zentrum f-tir Me dizinische Ethik

zentrum f-tir Me dizinische Ethik
MED TZINETHIS CFIE TVATERIALIEN
Heft 83
DER BOCHUMERARBEITSBOGENUND
DER TÜnruscHE PATIENT
PratikTip Etigi lcin BrchumCalisma
TablosuVe Türk Hastasi
Ilhan llkilic
Juli 1993
Dr. med. Ilhan llkrh9 erwarb den medizinischen Doktorgrad an der Universität
Istanbul in der medizinischen Fakultät Cerratrpasa in der Tlrkei im Jahre 1990
und studiert nJr Zeit Philosophie und Geisteswissenschaften an der Ruhr
Universität in Bochum.
Herausgeber:
Prof. Dr. med.KlausHinrichsen
hof. Dr. phil. Hans-Martin
Sass
Prof. Dr. med.HerbertViefhues
Zentrumfi.ir Medizinische
Ethik Bochum
Ruhr-Universilät
M.780Bochum
FAX (0234)7094-288
Der Inhaltder veröffentlichten
Beirägedecktsichnichtimmermit der
Auffassung
desZENTRUMSFÜR MEDIZINISCHEETHIK BOCHUM.Er wird alleinvon
den Autorenverantwortet.SeineVeröffentlichung
dientder Diskussion.
Schutzgebühr:
DM 10,Bankverbindung: Sparkasse
Bochum
Kto.Nr. 133I 89035
BLZ:430 5000l
rsBN 3-927855-58-8
BOCHUM QUESTIONNAIRE FOR MEDICAL ETHICAL
TURKISH PATIENTS
PRACTISE AND
Cartesian concepts and methods have influenced the change of
Srmnarf
technology and medicine in Europe, also the concept of man. In medicine,
machines and data sometimes have replaced human interaction; individualism has
weakened traditional relations in famity and society. The new sihration calls for
a reaffirmation of the human nature and for the assessmentof goals and limits
of medicial technology in the light of cross-cultural medical principles srrch as
"primum nil nocere",
"bonum facere" and confidentiality, The "Bochum
Questiormaire for Medical Ethical Practice" allows just for that, but needs the
add,ition of the following four questions for a multi-cultural setting: (1) Does,
the patient prefer paternalistic treatment, partnership or self-determination? (21
Does the patient want to include the spouse or famity members in decision
making? (3) Which ethical conflicts arise for ttre physician from including other
penions in decision making? (4) What can be done to guarantee that every
patient is treated according to her or his personal syst€m of belief, which may
be Islnmic,Christian,or secular?
BOCHUM CALI$MA TABLOSU\rE TüRK HASTASI
Ozntr Karteryen dtlStlncenin etkisi atturda Avnrpa'da teknoloji, trp ve insan
anlalnst kendini deEi$tirdi. Trpda gotu zaman makinalar ve onun sonuglan
insanhF yerinden kovar hale geldiler. Individualizm (Ferdiyet*ilik) ailede ye
toplumda geleneli npratö. Böyle bir dunrnda insanrn frtratrna yönelmeli ve
modern trbbrn görev ve smrrlan ktltttlrler risttl tlbbi prensipler olan hastaya
zarar vermeme (primum nil nocere), hastaya faydah olma (bonum facere), hbbi
su vb. temel tlbbi ilkelerle oluEturulmahdr. Bu oluguma kathda bulunrnasr iqin
gok ktlltürltl bir toplumda pratik hbbi etik icin Bochum gah$ma tablosuna su
sorular
(1) Hasta doktorun otoritesinin hilkttm stlrdtlüil bir
önerilebilir:
tedaviyi mi, karsükh anla$mayla karar verilen bir tedaviyi mi yoksa kendi nzasl
dotrultusunda gekillenen bir tedaviyi mi talep etmeküedir?(21 Hasta esinin ya da
akrabalannm karar vermede etkili rol o1mamasuu istiyor mu? (3) 3. gatuslann
karar vermede etkili olmasr ne glbi özel problemler olusturw? (4) Her hastanrn
kendi
islarni, hristiyan ve sekiller dünya görtl$il ve delerler sistemine göre
tedavi edilmesi nasrl sallanabilir?
DER BOCHUMER ARSEITSBOGEN UND DER TIIRKISCHE PATIENT
Z'snmmenfrs$"rts Unter dem Einfluß des cartesianischen Denkens haben sich in
Ewopa sowohl Technik und Medizin wie auch das Verständnis des Menschen
von sich selbst gewandelt. In der Medizin haben Apparate und Daten oft die
Menschlichkeit verdrlingt und der Individualismus hat traditionelle Bande der
Fnmilie und Gemeinschaft geschwächt. In dieser Situation gilt €s, sich auf die
Natur des Menschen nJ besinnen und Atrfgaben und Grenzen der medizinischen
Technik von den kulhfilbergreifenden medizinischen prinzipien des ,,primum nil
des "bonum facere" und der ärztlichen Schweigepflicht her rt
bestimmen. Hierar bietet der Bochumer Arbeitsbogen fitr die medizinethische
Praxis an, der ftlr die
multjkulturelle Gesellschaft, um die folgen vier Fragen
erweitert werden
(1)
paternalistische,
muß:
Wilnscht
der
Patient eine
partnerschaftliche oder selbstbestimmteBehandlung?
