PDF - 3e Electrotech

TEMMUZ 2011 > SAYI: 205
ED‹TÖRDEN
Bileflim Yay›nc›l›k, Fuarc›l›k ve Tan›t›m Hizmetleri San. ve Tic. A.fi. ad›na
‹MT‹YAZ SAH‹B‹ ve YÖNET‹M KURULU BAfiKANI
Mustafa ÜSTÜN
Bileflim ‹fl Merkezi, Sanayi Mah. Sultan Selim Cad. fiahinler Sok. No: 10 34416 Ka€›thane / ‹STANBUL
17 y›l›m›z› geride b›rakt›k
Elinizdeki 3e Electrotech Dergisi’nin 205. say›s›,
ayn› zamanda 18. y›l›m›z›n ilk say›s›. Bildi¤iniz
üzere fiubat ay›nda dergimizin 200. say›s›n›n
heyecan›n› yaflam›flt›k. Sektörün en etkili, en
bilinen dergisi olarak bu say›m›zda da 17. y›l›m›z›
geride b›rakman›n heyecan›n› tafl›yoruz.
1994 y›l›n›n Nisan ay›nda yay›n hayat›na
bafllayan 3e Electrotech, “enerji, elektrik ve
elektronik” sektörlerindeki teknolojik
geliflmeleri, sektör firmalar›n›n üretimlerini,
sektörün bafl›n› a¤r›tan sorunlar›, hatta sektör
içi haberleflmeyi ciddi, ba¤›ms›z ve tarafs›z bir
anlay›flla “17 y›l boyunca” sektördeki aktörlere
ulaflt›rd›.
Bize bu süre boyunca ilgilerini, desteklerini
esirgemeyen derneklerimize, firmalar›m›za
yürekten teflekkür ediyoruz.
GENEL MÜDÜR
N. Nezih KAZANKAYA
YAYIN KURULU
YAZI ‹fiLER‹ MÜDÜRÜ
ED‹TÖR
GÖRSEL YÖNETMEN
SAYFA TASARIMI
FOTO⁄RAF ED‹TÖRÜ
GRUP SATIfi MÜDÜRÜ
REKLAM KOORD‹NATÖRÜ
SATIfi DESTEK
ÜRET‹M D‹REKTÖRÜ
Haluk Kürflad KOPUZLU
Haluk Kürflad KOPUZLU (Sorumlu)
[email protected]
Bileflim ‹fl Merkezi, Sanayi Mahallesi
Sultan Selim Cad. fiahinler Sok. No: 10
34416 Ka€›thane / ‹STANBUL
Kerem KURUL
[email protected]
Feyza YAPULU
[email protected]
Ertan ‹RG‹N
[email protected]
Garo M‹LOfiYAN
[email protected]
Hacer YILMAZER KALAFATLAR
[email protected]
Yasemin ‹fiCAN
[email protected]
Serap Yetginer
[email protected]
Y›lmaz BAYKUT [email protected]
ÜRET‹M AS‹STANI
Görkem DO⁄AN [email protected]
B‹LG‹ ‹fiLEM
Erdal AYTEK‹N [email protected]
WEB / E-DERG‹
ABONE SERV‹S‹
Bu say›da
Temmuz say›m›zda Elektrik Tesisat
Mühendisleri Derne¤i (ETMD) Yönetim Kurulu
Baflkan› Sermet fiat›r ile bir röportaj
gerçeklefltirdik. fiat›r, hem yeni yönetim kurulu
olarak projelerini paylaflt› bizlerle hem de
sektöre dair tespitlerini, yap›lmas› gerekenleri
ve öngörülerini anlatt›.
Bu ayki dosyam›z “enerji üretimi” bafll›¤› alt›nda
gerçeklefltirdik. Dosyam›zda enerji
üreticilerinden görüfller ve bu sektöre
ürün/hizmet veren elektrik-elektronik
firmalar›ndan makalelerin yer al›yor.
Ayr›ca dergimizin ana bölümleri olan “elektrik”,
“elektronik” ve “enerji” sektörlerinde faaliyet
gösteren firmalara dair yaz›lar› da her zamanki
gibi ilgiyle okuyaca¤›n›z› tahmin ediyoruz.
Haluk Kürflad KOPUZLU, H. Ediz RONA,
Erhan DEM‹RTEL, ‹pek PORTAKAL,
Devrim BOZKURT, Ali BAYCANLAR
MERKEZ YÖNET‹M ADRES‹
ANKARA fiUBE
GÜNEY VE GÜNEYDO⁄U
ANADOLU BÖLGE
TEMS‹LC‹L‹⁄‹
BASKI
YAYIN TÜRÜ
BASKI TAR‹H‹
Bertu¤ KODAMANO⁄LU [email protected]
Feride USTA [email protected]
(212) 324 44 43 - dahili 165
Bileflim ‹fl Merkezi Sanayi Mahallesi
Sultan Selim Cad. fiahinler Sok. No:10
34416 Ka€›thane / ‹STANBUL
Tel: (0212) 324 44 43(Pbx)
Faks: (0212) 284 36 05
E-posta: [email protected]
Web: www.bilesim.com.tr
Ayflim KOfiAR KARSU
Tel: (0312) 447 53 21-02
Faks: (0312) 437 20 96
E-posta: [email protected]
Sami DEM‹RKIRAN
Tel: (0322) 359 81 85 (Pbx)
Faks: (0322) 359 36 39
E-posta: [email protected]
Özgün Ofset
Tel: (0212) 280 0009
Yerel Süreli Yay›n
12.07.2011
AKADEM‹K HAKEM KURULU
Prof. Dr. Adnan KAYPMAZ (‹TÜ)
Prof. Dr. Bülent EKER (NKÜ)
Prof. Dr. ‹lhami ÇET‹N
Prof. Dr. Koray TUNÇALP (MÜ)
Prof. Dr. Nurdan GÜZELBEYO⁄LU (‹TÜ)
Prof. Dr. Semra ÖZTÜRK (KÜ)
Prof. Dr. Vural ALTIN (TÜB‹TAK)
Doç. Dr. ‹smail H. ALTAfi (KTÜ)
Doç. Dr. Özcan KALENDERL‹ (‹TÜ)
Yrd. Doç. Dr. Caner AKÜNER (MÜ)
Yrd. Doç. Dr. Reflit ERÇET‹N (MÜ)
Yük. Müh. ‹sa ‹L‹SU
SEKTÖREL DANIfiMA KURULU
Ahmet B‹RLEfiT‹R‹C‹ (GERSAN)
Alparslan OK (EAE)
Arif KÜNAR (EDSM ENERJ‹)
Bülent B‹BER (KLAS KABLO)
Bülent G‹RAY (BOSCH REXROTH)
Cahit ATAY (SIEMENS)
Cahit DURMAZ (V‹KO)
Cevdet fiENKAL (SCHNEIDER ELEKTR‹K)
D. Remzi SAL‹ (SERVO KONTROL)
Ediz ÖZDEM‹R (ABB)
Ertan ÖZDEM‹R (ABB)
Fikret SOKOLLU (SEW EURODRIVE)
Gökhan AKMAN (AMPER ELEKTR‹K)
Hakk› LUfi (ÜNAL KARDEfi)
Halim ÖZMEN (SEM‹KRON)
Hüseyin DEN‹Z (NETES)
Hüseyin Mehmet A⁄ACAN (EL‹MSAN)
‹smail AVCI (KOJEN)
Kamuran Suat ALTILAR (ALKA A.fi.)
Kaya TÜTENG‹L (SIEMENS)
Mahir AYDIN (ONTARIO POWER
GENERATION)
Müzekka DAMGACIO⁄LU (DAMEKS)
Mustafa NURDO⁄AN (FEDERAL ELEKTR‹K)
Nurhan GAZER (TEMPA PANO)
Olgun PAJ‹K (KALE PAZARLAMA)
Osman fiAH‹N (SCHNEIDER ELEKTR‹K)
Sabri GÜNAYDIN (HB TEKN‹K)
Sedat DUMAN (ELEKTR‹K ÜRET‹M A.fi.)
Selim YÜREKTEN (ENPAY)
Sevinç TONGÜN (TONGÜN)
fiahin SEV‹NÇ (ABB)
Tahsin ARMA⁄AN (ARMA⁄AN
MÜHEND‹SL‹K)
Temel KARAMEHMETO⁄LU (SEW
EURODRIVE)
Tolga Murat ÖZDEM‹R (KONTEK)
U¤ur YERTUT (YESTAfi)
Yetkin SANER (EGDAfi)
© Tüm yay›n haklar› B‹LEfi‹M YAYINCILIK A.fi.’ye ait olup yaz›lar iktibas edilemez.
® Tüm reklamlar›n sorumlulu¤u firmalara, yaz›lardaki ve söyleflilerdeki görüfller sahiplerine aittir.
‹Ç‹NDEK‹LER
8
14
Editörden
ÜRÜNLER
80
Elektrik
84
Kablo
Söylefli
26
Türkiye’de Profesyonel Mühendislik
Kavram› Oturmal›
ETMD YK Baflkan› Sermet fiat›r
UPS
92
fialt
34
40
Düflük Duman Yo¤unluklu Halojensiz Kablo
(Türk Prysmian)
‹nsan Hayat›n› ve Binalar› Koruyan Yang›n
Güvenlik Kablolar›
(Ayhan GÜNGÖR, Nexans Türkiye)
Kaçak Ak›m Koruma fialterleri
(Makel fiirketler Grubu)
VD4/W Türkiye’nin Uluslararas› Kalitede
Vakum Kesici ‹htiyac›n› Karfl›layacak
(ABB)
Veri merkezi,
Sunucu Odas› ve
Ofisler ‹çin
UPS’ler
(APC by
Schneider Electric)
92
Topraklama
56
TSE K 122: Aktif Paratonerlerin
Belgelendirme Kriterleri
(Ercüment ÇET‹NER, Erkoç Mühendislik)
Enerji Kalitesi
Motor
50
64
70
Elektrik Motorlar›nda Yeni Verim S›n›flar›
(Volt Elektrik)
Siemens Röle Masa (Roller -Table)
Motorlar›
(Alkan DEM‹RC‹O⁄LU, Siemens)
AC ‹ndüksiyon Motorlar›nda Frekans
Konvertörü Kullan›m›
(Ahmet ERECEK, Elsan Elektrik)
94
96
Aktif Filtreler
(Murat S‹LSÜPÜR, Epkom Elektronik)
Elektrik Enerjisinin Kalitesi
(Erkan YÜKSEL, ATR Mühendislik)
Ayd›nlatma
104 Ayd›nlatma Teknolojileri ve Geliflmeleri
(H. Ediz RONA)
40
104
12
158
Elekronik
156 RS-232, RS-485, GPRS, TCP/IP
Haberleflme Seçenekleri ile GCU
Modülü
(Mavili Elektronik)
158 Yeni K›l›flama Teknolojisi ve Uzman
Mühendislik ile Tasarlanan Güç
Modülleri
(Çeviri: Halim ÖZMEN, Semikron)
162 Mekanik Sistemlerde, Motorlarda ve
Elektriksel Sistemlerde Termografi
(Testo Elektronik)
168 Platform Kap› Sistemlerinde Yeni
Mitsubishi DIPIPM Ver.4 Serisinin
Kullan›m›
(Düzenleme ve çeviri:
Mustafa Cem ÖZKILIÇ)
Enerji
174 Yeni Nesil Ev Tipi Jeneratörler
(FG WilsonTürkiye)
176 Aktif Enerji Verimlili¤i Üzerinde
Odaklan›yoruz
(Göktu¤ GÜR, Schneider Electric)
184 Modüler Yap› Ar›za Durumlar›nda
Sistemin Durmas›n› Önlüyor
(Nusret B‹LEN, Fronius)
188 Is› Pompal› Jeotermal Sistem ‹le Enerji
Tasarrufu
(CIAT Türkiye)
192 Üretim Santrallerindeki Frekans
Kontrolleri ve Adapazar› / Gebze
Do¤algaz Kombine Çevrim Santrali ‹çin
Örnek Bir Uygulama Yap›lmas›
(Nihat PAMUK)
200 Haberler
208 Reklam ‹ndeksi
110
DOSYA
Enerji Üretimi
112 Alstom, Türkiye’de Rüzgar Türbini
Üretmeyi Planl›yor
(Alstom Türkiye)
118 Gazanfer Sanl›top / Bilgin KARAGÖZO⁄LU
Enerji Santralleri ‹çin Kontaktörler
124 Elpa fialt / H Ersin EL‹GÜL
OG Hücrelerin Tasar›m ve Yap›sal
Özellikleri
132 Aeroderivatif Gaz Türbinleri
(GE Power & Water)
136 EMAS Afi / Serhat YANIBOL
AG ve OG Panolar›na Yönelik Çözümler
140 Tek Yönde Enerji Ölçümü Yapabilen
Analizör Serisi
(Gülboy Mühendislik)
144 Hayat Kimya / Lütfü AYDIN Muammer T‹MUR
Hayat Kimya Ka¤›t Fabrikas›
Kojenerasyon Sistemi
150 I/O-Sistem ve IEC Telekontrol Protokolleri
(Wago)
13
ÜRÜNLER
18,5 kW’a kadar yeni AF serisi kontaktörler
ABB’nin yeni nesil AF kontaktörleri, 22 kW ve
üzerinde mevcut bulunan AC/DC elektronik
bobinli AF kontaktör serisini tamamlayarak 18,5
kW / 400 V’a kadar olan tüm uygulamalar için
daha yüksek verimlilik sa¤lamakta ve esnek
kullan›m imkan›
vermektedir. AF09 ile AF38 aral›¤›nda iki farkl›
fiziksel boy içermekte olan yeni serinin sahip
oldu¤u 45 mm genifllik, 18,5 kW’a kadar olan
uygulamalarda ayn› geniflli¤e sahip ABB
softstarter, motor koruma flalteri ve termik röle
serileri ile uyum içinde kombine edilebilmesini
sa¤lamaktad›r. ‹ste¤e ba¤l› olarak kontaktörün alt
k›sm›na ya da üst k›sm›na tak›labilen bobin
besleme terminali özellikle yer s›k›nt›s› olan
uygulamalarda avantaj sa¤larken aksesuar
seçenekleri aras›nda bulunan CAT4 yard›mc›
kontak blo¤u hem bobin beslemesi hem de
1NA&1NK yard›mc› kontak imkan› sunmaktad›r.
AF kontaktörler, tek bir üründe AC/DC kullan›m
imkan› sunan elektronik bobin
özelli¤i ile ön plana ç›karken, 4 farkl› bobin
gerilimi aral›¤› ile müflterilerin farkl› taleplerine daha
az siparifl kodu ile yan›t vererek gereksiz kod
karmaflas›n› minimize etmektedir. Yüzde 30 ile yüzde
80 aras›nda enerji tüketimi sa¤layan AF
kontaktörlerin AF-Z versiyonu do¤rudan PLC ile
kontrol
edilebilmektedir. Ayr›ca dahili RC filtreye sahip olan
yeni seri, fazladan yer kayb› oluflturmayan mekanik
ve elektriksel kilitleme sistemi ile gereksinim duyulan
uygulamalarda büyük kolayl›k sa¤lamaktad›r.
OLED ayd›nlatma ‘Airabesc’
2011 y›l› Uluslararas› Red
Dot ‘Ürün Tasar›m’ Ödülü
sahibi Airabesc, sanatsal
ayd›nlatma teknolojisiyle
en yüksek tasar›m
standartlar›n› buluflturuyor.
‹nce ve simetrik hatlara
sahip alüminyum gövdeli
Airabesc, yaln›zca 16 Watt enerji tüketiyor. Airabesc,
81cm x 30cm x 10cmlik ölçüleri; parlak siyah, mat
beyaz ve cilal› alüminyum renk alternatifleriyle de
14
farkl› tipteki birçok yaflam alan› için estetik ve
fonksiyonel bir çözüm halini al›yor.
Firma: Osram
ÜRÜNLER
Metal mahfazal› modüler hücreler
SF6 kesici
• Süreklili¤i sa¤lanm›fl
topraklama sistemi
SME serisi metal mahfazal› modüler
hücreler, 1 kV’tan 40,5 kV’a kadar
IEC 62271-200 standartlar›na uygun
olarak Aktif Elektroteknik taraf›ndan
üretilen anahtarlama ve kontrol
hücreleridir. Metal enclosed tipi
hücreler, IEC 62271-200 standard›nda
flu özellikleri ile tan›mlan›rlar;
• 2 mm çelik sac
• LSC 2A servis süreklili¤i s›n›f›
• PI bölmelendirme s›n›f›
• Metal ayr›ml›, toprakl› 3
eriflilebilir bölüm
• 25 kA / 1 s iç ark testi ile
maksimum insan güvenli¤i
• Emniyetli elektriksel ve
mekaniksel kilitleme sistemleri
• Kolay ve h›zl› servis imkan›
veren çekmeceli veya sabit tip
Genel Ürün Band› ve
Özellikleri
Anma gerili: 3.6…40.5 kV
Anma yal›t›m düzeyi: 10…85 kV
Y›ld›r›m darbe dayan›m gerilimi:
40…185 kV
Anma frekans›: 50 / 60 Hz
Anma ak›m›: 630…1250 A
K›sa süreli k›sa devre dayan›m
ak›m›: 16/20/25 kA (1 s)
‹ç ark dayan›m›: 16 / 20 / 25 kA
(1 s)
Firma:Aktif Group
Sayaçlar
2004 y›l›nda ABB bünyesindeki sayaç departman›,
Alman Elster firmas›na sat›lm›fl ve ba¤›ms›z hale
gelmifltir. Firman›n TEDAfi ve EPDK uygulamalar›na
yönelik olarak üretimini yapt›¤› sayaçlar, Türkiye
pazar›nda Vekmar taraf›ndan sat›lmaktad›r.
Tek Fazl› Sayaçlar
• A100C / A102C – kompakt sayaçlar
• AS220 elektronik tek fazl› sayaç
Üç Fazl› Sayaçlar
• A1100
• A1200 Alpha sayaç
• A1350 elektronik üç fazl› sayaç
• A1440 elektronik üç fazl› sayaç
• A1500 sayaç
• A1700
• A1800 Alpha sayaç
• A2500 yüksek hassasiyetli sayaç
16
Firma:
Vekmar
ÜRÜNLER
Eko switchler
Wago eko switchler, endüstriyel
yetene¤ini düflünmeden
yeterlili¤in önemli oldu¤u
uygulamalar için idealdir.
Dahas›, haz›rda bulunmayan
donan›mlar›n konfigürasyonu
sayesinde kullan›c›ya zaman
kazand›r›r. Bazen en basit
çözüm en iyisidir. Pratikte
günümüzde ak›ll› endüstriyel
ethernet switchlerden beklenen,
sadece yüksek performans de¤il ayn› zamanda kolay
kurulumdur. Wago eko switchler bu basit, güvenli ve
sürdürülebilir çözümü talep eden endüstriyel
networkler için adil fiyat performans›yla sunuluyor.
5-/8-Port 10/100BASE-TX versiyonlar›, özellikle daha
az kapsaml› yönetim kapasitesi gerektiren küçük ve
orta ölçekli networklerde kullan›m için uygundur.
Eko switchler, sakla ve ilet
(store and forward)
anahtarlama modunun yan› s›ra
ray için dar, IP30 korumal›
metal kutulu olmalar›, kolay
kurulumu ve bütün portlarda
otomatik anlaflma ve otomatik
MDI/MDIX (aktarma noktas›)
gibi özellikleri ile tan›mlan›r. 2K
MAC adres listesi 2000
kat›l›mc›ya kadar yönetmeye
izin verir. Haberleflme IEEE 802.3x ak›fl kontrol tam
çift kat iflleme izin verir. Ön panel diyagnostik
LED’ler noktada h›zl› gözlem sa¤lar. Besleme gerilimi
18 ve 30 V DC aras›nda olabilir. Bir tümleflik gerilim
ek güvenlik yarat›r.
Firma: Wago
Thea’dan yeni anahtar priz serisi Neva
Thea Neva tasar›mlar›nda LED
ayd›nlatma bulunuyor. Mavi
renkli, soft ve dekoratif
LED’ler çok az enerji
tüketiyor. Özel krom
parlakl›¤›
kazand›r›lan hatlar›yla
Neva, dekorasyon
18
isteklerine bronz,
gümüfl ve siyah renk
alternatifleri
eflli¤inde 6 farkl›
kombinasyon
sunuyor. Bu
serinin Satinox
efektli ürünleri de
bulunuyor. Su bazl›
çok özel bir boyan›n
kullan›ld›¤› Thea
Neva Torus ise
kabart›l› yüzey efekti
ile dikkat çekiyor.
Thea Neva Wooden’in
Venge, bambu,
akçaa¤aç seçenekleri
bulunuyor. Thea Neva Opak, beyaz ve kremden
oluflan renk alternatifleriyle sadelikten hofllananlara
hitap ediyor.
Firma: Viko
ÜRÜNLER
Fluke termal görüntüleyici
Netes Mühendislik’in distribütörlü¤ünü yapmakta
oldu¤u Fluke’nin yeni P3 serisi termal
görüntüleyicileri, tan›sal uygulamalar›n genifl bir
alan›n› kapsayan kan›tlanm›fl pratik çözümler
sa¤lamaktad›r. Ödüllü Ti32’den yola ç›kalarak, P3
serisi ile dört yeni ürün eklemifltir. Böylece her
bütçeye uygun yüksek performansl› termal
görüntüleyiciler sunulmaktad›r. P3 serisi Fluke
Ti32 ve Fluke TiR32 modelleri yan›nda
endüstriyel elektriksel ve proses kontrol
uygulamalar› için yeni Fluke Ti27 ve Fluke
Ti29 modelleri ve bina uygulamalar›, enerji
denetimi ve bina bak›m uygulamalar› için yeni
Fluke TiR27 ve Fluke TiR29 modellerini
kapsamaktad›r. Tüm modeler, kullan›m› kolay
ara yüzler ile yüksek resim kalitesi sa¤lamak
üzere a¤›r ortam flartlar›nda çal›flmaya uygun
olarak tasarlanm›flt›r.
Firma: Netes Mühendislik
Monoblok beton trafo ve da¤›t›m merkezleri
Hava yal›t›ml› metal mahfazal›
modüler hücreli kompakt tip
OG/AG da¤›t›m transformatör
merkezleri; estetik bir görünüme
ve azami güvenli¤e sahiptir.
Karayollar› tüzü¤üne uygun olan
bu ürünler; nakliye, tafl›ma ve
montaj kolayl›¤› s›nmaktad›r.
Zor çevre ve hava flartlar›na
dayan›kl› olan OG/AG da¤›t›m
20
transformatör merkezleri, özel
projeler ve sahalar için k›sa
zamanda s›n›rs›z çözümler
sunmaktad›r. TEDAfi MYD / 2000036.A, IEC 61330, TS EN 61330
standartlar›na uygun olarak k›sa
zamanl› seri üretimler
mümkündür.
Firma: Demitafl
ÜRÜNLER
Anahtar priz serisi
Schneider
Electric
taraf›ndan
üretilen Alia
anahtar ve priz
serisi, çeflitli
renk bantlar› ve
yüzey
seçenekleri ile
her dekorasyon
tipine uyum
sa¤l›yor.
Plastik, ahflap ve metal kaplamal› seçenekleri
bulunan Alia, duvar yap›s› nas›l olursa olsun
kusursuz flekilde monte edilebiliyor.
Ayr›ca ürün, pürüzsüz tasar›m› sayesinde kir
tutmuyor ve uzun y›llar kullan›labiliyor.
Multi-Medya priz
Berker firmas›n›n
e¤lence
elektroni¤ine
yönelik “Cinch”
serisi multimedya
prizleri 3 adet
cinch ve 1 adet Sbant› video ç›k›fl›
ile donat›lm›flt›r.
MP3 ve bilgisayar
için USB/miniaudio prizi de
mevcuttur. VGA prizine bilgisayarlar, monitörler, laptop’lar ve radyo cihazlar› da ba¤lanabilir. HDMI (
High Definition Multimedia Interface) prizi sayesinde
de yüksek çözünürlükteki HD Televizyon cihazlar›
da rahatl›kla ba¤lanabilir.
Firma: Schneider Electric
Firma: Berker
Kompanzasyon rölesi
EDE SVC, yeni nesil bir kompanzasyon rölesidir.
Klasik kompanzasyon rölelerinin aksine sadece
kondansatör kademelerini kullanarak sisteme cevap
vermeye çal›flmaz, ayn› zamanda ekdüktif yük
sa¤layan bobinlerin (flönt reaktör) güçlerini de
ayarlayarak devreye al›r. Bu sayede klasik rölelere
göre sisteme çok daha h›zl› ve tam olarak cevap
verir. Klasik röleler, belirli büyüklüklerde, s›n›rl›
say›da kondansatöre sahip oldu¤u için sistemin
ihtiyaç duydu¤u reaktif güçleri tam olarak
karfl›layamaz. Sadece mümkün olan en yak›n reaktif
de¤eri elde etmeye çal›fl›r. Ayr›ca, anahtarlama
mekanik kontaktörler vas›tas›yla yap›ld›¤› için h›zl›
girip ç›kan yüklere cevap verme yetene¤i de klasik
rölelerde s›n›rl› kalmaktad›r. EDE SVC ise endüktif
bobinlerini her faz için istenen güçte devreye alarak
sistemin ihtiyac›n› tam olarak karfl›lar. Ayr›ca,
anahtarlama ifllemi de tristör ile yap›ld›¤› için sisteme
cevap süresi çok k›sad›r. EDE SVC yeni nesil
22
kompanzasyon sistemi sayesinde klasik
kompanzasyon rölelerinin zorland›¤› ve yetersiz
kald›¤› iflletmelerde yükleri rahatl›kla kompanze
edebilmektedir.
Firma: Bileflim Elektrik
ÜRÜNLER
USB flarj cihaz›
Günlük hayat›m›zda flarj edilmesi gereken cihaz
say›s›n›n gittikçe artt›¤› flu dönemde Jung firmas›
mobil cihazlar için s›va-alt› bir flarj prizi gelifltirmifl
durumdad›r. Mobil telefon, MP3 çal›c›s› veya dijital
kamera gibi USB üzerinden flarj edilebilen
cihazlar›n direkt olarak flebekeden flarj edilmesine
olanak sa¤layan bu yeni priz firman›n “A”, “CD” ve
“LS” serisi programlar› için mevcuttur.
Firma: Jung
RES’ler için y›ld›r›mdan korunma
Citel firmas› rüzgar türbinlerinin alternatif ak›m k›sm› için yeni bir konsept
gelifltirmifltir. Rüzgar enerjisi direklerinin y›ld›r›m ak›m›na dayan›m› 25 kA’dir.
Bir k›sa devre ak›m› nedeniyle tesisat›n gerekli olmayan yükünü “DS250 E” serisi
ile boflaltmak mümkündür. Sistemin sekunder taraf›n›n endüktif kuplaj› için ise
“DS 240” modülü mevcuttur.
Data hatlar›n›n korumas› ise de¤iflik kombinasyonlar› ile tüm RS485, telefon ve
DSL arayüzlerini etkileyen 13 mm geniflli¤i ile “DLA” serisi modüllerle yap›l›r.
Firma: Citel
Universal Dimmer
Theben firmas›n›n piyasaya sürdü¤ü yeni “Dimax 532 ve 534” serisi dimmerler ile
art›k 500 W’a kadar R, L ve C yüklerinde otomatik alg›lama ile kontrol mümkün
k›l›nmaktad›r. Ancak çeflitli enerji tasarruflu ampul imalatç›lar›n›n ürünleri
dimmerleme karfl›s›nda farkl› tutumlar sergilediklediklerinden “Dimax” dimmerlerinde
en uygun minimum ayd›nl›k düzeylerini içeren iki ayr› enerji tasarruflu ampul ayar
modu bulunur. Her ikisinin de 8…230 V ac/dc aras›nda çoklu gerilim girifli
mümkündür. “Dimax 534” ile ayr› bir besleme girifli ile 3 farkl› program yap›labilir.
Ifl›nlar›n aç›s›n›n de¤iflim h›z› birbirinden ba¤›ms›z olarak 1 saniye ile 60 dakika
aras›nda ayarlanabilir ve örne¤in bir otel koridorundaki iki kademeli ayd›nlatma için
bir hareket sensörü veya zaman rölesi ile kombine edilebilir.
Firma: Theben
24
SÖYLEfi‹
ETMD Yönetim Kurulu Baflkan› Sermet fiat›r
Türkiye’de Profesyonel
Mühendislik Kavram› Oturmal›
Röportaj ve Foto¤raflar: Haluk Kürflad Kopuzlu
Elektrik Tesisat
Mühendisleri Derne¤i
(ETMD) Yönetim Kurulu
Baflkan› Sermet fiat›r,
Türkiye’de art›k, geliflmifl
ülkelerde oldu¤u gibi
“profesyonel mühendislik”
anlay›fl›n›n oluflmas›
gerekti¤ini kaydediyor. T›p
dünyas›ndaki uzmanl›klar
gibi mühendislerin de
uzmanl›k alanlar›n›n
belirlenmesinin zaman›n›n
geldi¤ini dile getiren fiat›r,
“Kim, neyi iyi yap›yorsa onu
yapmal›. Art›k mühendisler
‘ayd›nlatma’, ‘topraklama’,
‘zay›f ak›m’ vs. fleklinde
piyasada yer almal›.”
fleklinde konufluyor.
26
ETMD’nin yeni yönetim kurulu olarak plan ve projelerinizi ö¤renebilir miyiz?
Mühendislerin, sadece elektrik
mühendislerinin de¤il hepsinin,
analitik yönlerinin çok kuvvetli,
ancak sosyal yönlerinin daha zay›f oldu¤unu düflünüyorum. Di¤er meslek gruplar›n›n daha organize hareket ettiklerini, oysa
mühendislerde bu durumun pek
bulunmad›¤›n› gözlemlerime dayanarak söyleyebilirim. O bak›mdan ETMD’nin bu noktada
önemli bir ifllevi oldu¤u kanaSermet fiat›r
atindeyim. Dernek üyeli¤i ve
dernek organlar› içerisinde yer
almak tamamen gönüllülük esas›na dayan›r. ETMD üyelerinden
hiçbiri bunu “profesyonel” anlamda yapm›yor. Yani biz öncelikle mühendis oldu¤umuz için
dernek içerisindeyiz. Bugüne
kadar bu mant›kla hareket edildi
ve çok önemli ifllere imza at›ld›.
Yeni yönetim kurulu olarak bizim hedeflerimizin bafl›nda
ETMD’nin bilinirli¤ini art›rmak
geliyor. Bu hedefi gerçeklefltirmek üzere oluflturdu¤umuz ko-
misyonun öncelikli çal›flmalar›
bakanl›k düzeyinde iliflkilerin
daha da yükseltilmesi, ETMD’nin
“kamu yarar›na çal›flan dernek”
statüsüne sahip olmas›n›n sa¤lanmas›. Ayr›ca derne¤imizin gelirlerini art›rmak amac›yla iktisadi bir iflletme kurduk; bu iflletme
tamamen ETMD’nin yönetim kuruluna ba¤l›. Bugüne kadar gelirlerimizi tamamen “ba¤›fl”lar
oluflturuyordu, bu iktisadi iflletmeyi kurmam›zla birlikte fatura
da kesebildi¤imiz için gelirlerimizin çeflitlili¤i artacak diye düflünüyorum.
Yeni yönetim kurulu olarak bir
hayalimiz var. Befliktafl’ta veya
Sar›yer’de belediyeden yer tahsisi talep edip derne¤imizin lokalini oluflturmaya çal›flaca¤›z. Bu
konuda gerek kurucu üyelerimizin gerek sektörde söz sahibi
olan üyelerimizin desteklerini de
ald›k. Dolay›s›yla lokalin yap›m›
için finansman problemi yaflamayaca¤›z diye düflünüyorum.
Görev süremiz içinde bunu yetifltirebilir miyiz, bilemiyorum,
ama çal›flmalar›m›z h›zla sürüyor. Bir de art›k Türkiye’de profesyonel mühendisli¤in oluflmas›
gerekti¤ini düflünüyoruz.
Türkiye “geliflmekte olan
ülkeler” aras›nda yer
al›yor; haliyle ABD’nin,
Avrupa’n›n çok uzun
y›llard›r takip etti¤i, y›llar
içerisinde gelifltirdi¤i vb.
bir ortamdan henüz
uzaktay›z. Bu ortam› göz
önüne ald›¤›m›zda ve
Türkiye’de “topraklama
yönetmeli¤i”nin 2 sene
önce düzenlendi¤ini
düflünürsek ne kadar çok
yol kat etmemiz gerekti¤i
aflikar.
geldi art›k. Mesela, t›p dünyas›nda nas›l ki uzmanl›klar varsa; uzmanl›k s›nav›na girip uzmanl›klar›na göre görev yap›yorlarsa
mühendislerin de ayn› uzmanl›klara evrilmesi gerekiyor. Art›k
mühendisler “ayd›nlatma”, “topraklama”, “zay›f ak›m” vs. fleklinde piyasada yer almal›. Bunun
önünde baz› yasal engeller var
maalesef. Uygulamas› önemli
olacak; örne¤in bu “uzmanl›klar› belirleyecek otorite”nin kim
olaca¤› ciddi bir nokta. Dernek
üyelerimizle fikir al›flverifllerinde
bulunuyoruz; çekincelerini belirtenler de oluyor, profesyonel
mühendisli¤in olmas› gerekti¤ini
söyleyenler de. Profesyonel mühendislik kavram›n›n oturtulmas›, bence, uygulamada yaflanan
birçok temel problemin çözümünde de yard›mc› olacakt›r.
Sektördeki standartlar konusunda neler düflünüyorsunuz? Neler eksik, neler yap›lmal› sizce?
Bizlerin, yani sivil toplum kurulufllar›n›n en önemli handikab›
“yapt›r›m” gücümüzün olmamas›. Bunu sadece kendi derne¤imiz için söylemiyorum; bütün sivil toplum kurulufllar›n›n yaflad›¤› bir sorun bu. Yapt›r›m konusunda yeterli, gerekli etkisi yok
maalesef sivil toplum kurulufllar›n›n. Bizler sadece “tavsiye” niteli¤inde görüfl bildirebiliyoruz.
Devlet kurumlar› (TSE gibi) veya
devletin görevlendirdi¤i kurumlar (EMO gibi) konuyla ilgili biz-
Neyi kastediyorsunuz profesyonel mühendislik ile?
Türkiye’de “profesyonel mühendislik” kavram›n›n oturmad›¤›n›
düflünüyoruz. Yönetim olarak
görev süremiz boyunca bu konuda da çal›flmalar yapmay›
planl›yoruz. Nedir profesyonel
mühendislik? Kim, neyi iyi yap›yorsa sadece onu yapmal›. Almanya’da, ‹ngiltere’de, Avusturya’da vs. olan sistemin Türkiye’de de uygulanmas›n›n vakti
27
malar› yapmaktan öte bir yapt›r›m gücümüz yok; sadece bizden görüfl istendi¤inde tavsiyelerimizi belirtiyoruz. Bu noktada
bir projemizden de bahsetmeliyim. Avrupa Birli¤i’nin fonlar›ndan faydalanmak için çal›flmalara bafllad›k. AB’de, üye ülkelerde ve özellikle aday ülkelerde
standartlar›n oluflturulmas›, gelifltirilmesi çal›flmalar›nda kullan›lmas› için fonlar bulunuyor.
Biz de ETMD olarak Türkiye’de
elektrik konusunda standartlar›n
gelifltirilmesi için neler yap›lmas›
konusunda bir proje haz›rl›yoruz. Bu projeyi AB’ye sunarak
fonlardan yararlanmay› ve ülkemizde standartlar›n oturmas›na
daha çok katk›da bulunmay›
amaçl›yoruz.
den görüfl istiyor; sektör içerisinde aktif olarak yer alan aktörlerin teknik anlamda görüflüne
baflvuruyor. Bizim görüflümüzün
istendi¤i konunun uzman› arkadafllar›m›z da bir komisyon oluflturup çal›flmalara bafll›yorlar ve
çal›flmalar›n sonucunu, dernek
olarak, bu kurumlara bildiriyoruz. Bunlar›n içerisinde topraklama yönetmeli¤i gibi, yang›n
yönetmeli¤i gibi, proje haz›rlama yönetmeli¤i gibi baz› konular›n hayata geçti¤ini gözlemliyoruz.
Türkiye “geliflmekte olan ülkeler” aras›nda yer al›yor; haliyle
ABD’nin, Avrupa’n›n çok uzun
y›llard›r takip etti¤i, y›llar içerisinde gelifltirdi¤i vb. bir ortamdan henüz uzaktay›z. Bu ortam›
göz önüne ald›¤›m›zda ve Türki-
28
ye’de “topraklama yönetmeli¤i”nin 2 sene önce düzenlendi¤ini düflünürsek ne kadar çok
yol kat etmemiz gerekti¤i aflikar.
Tabiî sadece standartlar›n yay›nlanmas›yla da mesele hallolmuyor. Bunun uygulanmas›, uygulanmaya zorlanmas› ve denetim
mekanizmalar›n›n oluflturulmas›
oldukça uzun bir süreci gerektiriyor. Ancak bir yerden de bafllanmas› gerekiyor.
Tabiri caizse, durumdan vazife
ç›kararak, derne¤imizin standartlar komitesi, standartlarla ilgili 600 sayfaya yak›n bir çal›flma
yapt›k. Bunlar›n içinde ABD ve
Avrupa Birli¤i’ndeki mevzuatlardan tercümeler de yer al›yor ve
bunlar tamamen “gönüllülük”
esas›yla gerçeklefltiriliyor. Baflta
da dedi¤im gibi bütün bu çal›fl-
Türkiye ilk çeyrekte yüzde
11’lik bir büyüme sa¤lay›p
dünyada birinci s›rada yer
ald›. Ekonominin oldukça hareketli oldu¤unu gösteriyor
bu sonuç. Sizin sektörünüze
yans›malar›n› da alabilir miyiz?
Bu ekonomik büyümenin lokomotifi tabiî ki inflaat sektörü, bildi¤iniz üzere. Elektrik taahhüt
sektörü de inflaat sektörüyle paralel yürüyen bir sektör. Haliyle
bizim sektörümüzde de hemen
hemen birebir büyümenin yafland›¤›n› söylemek mümkün.
Gerçi son 5-6 ayd›r Orta Do¤u’da, Kuzey Afrika’da yaflanan
olaylar sebebiyle inflaatta baz›
yavafllamalara sebep olmufl durumda; ikinci çeyrekte bunun etkilerinin de görülebilece¤ini düflünüyorum. Bence dördüncü
çeyrekte tekrar yükselifl ivmesine geçecektir inflaat.
‹nflaat sektörüyle proje taahhüt sektörünün iliflkilerini de
sormak istiyorum size.
‹nflaat firmalar›n› da, elektrik firmalar›n› da birkaç farkl› market
segmentinde de¤erlendirmek
gerekir. Düflük, orta ve yüksek
market olarak üçe ay›rabiliriz
bunu. Size verece¤im cevab›n
bütünü kapsamas› pek mümkün
de¤il, takdir edersiniz ki. Derne¤imizin üyeleri ve derne¤in temsil etti¤i grup daha ziyade “yüksek market”te yer alan, yani A
plus projeleri gerçeklefltiren firmalar; tabiî orta markette yer
alan firmalar›m›z da bulunuyor.
Dolay›s›yla, mesela, konut sektörü hakk›nda yorum yapmam
do¤ru olmaz. Çünkü konut sektöründe faaliyet gösteren inflaat
Tabiî sadece standartlar›n
yay›nlanmas›yla da mesele
hallolmuyor. Bunun
uygulanmas›, uygulanmaya
zorlanmas› ve denetim
mekanizmalar›n›n
oluflturulmas› oldukça uzun
bir süreci gerektiriyor.
Ancak bir yerden de
bafllanmas› gerekiyor.
Tabiri caizse, durumdan
vazife ç›kararak,
derne¤imizin standartlar
komitesi, standartlarla ilgili
600 sayfaya yak›n bir
çal›flma yapt›k.
firmalar› ETMD’ye üye olan firmalarla ne hizmet ne de ekipman anlam›nda pek çal›flm›yorlar zaten. Burada bir flalterden,
kablo tavas›ndan bahsetmiyorum elbette. Haliyle bu alt segmenti d›flar›da b›rakarak bir yorumda bulunabilirim.
‹nflaat firmalar›nda bilinçlenme
çok artt›. Projelerde farkl›laflma
ihtiyac› da onlar› bu noktaya getirdi diye düflünüyorum. Mesela
bir binan›n elektrik aksam›n›n jeneratörden ups’e, kablodan
ayd›nlatma armatürüne, duman
dedektörüne kadar- tamam›,
toplam yat›r›m maliyetinin yüzde 12’sini geçmiyor; bu malzemeler ise binan›n yüzde 10’luk
k›sm›n› oluflturuyor. Ancak binan›n en aktif cihazlar› da elektrik
malzemeleri. Bu bak›mdan
problemlerin de yaflanmas› normal. Bu da elektrik sektörünün
talihsizli¤i belki de. Tabiî zaman içerisinde, büyük inflaat
firmalar› da kalite ve standartlar›
oturtmaya bafllad›lar; belli bir
kalitenin üzerinde projeler yapan inflaat firmalar›n›n hizmet
almak istedi¤i firmalar›n kalitelerinin de yüksek olmas› gerekiyor. Haliyle pek büyük sürprizlerle karfl›lafl›lmad›¤›n› söyleyebiliriz art›k. En üst segmentte yer
alan inflaat firmalar› zaten belirli
bir seviyede çal›fl›yorlar ve sizden de o seviyeyi istiyorlar; yani
elma ile elmay› karfl›laflt›r›yorlar.
Bizim daha ziyade orta segmentteki firmalarla baz› s›k›nt›lar›m›z
oluyor. Bu firmalar›n da kalite
ve standartlar konusunda daha
bilinçlenmesi gerekiyor.
Yetiflmifl ara eleman konusunda s›k›nt›lar çekiliyor
mu?
30
Sadece bizim sektörümüz
için de¤il hemen tüm
sektörler için yetiflmifl ara
eleman istihdam› önemli
bir problem. Türkiye’de
resmi kurumlar maalesef
uzun y›llar bu noktaya hiç
e¤ilmedi neredeyse. Bizim
sektörümüzün en büyük
s›k›nt›s› bu; en alt
kademeden en üsttekine
kadar, en küçük firmadan
büyü¤üne kadar yeterli,
kalifiye eleman bulma
konusunda ciddi s›k›nt›
yafl›yoruz.
büyük firmalar›n, çok etkin mesleki sivil toplum kurulufllar›n›n
da yard›m›n›, görüfllerini alarak
devletin ara eleman yetifltirilmesi konusunda daha h›zl›, etkin
ad›mlar atmas› gerekiyor.
Çok ciddi s›k›nt›lar var bu konuda; sadece bizim sektörümüz
için de¤il hemen tüm sektörler
için yetiflmifl ara eleman istihdam› önemli bir problem.
Türkiye’de resmi kurumlar maalesef uzun y›llar bu noktaya hiç
e¤ilmedi neredeyse. Bizim sek-
150
törümüzün en büyük s›k›nt›s›
bu; en alt kademeden en üsttekine kadar, en küçük firmadan
büyü¤üne kadar yeterli, kalifiye
eleman bulma konusunda ciddi
s›k›nt› yafl›yoruz. Bu konuda bizim yapabileceklerimiz s›n›rl› elbette. Haliyle özellikle devletin
ciddi bir flekilde e¤ilmesi laz›m;
Elektrik Mühendisleri Odas›
(EMO) ile iliflkileriniz hakk›nda da bilgi verir misiniz?
EMO ile belirli çal›flmalar yap›yoruz. EMO ile dirsek temas›m›z› art›r›p bugüne kadar yap›lm›fl
olan çal›flmalar›n daha da gelifltirilmesini amaçl›yoruz. Biliyorsunuz standartlar konusunda
EMO’nun da çok fazla çal›flmas›
bulunuyor; üstelik EMO bizden
farkl› olarak yapt›r›m konusunda
biraz daha etkin. Kendileri de
zaten bizimle bu konular› s›k s›k
görüflüyor, görüfllerimizi, tekliflerimizi, çözüm önerilerimizi ö¤renmek istiyorlar. Bu dönem
içerisinde EMO ile iliflkilerimizin
artaca¤›n› söyleyebilirim.
S¸ ALT
Kaçak Ak›m Koruma
fialterleri
Makel fiirketler Grubu
Makel fiirketler Grubu
bünyesinde faaliyet gösteren
Makel fialter; 3 kA, 6 kA ve
10 kA k›sa devre kesme
kapasiteli kaçak ak›m
koruma flalterlerinin
tasar›m›n› ‹stanbul
Büyükçekmece’deki 45 bin
metrekare büyüklü¤e sahip
üretim tesislerinde 2009’da
gerçeklefltirdi. Firma, kaçak
ak›m koruma flalterlerinin
(RCCB’s ) üretimine ise 2010
y›l›nda yine ayn› tesiste
bafllad›.
