sibel Günefl ......................147
Mezuniyet Öncesi Transfüzyon T›bb› E¤itimi .................................................Dr. Sabri Kemahl› ...........................151
Diyaliz Hastalar›nda Anemi ve Kan Nakli .......................................................Dr. Emel Ako¤lu .............................155
Talasemili Hastalarda Kan Transfüzyonu.........................................................Dr. Duran Canatan...........................159
Solid Organ Transplantasyonlar›nda Kan Transfüzyonu..................................Dr. Mehmet fiükrü Sever.................165
Kök Hücre Transplantasyonlar›nda Transfüzyon .............................................Dr. Ercüment Oval› .........................173
Akut Hemolitik Transfüzyon Reaksiyonlar› ....................................................Dr. Mehmet Akif Yeflilipek .............177
Kan ve Kan Ürünlerinin Ifl›nlanmas›................................................................Dr. Sevinç Y›lmaz ...........................179
Transfüzyon ve ‹mmünodilüsyon.....................................................................Dr. Levent Ündar.............................183
Kardiyovasküler Cerrahide Kan ve Kan Koömponentlerinin Seçimi ..............Dr. ‹hsan Karado¤an .......................187
Ekstrakorperiyal Dolafl›m ve Sorunlar› ............................................................Dr. Ömer Beyaz›t ............................191
Anestezi Yönünden Kan ve
Kan Komponentlerinin Transfüzyonu Endikasyonu ........................................Dr. Tülin Aydo¤du...........................197
Kalp Cerrahisi Yap›lan Hastalarda Kanama Nedenleri ve Tedavisi .................Dr. Cengiz Türkay...........................207
Human ‹mmunodefiency Virus (HIV) Aç›s›ndan
Donör Kanlar›n›n Taranmas› ............................................................................Dr. Gülden Y›lmaz ..........................217
Donör Tarama Testlerinin Uygulan›fl› ve Sorunlar...........................................Dr. Feza Ota¤ ..................................221
16
Kan Bankac›l›¤›nda Sosyal Sorunlar................................................................Dr. Banu K›l›ç .................................229
Transfüzyon Komplikasyonlar› ........................................................................Dr. Meral Sönmezo¤lu ....................235
Transfüzyon Komplikasyonlar› ........................................................................Dr. Mahmut Töbü............................237
Afetlerde Gönüllü ‹lk Yard›m – Sa¤l›k Ekiplerinin Oluflturulmas›,
Temel Yaklafl›mlar ............................................................................................Dr. Feridun Çelikmen......................245
Savafl ve Felaket Anlar›nda Kan Bankas›nda Çal›flan Hemflirelerin
Felaket Bölgesinde veya Çal›flt›¤› Merkezdeki Görev veSorumluluklar› ........Hem. Meltem Eren ..........................247
Savafl ve Tabii Felaket Anlar›nda Kan›n Toplanmas› ve Da¤›t›lmas› ..............Dr. U¤ur Anter.................................249
Savafl ve Tabii Felaket Anlar›nda Kan›n Toplanmas› ve Da¤›t›lmas› ..............Dr. Tansel Erke................................251
1. ULUSAL KAN MERKEZLER‹ VE TRANSFÜZYON TIBBI KONGRES‹
Basic requirements for an effective education of nurses and
technicians in Transfusion Medicine................................................................Dr. Umberto Rossi...............................3
The detection and identification of red cell alloantibodies ..............................Dr. Geoff Poole .................................21
Kan grup antijenleri mikroorganizma iliflkisi, poliaglütinasyon ......................Dr. fiadi Yenen...................................33
Regülasyon ve standartlar / Sa¤l›k Otoritesinin Rolü...................................Kadir Sönmez....................................49
Regülasyon ve standartlar / ISO ve Akreditasyon ........................................fieyda Keskin.......................................“
Regülasyon ve standartlar / Yasal Durum .....................................................Adem Keskin.......................................“
Kan Merkezi Klinik ‹liflkisi / Sorunlar ve Çözümleri....................................Dr. Davut Albayrak ...........................53