(2) Will der Patient
nocere",
Ehepartner oder Familienangehörige in Entscheidungen einbeziehen? (3) Welche
besonderen ärztethischen Probleme ergeben sich aus der Einbeziehung Dritüer in
Entscheidungen? (4) Wie kann getan werden, daß jeder
Patient entsprechend
dem
eigenen
behandelt wird?
islamischen, christlichen oder säkularen Welt-
und Wertbild
ONSOZ
Artk
farkh
modern ilim,
hayatunra
dilnyada yagryoruz. Kart€ Tyen felsefenin suyuyla filizlenen
pratik bir tezahrlnl
"modern teknoloji" vasrtasryla
olan
bir
deligtirdi.
Bu
yeni
ortam insan-insan, insan-toph m, insan-egya
ili$kilerine de detiSik anlamlar getirerek, bu iliSkilerin stlrdtlrilünesinde ölqit olarak
kullandr&mu "iyi-kötil",
"fuydah-zararh" gbi kavrarnlan mutlaklagtrrdt. OlCtllerin
belirginliEinikaybetti$ bu yeni ortamda yagarken kendisine yabancr oldu6trmgz bir
9ok probleminkargrmrzagrk-masr
ve bizdengöztfunbeklemesidogald'.
Bu
alug
iqerisinde insana do$udan mtldahele etmesi ve insan hayatrnda
kagrnrhnaz bir yeri olnasr bakrrundan "modern tlp" ayn bir yere ve öneme
sahiptir. Gelirgti8i bilim felsefesinin icerisinde oluShrrduüuinsan portresini gözönilne
alarak özellikle son y{lryrlda baS döndtlrilcil bir hrzla geligen modern trp, organ
nakli, yotun bakln, gen milhendisliüi vd. alanlarda attrtr bilytlk sdrmlatls bir
yandan insanlara yeni imkanlar sunnakta, diter yandan da
Simdiye kadar hiC
al$ü olmadrb sorurlarla ydlryitze brrat<maktaör.
Sadece trbba has olmayan bu detigimin diter alanlarda da dotqrdufu benzeri
problemler trbbi etikde olduüu grbi, iktisadi etik, siyasi etik, reklan etiü,ive qewe
etiH gbi baShklar altrnda tartr$iltnaktadu. Amrpa ve Amerika'da gerek bilim
gewelerinde gerekse karnuoyunda bu kawamlann poptllerti&ini her gegen giln
arttrrmast
bir modadan ziyade, deligmenin bonrtu
ne
olursa
olsun,
insanhFmr-dur gelen birtlkm
fitri ölgtllerin bu geligmelerden ortaya qrkan
sonuglanrunsorgulamastgerektiBininbir ispatr olarak gözilkmektedir.
Gtlntlmtlzde yeni bir gehreye btlrilnmü$ olan trp ashnda insanlk tarihi kadar
eski. GeqmiSte insanlar hastaüklar iCin deliSik yorumlar yaprp tedavi lsglleri
geligtirmiSler. Bunlar
killttlrlere
göre
göstermesineraBmen,znqan
iCerisinde bu usullerin uygulanmasr belli ahlaki prensiplere baganmrg. Uzakdofu,
batr ve bizim külttirtlmtlzde, insan hayatrru muhatab algasr bahrmrndan, su
5
farkhhk
saklnma, trbbt insanhk aleyhinde ktrllanma^ma,hastelar arasmda a]nnm yapmama
gibi ilkeler ortaklasarakübbrn kagmilmazilkeleri aresrna&irmiStir.
Zamarumrzda ise yukanda betirttitimiz geli$menin Ur&nda trp farkh bir gehreye
bilrürunll$tür. Sa}hk hizmetlerinin verildi}i yerler uzay merkederini andrmakta,
yabanct terimler gittikce artmakda, laboratuar sonuglan arasmda hasta adeta
kaybolmaktadr. Bu ortamda elbette klasik anlamda bir hekim hasta iliSkisinde
bahsedemenz. Fakat hastaya zarar vermeme (primum nil nocere), faydalr olma
(bonum facere) grbi
trbbi etiln en önemli prensiplerinin deterini yitirmesi
sözkonusu
de!ildir.
Bu
karmasrkh&
göz
bulundurduüusruzda
öntlnde
yabancrla$mrg hastanrn bu ilkelere beklenenin aksine bu ilkelere verdili önem
artmaktadr. Bu ak$ iqerisinde "Hasta igin en dotnr karan hekim verir" yar$sr
defigmekte, hastanur kendi delerlerinden grkan sonuglar, tedavinin segiminde ye
uygulanmasmdagiderek daha etkili olmaktadrr.