Ev ve benzeri yerlerde kullan›lan
kaçak ak›m koruma flalterleri
(RCCB’s ), art›k ak›mla çal›flan ve
bir bütün halinde kaçak ak›m
korumas› bulunan elektromekanik tip devre kesicilerdir.
Türkiye’de uygulamada olan iç
tesisat yönetmeliklerinde flebekede en az 3 kA k›sa devre kesme kapasiteli kaçak ak›m koruma flalterleri (RCCB) kullan›lmas› öngörülmüfltür. Makel fiirketler Grubu, sadece bugünün de¤il gelecekte do¤acak ihtiyaçlar›
da karfl›layacak 3 kA, 6 kA ve
10 kA k›sa devre kesme kapasiteli kaçak ak›m koruma flalterlerini (RCCB) 2 kutuplu ve 4 kutuplu, insan korumal› 30 mA ve
yang›n korumal› 300 mA olarak
tasarlam›fl ve üretmifltir. Bu çal›flma, flirkete elektrik malzemeleri
pazar›nda büyük bir avantaj ve
rakiplerinin önüne geçme imkan› sa¤lam›flt›r. Makel’in ürün gam›nda toplam 60 farkl› çeflit 3
kA, 6 kA ve 10 kA k›sa devre
kesme kapasiteli 2 kutuplu ve 4
kutuplu kaçak ak›m koruma
flalterleri (RCCB ) üretilmektedir. Ayr›ca bu cihazlar, 40’› aflk›n
ülkeye ihraç edilmektedir.
Makel kaçak ak›m koruma flalterleri, IEC 61008 -1, EN 610082-1 ve TÜRK TS EN 61008 -1/
61008- 2-1 uluslararas› standartlar›na göre belgelidir. Makel flirketler grubu, üretim tesisinde
gerçeklefltirdi¤i otomasyon yat›r›mlar› ve sahip oldu¤u makine
park› sayesinde kaçak ak›m koruma flalterleri üretim kapasitesini günlük 20 bin adede ç›kartm›flt›r.
Makel markas› ile üretilmekte
34
Makel fialter Grubu, 10 kA
yeni nesil otomatik sigorta
serisi (MCB 10 kA) ve
kompakt flalterler serisini
(MCCB ) bu y›l içerisinde
kullan›ma sunacakt›r.
olan 2 kutuplu ve 4 kutuplu kaçak ak›m koruma flalterleri
(RCCB’s ), Türk TS EN 61008 1/ 61008- 2-1 standard›na göre
test edilmektedirler.
Kaçak Ak›m Koruma
fialterlerinin (RCCB’s)
Özellikleri
Makel kaçak ak›m koruma flalterleri, kullan›m alanlar›na göre
2P ve 4P kutuplu olarak imal
edilmektedir. Çok kutuplu kaçak
ak›m koruma flalterleri, bir faz›nda kaçak ak›m meydana geldi¤i
takdirde, özel mekanizmalar› sayesinde di¤er fazlar›n› da birden
açt›rarak ba¤l› bulunan cihazlar›n istenmeyen kaçak ak›mlar alt›nda kalmalar›n› önler. Firman›n
ürün gam›nda yer alan 2 kutuplu ve 4 kutuplu kaçak ak›m koruma flalterlerine (RCCB’s ) uygulanan deneyler, rutin ve tip
testler olarak iki k›sma ayr›l›r.
Rutin Testler
Rutin testler, TS EN 61008 -1/
61008- 2-1 standard›na göre tüm
kaçak ak›m koruma flalterlerinin
her bir adedine yüzde 100 uygulan›r. Firma, devre kesicilere
üretim esnas›nda ani açma karakteristi¤inin
do¤rulanmas›
Teknik Özellikler:
Beyan Anma Ak›m› In (A):
Beyan Anma Gerilimi Un (V):
Beyan Anma Kaçak Ak›m› IΔ (mA):
Beyan Çal›flma Frekans› (Hz):
K›sa Devre Kesme Kapasitesi Inc (kA):
Kutup Say›s›:
Ortam Hava S›cakl›¤› (°C):
IP Koruma Derecesi:
Montaj Biçimi:
RCCBs T‹P‹:
‹letken Kesiti: (mm2)
‹lgili Standart:
Koruma fiekli:
36
25 A, 32 A, 40 A, 50 A, 63 A
230 /400 V AC
30 mA, 300 mA
50/60 Hz
3 kA, 6 kA, 10 kA
2P, 4P
25 /+ 55 °C
IP 20
DIN EN 50 022
35 mm
Elektromekanik, AC
0,5 – 25 mm2
TSE EN 61008–1/61008–2–1
Kaçak Ak›m Koruma
(ma¤netik testi) ve yal›tma aral›klar›n do¤rulanmas› (yal›tkanl›k, dielektrik) testlerini de uygulamaktad›r. Bu testlerde standarda uygunlu¤u belirlenen kaçak
ak›m koruma flalterleri, sevkiyat
onay› almakta ve müflterilere
ulaflt›r›lmaktad›r.
Tip Testler
Tip testler, kaçak ak›m koruma
flalterlerinin Türk TS EN 61008 1/ 61008- 2-1 standard›na uygunlu¤unu do¤rulamak ve ürünleri belgelendirmek için gerçeklefltirilir.
Kaçak ak›m koruma flalterleri,
yukar›da belirtilen standartlar
için gerekli numune say›s› ve
deneyler s›ras› (dizisi) ile teste
tabi tutulur ve olumlu sonuç
alan ürünler belgelenir. Gerçeklefltirilen testlerin baz›lar›n›n
isimleri; iflaretleme, mekanizma,
yal›tma ve yüzeysel kaçak yollar›, elektrik çarpmas›na karfl› koruma, ›s›ya karfl› dayan›kl›l›k,
ola¤an d›fl› ›s› ve atefle karfl› dayan›kl›l›k, paslanmaya karfl› dayan›kl›l›k, dielektrik özellikler,
s›cakl›k art›fl›, 28 gün deneyi, açma karakteristikleri ve k›sa devre testleri olarak s›ralanabilir.
Tüm flalt alçak gerilim devre kesicilerinde uygulanan k›sa devre
testleri, kaçak ak›m koruma flalterlerinde de uygulan›r.
Makel K›sa Devre Test
Laboratuvar›, flalt
malzemeleri alan›nda
1 milyon dolar›n› aflan bir
yat›r›mla hayata geçirilmifl
olup; 36 kV ‘luk orta
gerilim ve maksimum 100
Ka’lik ak›m basabilen
Türkiye’nin en modern
laboratuvar›ndan birisidir.
K›sa Devre Test Laboratuvar›
Kaçak ak›m koruma flalterlerinin
(RCCB’s) tüm tip testleri, ‹stanbul Büyük Çekmece’deki üretim
tesislerinde yer alan Makel K›sa
Devre Test Laboratuvar›’nda gerçeklefltirilmektedir. Makel K›sa
Devre Test Laboratuvar›, flalt
malzemeleri alan›nda 1 milyon
dolar›n› aflan bir yat›r›mla hayata
geçirilmifl olup; 36 kV ‘luk orta
gerilim ve maksimum 100 kA‘lik
ak›m basabilen Türkiye’nin en
modern labarotuvar›ndan birisidir. Laboratuvar, dünya genelinde de say›l› laboratuvarlar aras›nda gösterilmektedir. Makel
K›sa Devre Test Laboratuva-
38
r›’nda, Makel flalt ürünlerinin yan› s›ra Türkiye elektrik - elektronik sektöründe faaliyet gösteren
di¤er firmalara da hizmet verilmekte ve bu firmalar›n flalt ürünlerine k›sa devre, do¤rulama, tip
ve rutin gibi ömür testleri yap›lmaktad›r. Makel fialter Grubu,
Ar-Ge yat›r›mlar›na da devam etmektedir. Söz konusu yat›r›mlar›n
gerçeklefltirilmesindeki
amaç, tamam›yla yerli üretim,
katma de¤eri yüksek, bilgisi yo¤un ürünler üretmek ve bunlar
üzerinde yo¤unlaflmakt›r.
Makel fialter Grubu, afla¤›da belirtilen yeni ürünleri 2011 y›l›nda
tüketicilerin kullan›m›na sunacakt›r.
• 10 kA yeni nesil otomatik sigorta serisi (MCB 10 kA)
• Kompakt flalterler serisi
(MCCB )
Makel, çal›flmalar›n› tüketici taleplerine uygun olarak h›zl› ve
esnek çözümler yaratmak, tüketicilerin ve sektörün gelecekteki
beklentilerini öngörerek ürün tasar›m› ve üretiminde rakiplerinin
önünde yer almak üzere yo¤unlaflt›rmaktad›r. Firma, faaliyetlerini kendi Ar-Ge’sinin ald›¤› gücün yan› s›ra TÜB‹TAK, teknik
üniversiteler gibi kamu kurum
ve kurulufllar› ile sürekli iletiflim
içinde olarak ve ortak projeler
gelifltirerek sürdürmektedir. Teknoloji konusunda son yeniliklerin ö¤renilmesi ve firma içinde
eflzamanl› kullan›lmas› amac›yla,
firma içi ve d›fl› e¤itimler ile flirket çal›flanlar›n›n kalitesinin ve
performans›n›n art›r›lmas› sa¤lanmaktad›r. Makel fiirketler
Grubu Bünyesinde patent, faydal› model, marka tescili, tasar›m
faaliyetleri gibi çal›flmalar› yürütmek ve hayata geçirmek amac›
ile kurulmufl Makel Teknoloji
(Mak-Tek) adl› bir flirket de bulunmaktad›r.
S¸ ALT
ABB Orta Gerilim Ürünleri Sat›fl ve Pazarlama Müdürü
Zafer ‹Ç‹NÖZBEBEK
VD4/W Türkiye’nin Uluslararas›
Kalitede Vakum Kesici ‹htiyac›n›
Karfl›layacak
ABB’nin yeni gelifltirdi¤i
VD4/W vakum kesicinin
UniGear ZS2 panosu ile
kullan›laca¤›n› kaydeden
Zafer ‹çinözbebek, üründe
bulunan gömülü kutup
teknolojisi sayesinde kesme
iflleminin gerçeklefltirildi¤i
vakum tüpün d›fl ortamdan
izole edildi¤inin alt›n›
çiziyor. Kesicinin hareketli
kontaklar›n›n tulip kontak
teknolojisinde oldu¤u
aç›klayan Zafer
‹çinözbebek, kesici
kollar›n›n tamamen izole
oldu¤unu ve hareketli
kontaklar d›fl›nda ç›plak bir
noktas› bulunmad›¤›n› ifade
ediyor.
ABB, iç pazarda hedeflenen
ciroya 2010’da ulaflabildi mi?
2011-2012 y›l› hedefleriniz,
projeleriniz nelerdir; yeni bir
ürün lansman› gerçeklefltirecek misiniz?
ABB Türkiye olarak 2010 y›l›n›
baflar›l› bir flekilde planlanan cironun üzerinde bir rakamla kapatt›k. Bu y›la ve 2012’ye ait hedeflerimize ise pazara yeni
ürünler sunarak kolayca ulaflabilece¤imiz inan›yoruz. En son
teknoloji ile üretilen VD4/W va-
Zafer ‹çinözbebek
40
kum kesici, UniGear ZS2 panosu ile kullan›lacak olup mevcut
SF6 kesici ile birebir de¤ifltirilebilir özelliktedir.
Gömülü kutup teknolojisi sayesinde kesme iflleminin gerçeklefltirildi¤i vakum tüp, d›fl ortamdan izole edilmekte ve kir, nem,
toz, d›flar›dan gelebilecek mekaniki darbelerden tamamen korunmaktad›r. Kesici hareketli
kontaklar› tulip kontak teknolojisinde olup zaman içinde gevfle-
me yapmadan ak›m› iletebilmektedir. Kesici kollar› tamamen
izole olup hareketli kontaklar d›fl›nda ç›plak bir noktas› yoktur.
36 kV, 2500A, 31.5 kA 3 saniye
elektriksel de¤erlere sahip olan
bu kesici sayesinde Türkiye özelinde dünya pazar›ndaki kaliteli
36 kV vakum kesici ihtiyac›n›n
giderilece¤ine inanmaktay›z.
Ürün portföyünüz ve bunlar›n teknik özellikleri konusunda aç›klama yapar m›s›n›z?
Ürün portföyümüzde bulunan
OG panolar›, hava izoleli ve gaz
izoleli olmak üzere 2 ana grup
alt›na toplanm›flt›r. Hava izoleli
sistemler bafll›¤› alt›nda yer alan
UniGear, primer da¤›t›mda
ABB’nin orta gerilim flalt panolar› ürün grubunun ad›d›r. Bu
ürünler, 1 ile 40.5 kV gerilim seviyeleri aras›nda her türlü ihtiyaca cevap verebilecek çözümler
sunmaktad›r. UniGear platformunda yer alan pano gruplar›
aras›nda yer alan UniGear ZS1,
7.2-24 kV güç aral›¤›nda, 4000 A
/ 50 kA de¤erlerine kadar, LSC2B, PM, IAC AFLR, tek ve çift baral›, vakum ve SF6 kesicilidir.
UniGear ZS2 ise 24-36 kV aras›
2500 A / 31.5 kA de¤erlerine kadar, LSC-2B, PM, IAC AFLR, tek
ve çift baral›, vakum ve SF6 kesicilidir. UniGear ZS3.2, 36-40.5
kV aras›, 3150 A / 31.5 kA de¤erlerine kadar, LSC-2B, PM,
IAC AFLR, tek baral›, vakum ve
SF6 kesicili olarak üretilmektedir. UniGear platformunun ortak
özellikleri aras›nda kaset ve yerden hareket eden vakum veya
SF6 kesicilerin kullan›lmas› yer
almaktad›r. Kesiciler birbirleriyle
de¤ifltirilebilir olup; pano meka-
ABB Orta Gerilim Grubu,
global olarak dünyada 30
ülkeye da¤›lm›fl
fabrikalar›nda üretilen
ürünlerle, 100’den fazla
ülkede, 8 bin çal›flan›yla
temsil edilmektedir.
nik aksam›nda bir de¤ifliklik
yapmadan ihtiyaca göre vakum
veya SF6 kesici kullanmak mümkündür. Bu ortak özellik, dünya
üzerinde sadece UniGear platformunda bulunmaktad›r ve kullan›c›lara büyük bir kolayl›k sa¤lamaktad›r. Tüm sistemler, uluslararas› laboratuvarlarda en son
IEC standard› olan IEC 62271200 standard›na göre tip testlerinden geçmifllerdir. Ürünlerin
tamam›nda iç ark testi yap›lm›fl-
t›r. AFLR özelli¤ine sahip olan
UniGear, kompakt yap›da modüler ve c›vatal› sistemlerdir.
Ana gövde sac› olarak günümüzde korozyon etkilerine karfl›
dayan›kl›l›¤› en yüksek saclardan biri olan AluZink kullan›lmaktad›r. Panolar›n tümü, uluslararas› kalite belgelerine sahip
olan fabrikalarda imal edilirken,
kalitesi ve teknik standard› 5 k›tada ayn› olarak müflterilere sunulan sistemlerdir. UniGear grubu panolar, tüm dünyada, her ifl
kolunda yüz binlerce referansa
sahiptir. Sekonder da¤›t›m sistemlerinde ise ABB’nin UniSec,
UniMix ve UniSwitch adl› çözümleri bulunmaktad›r. Oldukça
kompakt yap›ya sahip olan bu
çözümlerin bak›mlar› kolayd›r.
ABB’nin gaz izoleli sistemler
41
grubunda müflterilerine sundu¤u
çözüm, primer da¤›t›m için ZX
serisi panolar (40 kV, 40 kA,
4000 A); sekonder da¤›t›m için
pazarda genel ad›yla Ring main
Unit olarak bilinen SafeRing ve
geniflletilebilir modüler bir yap›da olan SafePlus serisi ürünleridir. ABB’nin Ring Main Unit serisi, SafeRing 1-36 kV gerilim seviyelerinde çözümler sunmakta
olup üretim merkezi Norveç’tir.
Orta gerilim panolar›n›z genel olarak hangi sektörlerde
kullan›l›yor?
Ürünlerimiz, genel olarak enerji
süreklili¤ine ve emniyetine ihtiyac› olan ayr›ca, kaliteli ve güvenilirlili¤i yüksek ürünler kullan›m›n›n yayg›n oldu¤u sektörlerde
kullan›lmaktad›r. Bu sektörlerin
baz›lar› flunlard›r: Enerji üretim
tesisleri, enerji da¤›t›m tesisleri,
metalurji tesisleri, petrokimya te-
42
sisleri, çimento fabrikalar›, ka¤›t
fabrikalar›, hava alanlar›, rayl›
ulafl›m sistemleri, organize sanayi bölgeleri, ifl ve al›flverifl merkezleri, yenilenebilir enerji tesisleri.
Orta gerilim panolar›n›z›n
dünya çap›ndaki pazar pay›
hakk›nda bilgi verir misiniz?
Baflka ülkeler için üretim yap›yor musunuz?
ABB’nin bünyesinde bulunan
Orta Gerilim Ürünleri Grubu,
dünyada pazar pay› en yüksek
olan firmalardan birisidir. ABB
Orta Gerilim Grubu, global olarak dünyada 30 ülkeye da¤›lm›fl
fabrikalar›nda üretilen ürünlerle,
100’den fazla ülkede, 8 bin çal›flan›yla temsil edilmektedir. ABB
Elektrik Sanayi Afi orta gerilim
ürünleri fabrikas› ise ‹stanbul
Dudullu Organize Sanayi Bölgesi’nde 33 bin metrekare alan
üzerine kuruludur. Orta gerilim
pano fabrikas›nda mühendis ve
teknisyenlerden oluflan imalat,
test, montaj, mühendislik, sat›fl
ve pazarlama gruplar› mevcuttur. ABB Teknoloji Merkezi ile
ortak çal›flmalar yürüten Ar-Ge
departman› ise gelen müflteri isteklerine özel çözümlerin gelifltirilmesi konusunda çal›flmalarda
bulunmaktad›r.
Dudullu tesislerimizde, 18001
OHSAS, ISO 14001, ISO 9001’e
uygun olarak ABB grubunun
global ürün sorumlulu¤u konsepti çerçevesinde UniGear ZS2
pano imalat› ve ihracat› yap›lmaktad›r. fiimdiye kadar binlerce UniGear ZS2 panosu 5 k›tada,
60’tan fazla ülkeye ihraç edilmifltir. ABB Türkiye, bugün birçok
pazarda UniGear ZS2 ile
36 kV gerilim seviyesinde
kendi s›n›f›nda pazar lideri konumundad›r. 36 kV
orta gerilim metal kaplamal› enerji da¤›t›m sisteminin maceras›, 1995 y›l›nda Türk ve ‹sveçli mühendislerin ‹stanbul’da
bir araya gelmeleri ile
Türkiye’de bafllam›flt›r.
Çal›flman›n ilk y›l›nda,
son kullan›c›lar›n beklentilerinin anlafl›lmas› amac›yla dünyadaki birçok
enerji da¤›t›m firmas›yla
görüflülmüfl ve bu görüflmelerin neticesinde bütün kullan›c›lar›n 36 kV
metal kaplamal› hücrenin
flu özelliklere sahip olmas›n› istedikleri ö¤renilmifltir: Küçük olmal› ve fazla
yer kaplamamal›d›r (UniGear ZS2, dünyan›n en
küçük 36 kV metal kaplamal› hava izoleli orta gerilim hücresidir). Kaliteli olmal›d›r (UniGear ZS2’nin
imalat›n›n gerçeklefltirildi¤i Dudullu fabrikas›, ISO
9001, ISO14001, 180001 OHSAS
kalite sertifikalar›na sahiptir ).
Emniyetli olmal›d›r (UniGear
ZS2; önden, arkadan ve yanlardan geçerli olmak üzere iç ark
testine sahiptir. Bas›nç klapelerinin hepsi, hücrenin üst taraf›na
aç›l›r. Arkaya aç›lan bas›nç klapesi dolay›s›yla son kullan›c›ya
zarar verme ihtimali yoktur). Lego tarz›nda modüler yap›da olmal›d›r (UniGear ZS2, dünyan›n
en modüler 36 kV metal kaplamal› orta gerilim hücresidir).
Kesintisiz enerji temin etmelidir
(UniGear ZS2, teknolojisi saye-
44
36 kV metal kaplamal› orta gerilim hücresidir).
Paslanmamal›d›r (Paslanmaz Aluzink sac sadece
UniGear ZS2 36 kV metal
kaplamal› orta gerilim
hücresinde kullan›lmaktad›r). Basit ve sade bir yap›da olmal›d›r. 36 kV için
yumuflak kesme özelli¤ine sahip, flebekede afl›r›
gerilimler yaratmayan bir
kesici ile donat›lmal›d›r
(Bu özelli¤i ancak autopuffer ile self blast kesme
tekniklerini ayn› anda
kullanarak sa¤layan SF6
gazl› ABB HD4 kesicisi
sa¤lamaktad›r).
sinde MTBF faktörü yüksek,
LSC2B 36 kV metal kaplamal›,
31,5 kA 2500 A ak›m seviyesinde
orta gerilim hücresidir). Bak›m
gerektirmemelidir (UniGear ZS2,
alarm verebilen bas›nç anahtarlar›yla donat›lm›fl 10 bin açmakapama kapasitesine sahip bak›ms›z ve mühürlü SF6 kesici ile
ayn› zamanda gömülü kutup
teknolojisine sahip vakum kesici
kullan›m›na olanak veren dünya
üzerinde tek 36 kV metal kaplamal› orta gerilim hücresidir).
Nem ve su buhar›ndan etkilenmemek için baralar› izole edilmelidir (UniGear ZS2, dünyan›n
baralar› standart olarak izoleli ilk
Topraklama flalteri ar›za
üzerine kapama kapasitesine sahip olmal›d›r (Bu
özellik, UniGear ZS2 36
kV metal kaplamal› orta
gerilim hücresinde kullan›lan ST-US 36 topraklama flalterinde bulunmaktad›r). Kesicisi hafif, kutuplar› epoksi bir tüp içerisinde korumal›, kontaklar› ise fabrika imalat› lale kontakl› ve operasyon esnas›nda deforme olmamal›d›r (Bu özellikleri sa¤layan ve UniGear ZS2 36
kV metal Kaplamal› Orta gerilim
hücresinde kullan›lmakta olan
HD4 W 36 SF6 ve VD4/W 36 vakum kesicileri halen dünya üzerindeki en modern teknolojiye
sahip SF6/vakum kesicidirler).
Hem önden hem de arkadan
müdahale, dakikalar mertebesinde k›sa bir sürede yap›labilmelidir (UniGear ZS2, bu özelli¤e
sahiptir. Gerilim trafosunu veya
topraklama flalterini sökmeye ihtiyaç yoktur ). Çift bara sistemi
opsiyonel olarak bulunmal›d›r (
Uluslararas› üreticiler aras›nda
UniGear ZS2 36 kV orta gerilim
s›n›f›nda çift bara opsiyona sahip tek üründür).
Ülkelerin farkl› teknik standartlar›, uygulama al›flkanl›klar›,
farkl› kültürlerin getirdi¤i de¤iflik
ihtiyaçlar›n karfl›lanmas› gereklili¤i düflünüldü¤ünde, dünyan›n
60’tan fazla ülkesine artan bir
grafikle ve baflar›yla yap›lan ihracat›n kolay bir ifl olmad›¤› takdir edilecektir. Tüm bu ifl, hem
ürüne hem ABB Türkiye Orta
Gerilim Grubu’na çok büyük
katma de¤er sa¤lam›flt›r. Ürün,
çok farkl› ihtiyaçlara cevap verebilecek duruma gelmifl, ABB
Türkiye Orta Gerilim Grubu ise
eflsiz bir müflteri deneyimi elde
etmifltir.
Üretimde ve hammadde temininde karfl›laflt›¤›n›z sorunlar nelerdir?
Tüm fabrika proseslerimizin verimlilikleri, tek tek ölçülmektedir. Son teknoloji, toplam verimlilik ve kalite esas al›narak en
uygun flekilde proseslerimize
uygulanmaktad›r. Fabrikam›zda
11 bin farkl› malzeme, ortalama
y›lda 10 kez sirkülasyon h›z›yla
ve günde 900 ifllemle hareket
görmektedir. Verimlilik, bu tip
bir proseste en üst düzeyde
önem kazanmaktad›r. ‹malat ve
montaj aktivitelerinin en verimli
flekilde uygulanmas› amac›yla
ön ve son montaj alanlar›nda
“çift kap sistemiyle “ yal›n bir
proses ve malzeme ak›fl› sa¤lanmaktad›r. Montaj ve proses içi
kontroller, konular›nda uzman
teknisyenlerimiz taraf›ndan yap›lmaktad›r. Üretimimizin her
46
Orta gerilim ürünleri için
servis hizmetleri; sat›fl
sonras› servis, bak›m,
montaj, devreye alma,
süpervizyon, yenileme
(retrofit), e¤itim hizmetleri
ile tesis k›sa devre ve
selektivite analizini
kapsamaktad›r.
aflamas›nda güncel kalite teknikleri uygulanarak, müflterilerimize tam ve zaman›nda sevkiyat yapabilmek hedeflenmifltir.
Proses içinde hatal› ifllemler minimize edilerek bu maliyetlerin
mümkün oldu¤unca henüz oluflmadan engellenmesini sa¤lamaya büyük özen göstermekteyiz.
Üretimde kullan›lacak malzemeler, kullan›mdan önce muayene
ve test bölümü taraf›ndan kontrol edilmekte olup uygunsuz
malzemeler ile ilgili olarak tedarikçilere geri dönüfller yap›lmaktad›r. Üretimdeki zorluk aç›s›ndan de¤erlendirildi¤inde üretimde kullan›lacak malzemenin uygunsuzlu¤u baz› k›sa sürede
sevk gerektiren projelerde büyük önem arz etmektedir. Uygunsuzluk durumlar›n› azaltmak
amac›yla tedarikçilerimize sürekli e¤itimler verilmekte, ziyaret edilmekte ve performanslar›
sürekli olarak ölçülmektedir.
Sat›fl sonras› servis, bak›m, montaj, devreye alma ve e¤itim hizmetlerinizden bahseder misiniz?
Orta gerilim ürünleri için servis
hizmetleri; sat›fl sonras› servis,
bak›m, montaj, devreye alma,
süpervizyon, yenileme (retrofit),
e¤itim hizmetleri ile tesis k›sa
devre ve selektivite analizini
kapsamaktad›r. Bunun yan›nda
ABB Türkiye’nin 24 saat servis
anlay›fl› ve uygulamas› ile hizmet veren ABB Servis Grubu da
acil durumlarda her an her
co¤rafi bölgeye müdahale edebilecek bir yap›ya sahiptir. Yeni
sistemler ile ilgili servis hizmetlerinin yan› s›ra, eskiden kurulmufl sistemlerde yap›lmas› gereken de¤ifliklikler, de¤ifltirilmesi
gereken kesici, röle gibi cihazlar›n yenileme ifllemleri de yap›labilmektedir.
ABB, teknoloji konusunda yat›r›m yapan, yeni uygulamalar gelifltiren, Ar-Ge konusunda ciddi bütçeler ay›ran bir
firma. Bu ba¤lamda pano
sektörüne yapt›¤›n›z katk›lar ve destekler konusunda
bizi bilgilendirir misiniz?
ABB, sektörünün teknoloji konusunda yat›r›m yapan, yeni uygulamalar gelifltiren, bulufllar›yla
her y›l onlarca patent alan önder
firmalar›ndand›r. Her y›l araflt›rma ve gelifltirme konusunda
yaklafl›k 1 milyar dolardan fazla
bütçe ay›rmaktad›r. ABB’nin
yaklafl›m›, müflteri ihtiyaçlar›na
göre en verimli çözümü tespit
etmek, uygun ürünü gelifltirmek
ve müflterilerin kullan›m›na sunmakt›r. Ürünlerin gelifltirilmesi
s›ras›nda insan sa¤l›¤›n›n üzerinde öncelikle durulmaktad›r. Bunun getirdi¤i anlay›flla tüm ürünler, her türlü güvenlik önlemi
göz önünde bulundurularak gelifltirilmifltir. Olabilecek kullan›c›
hatalar›n›n minimum seviyelere
indirilebilmesi için ürünlerde
birçok de¤iflik önlem al›nm›flt›r.
Orta gerilim sistemlerinde gerek
kesici gerekse flalt panosu tek-
minden dolay› oluflabilecek
ak›m ve gerilim trafosu de¤iflikli¤i ihtiyac› ortadan kald›r›lm›flt›r.
nolojisi olsun, her zaman do¤ru
teknolojinin do¤ru sistemde kullan›lmas›n› desteklemek amac›yla ABB, müflterilerine teknik ihtiyaçlar, kullan›m alan›, ticari boyutlar›n en efektif olarak belirlenmesi sonucu ortaya ç›kacak
do¤ru ürün teknolojisi ve seçimi
ile ilgili mühendislik alan›nda
yard›mc› olmakta ve en son
müflterinin verece¤i karar do¤rultusunda istenilen ürünü en
h›zl› ve en iyi flekilde sunmaktad›r.
Epoksi malzemenin flu anki teknolojiye göre kal›ptan ç›kmas›
ve sertleflmesi için saatler gerekirken yeni bulufl sayesinde bu
ifllemin dakikalar mertebesinde
yap›labilmesi mümkün olmufltur. Orta gerilim panolar›ndaki
ak›m ölçümünün ve koruma rölesinin kesici ile entegre edilmesi ile birlikte yer kazan›lm›flt›r.
Ayr›ca, kablolama yap›lmas›na
gerek kalmadan ak›m ölçümünün ve koruma ifllemlerinin yap›labilmesi mümkün olmaktad›r.
ABB OG Bölümü, panolarda
kullan›lan hangi teknolojileri
gelifltirdi?
ABB; OG panolar ile ilgili birçok
bulufl yapm›flt›r. Orta gerilimde
kullan›lan üzerinde su tutmayan
silikon destekli epoksi malzemesinin gelifltirilmesi bunlardan birisidir.
Epoksi malzemelerle
imal edilmifl ürünler; su tutmama özelli¤iyle daha güvenilir,
sa¤lam, hatas›z üretim sa¤lam›flt›r. Ayn› teknoloji, orta gerilim
kesici kutuplar›nda da kullan›labilmektedir.
OG panolar›ndaki güvenli¤i
maksimum düzeye ç›karmak
amac›yla ABB taraf›ndan REA s›n›f›, ark esnas›nda oluflan ›fl›¤a
duyarl› koruma röleleri gelifltirilmifl olup k›sa devrenin bafllang›ç
an›nda hissedilmesi ve pano ile
tesise zarar verici boyuta ulaflmadan ilgili kesiciye açma komutu verilmesi mümkün olmaktad›r. OG ak›m ve gerilim ölçümü için kombi sensörler gelifltirilmifl olup müflterinin yedek
maliyeti azalt›lm›flt›r. Ayr›ca, yük
ile flebekedeki gerilim de¤ifli-
48
Standart d›fl› üretilmifl panolar, sektörde haks›z rekabetin yaflanmas›na neden oluyor mu?
Türkiye’de genel olarak haks›z
rekabetin tip testinden geçen
pano ile imal edilen panonun
farkl› olmas›ndan kaynakland›¤›n› düflünmekteyiz. Yani üreticiler, tip testinden geçebilmek için
birçok önlem almakta; fakat bu
önlemleri maliyeti azaltmak
amac›yla üretilen panoda kullanmamaktalar. Bu sebeple son
kullan›c›n›n tip testleri detayl›
bir flekilde incelemesi, sat›n ald›¤› pano ile tip testinden geçen
panonun boyut, aksesuar ve di¤er özellikleri karfl›laflt›rmas› gerekmektedir.
ABB hakk›nda bilgi verir misiniz?
ABB, güç ve otomasyon teknolojileri alanlar›ndaki ürün, sistem
ve çözümleriyle dünyan›n önde
gelen firmalar› aras›ndad›r. Yüzden fazla ülkede 120 bin çal›flan›yla 34,3 milyar dolar siparifl
toplam›na ulaflan ABB, hem
uluslararas› hem de Türkiye’nin
kamu ve özel sektör sanayi ve
altyap› alan›ndaki müflterilerine
çevreye duyarl› ve performans›
art›ran teknolojiler sunar.
ABB Elektrik Sanayi Afi, Türkiye'de ve yurtd›fl›nda gerçeklefltirilen büyük ölçekli elektrifikasyon projelerine imza atm›flt›r.
fiirket, Türk elektrik ve endüstri
piyasalar›na teknolojik yönden
yenilikçi çözümlerini 1940’l› y›llardan beri sunmaktad›r.
MOTOR
Elektrik Motorlar›nda Yeni
Verim S›n›flar›
Volt Elektrik
Dünya genelinde önem
kazanmakta olan verimlilik
konusunun fark›nda olan
Uluslararas› Elektroteknik
Komisyonu, yay›mlad›¤› IEC
60034-30/Mart 2009
standard› ile asenkron
motorlar›n verimlilik
s›n›flar›n› belirledi. Yeni
standartla düflük verimli
motorlar kald›r›l›rken,
verim de¤erleri art›r›larak
yeni verim s›n›flar›
oluflturulmufltur.
Sanayide kullan›lan elektrik
enerjisinin yüzde 70 dolay›ndaki
miktar›, elektrik motor sistemlerinde tüketilmektedir. Kullan›lmakta olan elektrik motorlar›n›n
yüzde 90’›n› asenkron motorlar
oluflturmaktad›r. Asenkron motorlarda kay›plar›n azalt›larak
yüksek verimli motor kullan›lmas› önem arzetmektedir.
Enerjinin verimli kullan›lmas›
konusunda yap›lan çal›flmalarla
verimli motor kullan›m› her geçen gün artmakta ve kullan›c›lar
verimlilik konusunda bilinçlenmektedir. Ülkemizde, enerjinin
verimli kullan›lmas› hususunda
ç›kar›lan Enerji Verimlili¤i Kanunu, 18.04.2007 tarihinde resmi
gazetede yay›mlanm›flt›r. Ayr›ca
25.10.2008 tarihli resmi gazetede
“Enerji kaynaklar›n›n ve enerji-
nin kullan›m›nda verimlili¤in art›r›lmas›”na dair yönetmelik yay›mlanm›flt›r.
1. Kay›plar
Asenkron motorlar, flebekeden
çektikleri elektrik gücünü, rotordan mekanik güç olarak aktaran
makinelerdir. Motorun milinden
al›nan faydal› güç; flebekeden
çekti¤i güçten kay›p güçlerin
ç›km›fl halidir(P2=P1-PT).
Asenkron motorlarda meydana
gelen kay›p güçler flunlard›r;
1.1. Sürtünme ve rüzgar kay›plar› (Pfw)
1.2. Demir kay›plar› (Pfe)
1.3. Stator iletken (bak›r) kay›plar› (Ps)
1.4. Rotor iletken (alüminyum)
kay›plar› (Pr)
1.5. Ek kay›plar (PLL)
1.1.Sürtünme ve Rüzgar Kayb›
(Pfw)
Dönen makinelerde oluflan sabit
kay›plard›r. Yataklarda ve pervanede sürtünmeden dolay› oluflan ›s› kay›plar›d›r. De¤iflik gerilim, frekanslarda ve farkl› yüklerdeki çal›flmada de¤iflmez.
Daima sabittir.
50
Gerçek deney sonuçlar›
sonunda bulunan verim
de¤eri, standartta belirtilen
IE de¤erinin alt›nda olursa,
motorun o verim s›n›f›n›
sa¤layamad›¤› kabul edilir.
büyük 10000 kW güce kadar
olan motorlarda
1 k W < P 2< 1 0 0 0 0 k W ) ;
PLL=P1x[0,025-0,005 Log P2] P2
gücü kW al›n›r.
• Motor anma gücü 10000 kW
dahil ve büyük güçte motorlar
için; PLL=P1x0,005 olur.
m›n yaratt›¤› I2R ›s› kayb›d›r. Sarg›dan geçen ak›m›n karesine ve
sarg› direncine ba¤l›d›r. Sipir say›s› azalt›larak ve sarg› tel çap›
büyütülerek azalt›labilir. Sarg›daki s›cakl›k art›fl› azald›kça kay›plar da azal›r.
Kay›plar›n ve verimin deneylerle
belirlenmesi için kullan›lan metotlar›n yer ald›¤› IEC 60034-21/Kas›m 2007 standard›, IEC
60034-2/1996 standard›na göre
ölçüm hassasiyetlerini art›racak
1.4. Rotor ‹letken
(Alüminyum) Kay›plar› (Pr)
Rotor kafes çubuklar›ndan geçen rotor ak›m›n›n yaratt›¤› I2R
›s› kayb›d›r. Kafes rotorlar›n kayb›, sarg›l› rotordan küçüktür. Kafes kesitleri büyüdükçe ve k›sa
devre halka kesiti kal›nlaflt›kça
›s› kayb› azal›r.
1.2. Demir Kay›plar› (Pfe)
Stator sac paketinde oluflan ›s›
kay›plar›d›r. Motor çal›flma gerilimindeki de¤iflimin karesi ile ve
frekansla de¤iflir. Yükle ilgisi
yoktur. Her yükte sabittir. Kayb›
düflük sac kullan›larak azalt›l›r.
Rotor demir kay›plar›, ihmal edilecek küçüklüktedir. Çünkü dönen rotorda rotor frekans› çok
küçüktür.
1.3. Stator ‹letken (Bak›r)
Kay›plar› (Ps)
Stator sarg›lar›ndan geçen ak›-
52
1.5. Ek Kay›plar (PLL)
TSEN 60034-2-1 standard›na göre toplam kay›plar›n bulunmas›nda ek kay›plar›n da dikkate
al›nmas› ve hesaplanarak bulunmas› istenmektedir. Bu kay›plar;
stator ve rotor paketlerinin d›fl›nda, di¤er metal bölümlerde kaçak manyetik ak›dan oluflan ›s›
kay›plar›d›r. TSEN 60034-21/May›s 2008 standard›na göre
PLL ek kay›plar›; de¤iflik anma
güçlerindeki motorlar için afla¤›da gösterilen veya hesaplanarak
bulunan katsay›n›n motor tam
yük girifl gücü ile çarp›m› sonucu bulunur.
• Motor anma gücü 1 kW dahil
güce kadar olan motorlarda (P2
≤ 1KW); PLL=P1x0,025
• Motor anma gücü 1 kW’dan
IEC 60034-30
Verim S›n›f› Tan›m
IE1
Standart
IE2
Yüksek Verimli
IE3
Premium
IE4
Super-Premium
düzenlemeler yapm›fl ve ek kay›plar›n hesaplanmas›nda genifl
bir katsay› aral›¤› getirmifltir. Yeni standart, verim de¤erini biraz
daha düflürmüfltür.
2. Yeni Verim S›n›flar›
(Enerji Verimli Motorlar)
Avrupa Elektrik Makinalar› Üreticileri Komitesi (CEMEP) ve Avrupa Komisyonu’nun 28 Haziran
1999 tarihli deklarasyonu, motorlar› verim s›n›flar›na göre ay›rm›flt›r. Söz konusu deklarasyon,
1,1 kW dahil güçten 90 kW güce
kadar olan ve yaln›z 2 kutuplu,
4 kutuplu motorlar› kapsamaktad›r. CEMEP taraf›ndan belirlenen
verim s›n›flar›:
• EFF3 düflük verimli motorlar
• EFF2 verimli motorlar
• EFF1 yüksek verimli motorlar
olarak adland›r›lm›flt›r.
Dünya genelinde önem kazanmakta olan verimlilik konusu-
Aç›klama
EFF2 ile uyumlu
EFF1 ile uyumlu
IE2’den %10-15 daha düflük kay›p
IE3’den %10 daha düflük kay›p
nun fark›nda olan IEC (Uluslararas› Elektroteknik Komisyonu)
yay›mlad›¤› IEC 60034-30/Mart
2009 standard› ile asenkron motorlar›n verimlilik s›n›flar›n› belirlemifltir. Tabloda belirlenen
verim s›n›flar› ve bu s›n›flar›n eski verim s›n›flar› ile karfl›laflt›rmas› görülmektedir.
Tablodan anlafl›laca¤› gibi yeni
standart, düflük verimli (EFF3)
motorlar› kald›rm›flt›r. Aksine verim de¤erleri art›r›larak yeni verim s›n›flar› oluflturulmufltur. EFF
verim de¤erlerinde [-0,15x (1-..)]
kadar tolerans vard›r. Yani motorun
gerçek deney sonuçlar›, belirtilen
EFF verim s›n›r
de¤erinden bu
tolerans kadar
düflük olsa bile
EFF s›n›f›nda oldu¤u kabul edilir.
Oysa IE verim s›n›flar›nda tolerans yok-
54
Avrupa Elektrik Makinalar›
Üreticileri Komitesi
(CEMEP) ve Avrupa
Komisyonu’nun 28 Haziran
1999 tarihli deklarasyonu,
motorlar› verim s›n›flar›na
göre ay›rm›flt›r. Söz konusu
deklarasyon, 1,1 kW dahil
güçten 90 kW güce kadar
olan ve yaln›z 2 kutuplu,
4 kutuplu motorlar›
kapsamaktad›r.
tur. Standartta verilen de¤erler,
minimum de¤erlerdir. Gerçek
deney sonuçlar› sonunda bulunan verim de¤eri, standartta belirtilen IE de¤erinin alt›nda olursa, motorun o verim s›n›f›n› sa¤layamad›¤› kabul edilir. IE2 verim s›n›f›n›n 16 Haziran 2011 y›l›ndan itibaren IE3 verim s›n›f›n›n 1 Ocak 2015 y›l›ndan itibaren 7,5------375 kW güçlerinde
ve yine IE3 verim s›n›f›n›n 1
Ocak 2017 y›l›ndan itibaren
0,75-----375 kW güçlerinde
motorlar› kapsamas› kabul
edilmifltir. Yeni verim standard›na göre motor etiketlerine verimin say›sal de¤eri ilk uygun verim iflareti (IE1, IE2, IE3 gibi) yaz›lacakt›r.
TOPRAKLAMA
öTSE K 122: Aktif
Paratonerlerin Belgelendirme
Kriterleri
Ercüment ÇET‹NER, Teknik Koordinatör
Erkoç Mühendislik
Paratoner sektörü,
radyoaktif paratonerlerin
yasaklanmas›yla birlikte
aktif paratonere yöneliyor.
Bafllangݍta ithalat yoluyla
Türkiye’ye getirilen bu
ürünlerin pazardaki
a¤›rl›¤›n› art›rmas› ise ehil
olmayan kiflilerin de bu
alanda üretim yapmaya
bafllamas›yla sonuçlan›yor.
Ortaya ç›kan bu durum,
hayati öneme sahip olan
aktif paratonerlerin belli bir
standart çerçevesinde
üretilmesini zorunlu hale
getiriyor.
56
Y›ld›r›mdan korunma ve topraklama konusunda piyasaya kaliteli ürünleri süren üreticiler, aktif
paratonerlerle ilgili karmafl›kl›¤›n giderilmesi için Türk standard›n›n oluflmas›n› beklemektedir. Sektör temsilcilerinin bu
anlamdaki beklentileri büyüktür.
Ancak yine de konu hakk›nda
olumlu geliflmeler yaflanmaktad›r. TSE K 122 belgelendirme
kriterinin 28 Nisan 2011 tarihi ile
yay›mlanmas›, bu konudaki at›lan ad›mlara örnek olarak gösterilebilir.
04.12.1990 tarihinde yürürlü¤e
giren TS 622 (Yap›lar›n Y›ld›r›m-
dan Korunmas› Kurallar›), o an
ki teknoloji ile radyoaktif paratonerleri ve faraday kafesi metotlar›n› içerisinde bar›nd›rmaktayd›.
Fakat radyoaktif paratonerler,
çevre ve insan sa¤l›¤› aç›s›ndan
potansiyel riskler tafl›maktad›r.
Radyoaktif paratonerler deprem,
fliddetli rüzgar, ya¤›fllar, yang›n
vb olaylarda zarar görmekte;
düflme, kaybolma, çal›nma ve
uzun kullan›m y›llar› içerisinde
kullan›c›lar›n de¤iflmesi nedeniyle bilgisi olmayan kiflilerin
eline kolayca geçmektedir. Bu
durumlar›n önüne geçebilmek
için Türkiye Atom Enerjisi Kurumu taraf›ndan yay›nlanan genelgelerle radyoaktif paratonerlere
k›s›tlamalar ve yasaklamalar getirilmifltir.