Kan Merkezi Klinik ‹liflkisi / Hastane Transfüzyon Komiteleri....................Dr. ‹hsan Karado¤an .........................57
Kan Merkezi Klinik ‹liflkisi / Klinisyene yönelik hizmet içi e¤itim..............Dr. Ramazan Uluhan .........................63
Otolog Transfüzyon / Preoperatif Donasyon..................................................Dr. Abdurrahman Kara ......................67
Otolog Transfüzyon / Akut normovolemik hemodülüsyon............................Dr. Yasemin Günefl............................71
Otolog Transfüzyon / Cell salvage .................................................................Dr. Mahmut Töbü..............................81
Otolog Transfüzyon / Pediyatride otolog transfüzyon....................................Dr. Zümrüt Uysal ..............................89
Antikor tarama tan›mlama testleri / Temel prensipler.................................Dr. Gülyüz Öztürk.............................91
Antikor tarama tan›mlama testleri / Standart yöntemler .............................Dr. Önder Arslan ...............................99
Antikor tarama tan›mlama testleri / Elüsyon, adsorbsiyon .........................Dr. Osman Özcebe ..........................103
Donörde aferez uygulamalar› / Tromboferez ................................................Dr. Meral Sönmezo¤lu ....................107
Donörde aferez uygulamalar› / Ba¤›fl plazmaferez .......................................Dr. Banu K›l›ç .................................113
Donörde aferez uygulamalar› / Kök hücre aferezi ........................................Dr. Sema Anak.................................117
Donörde aferez uygulamalar› / Multipotent aferezi......................................Dr. Ercüment Oval› .........................123
Donör tarama testleri / Epidemiyoloji...........................................................Dr. Hüsnü Altunay...........................125
Donör tarama testleri / Destekleyici testler ve moleküler tan› ......................Dr. Feza Ota¤ ..................................131
Donör tarama testleri / Standartlar ................................................................Dr. Yasemin Heper ..........................137
Donör tarama testleri / Kalite Kontrol...........................................................Dr. Gülden Y›lmaz ..........................141
Kan bankac›l›¤›nda kalite kontrol;
anti-serum ve reagentler, komponentler ve ekipman .......................................Dr. Nilgün Acar ...............................145
Dr. Esra Karakoç
Dr. Eflref Ǜnar
Dr. Nuri Solaz
Dr. Sevinç Y›lmaz
‹mmunohematolojik sorunlar: problem olgular ve çözümleri..........................Dr. Zafer Gülbafl..............................165
Dr. Türker Çetin
Dr. Mehmet Akif Yeflilipek
Dr. Kadri Yamaç
Dr. Gülsüm Özet
Donör seçimi ve donör reaksiyonlar› ...............................................................Dr. Filiz Büyükkeçeciler .................165
Dr. U¤ur Anter
Dr. Atilla Mayda
Dr. Duran Canatan
Dr. Erkan Ergen
Dr. Erhun Merdano¤ullar›
KMTD; Amac›, neler yap›ld›? Neler yap›labilir? Sorunlar, çözüm önerileri...Dr. Mahmut Bay›k...........................185
Dr. Ramazan Uluhan
Kan Merkezlerinde kay›t ..................................................................................Dr. Fuat Çetinkaya ..........................199
Örnek alma, flebotomi, donör seçimi...............................................................Dr. Nur Arditi Benzonana ...............205
Kan gruplar›n›n saptanmas›..............................................................................Dr. Reha Masatl› .............................217
Cross-match......................................................................................................Dr. Mine Ifl›k ...................................239
Coombs testleri.................................................................................................Dr. Rukiye Berkem .........................247
‹nfeksiyöz tarama testleri .................................................................................Dr. Nafiz Koçak ..............................259
Kan bankalar›nda bio-emniyet .........................................................................Dr. Nigar Ertu¤rul ...........................265