Doktor hastasrna nasrl faydah olabilir, nasrl dawanrrsa ona zarar verurez? Bu
sonrlann pratik cevabuun verilmesi iqin doktor-hasta arasmda sathkh bir
iletiSimin olwmast garttlr. Bu iletisimde hullamlan lisanur aynr ohnasr gerekli
fakat yeterli bir
sart olmaktan uzaktu. Hastasurur nzasmr
alrak tedavisini
uygulamak isteyen doktor, hastamn kullandrts kelimelerin hasta iqin ifade ettiüi
anlamr
kawamaya
baglanacak
tedavi,
hastanm tercih
hasta
iliSkisinde
CahStrk.
qahsmaldu.
hasta
igin
etmedi[i bir
kullanrlan
Btlhtux
önemli
temel
bunlar
ilkelerin
gözden
gegirilmeden
qiünenmesine, dolayrsryla
tedavi Seklinin uygulanmasrna neden olur. Doktortemel
karnanrlann
gergevelerini
aSa&da gizmeye
SgIüI
tanrmlamanrn zorlutr.rndan kaynaklanryor. Bu
tangnlarur saytsuun en &z yeryilzttnde hayat bulan killttlrler kadar gok olmasl,
ongn ktiltilrlere ba&mtrhtrru da ortaya kofmakta Medya ktlltünlniln hüküm
Sathbn
tarummut
qoklulu bu
stlrdiltil toplunumuzda sa[hlm tanuü,
gelenelin oh5tudutu
anlanstan ziyade
iletisim kunrlan medyattirlerine baüh kalmaktsür.
Doktor
aldrb
l,endisi iCin sathbn tarumrru
eBitimden Ye iginde buludutu
Sartlardan esinlenerek yapacaktrr. Burada sortrlmast gereken doktor ve hastarun
salhk taruml iqin kullandr}r malzemenin ayru kaynakh olup olmadr$du. Kaynak
arasmda
ya$andl$
glbi
hasta
ve
doktor
Almanya'da
farkhh$,
kopuklu}una, tedavinin bagansu
iletiSim
kalmasmave
doktor hasta arasmda
gatr$malarayol agacakür.
HrgtrEk
Sekilde tanrmlanabilen hastaü&n da
Hastah&n konurnu gilnümüzde
zor.
Sathkh olmanm tersi diye kaCamak bir
tarlrmlanmasl en
az sathlrnki kadar
modern trbbrn bulundutu noktayla oldukga yakrndan ilgili. Herhangi bir bedeni
$ikayeti olmayan bir insarun bugibn erken teShis metodlanyla hastahb te$his
edilebilmektedir. Böylece hastahtr ortaya qüan kimse ilgili tedavilerden geqecektir.
Aym kimse bu gtin mevcut olan teghis metodlannrn obnadlb bir dönemde
hasta
deligmesi
edilmeyecekti.
kabtrl
olarak
hastatrla
olan
yakla5rml
Aynca
sosyal deler
etkilemekte,
yargrlanrun
bazen de karar
verici konuma gelebilmektedir.
$ey var: Flastalk insam deligtimrektedir. Hasta sathkhyken
hoSlandrb bir gok geyden ho$lanmanakta, gewesini delerlendirmesi de&i$mekte,
kendisiiqin belki önemsiz olan manevi deBerleriönemli bir yer
dahaönce
Kesin olan bir
kazanmaktadr. Temel deler yargrlanmn deligebileceti ya da bazrlannm diterine
göre
ön suada yer alacaBr bu yeni psikolojik durumda, doktor hastasrrun
delerler sistemini gok rn
$ekilde kawamaya Cahsmahdr. Hastaya zarar
vermeyen, faydah olan yani bbbi etik prensipleri iCinde banndran bir tedavi,
bir
ancak
hastanrn
hastaLF
hakkmda
aydmlatrldrkdan
sonra
nzasl
almarak
uygulanacak tedavi ile mtlmkiln olabilir.
PrEtik Ubbi etik igin Bochum qa!$nr tablogu ve t[rt hastast
Yukandaki temel trnsurlar gözöntlnde bulundurulsa bile yakarma buakmayacak
Cok tlbbi etik problemle karSrlaSacasz: Hastanrn, ailesinin, doktonrn,
personelin trbbi etik kararlan arasrnda ihtilaflar ortaya qütlFnda hasta i9in en
bir
dotm karan kim verecek? Doktor hastasuu nasrl ve ne
kadar
bilgilendirecek?
Bu bilgilendirme aydrnlatma seklinde mi yoksa uygulanan dilsilndilEil tedaviye
yönlendirme seklinde mi olacak? Doktor uygulamayr t€klif ettiüi tedavi ya da
ameliyatrnhp kitaplanndabulwran biltiln yan etkilerini söylemeli mi yoksa kendi
tecrtlbelerini mi anlatmah?Uyeiulanan tedavidensonra hasta bedeni olarak olmasa
bile sosyalagrdangörecefi zararne kadar önernli?
Yukandaki sonrlann
tlbbi
listesi uzatrlabilir. KarSrlagtr[rmrz
etik sorun ne derece
karmaSrk olursa olsun, sonlnun qöztlmil suasmda nrkanda sözilnil etti&imiz Ubbi
etilln temel ilkeleri gözden gegirilmeli ye belli bir dilzen iqinde tartrsrlmahdu.
Hocam Prof.
hazrladrklan
Dr. Hans-Martin
Sass ve
Prof.
Dr.
Herbert
Viefttus'un
"pr&tik tlbbi etik igin Bochum gah$ma tablosu" mevcut tlbbi etik
problemi, trbbi bilimsel bulgüann tesbiti, trbbi etik brtlgulannn tesbiti, vakann
tedauisi olmak tlzere temel ilkelerin göz önitnde bulundunrlduüu 3 ana böltlrnde
incelemektedir. Ozellikle 2. ve 3. bölümde hastanrn deterleri, nzasl vb. temel
ilkelerin korunurlutu sorgulanmrSür. Belli baShklar dtrnda toplanan bu sonrlann
her t{irlil trbbi etik problemi gözmesini beklemek yanhstu. Fakat dil*at edilmesi
gereken bir husus bu tabloda tlbbi
etik bir kararda hastamn nzasl teShisde
oldukca önemli bir yere oturtulmu5 olmasrör.