Kurum, 31.03.2000 tarihli genelgesiyle yurtd›fl›ndan gelen Am241, Ra-226 vb radyoaktif kaynaklar›n ithalat›n› süresiz olarak
yasaklam›fl; 06.02.2003 tarihi itibar›yla radyoaktif kaynaklar›n
yurtiçinde tükenmifl oldu¤unu
bildirmifl ve bu tarihten itibaren
radyoaktif kaynakl› paratoner
üretimi ve montaj›n› yasaklam›flt›r. Kurumun yay›nlad›¤› di¤er
genelgelerde Ra-226 kaynakl›
radyoaktif paratonerlerin lisansl›
firmalar taraf›ndan sökülerek ‹stanbul Çekmece Nükleer Araflt›rma ve E¤itim Merkezi Müdürlü¤ü’ne teslim edilmesi; Am-241
kaynakl› radyoaktif paratonerlerin ise radyoaktif kaynak üreticisi Amersham International (‹ngiltere) firmas›n›n tavsiyesine
vurgu yap›larak verimli çal›flma
ömürlerinin kuru ve temiz havada 10 y›l oldu¤unu bildirilmifltir.
Dolay›s›yla Ra-266 kaynakl› radyoaktif paratonerlerin hemen,
Paratoner sat›n al›rken
özellikle ΔT de¤erinin
bulundu¤u test raporu ve
y›ld›r›m ak›m› dayan›kl›l›k
test raporunu istenmeli;
belgenin içeri¤i dikkatle
incelenmelidir. Ayr›ca sat›n
al›nan ürünün marka ve
model bilgisini ile test
raporlar›nda bu marka ve
modelin tutup tutmad›¤›na
dikkat edilmelidir.
Am-241 kaynak radyoaktif paratonerlerin üretiminden 10 y›l
sonra kuruma teslim edilmesi
söylenmifltir. ‹thalat›n yasakland›¤› tarih baz al›nd›¤›nda
31.03.2010 tarihiyle bu süre sona
ermifltir.
TS 622, faraday kafesi sistemi ile
ilgili kurallar› ile yürürlükte kalmaya devam etmifltir. TS 622,
05.06.2007 tarihinde dünya standartlar› ile ayn› seviyedeki TS
EN 62305 faraday kafesi standard› kabul edilince iptal edilmifltir.
Bu olaylar gerçekleflirken sektör,
yasaklanan radyoaktif paratoner
yerine aktif paratoner teknolojisini kullanmaya bafllam›flt›r. Aktif paratonerler, sahip olduklar›
özellikler nedeniyle sektördeki
a¤›rl›¤›n› k›sa zamanda ciddi biçimde art›rm›flt›r. Bu nedenle,
söz konusu cihazlarla ilgili standartlara ihtiyaç duyulmufl ve NF
C 17-102 (Fransa Aktif Paratoner
Standard›) ve UNE 21.186 (‹spanya Aktif Paratoner Standard›)
baz al›nmaya bafllanm›flt›r. Bu
da, ithal edilen aktif paratonerlerle beraber Türkiye’deki boflluk nedeniyle standard›n da ithal
edildi¤i anlam›na gelmektedir.
Yukar›daki ülkelere ek olarak
aktif paratonerlerle ilgili Arjantin’de IRAM 2426, Makedonya’da MKS N.B4 810, Portekiz’de
NP 4426, Romanya’da I-20, Slo-
57
vakya’da STN 34 1391, Yugoslavya Federal Cumhuriyeti’nde
JUS N.B4.810 adl› aktif paratoner
standartlar› bulunmaktad›r. Ancak, Türkiye’de bu konu ile ilgili standart yoktur.
Sektör, kazand›¤› tecrübelerle
aktif paratonerleri ithal etmekten
üretime do¤ru ilerlemeyi baflarm›flt›r. Yurtiçindeki pazar›n ithal
ürünlere karfl› üstünlü¤ü sa¤lanm›fl; ayr›ca bu yerli ürünlerin ihracat›na bafllam›flt›r. fiu an Türkiye paratoner ihracat› konusunda
oldukça iyi bir seviyededir. Örne¤in; Erkoç Mühendislik’in 20
ülkede distribütörlü¤ü mevcuttur.
Bu geliflmeleri baflaran sektör
kendisine destekçi aramakta,
TSE ile Bay›nd›rl›k ve ‹skan Bakanl›¤›’n›n kap›s›n› afl›nd›rmaktad›r. Ufak tefek geliflmeler yaflansa da istenilen sonuca bir türlü ulafl›lamam›flt›r. Bu geliflmeler
yaflan›rken paratoner üretimi
Türkiye’de daha fazla yayg›nlaflmaya bafllam›fl, hatta merdiven
alt› tabiri ile üretimler yap›lmaya
bafllanm›flt›r. Sektörün önde ge-
58
len firmalar›n›n üretti¤i kaliteli
ürünler, fiyatlar›yla merdiven alt› imalatlara yetiflemez olmufltur.
Ayr›ca bu imalatç›lar›n insanlara
verdikleri yanl›fl bilgiler, sektörü
kirletmeye bafllam›flt›r. Bu safhada az da olsa TSE K 122 kaliteli
üreticilere yard›mc› olacakt›r.
TSE K 122 Kriterlerinin
Özellikleri
TSE K 122 haz›rlan›rken NF C
17-102 (Fransa Aktif Paratoner
Standard›) ve UNE 21.186’dan
(‹spanya Aktif Paratoner Standard›) yararlan›lm›flt›r. Kriterin
bafll›ca önemli noktalar› flunlard›r:
1. Bu kriter, aktif paratonerin
koruma sahas›n› hesaplan›rken
kullan›lan ¢T (uyar›m zaman›)
de¤erinin yüksek gerilim laboratuarlar›nda nas›l test edilece¤i
anlatm›flt›r.
2. Aktif paratonerleri 4 k›s›mda
s›n›fland›rm›flt›r. Bu s›n›flar;
• ΔL = 15 - 25 m
• ΔL = 30 - 40 m
• ΔL = 40 - 50 m
• ΔL = 60 m ve daha yukar›,
fleklindedir.
3. Aktif paratonerin y›ld›r›m ak›m›na dayan›kl›l›k testlerinin TS
EN 50164-1‘de belirtilen H s›n›f›
100 kA’lik y›ld›r›m deney ak›m›-
na dayan›kl› olmas›n› ve deney
sonucu gözle görülür bir hasar
oluflmamas›n› belirtmifltir.
1. maddeden anlafl›laca¤› üzere
tüketici, aktif paratoner al›rken
ΔT de¤erinin bulundu¤u test raporunu isteyecektir. Bu noktaya
dikkat edilmelidir. Çünkü, piyasada bu belgeye sahip olmayan
paratoner olarak nitelendirilen
ürünler mevcuttur.
Bu kriterde bu testin, bu standartlara göre akredite edilmifl laboratuvarlarda yap›lmas› yönünde bir ibare maalesef yoktur. Bu
test belgelerin bafl sayfas›nda
testi akredite eden kurumun kaflesinin olup olmad›¤›na dikkat
edilmesi önerilmektedir.
2. maddede bulunan s›n›flardan
4. s›n›fland›rmaya dikkat edildi¤inde paratonerin ΔL (ortalama
60
uyar›m yolu) de¤eri 60 metre
olarak belirtildi¤i görülür. Yani
paratonerin ΔL de¤eri ne kadar
yüksek olursa olsun al›nabilecek
de¤er en fazla 60 metredir. Bu
de¤erde paratonerin koruma sahas› çap hesab›nda yerine konuldu¤unda standart olarak 5
metre bir direk üzerindeki paratonerin koruma alan›n 214 metre çapla s›n›rl› oldu¤u ortaya ç›kar. Buradan da anlafl›laca¤›
üzere art›k bilgi sahibi olmayan
veya yanl›fl bilgi sahibi üreticilerin “Benim paratonerim 250
metre, 350 metre”. gibi yanl›fl
ibarelerde bulunmas› engellenecektir.
3. maddedeki bahsedilen deney
TS EN 50164-1 standard›nda 3
adet deney numunesine ve her
bir numunesine de 3’er adet y›ld›r›m deney ak›m›n›n uygulanmas›n› yönünde belirtilmifltir. Bu
madde ile;
• Y›ld›r›m ak›m› dayan›kl›l›k
testleri yap›lmayan
• 25 kA, 50 kA vs amper deney
ak›mlar›yla test edilmifl
• Deney ak›m› 100 kA olsa da
3 paratonere 3’er adet deney
ak›m› uygulanmam›fl
paratonerler bu kritere göre uygunsuz olarak nitelendirilecektir.
Paratoner sat›n al›rken özellikle
¢T de¤erinin bulundu¤u test raporu ve y›ld›r›m ak›m› dayan›kl›l›k test raporunu istenmeli; belgenin içeri¤i dikkatle incelenmelidir. Ayr›ca sat›n al›nan ürünün
marka ve model bilgisini ile test
raporlar›nda bu marka ve modelin tutup tutmad›¤›na dikkat
edilmelidir.
TSE K 122 belgelendirme kriterinin tamam›na www.tse.org.tr
adresinden ücretsiz olarak ulaflmak mümkündür.
MOTOR
Siemens Röle Masa
(Roller-Table) Motorlar›
Elektrik Yük. Müh. Alkan DEM‹RC‹O⁄LU, Otomasyon ve H›z Kontrol Sistemleri Ürün Sorumlusu
Siemens San ve Tic Afi
Bu makalede Siemens’in a¤›r
sanayi (demir-çelik sektörü)
kullan›m›na özel tasarlad›¤›
röle masas› motorlar› ile
ilgili genel karakteristik
teknik bilgiler aktar›lmaya
çal›fl›lacak; bu motorlar›n
hangi gövdelerde imal
edildikleri ve hangi
özelliklere sahip olduklar›
vurgulanacakt›r.
64
Uygulaman›n özelliklerine göre
de¤iflik teknik özelliklerde birçok motor tipinin ilk üreticisi ve
ayn› zamanda teknoloji yarat›c›s› olan Siemens, demir-çelik sektörünün en a¤›r flartlar›nda çal›flmaya yatk›n tipteki röle masa
motorlar›n› da imal etmektedir.
A¤›r sanayinin lokomotifi olan
demir-çelik sektörü, içinde bar›nd›rd›¤› karakteristik özelliklere bak›ld›¤›nda tüm sanayi kollar›n›n içerisinde zorluk aç›s›ndan en önde gelenidir. Zorluk,
hem sektörün uygulama karakteristi¤i hem de bu sektörün
içerdi¤i ürün ve sistemlerin teknolojik aç›dan en üst seviyelerde
olmas›ndan kaynaklanmaktad›r.
Söz konusu sektördeki a¤›r flartlardan ilk akla gelenler flunlard›r; yüksek s›cakl›k, afl›r› toz,
kirli hava ve yüksek nitelikli ifl
gücü. Sektörün üretimdeki en
kilit noktalar› çelikhane ve s›cak
haddehane üniteleridir. Bunlara
ba¤›ml› olarak prosesin di¤er üst
ve alt kollar› da çok büyük hassasiyet içerisinde çal›flmak zorundad›r. Prosesin bu denli üst
seviyelerde olmas›, kullan›lan
teknoloji ve ekipman›n da en
üst seviyelerde olmas›n› gerek-
tirmektedir. Tesisteki ürün ekipman›, ilgili otomasyon ve kontrol sistemi birbiri ile uyum içinde çal›flmal›; tüm motor-frekans
çevirici gruplar›, bu sistemlerin
varsa panolar› (MMC gruplar›)
ve uzaktan ak›ll› kontrol sistemleri (SCADA, PLC sistem ve yaz›l›mlar› vs.) son derece hatadan
uzak bir flekilde tesisi çal›flt›rmal› ve üretimi kesintisiz bir biçimde devam ettirmelidir.
S›cak haddehane ve f›r›n önünde kullan›lan masalar›n tahriki
için özel yap›m röle masa motorlar› (roller-table) motorlar›
kullan›lmaktad›r. Tüm Siemens
röle masa motorlar›, Almanya’da
özel teknoloji ile üretilmektedir.
Röle masa motorlar›n›n standart
alçak gerilim AC motorlardan en
önemli farkl›l›¤› yap›sal gövdeleri ve moment-h›z karakteristikle-
ridir. Tamam› ile özel bir üretim
ve sar›m teknolojisine sahip olan
röle masa motorlar›n›n en güçlü
taraflar›, zor ortamlarda sergiledikleri üstün kalk›fl momentleri
ve yükün ihtiyac› olan s›k aral›kl› dur-kalk uygulamalar›na en iyi
cevab› verebilen sarg›, yal›t›m ve
moment karakteristikleridir.
Siemens röle masa (roller-table)
motorlar›n›n karakteristik özellikleri ve güç-devir tablolar› s›rayla incelendi¤inde ürünlerin
yap›sal farkl›l›klar› bir bir irdelemifl olacakt›r. Siemens Röle masa motorlar›, elektriksel/mekanik özellikle aç›s›ndan EN 60034
ve IEC 60072 standartlar›na uygun olarak üretilmektedir. Standart anlamda bir Siemens röle
masa motoru, 400 V’luk besleme
gerilimine uygun olarak üretilir.
500 V de¤erine kadar standart
yal›t›m ile dizayn edilir. 500
V’luk besleme geriliminin üzerinde de¤erler için özel sarg› yal›t›m› kullan›l›r.
Röle motorunun besleme ve
kontrol karakteristi¤i, Siemens
Simovert Masterdrives motor h›z
kontrol cihazlar› üzerinden kontrole uygun olarak yap›land›r›lmaktad›r. Standart AC motorlara
oranla en baflta gelen farkl›l›¤›
50 Hz’de uygulanan farkl› sar›m
tekni¤i ve motorun verdi¤i standart d›fl› güç devir de¤erleridir.
Bu motorlar›n direkt flebekeden
de¤il; Siemens frekans çeviricileri üzerinden beslendi¤i unutulmamal›d›r. Siemens röle masas›
motorlar›n›n sarg› yal›t›m ve
›s›nma s›n›flar› s›ras› ile F /B fleklindedir ve yal›t›m s›n›f› Siemens
patentinde olan Durignit 2000 s›n›f›ndad›r.
66
Tamam› ile özel bir üretim
ve sar›m teknolojisine
sahip olan röle masa
motorlar›n›n en güçlü
taraflar›, zor ortamlarda
sergiledikleri üstün kalk›fl
momentleri ve yükün
ihtiyac› olan s›k aral›kl›
dur-kalk uygulamalar›na en
iyi cevab› verebilen sarg›,
yal›t›m ve moment
karakteristikleridir.
liktir ve yar›m-kama balans›ndad›r (Half-Key Balance).
Siemens röle masa motorlar›n›n
klemens kutular›, 112M – 180L
gövde aral›¤›nda motor yüke
ters taraf›nda arka kapak üzerindedir. Pozisyonlama amaçl› olarak enkoder montaj istekleri
do¤rultusunda klemens kutular›
motor gövdesinin yan›na al›nabilecek flekilde üretilir. En küçük gövde 112M ile bafllamaktad›r. 200L gövdeden itibaren ise
klemens kutusu motor gövdesi
üstünde mile ters tarafa yak›n
flekilde üretilir.
Siemens röle masas› motoruna ait
plaka (etiket) gösterim örne¤i
Siemens röle masa motorlar›n›n
en büyük özelliklerinden baz›lar› flu flekildedir;
Motorlar, tam kapal› 3 fazl› endüksiyon makinesidir. Kendi so¤utmas› için motor miline ba¤l›
olan bir pervane so¤utmas› mevcut de¤ildir. ‹malat aflamas›nda
motorun so¤utulmas›na imkan
tan›yacak do¤al so¤utma yap›s›
(farkl› d›fl çepher) ile dizayn
edilmektedir. Sarg›larda 3 PTC
termistör standartt›r. Renk kodu
RAL7030 fleklindedir. Motorlar,
IM B3-ayakl› olarak imal edilir
ve tüm gövde (ayaklar dahil)
dökme demirdir.
Motor yap›s›, uygulama do¤rultusunda arzu edilirse IM B35 yap› fleklinde (hem ayakl› hem B5flanfll›) imal edilebilmektedir.
Motor mili (shaft) paslanmaz çe-
Tüm Siemens röle masa motorlar› için IP55 koruma standart
koruma derecesidir. Arzu edildi¤i durumlarda IP65 ve IP56 koruma derecelerinde imalat mümkündür. Yo¤unlaflmaya karfl›
özel hava delikleri standart imalatta mevcuttur. Üretimdeki gövde büyüklük aral›klar› ve ilgili
kullan›m ortam s›cakl›klar› flu
flekildedir;
112M – 180L: -30C ----- +40C
200L - 400: -20C ----- +40C
Tüm motorlar, standart fabrika
ya¤lamal› rulmanl›d›r. Normal
flartlar alt›nda ( 40 C ortam s›cakl›¤› ve bin metre deniz seviyesi
yüksekli¤i) rulman ömrü 40 bin
saattir. Bu durum motor milinin
ifl makinesine direkt akuple oldu¤u durumda geçerlidir. 315L400 gövde motorlar için izole
do¤rultusunda gerekli dizaynlar›
gerçeklefltirip özel üretime gidebilmektedir.
Tablo 1.
rulman standartt›r. ‹zole rulman
kullan›m›, 225M-280M aras› gövdeler için opsiyoneldir. Arzu
edilirse bu do¤rultuda imalat
mümkündür.
Siemens röle masas›
motorlar›nda sarg› tamamen uygulamada
istenilen teknik de¤erlere ba¤l› olarak
dizayn edilir. Dizayn›
oluflturan ana teknik
de¤erler, çal›flma frekans›nda (devirde)
ve besleme geriliminde motor milinden
al›nmak
istenilen
güç(kW) fleklindedir.
Siemens’in standart
olarak üretti¤i röle
masa motorlar› üretim tan›mlama aral›¤›
tablo 1’de gösterilmifltir. Demir-çelik
sektörünün ana uygulamas› olan f›r›n
önü röle masas› üzerindeki slab tafl›ma/tahrik uygulamalar› amaçl› olarak Sie-
68
mens, röle masa motorlar›n›n
imalat›n› müflterileri ile birlikte
oluflturdu¤u teknik de¤erler/nitelikler do¤rultusunda gerçeklefltirmektedir. Siemens, sektördeki tüm sanayicilere ihtiyaçlar›
Afla¤›da Siemens röle masas›
motorlar› ile ilgili moment-frekans iliflkisini gösteren cetvel ve
moment grafikleri ifade edilmektedir. Standart sincap-kafesli AC
motorlar ile k›yasland›¤›nda ilk
kalk›fl moment de¤erinin çok
yüksek oldu¤u hemen fark edilmektedir. Özel yap›s› gere¤i
güçlü kalk›fl momenti ve tüm iflletme boyunca sergiledi¤i yüksek döndürme momenti ile demir-çelik sektöründeki en zor
slab uygulamalar›na kusursuz
cevap verebilmektedir. Röle masas› tahrikinde gerekli olan durkalkl› çal›flmada yüksek momenti ile yüke tam cevab› verebilmektedir.
MOTOR
AC ‹ndüksiyon Motorlar›nda
*
Frekans Konvertörü Kullan›m›
Ahmet ERECEK, Makine Mühendisi (MBA) – Fabrika Müdürü
Elsan Elektrik Sanayi ve Ticaret Afi
Frekans konvertörü
üreticisi, voltaj streslerinin;
yar› iletken yükselme
zaman›, tafl›y›c› frekanslar,
kablo uzunlu¤u, filtreleme
gibi tümü frekans
konvertörünün ve motorun
tasar›m›nda dikkate
al›nmas› gereken motor
izolasyon ömrü üzerindeki
sonuçlar›n›n fark›nda
olmas› ve tedbir almas›
gerekmektedir. Motor
üreticisi firmalar ise,
motorun izolasyonunu
gelifltirerek izolasyon
gerilimi sorununu gidermek
zorundad›r.
* Bu makalenin ilk bölümü 3e
Electrotech Dergisi’nin Haziran 2011
(Say›: 204) say›s›nda, 44-50 sayfalar›
aras›nda yay›mlanm›flt›r.
70
4. Frekans Konvertörü ile
Sürülecek Elektrik Motoru
Sarg›lar›n›n Sahip Olmas›
Gereken Özellikler
Düflük voltajl› motorlara frekans
konvertörü uygulanmas›nda göz
önünde tutulmas› gereken çok
önemli bir konu da motor sarg›
izolasyonlar›ndaki voltaj gerilimleridir. Frekans konvertörü, DC
kaynaktan AC ç›k›fl dalga formu
üretmektedir. DC’den AC’ye
evirtim, genellikle baz›lar› çok
h›zl› dV/dt yükselme zamanlar›na sahip olabilen yar› iletken
anahtarlama cihazlar› taraf›ndan
yap›lmaktad›r. Yüksek dV/dt,
motor izolasyonuna stres yüklemektedir (motor ve sürücü aras›ndaki kablonun uzun olmas›
gibi durumlar›n oluflturdu¤u
yüksek miktardaki kapasitans sayesinde de bu stres artmaktad›r).
vertörü ile sürülmeye uygun bobin teli kullan›lmas›n›,
• Daha yüksek dielektrik dayan›m› için faz ve fazlar aras› izolasyon kabiliyetinin gelifltirilmesini,
• Motor sarg›lar›n›n konsantrikten (yar›m kal›ptan), bindirme
sarg›ya (tam kal›ba) de¤ifltirilmelerini,
• Sarg›lara, çoklu dald›rma ve
kurutma veya vakum bas›nçl›
vernik emdirme uygulamas› yap›lmas›n› ve
• dV/dt etkisini azaltabilmek
için sarg›lar›n ilk bir kaç bobin
bafl›n›n sar›larak daha s›k› izole
edilmesini içermektedir.
Frekans konvertörü ile sürülecek motorlarda kaliteli bir kal›ps›z sarg›l› stator oluk izolasyon
sistemi flu özellikleri içermektedir [fiekil-5] [10]:
Frekans konvertörü kullan›lmaya uygun motorlar, frekans konvertörünün ç›k›fl dalga formundaki voltaj gerilimlerine dayanabilecek flekilde özel olarak tasarlanmak zorundad›r. Bu özel tasar›m;
• Dielektrik dayan›m kapasitesini art›rabilmek için frekans kon-
4.1 Sarg› Teli ‹zolasyonu
Sar›mda kullan›lan yuvarlak bak›r iletkenin üzerinde bir izolasyon tabakas› bulunmaktad›r. Bu
izolasyon tabakas›, sipirler aras›
izolasyonu sa¤lamaktad›r. Daha
yüksek çal›flma s›cakl›klar›nda
çal›flacak ve kaplama kal›nl›¤›n›
art›rmayacak flekilde daha yük-
fiekil 5: Frekans konvertörü ile
sürülecek elektrik motorunda oluk
izolasyonu yap›s›
sek dielektrik direnci sa¤layacak
yeni izolasyon kaplamalar›na
yönelik araflt›rma ve gelifltirme
çal›flmalar›, tel üreticileri taraf›ndan sürdürülmektedir. Motor
üreticileri, oluk içerisine ihtiyaç
duyulan miktardaki teli yerlefltirmek zorunda olduklar› için izolasyon tabakas› ile birlikte toplam bak›r tel kal›nl›¤›, fazla artmamas› gereken bir ölçüdür.
Frekans konvertörü ile sürülecek motorlar, 0.1 μs yükselme
zaman›nda nominal voltaj›n 3,1
kat›n› karfl›lamak zorundad›r. Bu
nedenle sar›m s›ras›nda sipirler
aras› izolasyon kabiliyetinin gelifltirilmesine ihtiyaç duyulmaktad›r.
VTepe ≤ 1,1 x 2 x 2
1/2
x VNominal
VTepe ≤ 3,1 x VNominal
Yükselme Zaman› ≥ 0,1 μs
Bu de¤er, 380 V’luk flebeke geriliminde, 1178 V’luk ani voltaj
yükselifllerine karfl›l›k gelmektedir. Motorun iyi bir oluk doluluk
oran›na sahip olmas›, vibrasyon
nedenli izolasyon bozulmalar›n›n önüne geçecektir [11].
4.2 Oluk ‹ç Yüzeyi ‹zolasyonu
Tüm oluk içi yüzeyini kaplayarak, bobin tellerine flase potansi-
Do¤ru olarak
uyguland›¤›nda rotor ve
stator aras›nda genellikle
bir f›rça formunda iletken
bir ba¤ oluflmaktad›r. Bu
stratejiler izolasyon için
tercih edilmektedir. Çünkü,
mil voltajlar› için alternatif
bir boflaltma yolu
sa¤lamakta ve mil
ak›mlar›n› önlemektedir.
yeline sahip olan stator sac›n›n
izolasyonunu sa¤lamaktad›r.
4.3 Oluk A¤z› ‹zolasyonu
Olu¤un üst k›sm›na yak›n telleri,
stator sac›n›n flase tehlikesinden
korumaktad›r.
4.4 Oluk ‹çi Faz Aras›
‹zolasyonu
Bindirmeli (tam kal›p) tip sarg›l›
motorlarda ve bir bobini di¤er
bobinden izole etmek için kullan›lmaktad›r.
4.5 Stator Paketi Sonu Oluk
Güçlendirici ‹zolasyon
Oluk içi izolasyonuna mekanik
dayan›kl›l›k katk›s› sa¤lamaktad›r. Bobinajc›n›n bobin bafllar›na
lastik çekiçle form verdi¤i durumlarda, bobinleri hasardan
korumak için stator paketlerinin
bobinlere yak›n uç k›s›mlar›n›
mekanik olarak korumak için
uygulanmas› gereken çok önemli bir izolasyon uygulamas›d›r.
4.6 Bobin Bafl› Faz Ay›rma
‹zolasyonu
Fazlar aras› dielektrik izolasyonunu güçlendirmek için yap›lmaktad›r.
4.7 Bobin Bafllar›n›n
S›k›laflt›r›lmas›
Bobin bafllar›n›n hareket etmesinin önüne geçmek için kullan›lmaktad›r. Bobin bafllar›n› mümkün oldu¤unca kat› hale getirmek izolasyon ömrü aç›s›ndan
çok önemlidir. Nominal voltajla
motora yol verilme s›ras›nda,
yüksek h›zl› foto¤raf makineleriyle al›nan görüntüler, bobin
bafllar›n›n esnedi¤ini ortaya koymaktad›r. Bu durumda, bobinler
birbirine sürtünerek ve sipirler
aras› izolasyona zarar vererek,
erken izolasyon ar›zas›na neden
olabilmektedir.
Bunun yan›nda, bobin bafllar›n›n
hareket etmeyecek flekilde sar›lmas›, bobinleri sabit bir fleklide
bombard›man alt›nda tutan PWM
sinyallerinin neden oldu¤u vibrasyon nedeniyle frekans konvertörü uygulamalar›nda önemlidir. Bunu sa¤lamak için vernikleme öncesi yap›lan ›s›tmada, s›cakl›k alt›nda s›k›laflan ba¤lama
bantlar› kullan›lmaktad›r.
4.8 Vernik ‹zolasyonu
Vernik, mekanik dayan›m yan›nda ilave izolasyon özellikleri de
sa¤lamaktad›r. Stator paketi sar›ld›ktan ve bobin bafllar› ba¤lanarak sa¤lamlaflt›r›ld›ktan sonra
sarg›l› stator ›s›t›lmakta ve s›cak
verni¤in içerisine dald›r›lmaktad›r. Vernik, sarg›lar›n içerisine
akmakta ve bobin telleri aras›ndaki tüm boflluklar› doldurmaktad›r. Ani yük sal›n›mlar› boyunca veya yol verme s›ras›nda oluflan gerilimler nedeniyle bobinlerin esnemeyerek kat› bir kütle
haline getirilebilmeleri amac›yla
vernik dald›rma say›s› art›r›lmaktad›r.
71
ki rulman›n iletken ya da izole
durumu ak›m yolunun tipini belirlemektedir. Bu yol, motorun
kasnak taraf›ndaki rulman›nda
ve motoru yüke ba¤layan baz›
kaplin çeflitlerinde kaplinin kendinde hasar meydana getirmektedir. Bu ak›m, motor milinin
çevresine bir yüksek frekans
ak›m sensörü konularak ölçülebilmektedir.
fiekil 6: Kapasitif eflleflmifl ak›m yollar›
5. Mil Ak›mlar› ve Al›nmas›
Gereken Önlemler
PWM voltaj kayna¤› ile sürülen
motorlarda meydana gelen birkaç MHz’lik geçifllere kadar yüksek frekanslarda kapasitif eflleflmifl ak›mlar, manyetik tel izolasyonu, stator oluk içi izolasyonu,
hava aral›¤›, rulman geresi ve
stator oluk a¤z› izolasyonu yoluyla akabilmektedir.
fiekil 6, kapasitif eflleflmifl çeflitli
ak›m yollar›n› göstermektedir.
Stator sarg›lar›nda yarat›lan yüksek dV/dt, stator paketi ve motor gövdesi ile kapasitif olarak
eflleflmektedir. Bu yollarda akan
ak›m›n göreceli büyüklü¤ü, bu
yollar›n empedans›na fazlas›yla
ba¤l›d›r. Rulmanlardaki hasar,
bu ak›mlar› rulmanlar› ak›m
döngüsünün d›fl›nda b›rakacak
düflük empedansl› yollar yaratarak azalt›labilmekte veya yok
edilebilmektedir.
K›rm›z› renk ile gösterilen ak›m
yolu, dönüfl yolu rulmanlardan
ve sonunda da motorun topraklama ba¤lant›s›ndan topra¤a geçen, rotora eflleflmifl kapasitif
ak›md›r. Bu yol, sonunda muhtemel bir rulman hasar›na neden
olacak flekilde motorun rulmanlar›ndan geçen bir ak›m yarat-
72
maktad›r. Rulmanlardan geçen
bu ak›m, iki olgunun sonucudur. Ortak mod voltaj›nda ani
dV/dt geçifli olufltu¤u anda e¤er
mil (örne¤in rulman bilyelerinin
temas etmesiyle) motor gövdesine k›sa devre olursa ak›m motor
rulmanlar›ndan geçerek akabilmektedir. Rulman iletken haline
geldi¤inde, deflarj ak›m› rulman›n bir izolatör gibi ilk davran›fl›ndan sonra motor rulmanlar›ndan geçerek akabilmektedir.
Voltaj, rulman gresinin dayanma
gerilimini ve gres film tabakas›n›
aflt›¤›nda deflarj ak›m› meydana
gelebilmektedir. K›rm›z› renkli
ak›m, ak›m yolunun tamam›yla
motorun içinde olmas›ndan dolay› do¤rudan ölçülememektedir. Yeflil ile iflaretlenen yol, yine
stator sarg›lar›ndan rotora kapasitif olarak eflleflmifl ak›m› göstermektedir. Eflleflme, k›rm›z›
renkli ak›m yolu mekanizmas›
ile ayn› flekilde olabilmekte ancak yeflil renkli ak›m bileflenleri,
motorun kasnak taraf›ndaki rulmandan, daha sonra kaplinden
yükün topra¤›na ve geriye sürücünün topra¤›na geçen bir tercih
yolu bulmaktad›r. K›rm›z› renkli
ak›mda tart›fl›lan ayn› iki olgu,
yeflil renkli ak›m yolunda da
meydana gelebilmekte; bu durumda sadece kasnak taraf›nda-
Sar› ak›m yolu, stator sarg›lar› ile
motor gövdesi aras›nda kapasitif
olarak eflleflmifl ak›m› göstermektedir. Bu ak›m, yüksek frekanslarda kapasitif iletken olan
stator sarg› izolasyonundan akmaktad›r. Sar› renkli ak›m; motor gövdesi, motor rulman›, motor mili, kaplin, motorun kasnak
taraf›ndaki rulman, yükün topra¤› ve en sonunda sürücünün
topra¤›ndan geçerek akmaktad›r. Bu yoldan geçen ak›m, kapline oldu¤u kadar motora ve
motorun kasnak taraf›ndaki rulman›na da hasar verecek potansiyele sahip bulunmaktad›r.
Tüm bu ak›m yollar› içerisinde,
rulman hasar›n› azaltacak tercih
yolu mavi yoldur. Bu yolda, motordan ve motorun kasnak taraf›ndaki rulmandan geçen bir
ak›m yolu bulunmamaktad›r
[12].
Frekans konvertörü ile sürülen
motorlarda, motor rulmanlar›nda
malzeme erozyonuna ve erken
mekanik ar›zalara yol açan afl›r›
dik ön darbeli PWM voltaj kayna¤›, özellikle motordaki elektrik problemlerinin büyüklü¤ünü art›rmakta, de¤iflken/karars›z
hava aral›¤› manyetik ak›s› nedeniyle, motorun rulmanlar›n›
konmufltur. Ancak, uzun vadeli
olarak bu sorunu çözebilecek
pratik, ekonomik ve etkin bir
teknik henüz gelifltirilememifltir
[16]. Baz› çözümler ya dar kapsaml› ya uygulanmalar› çok maliyetli ya da teknik olarak uygulanabilir durumda de¤ildir.
fiekil 7: ‹ndüktif dolafl›m Ak›mlar›
fiekil 8: Kapasitif Eflleflmifl Ak›m Ak›fl›
kullanarak geçen ve rulman ömrünü anormal bir flekilde azaltan
mil ak›mlar› oluflabilmektedir.
ca ölçülebilmektedir. Bu voltajlar, rulmanlarda bulunan gresin
dielektrik özelli¤inin üstesinden
geldi¤inde, en az dirence sahip
olan rulmanlar› kullanarak motor gövdesine bir yol oluflturarak
topra¤a akmakta ve bu arada
rulman bilezi¤inde elektro erozyon afl›nmalar›na ya da kraterlerine neden olmaktad›r. Bu deflarjlar çok s›k oldu¤u için tüm
rulman bilezi¤i zamanla çukurlarla dolmaktad›r. Bu hasarlanma sürdükçe çukurlar artmakta
ve sonunda rulmanlar›n ses yapmas›na ve hasarlanmalar›na neden olmaktad›r [15].
Rulman ömrü, rulman bilyelerinde ve rulman yüzeylerinde afl›nmaya neden olarak mil, rulmanlar ve motor rulman yataklar›ndan gelen elektrik ak›m› ak›fl›
nedeniyle etkilenmektedir [13].
Bu durum, elektrik motorunun
mekanik ömrünü önemli bir flekilde azaltma etkisine sahiptir.
2,0 V’un üzerindeki de¤erleri y›k›c› olarak de¤erlendirilen 0,4
V’tan daha büyük de¤erler, zararl› mil ak›mlar› gelifltirebilmektedir [14].
PWM’li frekans konvertörlerinde
kullan›lan yüksek h›zl› anahtarlama frekanslar› nedeniyle tüm
frekans konvertörleri, IGBT’nin
anahtarlama frekanslar› ile AC
motorlarda mil ak›mlar› indüklemektedir. 70 V ve üzerinde olabilen bu voltaj de¤erleri bir osiloskop probunun motor çal›fl›rken mile de¤dirilmesi ile kolaySirküle eden mil ak›mlar›n›n hasar›ndan
rulmanlar› korumak için, motorun
rulmanlar›ndan birinin izole edilmesi
gerekmektedir. ‹zole edilecek rulman olarak
pervane taraf›ndaki seçilir. Kasnak
taraf›ndaki rulman izole edildi¤i taktirde
sürülen yük, ak›m›n topra¤a akmas›n›
sa¤layacak döngüyü tamamlayan bir yol
sa¤layabilmektedir.
74
PWM voltaj kaynakl› frekans
konvertörü
sürücülerindeki
elektro erozyon ak›mlar›n›n varl›¤›, afla¤›daki flartlar›n tümünün
oluflmas›na ba¤l›d›r:
• Kaynak voltaj› taraf›ndan topra¤a sa¤lanan uyar›lma
• Stator ve rotor aras›nda kapasitif eflleflme mekanizmas›
• Rulman›n kapasitans varl›¤›na
ba¤l› olarak yeterli rotor voltaj›
oluflmas›
PMW ile sürülen elektrik motorlar›nda meydana gelen mil
ak›mlar›n›n nedenlerini anlamak
ve bu ak›mlar›n neden oldu¤u
rulman hasarlar›n› yok edebilmenin bir çözümünü bulmak
için birçok çözüm yolu ortaya
Mil ak›mlar›n›n oluflturdu¤u hasarlar›n ilk ad›mda önlenebilmesi için indüklenen mil ak›m›, rulmanlar yard›m›yla boflalmadan
korunmal› ve izolasyon ve/veya
alternatif bir yolla topra¤a verilmelidir.
Mil voltajlar› 300 mV’u geçti¤inde, sirküle eden mil ak›mlar›n›n
hasar›ndan rulmanlar› korumak
için, motorun rulmanlar›ndan birinin izole edilmesi gerekmektedir [fiekil-7]. ‹zole edilecek rulman normal olarak, pervane taraf›ndaki rulman seçilir. Kasnak
taraf›ndaki rulman izole edildi¤i
takdirde, sürülen yük, ak›m›n
topra¤a akmas›n› sa¤layacak
döngüyü tamamlayan bir yol
sa¤layabilmektedir.
PWM sürücüler, stator, rotor ve
rulman döngüsünü sa¤layan ortak mod ak›mlar› taraf›ndan üretilmifl sirkülasyon ak›mlar›n›n
akmas›na neden olabilmektedir.
Bu, kapasitif etkiden daha çok
indüktif bir etkidir. Motor, a¤›rl›kl› olarak oluk içerisindeki ilk
birkaç sipirin bulundu¤u bölgede, yüksek frekansl› kapasitif eflleflmifl ak›mlar nedeniyle yüksek
frekanslarda daha fazla asimetrik
hale gelmektedir. Düzensiz (kal›ps›z) sar›lm›fl motorlarda sipirlerin yerlefltirilmesi üretici taraf›ndan iyi kontrol edilemedi¤in-
Resim 4: Mil Ak›mlar›n›n Rulman
Üzerindeki Etkileri
den dolay›, düflük frekanslarda
simetrik olan bir motor bile yüksek frekanslarda asimetrik hale
gelebilmektedir. Buna ilave olarak, yap›s›nda BJT (Bipolar
Junction Transistors) veya IGBT
bulunduran PWM sürücüler,
elektro erozyon tezgah› ak›mlar›na neden olabilmektedir [Resim 4]. PWM inverterler, stator
sarg›lar›, rotor ve motor gövdesi
aras›nda kapasitif eflleflmeye neden olmaktad›r. Bu ortak mod,
ak›mlar› sirküle etmemekte ancak topra¤a do¤ru seyahat etmektedir. Topra¤a giden yol her
iki motor rulman› ve/veya yük
ya da yard›mc› teçhizat›n rulmanlar› vas›tas›yla olabilmektedir [fiekil 8] [17].
6. Motorlarda Frekans
Konvertörünün ‹ndükledi¤i
Mil Ak›mlar›n›n Azalt›lmas›
Stratejileri
6.1 Rulmanlar›n ‹zolasyonu
Rulmanlar›n izolasyonu, ya rulman bileziklerine ya da rulman
yata¤›na (motor kapa¤›na) izolasyon bilezi¤i veya seramik
kaplama gibi izolasyon malzemesi ilave ederek veya seramik
rulman bilyeleri kullanarak yap›labilmektedir. Bu tür uygulamalar sonucunda, mil ak›mlar› topra¤a geçebilmek için baflka yollar kullanmaktad›r.
76
Kapasitif etkisi nedeniyle bazen
seramik kaplama kullan›lsa da,
seramik kaplamada frekans konvertörünün indükledi¤i ak›mlar
izolasyon tabakas›ndan geçebilmektedir. Rulmanlar›n izole edilmesi yöntemi kullan›ld›¤›nda,
pompa ve enkoder gibi do¤rudan ba¤lanan ekipmanlar, topraklama için bir yol sa¤layabilmektedir. Bunun d›fl›ndaki izolasyon ve di¤er rulman izolasyon
stratejilerin uygulamalar› çok pahal› olmalar›n›n yan›nda modifikasyonunu gerektirmekte ve k›smi fayda sa¤layabilmektedir.
6.2 Alternatif Boflaltma Yollar›
Do¤ru olarak uyguland›¤›nda
rotor ve stator aras›nda genellikle bir f›rça formunda iletken bir
ba¤ oluflmaktad›r. Bu stratejiler
izolasyon için tercih edilmektedir. Çünkü, mil voltajlar› için alternatif bir boflaltma yolu sa¤lamakta ve mil ak›mlar›n› önlemektedir. AC motor rulmanlar›n›
mil ak›mlar›n›n hasarlar›ndan
korumak için birkaç alternatif
boflaltma teknolojisi vard›r:
a. Faraday Kalkan›
Motorun içinde rotor ve stator
aras›nda bulunarak, kapasitif bir
engelle bloklayarak mile do¤ru
etkin bir fleklide indüklenen frekans konvertörü ak›mlar›n› engelleyen iletken bir kalkand›r.
fiekil 9: Faraday Kalkan›n›n Konumu
Çok pahal› ve pratik olmad›¤›
için bu çözümü uygulamak afl›r›
zordur.
b. ‹zole Edilmifl Rulman
Genellikle iletken olmayan bir
reçine veya seramik tabaka izolasyon malzemesidir. Mil ak›mlar›n› gövde üzerinden boflaltarak
rulmanlar› izole etmekte ve mil
ak›mlar›ndan korumaktad›r. Bu
izolasyon, pompa veya di¤er
yük elemanlar›n› kullanarak,
topra¤a geçmesi için ak›m› baflka bir yol armaya zorlamaktad›r.
Rulman yataklar›n›n izolasyonunun yüksek maliyeti nedeniyle,
bu çözüm daha büyük NEMA ve
IEC motorlar› ile s›n›rl›d›r. Bazen, frekans konvertörü taraf›ndan indüklenmifl yüksek frekansl› ak›mlar kapasitif olarak
izolasyon tabakas› ile eflleflebilmekte ve rulman›n içinde hasara
neden olabilmektedir. Zaman
içerisinde izolasyonun kirlenmesi sonucunda, izolasyon bölgesinde ak›m›n rulmanlara akmas›na neden olan bir ak›m yolu
oluflabilmektedir.
c. Seramik Rulmanlar
‹letken olmayan seramik bilyelerin kullan›m›, mil ak›mlar›n›n
rulmanlar vas›tas›yla boflalmas›n›
engellemektedir. Di¤er izolasyon tedbirleri ile birlikte mil
ak›mlar› muhtemelen motora
ba¤l› bir ekipman› kullanarak
topra¤a akmak için alternatif bir
yol aramaktad›r. Bu tür rulmanlar çok pahal›d›r ve bir çok durumda uzun teslim sürelerini gerektirmektedir.
d. ‹letken Gres
Teorik olarak, bu tür bir gres
iletken parçac›klar içerdi¤i için,
rulman vas›tas›yla sürekli bir geçifl yolu oluflturmaktad›r. Bu flekilde mil voltajlar› yavafl yavafl
rulmanlar vas›tas›yla ancak onlara hasar vermeden boflalabilmektedir. Bunun yan›nda, gresin
içerisindeki iletken parçac›klar
mekanik afl›nmaya neden olabilmektedir. Bu metot uygulanan
bir yöntem de¤ildir.
e. Topraklama F›rças›
Motor miline temas eden bir metal f›rça, topra¤a düflük empedans yolu sa¤lamak için özellikle büyük motorlarda daha pratik
ve ekonomik bir yoldur. Ancak
bu f›rçalar birçok sorunu da beraberinde getirmektedir. Bunlardan baz›lar› flu flekilde s›ralanabilir;
Mile temas ettikleri için mekanik
afl›nmaya maruz kalmaktad›r.
• Metal k›llar› nedeniyle kirlenmekte, bunun sonucunda f›rçalar›n etkinli¤i azalmaktad›r.
• Oksidasyon oluflmas› engellenememekte, bu durum topraklaman›n etkinli¤ini azaltmaktad›r.
• Düzenli olarak bak›ma ihtiyaç
hissettirmekte, bu durum ise servis ömrü maliyetini art›rmaktad›r.
Topraklama f›rçalar›n›n ço¤u,
motora d›flar›dan monte edilmektedir. Bunun için milde uygun bir alana ihtiyaç bulunmaktad›r. F›rçalar, yüksek h›zlarda
›s›nmaya da neden olabilmektedir. Bu nedenle bin 500 devirin
üzerindeki h›zlarda kullan›lmaya
uygun de¤ildir. Motorlarda rulman de¤ifltirilmesine ihtiyaç hissedildi¤inde, s›kl›kla topraklama
f›rçalar›n›n da de¤ifltirilmesi gerekmektedir. F›rçalar›n mil çevresi boyunca homojen olarak
görev yapmamas› durumunda,
fiekil 10: Mil Topraklama Bilezi¤i ve
‹zole Rulman Kullan›m›
temas eden k›sm›n karfl› taraf›nda mil ak›mlar› geçiflini daha da
kötü bir duruma getirebilmektedir. Bunun önüne geçilmesi için
milin her iki ç›k›fl›nda da f›rça
kullanmak gerekebilmektedir.
f. Mil Topraklama Bilezi¤i
Klasik topraklama f›rçalar› gibi uygulanmaktad›r. Bu bilezikler,
mil ak›mlar›n yeniden
yönlendirerek, güvenilir, milden gövdeye çok
küçük empedansa sahip yol
oluflturan ve rulmanlar› tamamen atlayacak flekilde gelifltirilmifl iletken mikro fiber k›llar
içermektedir. Bilezikler, elektron
transfer oran›n› art›ran iyonizasyon prensibini kullanan patentli
bir teknoloji kullanmaktad›r. Bu
bilezikler frekans konvertörünün indükledi¤i yüksek frekansl› mil voltajlar›n› boflaltan afl›r›
etkin bileziklerdir. Yüz binlerce
boflalt›m kanal› sayesinde, rulmanlar hasardan korunabilmektedir. Mil topraklama bilezikleri
düflük maliyetli çözümlerdir ve
neredeyse her türlü güçteki AC
motora uygulanabilmektedir.