ASabda terctlmesini yaptr[rmrz "Pr&tik trbbi etik icin Bochum qahsma tablosu"
Almanya'da hazrrlanmrg. Tablo ha:nrlanrken de doüal olarak bu killttiritn iqinde
yetigmiS insanlann de[er sistemleri göz önünde buhurduruhnug. Almanya'da
yaklaSrk 30 yrldan beri yasayan bugttn salnsr 2 milyona yaklaSan tilrk nilfusu
bulunmaktadr. Farkh bir killttir kayna$ olan bu insanlarla alman salhk sistemi
6
arasmda n"rmsannmayacaksaylda tlbbi etik problemlerle karsrlasrlmaktndr. Bu
problernlerden dolayr di.isilni.llen tedaviler ya istenilditi glbi yilrtltillememekte, YB
da yanm kalmaktadu.Tllrkiye'li hasta kendini doktonrna aqü bir sekilde ifade
edememekte,daha 9ok doktorun otorite olduüu bir
tedaviye
melnl etse bile,
kendi manevi ve geleneksel deüerlerininkaale alurnasrnristemektedir. Akrabaük
batlaruur
en aandan iqinde ya$adl& toplulukdan datra kuwetli
oldufu bu
toplulukda trbbi bir karar iCin e$in ve akrabalann karara dahil edilmesi bazen
sonrnun cöztlmitne kathda bulundulu gibi bazen de gi.lglegtirrrektedir. DeBindiüimiz
bu sorunlann gah$ma tablosuna asatrdaki sorulann eklenmesiyle daha agil( bir
sekilde görmek, tartrgmak ve qözilm yollan
doktonur otoritesinin
htikilm
stirdtllil
arnmak kolayla5acaktu. (1) Hasta
bir
t€daviyi mi,
kanrükh
anlaSmayla karar verilen bir tedaviyi mi yoksa kendi nzasl dotnrltr-rsunda
gekillenenbir tedaviyi mi talep etmektedir? (2, Hasta eSinin ]l.a da akrabalannur
karar vermede etkili rol oynamasuuistiyor mu?
(3) 3. gahslann karar
vermedeetkili olmast ne glbi özel problemler oluStunu? (4) Her hastanur kendi
islnmi,
hristiyan ve sektller dtlnya görtl$tl ve delerler sistemine göre tedavi
edilmesi nasrl saülanabilir? Tablo bu haliyle benzeri atmosferle karsrlaSilabilen
Tilrkiye i9in de kullanrm alam bubnus oluyor. Buna raümen tablo "trbbi etik"
bir problemi gözen bir anatrtarda ziyade, problemin ana hatlannr ayngtran ve
bir
hiyerargi
iCinde
konuya
yaklasrlmasrru
saf,layan bir
vasrta
olarak
aledarunahür.
Bu gaügma, konuyla ilgiti türkce yayurlann ilklerinden olma özelli[ini de tagryor.
Tilrkiye igin "hbbi etik" modern anlarnda yeni olsa bile olaya, tarihi agrdan
bakildrlmda kökleri Cok eskileredayannakta.
Bu
gahgmanrn
meslekdaglanmur ve
ilgililerin
karSila.süklan
trbbi
etik
problerrlerin Cözümtfunde
yardrmcrolrnasmrdiliyonrm.
lrhrn tltüg
etih
Pratik
Ubbi
iü Bochun
calpthblffiu;
Trbbi bir vakanur incelenmesi iqin etik ve bilimsel analiz
Prof. Dr. phil. Hans-Martin Sass
Prof. Dr. med. FtrerbertVieftrus
9
A-
Trbbl
bilirnsel
f2rrfenrfarari.
tesbiti:
Bulgulann delerlendirilmesinintemeli bilimsel tethisin kabul ve ispat edilmigesasianna
dayarur.
Genel Uügüncele.n
- Hastanrnteghisive hastah&nseyrinedir?
- Bu teghisve beklenenseyregöre tlbbi a$rdanhang tedaviönerilebilir?
- Hangr alternatif tedavilerönerilebilir?
- Onerilentedavileringenelbagansrnedir?
- Teklif edilen tedaviler olmaksrzrnhastah&n seyri nasrl olur?
Azel nUgürelen
- Tasarlanantedavi hastayatlbbi agrdanfaydah olacak mr?
- Tedavi, bu özel dummda hastah[rnseyrini olumlu etkileyecekmidir?
- Hang derecede?
- Hastaruniyilegmesineveya sa[htrna zarar verebilir mi?
- Hangl bonrtda?
- Faydave zarar hesabrnrnsonucunedir?
Trbbi tlytutana- Tasarlanantedavi iqin uygun gartlarmevcutmu? Personel?Ekip? Teknik aletler?
- Trbbi ara5ünnave tecrilbe seviyesiningöz önilne abnnasr.
- Hanexönemli hususlarbilinmiyor?
- Kullanrlan übbi anahtarkawamlar yeterince agrk ml?
Ozet
Trbbi-bilimsel bulgu agrsmdan en uygun t€davi hangisi olabilir?