Sonuç
Frekans konvertörü ile sürülen
motorlar, frekans konvertörünün
sa¤lad›¤›; enerji tasarrufu, düflük
kalk›fl ak›m›, yüksek tork gibi
faydalar›n yan›nda, frekans konvertöründen kaynaklanan mil
ak›mlar› nedeniyle motorun rulmanlar›na ciddi hasarlar vererek
erken motor ar›zalar›na neden
olabilmektedir. Frekans konvertörü üreticisinin, voltaj streslerinin; yar› iletken yükselme zaman›, tafl›y›c› frekanslar, kablo
uzunlu¤u, filtreleme gibi tümü
frekans konvertörünün ve motorun tasar›m›nda dikkate al›nmas›
gereken motor izolasyon ömrü
üzerindeki sonuçlar›n›n fark›nda
olmas› ve tedbir almas› gerekmekte, motor üreticisi firmalar
ise, motorun izolasyonunu gelifltirerek izolasyon gerilimi sorununu gidermek zorundad›r. Frekans konvertörlerinin hepsi ayn›
nitelikte de¤ildir. Frekans konvertörü al›rken, motor üreticisinin tavsiyelerinin dikkate al›nmas› gerekmektedir.
Kaynaklar
[1] http://www.ecosmartelectricians.com.au/starterkit/c01_57.html.
[2] Variable Frequency Drive, Operation And Application of Variable Frequency Drive (VFD) Technology,
Carrier Corporation, Syracuse, New York, October
2005.
[3] http://www.motordoc.net/ebooks/RepairBook.pdf.
[4] TOSHIBA International Corporation–Toshiba Application Guideline #24, Application Considerations
When Applying VFD’s – PART 2.
[5] EMCW'96, 1996, s.109.
[6] IEEE 519-1992, s.35.
[7] Bonneville Power Administration, 1990, s.20.
[8] NETA World-The Official Publications of the International Electrical Testing Association.
[9] Danfoss, VFD 101, Lesson3.
[10] TOSHIBA International Corporation–Toshiba Application Guideline #37, Important Features of Stator
Slot Insulation Systems.
[11] TOSHIBA International Corporation–Toshiba Application Guideline #43, What Does ‘Inverter Duty’ Mean to Toshiba.
[12] Inverter-Driven Induction Motors Shaft and Bearing
Current Solutions, Baldor Industry White Papers, s. 8.
[13] Industry Applications, 1996, s.250 ve Penrose,
EMCW'96, 1996, s.111.
[14] Industry Applications, 1996, s.252.
[15] AEGIS- Preventing VFD/AC Drive Induced Electrical Damage to AC Motor Bearings, William Oh, Engineer, 2007.
[16] Shaft Grounding-A Solution to Motor Bearing Currents, H. William Oh Adam Willwerth, 2008.
[17] A Practical Guide to Understanding Bearing Damage Related to PWM Drives Don Macdonald EEE 16.
Member, Toshiba International Corporation, Will Gray
IEEE Member Toshiba International Corporation.
77
KABLO
Düflük Duman Yo¤unluklu
Halojensiz Kablo
Türk Prysmian
Prysmian taraf›ndan
gelifltirilen Afumex™ Gold
serisi kablolar, teknik
özellikleri ile kullan›ld›klar›
mekanlarda can ve mal
güvenli¤ine önemli katk›da
bulunuyor.
Yang›nlardaki yaralanmalar›n ve
ölümlerin bafll›ca nedeni, kullan›lan uygunsuz malzemelerin
yanmas› sonucu ortaya ç›kan
yo¤un duman ve zehirli gazlard›r. Standart kablolar, halojen
içerdikleri için yang›n s›ras›nda
can ve mal güvenli¤ini tehdit
eden yo¤un hidroklorik asit ve
toksik gazlar ortaya ç›karmaktad›r. Oluflturduklar› yo¤un duman ise görüflü engelleyerek kaç›fl s›ras›nda panik yarat›r ve
kurtarma ekiplerinin çal›flmalar›n› zorlaflt›r›r. Kablolar, yap›larda
katlar ve odalar aras›nda ba¤lant›l› flekilde kullan›lmaktad›r. Bu
nedenle, kablolar›n yang›n s›ras›nda gösterdikleri performans,
yang›n›n yay›lma h›z›nda ve
meydana getirece¤i zarar›n boyutunda belirleyici bir unsur
oluflturmaktad›r.
Güvenli¤i Art›r›c› Özellikler
• Afumex™ Gold, daha fazla
alev geciktirici özelli¤e sahiptir.
Yang›n s›ras›nda standart LS0H
kablolara göre yang›n›n ilerlemesini daha fazla geciktirir ve s›n›rland›r›r.
• Yang›n s›ras›nda standart kablolara göre daha az duman yo¤unlu¤u oluflturur. Böylece, insanlar›n ç›k›fllara ulaflmalar›na
ve kurtarma ekiplerinin çal›flmalar›na katk›da bulunur.
• Yang›n s›ras›nda standart kablolara göre halojen gaz› ve zehirli gaz yaymaz. Böylece, insanlar›n zehirlenmesini engeller ve
ekipmanlar›n›n daha az zarar
görmesini sa¤lar.
Kullan›m Kolayl›¤›
• Afumex™ Gold’un d›fl k›l›f›,
gelifltirilmifl özel üretim teknolojisi sayesinde standart LS0H kablolara göre çok daha kolay s›yr›labilmektedir.
• Yeni ve pudras›z özel yap›s›
sayesinde, standart LS0H kablo-
80
lara göre Afumex™ Gold’un d›fl
k›l›f› s›yr›ld›ktan sonra kullan›lan
özel bir ay›r›c› katman sayesinde
kablonun içinde ve damarlar›n
üzerinde herhangi bir pürüz,
pudra vb kalmamaktad›r.
• Gelifltirilerek optimize edilen
üretim süreçleri ile dolgu kullan›m›n›n optimizasyonu sonucu,
standart LS0H kablolara göre daha kompakt bir yap›ya sahip
olan Afumex™ Gold, daha kolay
ve daha fazla bükülebilmektedir.
Teknik Üstünlükler
• Afumex™ Gold kablolar,
82
Afumex™ Gold kablolar,
EN50266-2-2 Cat.A ve
IEC60332-3-22 Cat.A yanma
testlerini baflar› ile
geçmektedir.
EN50266-2-2 Cat.A ve IEC603323-22 Cat.A yanma testlerini baflar› ile geçmektedir. Kablolar›n
aleve dayan›kl›l›¤›n›n ölçüldü¤ü
bu testler, standart LS0H kablolar›n test edildi¤i IEC60332-3-24
Cat.C testine göre 2 kat daha
uzun sürmekte ve çok daha faz-
la numuneye uygulanmaktad›r.
• Afumex™ Gold kablolar, aleve
karfl› gelifltirilmifl dayan›m› sayesinde yang›n esnas›nda alevin
kablolar üzerinden yay›lmas›n›
k›s›tlayarak insanlar›n bulunduklar› alanlar› zarar görmeden terk
edebilmelerini kolaylaflt›r›r.
• Ürünler, kullan›lan özel yal›t›m malzemesi ile standart LS0H
kablolara göre çok daha esnek
ve çok daha kolay soyulabilen
bir yap›dad›r. Kablo damarlar›n›n kolayca ve temiz bir biçimde
aç›lmas›, zaman ve maliyet tasarrufu sa¤lar.
KABLO
‹nsan Hayat›n› ve Binalar›
Koruyan Yang›n Güvenlik
Kablolar›
Ayhan GÜNGÖR, Ürün Müdürü
Nexans Türkiye
Bir binan›n toplam
maliyetinin yüzde 0,5'ten
daha az bir bölümünü
oluflturan Kablolar, kamu
güvenli¤inin sa¤lanmas›nda,
hayati öneme sahip
altyap›n›n korunmas›nda,
k›sa sürede insanlar›n
tahliye edilmesi ve yang›nla
mücadelede önemli rol
oynuyor.
84
Düsseldorf Havaalan›, Londra'daki Charing Cross ‹stasyonu, Moskova Üniversitesi, Mont
Blanc Tüneli ve Avusturya'daki
Kaprun Fünikülerinde (da¤ treni) ç›kan trajik yang›nlar, yang›n
ve duman yay›l›m›n›n y›k›c› etkilerini dramatik bir flekilde gözler
önüne sermifltir. Ne yaz›k ki
kablolar, kimi zaman alevi, duman› ve zehirli gazlar› h›zla yang›n alan›n›n çok uza¤›na tafl›yarak, yang›n nedeniyle meydana
gelen zararlar›n artmas›na sebep
olabilmektedir. Avrupa ve dünyada meydana gelen çok say›da
yang›nda görüldü¤ü gibi, yang›n›n yay›lmas›na katk›lar›ndan
Nexans Alsecure®
halojensiz yang›na tepki
kablolar›, çok az miktarda
korosif gaz üretir. Büyük
miktarlarda karbonmonoksit
ve yo¤un duman ç›karmaz.
Alsecure®Plus yang›na
dayan›kl› kablolar ise afl›r›
yang›n koflullar› alt›nda
ifllevini sürdürmeye devam
eder.
dolay› kablolar, genelde potansiyel bir tehlike kayna¤›d›r. Di¤er
taraftan, gözetleme ve uyar› sistemlerini desteklemeleri, takviyesi, acil durum ayd›nlatmalar›,
asansörler, havaland›rma gibi
yang›nla mücadele ekipmanlar›n›n yang›n an›ndaki fonksiyonlar›n› yürütebilmeleri için gerekli olan enerjiyi kesintisiz sa¤lamalar›yla kablolar, yang›na karfl›
korunman›n anahtar›d›r. Günümüzde daha güvenli enerji ve
kontrol kablolar›n›n, insanlar› ve
binalar› koruyabilece¤i bilindi¤inden Avrupa Birli¤i Yang›n
Yönetmeli¤i düzenleyicileri, yak›nda yay›nlanacak olan ‹nflaat
Ürünleri Direktifi (‹ÜD) yoluyla
yeni güvenlik standartlar›n› belirlemeye çal›flmaktad›r.
Avrupa ‹nflaat Sektörünü
Uyumlu Hale Getirirken
Kamunun Korunmas›
Bugün, dünya üzerindeki 6 milyar insan›n yar›s› flehirlerde yaflamaktad›r. Kamu güvenli¤inin
korunmas›nda uluslararas› standartlara uyulmas›, inflaat sektörü
86
için birincil öncelik haline gelmektedir. ‹nflaat sektörü, Avrupa'daki en büyük tek ekonomik
faaliyet olup 35 milyona yak›n ifl
imkan›yla lider konumdaki iflverendir. Kamunun daha fazla güvenlik talebini karfl›lamak ve ticaretin önündeki teknik engelleri kald›rmak için, Avrupa Komisyonu, ‹ÜD (‹nflaat Ürünleri Direktifi)’ni haz›rlamaktad›r. Inflaat
malzemelerinin di¤er yüzde 80’i
ile birlikte kablolar, yak›nda
‹ÜD'ye dahil edilecek ve yang›na karfl› tepki ve dayan›kl›l›k ba-
k›m›ndan gereken yeni performans seviyelerini sa¤lamas› gerekecektir.
Yang›na dayan›kl› ve halojensiz
kablolar›n kullan›m› 80’li y›llarda
bafllam›fl olup son hukuki düzenlemelerle birlikte Avrupa ve
Amerika’da insan yo¤unlu¤u
fazla olan, riski yüksek kapal›
alanlarda (okul, sinema, hastane, al›flverifl merkezleri) kullan›lmalar› zorunlu hale getirilmifltir.
Ülkemizde de yang›n güvenli¤i
ile ilgili afla¤›daki yönetmelikler
yürürlüktedir.
• Elektrik Kuvvetli Ak›m Yönetmeli¤i
24.11.2000 (24264 no.lu Resmi
Gazete)
• Binalar›n Yang›ndan Korunmas› Hakk›nda Yönetmelik
26.07.2002 (24827 no.lu Resmi
Gazete)
• Elektrik ‹ç Tesisleri Proje Haz›rlama Yönetmeli¤i
03.12.2003 (25305 no.lu Resmi
Gazete)
Alsecure® Kablolar
PVC (Polivinil Klorid) kablolar,
inflaat sanayinde halen s›kça
kullan›lmaktad›r. Yang›n halinde, klorid içerikleri, betonarmeleri ve metalleri ciddi bir flekilde
afl›nd›rabilen klorin gaz› olarak
serbest kal›r. Ayn› zamanda, insanlarda da özellikle akci¤erlere
büyük zarar verebilen, bafl dönmesi ve pani¤e neden olabilen,
kurtarma çal›flmalar›n› ciddi anlamda engelleyen yo¤un bir duman oluflturur. Nexans Alsecure®
halojensiz yang›na tepki kablolar›, çok az miktarda korosif gaz
üretir. Büyük miktarlarda karbonmonoksit ve yo¤un duman
ç›karmaz. Öte yandan Alsecure®Plus yang›na dayan›kl› kablolar, afl›r› yang›n koflullar› alt›nda
ifllevini sürdürmeye devam eder.
Yang›na karfl› tepki ve dayan›kl›l›k bak›m›ndan tüm gereksinimleri yerine getirir. 100 metrekarelik bir mekanda ortalama
800 metre (1x1,5 - 1x2,5) kablo,
15 kilogram plastik malzeme, 9
kilogram klasik kablo malzemesi bulunur. 9 kilogram klasik
malzemenin (PVC’nin) yanmas›
ile yaklafl›k bin gram CO, 800
gram CO2, bin 600 gram HCl (50
ml x 32 flifle klorik asit) oluflur.
Yang›na Karfl› Tepki
Yang›na karfl› tepki, bir kablonun tutuflma ve atefl alma kabili-
88
yeti, yani yang›n›n büyümesine
olan katk›s› ile iliflkilidir. Halojensiz olduklar›ndan Nexans Alsecure® kablolar›n›n PVC kablolar›na nazaran iki büyük avantaj› vard›r.
• Yang›n›n yay›lmas›n› büyük
ölçüde geciktirir. Böylece insanlar›n tahliyesi ve yang›nla mücadele için zaman kazand›r›r.
• Yang›n ile iliflkili ölümlerin
bafll›ca nedeni olan yo¤un duman ve gazlar›n ekipmanlara,
yap› elemanlara verece¤i hasar›
minimuma indirir.
Yang›na Dayan›kl›l›k
Avrupa Birli¤i, ‹ÜD (‹nflaat
Ürünleri Direktifi)'nde henüz
taslak niteli¤inde yer alan ve
kablolar için oluflturulan yeni s›n›fland›rma sistemine göre, yang›na dayan›kl›l›k, zaman geçtikçe sergilenmesi gereken performans fleklinde ifade edilir. Kablolar, bir yang›n süresince çal›flmaya devam etme süreleri olan
15, 30, 60, 90 veya 120 dakika
ile befl kategori alt›nda s›n›fland›r›l›rlar. Nexans Alsecure® Plus
kablolar›, geleneksel kablolardan çok daha uzun süreler ifllevlerini devam ettirerek kritik
önem tafl›yan tahliye ve yang›nla mücadele sistemlerinin kesintisiz çal›flmalar› boyunca gerekli
enerjiyi iletmeye devam eder.
Bu ekipmanlar; video kameralar,
acil durum ayd›nlatmalar›, kamu
anons sistemleri, alarmlar, asansörler, su püskürtücüleri, duman
havaland›rma, yang›nla mücadele ekipmanlar›d›r.
Alsecure®, bugünün ve yar›n›n
ihtiyaçlar›n› karfl›lamak amaçl›
yang›n güvenlik kablolar›d›r.
Nexans daha üstün yang›n güvenli¤i için y›llard›r halojensiz,
alevi ve yang›n› geciktirici
(HFFR) enerji ve kontrol kablolar› gelifltirmekte ve tedarik etmektedir. Yang›n esnas›nda duman, zehirli gaz ve alev yay›l›m›n› önemli ölçüde azaltacak teknoloji ile kablo performans›n›
sürekli olarak gelifltirme çal›flmalar› sonucunda Alsecure® ve Alsecure® Plus kablo çeflitleri, yang›na karfl› tepki ve dayan›kl›l›k
bak›m›ndan en yeni teknolojileri
içerir.
Bu kablolar, yaln›zca kamuyu ve
altyap›y› korumakla kalmay›p,
ayr›ca gelecekte Avrupa Birli¤i
bünyesindeki ‹ÜD (‹nflaat Ürünleri Direktifi)'ne önceden uyum
sa¤lanmas›na imkan tan›r. Mühendislik ve inflaat firmalar› için
kamu güvenli¤ini art›r›rken bir
yandan da yang›n esnas›nda
ekipmanlar›n karfl› karfl›ya kald›¤› korosif tehlikeyi azalt›r. Projelere de¤er katar ve firmalar›n
dünya çap›nda yat›r›mlara imza
atmas›na katk›da bulunur. Alsecure® kablolar›, okullardan tiyatrolara, bankalardan çok katl› binalara ve toplu ulafl›m alanlar›na
(metrolar vb) her bina türüne ve
her türlü yang›n güvenlik flartlar›na adapte edilen belirgin uluslararas› standartlara sahiptir. Ayr›ca, bilgisayarlar› ve di¤er hassas
ekipmanlar› da güvenle korur.
Nexans Alsecure® Kablolar›n
Avantajlar›
• Konutlar, endüstriyel binalar
ve kamu binalar› için alçak gerilim enerji, kontrol ve haberleflme
kablosu seçeneklerine sahiptir.
• Yang›na karfl› dayan›kl› yap›s›yla metro, tünel ve çok katl› binalar gibi hassas kamu alanlar›nda yang›n›n yay›lmas›n› s›n›rland›r›r.
• Yo¤un duman olmaks›z›n insanlar›n tahliye edilmesi, video
gözetim, güvenlik alarmlar› gibi
güvenlik sistemlerinin yang›n esnas›nda çal›flmas›n› sa¤lar.
• Halojensiz malzemeler nedeniyle duman emisyonu düflüktür. Böylece tahliye ve yang›nla
mücadele ifllemlerinde daha iyi
bir görüfl mesafesi yaratma kabiliyeti oluflur.
• Ekipman ve çelik / beton yap›larda minimal korosif hasar
meydana getirir.
Böylelikle pahal› yenileme, temizleme ve ikincil kirlili¤in azalt›lmas›n› sa¤lar.
Kullan›m Alanlar›
Alsecure®, oteller, okullar, yüksek binalar, hastaneler, bilgi ifllem merkezleri ve insanlar›n yo¤un olarak bulundu¤u ifl merkezleri ile yang›na hassas bölgelerde güvenle kullan›l›r.
N2XH (VDE) / Alsecure (0.6/1 kV halojensiz, yang›na tepki kablolar›, kontrol kablolar›)
LIHCH / Alsecure (Halojensiz, yang›na tepki sinyal / alarm kablolar›)
CAT 5e, CAT 6 / Alsecure (Halojensiz, yang›na tepki LAN kablolar›)
Alsecure® Plus Kablolar
Rafineriler, maden ocaklar›, oteller, okullar, tüneller, yüksek binalar, hastaneler, enerji santralleri, bilgi ifllem merkezleri, yang›n alarm / yang›n müdahale
N2XH FE 180 / Alsecure Plus (0.6/1kV halojensiz, yang›na dayan›kl›, kontrol kablolar›)
NHXHX FE 180 (VDE) / Alsecure Plus (0.6/1kV halojensiz, yang›na dayan›kl› kablolar)
H07Z-U / H07Z-R / Alsecure (450/750 V halojensiz, yang›na tepki kablolar›)
H07Z-K / Alsecure (300/300 V ve 300/500 V halojensiz, esnek iletkenli kablolar)
NHXMH / Alsecure (300/500 V halojensiz, yang›na tepki kablolar› [maksimum çal›flma
s›cakl›¤› 90 °C] )
NHMH / Alsecure (300/500 V halojensiz, yang›na tepki kablolar› [Maksimum çal›flma
s›cakl›¤› 70 °C] )
N2XH (VDE) / Alsecure (0.6/1 kV halojensiz, yang›na tepki kablolar›)
90
sistemleri, duman havaland›rma
sistemleri ve insanlar›n yo¤un
olarak bulundu¤u ifl merkezleri
ile yang›na hassas bölgelerde
kullan›l›r.
UPS
Veri Merkezi, Sunucu Odas› ve
Ofisler ‹çin UPS’ler
APC by Schneider Electric
APC by Schneider Electric’in
ev ve ofis için tasarlanan
yeni Back-UPS® sistemi; veri
kayb›, bilgisayar hasar› ve
sistemin çal›flmamas›ndan
kaynaklanan ekonomik
kay›plara karfl› koruma
sa¤l›yor. Symmetra PX 96
kW ise maliyet, boyut ve
güvenilirlik ihtiyaçlar›n›n
karfl›lanmas›nda optimum
çözümler sunuyor.
Back-UPS Pro’nun güç tasarrufu
ç›k›fllar›, kullan›lmayan bileflenlere giden gücü keserek UPS bafl›na ve y›ll›k yerel elektrik tarifelerine ba¤l› olarak 25 Euro'dan
daha fazla enerji ve maliyet tasarruf sa¤lar. Symmetra PX 96
kW, N+1 yedekleme becerisiyle
100 kW'›n alt›nda ölçeklenebilen
çözümlere ihtiyaç duyan kullan›c›lar için daha büyük UPS sistemlerinin sundu¤u özellikleri
sunan ideal bir çözümdür.
Back-UPS Pro
APC by Schneider Electric taraf›ndan gelifltirilen yeni kesintisiz
güç kayna¤› Back-UPS Pro, ev
ofis ve ifl yerlerini güç kesintilerinin neden oldu¤u aksakl›klardan ve yüksek maliyetlerden korumaktad›r. Cihazlar, kullan›lmayan çevre birimlere giden gücü otomatik olarak kesip gereksiz enerji harcamalar›n› durdurarak kullan›c›n›n tasarruf etmesini
sa¤layan güç tasarrufu ç›k›fllar›n›n yan› s›ra, enerjiden tasarruf
etmek ve pil ömrünü uzatmak
için enerji kullan›m göstergesine
sahip olan bir LCD panele ve
otomatik gerilim düzenleme
(AVR) baypas özelli¤ine sahiptir.
92
Çal›flma süresi; gerilimdeki dalgalanmalar, ani yükselmeler ve
güç kay›plar›na karfl› genellikle
korunmas›z olan ev ofisleri ve
iflyerleri için son derece kritik
bir konudur. Düflük güç ortamlar› ve güç kesintileri; önemli verilerin, sat›fllar›n ve hatta bütün
bilgisayar a¤›n›n kaybedilmesine
neden olabilir. Back-UPS Pro,
aksama sürelerinin neden oldu¤u sonuçlar› ve yüksek maliyetleri azaltarak kullan›c›lar›n çal›fl-
malar›n› kaydetmesi ya da bir ifllemi tamamlamalar› için gerekli
olan kesintisiz çal›flmay› garanti
eder. Sadece tek bir kez aksama
olsa bile bunun bedelini tüm birim öder. APC Back-UPS
Pro'nun 6-10 ç›k›fla sahip olan
ve 92 ile 164 dakika aras›nda çal›flma süresi sunan birçok modeli bulunmaktad›r. Ba¤l› cihazlar›n enerji kullan›m›n› azaltan güç
tasarrufu ç›k›fllar›, kullan›lmayan
bileflenlere giden gücü keserek
UPS bafl›na ve y›ll›k yerel elektrik tarifelerine ba¤l› olarak 25
Euro'dan daha fazla enerji ve
maliyet tasarruf sa¤lar. Bütün
Back-UPS Pro modelleri, otomatik gerilim düzenlemesi (AVR)
özelli¤ine sahiptir. AVR, düflük
ve yüksek gerilimleri an›nda güvenli seviyelere ayarlayarak kesinti ve yüksek gerilim durumlar›nda çal›flabilir ve güç kesintileri için pilden tasarruf edilmesini
sa¤lar. Ayr›ca, transformatörü ihtiyaç duyulan ana kadar otomatik olarak baypas ederek normal
çal›flma koflullar›nda bile daha
az güç tüketimi ve daha fazla
elektrik tasarrufu sa¤layan bir
AVR baypas özelli¤i bulunmaktad›r. Back-UPS Pro modellerinde, kullan›c›lar›n yükleme, tahmini çal›flma süresi, girifl gerilimi
ve di¤er kritik diagnostik ve sistem bilgileri aras›nda kolayca
gezinmesine olanak veren bir
LCD ekran bulunmaktad›r. Bu
cihazlarda tek bir dü¤meye basmak alarm› susturmak mümkün
olmaktad›r. Söz konusu UPS’lerle birlikte sunulan PowerChute®
Personal Edition yaz›l›m›; ünite
geçmifli, bildirim seçenekleri ve
güç durumu hakk›nda bilgi vererek UPS'nin geliflmifl flekilde
yönetilmesini sa¤lar. Kuruldu¤u
zaman, dosyalar› saklayan ve
otomatik olarak kapanan bu yaz›l›m, dosyalar› kaydeder ve kullan›c›lar bilgisayarla meflgul olmad›¤›nda bilgisayar› kapat›r.
Symmetra PX 96 kW
Symmetra PX 96 kW, kullan›c›lara bir sunucu odas› çözümü veya veri merkezi parças› olarak
yap›land›rma esnekli¤i sunmaktad›r. InfraStruxure mimarisinin
ayr›lmaz bir parças› olan
Symmetra PX; çal›flt›rma, geniflleme gibi alanlarda hem yönetilebilir hem de basitlefltirilmifl tasar›mlara sahiptir. Otomatik diagnostik becerileri ve standartlaflt›r›lm›fl modülleri, insan hatas›
riskini azaltarak bütün veri merkezinin ve sunucu odas›n›n güvenilirli¤ini art›rmaktad›r. Ayr›ca,
mevcut Symmetra PX ailesinde
bulunan yedekleme ve ölçeklenebilirlik, daha yüksek güç yo¤unlu¤u ve çal›fl›rken de¤ifltirilebilir modüler güç da¤›t›m› gibi
temel özellikleri de sunmaktad›r.
Symmetra PX 96 sisteminin mimarisi, gelecekteki raf gücü gereksinimlerini tahmin etme ihtiyac›n› ortadan kald›rarak BT yöneticilerinin sürekli de¤iflen güç
taleplerine göre, gücü ve çal›fl-
ma süresini en uygun hale getirebilmesine olanak vermektedir.
Kullan›c›lar, mevcut veri merkezlerinin ihtiyaçlar›n› karfl›layan ve ayn› zamanda kendilerinin gereksinimleri de¤iflirken
geniflleyebilme yetene¤ine sahip
olan sistemleri kullanmak için
esneklik istemektedir. Enerjiyi
verimli kullanan Symmetra PX
96 kW, N+1 yedekleme becerisiyle 100 kW'›n alt›nda ölçeklenebilen çözümlere ihtiyaç duyan
kullan›c›lar için daha büyük UPS
sistemlerinin sundu¤u özellikleri
sunan ideal bir çözümdür. Entegre bir modüler güç da¤›t›m›
özelli¤ine sahip olan Symmetra
PX 96, çal›fl›rken de¤ifltirilebilen
güç da¤›t›m› sistemi ile veri merkezlerinin çal›flmama sürelerine
ihtiyaç duymadan yüksek kullan›labilirlik gereksinimlerini de¤erlendirmesini ve bunlara cevap vermesini sa¤lamaktad›r.
Sistem, iki adet 600 mm'lik kasa
içinde bulunmakta ve verimlilikyedekleme olanaklar›n› art›r›rken bataryalar›n ömrünü uzatmaktad›r. Daha uzun ömürlü ve
daha güçlü bataryalar, yüzde 25
daha fazla çal›flma süresi sa¤larken sistemin genel ayak izini de
azaltmaktad›r. 32 kW ile 96 kW
aras›ndaki gücü, çal›flma süresi ve güç
da¤›t›m› için ölçeklendirilebilen ve oldukça esnek bir güç
da¤›t›m sistemine
sahip olan Symmetra PX ailesi, günümüzün veri merkezlerinin gerektirdi¤i
yüksek yo¤unlu¤u,
kullan›labilirli¤i ve
güvenilirli¤i art›rmaktad›r.
93
ENERJ‹ KAL‹TES‹
Aktif Filtreler
Murat S‹LSÜPÜR, Sat›fl Yöneticisi
Epkom Elektronik
Harmonik kaynaklar›na
paralel olarak ba¤lanan
aktif harmonik filtreler,
do¤rusal olmayan
tüketiciler taraf›ndan
oluflturulan harmoniklerin
aral›klar›n› analiz ediyor.
fiebekeyi bu harmoniklerle
ters fazda olan ak›mlarla
besleyen aktif harmonik
filtreleri, böylece, ba¤lant›
noktas›nda harmonik
bozulumun etkisini azaltm›fl
oluyor.
Seçilen birkaç harmoni¤i kompanze etme özelli¤ine sahip
olan pasif reaktif güç kompanzasyon sistemleri, flebeke durumlar›na ba¤l› olarak rezonans riskine sahiptirler ve afl›r›
yüklenme durumu ortaya ç›kabilir.
Aktif harmonik filtreler ise do¤rusal olmayan tüketiciler taraf›ndan üretilen harmonikleri azaltmak amac›yla kullan›lmaktad›r
ve gereksinimlere ba¤l› olarak
reaktif güç ihtiyac›n› da karfl›lamaktad›r.
Aktif harmonik filtreler, harmonik kaynaklar›na paralel olarak
ba¤lan›r. Bu cihazlar, do¤rusal
fiekil 1: Aktif filtre uygulamas›
94
olmayan tüketiciler taraf›ndan
oluflturulan harmoniklerin aral›klar›n› analiz eder ve flebekeyi
bu harmoniklerle ters fazda olan
ak›mlarla besler.
Böylece, ba¤lant› noktas›nda
harmonik bozulumun etkisi
azalt›lm›fl olur.
Temel Kullan›m Alanlar›
• S›n›rl› kompanzasyon
gücünün kurulabilece¤i
sistemler (güç faktörü 1’e yak›n)
• Harmonik s›n›rlar›n›n aç›kça
belirlendi¤i sistemler
• Yüksek nötr iletken ak›m›n›n
oldu¤u sistemler
• Dengesiz yüklerin oldu¤u
flebekeler
• Yüksek harmonik bozulum
olan flebekeler
Temel Uygulama Alanlar›
• Çelik endüstrisi
• Çimento ve otomobil
endüstrisi
• Ka¤›t endüstrisi
• Kaynak makineleri
• Bankalar ve data merkezleri
ECOsine™ Active - Aktif
Harmonik Filtre
ECOsine™ Active, tüketiciler taraf›ndan üretilen harmoniklerin
azalt›lmas›nda ve reaktif gücün
dinamik kompanzasyonunda
kullan›lan modern aktif bir filtredir.
Büyük bant geniflli¤i ve
afl›r› tepe ak›m özelliklerine
ba¤l› olarak iyi bir
filtreleme etkisinin yan›nda
çok yüksek dinamik
özelli¤i; yani, harmonik
yüklerdeki de¤iflime çok
h›zl› tepki özelli¤i,
ECOsine™ Active aktif
filtrenin temel özelli¤ini
ortaya koymaktad›r.
Cihaz, 50. dereceye kadar olan
bütün harmonikleri ya da ayr›
ayr› seçilen harmonikleri ayn›
anda filtreleyebilir. Böylece ba¤lant› noktas›nda harmonik bozulumun etkisi azalt›lm›fl olur.
Yüksek H›zl› Dinamik Tepki
Büyük bant geniflli¤i ve afl›r› tepe ak›m özelliklerine ba¤l› olarak iyi bir filtreleme etkisinin yan›nda çok yüksek dinamik özelli¤i; yani, harmonik yüklerdeki
de¤iflime çok h›zl› tepki özelli¤i
ECOsine™ Active aktif filtrenin
temel özelli¤ini ortaya koymaktad›r.
ECOsine™ Active’in Sisteme
Entegrasyon ‹çin Arabirimler
Ethernet, RS 485 gibi çeflitli arabirimler ile geliflmifl haberleflme
opsiyonlar› ECOsine™ Active’in
enerji da¤›t›m, otomasyon ve bina yönetim sistemlere kolayca
entegrasyonuna olanak sa¤lar.
Gerilim, ak›m, cihaz s›cakl›klar›
96
fiekil 2: ECOsine™ Active Aktif Filtre
gibi sistem parametreleri de haberleflme arabirimi sayesinde
uzaktan izlenebilmektedir.
5 Birime Kadar Ayn› Anda
Çal›flabilme
5 filtreye kadar olas› paralel ba¤lant› imkan› sayesinde mevcut
yüklerin gücünü ayarlamak
mümkündür.
Ayr›ca, yüksek dinamik reaktif
güç ve yük simetrileri için gerekli olan güç sa¤lanabilir.
ENERJ‹ KAL‹TES‹
Elektrik Enerjisinin
Kalitesi
Erkan YÜKSEL, Elektrik-Elektronik Mühendisi
ATR Mühendislik
Enerji ve sistem
kapasitesinin optimum
kullan›lmas›n› sa¤lamak
için enerji kalitesi
problemlerinin giderilmesi
ve kalitesizli¤e neden olan
problemlerin kayna¤›nda
çözülmesi gerekiyor.
Enerji gereksinimi, insano¤lunun yaflam›nda her zaman var
olmufltur. Birçok enerji çeflidi
bulunmaktad›r. Bugüne kadar
en çok kullan›lan enerji ise insan yaflam›na sa¤lad›¤› katk›lar
nedeniyle elektrik enerjisidir. ‹nsano¤lu taraf›ndan sürekli kullan›lmakta olan bu enerji türünün
baz› problemleri halen afl›lamam›flt›r.
Örne¤in; elektrik enerjisi ekonomik olarak depolanamamakta ve
kullan›m esnas›nda kalitesi tamamen güvence alt›na al›namamaktad›r.
Elektrik enerjisine olan talebin
artmas›, daha güvenilir ve daha
kaliteli bir enerji kavram›n› ortaya ç›karm›flt›r. Bu konu, elektrik
mühendisli¤inde “güç kalitesi”
veya “elektrik enerji kalitesi”
olarak yerini alm›fl; üzerinde yap›lan çal›flmalarla önemini kan›tlam›flt›r. Tüm alanlarda oldu¤u
gibi elektrik enerjisinde de toplam kalite çok önemlidir.
Enerji kalitesine yaklafl›m üretici,
iletici, da¤›t›c› ve tüketici firma
aras›ndaki bir ekip çal›flmas› ile
98
sa¤lanabilece¤inden, her birinin
sorumluluklar›n› bilmesi ve yerine getirmeye çal›flmas› gerekmektedir. Elektrik enerjisi, bir
ürün olarak de¤erlendirilmeli ve
belirli kalite kriterlerini sa¤lamal›d›r.
Enerji ve sistem kapasitesinin
optimum kullan›lmas›n› sa¤lamak için enerji kalitesi problemleri giderilmeli ve kalitesizli¤e
neden olan problemler kayna¤›nda çözülmelidir.
Bozucu etkiler üretim, iletim,
da¤›t›m ve tüketici girifllerinde
kaydedilmelidir. Kalitesizlikleri
gösteren sistem verileri, uzmanlar taraf›ndan analiz edilmelidir.
Enerji Kalitesinin Ekonomiye
Etkisi
• Enerjinin süreklili¤i (kararl›
hal)
• Gerilim ve frekans›n sabitli¤i
• Güç faktörünün bire yak›nl›¤›
• Faz gerilimlerinin dengeli
olmas›
• Ak›m ve gerilimdeki harmonik
miktarlar›n›n belirli de¤erlerde
kalmas› gibi birtak›m kriterlerin
göz önüne al›nmas› gereklidir.
Enerji kalitesinin ekonomik etkisi, göz ard› edilemeyecek seviyededir. Avrupa Birli¤i ülkelerinde yap›lan bir araflt›rmaya göre elektrik enerjisi kalite problemlerinin endüstride ve ticari
alanlarda meydana getirdi¤i zarar›n y›lda 10 milyar Euro oldu¤u tahmin edilmektedir.
Kalite problemlerinin giderilmesi için yap›lan harcamalar ise
tahminen bu rakam›n yüzde 5’i
civar›ndad›r.
National Electric Code
taraf›ndan yap›lan
araflt›rma, uygun olmayan
elektrik tesisat› ve
topraklama sisteminin
neden oldu¤u enerji kalite
problemlerinin toplam
kalite problemlerinin büyük
bir bölümünü
oluflturdu¤unu
göstermektedir.
Güç Kalitesi Kavram›
Enerji kalite çal›flmalar›nda bir tak›m tan›mlamalar ve standart de¤erlerin bulunmas› kaç›n›lmazd›r.
Bu yüzden, güç kalitesi için flu
ifade kullan›labilir; “Gerilim,
ak›m veya frekans de¤iflimleri,
tüketicinin donan›m›nda ar›zaya
veya kötü iflletmeye yol açt›¤›nda güç kalitesi problemi ortaya
ç›kar.” Bir baflka deyiflle, güç kalitesi sorunu “Kullan›c› aletlerinin yanl›fl veya hiç çal›flmamas›-
Müflteri Aç›s›ndan
Üretici Aç›s›ndan
100
Enerji kalitesine ilginin artmas›n›n nedenlerinden biri de kurulufllar›n verimliliklerini art›rma
yönünde giriflimlerde bulunmalar› ve bunu önemsemeleridir.
Endüstride imalatç›lar,
daha h›zl› ve daha hatas›z bir biçimde çal›flan
verimli makineler istemektedir.
Enerji kalitesi ile ilgili s›n›rlay›c› bir standard›n
olmamas› durumunda,
elektrik enerjisi üreticisi
ve tüketicisi aras›nda kabul edilen kaliteli enerji
tan›m›nda farkl›l›klar görülebilmektedir. Güç kalitesi, tüketici odakl› olan bir konudur ve bak›fl aç›s› olarak son
kullan›c› temel al›nmal›d›r.
Do¤al
(%)
60
66
Enerji Kalitesinin Önemi
Elektrik enerjisinin kalitesi, hem
elektrik flirketleri hem de onlar›n
müflterileri aç›s›ndan büyük bir
ilgi oda¤› haline gelmifltir. Çünkü güç kalitesindeki düflüfl hem
enerji a¤›n› hem de kullan›c›lar›
olumsuz etkilemekte ve ekonomik kay›plara neden olmaktad›r.
na neden olacak gerilim, ak›m
ve frekanstaki de¤iflmeler” olarak tan›mlanabilir.
Güç kalitesiyle ilgili bugüne kadar baz› çal›flmalar yap›lm›flt›r.
Georgia Power Co. taraf›ndan
yap›lan güç kalitesizli¤inin kayna¤› ile ilgili araflt›rma sonucu,
afla¤›da tablo halinde verilmifltir.
fiekilde görülen nedenlerden
dolay› son kullan›c›n›n enerji kalitesinde veya gerilim kalitesinde
problem meydana gelebilir.
Üretici Müflteri Komflu
(%)
(%)
(%)
17
12
8
1
25
8
Di¤er
(%)
3
0
‹yi bir fizibilite çal›flmas›
yap›lmadan gerçeklefltirilen bu tür yat›r›mlar,
e¤er gerekli tedbirler
al›nmam›flsa kendi kurumlar›ndaki elektrik
sistemlerinde güç kalitesi bozulmalar›na yol açacak; hatta bu bozulmalar, flebekeyi de
etkileyerek komflu kurulufllara
da zarar verecektir.
Yat›r›mlar, iyi bir Ar-Ge çal›flmas› ile gerçeklefltirildi¤inde ilk yap›m maliyetleri yüksek gibi görünsede iflletme maliyetlerini
azaltaca¤›ndan orta vadede kurumun karl›l›¤› artacakt›r.
Aksi durumda ilk maliyetler düflük görünse bile bafl gösteren
cihaz ar›zalar›, artan enerji kay›plar› ve benzeri durumlarla
kurum orta vadede istenen kar›
elde edemeyecektir.
gerilim çöküntülerinin kesintilere göre bilgisayar sistemlerini 4 kat daha fazla olumsuz
etkiledi¤i görülmektedir.
Ak›m ve Gerilim Aras›ndaki
‹liflki
Uygulamada herhangi bir güç
sisteminde ak›m ve gerilim aras›nda daima yak›n bir iliflki bulunmaktad›r. Jeneratörler, sinüs
dalgas›na çok yak›n bir flekilde
gerilim üretseler de sistemin empedans›ndan geçen ak›mlar, gerilimde çeflitli bozulmalara neden olabilir. Örne¤in;
• K›sa devre sonucu oluflan
ak›m, gerilimin düflmesine veya
tamamen gerilim çökmesine neden olabilir.
• Y›ld›r›m darbeleri neticesinde
meydana gelen ak›mlar, güç sisteminde yüksek darbeli gerilimlere neden olarak yüksek darbe
gerilimlerine yol açabilir.
• Harmonik üreten yükler nede-
102
Bir baflka deyiflle, güç
kalitesi sorunu
“Kullan›c› aletlerinin
yanl›fl veya hiç
çal›flmamas›na neden
olacak gerilim, ak›m ve
frekanstaki de¤iflmeler”
olarak tan›mlanabilir.
niyle oluflan bozulmufl ak›mlar,
sistem empedans›ndan geçerek
gerilimi bozar. Böylece, müflteriler bozuk gerilimle beslenir.
Yukar›daki tabloda, enerji hatt›ndaki gerilim çöküntüleri ve
kesintilerine temel olarak hava
koflullar›n›n yol açt›¤› görülmektedir. Ayr›ca yine ayn› tabloda,
Tesisat ve Topraklama
Sisteminin Neden Oldu¤u
Sorunlar
National Electric Code taraf›ndan yap›lan araflt›rmaya göre
uygun olmayan elektrik tesisat› ve topraklama sisteminin
neden oldu¤u enerji kalite problemleri, toplam kalite problemlerinin büyük bir bölümünü oluflturmaktad›r.
Bu araflt›rmaya göre enerji kalite
problemleri ço¤unlukla;
• Gevflek ba¤lant›lardan
• Küçük kesitli nötr iletkeninden
• Hatal› topraklamadan
• Hasarl› iletkenlerden kaynaklanmaktad›r.
Uzun süreli kesintiler, sistemde
kullan›lan cihazlardan, iletkenlerden veya çeflitli ba¤lant›lardan
kaynaklanabilir. Genel olarak
uzun süreli kesintiler üreticiden,
k›sa süreli kesintiler ise tüketicilerden kaynaklanmaktad›r.
AYDINLATMA
Ayd›nlatma Teknolojileri ve
Geliflmeleri
Haz›rlayan: H. Ediz Rona
Teknolojinin ortaya
koydu¤u en büyük
geliflmelerden biri olan
ampulün icat edilmesinin
üzerinden yaklafl›k 131 y›l
geçti. ‹nsanlar›n tatil için
uzaya gitti¤i bu günlerde,
ampul hâlâ ›fl›kland›rman›n
atas› say›l›rken, onun gibi
›fl›k üreten, evleri, binalar›,
kentleri ayd›nlatan ve gece
gösterilerinin
düzenlenmesini sa¤layan
pek çok yeni teknolojiler
gelifltirildi.
Oluflan elektrik ak›m›n›n geçifline
direnç gösteren elektrik tellerinin
yanmas› yöntemiyle ›fl›k üreten
ampulün üretti¤i enerjinin yüzde
93'ü bofla giderek k›z›lötesi ›fl›n›ma dönüflüyor. Bu sebeple enerjinin daha iyi de¤erlendirebilmesi
için baflka alternatif yöntemlere ihtiyaç duyuldu. Uygulanan ilk alternatif yöntemlerin en önemlisi, iflleyifli basit bir temele dayanan floresan lambalar oldu. Bu yöntemde
lamba içindeki gaz›n çevresinde
dolaflan elektrik ak›m›, gaz› harekete geçiyor ve ›fl›k üretiliyordu.