10
El-
lrrbbi
I
II
'Il
etils
r'rrgrrrarrnrn
teab-ti-
Buleulann deSerlendirilmesiagaSdakirlq ilkeye dayanr:
Hastanm *'tt & re iyiliüi:
- Herbir tedavi Seklindehangr zararlar
ortaya güabilir? (sa&Fn kötitye gitmesi,a!n,
ya$anunkrsalrnast,hastarunbeden ve ruh saüh&naverileceli
zarar? Xö*üfl
Hegtürn tendiai beltrndafi brur:
- Hastarun deter sistemi hatkmda
neler biliniyor?
- Hastann yotun bakm, reanimasyon,
ve palyatif t€davi gekilterinekarsr tutumu nedir?
- Hastaya teshis, tedavi ve hastahln
seyri hakhnda yeterince bilgi verilmig mi?
- Hasta nercye kadll de&rlendiroede
bulunabilir, veya neleye kadar delerlendirme rrmarnen
hastayadevredilebilir?
- Kim hastayanekaletenkarar verebilir?
- Hasta tedaviyi kabul ediyor mu?
Trbbl Squuhrhrk
- Hekimin, hastarun,personelin, veya
ailenin etik karan arasrDdaiht aflar var mr?
- Bö9esi bir ihtilaf belli bir
tedavi gekliyle azalülabilir veya ortadan kaldmlabilir mi?
- A5atdaki ilkelerin kortuuuasr
nas teminat altma almabilir?
Doktor ve hasta arasmdakigüven
-Dotnrluk ve gävenilirlik
-Trbbi sr
,
I
r
- Kulantlan etik anahtar kavramlar
ve bu tawamlann birbirlerile iliskileri yeterince a9tk
gu?
OzeE
Trbbi etik bulgular a9ßmdanhangi tedavi uyglxr olabilir?
11
C-
Valsanern
teda\r"iai:
- Trbbi-bilimsel ve trbbi-etik bulgular arasrndakibir ihtilafa hang Opsiyonlar(altematif
sözttm imkanlan) önerilebilir?
- Daha önce zikredilen bilimsel ve etik kriterlerin hangileri,bu alternatif qöztlm yollanndan
etlilenmektedir?
- Hangr segeneklerhastamnde[erleri agrsmdanen uygrrnuolabilir?
- Kim danrgmanolarak tayin edilebilir veya edilmeüdt?
- Vakanrnsevki, etik veya bbbi nedenlerdendolayr gerekli midir?
- Hekimin segilentedavidekisomut ytlktlmlilttlkleri nelerdir?
- Hastanrn,sathk personelinin,ailenin, sathk kurumlanrun
yilkärnlültikleri nelerdir ?
- Karara ihtilaf eden deliller var mtdrr?
- Bu delillere kar$rnasrl dawanrlabilir?
- Karar etik agrdankabul edilebilirmi? Kim iCin?Neden?
- Karar hastaylatangrhp,(karar hat*,rnda)nzasrahn& m?
- Kararrnyeniden tetkiki?
Ozet
karSrlaltrnlmast
Trbbi-bilimsel bulgular, trbbi-etik bulgular ile deterlerin murhasebesinin
neticesindehangi karar almdl?
Trbbi etik karar ve yapüandelerler muhasebesiagrkcave krsa olarak nasrl özetlenebilir?
t2
D-
Cols
Is.ülttrrlü
toplurrr
tgtn
els
sor:rllar:
(1) Hasta doktonur otoritesinin htiküm
silrdilütl bir
tedaviyimi,
kanrlktr
anlaSmayla karar verilen bir tedaviyi mi yoksa kendi nzasl dogrultusr.rnda
gekillenenbir tedaviyi mi talep etmektedir?
(z) Hasta esinin y& da akrabalannrn karar vermede etlili rol oynamasrru istiyor
mu?
(3) 3. $atuslannkarar vermedeettili olmasrne gibi özel problemler olugtunrr?
(4) Her hastanur kendi islnmi, hristiyan ve sekiller ditnya görtlstl ve deterler
sisteminegöre tedavi ediünesinasrlsaülanabilir?
13
E_
EüirK
tedavisulas
deE:erlerrdirrrn'e
elr
i.girr
gorrrlar:
-gq!eß
geqirildi mi ?
- Onerilen trbbi tedavi ve etjk def,erlendirrresi rutin olarak gözden
midir?
- Tedavi, defigebilen trbbi bilimsel ve trbbi etik bulgulara uyacak kadar esnek
qrkmasryla tedavi
- Beklenmedik yeni trbbi bilimsel veya übbi etik bulgular[r ortaya
genelinde ne deBifebilir?
- Hastarun tedavi yönteminin deliftiritmesine karSr tuhrmu nedir?
yapüyor
- seyn kötil olan vakalarda yoBun baklm ve hafif tedaviler arasrnda de[erlendirme
mu?
- Hastan'r agrk veya tahmin edilen isteklerinin ditJkate alrnacaBrteminat altrndamdu?
2) SoseE ön€mi büvük otan vEldtr
zararlar
- Ileride hang, ailevi, duygusal, ya$am seklinde önemli, mesleki veya ekonomik
grkacaktrr?
- Ilerideki bu zararlan, hasta, akrabalar veya toplum tasryabilir mi?
- Hastanrn sosyal u)mmu, ya$ffma sevinci, Satrsiyetinin geliSimi desdeklendi mi?
icin hang'i
- Bu sonrlarm cevaplandrnlmasrtrbbi-bitimsel ve tlbbi etik de[erler muhasebesi
anlama sahiPtir?
- Arastumatlbbi etik aqnmdanuygrrnmudur?
- Bu ara,$tumagerekli mi?
- Denek/hastanzaslruaydrnlatrldrkdansonrs mr vermi$tir?
iqin hangi sebeplerolabilir?
- Acrklamarunyeteniz olmasrveya tarn anlasiltnamasr
- Denek/hastanrnnzasrruserbest4evermemesiiqin hangrsebeplerolabilir?
- Hastanrnsegiminded,iBerlerinenazaranimtiyaz edilmemesiveya haksrdrkedilmemesi
sa!,lanmrsmrdu?
- Denek/hastaher zamandeneyekatrhmrrusona erdirme hakkrnasahip mi ve bu durum
kendisineagrkcave anla$ilrrbir tarzda anlatrlmtgm:-?
1/
I r.l
Zentrun
für
Medizinische
Medi z inethische
Ethik
Materialien
Institut
für philosophie.
cA 3/53
RUB / Postfach LOZl4B / 44790 Bochum
Heft
l":
viefhues,
Herbert: Medizinethik
in einer
Gesellschaft.
2. Aufl. Januar 19gg
Heft
2:
Bochumer Arbeitsbogen zur medizinethischen
Praxis.
September LggZ .
Heft
Zaz
Bochumer Arbeitsbogen:
Englische übersetzung und
vorwort durch prof. stuart
F. spicker.
Januar
1988.
Heft
2bz
Bochumer Arbeitsbogen:
spanische
vorwort durch prof. Jos6 Alberto
1988.
Heft
2cz
Bochumer Arbeitsbogen : portugiesische
und Nachwort durch Joao Batiitiolle,
Brasilia.
N o v e m b e r l _ 9 g g.
Heft
2d:
Bochumer Arbeitsbogen:
Japanische überstzung und
vorwort durch Dr. Akio sakai. Mit einer dt.
Übersetzung der vorworte von stuart
F. spicker
und Akio Sakai. Februar 1999
FIeft
2e z
Bochumer Arbeitsbogen:
chinesische
übersetzung
und Einreitung
von prof. eui Ren zong. März 1999.
Heft
2f z
Bochumer Arbeitsbogen:
rtarienische
übersetzung
von Prof. Antonio Autiero.
Mit einem Nachwort von
Prof. Herbert Viefhues. November 19g9.
Heft
3
Sgss, Hans-Martin: Kurzbibliographie
biomedizinischen
Ethik. Augusf LggT
Heft
4
Sass, Hans-Martin:
Ethische Komnitees
1999.
Heft
5
Engerhardt, Tristram H. :Die ethische
um die neuen Fortpflanzungstechniken
März 1989.
Heft
6
Hahn, Mechthitd: Ethische probleme der
künstrichen
Ernährung . z. Aufl. Dezember 19gg.
Heft
7
walters,
t_988.
Heft
8
Sass, Hans-Itartin:
Differentialethik
Psychiatrie.
1990.
offenen
übersetzung und
Mainetti.
Januar
übersetzung
sao paulo,
zur
Ethische Expertise und
in der Mediä in . z . Auf r . ylärz
LeRoy: Gentherapie
Diskussion
in den usA.
am Menschen. Januar
und
Faden, Ruth: Die GenomanalYse
itil< '
Herausf orderung f ür die Gesundheitspol
zur
LeitsäEze
der
anfrang: Dokumentation
christlichGenomanalyse ( Bundesarbeitskreis
1988'
J
a
n
u
a
r
'
demokratischer Juristen)
Heft
9:
Heft
10
Was bedeutet AIDS für die
Frey, Christopher:
'
und die sexualpädagogik? Januar 1988
sexualethik
Heft
1l
f ür
Sass , Hans-t'tartin : Medi zinische Fat Isamnlung
1990'
die ätniscne Bewertung. 3. AufI. Januar
Heft
Lz
zur
Herbert: Vom Hinnel durch die welt
viefhues,
' 1990 '
Erde . ZrJr Geschichte der Lebensqualität
Heft
13
cool<-Deegan, Robert: Model le bioethischer
Beratung und Entscheidung ' Januar 1988 '
Heft
L4
Ethik in
Veatch , Robert : Problene }ledi z inischer
J
a
n
uar 1988'
Behinderter.
der Versoigü"g geistig
Heft
15
Heft
16
Heft
L7
BeIIer, Fritz K. und Kerstin
am Beispiel
Erklärt
Hirntod.
Feten. April 1988-
Heft
18
Sass, Hans-Martin: Benachteiligte
patientengruppen
im Blick der medizinischen
Ethik. November 1988.
Heft
19
Heft
20 z
Heft
2L
Heft
22
t{ethoden der ethischen
sass , Hans-Martin:
Nutzen AnaIYse - ltlätz 1989 '
Heft
23
lfolf f , Hanns Peter:
Heft
24
Heft
25
Sass,Hans-MartinundErichPüschel:Der
Eid in der medi zin und andere
Hippokratiscne
DokumenteMedizinischerEthik.Märzl-988.
das
Pinkard, Terry: Bioethische Fragen und
1
9
8
8
'
J
a
n
u
a
r
amerikanische Fallrecht'
czaia: Hirnleben und
des ananzepharen
Ein
Sass , llans-t{artin : Lebensqual ität
L990.
zLn?