Normal ampulle k›yasland›¤›nda
daha uzun ömürlü olan floresan
ampul 6.000 saat dayan›rken enerjinin % 25'ini ›fl›¤a çeviriyordu. Ancak bildi¤imiz akkor flamanl› klasik ampulü de hemen devre d›fl›
b›rakmayal›m. ABD’nin California
eyaleti Livermore itfaiyesinde 110
y›ld›r aral›ks›z yanan 60 W’l›k ampulün s›rr› henüz çözülmüfl de¤ildir. Bu ampul hakk›nda bilinen en
çarp›c› ayr›nt› ise, imalatç›s› Adolphe Chailet’in “ben Edison’dan daha iyi ampul yapar›m” diyerek ortaya ç›km›fl olmas›d›r. Temel mant›¤› yüz y›ld›r de¤iflmeyen ayd›nlatma teknolojileri art›k enerji tasarrufu sa¤layan ampuller, floresanlar, lazerli halojen lambalar ve
LED teknolojisiyle de¤iflerek birçok alanda kullan›ma girmifltir.
Yeni teknolojilerden gün ›fl›¤› ile
ayd›nlatma ve fiber optik ile ayd›nlatmaya k›saca de¤inip son zamanlarda büyük aflama kaydeden
LED teknolojisine biraz daha teknik aç›dan bakarsak;
Fiber Optik ‹le Ayd›nlatma
Ifl›¤›, fiber kablolarla elektrik veya
›s› enerjisinin olumsuz etkilerini
bar›nd›rmaks›z›n tafl›ma olarak ifade edilen yeni bir ayd›nlatma tekni¤idir. Fiber optik sistemlerde ›fl›-
104
yalizasyon uygulamalar› için kullan›lm›flt›r. Küçük boyut ve düflük
›fl›k gücüyle s›n›rl› olmalar› nedeniyle LED’ler sadece k›sa mesafelerden etkin olarak alg›lanabiliyorlard›. LED’lerin d›fl ortamda kullan›lmaya bafllanmas›yla, d›fl ortamdaki ›fl›k miktarlar›n›n yüksek olmas› baz› sorunlar oluflturmufltur.
¤›n Ultraviyole (UV) ve infrared
(IR) ›fl›n›mlar içermemesi nedeniyle de¤erli nesnelerin ve patlama
riski yüksek yerlerin ayd›nlat›lmas›
için en iyi alternatiftir. Ifl›k kayna¤›
ile armatürün farkl› yerlerde olmas›, ulafl›lmas› ve bak›m› zor noktalar›n ayd›nlat›lmas›nda kolayl›k
sa¤lar. Ayr›ca efekt ve farkl› modelleme seçenekleriyle tasar›mda
önemli bir yeri vard›r. Müze ve
sergi alanlar›nda, cephe, an›t ve
heykel ayd›nlatmas›nda, patlama
riski olan yerlerde, ulafl›lmas› zor
olan yerlerde ve özellikle estetik
tasar›m›n önem kazand›¤› yerlerde
fiber optik ile ayd›nlatma kullan›lmaktad›r.
Fiber optik bir sistem 3 k›s›mdan
oluflur;
1- ‹çerisinde ›fl›k kayna¤›, yans›t›c›,
fan filtre gibi elemanlar bulunan
kaynak,
2- PMMA (polimetilmetakrilat) veya cam fiber yap›da olabilen ve
görevi ›fl›¤› tafl›mak olan fiber lifler,
3- Fiber liflerin ucuna yerlefltirilen
ve kullan›m amac›na ba¤l› olarak
çeflitli efekt ve ›fl›k da¤›l›m›n› kon-
106
trol eden bir armatür.
Fiber optik sistemin sa¤lad›¤›
avantajlar olarak afla¤›dakileri sayabiliriz;
1 - Tek bir kaynaktan bir çok noktaya ›fl›k da¤›t›labilir,
2- Ifl›k so¤uktur ve bu sayede cisimlere yak›n konumland›r›labilir,
3– Ifl›k beraberinde UV ve IR ›fl›n›mlar› tafl›maz,
4 – Ifl›k çok hassas olarak yönlendirilebilir,
5 – Ifl›¤›n manyetik alan oluflturmamas› sayesinde toz ve benzeri
partikülleri harekete geçirmez,
6 – Geleneksel sistemlere nazaran
çok daha estetiktir,
7 – Bak›m ve iflletme giderleri düflüktür,
8 – Sisteme çeflitli efektler eklenebilir.
Dezavantajlar› ise ; ilk yat›r›m maliyetleri yüksektir, tasar›m› ve
montaj› detayl› iflçilik gerektirir ve
yüksek ç›k›fl gücü yoktur.
LED ‹le Ayd›nlatma
LED teknolojisi 1960’l› y›llardan
sonra ad›m ad›m gelifltirilmifltir.
Geçmifl y›llarda LED’ler genellikle
pano gösterge ›fl›klar› ve dahili sin-
LED (Light Emitting Diode) "›fl›k
saçan diyot" anlam›na gelir. Çok
say›da diyotun seri paralel guruplar halinde birlefltirilmesiyle oluflturulan, yüksek ›fl›k veren LED
chipler hayat›m›z›n her aflamas›nda kullan›lmaktad›r. Birkaç tipte
üretilen LED’ler birlefltirilerek veya
tek tek kullan›larak çok canl› ve
parlak renklere sahip ayd›nlatma
elemanlar› üretilmektedir. K›rm›z›,
turuncu, sar›, yeflil, mavi ve beyaz
renklerde üretildikleri gibi, her
LED chip iki renkli (bi-color) veya
üç renkli (RGB) olarak da üretilebilirler. Son zamanlarda ayd›nlatma teknolojisindeki ilerlemeler sayesinde birçok yerde kullan›lan
LED ayd›nlatma sistemleri, ›fl›k etkisiyle farkl› atmosferler yaratarak,
yenilikçi ve ça¤›n ötesinde çözümler sunmaktad›r. Mavi, yeflil, k›rm›z›, amber ve beyaz renk seçenekleri ile tasar›m dünyas›na sunulmufl olan, uzun ömürlü, dayan›kl›
ve kolay uygulanabilir LED ayd›nlatma sistemleri, mimarlara ve ayd›nlatma tasar›mc›lar›na yarat›c› fikirlerini gerçeklefltirme imkân› veriyor. LED’ler çok az elektrik tüketimleri, cok uzun ömürleri
(100.000 saat), düflük voltaj avantajlar› ve inan›lmaz darbe dayan›kl›l›¤› ile önümüzdeki y›llarda çok
daha s›kl›kla karfl›laflaca¤›m›z bir
ayd›nlatma eleman›d›r. Son y›llarda LED teknolojisinin daha da gelifltirilerek ultra-parlak LED’lerin
üretilmesi ve yeni sistem tasar›m›
ile LED’lerin ›fl›k gücünün artt›r›lmas› sonucu birkaç firma LED tabanl› trafik sinyal lambalar› üretmeye bafllam›flt›r. ‹nsan gözünün
alg›layabilece¤i dalga boyu aral›¤›nda, karmafl›k kimyasal bir bileflik olan AlInGap kullan›larak sar›
ve k›rm›z› ›fl›k veren LED’ler üretilmifltir. ABD’de ilk LED’li sinyalizasyon çal›flmalar› 1990’lara dayan›r. Sar›, k›rm›z› ve yeflil renklerinin üçünün birden LED’ler ile sa¤lanmas› 1995 y›l›nda Japonya’da
InGaN kimyasal bilefliminin bulunmas›yla mümkün olmufltur.
Son zamanlarda ayd›nlatma sistemlerinde LED’lerin kullan›lmas›
yayg›nlaflm›flt›r. Yar›-iletken teknolojisinin geliflmesiyle daha küçük
ak›mlarda daha yüksek fliddette
›fl›k veren daha küçük ebatlarda
LED’ler gelifltirilmektedir. Bu da
LED’lerin ayd›nlatma sistemlerinde
kullan›lmas›nda avantaj sa¤lamaktad›r. LED’ler fiziksel olarak kat›
yap›da, opto-elektronik yar›-iletken bir elemand›r ve girifline gelen
enerjinin ço¤unu direkt ›fl›¤a çevirir. Enerji verimi, uzun ömür performans›, az ›s› oluflturmas›, sars›nt› ve titreflime karfl› mukavemeti ve
tasar›m esnekli¤i bafll›ca üstün
özellikleridir. Düflük güç tüketimi
sayesinde enerji tasarrufu sa¤larlar.
Günefl enerjisi ile kullan›ma uygundurlar. Flaman teli ve hareketli parça içermediklerinden sars›nt›
ve titreflimlerden etkilenmezler.
Power LED’ler renklerine göre
farkl› ›fl›k fliddetlerine sahiptirler
ve buna lümen denir.
Örnek tablo vermek gerekirse;
108
Bu tablonun detayl› aç›klamas› ise:
Dalga Boyu: Renkli LED’lerde sadece rengi belirtir. Herhangi baflka
bir amac› yoktur. Ancak Beyaz power LED’lerde renk belirtmek üzere dalga boyu yerine Kelvin (°K)
kullan›lmaktad›r. Beyaz LED’lerde
3200 °K - 8000K °K aral›klar›nda
farkl› isimlerle adland›r›lmaktad›r.
3200 °K - 3300 °K S›cak beyaz
(Warm White), 3500 °K - 4500 °K
Naturel beyaz (Natural White),
5500 °K - 6500 °K Saf beyaz, gün
›fl›¤› (Pure White), 6500 °K - 8000
°K So¤uk beyaz (Cool White) olarak adland›r›lmaktad›r.
Ak›m (IF): 1W power LED’ler 350
mA ile 3W power LED’ler 700 mA
sabit ak›m ile beslenmelidir. Power LED’ler ›s›nd›kça yüksek ak›m
çekmeye elveriflli ürünler olmas›
ve yüksek ak›mlar›nda LED’in ömrü üzerinde etkili olmas› sebebiyle
power LED’ler için sabit ak›m
(Constant Current) kaynaklar› diye
adland›r›lan LED sürücüler (LED
driver) ile beslenmelidir. LED sürücülerin verimi çok önemlidir.
Yani LED kullan›larak yap›lmak istenen tassarruf verimsiz ve kalitesiz bir Led sürücü ile sa¤lanamaz.
Bu nedenle bilinen marka LED
DRIVER kullan›lmas› gerekmektedir. Özellikle tasasaruf amac›yla
kullan›lan s›cak ve so¤uk beyaz
power LED’li ayd›nlatmalarda LED
sürücünün verimi çok önemlidir.
Gerilim (VF): 1W power LED’ler
genelde renklerine göre 2-5 V aras›nda çal›flmaktad›rlar. Power LED
sürüm voltaj› LED driver (LED sürücü) seçimi de oldukça önemli-
dir. Mesela 10 adet 1 W’l›k beyaz
power LED için kullan›lmas› gereken 350 mA sabit ak›ml› LED sürücü 12-13 W ve 35-40 V olmal›d›r.
Parlakl›k (Lumen): Power
LED’ler genellikle yo¤un ›fl›k sa¤lamak için kullan›lmaktad›rlar. Bu
nedenle 1 W power LED’in kaç
lümen sa¤lad›¤› önemli bir ölçüttür. Bu özellikle tasarruf amac› ile
iç ve d›fl ayd›nlatmada kullan›lan
beyaz LED’ler de oldukça önemli
bir ölçüttür. Yani 1 W enerji tüketiminden en yüksek verimi sa¤layan Power LED en iyisidir. Ayr›ca
tabii ki 1 W LED’in bu Lümeni
sa¤larken hangi ak›mla sa¤lad›¤›
da önemlidir. Yani 350 mA ak›mla 1 W’ta 80 lümen veren ürün ile
700 mA’de 80 lümen veren ürün
ayn› fley de¤ildir. Tercih edilenin
350 mA ile 80 lümen veren ürün
olmas›d›r.
Aç› (View Angel): Renkli ve RGB
1 W ve 3 W Power LED’ler genellikle dekoratif amaçl› duvar boyamalar (wall washer) için kullan›lmaktad›rlar. Bu nedenle ›fl›¤›n
uzun mesafelere tafl›nmas› gerekmektedir. Ifl›¤›n uzun mesafeye tafl›nmas› ise power LED’lerin önüne konan ve çeflitli aç›larda olan
lensler ile mümkün olmaktad›r.
Bu power LED lensleri 5°C, 15°C,
20°C, 35°C ve 55°C derecelerinde
bulunabilmekte olup ›fl›¤›n tafl›nmas›nda kullan›lmaktad›rlar.
LED’li ayd›nlatmaya yönelik uygulamalarda kullan›lan beyaz renkli
power LED’ler genellikle 55°C ve
120°C olarak kullan›ld›¤›ndan s›cak ve so¤uk beyaz renkli 1 W ve
3 W LED’ler genelde lensli veya
lenssiz olarak bu aç›larda üretilmektedir.
DOSYA
ENERJ‹
Sanayileflme ve teknolojik ilerlemeyle paralel olarak
artan enerji talebini karfl›lamak için birçok yat›r›m
gerçeklefltiriliyor. Enerji üretim tesisleri bafll›¤›
alt›nda toplanabilecek bu yat›r›mlar›n oldukça
maliyetli olusu ise söz konusu tesis veya sistemlerin
yüksek verimlilikte çal›flt›r›lmas›n› zorunlu hale
getiriyor.
Sistem bileflenlerinin kalitesi ve teknolojisi ise
verimlili¤i üst s›n›rlara tafl›mada mühendislik ve
bak›m kadar önemli bir rol oynuyor.
Haz›rlayanlar: Haluk Kürflad KOPUZLU, Kerem KURUL
110
ÜRET‹M‹
Alstom
Gazanfer Sanl›top
Elpa
GE
Emas
Gülboy
Hayat Kimya
Wago
111
DOSYA ENERJ‹ ÜRET‹M‹
Alstom, Türkiye’de Rüzgar
Türbini Üretmeyi Planl›yor
Röportaj: Kerem KURUL
Türkiye’de rüzgar türbini
üretmek için çal›flma
yapt›klar›n› kaydeden
Alstom Wind Global Baflkan
Yard›mc›s› Alfonso Faubel,
ülkedeki varl›klar›n›
güçlendirmeyi
amaçlad›klar›n› kaydediyor.
Yeni yat›r›m›n konusunda
bir tarih vermeyen ancak,
projenin hayata geçirilmesi
için ellerinden geleni
yapt›klar›n› aktaran Alstom
Türkiye Baflkan› Adil Tekin
ise konuyla ilgili flunlar›
söylüyor; “Alstom’un rüzgar
türbinleri konusunda
Türkiye’de bir yat›r›m
gerçeklefltirmesi gündemde.
Yat›r›m için Gebze
tesislerini kullanabiliriz gibi
görünüyor. Orada konuyla
ilgili çal›flmalar yap›yoruz.”
Yaklafl›k bir y›l önce gerçeklefltirdi¤imiz söyleflide dünya ve Türkiye pazar›na yönelik baz› çal›flmalar gerçeklefltirdi¤inizden bahsetmifltiniz.
Söz konusu faaliyetlerin bugün geldi¤i nokta konusunda
bilgi verir misiniz?
Alfonso FAUBEL: Geçti¤imiz
Eylül ay›nda gerçeklefltirdi¤imiz
görüflmenin ard›ndan kendimize
Adil Tekin, Alfonso Faubel
112
küresel planlar›m›z do¤rultusunda bir yol haritas› çizdik ve onu
uygulad›k. Gürifl ile imzalad›¤›m›z sözleflme çerçevesinde gerekli çal›flmalara bafllad›k. Yat›r›m› önümüzdeki y›l›n bafllar› itibariyle devreye almay› planl›yoruz. Türkiye piyasas›n› izlemeyi
ise sürdürmekteyiz. Bunu yapmaktaki amac›m›z, Türkiye’deki
mevcudiyetimizi hem ticari hem
‹stanbul ofisimiz, grid
çözümlerinde bölge ofisi
olarak seçildi. Bu nedenle
yeni bir grup oluflturduk.
Grup, ‹talya’dan bafllayarak
Güney Avrupa ve Orta Asya
ülkelerini kapsayan genifl
bir co¤rafyay› ‹stanbul’dan
yönetmektedir.
nin kurulumu ile ilgili çal›flmalar
yürütülmektedir.
de endüstriyel olarak art›rmakt›r.
Alstom’un Türkiye’de enerji iletimi sektörüne yönelik bir adet
sanayi tesisi bulunmaktad›r. Bu
tesisi daha da gelifltirerek rüzgarla ilgili üretimi de faaliyet alan›n›n içine dahil etmek istiyoruz.
‹spanya’daki merkezimizde ArGe anlam›nda çal›flmalar devam
etmektedir. Brezilya’daki yeni
santralin inflaat›n›n yar›s›na gelmifl durumday›z. Santrali Ekim
ay›nda bitirmeyi planl›yoruz.
Brezilya’da imzalad›¤›m›z 95
MW’lik santral sözleflmesi kapsam›nda bafllad›¤›m›z projenin tamamlanmas›na çok az bir zaman
kald›. Ayr›ca, geçen hafta yine
Brezilya’da 200 milyon Euro’luk
bir anlaflma daha gerçeklefltirdik. Kuzey Amerika’da bir santral inflaat› gerçeklefltiriyoruz.
Texas’taki bu proje, san›r›m birkaç ay içerisinde tamamlanacak.
Amerika’daki ‹lk rüzgar türbinleri ise bu y›l devreye girecek. Kuzey Amerika’daki ilk projemiz
olan Minnesota’daki çal›flmay›
ise tamamlad›k. Bu projede Eco
86 isimli türbinlerimizden 24
adet kulland›k. Ayr›ca, ABD’de 2
adet teknoloji ve araflt›rma merkezi ile iflbirli¤i anlaflmas› gerçeklefltirdik. Bunlardan birisi
NREL (National Renewable
Energy Laboratory)’dir. Bu laboratuvar Colorado’dad›r. Orada
ilk 60 herzlik Eco 100’ün kurulumunu gerçeklefltirdik. Di¤er iflbirli¤imizi ise Eco 86 prototipi-
Pure Torque teknolojisinin
gelifltirmeyi sürdürüyor musunuz?
Alfonso FAUBEL: Rüzgar türbinlerinin kanatlar›, do¤al rotasyonun yan› s›ra ileri-geri, sa¤ ve
sola hareket ederek istenmeyen
yükler oluflturmaktad›r. Bu yükler, Danimarka tasar›m› olarak
adland›r›lan geleneksel türbinlerde, do¤rudan içerideki komponentlere aktar›lmaktad›r. Böylece de bileflenler daha çabuk
hasar görmekte ve ortalama 4-5
113
y›lda bir diflli kutusu vb elemanlar›n de¤ifltirilmesi gerekmektedir. Pure Torque teknolojisinde
ise mekanik komponentler, yap›sal ya da strüktürel verimlerden tamamen ayr›d›r. O yüzden,
kanatlar›n hareketleri iç mekanik komponentlere yük bindirmez. Öne ve arkaya do¤ru hareketler emilir ve direkt olarak kuleye aktar›l›r. Mekanik k›s›mlara
sadece enerji üretimi için ihtiyaç
duyulan tork aktar›l›r. Söz konusu tasar›m özellikleri sayesinde
diflli kutusu korunmufl olur. Bu
sayede de mekanik aksamlarda
yenilenme ihtiyac› ortadan kalkar. Ayn› konsepti off shore türbinlerde de kullanmaktay›z.
Pure Torque teknoloji sayesinde
yeni ülkelerde yeni santraller
kurabilmekte; ürün ve hizmetleri güncelleyebilmekteyiz. Örne¤in Son yenilik olarak, Eco 100’ü
Class 2’den Class 1’e terfi ettirdik. Buna paralel olarak da Eco
110 türbinimizi, class 2 rüzgar-
114
Alstom, enerji alan›nda
genifl bir ürün ve çözüm
portföyüne sahiptir. Bu da
müflterilere anahtar teslimi
enerji çözümlerinde tek bir
tedarikçi ile çal›flma
olana¤› sunar.
lardan istifade edecek flekilde
dizayn ettik. Eco 1XX’te yak›nda
pazardaki yerini alacak. XX’in
detaylar›n› flu anda aç›klayamam. Ancak, bu türbinin class 3
sahalar için dizayn edildi¤ini
söyleyebilirim. Bu terfiler sayesinde türbinlerimizden yüzde 715 aras›nda daha fazla verim
sa¤lam›fl olaca¤›z. Off shore’de
Direct Drive teknolojisininin kullan›ld›¤› 6 MW’lik bir türbin gelifltirdik. Bu teknolojiye sahip
türbinlerin prototipleri, y›lsonunda tamamlanm›fl olacak. Bu
yeni türbinimizde Direct Drive
ve Pure Torque technolojilerini
bir arada kullanarak off-shore’a
en uygun oldu¤unu düflündü¤ümüz teknolojiyi uygulad›k.
Global pazar pay›n›zda bir
önceki y›la göre art›fl yafland› m›?
Alfonso FAUBEL: 3 ve 10 y›ll›k
planlar›m›z›n içerisinde birtak›m
pazar pay› hedefleri yer al›yor.
Bugün itibari ile global pazar pay›m›z halen yüzde 1’dir. Ancak,
rüzgar enerjisi sektöründe global
lider olmak istiyorsan›z, pazar
pay›nda anlaml› bir art›fl gerçeklefltirmeniz gerekmektedir. Önümüzdeki 5-10 y›l içerisinde piyasaya sürülen yeni ürünler çerçevesinde Brezilya, Türkiye, Kuzey
Amerika, Avrupa’n›n geriye kalan k›sm› ve Afrika pazarlar›nda
daha etkin rol oynayaca¤›z. Bu
da yüzde 1 olan global pazar pay›m›z› art›racakt›r. Ancak, on
shore ve off shore ayr›m›n› iyi bir
flekilde yapmak gerekiyor. Rakiplerimiz, on shore teknolojiler
alan›nda çeflitli konsolidasyonlar
gerçeklefltirdi. Bu nedenle bizim
on shore’daki pazar pay›m›zdaki
art›fl çok anlaml› olacakt›r. Off
shore teknolojileri, çok daha yenidir ve bu alanda daha az rakip
vard›r. Bunun nedeni ise off shore’un kendine göre baz› zorluklar› olmas›d›r. Bunlar› karfl›layabilecek rakip say›s› azd›r. Bir kere off shore’da çevre koflullar›
daha zordur. Bu zor çevre koflullar› ile mücadele edebilmek için
off shore’a özel birtak›m teknolojilerin gelifltirilmesi gerekmektedir. Alstom, tamamen off shore’a yönelik rüzgar türbinleri gelifltirmifltir. Üretim, montaj, tedarik gibi konular, bir flirketin pazar pay›n› art›rabilmesi ve kendi
alan›n ilk s›ralar›nda yer alabilmesi için yeterli de¤ildir.
Off shore santral projeleri gerçeklefltiren firmalar›n güçlü de
olmas› gerekmektedir. Güçten
kas›t, firman›n kendi teknolojisi,
kabiliyeti ve teminat›yla yat›r›mc›lar›n arad›¤› güvenceyi sa¤layabilmesidir. Pazar pay›m›z› off
shore’da on shore’a göre çok daha h›zl› art›rabiliriz. Ayr›ca Alstom’un 2000 MW’den fazla off
shore tecrübesi bulunmaktad›r.
Alstom’un müflterilerine sundu¤u avantajlar› s›ralar m›s›n›z?
Alfonso FAUBEL: Alstom, enerji alan›nda genifl bir ürün ve çözüm portföyüne sahiptir. Bu da
müflterilere enerji çözümlerinde
tek bir tedarikçi ile çal›flma olana¤› sunar. Söz konusu özellik
bizim için oldu¤u kadar yat›r›mc›lar için de büyük bir avantajd›r. Örne¤in; hidroelektrik konusunda Brezilya’da 1. s›raday›z.
Hidroelektrikteki müflterilerimizle rüzgar enerjisi alan›nda da çal›flmaktay›z. Yani do¤al bir sinerji olufltu. Yenilenebilir enerjinin
beraberinde getirdi¤i birtak›m
zorluklar vard›r. Bunlardan bir
tanesi enerjinin depolanmas›d›r.
Rüzgar›n gücünü hidroelektrik
ile bir araya getirdi¤iniz zaman
pompa depolama ile enerjiyi biriktirebiliyoruz. Bu entegre kullan›m özelli¤i, piyasadaki her firmada bulunmamaktad›r.
Adil TEK‹N: Grid ad›n› verdi¤imiz, enerji iletimi alan›nda faaliyet gösteren 3. sektörün bünyemize kat›lmas›yla müflterilerimize rüzgar konusunda anahtar
teslimi teklif verebiliyoruz. Türbinden üretilen enerjinin Türkiye’deki enterkonnekte sisteme
tafl›yacak tüm sistemleri kombine edip müflteriye
sunabiliyoruz. Bunun içerisinde günefl ve hidroelektrik de yer al›yor.
Alstom’un Türkiye’deki çal›flmalar› konusunda
bilgi verir misiniz?
Adil TEK‹N: Geçen
y›l Areva’dan sat›n
ald›¤›m›z
Gebze
116
transformatör fabrikas›, Alstom’un dünyadaki en büyük trafo fabrikas›d›r. Tesis, anahtar
teslimi çözümlerde bize büyük
destek sa¤l›yor. ‹stanbul ofisimiz, grid çözümlerinde bölge
ofisi olarak seçildi. Bu nedenle
yeni bir grup oluflturduk. Grup,
‹talya’dan bafllayarak Güney Avrupa ve Orta Asya ülkelerini
kapsayan genifl bir co¤rafyay› ‹stanbul’dan yönetmektedir. Alstom’un rüzgar türbinleri konusunda Türkiye’de bir yat›r›m
gündemde. Yat›r›m için Gebze
tesislerini kullanabiliriz gibi görünüyor. Orada konuyla ilgili çal›flmalar yap›yoruz. Türkiye’deki
oyuncularla ortakl›k yap›p yapamayaca¤›m›z› da gözden geçiriyoruz. Orta vadeli planlar›m›z›n
en önemlileri aras›nda bunlar
bulunuyor. Tüm enerji türlerine
hizmet veren tek firmay›z. Günefl enerjisi konusunda ABD’de
bir ortakl›¤›m›z bulunuyor. O
konuda da pazar araflt›rmalar›
yap›yoruz.
DOSYA ENERJ‹ ÜRET‹M‹
Enerji Santralleri ‹çin
Kontaktörler
Bilgin KARAGÖZO⁄LU, Ticaret Direktörü
Gazanfer Sanl›top Mekatronik Ürünler Pazarlama
Reaktif ak›m›n santralden
al›c›ya kadar tafl›nmas›,
büyük bir ekonomik kay›p
ve hatlar›n kapasitesinde
azalma olarak
görülmektedir. Bu sebeple,
reaktif enerjinin santral
yerine reaktif ak›m üreten
cihaz›n en yak›n yerinde
yok edilmesi veya
azalt›lmas› gereklidir.
118
Gazanfer Sanl›top Mekatronik
Ürünler Pazarlama Afi, 40 y›l› aflk›n süredir sektör tecrübesi
mevcut kadrosu ile her türlü mekatronik (elektrik, elektronik ve
mekanik) ürünün ithalat, ihracat, temsilcilik ve pazarlamas›n›
yapmaktad›r.
Kompanzasyon Kontaktörleri
Rade Koncar’›n üretimini gerçeklefltirdi¤i CNNK serisi ve
CNMK serisi kompanzasyon
kontaktörleri, 10-12,5-15-20-2530-40-50 ve 60 kVAr kondansatör anahtarlama uygulamalar›
için üretilmifl 3 farkl› gövde tipinde özel bir üründür. Birlikte
verilen ilave kesit art›rma klemens blo¤u ile CNNK için 25
mm2 ve CNMK için ise 35 mm2
kablo ba¤lant›s› rahatl›kla yap›labilir. Günümüzde yap›lmas›
hem yasal olarak hem de eko-
nomik aç›dan gerekli ve flart
olan her türlü bireysel, grup ve
merkezi kompanzasyon sistemlerinde Rade Koncar CNNK serisi ve CNMK serisi kompanzasyon kontaktörleri, CE iflaretli,
ISO 9001-2000 kalite sistem belgeli ve GOST, CSA, Lloyds Register, vb sertifikal›d›r.
Kompanzasyon Sistemi Nedir?
Günümüzde flebekeye ba¤l› motor, transformatör veya benzeri
manyetik alan oluflturarak çal›flan cihazlar, reaktif enerjiye ihtiyaç duyar. Bu sebeple flebekeden aktif gücün yan› s›ra reaktif
güç çekimi de gerçekleflmektedir. Santralde üretilen enerji, aktif ve reaktif ak›m ad› alt›nda
hatlar üzerinden en küçük kullan›c›ya kadar tafl›nmaktad›r. ‹fl
yapmayan, motorda manyetik
alan elde etmeye yarayan reaktif
ak›m; havai hatta, trafoda, flalterler ve kabloda gereksiz kay›plar
meydana getirir. Bu ifle yaramayan reaktif ak›m› yok ederek
santralde üretilen enerjiyi tafl›yan hatlar›n, trafolar›n kapasitesi
düflürülmüfl olacak; böylece, daha fazla kullan›c›ya ek bir yat›r›m yapmadan hizmet verilmifl
olacakt›r. Ayr›ca hem elektrik
üreticileri hem de elektrik tüketicileri aç›s›ndan flalter ve kesicilerin lüzumsuz yere büyük seçilmemesi sa¤lanm›fl, tesiste kullan›lan kablo kesitleri de küçülmüfl olacakt›r. Reaktif ak›m›n
santralden al›c›ya kadar tafl›nmas›, büyük bir ekonomik kay›p ve
hatlar›n kapasitesinde azalma
olarak görülmektedir. Bu sebeple, reaktif enerjinin santral yerine reaktif ak›m üreten cihaz›n
en yak›n yerinde yok edilmesi
veya azalt›lmas› gereklidir. ‹flte
bu reaktif enerjinin tersini üreterek yok etmesini veya azaltmas›n› sa¤layan ekipmana kondansatör (kapasitör), bu sisteme kompanzasyon sistemi, bu sistemin
ortaya ç›kard›¤› enerjiye ise kapasitif enerji denir.
Elektrik sistemi içerisindeki reaktif ak›m azalt›l›rsa;
• Enerji tafl›ma kapasitesi artacak
• Enerji iletim sistemlerinin elemanlar›n›n iletkenlerinin kesitleri azalacak
• Gerilim düflümlerini önlenecek
• Yüksek gerilim enerji nakil
hatlar›nda ve fabrikalar›n ana girifllerinde bulunan ak›m tafl›yan
hatlardaki flalterler ve kesiciler
büyük seçilmeyerek sistem en
verimli hale getirilecektir. Bu sebeple sistemlerdeki reaktif enerji olufltuklar› noktada yok edilerek veya düflürülerek (kompanzasyon) bu sorun giderilecektir.
Yeni Nesil Sessiz Tip 25Amp
Modüler Kontaktörler
Finder yeni nesil kontaktörler,
özel bobin ve mekanik kontak
devre dizayn› sayesinde, sessiz
çal›flma özelli¤ine sahiptir. Ta-
120
‹fl yapmayan, motorda
manyetik alan elde etmeye
yarayan reaktif ak›m; havai
hatta, trafoda, flalterler ve
kabloda gereksiz kay›plar
meydana getirir. Bu ifle
yaramayan reaktif ak›m›
yok ederek santralde
üretilen enerjiyi tafl›yan
hatlar›n, trafolar›n
kapasitesi düflürülmüfl
olacakt›r. Böylece, daha
fazla kullan›c›ya ek bir
yat›r›m yapmadan hizmet
verilmesi sa¤lanacakt›r.
mamen yeni nesil dizayn 22 serisi Finder kontaktörler, bilhassa
otel odalar›nda, hastanelerde,
kütüphanelerde, vb uygulamalarda avantaj sa¤lamaktad›r.
22 serisi Finder kontaktörler, 2
ve 4 kontakl› versiyonlar› ile ve
çok farkl› konfigürasyon seçenekleri ile piyasaya sürülmüfltür.
Konfigürasyon Seçenekleri
• 2 ve 4 normal aç›k kontakl›
(2NO veya 4NO)
• 2 normal kapal› kontakl›
(2NC)
• 1 normal aç›k ve 1 normal kapal› kontakl› (1NO + 1NC)
• 2 normal aç›k ve 2 normal kapal› kontakl› (2NO + 2NC)
• 3 normal aç›k kontakl› + 1
normal kapal› kontakl› (3NO +
1NC)
22 serisi Finder kontaktörler, 12
V’tan 230 V’a kadar de¤iflik gerilimlerde, AC veya DC olarak ve
35 mm raya montajl› flekilde çal›flmaya uygundur. Ayr›ca, 2 normal aç›k (2NO) veya 1 normal
aç›k ve 1 normal kapal› (1NO +
1NC) olarak, 2 farkl› harici kontak modülü aksesuar fleklinde
tüm kontaktör tiplerinde kullan›labilmektedir. Bu modüller, kolay monte edilebilmekte ve harici izleme veya süpervizyon
amaçl› olarak çözüm üretebilmektedirler. Yeni nesil Finder
kontaktörler, standart olarak mekanik indikatör ve LED ile beraber tedarik edilmektedir. Fakat
talep edildi¤i taktirde otomatik
aç-kapa özelli¤i isteyen uygulamalarda buna uygun bir seçici ile
beraber de sunulabilmektedir.
Aç›k Tip fialterler
Larsen & Toubro (L&T) yeni nesil devre kesici ailesinin üyesi
olan U-Power aç›k tip flalterler,
enerji verimlili¤ini art›ran, sa¤l›kl› ve güvenli çal›flmay› sa¤layan ak›ll› tasar›m› ile yenilikçi ve
optimum maliyetli uygulama
olanaklar› sunmaktad›r. Uzman
teknolojiye ve yüksek performans seviyelerine sahip, ölçüm
ve haberleflme fonksiyonlar› ile
donat›lm›fl U-Power aç›k tip flalterler, konfor ve güvenli¤in art›r›lm›fl oldu¤u çevre dostu çözümleri kullan›c›lar›n hizmetine
sunmaktad›r. Ürünler, boyut
avantajlar› ile de daha ekonomik
panolar, montaj s›ras›nda yüksek tasarruf ve böylece afl›r› kalibrasyon olmadan en düflük genel montaj maliyeti sa¤layabilmektedir. U-Power ACB serisi
aç›k tip flalterler, Larsen & Toubro Ltd EBG (Elektrik ve Elektronik Birimi)’nin uluslararas› olarak al›nm›fl 18 farkl› patente sahip ürünüdür. Bu patentler aras›nda ABD patent dairesinde
onayl› “devre kesicilerde ikincil
izoleli kontaklara sahip dizayn
sistemi” ve “çekmeceli devre kesiciler için rayl› sürme mekanizmas›nda yeni bir dizayn” yer almaktad›r. L&T U-Power aç›k tip
flalterler, 800 A’den 6.300 A’e kadar 3 farkl› gövdede ve 4 ayr›
kesme kapasitesinde imal edilmektedir. Ürünlerin KEMA, TILVA, CPRI, ERDA sertifikal›lar›,
CE iflaretli ve TSE belgesi mevcuttur.
• 1 nolu gövdede 800-2.000 A
aral›¤›nda 50 ve 65 kA k›sa devre kesme kapasitesinde
• 2 nolu gövdede 2.000-3.200 A
aral›¤›nda 65,80 ve 100 kA k›sa
devre kesme kapasitesinde
• 3 nolu gövdede 3.200-6.300 A
aral›¤›nda 80 ve 100 kA k›sa
devre kesme kapasitesinde üretilmektedir.
Bu serinin 3 kutuplu sabit tip d›fl›nda 4 kutuplu sabit ve çekme-
122
celi tipleri de mevcuttur. Açt›rma
üniteleri ise UNRS 1-UNRS 1,5
termik manyetik serisinden bafllay›p UNRS 2-UNRS 2,5 UNRS 3
serisi elektronik üniteler olarak
mevcuttur. UNRS 3 serisinde dijital ekran üzerinden faz, nötr,
toprak kaça¤› gibi ak›m de¤erleri, gerilim, aktif-reaktif güç de¤erleri, frekans, “Cos º” güç katsay›s› max demand de¤erlerini
görmek mümkündür. Ayr›ca d›flar›dan eklenebilen farkl› grup
rölelerle (güç modülü, voltaj modülü, dijital girifl-röle ç›k›fl, s›cakl›k art›fl› vb) Modbus RTU protokolüne uygun haberleflme, uzaktan izleme ve ayar imkân› sa¤lanarak otomasyona tam uyumlu
hale getirilmifltir. Aksesuar olarak
mevcut flalterler üzerine sipariflte
ya da daha sonra kolayca ilave
edilebilen, farkl› voltaj seçeneklerinde; motor, açma kapama
bobinleri, düflük gerilim bobini,
yard›mc› kontak ile 2 ya da 3
adet flalter aras› kullan›labilen
kablolu mekanik kilit sistemleri
de mevcuttur. Bu aksesuarlarla
gerekti¤inde flebeke-jeneratör
transfer sistemleri basit bir flekilde oluflturulabilmektedir.
Kompakt fialterler
DN serisi kompakt flalterler, tasar›m olarak Larsen & Toubro
(L&T) yeni nesil devre kesici ailesinin üyesi olan U-Power aç›k tip
flalterler ile benzer özellikler tafl›maktad›r. Ölçüm ve haberleflme fonksiyonlar›na sahip olan bu ürünler, sahip olduklar› boyut avantaj› sayesinde
daha ekonomik panolar, montaj s›ras›nda
yüksek tasarruf, ve böylece afl›r› kalibrasyon
olmadan en düflük genel montaj
maliyeti sa¤layabilmektedir. L&T
DN serisi kompakt flalterler, DN0,
DN2, DN3, DN4 serisi olarak 20
A’den 1.600 A’e kadar 4 farkl›
gövdede ve 3 farkl› kesme kapasitesinde imal edilmektedir.
Ürünler KEMA sertifikal›, CE iflaretli ve TSE belgelidir.
• DN0 serisinde 20-100 A aral›¤›nda ve 36 kA k›sa devre kesme kapasitesinde
• DN2 serisinde 63-250 A aral›¤›nda ve 36, 50 ve 70 kA k›sa
devre kesme kapasitesinde
• DN3 serisinde 125-630 A aral›¤›nda ve 36, 50 ve 70 kA k›sa
devre kesme kapasitesinde
• DN4 serisinde 800-1600 A aral›¤›nda ve 36, 50 ve 70 kA k›sa
devre kesme kapasitesinde üretilmektedir.
DN serisi kompakt flalterlerin
L&T’nun aç›k tip flalterlerinde oldu¤u gibi 4 kutuplu versiyonu
mevcuttur. Açt›rma üniteleri termik manyetik ve 2 farkl› (RCU
10 ve RC20 ) versiyonunda elektronik olarak bulunur. RC20 versiyonunda LCD ekran üzerinden
nötr, toprak kaça¤› gibi ak›m de¤erleri görülebilmektedir. RS485
port ile haberleflme sa¤lanabilmektedir. Modbus RTU protokolüne uygundur. Aksesuar olarak
farkl› voltaj seçeneklerinde; motor, açma kapama bobinleri, düflük gerilim bobini, yard›mc›
kontak ile mekanik kilit sistemleri, döner
kurma kolu da mevcuttur. Bu aksesuarlarla gerekti¤inde flebeke-jeneratör transfer
sistemleri basit bir flekilde
oluflturulabilmektedir.
DOSYA ENERJ‹ ÜRET‹M‹
OG Hücrelerin Tasar›m ve
Yap›sal Özellikleri
Ersin EL‹GÜL, Teknik Müdür
Elpa fialt
Elpa’n›n original dizayn›
olan hücreler, ekipmana
müdahale gerekti¤inde ve
bak›m s›ras›nda personelin
emniyetli bir flekilde
çal›flmas›n› sa¤layacak
flekilde tasarlan›yor. Söz
konusu bak›m ve
müdahalenin kolayca
yap›labildi¤i hücrelerin
ekipman›n yerinin rahatça
de¤ifltirilmesini sa¤layan
özellikleri bulunuyor. Söz
konusu sistemler, yüksek
seviyede iflletme ve servis
devaml›l›¤› olana¤› da
sunuyor.
124
Tüm sistem, nominal ak›m›na
uygun; bak›r baralar›, arabal› vakum veya SF6 kesicileri, dijital
koruma ve ölçü röleleri, ak›m ve
gerilim trafolar›, topraklama tertibat›n› ihtiva eden tamamen kapal› tip, kaynakl› yap›da, serbest
dikili, yere monteli sistemde önden ulafl›labilir ve benzer tip girifl – ç›k›fl ve ölçü hücrelerinden
meydana gelmektedir. Hücreler,
ilgili proje ve
devre diyagramlar› ile iflletme
fonksiyonlar›
göz önüne al›narak her biri bir
fonksiyonu yerine getirmek üzere donat›lan ve yan yana veya
s›rt s›rta gruplar halinde yerlefltirilebilen mekanik ve elektriksel
ba¤lant›lar ile bir bütün haline
getirilen belirli say›da fonksiyonel birimden oluflmaktad›r. Tüm
hücreler, Elpa‘n›n sistem garantisi alt›nda ve fabrikasyon imalat›
olarak üretilmektedir.
Orta gerilim hücreler, flu kriterleri sa¤lamaktad›r;
• Daha sonra soldan veya sa¤dan hücre ekleme olana¤›
• Kolay montaj
• Güvenli ve emniyetli kolay iflletme
• En az bak›m ihtiyac› gösterme
Herhangi bir bölme, içerisinde
oluflabilecek afl›r› bas›nç yükselmeleri ve d›flar›dan uygulanacak
mekanik darbelere karfl› hasar
görmeden dayanabilecek sa¤lam
bir yap›dad›r. Hücre içi bas›nc›n
iç ark veya baflka bir nedenle
artmas› durumunda iflletme personeli için bir tehlike yaratmayacak ve bas›nc› hücrenin üst taraf›na verecek flekilde her bölümde tahliye klepeleri vard›r. Hücre ön kap›s›n›n aç›lmamas› sa¤lanm›flt›r.
1. Muhafaza
Hücreler, A1 kalite 2,5 veya 3
mm kal›nl›¤›nda çelik saç levhalardan kaynakl› olarak imal edilmektedir. Hücrelerin arka ve üst
yüzeyleri, tamamen c›vatal› kapaklardan meydana gelmektedir. Her bir hücrenin her bölümüne yo¤unlaflmaya karfl› termostat taraf›ndan kontrol edilen
100 W gücünde ›s›t›c›lar monte
edilir. Kap› kapatma saçlar› muhafaza için öngörülen koruma
derecesini (IP4X) sa¤lamaktad›r.
Hücre ön kapaklar›nda oluflabilecek bas›nca mukavim kilitleme
düzene¤i ve mentefleler kullan›lacak; kapaklar özel anahtarla
aç›labilecek tarzda olacakt›r.
2. Bölümlendirme
Her bir hücrenin iç hacmi birbi-
Hücre içi bas›nc›n iç ark
veya baflka bir nedenle
artmas› durumunda iflletme
personeli için bir tehlike
yaratmayacak ve bas›nc›
hücrenin üst taraf›na
verecek flekilde her
bölümde tahliye klepeleri
vard›r.
rinden metal levhalarla ayr›lm›fl
afla¤›daki bölümlerden oluflmaktad›r.
2.1. Kesici bölümü
2.2. Kablo ba¤lant› bölümü
2.3. Bara bölümü
2.4. Röle ve kumanda kontrol
Bölümü
Arabal› kesici bölmesinin önünde özel anahtarla aç›labilir hücre
kap›s› vard›r ve kesici arabas›,
hücre kap›s› aç›kken ileri geri
hareket ettirilebilir. Kesici bölümü, bara bölümü ve kablo ba¤lant› bölümü aras›ndaki metal
levhalar›n üzerinde hareketli
kontaklar›n (arabal› kesici üzerindeki difli kontaklar ) girifl için
öngörülen geçit kovanlar› (Bushing) olacakt›r.
Kesici bölümünde, kesicinin mekanik sürülmesi ile aç›lan veya
kapanan otomatik metal klapeler bulunur. Bu metal levhalardan üretilen klapeler, kesicinin
hareketi ile yönlenen, içeri sürüldü¤ünde aç›lan, geri çekildi¤inde otomatik olarak kapanan
(shutter) kapama düzene¤ine
haizdir ve gerekti¤inde asma kilit ile kilitlenebilir özelliktedir.
Kesici Bölmesi
Bu bölüm; kesici arabas› , vakum veya SF6 tip kesiciyi ve iflletimine iliflkin tüm yard›mc›
ekipmanlar› içermektedir. Bu
bölümde;
• Kesici arabas›
• Vakum veya SF6 tip kesici
• Kesici yerine sokulup ç›kar›l›rken aç›l›p kapanan ve bara bölümü ile kablo ba¤lant› bölümünü kesici bölümünden ay›ran
metal klape sistemi
12 kV Gerilim Seviyesi
Standart Hücre
En
900 mm
Yükseklik
2200 mm
Genifllik
1750 mm
Gerilim Trafolu ve Sigortal› Hücre
En
Yükseklik
900 mm
2200 mm
Genifllik
2000 mm
36kV Gerilim Seviyesi
Standart Hücre
En
1600 mm
Yükseklik
2600 mm
Genifllik
2750 mm
Gerilim Trafolu ve Sigortal› Hücre
En
Yükseklik
1600 mm
2600 mm
Genifllik
2750 mm
125
• Kontrol ve kumanda için soket fifl sistemi
• Kesici ile topraklama ay›r›c›s›
aras› mekanik ve elektrikli kilitleme düzene¤i
• Kesici kutuplar›na ba¤lanan
bak›r baralar› ve üzerindeki 1250
A veya 2500 A‘lik silindirik yap›da difli kontaklar bulunmaktad›r.
Devre kesici tipi, ifllemi ve anma
de¤erleri müflteri taraf›ndan
onaylanm›fl tek hat flemas›na uygundur. Kesicinin girifl ve ç›k›fla
ait hareketli kontaklar›, düflük
kontak direnci ve iyi havaland›rma sa¤lamaya yönelik olarak
gümüfl kaplama, yayla s›kmal›,
silindirik yap›da ve kendi ekseni
etraf›nda dönebilen yap›dad›r.
Ayn› anma de¤erindeki devre
kesici arabalar›, kendi aralar›nda
de¤ifltirilebilir yap›dad›r. Tüm
kesiciler, tip testi kendi imalatç›lar› taraf›ndan yap›lm›fl vakum /
SF6 teknolojisinde, hareketli
parçalar› bak›ms›z, d›fl ortama
karfl› tamamen kapal› ve korumal›, iflletme bak›m›ndan emniyetli, çok h›zl› yeniden kapamaya uygundur. Kesicilerin kapama yay›, motor kurmal› ve ba¤›ms›z manuel operasyona imkan tan›r. Devre kesici yay kurma göstergesi, mekanik olarak
çal›flan devre kesicinin anahtarlama durumunu gösteren bir cihaza ve mekanik operasyon sayac›na sahiptir. Devre kesici arabas›n›n iflletme pozisyonu ve
test pozisyonunu gösteren mekanik gösterge düzene¤i bulunmaktad›r. Kesici arabas›, flu konumlar› sa¤lamaktad›r;
‹flletme Konumu
Ana ve yard›mc› devreler, karfl›l›klar› ile irtibatl› durumda ve ke-
126
sici enerjilenebilir, kesici arabas›
hücre topraklama sistemine ba¤l› durumdad›r.
Test Konumu
Ana devreler ayr›lm›fl ancak yard›mc› devreler (fifl-soket sistemi)
ba¤l› durumdad›r. ‹zole pozisyonundaki kesici, tamamen hücre
içindeki kesici bölümünde bulunur ve ana devredeki metal klapeler (Shutter) kapal›d›r. Bu pozisyonda kesici ile ilgili her türlü
açma-kapama ifllemi yap›labilir.
D›flar›da Konumu
Ana ve yard›mc› devreler ayr›lm›fl , kesici hücre içerisinden d›flar›ya ç›kart›lm›flt›r. Kesici arabas› hücre d›fl›nda iki sabit iki döner tekerlek yard›m› ile istenilen
pozisyonda hareket ettirilebilir.
Her bir devre kesicide flu ekipmanlar bulunmaktad›r;
• Açma bobini
• Kapama bobini
• Kapama bobiniyle tekrar kapamaya uygun motor tahrik mekanizmas›
• 46 veya 64 kutuplu fifl – soket
ba¤lant› sistemi
• Açma kapama sayac›
• Kesici yard›mc› kontaklar›
Kesici arabas› iflletme veya test
konumunda, kesici aç›k iken
hücre ile mekanik kilit tertibat›
çözük, kesici kapal› iken kesiciden alaca¤› mekanik ihbar vas›tas›yla hücre ile mekanik irtibat›
ba¤l›d›r.
Kablo Ba¤lant› Bölmesi
Kesici bölümü ile bara bölümünden metal veya izole levhalarla ayr›lm›fl olan bu bölümde
afla¤›daki ekipmanlar bulunur.
• Yard›mc› kontakl› topraklama
tertibat›
• Ak›m trafolar›
• Gerilim trafolar›
• Kapasitif gerilim bölücü izolatörler
• Kablo ba¤lant› terminalleri
Bu bölümde ulafl›m ana gövdeye c›vatalarla ba¤lanm›fl ön ve
arka plakalar›n ç›kar›lmas›yla
mümkün olabilecek, alt bölümü
tamamen kapal›, kablo girifline
uygun delikler aç›lm›flt›r. Arka
kapatma kapaklar›n› yetkili teknik elemanlar haricinde açmak
teklikeli ve yasakt›r.
E¤er bu bölüme müdahale ihtiyac› varsa tesisteki yetkili teknik
eleman›n bilgisi ve gözetiminde
gerekli tüm uyar› ve tedbirler yap›ld›ktan sonra iflleme bafllanmal›d›r. Topraklama ay›r›c›s› sabit tip, el ile kurmal› ve hücrenin
k›sa devre dayan›m ak›m›na eflit
de¤erde k›sa devre üzerine kapatabilme özelli¤ine haizdir.
Topraklama ay›r›c›s›n›n konum
göstergesi, do¤rudan topraklama ay›r›c›s›n›n ana mili üzerinden al›nan bilgi ile hücre ön yüzünde görülebilir. Topraklama
ay›r›c›s›n›n devreye al›nmas›
hücrenin önünden bir kurma
kolu vas›tas›yla yap›l›r.
Ak›m trafolar›, IEC 60185 ‘a uygundur. ‹htiyaca uygun flekilde
ve tek hat flemalar›nda belirtilen
de¤er ve oranlardad›r. Girifl / ç›k›fl devre kesicili hücrelerde bulunan gerilim trafolar›, sabit tip
montajl› ve kablo ba¤lant› bölümünde olabildi¤i gibi bara bölümünde de olabilir. Bu durumda,
gerilim trafolar›n›n primer tara-
f›nda sigorta kullan›lmayabilir.
Gerilim trafolar›n›n sekonder taraflar› sigorta ile korunur. Ölçü
hücrelerinde kullan›lan gerilim
trafolar›, arabal› tipte olacak ve
primer ak›m s›n›rlama sigortalar›
ile donat›lm›flt›r. Gerilim trafosu
arabas› geri çekilip test pozisyonuna getirildinde uçlar› izole etmek için klapeler kapan›r.
Bara Bölümü
Bara bölümü, hücrenin üst bölümünde, metal ay›r›mla di¤er bölümlerden ayr›lm›fl olup epoxy
reçine izolatörlerle desteklenmifl
3 adet tek faz dikdörtgen kesitli
elektrolitik bak›r baray› ve devre
kesicisine ba¤lant›y› içermektedir. Baralar, 3 fazl› olacak ve
tüm dinamik, termik, ve dielektrik mukavemetlere karfl› dayanacak de¤erlerde olacakt›r. Baralar; kat› çekilmifl, yüksek iletkenlik katsay›l› (min. 58) elektrolitik bak›rdan mamuldür. Ana
baralar ile tali baralar aras› ba¤lant›lar, DIN normlar›na uygundur. Baralar ve tali ba¤lant› için
anma k›sa devre ak›m› sonucu
oluflan termik ve manyetik kuvvetlere dayanacak flekilde yeterli destekleme ve sa¤lamlaflt›rma
sa¤lanm›flt›r. Bara sistemi hücrelerin her iki taraf›ndan genifllemeye müsaittir. Tüm bara uçlar›
genifllemeye imkan sa¤lamas›
için herhangi bir tadilata gerek
olmadan birlefltirilebilen yap›dad›r. Bara bölmesinde yal›t›m hava ile sa¤lanm›flt›r. ‹stek üzerine
›s› ile büzüflebilen makaron kullan›larak izoleli bara sistemi de
yap›labilir.
Kumanda ve Röle Bölmesi
Bu bölüm, hücrenin ön üst bölümünde bulunur ve tamamen ka-
128
pal›, müstakil yap›dad›r. Proje
gereçlerine uygun tüm malzeme
gerekli ba¤lant›lar› yap›lm›fl,
ba¤lant› iletkenleri ve terminaller uygun bir flekilde iflaretlenmifl ve standartlarda belirtilen
renklerle kodland›r›lm›fl vaziyettedir. Dijital tip koruma röleleri,
ölçü aletleri, sayaçlar, sinyal
lambalar›, butonlar, ›fl›kl› ar›za
ihbar tablolar› pako flalterleri
hücrenin ön yüzünde ve hücre
kapal› iken yer seviyesinden kolayca görülebilecek ve kumanda
edilebilir seviyededir. Alçak gerilim bölümüne sistem gerilim
alt›nda iken eriflilebilir. Hücreler
aras› yard›mc› kablo ba¤lant›lar›n› ihtiva eden bir kablo kanal›
vard›r.
lanm›flt›r. Topraklama bak›r›
kablo ba¤lant› bölümünden kesici bölümüne hücre içi koruma
derecesini bozmadan geçip ve
kesici arabas› üzerindeki lale biçimi difli kontakla birleflerek topraklama irtibat› sa¤lanm›flt›r.
Koruma Derecesi
Orta gerilim hücreleri, DIN VDE
0670 part 6, IEC 60259 ve IEC
60298 standartlar›na uygun olarak afla¤›da belirtilen koruma s›n›flar›na haizdir.
• Kap›lar kapal›yken: IP4X ve
IP50
• Kesici bölümü kap›s› aç›kken:
IP3X
‹flletme Güvenli¤i ve Kilitlemeler
‹flletme anahtarlar›, yerlerine ancak gerekli kilitleme koflullar›n›n
sa¤lanmas› halinde yerlefltirililebilir. Aksi halde anahtarlar›n yerlerine oturmas›n› sa¤layan metal
perdeler aç›lmaz. Bu perdeler,
kilitleme mekanizmalar›n›n gereksiz yere zorlanmas›n› önleyecek flekilde dizayn edilmifltir.
Kesici arabas›, özel anahtar ve
tak›m gereksinimi olmadan tüm
kilitlemeleri çözüldükten sonra
hücre d›fl›na ç›kart›labilir. Kesici
arabas›n›n üst bölümünde bir
gözetleme penceresi bulunur ve
bu pencere iç ark oluflumundaki
bas›nca dayan›kl›d›r. Kesici arabas›, afla¤›da belirtilen mekanik
kilitleme flartlar›n› yerine getirmektedir;
• Kesici kapal› konumdayken;
kesici arabas›n›n test pozisyonundan, iflletme pozisyonuna
sürülmesi veya iflletme pozisyonundan test pozisyonuna geri
çekilmesini önleyen kilitleme
• Kesici arabas› ara konumda
iken yani test pozisyonu ile ifllet-
130
me pozisyonu aras›nda bir yerde
kesicinin kapat›lmas›n› engelleyen kilitleme
• Topraklama ay›r›c›s› kapal›
iken kesicinin iflletme pozisyonuna al›nmas›n› veya kesici iflletme pozisyonundayken topraklama ay›r›c›s›n›n kapanmas›n› önleyen kilitleme
• Kesici arabas› iflletme pozisyonundayken yard›mc› devre fifl –
soket sisteminin ç›kar›labilmesini önleyen kilitleme
• Yard›mc› devre fifl-soket sistemi tak›lmadan kesici arabas›n›n
içeri sürülmesini engelleyen kilitleme
• Yard›mc› devre fifl soket sistemi kilitlemesini çözmeden kesici
arabas›n›n d›flar› ç›kabilmesini
engelleyen kilitleme
Topraklama
Hücrenin ana gövdesi ve tüm
ak›m tafl›mayan metal aksamlar
topraklama için özel olarak kullan›lan bak›rdan yap›lm›fl ve 150
mm2 kesitten az olmayan uygun
bir topraklama baras› ile toprak-
Korozyona Karfl› Önlem ve
Boyama
Orta gerilim hücrelerinde kullan›lan her türlü malzeme; c›vata,
pul, yayl› pul, somun, kilitleme
parçalar› vs, paslanmaya ve korozyona karfl› mukavim metalden yap›lm›fl ve sar› renkte elektro galvanizlidir. Boyanacak olan
metal parçalar›n› ve hücrenin iç
ve d›fl k›s›mlar›ndaki pas, kaynak çapaklar› temizlenir, sivri
kenarlar tafllan›r, metal yüzey
üzerindeki çizikler z›mparalanarak düzeltilirler. Sac üzerindeki
ya¤ alma ifllemleri için özel olarak üretilmifl temizleme ve fosfatlama malzemesi kullan›l›r. Daha sonra toz boya kabinlerinde
her taraf› toz boya ile standart
renk olan RAL 7032 renginde
elektrostatik yöntem ile boyan›r.
Toz boya kaplanm›fl parçalar,
boya f›r›n›nda 200 °C’de ortalama 30 dakika f›r›nlanarak boyan›n sertleflmesi sa¤lan›r. Boya
kal›nl›¤›, aksi flartnamelerde belirtilmedikçe ortalama 80 mikrondur.
DOSYA ENERJ‹ ÜRET‹M‹
Aeroderivatif
Gaz Türbinleri
GE Power & Water
GE’nin aeroderivatif gaz
türbinleri, 13 ila 100 MW
aras› enerji üretimini,
yüksek verim ve çal›flma
esnekli¤i ile birlefltirerek
endüstride genifl kitlelere
ulaflmay› baflarm›fl ve 96
milyon saatin üstünde
toplam çal›flma saatine
kavuflmufltur.
132
GE Power & Water’›n Aeroderivatif Gaz Türbinleri Bölümü, endüstriyel ve elektrik üretimi uygulamalar›nda kullan›lan aeroder›vatif gaz türbini setlerinin tedarikçisidir; ayn› zamanda aeroderivatif gaz türbin hizmeti sa¤lay›c›lar›ndand›r.
GE’nin uçak motoru teknolojisi
üzerindeki Ar-Ge çal›flmalar›na
yapt›¤› yat›r›mlar, LM gaz türbinleri serisinin teknoloji, performans, çal›flma esnekli¤i ve müflteriye katt›¤› de¤er aç›s›ndan lider konumunu korumas›n› sa¤lar.
GE’nin aeroderivatif gaz türbinleri, 13 ila 100 MW aras› enerji
üretimini, yüksek verim ve çal›flma esnekli¤i ile birlefltirerek endüstride genifl kitlelere ulaflmay›
baflarm›fl ve 96 milyon saatin üstünde toplam çal›flma saatine kavuflmufltur.
GE aeroderivatif gaz türbinleri
ürün serisi; ecomagination onayl› LMS100* (100 MW, basit çevirimde yüzde 44 ve kombine çevirimde yüzde 54’e ulaflan ve-
LM6000, ileri emisyon
teknolojisi, çal›flma
esnekli¤i ve çeflitli yak›t
kullan›m› ile tüm enerji
kullan›c›lar›na hizmet etme
özelli¤ine sahiptir.
rimlilik), LM2500 (18-35 MW, basit çevirimde yüzde 39, kombine
çevirimde yüzde 50’ye kadar ve-
rimlilik) ve LM6000 gaz türbini
modellerini içerir.
Ecomagination Onayl› LM6000
LM6000, ileri emisyon teknolojisi, çal›flma esnekli¤i ve çeflitli yak›t kullan›m› ile tüm enerji kullan›c›lar›na hizmet etme özelli¤ine
sahiptir.
GE, Ocak 2011'de 20 milyon faaliyet saatini aflk›n bir deneyime
sahip LM6000 gaz türbinlerinin
binincisini sevk etmifltir.
• LM6000, basit cevirimde yüzde
42, kombine çevirimde yüzde
55’e varan verimlilik ve kombine
çevirimde 60 – 250 MW kapasiteli enerji üretim tesisleri için
ideal bir aeroderivatif gaz türbinidir.
• LM6000PF, kat› NOx gerekliliklerini karfl›lamak amac›yla sergiledi¤i emisyon ilerlemeleri için
2010’da ecomagination onay› alm›flt›r.
• 15ppm NOx kuru düflük emisyon, su tüketmeyen
• H›zl› devreye girme, 10 dakika
içinde maksimum güce ulaflma
özelli¤ine sahiptir.
• Kompakt boyut, befl dönümden bile küçük bir alana kurulabilir.
• Yüzde 99 güvenilirlik ve yüzde 98 emre amadelik sergilemifltir.
• Kombine çevrim ve kojenerasyon uygulamalar› için s›n›f›n›n
en verimli LM ünitesidir.
• Eflsiz çal›flma esnekli¤i, çeflitli
yak›t kullan›m› ve kan›tlanm›fl
ileri emisyon teknolojisine sahiptir.
• Hafif, modüler tasar›m – kolayca korunur ve tafl›n›r.
134
DOSYA ENERJ‹ ÜRET‹M‹
AG ve OG Panolar›na Yönelik
Çözümler
Serhat YANIBOL, Ürün Müdürü
Emas Afi
AG bölmesi, hücre tipine
uygun olarak kullan›lan
sinyal lambalar›, butonlar,
koruma röleleri, yard›mc›
röleler, ölçü aletleri ve
bunlar›n yard›mc›
donan›mlar›n›n tesis edildi¤i
bölmedir. Mekanizma
bölmesi ise hücre içerisinde
kullan›lan yük ay›r›c›, gazl›
ay›r›c›, kesici ve
topraklay›c› gibi devre
elemanlar›n›n mekanik
tahriklerinin ve birbiri ile
olan mekanik kilitlemelerin
gerçeklefltirildi¤i k›s›md›r.
136
Emas’›n elektroteknik ürünler
grubunda; kumanda butonlar›,
sinyal lambalar›, kumanda kutular›, pedallar, s›n›r flalterler, motor koruma flalterleri, mini, mikro ve buton sviçler, mandall›
anahtarlar, seviye kontrol cihazlar›, endüstriyel röleler, analog
ve dijital zaman röleleri, dijital
panelmetreler, röle soketleri ve
benzeri parçalar yer almaktad›r.
Firma, otomotiv sanayi alan›nda,
baflta ana üretici firmalara oriji-
nal yedek parça olmak üzere
marfl kontak anahtarlar›, far kontak anahtarlar›, sinyal ve flaflör
anahtarlar›, vites ve fren otomatikleri ve korna dü¤meleri gibi
parçalar imal etmektedir.
Emas, orta ve alçak gerilim panolar›na yönelik de çok çeflitli
çözümler ve ürünler sunmaktad›r. AG bölmesi, hücre tipine
Emas, ISO 9001:2008,
TSE, TSEK, UL, CSA, VDE,
GOST ve CE belgelerine
sahip olup, üretim
aflamas›nda kulland›¤› her
türlü malzeme için kalite
kontrol ünitesinin devrede
oldu¤u bir sisteme sahiptir.
uygun olarak kullan›lan sinyal
lambalar›, butonlar, koruma röleleri, yard›mc› röleler, ölçü aletleri ve bunlar›n yard›mc› donan›mlar›n›n tesis edildi¤i bölmedir. Mekanizma bölmesi ise hücre içerisinde kullan›lan yük ay›r›c›, gazl› ay›r›c›, kesici ve topraklay›c› gibi devre elemanlar›n›n mekanik tahriklerinin ve birbiri ile olan mekanik kilitlemelerin gerçeklefltirildi¤i bölmedir.
Bu bölmelerde güvenli¤in sa¤lanmas› için kilitleme düzenekleri TEDAfi MYD’de istenen tüm
138
kilitlemeleri sa¤layacak flekilde
imal edilir. Emas’›n müflterilerine
sundu¤u çözümler aras›nda kumanda butonlar›, s›n›r flalterler,
pako flalterler, kutular-pedallar,
endüstriyel röleler, ray tipi koruma ve kontrol röleleri, asal sviçler, sinyaller ile endüstriyel fiflprizler yer almaktad›r.
Standartlar, Belgeler ve
Sertifikalar
Emas, ISO 9001:2008,
TSE,
TSEK, UL, CSA, VDE, GOST ve
CE belgelerine sahip olup, üre-
tim aflamas›nda kulland›¤› her
türlü malzeme için kalite kontrol
ünitesinin devrede oldu¤u bir
sistem kullanmaktad›r. Kullan›c›lar›n öncelikle yerli üretim yapan firmalar› inceleyip, bu firmalardan tedarik yoluna gitmesi,
Türkiye’nin
kalk›nmas›nda
önemli bir rol oynamaktad›r.
DOSYA ENERJ‹ ÜRET‹M‹
Tek Yönde Enerji Ölçümü
Yapabilen Analizör Serisi
Gülboy Mühendislik
AG flebekelerin elektriksel
parametrelerinin ölçümünde
kullan›lan Diris A20, tek
yönde enerji ölçümü
yapabiliyor. Cihaz›n
haberleflme özellikleri de
bulunuyor.
Bir fazl›, iki fazl› ve üç fazl›
devrelerde alçak gerilim ve
orta gerilim tesislerinde
kullan›lan birçok elektriksel
parametreyi ölçme
yetene¤ine sahip bir cihaz
olan Diris A40 ise sayaç
ifllevini de yerine
getirebiliyor.
De¤iflen ihtiyaçlar ve elektrik tesislerinin gün geçtikçe daha karmafl›k yap›ya bürünmesi, yeni
ürünlerin ortaya ç›k›fl›n› h›zland›rm›flt›r. 15 y›l› aflk›n deneyimiyle Socomec, enerji ölçüm ve
izleme alan›ndaki ürünlerine
h›zla yenilerini eklemektedir.
Yüzlerce kullan›c›s› olan Socomec, sistem entegratörleri, panocular, fabrika ve bina iflletmecilerine yeni Diris serisi ile iflletme bak›m masraflar›n› azaltma
ve enerji giderlerini kontrol alt›na alma sürecinde büyük kolayl›klar sunmaktad›r.
Socomec Diris A10/A20/A40
(IEC 61557-12'ye uygun)
Gülboy Mühendislik, basit uygulamalar için Diris A20 ( alçak gerilim ) ve daha geliflmifl uygulamalar için Diris A40 (alçak gerilim ve orta gerilim ) olmak üzere 2 ana ürün grubuyla piyasada
yer almaktad›r. 2009 y›l› içinde
Diris A10 ray tipi analizörler ve
A60 güç ve enerji kalitesi analizörleri de bu ürün ailesine kat›lm›flt›r.
Diris A20 Enerji Analizörü
Diris A20, AG flebekelerin elektriksel parametrelerinin ölçümünde kullan›lan, tek yönde
enerji ölçümü yapabilen ve haberleflme özelliklerine sahip bir
cihazd›r. LCD ekranda 3 ölçüm
ayn› anda görüntülenebilir. Arka
ayd›nlatma gerilim var oldu¤unda, ak›m var oldu¤unda ya da
yard›mc› gerilim uyguland›¤›nda
çal›flacak flekilde ayarlanabilir.
Her faz›n ak›m› ve nötr ak›m› ölçümü (I1, I2, I3, In ), faz/faz ve
faz/nötr gerilimleri, her faz için
ve toplam aktif P, reaktif Q ve
görünen (S) güç, her faz için ve
toplam güç faktörü PF (L/C) ve
140
frekans F ölçülür. Cihaz ayr›ca
ak›m ve gerilim THD ölçümü
yapmaktad›r. JBUS/MODBUS®
protokolü ile (en fazla 38.400
baud’a kadar RTU modunda 3, 6
ve 16 fonksiyonlar› kullanarak)
ve 3 telli (+, - ve toprak) RS485
hatt› üzerinden izleme ve konfigürasyon yap›labilir.
Diris A20 ‹çin Kullan›labilecek
Tak/Kullan Modüller
Modül 1: Enerji için pals ç›k›fl
modülü
Modül 2: RS485 MODBUS RTU
modülü
Socomec; sistem
entegratörleri, panocular,
fabrika ve bina
iflletmecilerine yeni Diris
serisi ile iflletme bak›m
masraflar›n› azaltma ve
enerji giderlerini kontrol
alt›na alma sürecinde
büyük kolayl›klar
sunmaktad›r.
Diris A40 fiebeke Analizörü
Diris A40 bir fazl›, iki fazl› ve
üç fazl› devrelerde alçak gerilim ve orta gerilim tesislerinde
kullan›lan birçok elektriksel parametreyi ölçme yetene¤ine sahip, ayn› zamanda sayaç ifllevini de yerine getiren pano tipi
flebeke analizörüdür.
Ölçülen de¤erlerin tamam› ve
cihaz›n ayarlar›, ekran› üzerinden izlenebilir. ‹stendi¤inde 4
kadranda enerji ölçümü yapabilen, ak›m ve gerilim harmoniklerini gösterebilen, alt/üst eflik de¤erlerini izleyebilen ve haberlefl-
me özelliklerine sahip bir
cihazd›r. Her faz için ve toplam
ak›m (I1, I2, I3 ve IN), faz/faz
ve faz/nötr gerilimleri, her faz
için ve toplam aktif P (+/-), reaktif Q (+/-) ve görünen S güç, her
faz için ve toplam güç faktörü
PF (L/C) ve F-frekans ölçülür.
Cihaz, 63. dereceye kadar THD
ölçümü yapmakta; ayn› zamanda gerilim ve ak›m harmonik de¤erlerini detayl› olarak ölçmektedir.
Diris A40 ‹çin Kullan›labilecek
Tak/Kullan Modüller
Modül 1: Pals ç›k›fl [2 adet aktif,
reaktif veya görünen enerjiye
142
oranl› ayarlanabilir pals ç›k›fl
(+/-kWh, +/-kVArh, kVAh)]
Modül 2: RS 485 MODBUS RTU
haberleflme [RS485 üzerinden 2
veya 3 telli, MODBUS RTU protokolü ile maks. 38400 baud h›zda haberleflme]
Modül 3: RS485 PROFIBUS DP
haberleflme [RS485 üzerinden
PROFIBUS DP protokolü ile
maks. 12 Mbaud h›zda haberleflme]
Modül 4: Ethernet haberleflme
[TCP üzerinde Modbus RTU protokolü ile ethernet haberleflme]
Modül 5: S›cakl›k modülü [Harici PT100 s›cakl›k sensörü girifl
ve ortam s›cakl›¤› ölçümü]
Modül 6: Analog ç›k›fl [3I, In,
3U, ™P, ™Q, ™S, ™cos º, F de¤erlerine ayarlanabilen 2 adet
analog ç›k›fl]
Modül 7: Alarm veya kontrol/kumanda modülü [Pals say›c› veya konum sinyali için 2
girifl, alarm izleme veya kumanda için 2 ç›k›fl. ‹zleme amaçl›
kullan›ld›¤›nda 3I, In, 3U, +/™P, +/-™Q, +/-™S, THD I, THD
In, THD U de¤erlerinden herhangi biri için eflik de¤eri, gecikme ve hizteresis ayar› yap›labilir]
Modül 8: Bellek modülü zaman
etiketli olarak geçmifl de¤erleri
ve olaylar› saklamaktad›r.
DOSYA ENERJ‹ ÜRET‹M‹
Hayat Kimya Ka¤›t Fabrikas›
Kojenerasyon Sistemi
Lütfü AYDIN, Ka¤›t Fabrikas› Direktörü
Muammer T‹MUR, Ka¤›t Proje Koordinatörü
Hayat Kimya
Hayat Kimya bünyesinde
bulunan ka¤›t fabrikas›nda
kullan›lan kojenerasyon
sisteminde daha önce
denenmemifl birçok yenilik
gerçeklefltirildi.
Böylece, 1 ton ka¤›t üretmek
için gereken 3.000-3.300
kW’l›k enerji 2.300 kW’ya
düflürüldü. Bu sayede de
fabrikan›n enerji
maliyetlerinin di¤er
iflletmelerin yüzde 50-60
afla¤›s›na çekilmesi
sa¤land›. Y›lbafl›nda devreye
al›nan ikinci sistem ise
mevcut kojenerasyondan
daha yüksek verimlilik
de¤erlerine ulaflt›.
144
Sistemin Kurulum Süreci ve
Yaflanan Sorunlar
Sektörde kullan›lan ka¤›t makinelerinde 1 ton ka¤›t üretmek
için yaklafl›k 3.000-3 300 kW’l›k
enerji harcanmaktad›r. 3 000
kW’›n 1.150 kW’› elektrik enerjisi, geri kalan 1.850 kW’› ›s› enerjisidir. Söz konusu enerjinin 850
kW’› buhar, 1.000 kW’› ise do¤algaz yakarak kurutmada kullan›lmaktad›r. ‹lk ka¤›t makinesinin projelendirme toplant›lar› s›ras›nda, yap›lacak makinenin
daha az enerji tüketmesi ve rekabetçi olmas› gerekti¤i yönünde fikir birli¤ine var›ld›. Toplant›n›n gerçeklefltirildi¤i ekibin içerisinde yer alan Ahmet Ifl›klar,
y›llar önce Kastamonu Entegre’de MDF kurutmada bir teknoloji kullanmaktayd›. Bu sistemde
öncelikle bir do¤algaz türbini
al›nm›fl, burada gaz yak›larak
elektrik üretilmifl ve bu süreçte
a盤a ç›kan egsozt gaz›ndan buhar üretilmifltir. Artan egsozt gaz› ile de MDF kurutulmufltur.
Sistem 1990’l› y›llar›n bafl›nda
devreye al›nm›fl ve o zaman›n
flartlar›nda MDF sektöründe 盤›r
açm›flt›r. Söz konusu proses hayata geçirilirken makine tedarik-
çisi sorumluluk kabul etmemifl
ve projenin uygulanmamas›n›
önermifltir. Ancak netice çok iyi
olunca sektör dergilerinde a¤aç
sanayiinde yeni konsept diye
lanse edilmifltir. Bundan sonra
Kastamonu Entegre bünyesinde
yap›lan bütün tesislerde bu sistem kullan›lm›flt›r. Bu projenin
bir benzeri de ka¤›t tesisinde uygulanm›flt›r. Proje ilk defa hayata geçirilen bir fley oldu¤u için
daha önceden kurulmufl ve çal›flan bir sistemi inceleme flans› olmam›flt›r. Bu projenin en büyük
riski 500 derecelik ›s›y› ka¤›da
verme sürecidir. Çünkü, ciddi
yang›n riski bulunmaktad›r ve
makine zarar görebilir. Bunun
d›fl›nda ka¤›t ve enerji üreten 2
ayr› ekipman›n nas›l haberlefltirilece¤i; birinin durmas› halinde
di¤erine ne olaca¤›; ka¤›t üretenin ihtiyaç duydu¤u enerjinin
di¤er makine taraf›ndan karfl›lanamamas› veya ihtiyaç duyulandan fazla enerjinin ne yap›laca¤›
ile ilgili birçok soru iflareti vard›.
Zamana karfl› yap›lan yar›flta,
makine imalatç›s› ile birlikte
projelendirme yap›ld›. Türbinler
al›nd› ve montaj yap›ld›. ‹lk
etapta
türbinler
devreye
al›nmadan, konvansiyonel sistemde bir, bir buçuk ay çal›fl›ld›.
Sonuçta ton bafl›na 3.000-3.100
kW enerji harcand›¤› görüldü.
Bu süre zarf›nda da sürekli olarak kontrol ve denemeler yap›ld›. 2 ay sonra gaz, ilk kez ka¤›t
makinesine al›nmaya baflland›¤›nda bu rakam› 2.300 kW’ye
düflürüldü. S›cak hava ile kurutma bafllay›nca da do¤al olarak
gaz kullan›m oranlar› düfltü.
Böylece ton bafl›na kullan›lan
enerji maliyeti afla¤›ya çekildi.
Normal bir sistemde ton bafl›na
3.100-3.300 kW harcan›rken ka¤›t fabrikas›nda 2.300 kW harcanmaktad›r. Türbinde elde edilen fazla elektrik enerjisi ise flebekeye sat›lmaktad›r. Bu suretle
dolar olarak ton bafl›na rakiplere göre yüzde 50-60 avantajl›
konuma gelinmektedir. Söz ko-
146
Hayat Kimya’ya ait ka¤›t
fabrikas›, ton ka¤›t için en
az su tüketen flirketler
s›ralamas›nda Avrupa’da
üçüncü; en az enerji ile
ka¤›t üreten tesisler
s›ralamas›nda ise ikinci
s›radad›r.
nusu proje, uluslararas› seminerlerde kat›l›mc›lara aktar›lm›flt›r. Avrupa’n›n en büyük ka¤›t
üreticileri, kojenerasyon sistemini nicelemek için fabrikay› ziyaret etmifltir. Yabanc›lar›n bu sistemi kurmaya çekinmesinin temel nedeni sistemin mant›¤›d›r.
Yabanc›lar›n ç›kan sorunlar›n
nas›l çözülece¤i ile ilgili bir görüflleri bulunmamaktad›r. Klasik
sistemde buhar üretmek için gaz
türbininden elektrik elde edilir.
A盤a ç›kan s›cak hava ise buhar
elde etmek için kullan›l›r. Ka¤›t
kurutmada kullan›lacak s›cak
havada brulörler devreye girmektedir. Yabanc›lar, türbin ç›k›fl›ndaki egsozt gaz› kalitesi ile
brulör ç›k›fl›ndaki egsozt gaz›
kalitesinin birbirini tutmamas›ndan endifle etmektedir. Söz konusu sorun, ka¤›d›n kurutma esnas›nda hafllanmas›na veya beyazl›¤›n›n düflmesine neden olabilmektedir.
Yeni Sistemin Çal›flma
Prensibi
‹kinci fabrikada tecrübeler ›fl›¤›nda ayn› sistemin daha da geliflmifli uygulanm›flt›r. Bu sistemde
türbine do¤algaz verilmektedir.
Do¤algaz türbinde yanmakta ve
7.5 MW elektrik üretilmektedir.
Bu elektri¤in karfl›l›¤› olarak da
15 MW s›cak hava ortaya ç›kmaktad›r. 7.5 MW elektrik fabrikada kullan›lmaktad›r. 15 MW
s›cak havay› ise normal konvansiyonel sistemlerde kazana gitmekte ve orada buhar üretilmektedir. O buhardan ise buhar
türbiniyle elektrik üretilir ya da
bu buhar proseste kullan›l›r. Yeni sistemde ise 7.5 MW’lik türbinin egsoztundan ç›kan 500 derecelik 15 MW s›cak hava, bir kanal vas›tas›yla ka¤›t makinesine
verilerek kurutma ifllemi yap›l›r.
Buradan 340 derece s›cakl›¤›nda
hava ç›kmaktad›r. Kazana giden
hava budur. Kazanda buhar üretilir. ‹fllemin ard›ndan 200 derece s›cakl›¤a düflen hava, bir baflka düflük bas›nçl› kazana girer
ve 2 bar buhar üretilir. Oradan
155 derece ç›kan hava su ›s›tma
sistemine gider. Orada ka¤›t fabrikas›n›n ihtiyaç duydu¤u suyu
›s›t›r. Bu seri hatt›n üzerinde 4
adet ekipman bulunmaktad›r.
Hepsi birbirine seri dizilmifltir.
148
Birinde ar›za olmas› durumunda
di¤erlerinde problem oluflabilir.
Bu problemler, günlerce süren
toplant›lar sonucunda bir mant›k
silsilesi çerçevesinde çözülmüfltür. Bu mant›¤› oluflturup do¤ru
biçimde çal›flt›rmak, yabanc›lar›n
çok ilgisini çekmektedir. Bu sistemi yapmak için sadece mant›¤›n›n çözülmesi yeterli de¤ildir.
Baz› koflullar›n da oluflmas› gerekmektedir. Hayat Kimya’n›n
Yeni Köy tesislerinde yerleflmifl
4 adet iflletme bulunmaktad›r.
Ayn› flirket bünyesinde bulunuldu¤u için çok rahat enerji al›flverifli yap›labilmektedir. Yani, fazla
varsa alan içerisinde yer alan
baflka bir tesise transfer edilebilmekte; eksik varsa oradan al›nabilmektedir. Böyle bir sistem, sadece ka¤›t fabrikas› için kurguland›¤›nda ise karl›l›k bu kadar
fazla olmayabilir. Yeni tesiste s›cak havan›n enerjisinden yararlanmak ad›na 2. kazan kurulmufltur. Di¤er hatta so¤uk su
üretim sistemi sat›n al›nm›flt›r.
Buraya 220 derece s›cakl›kta gaz
verilmektedir. Buradan so¤uk su
üretilmektedir. Üretilen so¤uk
su, çocuk bezi üreten makinelerin ortaya ç›kard›¤› ›s›y› so¤utmakta kullan›lmaktad›r. Bu sistem TSKB’nin verdi¤i destekle
yap›lm›flt›r. Yüzde 75 olan tesis
verimlili¤i, yap›lan iyilefltirmelerle yüzde 87’ye ç›kart›lm›flt›r. Ancak, bu verimlilik sadece sistem
kurulumunda göz önünde bulundurulmam›flt›r. Sistem bileflenlerinin de enerji tasarruflu olmas› için çaba harcanm›flt›r. Avrupa’daki ka¤›t fabrikalar›nda
denetim yapan bir kurulufl bulunmaktad›r. Hayat Kimya’ya ait
ka¤›t fabrikas›, bu kuruluflun verilerine göre su tüketiminde ton
ka¤›t için en az su tüketen flirketler s›ralamas›nda Avrupa’da
3. s›rada; en az enerji ile ka¤›t
üreten 2. fabrika konumundad›r.
Ton bafl›na toplamda 2300 kW,
elektrik enerjisinde 965 kW harcanmaktad›r.
DOSYA ENERJ‹ ÜRET‹M‹
I/O-Sistem ve IEC Telekontrol
Protokolleri
Wago
Yeni Wago telekontrol
modülleri, 750-872 kontrolör
ve Wago I/O-IPC (758-870,
750-875) ile sunuluyor. Her
iki ürün de IEC 61131’e göre
CodeSys V2.3 ile
programlan›yor. Söz
konusu, IEC standartlar›
besleme flebekelerini, trafo
merkezlerini, entegre pompa
istasyonlar›n› ve hidro
elektrik santrallar› ile
rüzgar ve günefl enerjisi
çiftliklerini bir kontrol
sistemi içerisinde izleme
kabiliyetini beraberinde
getiriyor.
Uluslararas› standardize edilmifl
protokoller, altyap› projelerinde
her geçen gün daha önemli rol
oynamaya devam ediyor. Wago
I/O Sistem, hali haz›rda IEC
60870-5-101 ve -104’ü desteklemekte idi. fiimdi bu protokollere
IEC 61850 ve IEC 61400-25’ te
(rüzgar enerjisi için) eklenmifltir.
Sonuç olarak bu sistemsel protokollerin Wago I/O Sistem taraf›ndan karfl›lanabiliyor olmas›,
temel anlamda kullan›c›ya bu
protokollerin yan›s›ra yüzlerce
farkl› girifl/ç›k›fl/fonksiyon modülünün de kullan›m yolunu açmaktad›r.
Yeni Wago telekontrol modülleri, 750-872 kontrolör ve Wago
I/O-IPC (758-870, 750-875) ile
sunulmaktad›r. Her iki ürün de
IEC 61131’e göre CodeSys V2.3
ile programlanmaktad›r.
Uygulama alan›na gore 32 bit tabanl› kontrolörden yüksek performansl› IPC’ye kadar farkl› seçenekler sunulmaktad›r. Özel
konfigürasyon program›, beraberinde sunulmaktad›r. Bu IEC
standartlar› besleme flebekelerini, trafo merkezlerini, entegre
pompa istasyonlar›n› ve hidro
elektrik santrallar› ile rüzgar ve
günefl enerjisi çiftliklerini bir
kontrol sistemi içerisinde izleme kabiliyeti sunmaktad›r.
Wago kontrolör ve I/O-IPC IEC
60870-5-101, IEC 60870-5-104,
IEC 61850 ve IEC 61400-25, yan›
s›ra MODBUS-RTU ve TCP formatlar›n› da desteklemektedir.
CodeSys kütüphanesi, IEC 61850
ve IEC 61400-25 için seçili LNC
150
Wago kontrolör ve I/O-IPC
IEC 60870-5-101, IEC
60870-5-104, IEC 61850 ve
IEC 61400-25, yan› s›ra
MODBUS-RTU ve TCP
formatlar›n› da
desteklemektedir.
(Logical node class) ve MMS haberleflme adreslemesini içermektedir. CoDeSys içerisindeki konfigürasyon arac›, IEC 61131
programlama bilgisine sahip olmadan da kodlar› üretmek için
yeterli kabiliyeti sunmaktad›r.
Bu arabirim, IEC 61850 konfigürasyon dosyalar›n›n import ve
export (al/ver)
ifllemlerinide
yapmay› mümkün k›lar.
Wago, burada all in one çözüm
sunmaktad›r. Yani bir yandan
IEC standartlar›nda izleme hizmeti sunarken öte yandan da
gerekmesi durumunda Pitch
kontrolüne kadar sisteme hakim
olabilmektedir. Böylece, tek cihazda hem otomasyon hem de
IEC haberleflmesi çözülebilmekte bu da ciddi bir tasarruf sunmaktad›r. Sistem, klasik bir yap›da yani mono blok olmay›p tamamen modüler ve isteye gore
farkl› modüller ile fonksiyonel
olarak geniflletilebilmektedir.
IEC 60870-5-104 ile özellikle gaz
da¤›t›m istasyonlar›na yönelik
son derece fonksiyonel sistemler
de oluflturmak mümkündür.
Bunda en önemli etken WAGI
I/O sistemin sahip oldu¤u
300’den fazla modülün yan›s›ra
sisteme do¤rudan entegre olan
EX-I modülleridir. Bu modüller,
152
IEC 60870-5-104 kabiliyeti ile
birlikte hem sistemin tüm kontrolünün yap›lmas›n› sa¤larken
hem de ek bir sisteme gerek kalmadan gaz ölçümlerinin IEC
standartlar›nda izlenmesini beraberinde getirir.Yani bir yanda
da¤›t›lm›fl PLC fonksiyonelli¤i di-
¤er yanda da IEC 60870 taban›nda veri iletimi. Böylece, PI control ile hacim ve bas›nç kontrolü, bumpless swichover, lokal
kontrol ve scada ile tüm görsellefltirme
entegrasyonu
tek
system alt›nda yap›labilmekte ve
bu da ciddi bir kablolama, programlama ve sistem altyap›s›
oluflturma iflleminden tasarruf
sa¤layacakt›r. Hali haz›rda benzer bir system EON ile beraber
gerçeklefltirilmifltir.
Yine benzer bir uygulama orta
gerilim flalt merkezinde gerçek-
lefltirilebilmektedir.
750-872 kontrolör kullanarak ki
Cark Zeiss AG ile all in one
konseptinde flalt merkezinin izlenmesi ve kontrolü olarak bir
system oluflturulmufltur. 750-872
kontrolör burada hem PLC hem
de IEC 60870-5-104 taban›nda
çal›flmakta ve KNX IO gateway
üzerinden de bina otomasyon
sistemine dahi veri transferi ve
kontrolü sa¤lamaktad›r.
Wago IEC ve PLC taban›nda sa¤lad›¤› bu fonksiyonelli¤i trafo izleme olarakta hali haz›rda uygulamaya sokmufltur. Benzer bir
uygulama da Areva Polonya ile
birlikte gerçeklefltirilmifltir. Bu
uygulamada IEC 61850 ile data
modellemeleri yap›lm›fl ve trafoya ait s›cakl›k ve durum bilgileri
(YPTR), ya¤ sensor bilgileri
(SIML), tap de¤ifltirme kontrolü
(YLTC) ile jenerik proses IO
(GGIO) bilgileri tafl›nm›flt›r. Burada tüm data tafl›mas›, ak›m ve
gerilim bilgilerinin ifllenmesi ve
okunmas› Wago I/O-IPC ve ilgili Wago IO modülleri ile gerçeklefltirilmifltir.
Wago’nun burada sundu¤u ek
ve ücretsiz bir hizmette tüm bu
local control ve IEC veri modellemesinin yan›s›ra, CoDeSys ve
Wago fonksiyonelli¤inin birlikte
getirdi¤i Webserver özelli¤idir.
Bu özellik, kullan›c›ya do¤rudan
bir web browser ile sistem durumuna ulaflmay›, kontrol etmeyi
ve bunlar› yaparken de herhangi bir ek maliyet ödememeyi garanti eder.
154
ELEKTRON‹K
RS-232, RS-485, GPRS, TCP/IP
Haberleflme Seçenekleri ile
GCU (Gateway Control Unit) Modülü
Mavili Elektronik
Tek bir GCU modülü ile
Maxlogic ak›ll› adresli
yang›n alg›lama sistemi, 16
farkl› izleme merkezinden
grafiksel olarak
izlenebiliyor ve
yönetilebiliyor.
Mavili Elektronik; Maxlogic ak›ll› adresli yang›n alg›lama ve
alarm sistemlerinin Supervisor
yaz›l›m› kurulu bilgisayar ile
ve/veya bina yönetim sistemleri
ile haberleflebilmesi için GCU
modülünü tasarlam›flt›r.
GCU modülü, haberleflme modüllerinden oluflmaktad›r. Yang›n alarm sistemi ile bilgisayar
yak›n mesafede haberleflecek ise
RS-232, RS-485, daha uzak eriflimlerde (mesafe s›n›r› yoktur)
ise IP tabanl› iletiflimi sa¤layan
GPRS ve TCP/IP haberleflme
modülleri kullan›l›r. Bina yönetim sistemleri ile yap›lacak iletiflimde Modbus haberleflme modülü kullan›l›r.