Medi
der
in
Bewertungskriterium
' Ein
sass, Hans-Martin: Hirntod und Hirnleben
an
Kritik
zur
und
zur Embryonenforschung
Beitrag
' April
der praxis des Schwangerschafisabbruches
1989.
Sass,Hans-t.tartin:Trainingi"ndifferential
control ' 1990 '
ethics and moral quatity
Arzt
und Patient.
Kosten-
t4ärz 1989 '
Die Kunst der
Qui , Ren Zong: Dtedi zLn
Ethik der traditionellen
d
i
e
uber
Menschlichkeit.
L989 '
YIärz
.
chinesischen Medizin
Gross, Rudolf:
Medizin. APriI
Güterabwägungen in der klinischen
1989-
Heft
26
Frey, christopher:
protestantische
Güterabwägung. April
1,9g9.
Heft
27
wolff,
Hanns peter: Ethische
I-tedizj.n. April 19g9.
Heft
2g
schwemmer, osward: Methoden phirosophischer
Güterabwägung. April
19g9 .
Heft
29
Honnefelder,
Ludger: Güterabwägung in der
aristoterisch-scholastischen
Tradition.
19g9.
Heft
30:
worfsrast,
Gabriere:
Güterabwägung. April
Heft
31:
Bachmann, K. D. , Joachim schara, Herbert Viefhues
und Heiner
_hlestphar: Ethische Anaryse spezierrer
Arbeitsferder
in der Hedi zrn aprii
r9Bb.
Heft
32:
Pfeiffer,
Martin:
Methoden der Güterabwägung in
der klinischen
Forschung. April
L9g9.
Heft
33:
ltggner, hrorf gang: Ethische Güterabwägung in der
pharlnakologie . Anmerk,rngefr
kl inischen
äü" der
sicht eines forschendän pharmaunteinehmens.
April
l_ggg.
Heft
34:
-qhi , Dapu: The Rise and The progress
Medi_cal Ethics. Mai 19g9.
Heft
35:
Qiu , Ren zong und Zhen yu : Doubr.e Her ics
Medical Education in China. Mai 19g9.
Heft
36:
Püschel , Erich:
Medizinstudenten
Mai 1989.
Ethik
und
Güterabwägung in der
Juristische
19g9
Methoden der
of chinese
Der Ethik-Kreis
der
an der Ruhr-universität
of
Bochum.
Heft
37:
Brandts, Hubert: Ethische Aspekte der prävention
und Arbeitssicherheit.
Mai tbgg.
Heft
38:
Linck, Gudula: Den Körper sein Elend
vergessen
lassen- Ethische und xürturerre
Aspekte von
Behinderung in der volksrepuniir
china. Mai 1989.
Heft
39:
Barmeyer, J.p., Hahnl y.
rRoth, B., Schara, J. und
schumann chr.: Medizinische rärre
für die
ethische Diagnose f. Bochumer
Falrstudienkorroquium
November 19gg. Jan. 1990.
Heft
40:
Schara, Joachin: Ethische Analyse
intensivnedizinischer
Fälre. Anmerkungen zum
verhärtnis
von medizinischer
Technik ünd
ärztr icher verantwortung . November
r,9g9 .
Heft
4Lz
Kuhse, H€lga: Menschriches Leben und
seine
Fragen des Lebens und des sterbens.
1ggo.
würde:
H e i s e , T h o m a s : o n T r a d i t i o n a l C h i n e s e l . l e dlrtedicine
icine
'
For European
And some IöI i.äiion"
Januar 1990-
Heft
42
Heft
43
Heft
44
Heft
45
Heft
46
K i m u r a , R i h i t o : T h e J a p a n e s e H u m a n G ePnr oobml eAm
na
s 'l y s i s
and
Project" gäärgrouna, eöticy
September 1989.
Heft
47
Cook-Deegan,RobertM.:SomelmpticationsofDN
A
' Säptember 1989 '
Mapping Sequencings Ftojects
Heft
48
Heft
49
Heft
50
MuellerGoldstein,DorisundHans-MartinSass:
Deutschsprachige
laedizinethik.
Literarur-;;;
1980-1989 '
palennank
I,IEDLTNE
in der
Literatur
SePt. l-989.
um die
John C. : Die ethische Dis}<ussion
Fletcher,
1989'
Gentherapie am Henschen' September
Sass: Das Problern
Seidler , Eduard und Hans-Martin Medi zin' Herbert
i" der
Entsch"iä""gä"
Ethischer
F e b r u a r l - 9 9 0Viefhues zum 70. cenuitstag.
Heft
51
Heft
52
Heft
53
Heft
54
Kozuschek,Wäldemar:Transplantationsnedizin'
November 1989 -
Heft
55
H i n r i c h s e n , K I a u S V . : R e a l i s a t i o n sdes
s t u fl{enschen
e n i n d e r . l{ai
vorgeburtl icnen nntwicnrrrng
1,990.