GCU modülü, modüler bir yap›ya sahiptir. 16 adede kadar geniflleyebilen haberleflme modülü
kapasitesi vard›r. Kullan›lacak
haberleflme modülleri, ayn› protokolü içeren haberleflme modülleri olabilece¤i gibi farkl›
protokolleri içeren haberleflme
modülleri de olabilmektedir. Yedekli çal›flma yap›s›nda, as›l iletiflim hatt› düfltü¤ünde yedek hat
otomatik olarak devreye girer ve
iletiflimin kesilmesini engeller.
As›l iletiflim hatlar›, birden fazla
yedek hat ile yedeklenerek iletiflimin kesintisiz bir flekilde devam etmesi sa¤lanabilir. Ak›ll›
adresli sistemin çevre sistemler
ile aras›ndaki haberleflme, tamamen yaz›l›msal olarak Modbus
haberleflme modülü ile sa¤lan›r.
Modbus haberleflme modülü ile
tesiste bulunan di¤er bina kontrol ve otomasyon sistemleri ile
do¤rudan bilgi al›flverifli yap›l›r.
156
ELEKTRON‹K
Yeni K›l›flama Teknolojisi ve
Uzman Mühendislik ile
Tasarlanan Güç Modülleri
Çeviri: Halim ÖZMEN, Semikron
Semikron bünyesinde
bulunan uzman mühendislik
servisinin destekledi¤i
›smarlama modüller;
parçalar›n s›ras›, kurulum
süresi ve operasyonlar
aras›nda bekleme süresi en
aza indirgenmifl olan
optimize hücresel imalat
sürecinde üretiliyor.
Firman›n gelifltirdi¤i yeni
k›l›flama teknolojisi ise güç
yar›iletkenlerindeki iç
ba¤lant› tellerini, lehim ve
termal pastay› devre d›fl›
b›rak›yor. Söz konusu
teknolojinin temelinde
ba¤lant› teli, lehim ve termal
pasta yerine esnek folyo ve
sinterlenmifl ba¤lant›lar›n
kullan›lmas› bulunuyor.
Uzman Mühendislik ile Tasarlanan Güç Modülleri: 10 A – 600 A
Semikron, mühendislik sevisi taraf›ndan desteklenen özel devre
topolojileri, yonga kombinasyonlar› ve korumaya sahip müflteriye özel güç modülleri sunmaktad›r. Modüller, 150 kW’a
kadar ç›k›fl gücüne sahip KGK,
günefl, motor sürücüleri, kaynak
veya çekifl uygulamalar› için
uyumlu olacak flekilde tasarlan›r
ve gereken özel ambalaj›n içine
entegre edilir. Semikron, cevap
verme ve pazara ç›k›fl süresi bak›m›ndan birinci tedarikçilerden
biridir. Kompakt k›l›ftaki yüksek
seviyeli esnek ç›k›fl yerleflimi sa-
yesinde karmafl›k elektriksel topolojiler
gerçeklefltirilebilir.
Müflteriler, belirli bir uygulamaya yönelik gereken güç modülleri için özel elektrik topolojilerini, güç aral›¤›n›, yonga teknolojisini ve s›cakl›k ve ak›m sensörleri gibi ek özellikleri tan›mlar.
Müflteri deste¤i; uygulamadaki
güç modülünün gelifltirme aflamas›ndan montaj aflamas›na kadar sürer ve ayn› zamanda performans ve maliyet-etkinlik aç›s›ndan da dan›flmanl›k sa¤lan›r.
Ismarlama (custom made) modüller; parçalar›n s›ras›, kurulum
süresi ve operasyonlar aras›nda
bekleme süresi en aza indirgen-
Uzman mühendislik taraf›ndan
desteklenen, gerekti¤i flekilde
tasarlanm›fl güç modülleri
158
SKiN teknolojisi ba¤lant› teli, lehim ve termal pasta yerine, esnek folyo ve sinterlenmifl
ba¤lant›lar›n kullan›lmas›na dayananan bir k›l›flama teknolojisidir.
mifl olan optimize-hücresel-imalat sürecinde üretilmektedir.
‹malat hücreleri, yüksek miktarlardaki üretim hatlar›ndan daha
fazla esneklik ve reaksiyon süresi imkan› sa¤lar. Bu nedenle küçük üretim miktarlar› da etkin
olarak gerçeklefltirilmektedir. Ismarlama modüller, müflteri taraf›ndan belirtilen güvenilirlik
standartlar›n› karfl›lamak için tamamen test edilir. Standart testlere ek olarak, termal direnç ölçümü, statik ve dinamik karakterizasyon ve 17 farkl› yeterlilik
testleri gibi 10 bin saatten fazla
süren testler için bir dizi güvenilirlik ve yeterlilik programlar› da
mevcuttur.
Yeni K›l›flama Teknolojisi,
Tel Ba¤lant›lar›n Yerini
Al›yor
Semikron, güç yar›iletkenlerindeki iç ba¤lant› tellerini, lehim
ve termal pastay› devre d›fl› b›rakan devrimci bir k›l›flama teknolojisi gelifltirdi. Yeni SKiN teknolojisi ba¤lant› teli, lehim ve ter-
mal pasta yerine esnek folyo ve
sinterlenmifl ba¤lant›lar›n kullan›lmas›na dayanmaktad›r. Ak›m
yo¤unlu¤u, standart tel ba¤lama
teknolojisi ile eriflilebilen 1,5
A/cm2 ile karfl›laflt›r›ld›¤›nda iki
kat›na yani 3 A/cm2 ç›kmaktad›r. Dolay›s›yla dönüfltürücü
hacmi yüzde 35 oran›nda azalt›labilir. Bu güvenilir ve hacimden tasarruf sa¤layan teknoloji,
araç ve rüzgar enerjisi uygulamalar› için optimum bir çözümdür. Daha yüksek ak›m tafl›ma
kapasitesi ve 10 kat yük döngü
yetene¤i ile geçmiflte güç elektroni¤i modülleri imalat›nda kullan›lan k›s›tlay›c› tel ba¤lant›lar
ile eriflilmesi mümkün olmamaktayd›.
Tel ba¤lant›, 25 y›ldan beri yonga üst yüzeyini DBC’ye birlefltirmedeki temel yöntem olmufltur.
Tel ba¤lama, sadece yüksek
ak›m yo¤unlu¤unu s›n›rlamamaktad›r, ayr›ca güvenilirli¤i de
azaltmaktad›r. Sinterlenmifl folio,
yeni paketlemede yongalar›n
üzerindeki tel ba¤lant›lar›n yerine kullan›l›r ve yongan›n alt taraf› DBC’ye sinterlenir. Bunun sonucunda sinterlenmifl katmanlar,
lehim benzerlerinden daha düflük ›s›l dirence sahip oldu¤undan ›s›l ve elektriksel olarak optimum yonga ba¤lant›s› oluflur.
Ba¤ teli, yongan›n sadece ba¤lant› noktalar›na temas ederken;
sinterlenmifl folio, yongan›n bütün yüzeyine temas eder. Bu yeni paketleme teknolojisinin sundu¤u yüksek yük döngü yetene¤i sayesinde daha yüksek çal›flma s›cakl›klar› mümkündür. SiC
ve GaN gibi yeni malzemeler
göz önüne al›nd›¤›nda, daha
sonradan bu yüksek s›cakl›klardan tamamen yararlan›labilecektir. Bu yeni paketleme çözümü,
sadece tel ba¤lamay› ortadan
kald›rmam›flt›r. Termal pasta tabakas›n› ve lehimli taban plakas›n› da kald›rm›flt›r. Termal pasta,
bir sistemdeki toplam termal direncin yaklafl›k yüzde 30’undan
sorumludur. Bu de¤ifliklik, yonga ve so¤utucu aras›ndaki termal
iletkenli¤i iyilefltirerek, kullan›labilir elektrik ak›m›nda yüzde 30
oran›nda bir art›fl sa¤lar. SKiN
teknolojisi ile art›k bir 3 MW rüzgar enerjisi dönüfltürücüsünün
tek bir anahtarlama kabinine girebilmesi mümkün olabilecektir.
Baflka bir örnek ise hibrid ve
elektrikli araçlar için kullan›lan
90 kW’l›k bir dönüfltürücünün
bugün piyasadaki en küçük dönüfltürücüden yüzde 35 daha küçük olabilece¤idir. Araç ve rüzgar enerjisi ünitelerindeki dönüfltürücülerde s›v› so¤utmal› sistemler kullan›lmaktad›r ve kompakt ve hafif dönüfltürücülerin
kullan›lmas›, müflterilere önemli
bir rekabet avantaj› sunacakt›r.
159
TEST/ÖLÇÜ
Mekanik Sistemlerde,
Motorlarda ve Elektriksel
Sistemlerde Termografi
Testo Elektronik
Önleyici termografik testler
sayesinde iflletim
s›ras›ndaki hasar, yang›n ve
kaza riskleri azalt›labiliyor.
Bu sebeplerle termografik
ölçüm metotlar› endüstride
pek çok farkl› alanlarda
uygulan›yor.
Endüstriyel iflletmelerde mekanik ve elektriksel sistemlerin
kontrolü ciddi bir önem tafl›maktad›r. Termal kameralar, bak›m-onar›m ifllerinde anormallikleri tespit etme ve hata bulma
ad›na önemli bir role sahiptir.
Makinelerin ar›zalanmas› ya da sistemdeki hatal› bileflenlerden dolay› üretimin kesintiye u¤ramas›, firmalar için ciddi
finansal problemlere sebebiyet
verir. Bu yüzden önleyici bak›m ve makinelerin düzenli kontrolü endüstriyel tesislerde kilit rol oynar. Bu
amaçla güvenilir ve h›zl›
kontrol metotlar› uygulamak zorunludur.
Termal kamera kullan›m›,
bak›m için ekonomik olarak da etkin bir metottur.
Hasarl› ya da tehlikeli
elektriksel ve mekanik
bileflenlerin termal özelliklerinin takibiyle tespit
edilebilirler. Herhangi bir
162
iletken, kablo ya da sigorta ar›zaland›¤›nda artan bir direnç
oluflur ve hasarl› yerde fazladan
›s› a盤a ç›kar›r. Sürtünme, do¤ru yap›lmayan ayarlar, sistem bileflenleriyle oynamak ya da simetrinin bozulmas›
da fazla ›s› üretimine sebep
olur.
Sistem
elemanlar›n›n
yüzeylerindeki
›s›l da¤›l›mlar›nda oluflabilecek
de¤ifliklikler meydana gelmifl veya olas›
ar›zalar› gösterir. Termal
kamera kullanarak oluflabilecek hata ve tehlikeler do¤rudan ve kesin olarak tespit
edilebilmektedir.
Motorlar
Termografik kontrollerle motor
ve türbinlerde oluflabilecek ya
da var olan ar›zalar h›zl› ve güvenilir bir flekilde tespit edilebilir. Motorun yüzey s›cakl›k
da¤›l›m›, motorun içindeki ›s›
art›fl›n›; rulman, bobin ve
difllilerde oluflabilecek ar›zalar› iflaret eder.
Motor
Simetrinin bozulmas› ile oluflan
afl›r› ›s›nma, afl›r› yükleme ve hatal› flaft ayarlamas›n›n sebep olabilece¤i ar›zalar, her bir elemann
için ayr› olarak yap›lan düzenli
testlerle engellenebilir.
Mekanik Sistemler
Termografi; rafinerilerde, petrokimya ve kimya endüstrilerinde,
ya¤ ve do¤al gaz endüstrilerinde,
dökmecilik ve çimento ifllerinde;
f›r›nlar, baca kanallar›, boru hatlar›, konteynerler gibi mekanik
sistem elemanlar›n›n ›s› yal›t›m›n›n gözlemlenmesi için de kullan›l›r. Bunun yan›nda boru hatlar›nda ve konteyn›rlardaki tortular
da termografi kullan›larak bulunabilir. Etkin olmayan ›s› yal›t›m›, prosesi önemli ölçüde etkileyerek ürün kalitesinin bozulmas›na sebep olabilir. Bunun yan›
Gerçek görüntü
Motor termal görüntüsü
Termografi, periyodik
kontrol hata tespitinin
d›fl›nda enerjiyi verimli
kullanmakla da do¤rudan
alakal›d›r. Düzgün yap›lan
denetimler sistemleri daha
düzgün, uzun ömürlü
kullanmaya ve harcanan
enerjiyi de daha aza
indirmeye yard›mc›
olacakt›r.
s›ra, do¤ru yap›lmayan yal›t›m
özellikle yo¤un enerji kullanan
proseslerde enerji maliyetlerinin
katlanmas›na sebep olur.
Termografik ölçüm metotlar›,
endüstride genifl bir uygulama
Termal görüntü
alan›na sahiptir. Elektrik sistemlerinde her seviye voltajda termal görüntüleme yapmak mümkündür. Örne¤in; flalter panolar›,
da¤›t›m panolar›, kablolar ve
hatlar, sigortalar, motorlar ve di¤er düflük voltajl› sistemler termografik ölçümlerle test edilebilir. Bunun yan›nda orta, yüksek
ve çok yüksek voltajl› sistemlerde de termografi uygulanabilir.
Hatal› ba¤lant›lar ve sigortalar,
gevflek vida ya da kelepçeler,
afl›r› yüklenmifl anahtarlar ya da
flalt panosunun hatal› yal›t›m›
do¤rudan, hassas bir flekilde tespit edilebilir.
Elektrik fialteri
Afl›r› yüklenmifl kondensatörler,
afl›r› ›s›nm›fl elektrik telleri ya da
flalteller, gevflek ba¤lant›lar, hasar görmüfl yal›t›m ya da hatal›
vida ba¤lant›lar› sisteme zarar
verecek ya da sistemi bozacak
unsurlardan sadece birkaç tanesidir. Herhangi bir elemanda
oluflabilecek bir hata tüm sistemde bir hata riski veya daha
da vahimi bir yang›na sebep olabilmektedir. Endüstriyel sektördeki yang›nlar›n yaklafl›k yüzde
35’i elektrik elemanlar›nda olu-
163
fialter dolab› gerçek görüntüsü
fialter dolab› gerçek görüntüsü
Elektrik sigortas› gerçek görüntüsü
flan afl›r› ›s›nma sebebiyle gerçekleflmektedir. Termografik denetim ile h›zl› ve hassas sistem
bak›m› sa¤lan›r, hata ya da yang›n tehlikesi önlenir. Sistemin
ikinci kez termografik deneti-
164
Hatal› kablo ba¤lant›
Termal anomalisi olan sistem
Afl›r› yüklenmifl elektrik sigortas› termal görüntüsü
minde hata riski yüzde 80 civar›nda azalm›fl olacakt›r.
Transformatörler
Transformatörlerdeki s›k›nt›l›
bölgeler, termografi kullan›larak
güvenli bir flekilde tespit edilebilir. Genellikle karfl›lafl›lan ar›zalar›n kayna¤› malzemelerin eskimesi ya da afl›r› yüklemedir. Afl›r› ›s›nma ya da gevflek ba¤lant›lar, transformatörün bütünüyle
Termografik testlerde
odaklan›lacak noktalar
yüksek yük alt›ndaki
ba¤lant›lar ve sistem
elemanlar› olmal›d›r.
Gerçek görüntü üzerinde sadece afl›r› s›cak bölgenin termal görünümü
bozulmas›na sebep olabilir.
Beklenmeyen ar›zalar› önlemenin yolu hatay› önceden, düzenli denetimlerle tespit etmektir.
Ya¤ kontrolü gibi ek ölçüm prosedürleri denetim için tamamlay›c› sonuçlar verir.
kontrol periodlar›n› belirlerken
çeflitli faktörler göz önüne al›nmal›d›r. Her bir sistem eleman›n elektriksel yükü ve sistemin çal›flma yafl› ve genel ortam koflullar› gibi faktörler
bu konuda belirleyicidir.
Termografi Uygulama Aflamalar› ve Bak›m Periodlar›
Yeni endüstriyel sistem kurulumu esnas›ndaki fonksiyon testleri termografik ölçüm metotlar›
ile kolayca gerçeklefltirilir. Bunun yan›nda sistemin kurulumdan sonra da termografik kontrolden geçirilmesi önerilmektedir. Ayr›ca sistemin bak›m sürecinden sonra tekrar devreye
al›nmas› s›ras›nda da gerçeklefltirilecek termografi kontrolleri hayati öneme sahiptir.
Endüstriyel sistemlerin bak›m›, sistem çal›fl›r durumdayken ve ortam / üretim koflullar›yla ilgili güvenlik standartlar›
göz önüne al›narak gerçeklefltirilmelidir.
Sistem elemanlar›, endüstriyel
proseslerin durmas› veya herhangi bir kaza oluflmas› riskini
minimize etmek için düzenli olarak test edilmelidir. Düzenli bak›m uygulamalar›n›n belirlenmifl
kontrol aral›klar›na göre yap›lmas› önemlidir. Bir prosesin
166
Termografik testlerde odaklan›lacak noktalar yüksek yük alt›ndaki ba¤lant›lar ve sistem elemanlar› olmal›d›r. Bak›m ve onar›m iflleminin baflar›yla gerçeklefltirildi¤inden emin olmak için
termal kamera ile kaydedilen verilerin incelenmesi ve periyodik
olarak karfl›laflt›r›lmas› gerekmektedir. Ölçüm hatalar›n› önlemek için elektriksel elemanlar›n
parlak metal yüzeyleri gibi k›s›mlar›ndan kaynaklanan yans›maya ve di¤er sonucu etkileyebilecek faktörlere dikkat edilmelidir. Termal kameralar ile anor-
mal ›s› da¤›l›m› hakk›nda bilgi
edinmek mümkündür. Termografi, periyodik kontrol hata tespitinin d›fl›nda enerjiyi verimli
kullanmakla da do¤rudan alakal›d›r. Düzgün yap›lan denetimler
sistemleri daha düzgün, uzun
ömürlü kullanmaya ve harcanan
enerjiyi de daha aza indirmeye
yard›mc› olacakt›r.
ELEKTRON‹K
Platform Kap› Sistemlerinde
Yeni Mitsubishi DIPIPM Ver.4
Serisinin Kullan›m›
Lu SIQING, Song GAOSHENG, Mitsubishi Electric & Electronics (Shanghai) Co.,Ltd. China
Li HUIXUN, Hangzhou XIZI, Trust Technology Co.,Ltd. China
Liang XIAOGUANG, Power Device Works, Mitsubishi Electric Corporation, Japan
Düzenleme ve çeviri: Mustafa Cem ÖZKILIÇ / [email protected]
Bu yay›nda, platform kap›
sistemlerinde yeni
Mitsubishi DIPIPM™
serilerinden PS219A3
kullan›m› sunulmaktad›r.
Yeni Mitsubishi DIPIPM™
serileri, platform kap›
sistemlerinin devre
topolojisi ve uygulanan
kontrol yaklafl›m›
tan›t›lm›flt›r. Son olarak,
PS219A3 kullan›lm›fl
platform kap› kontrol
sisteminin resmi ve çal›flma
e¤rileri verilmifltir.
1. Yeni Super Mini DIPIPM™
Ver.4 Özellikleri
Yeni Super Mini DIPIPM Ver.4
serileri, Mitsubishi Electric taraf›ndan klima, çamafl›r makinesi,
buzdolab› ve endüstriyel motor
kontrol gibi AC100-200 V s›n›f›
düflük güçlü motor evirici kontrol uygulamalar› için gelifltirilmifltir.
Yeni Super Mini DIPIPM Ver.4 serilerinin iç devre yap›s›, üç faz evirici topolojisinde IGBTler, FwDler
ve kontrol entegrelerinden (HVIC
ve LVIC) oluflmaktad›r. Üç adet
yük pompalama diyotu kontrol
fiekil 1: PS219A3 iç yap›s›
168
entegresinin yak›n›na eklenmifltir.
fiekil-1’de Yeni Super Mini DIPIPM Ver.4 serilerinin içyap›s›
bloklar ile gösterilmifltir.
Super Mini DIPIPM™ Ver.4;
yüksek ›s›l iletkenli¤i, yüksek
›s›l iletken izole tabaka ile sa¤lamaktad›r. Bu nedenle çipin küçülmesi mümkün olmufl ve s›cakl›k art›fl› bir önceki DIPIPM™
Ver.3 ile karfl›laflt›r›ld›¤›nda daha
az olmaktad›r. Ek olarak, PCB
üzerindeki malzeme say›s›n› ve
PCB alan›n› azaltacak flekilde,
PS219A* serileri, P-taraf› sürme
kayna¤› için gerekli yük pompas› diyotlar› bar›nd›rmaktad›r. fiekil 2’de paket foto¤raf› ve flekil3’te içyap›s›n›n kesit görüntüsü
verilmektedir.
fiekil 2: Paket foto¤raf›
fiekil 3: ‹ç yap›s›n›n kesit görüntüsü
fiu anki Super Mini DIPIPM™
Ver.4 (PS2196* serileri) ile karfl›laflt›r›ld›¤›nda, Yeni Super Mini
DIPIPM™ Ver.4’te (PS219A* Serileri) son nesil tam geçit CSTBT™
düflük güç kay›plar› için adapte
edilmifl, entegre edilmifl yük
pompas› diyotlar ile sistem maliyeti azalt›lm›fl ve HVIC ak›m tüketim miktar› düflürülmüfltür.
Bunun ötesinde, yeni nesil DIPIPM™ ile ölü zaman süresi
azalt›lm›flt›r. Yeni Super Mini DIPIPM™ Ver.4 serileri ile k›sa
devre ak›m korumas›, kontrol
beslemesi düflük gerilim korumas› ve afl›r› s›cakl›k korumas›,
mevcut seri ile ayn›d›r.
2. Sistem Yap›s› ve Kontrol
Yaklafl›m›
fiekil 4’te platform kap› sisteminin devre flemas› görülmektedir.
Genel bir 3~evirici topolojisidir
ve girifl gerilimi 220 VAC’dir.
HVIC sayesinde, bu sistemde,
opto kuplör kullan›m› ile sinyallerin yal›t›m›na gerek kalmam›fl-
PS219A3, platform kap›
sistemlerinde güvenle
kullan›lmaya uygundur. Son
nesil tam geçitli CSTBT™
IGBT çipi, güç kay›plar›n›
oldukça düflürmektedir. Ölü
zaman azalt›larak EMC
gürültüsü
s›n›rland›r›labilecektir.
t›r. DIPIPM™ sürme devresi yan›
s›ra, düflük gerilim, afl›r› ak›m ve
afl›r› yüklenme korumas› amac›yla, DC hat gerilimi, ç›k›fl ak›m› ve so¤utucu s›cakl›k ölçüm
devreleri tasarlanm›flt›r.
Yüksek verim ve güç yo¤unlu¤u
sa¤lamak amac›yla, PMSM (Kal›c› M›knat›sl› Senkron Motor),
kullan›lm›fl sistemde, genifl uygulama alan› olan kapal› çevrim
ak›m vektör kontrol stratejisi uygulanm›flt›r.
Vektör kontrolde temel fikir,
alan yönlendirmeli koordinatlar
oluflturularak stator ak›m vektörü, birisi moment ak›m›, di¤eri
ise manyetiklenme ak›m› olarak
geçen, birbirine dik iki bileflenli
hale getirilir. Bu iki bileflen kullan›larak, motor momenti kon-
trol edilir. fiekil 5’te, PMSM için
vektör kontrol diyagram› gösterilmektedir. As›l h›z (n) ve referans h›z (nref) aras›ndaki fark h›z
regülatörüne girilir ve buradan
moment ak›m referans› (iSqref) elde edilir. Uyarma ak›m› (iSd) ve
moment ak›m› (iSq), stator ak›mlar›ndan (ia, ib, ic) döner eksende, Clarke ve Park dönüflümleri
kullan›larak elde edilebilir. Döner koordinat sistemindeki referans (iSqref, iSdref) ile as›l ak›m
(iSq, iSd) aras›ndaki hata ile ak›m
regülatörü, döner koordinat sistemindeki (VSqref, VSdref) kontrol
gerilimlerini ç›k›fl olarak sa¤lar.
Kontrol gerilimleri, üç faz stator
gerilimlerine, ters Park ve ters
Clarke dönüflümleri kullan›larak
geri dönüfltürülür. Evirici köprüler, SVPWM kullan›larak kontrol
edilebilir.
Bu sistemde ak›m geri beslemesi, yük bilgisini yans›tmas›n›,
moment sinyali iq*’nün yük de¤iflimlerini
izlemesini
ve
PMSM’nin DC motor gibi kontrol
edilmesini sa¤lamaktad›r. H›z
geri beslemesi, motor sürücü sistemdeki as›l h›z›n ve referans
de¤erler aras›ndaki hatan›n yans›t›lmas›n› ve hatan›n an›nda düzeltilerek dinamik performans›n
gelifltirilmesini sa¤lamaktad›r.
3. Güvenirlik ve Ömür Süresi
DIPIPM™ ömür süresi, platform
kap› sisteminin anahtar eleman›
olmas› nedeniyle son kullan›c›
aç›s›ndan büyük önem tafl›maktad›r.
fiekil 4: Sistem donan›m konfigürasyonu
Mitsubishi Electric taraf›ndan ücretsiz sa¤lanan güç kayb› benzetim program› ile iki çal›flma koflulu incelenmifltir.
169
Super Mini DIPIPM™ Ver.4;
yüksek ›s›l iletkenli¤i,
yüksek ›s›l iletken izole
tabaka ile sa¤lamaktad›r.
Bu nedenle, çipin
küçülmesi mümkün olmufl
ve s›cakl›k art›fl› bir önceki
DIPIPM™ Ver.3 ile
karfl›laflt›r›ld›¤›nda daha az
olmaktad›r.
fiekil 5: PMSM vektör kontrol diyagram›
3.1. Normal Çal›flma ‹çin
Çal›flma koflullar› afla¤›da verilmifltir.
Vcc=350V,
Ic(nominal)=1.5Arms, Ic (h›zlanma an›nda maksimum)=5Arms,
fc=12kHz, PF=0.99, tf (max)=90
°C
fiekil 6’da gösterilen benzetim
sonuçlar›na göre,
Tj (IGBT)_Ave=111.66 °C ve Tj
(Diyot)_Ave=94.54 °C, Mitsubishi taraf›ndan önerilen Tj aral›¤›
(-20 ºC~125 °C) içindedir.
Güç döngüsü e¤rilerine göre
(fiekil 8) “cycle number”@ΔTj
(IGBT)_Ave=19.84°C için 10M
döngüdür.
E¤er bu platform kap› sistemi 20
y›l* 365gün* 24saat* 60dakika* 4
kez (2 kez aç›lma, 2 kez de kapanma) fleklinde çal›flt›¤›nda ortalama 4.2 M döngüye gereksinim bulunmaktad›r. Sonuç olarak, PS219A3, 20 y›l›n üstünde
çal›flacak ve halen yeterince
uzun ömür süresine sahip olacakt›r.
fiekil 6: Normal çal›flma için benzetim sonuçlar›
170
3.2. Kilitlenmifl Rotor Çal›flma
‹çin
E¤er kilitlenmifl rotor durumu
ortaya ç›karsa, MCU Ic (peak)
(tepe ak›m›) de¤erini 3A’e 10 saniye için s›n›rlamaktad›r. Bu durumda kilitlenmifl rotor için çal›flma koflullar›:
Vcc=350V,
Ic(peak)=3A,
fc=12kHz,
Duty=0.3, tf(max)=90°C
Benzetim sonuçlar›na göre (fiekil 7), Tj (IGBT)_Max=109.97°C
ve Tj (Diyot)_Max=104.81ºC de¤erleri de Mitsubishi taraf›ndan
önerilen Tj aral›¤› (-20 °C~125
°C) içindedir. Sistem güvenli bir
flekilde çal›flabilecektir.
fiekil 7: Kilitli rotor çal›flma için benzetim sonuçlar›
fiekil 10: Çal›flma e¤risi (sa¤ kap›
kapat›l›rken)
fiekil 8: Yeni Super Mini DIPIPM Ver.4 serileri için güç döngüsü e¤rileri
4. Prototip ve Test Sonuçlar›
Kontrol kart› flekil 9’da gösterilmifltir. PS219A3, so¤utucunun
tam alt›ndad›r.
fiekil 10’da gösterilen çal›flma
e¤risi, sa¤ taraftaki kap› kapan›rken elde edilen h›z, zaman e¤risidir. Bu e¤riye göre, maksimum
h›z 290 mm/s ve son 100 için h›z
30 mm/s’dir.
Kap›n›n a¤›rl›¤› (55 kg kadar)
göz önüne al›nd›¤›nda, standartlara uyacak flekilde, kap›n›n kinetik enerjisi maksimum h›z alt›nda 10 J ve son 100 mm’de 1
J’dür.
H›z geri beslemesi,
motor sürücü sistemdeki
as›l h›z›n ve referans
de¤erler aras›ndaki hatan›n
yans›t›lmas›n› ve hatan›n
an›nda düzeltilerek
dinamik performans›n
gelifltirilmesini
sa¤lamaktad›r.
5. Sonuç
PS219A3, platform kap› sistemlerinde güvenle kullan›lmaya uygundur. Son nesil tam geçitli
CSTBT™ IGBT çipi, güç kay›plar›n› oldukça düflürmektedir.
Ölü zaman azalt›larak EMC gürültüsü s›n›rland›r›labilecektir.
Koruma fonksiyonlar› sistemi
daha güvenli hale getirmektedir.
Bu sistem, Hangzhou metro sistemi No.1.’e uygulanacakt›r.
6. Kaynakça
[1] Liang Xiaoguang, BSD embedded new series super mini
DIPIPM™ Ver.4
fiekil 9: Kontrol kart›n›n görüntüsü
172
[2] Mitsubishi Electric, new series
super mini DIPIPM™ Ver.4 application note
ENERJ‹
Yeni Nesil Ev Tipi
Jeneratörler
FG WilsonTürkiye
FG Wilson taraf›ndan k›sa
bir üsre önce Türk
kullan›c›s›na sunulan 6.8
kVA-22 kVA ve 26 kVA-200
kVA güç de¤erleri aras›nda
bulunan iki dizel jeneratör,
özellikle konut, villa, ofis,
ma¤aza, klinik, kamu
kurum ve kurulufllar›n›n
kullan›ma uygun olarak
gelifltirildi. Ürünler,
kullan›m kolayl›klar›n›n
yan› s›ra düflük bak›m
masraflar› ve yak›t tüketimi
gibi özellikleri bünyesinde
bar›nd›r›yor.
174
FG Wilson yak›n zaman önce
ofis, ma¤aza, klinik, konut, kiral›k jeneratör sektörleri, KOB‹ ve
kamu kurulufllar›na kullan›ma
uygun 6.8 kVA-22 kVA ve 26
kVA-200 kVA güç de¤erleri aras›nda bulunan iki dizel jeneratör
modelini piyasaya sundu. Özellikle konut piyasas› için oldukça
kullan›fll› oldu¤u düflünülen bu
modeller, h›zl› teslim süresi ve
profesyonel sat›fl
sonras›
hizmetlerle ön plana ç›kmaktad›r. Özel projelendirmelerle
anahtar teslimi olarak sunulan
bu ürünlerde ISO 8528, ISO
3046, IEC 60034, BS 5000, Nema
MG-1/22 ve ISO 9001 standartlar›n›n yan› s›ra, uzaktan jeneratör
izleme modülü, fabrikada montaj› yap›lm›fl giydirme tip kabin,
ileri teknoloji kontrol paneli,
senkronizasyon ve
kumanda panosu, transfer panosu ve jeneratör flasesine
montajl› ç›k›fl flalteri gibi
özellikler bulunmaktad›r.
yap›lm›fl giydirme tip kabin veya
özel konteyner tipi kabin
• Opsiyonel senkronizasyon
ve kumanda panosu
• Opsiyonel otomatik
transfer panosu
Dizel Jeneratörler
200-275 kVA Jeneratörler
Belirtilen güç de¤erindeki dizel jeneratörler,
tipik olarak atölye, ofis,
telekomünikasyon,
okul, perakende, finans
kurumlar›, kiral›k jeneratör hizmetleri, KOB‹ ve
kamu kurulufllar›nda kullan›lmaktad›r.
350-900 kVA
350-900 kVA güç aral›¤›ndaki dizel jeneratörler, fabrikalar, ifl
merkezleri, telekomünikasyon,
hastane, havaalan›, kiral›k jeneratör sektörleri, AVM ve Kamu
kurulufllar›nda kullan›lmaktad›r.
1000-2200 kVA
FG Wilson taraf›ndan1000-2200
kVA aral›¤›nda üretilen dizel jeneratörler, büyük endüstriyel tesisler, küçük enerji santralleri,
havaalan›, hastane, finansal sektörler, AVM ve Kamu kurulufllar›nda kullan›lmaktad›r. Söz konusu ürünlerde opsiyonel olarak
özel konyetner tipi kabin sunulmaktad›r.
• Özel proje çözümleri
• ISO 8528, ISO 3046, IEC
60034, BS5000, Nema MG-1/22
ve ISO 9001 standartlar›na uygun üretim
• Dahili günlük yak›t tank›
• Jeneratör flasesine montajl› jeneratör ç›k›fl flalteri
• Opsiyonel RS485 iletiflimine
uygun PWP 2.0 jeneratör kontrol
paneli
• Opsiyonel uzaktan jeneratör
izleme modülü
• Opsiyonel fabrikada montaj›
Di¤er Ürün ve
Çözümler
FG Wilson, küçük bir
ofisten devasa tesislerin
ihtiyaç duydu¤u her türlü jeneratörü üretebilmektedir. fiirketin, 6
kVA-2500 kVA güç aral›¤›nda dizel jeneratör gruplar›,
14 kW-2 MW do¤algaz jeneratörleri, 50 kW-2 MW aras› güçlerde kojenerasyon ad› verilen
elektrik üretirken a盤a ç›kan
egzoz gaz›n› tekrar elektri¤e dönüfltüren üniteleri de bulunmaktad›r. FG Wilson sadece jeneratör üreticisi ve tedarikçisi de¤ildir. Zorlu projelerde müflterilerinin özel ihtiyaçlar›na teknik destek ve özel çözümler de sunmaktad›r. FG Wilson, jeneratöre
yard›mc› unsur olarak de¤il;
önemli bir yat›r›m arac› olarak
da bak›lmas› ilkesiyle hareket etmektedir.
Dizel Jeneratörlerin Özel Nitelikleri
• ‹ngiltere menfleili ve dünyaca
kullan›m› yayg›n
• Standart ürünler için h›zl› teslim süresi ve profesyonel sat›fl
sonras› servis deste¤i (Orijinal
yedek parça ve yüksek nitelikli
servis ekibi)
• Anahtar teslimi projeler
175
ENERJ‹
Schneider Electric Enerji ‹flkolu Baflkan Yard›mc›s›
Göktu¤ GÜR
Aktif Enerji Verimlili¤i
Üzerinde Odaklan›yoruz
Röportaj: Haluk Kürflad Kopuzlu
Firma olarak kurumlar›n ne
kadar ve nerelerde enerji
tükettiklerini anlamalar›n›,
pasif geliflim alanlar›n›
tan›mlamalar›n› ve
akabinde otomasyon,
düzenleme ve izleme yoluyla
tesisatlar›n› gelifltirerek
optimum düzeye
getirmelerini sa¤layan “aktif
enerji verimlili¤i” üzerinde
odakland›klar›n› kaydeden
Schneider Electric Enerji
‹flkolu Baflkan Yard›mc›s›
Göktu¤ Gür, “Enerji
verimlili¤ini artt›rmaya
yönelik projelerin
gelifltirilmesi ve
uygulanmas› hizmetlerini
Enerji Verimlili¤i
Dan›flmanl›k fiirketi
kimli¤iyle sunmaya devam
ediyoruz.” fleklinde
konufluyor.
Enerji verimlili¤i birkaç sene
içinde ciddi bir pazar haline
geldi. Bu pazar›n niteli¤i
hakk›nda bilgi verir misiniz?
Enerji, çözülmesi çok kolay,
ama ayn› zamanda çok karmafl›k
bir problem. Elektrik ve di¤er
kaynaklar da dahil olmak üzere
enerji tüketimi, önümüzdeki 40
y›l içerisinde en az›ndan ikiye
katlanacak. 2030 y›l›na kadar sadece elektrik tüketimi ikiye katlanm›fl olacak.Ayn› zamanda, iklim uzmanlar› bize, ciddi iklim
de¤iflikliklerinden kaç›nmak için
karbon emisyonlar›n› yar›ya indirmemiz gerekti¤ini söylüyor.Baflka bir deyiflle, dünyan›n
karbon sal›n›m›n› 4 faktör iyilefltirmesi gerekiyor. Bu da, geliflmifl dünyan›n, yani ABD'nin,
Avrupa'n›n ve Çin'in Do¤u k›y›s›n›n enerji tasarrufu yapmas›
gerekti¤i anlam›na geliyor.
Bizler bir flirket olarak, dünya
enerjisinin yüzde 72'sinin tüketildi¤i pazarlar üzerinde yo¤unlafl›yoruz ve burada da görüldü¤ü üzere, elektri¤in yüzde 41'inden fazlas› endüstriyel ve ticari
binalarda tüketiliyor. Enerji sorununu çözmek için, en büyük
176
enerji tüketicileri üzerinde odaklanmaya bafllamam›z gerekiyor.
Çünkü kullan›m noktas›nda 1
birim elektrikten tasarruf etmenin, elektrik zincirinin genel verimsizli¤ine ba¤l› olarak, 3 birim
birincil enerji (bu enerji birimini
tedarik etmek için gereken petrol ya da kömür) tasarrufu yapmaya eflit oldu¤unu biliyoruz.
Üretim aflamas›nda daha verimli
tesisler, yenilenebilir enerjiler
veya karbon yakalama yoluyla
CO2 emisyonlar›n› engellemenin öneminin yan›nda, Uluslararas› Enerji Kuruluflu 2030 y›l›na
kadar dünya çap›nda CO2 emisyonlar›n›n küresel hedeflerine
ulaflmak için baz› tahminlerde
bulunmaktad›r ve CO2 emisyon
önlemlerinin yüzde 50'sinden
fazlas›n›n verimli son kullan›mdan sa¤lanmas› gerekmektedir.
Bizler, firma olarak, kurumlar›n
ne kadar ve nerelerde enerji tükettiklerini anlamalar›n›, pasif
geliflim alanlar›n› tan›mlamalar›n› ve ard›ndan otomasyon, düzenleme ve izleme yoluyla tesisatlar›n› gelifltirerek optimum
düzeye getirmelerini sa¤layan
aktif enerji verimlili¤i üzerinde
Gezegenimizde tüketimi
en h›zl› artan enerji türü
elektrik. Endüstride
harcanan enerjinin yüzde
17sini ticari binalar›n,
yüzde 50’sini, konutlar›n
ise yüzde 38’sini elektrik
harcamalar› oluflturuyor.
Schneider Electric olarak,
enerji ve alt yap›, endüstri,
konut ve bina pazarlar›nda
uygulad›¤›m›z teknolojik ve
yenilikçi enerji verimlili¤i
prosesleri ile yüzde 30'a
varan oranda önemli
tasarruflar elde edilmesini
sa¤l›yoruz.
derleri ve enerji tüketiminde
yüzde 30'a varan tasarruflar sa¤layabilecekler.
Bu pazar›n Türkiye aç›s›ndan önemini ve gelece¤e dönük öngörülerinizi ö¤renebilir miyiz?
Ülkemizde 2007 y›l›nda yürürlü¤e giren “Enerji Verimlili¤i Ka-
nunu” ile birlikte enerji verimlili¤i alan›nda radikal bir dönüflüm
yaflanmaktad›r. Yine Baflbakanl›k genelgesiyle bafllat›lan “Ulusal Enerji Verimlili¤i” hareketi ile
toplumdaki enerji kültürü ve verimlilik bilincinin gelifltirilmesi
amac›yla bakanl›klar, valilikler,
belediyeler taraf›ndan organizasyonlar düzenlenmektedir.
Göktu¤ Gür
odaklan›yoruz. Yap›lan uygulamalar›n sa¤lad›¤› tasarruflar›n
de¤iflimler yaratt›¤› ve iyi bir sistem tasar›m›n›n büyük bir fark
sa¤lad›¤› ortada.
Bunu daha da verimli hale getirmek için; bina otomasyonu, kritik güç ve so¤utmadan yenilenebilir enerji yönetimine kadar,
enerji yönetiminin son y›llarda
sundu¤u en kapsaml› portföyü
bir araya getirdik ve müflterilerimize güç üzerinde tam entegre
sistemler, ifllem ve makine yönetimi, bilgi teknolojileri, yap› yönetimi ve güvenli¤i sa¤lamak ve
müflterilerin giderek artan taleplerini karfl›lamak için bu çözümlere entegre edebilece¤imiz bir
f›rsat oluflturduk.
Tam entegre sistemlere sahip
mimarileri kullanan müflterilerimiz; yat›r›m giderleri, iflletme gi-
177
dünyada enerji tüketiminin 2030
y›l›nda bugünkünün iki kat›na
ulaflaca¤› belirtiliyor. Türkiye’de
Enerji ve Tabiî Kaynaklar Bakanl›¤› taraf›ndan verilen hedef ise
Türkiye’nin enerji yo¤unlu¤unu
2020 y›l›na kadar yüzde 15 oran›nda azaltmakt›r. Bu hedef sayesinde ayn› enerji ile daha fazla üretimin önü aç›lacak, enerji
yat›r›m ihityaçlar›m›z ve ithalat
ba¤›ml›l›¤›m›z azalacakt›r.
Schneider Electric olarak
enerji verimlili¤i pazar›ndan
ne kadar pay almay› planl›yorsunuz? Schneider Electric
bu anlamda Türkiye’yi hedef
pazar olarak tan›ml›yor mu?
Dünyada kullan›lan enerjinin
yüzde 16’s› konutlarda, yüzde 49
endüstride, yüzde 8’i ticari binalarda, yüzde 27’si ise ulafl›mda
kullan›lmaktad›r.
Türkiye enerjisinin yüzde 75’ini
d›flar›dan temin ediyor. Halen
h›zl› kalk›nma aflamas›nda olan
ülkemizde sanayileflme faaliyetleri, yeni teknolojilere yönelim,
hayat standartalr›n› yükselmesi
ve artan nüfus her y›l daha fazla
enerji tüketimine neden olmaktad›r. Asl›nda dünyada da durum
178
farkl› de¤il. Her geçen gün artan
dünya nüfusuna 2025 y›l›nda itibaren bir milyar insan daha eklenmesi bekleniyor. Üstelik bu
insanlar›n ço¤u az geliflmifl ülkelerde yafl›yor olacaklar. Bu ülkelerin ekonomileri büyüdükçe
daha fazla teknoloji sahibi olmak isteyecekler. Bu durumda
Schneider Electric olarak enerji
yönetiminde uzman kimli¤imiz
ile dünyadaki enerji tüketimini
yüzde 72’lik k›sm› için, yani ulafl›m d›fl›nda kalan di¤er pazarlara enerji verimlili¤i çözümleri
sunuyoruz. Enerji ve altyap›, endüstri, konut-bina ve veri merkezi pazarlar›nda uygulad›¤›m›z
enerji verimlili¤i prosesleri ile
kurumlar›n ve bireylerin yüzde
30’a kadar tasarruf yapmalar›n›
sa¤l›yoruz. Enerjinin verimli kullan›m› enerjisinin büyük bir k›sm›n› d›flar›dan sa¤layan ve büyüyen ekonomiler aras›nda yer
alan Türkiye için son derece
önemli. Bu sayede hem bireyler
hem de ülkemiz ekonomisi için
önemli kazan›mlar elde edebiliriz. Ayn› zamanda gelecek nesiller için daha yaflanabilir bir çevre b›rakabiliriz.
ni sa¤l›yoruz. Örne¤in orta ölçekteki bir ticari binada enerji
verimlili¤i çözümleri uygulanarak 16.5 milyon KW enerji kullan›m› azalt›labilir. Yine ayn› binada uygulanan veri merkezleri
çözümleri ile y›lda 7 milyon dolar de¤erinde enerjiden tasarruf
edilebilir.
Bu konudaki en önemli referanslar›m›zdan biri Türkiye’de
ilk defa düzenlenen “Yeflil Etkinlik”le geçen y›l açt›¤›m›z Manisa
Fabrikam›z. Yeni fabrikam›zda
uygulad›¤›m›z bina yönetim sistemlerini tek bir ekran üzerinden tek bir kullan›c› ile yönetilerek enerji maliyetlerinde yüzde
30 oran›nda enerji tasarrufu sa¤l›yoruz. Bunlar aras›nda iklimlendirme ve ayd›nlatma otomasyonu, kamera sistemleri, kartl›
geçifl ve yang›n kontrolünü sayabiliriz. Di¤er yandan, yenilenebilir enerjide günefl, rüzgar ve
hidroelektrik alan›nda sundu¤umuz enerji yönetimi ve alt yap›
çözümleriyle de yenilenebilir
enerjinin toplam enerji üretimi
içinde pay almas› için çal›fl›yoruz. Bugün Türkiye'de yenilenebilir alanda pek çok önemli
projeye imza att›k ve atmaya devam ediyoruz.