Heft
56
Heft
57
Spicker,StuartF.:MedicalEthica}Questionnaire
i; Diagnosis - 1990'
Fallstudien ' VIII '
Case Studies
medizinischen Ethik'
Faltstudienlcolfoquiüt-""t
Juni L990.
in China '
Cao ZeYLz Medizinethik
d
er vR China:
Gesundheitsministerium
Ethik' Juni LeIe'
;;;-u.aizinischen
Richtlinien
von
Zut ethischen Bewertung
Sass , Hans-Martin:
'
in äär Medizin ' JuIi 1989
Expert"r,=y"iä**tt
I'IuellerGoldsteinrDorisundHans-MartinSass:
' Eine
Genomanalyse und öentherapie
aus BIOETHICSLINE'
Zusammenstellung der Litelatur
'
L 9 87 - L 9 8 9 . S e P t e m b e r 1 9 8 9
Drane , James F. : Methoden lctinischer
Ethik ' L989 '
und Hans-Martin Sass:
Heerkl oEz, Btigitte
B i o m e d i z i n i s c h e E t h i k . E u r o p ä i s c h e R i 'c h t l i n i e n
1989
und Enpfehlungen ' September
Problem der
Holzgreve, Wolfgang: Überlegungen ?tm
organtransplantationvonanenzephalenSpendern.
Oktoben L989 -
Heft
58:
rv. Jahres!.gyt
Vorträge. Juni
Heft
59:
rv- Jahrestagung der EspMH. progranm.
Dokumentation. Juni L990.
Heft
60:
veatch , Robert r{. : Ethische
KIinik.
okt. L990
Heft
61:
Fletcher,
Heft
62
Karninsky , carmen : Ethische Aspekte medi z inischer
Fälre
Kommentiert und diskuliert.
Ergebnisse
der IV. Fallstudien
des ZfI.{E. 1990.
Heft
63
Herbert: chinesische
Yi.r!y€s,
für die bioethische
Bewertung.
Heft
64
sass, Hans-Martin: Brain Life criteria
and
Abortion:
Kriterien
des Hirnrebens und
Schwangerschaftsabbruch.
L991.
Heft
65
sto!2, Gabriere: stationen.
M e d i z i n s t u d i u m . M a i 1 9 9 1 .-
Heft
66
viefhues,
Herbert:
Ethik. Juni 1991.
Heft
67
vief hues, llerbert:
Ethische überregungen zum
psychatrischen Maßregelvorlzug.
Juni iggr.
Heft
68
Viefhues,
Herbert:
Das Motiv der rrEuthanasierr in
der fiktionalen
Literatur.
Juli L99l-.
Fleft
69:
sass , Flans-Martin: Geriatrische
Forschung und
Ethik in der Medi zin. September 1991.
Heft
7Oz
Stgt?, Gabriele: Ad Acta. Gedichte
Klinikatltag.
Oktober 199L.
Heft
7L:
l{agner,
Ethics:
Heft
722
sass, Hans-Martin:
can there ever be a consensus
in the abortion debate? November 1991.
Heft
73 z
Kierstein,
Rita: Krinisch-ethische
probreme in
der Nierenersatztherapie.
Dezember 1991. Januar
L992. April Lggz.
Heft
742
Heft
75 z
g der ESPMH. Kurzfassungen
1990.
Abstracts.
Konsensbi ldung
John c. 3 Ethikberatung.
Fallstudien
1990.
Gedichte
Epidemorogie,
in der
1gg0.
(vcR)
aus dem
Datenschutz
Rita, sass, Hans-Martin:
Forschung. April
Lggz.
und
aus dem
hlorfgang: charJ-enging Neuroscience
pathorogicar
aggrässion. November
fi:tstein,
klinischen
der
Ethik
and
1991.
in der
viefhues,
Herbert:
Behinderung und ungestart
zugreich ein diskursanalytiscüer
versuch zur
nedi z inischen Ethik - . .rüni Lgg2 .
Rita: Die
Sass, Hans-Martin; Kielstein,
und
Überlegungen
VJertanamnese- Methodische
'
Patienten
des
Hand
Bewertungsbogen f,ür die
August, L992.
Heft
76 z
Heft
772
Hef t
78 z
Heft
792
Heft
8O:
Schara, Joachin: Patientenaufklärung
Juni 1993'
Krebsschmerztherapie'
Hef t
8I :
Kielstein , Rita: hlertanamnese
Sass , Hans-Martin;
JuIi 1993'
und Betreuungsverfügung'
Haft
82:
Heft
83:
selbstbestimmung
uhlenbruck, wilhelm:
desSterbensrechtlicheundnedizinische
Aspekte. SePtenber L992 '
im vorfeld
Zustinrnung als
Inf ormierte
Sass , Hans-l'tartin:
' september
Patienten
zur Autonomie des
vorstufe
L992.
Bedeutung des
Tausch, R€inhard: vergeben-'-Yotl der
Beziehungen ,
Vergebens in zwisch"nfr.t't=chl ichen
L
9
9
3
'
u,r"Ä in der MedizLn. Mai
Genetik
Rita: Ktinik,
Kielstein,
autosomal dorninant polyzystischen
Nierenerlcranlcung. JuIi 1993 '
vor
und Ethik
der
un der
Ilhan: Der Bochumer Arbeitsbogen
IIkiIic,
Bochum
pratik
Et.igi
rip
patient.
_ T"itt
türkische
JuIi 1993 '
Calisma Tablosu Ve Türk Hastäsi.