Türkiye’nin net bir enerji ithalatç›s› oldu¤unu görüyoruz. Bu noktada Schneider
Electric uzmanl›¤› ne gibi art› de¤erler yaratabilir?
Gezegenimizde tüketimi en h›zl›
artan enerji türü elektrik. Endüstride harcanan enerjinin yüzde
17sini ticari binalar›n, yüzde
180
50’sini, konutlar›n ise yüzde
38’sini elektrik harcamalar› oluflturuyor. Schneider Electric olarak, enerji ve alt yap›, endüstri,
konut ve bina pazarlar›nda uygulad›¤›m›z teknolojik ve yenilikçi enerji verimlili¤i prosesleri
ile yüzde 30'a varan oranda
önemli tasarruflar elde edilmesi-
Türkiye’de enerji tüketimini yüzde 20 azaltman›n parasal karfl›l›¤› 60 milyar dolard›r. Bu potansiyelin hayata geçirilmesi, 2020
y›l› itibariyle 390 milyon ton petrol tasarrufuna eflde¤erdir. Ayr›ca bu azalt›m, 780 milyon ton
CO2 emisyon azalt›m› sa¤layacakt›r. Enerji Verimlili¤i Kanunu
ile Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanl›¤› taraf›ndan belirlenen hedef, Türkiye'nin enerji yo¤unlu-
¤unu 2020 y›l›na kadar yüzde 15
oran›nda azaltmakt›r. Bu hedef,
ayn› enerji ile daha fazla üretimin önünü açacak, enerji yat›r›m
ihtiyaçlar›m›z› ve ithalat ba¤›ml›l›¤›m›z› azaltacak, ayr›ca temiz
çevrenin korunmas›na önemli
katk›larda bulunacakt›r.
Schneider Electric’in enerji
verimlili¤i konusunda e¤itime verdi¤i önemden bahsedebilir misiniz?
Schneider Electric olarak, hizmet verdi¤imiz tüm sektörlere
enerji yönetimi konusunda önderlik yap›yoruz. Enerji yönetimi
hakk›nda fark›ndal›¤› art›rmak
ve e¤itim vermek amac›yla
“Enerji Üniversitesi” on line e¤itim uygulamas›n› bafllatt›k. ‹nternet kullanan herkesin kolayca
ulaflabilece¤i online kurslar›n
sonunda kifliler, enerji verimlili¤i
sorunlar›n›n çözümüne belirli
bir uzmanl›k düzeyi ile yaklaflabilecek seviyeye geliyor.
Kurslara dahil olabilen kat›l›mc›lar ald›klar› dersler sonunda ser-
Türkiye’de enerji
tüketimini yüzde 20
azaltman›n parasal karfl›l›¤›
60 milyar dolard›r.
Bu potansiyelin hayata
geçirilmesi, 2020 y›l›
itibariyle 390 milyon ton
petrol tasarrufuna
eflde¤erdir. Ayr›ca bu
azalt›m, 780 milyon ton
CO2 emisyon azalt›m›
sa¤layacakt›r.
tifika almaya hak kazan›yor.
Enerjiyle ilgili herkes, enerji yat›r›mc›lar›, üst düzey yöneticiler,
fabrika bak›m uzmanlar›, enerji
verimlili¤i dan›flmanlar› k›sacas›
herkes bu kurslara www.myenergyuniversity.com adresinden
ücretsiz kat›labilir.
Enerjinin daha verimli kullan›m›,
ev ve okullar›n, devlet dairelerinin, ifl ve endüstriyel çevrelerin
enerji kaynaklar›na daha az para
ödemesi demektir. Harcanan
fazla paralar, tüketici ihtiyaçlar›na, üretime, e¤itim ve di¤er hizmetlere harcanabilir. Hem bireyler hem de ülke ekonomisi
önemli kazan›mlar elde edebilir.
Ayn› zamanda gelecek nesiller
için daha yaflan›r bir çevre b›rakabiliriz.
EVD yetki belgesine sahipsiniz. Bunun müflterilerinize
getirece¤i katk›lar nelerdir?
Enerji verimlili¤i dan›flmanl›k flirketleri, bina ve sanayi sektörlerinde enerji verimlili¤ini art›r›c›
çal›flmalar› yürütmek üzere,
Elektrik ‹flleri Etüt ‹daresi Genel
Müdürlü¤ü (E‹E) taraf›ndan yetkilendirilmektedir. Bu kapsamda
hem bina hem de sanayi sektörleri için yetki belgesini alan flirketimiz de bundan böyle EVD
kimli¤iyle bina ve sanayi sektörleri için enerji etüdü, enerji verimlili¤i dan›flmanl›k hizmetleri
ve enerji verimlili¤ini artt›r›c›
projelerin gelifltirilmesi ve uygulanmas› hizmetlerini sunmaya
devam edecek.
Bu yetki belgesiyle, enerji sektöründe bir ad›m öne geçmifl bulunuyoruz. Enerji, alt yap›, endüstri, bina ve veri merkezleri pazarlar›na enerji verimlili¤i çözümleri ve sahip oldu¤umuz
“Enerji Verimlili¤i Dan›flmanl›k
fiirketi” yetki belgemizle, di¤er
yandan enerji yöneticisi sertifikas›na sahip çok say›da uzman›m›zla bina ve sanayi sektöründe
her firmaya uygun çözümler gelifltiriyoruz. Müflterilerimizin daha az harcayarak enerjiden daha
fazlas›n› elde etmelerini sa¤lamak için yanlar›nda olaca¤›z.
182
ENERJ‹
Fronius ‹stanbul Genel Müdürü Nusret B‹LEN
Modüler Yap› Ar›za
Durumlar›nda Sistemin
Durmas›n› Önlüyor
Röportaj: Kerem KURUL
Foto¤raf: Garo M‹LOfiYAN
Akü flarj sistemleri ve
kaynak teknolojileri
alanlar›nda ürün ve
çözümleri bulunan Fronius,
solar invertör üretimi de
gerçeklefltiriyor. Bu
cihazlar›n günefl enerjisini
dönüfltürerek kullan›labilir
hale getirdi¤ini kaydeden
Genel Müdür Nusret Bilen,
Fronius invertörlerin
teknolojisi hakk›nda flunlar›
söylüyor; “fiu ana kadar
gelifltirilen teknolojilerin
birço¤unda bileflenlerinin
birisi ar›zaland›¤›nda
sistem komple durur. Bizim
sistemlerimiz, modüller
halinde çal›flmaktad›r.
Böylece, bir ar›za meydana
geldi¤inde sistem tamamen
durmaz.”
Fronius hakk›nda bilgi verir
misiniz? Firmay› Türkiye’de
yat›r›m yapmaya iten sebepler nelerdir?
1945 y›l›nda kurulmufl Avusturya menfleli bir firma olan Fronius, sektörel yolculu¤una 30 metrekarelik bir atölyede akü flarj cihazlar› üreterek bafllam›flt›r. Firma, 1950’lerde portföyüne
kaynak makinelerini ve
kaynak trafolar›n› eklemifltir. Bu iki ana üretim dal›,
1980’e kadar flirketin büyümesinde itici güç olmufltur. 1980’li y›llarda
ise Günter Fronius’un
o¤lu ve k›z› flirket yönetiminde söz
sahibi
Nusret Bilen
184
oldu. Böylece, yeni bir at›l›m
dönemi bafllad›. Bu dönemde
uluslararas›laflma yönünde çal›flmalar gerçeklefltirildi ve kaynak
Ar-Ge bölümleri kuruldu. Solar
elektronik ile ilgili çal›flmalar ise
1992 y›l›nda bafllad›. Bu alan,
2000’li y›llar›n bafl›ndan itibaren
geliflim gösterdi. Fronius,
2005 y›l›na kadar distribütör ve bayiler arac›l›¤› ile temsil edilmekteydi. Ancak,
müflterilerle
olan
do¤rudan diyalog
ihtiyac› ve hizmet
kalite h›z›n› art›rma
gibi gerekçelerle baz›
ülkelerde kendi ad›yla
var olma ihti-
yac› hissetti. Bu kapsamda öncelikle Avrupa’da daha sonra da
ABD ve Türkiye gibi ülkelerde
yap›lanma karar› al›nd›. Yap›lanma, di¤er ülkelerde devam etmektedir.
Solar elektronik bafll›¤› alt›nda yer alan ürün ve çözümleriniz konusunda aç›klama
yapar m›s›n›z?
Fronius, enerjinin dönüfltürülmesi safhas›nda görev almaktad›r. Baflta da söyledi¤im gibi solar invertör üretmekteyiz. Cihazlar, büyük enerji gruplar› ve bu
ifle gönül vermifl flirketlerin de
aralar›nda bulundu¤u partnerlerimiz taraf›ndan sat›lmaktad›r.
Onlar›n alt›nda çal›flacak ve kurulum yapacak mühendislik firmalar›na ise e¤itim verme yolunda giriflimlerimiz bulunuyor. Ev
tipi ad› verilen küçük invertörlerden santrallerde elektrik üretiminde kullan›lan büyük invertörlere kadar genifl bir yelpazede
ürünlerimiz bulunmaktad›r. ‹nvertörleri tekil ve merkezi olarak
2 gruba ay›rabiliriz.
Fronius, hidrojen yak›t
hücrelerinin de üretimine
bafllam›flt›r. Bu sistemde
su, solar enerji sayesinde
hidrojen ve oksijen olarak
ayr›flt›r›lmaktad›r. Elde
edilen hidrojen,
depolanarak çevreye zarar
vermeden yak›t olarak
kullan›labilmektedir.
Anlatt›¤›m sistem, 2008
y›l›nda Avrupa Birli¤i
taraf›ndan verilen Dünya
Enerji Ödülü’nü alm›flt›r.
lar› invertörü seçtirebilmekteyiz.
‹nvertörlerimiz, kullan›c› rahatl›¤› temeline oturtulmufltur. fiu
ana kadar gelifltirilen teknolojilerin birço¤unda sistem bileflenlerinin birisi ar›zaland›¤›nda sistem komple durur. Bizim sistemlerimiz, modüller halinde çal›fl-
maktad›r. Bu yap›, birbirinden
ba¤›ms›z fakat di¤er bileflenlerle
uyum içerisinde çal›flan farkl› birimlerden oluflur. Böylece, bir
ar›za meydana geldi¤inde sistem
tamamen durmaz. Sadece ar›zal›
bölüm de¤ifltirilerek enerji üretimi eski seviyesine getirilebilir.
Bu çal›flma flekline “Fronius Mix
Konsepti” ad›n› vermekteyiz.
Fronius, 3. ifl kolu olarak neden solar elektroni¤i seçti?
‹flimiz enerjiyi dönüfltürmektir.
fiebekeden al›nan alternatif
ak›m, do¤ru ak›ma dönüfltürülerek kaynak için gerekli enerji elde edilmektedir. Solar elektroni¤in temelinde de bu mant›k yatmaktad›r. Solar panellerden elde
edilen do¤ru ak›m›n kullan›labilmesi için alternatif ak›ma dönüfltürülmesi gerekmektedir. Portföyümüzde bulunan invertörler, iflte bu noktada devreye girmekte
ve enerjiyi dönüfltürmektedir.
Akü flarj cihazlar›nda da benzer
Bu gruplar›, transformatörlü ve
transformatörsüz invertörler olarak bölümlendirmek mümkündür. Ev tipi invertörlerin güçleri
5-6 kW’d›r. Enerji ihtiyac›na ba¤l› olarak 1, 2, 3 fazl› ürünler sunabilmekteyiz. Merkezi invertörlerde ise 60 kW’a kadar çözümlerimiz bulunuyor. Merkezi invertörler, birlikte çal›flt›r›larak
kapasite MW’lar seviyesine ç›kart›labilmektedir. Müflterimize
“Fronius Solar.configurator” adl›
ücretsiz bir yaz›l›m sunmaktay›z.
Mühendislik firmalar›, kullanacaklar› modül tipini belirttiklerinde sistemimizden kullanacak-
185
Fronius’un toplam 3 bin 500 çal›flan› bulunmaktad›r. Bunun
yaklafl›k 400’ü Ar-Ge alan›nda
çal›flmaktad›r. Avusturya’daki
yeni Fronius Ar-Ge merkezi devreye girdi¤i zaman bu say›,
600’lü rakamlara ç›kacakt›r. 3
bin 500 kiflinin 600’ünün ArGe’de çal›flmas› oldukça önemlidir. Fronius, kar›n›n yüzde
10’unu Ar-Ge’ye ay›rmaktad›r.
bir iflleyifl bulunmaktad›r. Fronius, hidrojen yak›t hücrelerinin
de üretimine bafllam›flt›r. Bu sistemde su, solar enerji sayesinde
hidrojen ve oksijen olarak ayr›flt›r›lmaktad›r. Elde edilen hidrojen, depolanarak çevreye zarar
vermeden yak›t olarak kullan›labilmektedir. Anlatt›¤›m sistem,
2008 y›l›nda Avrupa Birli¤i taraf›ndan verilen Dünya Enerji
Ödülü’nü alm›flt›r. Avusturya’daki üretim tesisimizde bulunan
bütün lojistik araçlar› da bu yak›t
teknolojisi ile çal›flmaktad›r.
Fornius, Türkiye’deki yat›r›m›n› k›sa bir süre önce tamamlad›. Siz Fronius Türkiye’nin bafl›ndaki kifli olarak yat›r›m›n amac›na
ulaflt›¤›n› düflünüyor musunuz?
fiu an yolun çok bafl›nday›z.
Yat›r›m›n tamamland›¤› günden bu yana geçen zamanda;
e¤itim, personel gibi konulara
e¤ildik. Önümüzdeki süreçte
müflterilere ulaflma hedefine
odaklanaca¤›z. Bayi ve distri-
186
bütörlerin teknik seviyelerini art›r›c› e¤itimler planlad›k. Bunu
y›l›n 2. döneminde gerçeklefltirece¤iz. Tüm bunlar› göz önünde
bulundurdu¤umuzda k›sa vadeli
hedeflerimize ulaflt›¤›m›z› söyleyebilirim.
Konuflman›z›n birkaç yerinde alt›n› çizdi¤iniz Ar-Ge
kavram›, Fronius için ne ifade ediyor?
Avusturya, Ukrayna ve Çek
Cumhuriyeti’nde çeflitli üretim
tesislerimiz bulunuyor. Kanada
ve ABD’de solar enerji ile ilgili
üretim tesisleri kurulmaktad›r.
Ar-Ge çal›flanlar›, sürekli olarak
yüksek teknolojili ürünler gelifltirmektedir. Solar elektronik alan›nda verimlili¤i yüksek, kay›plar›n çok az oldu¤u ve do¤aya
zarar vermeden çal›flan ürünler
gelifltirme çabas›nday›z. Solar
elektroni¤in d›fl›nda kalan di¤er
faaliyet alanlar›m›zda geçmifl
teknolojilerin pazar pay› oldukça yüksektir. Oradan pay almak
yerine yeni teknolojileri kullan›yoruz.
Solar invertörler konusunda
gerçeklefltirdi¤iniz Ar-Ge çal›flmalar› sonucu ortaya ç›kan ve sizi rekabette avantajl› konuma getiren bir teknoloji var m›?
Mix Konsepti olarak adland›r›lan
modülerlik, Fronius’a özgü bir
yaklafl›md›r. Ürünler, 5 y›l garantilidir. Talep edilmesi halinde bu garanti süresi uzat›labilmektedir. Fronius IG serisi olarak adland›r›lan ürünler, Fronius aç›s›ndan teknolojinin gerisinde kald›. Bu
nedenle IG Plus denen yeni
teknik özellikler eklenmifl ve
verimlili¤i art›r›lm›fl ürünlerle
de müflterilere hitap edilmektedir. Fronius invertörlere bak›ld›¤›nda verimliliklerinin yüzde 100’e çok yak›n
oldu¤unu görmekteyiz. ‹nvertörler, genelde yüzde 93-94 verimlidir. Buradan hareketler bizim
invertörlerimizin yüzde 3-4 daha
verimli oldu¤unu söyleyebiliriz.
Hidrojen bazl› yak›t hücreleri ise
oldukça yeni bir olgudur. Bu sistemlerin Ar-Ge çal›flmalar› tamamland› ve üretimleri gerçeklefltirildi. Ancak, fiyat anlam›nda
pek de sat›labilir ürünler de¤iller. Ürünlerin seri üretime girmesi gerekiyor. Bu ürünlerle ilgili Ar-Ge çal›flmalar›m›z› sürdürüyoruz. Hidrojen bazl› yak›t
hücrelerinin gelecek 10 y›l içerisinde günlük hayat›m›za girece¤ini düflünüyorum.
Fronius Türkiye’nin orta ve
uzun vadeli hedefleri nelerdir?
Türkiye, solar elektronik konusunda yolun bafl›ndad›r. Ülkemizin sahip oldu¤u günefl enerjisi
potansiyeli göz önünde bulunduruldu¤unda gelecek 5 y›l içerisinde solar enerji alan›nda h›zl› bir büyüme öngörüyoruz. Günefl enerjisi pazar›nda bu büyüme yafland›¤›nda rakiplerimizin
gerisinde kalmamak ad›na yat›r›mlar› flimdiden gerçeklefltirdik.
Gerekli elemanlar› ald›k. Bu
alandaki oyuncularla iliflkilerimizi art›r›p çal›flma a¤›m›z› geniflletmek ve talep art›fl›na flimdiden haz›r olmak istiyoruz.
Günefl enerji potansiyeli Almanya ve Avusturya’dan
daha fazla olan Türkiye,
bu ülkeleri niye geriden takip ediyor?
Günefl enerjisi, Avusturya ve
Almanya’da evlerde dahi üretilmektedir. Türkiye’de ise bu
alanda beklenen geliflim sa¤-
lanamam›flt›r. Bunun altyap› ve
teflvik eksikli¤i gibi nedenleri
vard›r. Avrupa, ciddi teflvikler
vererek günefl enerjisinde bugünkü noktalara geldi. Avrupa
ülkeleri, yenilenebilir enerjilere
iki flekilde teflvik vermektedir.
Bunlardan birincisi, devletin satt›¤› birim fiyat›n›n daha üstünde
bir bedelle yenilenebilir
enerjiyi sat›n almas› fleklindedir.
Böylece, kurulan sistemin
amortisman süresi k›salmaktad›r. Veya tesis kurulum maliyetinin belli bir
bölümü devlet taraf›ndan
karfl›lanmaktad›r. Ülkemizde böyle bir teflvik
mekanizmas› yoktur. Aral›k’›n son günlerinde Türkiye’de bir teflvik yasas›
ç›kt›. Devlet, yenilenebilir
kaynaklardan
üretilen
elektri¤i 13 dolar/cent bedelle geri al›yor. Avrupa’da
bu rakam 40-50 Euro/cent’e
kadar ç›kmaktad›r. Biz solar
enerjiyi Türkiye’nin olmazsa
olmaz› olarak görüyoruz.
187
ENERJ‹
Is› Pompal› Jeotermal Sistem
ile Enerji Tasarrufu
CIAT Türkiye
Ciat, Fransa’n›n güneyinde
bulunan Marsilya’daki
binas›na tamam›yla yeni bir
prototip ›s› pompas›
kullanan jeotermal bir
tesisat kurdu. Tesisat,
Eurovent flartnameleri
kapsam›nda 25 – 250 kW
güç aral›¤›nda A s›n›f›
performans seviyeleri için
sertifikalanan piyasadaki
ilk tesisat olma özelli¤ini
tafl›yor.
European Ground-Med projesinin bir bölümü olarak bu Hysys
ofifice tip sistem, ilkbaharda jeoso¤utma modunda çal›fl›r ve
üretilen ›s› enerjisinin tüketilen
elektrik enerjisine oran›n› beflte
bir gibi önemli bir de¤ere ulaflt›r›r.
Ground-Med Projesi
Ground-Med, Avrupa Toplulu¤u’nun 7. araflt›rma ve gelifltirme
çerçeve program›n›n bir bölümünü oluflturan projedir. Proje,
Is› pompas› ve hava iflleme ünitesi
188
yüzde 60’› Avrupa Birli¤i taraf›ndan karfl›lanan bütçesiyle 8 pilot
kurulumdan oluflmaktad›r. Marsilya Fransa’daki CIAT sahas› da
bunlardan biridir. Di¤er sahalar
Portekiz, ‹spanya, ‹talya, Slovenya, Yunanistan ve Romanya’da
yer almaktad›r. Buradaki amaç
ise 5’in üzerinde y›l boyunca
mevsimsel performans faktörüne sahip jeotermal ›s›tma ve so¤utma sistemleri gelifltirmektir.
Baflka bir ifadeyle, üretilen termal enerji (›s›tma ve so¤utma),
Hysys office, tamam›yla
di¤er tesislere uyarlanabilir
ve yükseltilebilir. Üç konfor
versiyonu mevcuttur ve iyi
bir çevresel performans
sunar.
mam›yla doldurulmas›n› sa¤lamak için alttan s›v› çimento enjeksiyonu yap›lm›flt›r. Hava ceplerinin ›s› transferinin kalitesini
etkilemesi sebebiyle bunlar›n
oluflumundan ne olursa olsun
kaç›n›lmal›d›r.
Marsilya’da bulunan Ciat binas›
kullan›lan elektrik enerjisinden 5
kat fazla olmal›d›r. Projede yaklafl›k 20 ortak yer almakta, bunlar›n aras›nda sanayi sektöründen birimlerin yan› s›ra üniversiteler ve araflt›rma merkezleri de
bulunmaktad›r. Ciat prototip ›s›
pompas›n› Marsilya sahas›n›n
yan› s›ra ‹spanya’da eskiden bir
gaz santralinin merkez ofisi olan
sonradan yenilenebilir enerjilerin teflvik edildi¤i bir yere dönüfltürülen binaya, Portekiz’de
ise daha önce de¤irmen olup
sonradan üçüncül sektör faaliyetleri için kullan›ma aç›lan bir
binaya kurmufltur. Her iki tesis
60 kW oran›nda görülmektedir.
Gerçeklefltirilen Uygulamalar
Marsilya’daki yenilenen bina,
1992 y›l›nda infla edilmifltir. Bina
Güney Fransa bölgesini kapsayan CIAT servisi teknik merkezine ev sahipli¤i yapmaktad›r. 350
metrekarelik yüzey alan› ile çok
say›da iflçiye ev sahipli¤i yapmaktad›r. Sahip oldu¤u genifl
plakal› cam pencereler, yaz›n
afl›r› ›s›nmay› önlemek için kapat›lm›flt›r. Yeni yal›t›c› destek
kaplama da iç k›sma yerlefltiril-
mifltir. HVAC sisteminde alt› adet
delik bulunmaktad›r. Bu deliklerde ar›t›lm›fl su devresine sahip
100 m derinli¤e ulaflan sondalar
yer almaktad›r. ‹sveç menfleli
Augsburger Driller flirketi, delgi
ifllemini Haziran 2010’da tamamlam›flt›r. Hava cepleri oluflumunu önlemek ve boflluklar›n ta-
Bunun üzerine 25 kW güç aral›¤›na sahip standart Dynaciat’› temel alan bir ›s› pompas› özel
olarak gelifltirilmifltir. Yeni bir
hava iflleme ünitesi ile merkezi
EasyCiatControl sisteminin yan›
s›ra 14 adet düflük enerji tüketimli Coanda etkili Coadis 2 HE-
“EasyCIATControl” kontrol sistemi
189
Yeni Ciat ›s› pompas›n›n prototipi
E konfor ünitesi kurulmufltur.
Kontrol sistemi, tesisin elektrik
tüketiminin kusursuz bir flekilde
yönetilmesini sa¤lamak ve eksiksiz veri kayd› tutmak için tasarlanm›flt›r.
Sisteminin Özellikleri
Bu yeni sistem, aral›¤› genel olarak maksimum 2 bin 500 metrekarelik küçük ve orta ölçekli
üçüncül sektör uygulamalar› ile
iskan piyasas› için haz›rlanm›flt›r.
Hysys office sistemi, yeni ›s›
pompas› piyasaya sürüldükten
sonra seçenek yelpazesinin bir
parças› olacak ve üçüncül sektörde ›s›tma, yaz konforu ve hava kalitesi fonksiyonlar›n› içeren
190
ilk su dolafl›m› tabanl› sistem
olacakt›r. Tamam›yla modüler
olan ürün, büyük ölçüde Ciat serisinden; standart, denenmifl ve
test edilmifl parçalardan yap›lm›flt›r. Dolay›s›yla, istek üzerine
en uygun maliyetle her özel yap›land›rmaya uyacak yüzden
fazla farkl› versiyon sunulabilir.
Hysys office, tamam›yla di¤er tesislere uyarlanabilir ve yükseltilebilir. Üç konfor versiyonu
mevcuttur ve iyi bir çevresel
performans sunar.
Yüksek Enerji Performans›
‹çin Kullan›lan Yöntemler
Öncelikle ilkbaharda jeo-so¤utma modunun kullan›lmas›yla ula-
fl›labilir. K›fl mevsimi boyunca ›s›
pompas› topra¤› so¤utur, topraktan kalori al›r ve bunlar› binaya
transfer eder. ‹lkbahar gelince,
toprakta depolanan bu so¤u¤u
kullan›r ve direkt dolafl›m yoluyla geri getirilir. Do¤rudan delik
sondalar›ndan gelen su, konfor
üniteleri içinden geçer. Böylece
EER (Enerji Verimlili¤i Derecesi)
kabaca 15’e ulafl›r. Su, di¤er kalorifik s›v›lara k›yasla son derece
ak›flkand›r. Di¤erleri ise a¤›rd›r
ve dolay›s›yla pompalanmalar›
için yüksek miktarda enerji gerektirir. Sistemin di¤er bütün parçalar› da optimize edilmifltir. Elbette bunlar›n en önemlisi ›s›
pompas›d›r. Pompa, yeni kompresörlerle yeni nesil ›s› eflanjörlerini kullanmaktad›r. Düflük
enerji tüketimli Coadis 2 HEE
konfor ünitelerini de unutmamak
gerekir. Bu yeni HYSYS sistemi,
özellikle de elde edilen enerji
performans›, büyük ölçüde Ciat
Araflt›rma ve ‹novasyon Merkezi
sayesinde mümkün olmufltur.
Merkez, dünyan›n en büyük ›s›
pompalar›ndan birine ve termal
sistem simülasyon laboratuvarlar›na sahiptir. Sözgelimi, bütün bina yaz ve k›fl aylar›na yönelik
enerji ihtiyaçlar›n›n kesin olarak
belirlenmesi için Pleïade yaz›l›m›
kullan›larak modellenmifltir. Binan›n çal›flma parametrelerinin
yan› s›ra iklim de yaz›l›m için de
programlanm›flt›r. Böylece, y›ll›k
s›cakl›k ihtiyaçlar›na iliflkin bir
grafik haz›rlamak mümkün olmufltur. Buna göre 12 kW so¤utma ve 24 kW ›s›tma enerjisi gerekecektir. Ekipman›n›n performans›n› daha da art›rmak için
2011 sonunda Cristopia MCP (faz
de¤ifltirme malzemesi) tabanl›
sistem ilave edilecektir.
ENERJ‹
Üretim Santrallerindeki Frekans
Kontrolleri ve Adapazar› / Gebze
Do¤algaz Kombine Çevrim Santrali ‹çin
Örnek Bir Uygulama Yap›lmas›
Nihat PAMUK ([email protected])
TE‹Afi 5. ‹letim Tesis ve ‹flletme Grup Müdürlü¤ü
Bir enerji iletim flebekesinde
aktif ve reaktif güç ak›fllar›
birbirinden ba¤›ms›zd›r ve
farkl› denetim faaliyetleri ile
kontrol edilirler. Aktif güç
kontrolü, frekans kontrolü
ile, reaktif güç kontrolü ise
gerilim kontrolü ile
yak›ndan iliflkilidir. Bu
nedenle aktif ve reaktif güç
kontrollerinde yaflanan
problemlerin çözümü için
de¤iflik çal›flmalar
yap›lmaktad›r. Bu
çal›flmada do¤algaz
santrallerindeki yük ve
frekans denetimi ele
al›narak Adapazar› / Gebze
do¤algaz kombine çevrim
santralinin frekans
kontrolüne katk›s›
araflt›r›lm›flt›r. Araflt›rmalar
esnas›nda Avrupa ‹letim
Koordinasyon Birli¤i
(UCTE) taraf›ndan
belirlenen kriterler göz
önünde bulundurulmufltur.
192
1. Girifl
Bir güç sisteminin frekans›, aktif
güç dengesine ba¤l›d›r. Frekans,
sistemin her noktas›nda etkili ve
bilinen bir faktör oldu¤undan
bir noktada olabilecek aktif güç
talep de¤iflimi, frekansta de¤iflikli¤e yol açacak ve bu de¤iflim, büyüklü¤üne göre sistemin
baflka noktalar›nda da hissedilecektir. Enterkonnekte sistemlerde frekans› denetlemek için aktif gücün yani santralin üretti¤i
gücün kontrolü gereklidir[1].
Bunu tüm sistem üzerinde yapabilmek gerekir. Yap›lan kontrol
öylesine güçlü olmal›d›r ki baflka faktörlerden etkilenmemelidir. Enerji sistemlerinde güç de¤iflimi, sistem dinamiklerinin cevap verme süresine ba¤l› olarak
dört kademede incelenebilir.
1- Jeneratördeki rotor sal›nmalar›
2- Frekans düflümü
3- Türbin h›z regülatörünce ger-
çeklefltirilen primer kontrol
4- Merkezi regülatörlerde ve denetleyicilerin yapt›¤› sekonder
kontrol
‹lk iki olay, daha çok h›zl› dinamik analizler içerisinde incelenir
ve dinamik kararl›l›k kavram›
içerisinde izlenir. Primer ve sekonder frekans denetimi olay›
ise yük frekans kontrolü aç›s›ndan önemlidir. Primer frekans
veya h›z denetimi ile santralin
aktif güç dengesi sa¤lansa bile
frekansta ki hata s›f›ra dönüfltürülememektedir. Daha basit bir
ifade ile güç dengesi sa¤lanmakta yani frekanstaki de¤iflim sona
ermekte ama frekans 50 Hz'e getirilememektedir[2].
Primer kontrolün etkisi ile kontrol edilen bölgedeki generatörler de¤iflen yükü kendi büyüklükleri oran›nda paylaflmaktad›r.
Sekonder kontrol ise destekleyici bir denetim mekanizmas›
olup; frekans hatas›n› s›f›ra indirgeyen integral denetleyicilerden oluflmaktad›r. Güç sistemleri enterkonnekte sistem oluflturacak flekilde komflu sistemlere
ba¤lan›rlar ve yük-frekans kontrol problemleri ortak bir sorun
haline gelir. Ayn› flekilde enterkonnekte sistemleri birbirine
ba¤layan ba¤lant› hatlar› üzerinden akan aktif gücü kontrol etme de ortak bir sorundur[3]. Büyük sistemlerdeki yük de¤iflimiyle, üretim kayb› gibi durumlarda sistemin yap›s› çok fazla
etkilenmez. Örne¤in Avrupa
Elektrik ‹letim Koordinasyon
Birli¤i’nin (UCTE) kontrol etti¤i
ve Avrupa Birli¤i ülkelerinin ortak enterkonnekte flebekesinde
meydana gelebilecek 3000 MW
Türkiye’nin flu anki
ortalama puant yük de¤eri
36.000 MW/saat
dolaylar›ndad›r. Avrupa
enterkonnekte sistemine
ba¤lan›lmas›yla birlikte
yaklafl›k puant› 300
GW/saat olan bir enerji
havuzuna dahil olunacakt›r.
Buda tüketiciler için
kesintisiz, kaliteli ve ucuz
enerji anlam›na
gelmektedir.
ani bir yük de¤iflimi frekans de¤iflimi 0.1 Hz’den daha az etkiler. Oysa 1000 MW kapasiteli
küçük bir sistemde, 300 MW
üretim kayb›nda sistem tek bafl›na çal›fl›yorsa büyük de¤iflimler
olur. Frekans afl›r› düflecek, geçici güç aç› sal›n›mlar› tüm sistem elemanlar›n› y›pratacak ve
sonuçta sistem tam olarak çökecektir. Böyle büyük bir enterkonnekte sistemin kendine özgü
kriterleri ve politikalar› vard›r.
Bu politikalar›n birincisi ise yükfrekans kontrolüdür. UCTE’ye
ba¤lanabilmek için bu kriterler
sa¤lanmal› ve öncelikle enterkonnekte sistemin kendi içinde
kararl› çal›flmas› sa¤lanmal›d›r[4].
2. Enterkonnekte Sistemin
Kontrol Yöntemleri
2.1. Devir Say›s› Regülasyonu
Regülasyon ve kumanda, bir ana
ifllemin otomatik olmas›na yarayan yard›mc› ifllemlerdir. Regülasyon tekni¤inin görevi, teknik
cihazlarda yahut tesislerde bir
malzemenin yahut enerjinin
miktar›n›, bas›nc›n›, devir say›s›n› veya gerilim gibi fiziksel büyüklüklerin durumunu önceden
tasarlanm›fl bir plan çerçevesi
içinde kontrol etmek ve ayarlamakt›r. Regülasyon olay›nda, bir
büyüklü¤ün önceden verilen de¤eri regülatörün ilgili bir organ›
taraf›ndan devaml› olarak ölçülmesi suretiyle kontrol edilir. Bir
regülatörün görev yapma derecesi, regülatörün, regülasyonda
meydana gelen de¤iflmelere kars› cevap verme kabiliyeti ile belirlenir.
Bir regülatörün yerine getirdi¤i
regülasyon olay›, genel olarak
afla¤›da kaydedilen de¤iflik olaylar›n s›ra ile ve otomatik bir flekilde oluflmas›ndan meydana
gelir:
1- Ölçme: Regülasyona tabi tutularak ayarlanmak istenen herhangi bir büyüklü¤ün mevcut
(X) de¤erinin tespit edilmesi
2- Karfl›laflt›rma: Regülasyona tabi tutularak (Xk) de¤erinde olmas› istenen herhangi bir büyüklü¤ün mevcut (X) de¤eri ile
istenen (Xk) de¤eri aras›ndaki
(Xw) fark›n›n karfl›laflt›r›lmas›
3- Kuvvetlendirme ve zamansal
hareket oran›n›n teflkili: Kumanda ve ayar büyüklü¤ü olarak
herhangi bir (Y) de¤erinin üretilmesi,
4- Kumanda: Regülasyona tabi
tutulan herhangi bir büyüklü¤ün
de¤erinin istenen (Xk) de¤eri elde edilinceye yani Xw=0 oluncaya kadar, enerji ak›m›n›n veya
kütle hareketinin de¤ifltirilmesidir.
Regülasyon olay›n›n dördüncü
safhas›nda oluflan kumanda hareketi regülasyona tabi tutulan
193
büyüklü¤ün mevcut (X) de¤erinin de¤iflmesine ve yeni bir ölçü
de¤erinin do¤mas›na sebep
olur.
2.2. Do¤algaz Santrallerindeki
H›z Regülasyonu
Do¤algaz santrallerinde kullan›lan h›z regülatörleri, türbin kumanda mekanizmas› olan governer valflerinin pozisyonunu
ayarlayan servo motorlar vas›tas›
ile tahrik edilir ve türbine giren
buhar miktar›n› ayarlayarak türbin gücünün de¤iflmesini sa¤lar.
Gücün de¤iflmesi esnas›nda türbinin devir say›s› sabit kal›r. Türbin gücü ne kadar de¤iflirse de¤iflsin, devir say›s›n› istenilen ölçülerde sabit tutmak h›z regülatörünün ana görevidir. Türbinjeneratör ünitesinin devir say›s›n›n belirli ve istenilen s›n›rlar
içinde sabit kalmas› ile birlikte
türbin-jeneratör ünitesinin gücünün de¤iflmesi için h›z regülatörünce, türbin governer valflerinin aç›kl›klar›n›n de¤ifltirilmesi
olay›na, regülasyon olay› ad› verilmektedir. Meydana gelen regülasyon hareketleri ile buhar
debisinin de¤iflmesi sonucu borularda ve türbin kontrol valflerinde geçici bas›nç de¤ifliklikleri
meydana gelir.
2.3. Güç Kontrolü
Elektrik güç sisteminin fonksiyonu, kullan›labilir do¤al enerji
formunu elektrik enerjisi formuna dönüfltürerek tüketicilerin
kullan›m›n› imkan sa¤lamakt›r.
Elektrik enerjisi di¤er enerji türlerine göre daha kolay iletilebilmekte ve kontrol edilebilmektedir. Büyük güç sistemleri afla¤›da özellikleri sa¤layacak flekilde
dizayn edilmektedirler.
194
frekans düflümü çok olur. Sistemin dengede kalabilmesi için
frekans›n 47,5 Hz’in alt›nda olmamas› gerekir[5].
fiekil 1: Sabit yük-frekans ba¤›nt›s›
1- Sistem ani aktif ve reaktif yük
taleplerine cevap vermelidir.
2- Sistem elektrik enerjisini minimum maliyetle sa¤lamal› ve
ekolojik dengeye en az zarar›
vermelidir.
3- Güç kayna¤›n›n güvenilir olmas›, frekans ve gerilim sabit olmas› ile sa¤lanmaktad›r.
2.4. Frekans Kontrolü
Senkron jeneratörlerin rotor dönüfl h›zlar›n›n elektriksel ifadesine frekans denir. Bir güç sisteminin kararl› olarak çal›flabilmesi için frekans de¤erinin sabit tutulmas› gerekir. Enerji sistemleri
sadece güç dengesi durumunda
sabit frekansta çal›flmaktad›rlar.
Enterkonnekte flebekede toplam üretim kay›plar da dahil olmak üzere toplam tüketime eflitse, flebekeye ba¤l› jeneratörlerin
h›zlar› de¤iflmeyip sabit kal›r.
Frekans h›zla do¤ru orant›l›d›r.
Herhangi bir nedenle harcanan
yük, ani olarak artar veya üretilen güç ani olarak azal›rsa frekans düflmeye bafllar. Bu sistemde frekans tutan santral yok ise,
fiekil 2: Sabit Yük-frekans de¤ifliminin
zamanla gösterilmesi
fiekil 1’de sabit yük frekans ba¤›nt›s› verilmektedir. Üretim frekansa ba¤l› olmay›p sabittir. Sistemde frekans tutan santral yoktur. A noktas›nda üretim ve tüketim birbirine eflit olup frekans
F1’dir. Sisteme ani olarak ΔL kadar bir yük geldi¤ini düflünürsek
yeni yük do¤rultusu L2 olacakt›r.
B noktas›nda üretim ve tüketim
dengesi olmad›¤› için, tüketim
üretimden büyüktür. Bu nedenle
sistemde frekans düflmeye bafllar ve denge ancak C noktas›nda
sa¤lanabilir. C noktas›nda frekans F2 de¤erine düflmüfltür. Bu
de¤erler türbinlerin çal›flabilece¤i minimum frekans de¤erinden
düflükse sistem çöker.
fiekil 2’de sabit yük – frekans
durumunun zamana ba¤l› de¤iflimini göstermektedir. P (üretim) sabittir. t1 an›nda yük ΔL
kadar artar ise B noktas›nda
dengesizlik oluflur ve frekans
düflmeye bafllar. Frekansla birlikte yükte azalmaya bafllar ve t2
an›nda C noktas›nda üretim-tüketim dengesi oluflabilir. Bu de¤er 47,5 Hz’den büyük olmal›d›r. Frekans kontrolü, bir elektrik sisteminin üretim-tüketim
dengesinin kontrolüdür ve üç
seviyede ele al›n›r.
2.4.1. Primer Frekans Kontrolü
Elektrik enerjisi üretim ve tüketiminin eflit olmamas› durumunda
sapmaya u¤rayan sistem frekans›n›, sabit bir de¤erde dengeleyip frekans de¤iflimini durdurmak için ünite rezerv kapasitesi-
nin, türbin h›z regülatörünün
ayarlanan h›z e¤im oran›nda,
frekans sapmas› süresince merkezi müdahale olmaks›z›n, otomatik olarak sa¤lanmas› suretiyle katk›da bulunmas›d›r[6]. Pratik olarak e¤er bir dalgalanma
durumunda kinetik enerjilerini
kaybetmeye bafllayan üretim sistemlerine ilave bir enerji verilmezse frekans› ya s›f›rlayacak ya
da afl›r› artarak sisteme ba¤l›
üretim sistemlerinin durmas›na
(trip) neden olacakt›r. Teker teker santrallerin trip etmesi neticesinde tüm elektrik sistemi çökecektir. Primer frekans kontrolü yapacak santraller kabiliyetleri ölçüsünde belirlenen oranlarda primer frekans kontrolüne
kat›lmal›d›r. fiu an için bu kat›l›m santrallerin kurulu güçlerinin
yüzdesine göre, hidroelektrik
santraller için %10, kömür yak›tl› termik santraller için % 5 ve
do¤al gaz yak›tl› termik santraller için ise % 2,5’tir. UCTE kriterlerine göre minimum anl›k frekans -800 mHz (49.2 Hz)’in alt›na düflmemeli, maksimum anl›k
frekans +800 mHz (50.8 Hz)’in
üzerine ç›kmamal›d›r[7].
fiekil 3’te görüldü¤ü gibi sistemden ani olarak yük talebi gelmifl
ve bununla beraber flebeke frekans› h›zla düflmeye bafllam›flt›r.
E¤er primer frekans kontrolü olmazsa sistem frekans› düflmeye
devam edecek ve türbinlerin minimum çal›flma frekans›n›n alt›na indikten sonra sistem çökecektir. Yük de¤iflimiyle beraber
sistemdeki tüm üniteler efl zamanl› olarak t1 zaman›nda primer frekans kontrol rezerv kapasitelerini (Q) aktif edip bu rezervin % 50’sini t2 süresine kadar
Frekans, sistemin her
noktas›nda etkili ve bilinen
bir faktör oldu¤undan bir
noktada olabilecek aktif güç
talep de¤iflimi, frekansta
de¤iflikli¤e yol açacak ve
bu de¤iflim, büyüklü¤üne
göre sistemin baflka
noktalar›nda da
hissedilecektir.
(15 sn) lineer olarak üzerlerine
alacaklard›r. Kalan 15 sn içinde
de primer frekans rezervinin (Q)
% 50’si daha aktif olarak frekans
F2 de¤erinde sabit olacakt›r. Primer frekans kontrolü sayesinde
frekans düflümü s›n›rland›r›lm›fl
ve frekans belli bir de¤erde sabitlenmifl olacakt›r. Bu primer
frekans kontrolü rezervinin aktif
olma süresi t3 de¤erinde tamamlanmaktad›r. Bu süre toplamda
30 saniyedir. Ünitelerin primer
frekans kontrol sisteminin duyars›zl›k aral›¤› mümkün oldu¤u
kadar küçük olmal› ve ±10
mHz’i aflmamal›d›r[8].
2.4.2. Sekonder Frekans
Kontrolü
Sekonder kontrol, sekonder
kontrol rezervlerini kullanarak
bir kontrol alan›ndaki üretimi regüle eden otomatik merkezli bir
fonksiyondur.
fiekil 3: Primer frekans kontrolü
güç-zaman grafi¤i
Bu fonksiyonun özellikleri:
1. Di¤er bütün kontrol alanlar›
ile güç al›flveriflini programlanan
de¤erde tutmak,
2. Kontrol alan›ndan kaynaklanan bir frekans sapmas› durumunda, frekans› ayar de¤erine
geri getirmek,
3. Primer kontrol taraf›ndan kullan›lan kapasitenin serbest b›rak›lmas›n› sa¤lamak,
4. Bu fonksiyonlar› yerine getirmek için, sekonder kontrol
program› (AGC) ve periyodik
olarak alan kontrol hatas›n›
(ACE) hesaplar.
5. PI tipinde bir kontrol özelli¤ine sahip olup dakikalar mertebesinde yap›lan bir kontroldür.
Her bir kontrol alan›, tek tek
alan kontrol hatas› G’nin s›f›r
olacak flekilde kontrol edilmesi
gerekir[9]. ACE, güç kontrol hatas› ile frekans kontrol hatas›n›n
toplam› olarak hesaplan›r.
G = ΔP + K*Δf
(1)
ΔP Güç kontrol hatas›n›, K*Δf
frekans kontrol hatas›n› verir
[10]. K faktörü sekonder kontrol
için frekans bias’›d›r. (MW/Hz)
Her bir kontrol alan›, alan kontrol hatas› (ACE) ve G’yi gerçek
zamanda en aza indirmek için
bir sekonder kontrol ile donat›lm›flt›r.
G = Pmeas – Pprog +
Kri (f meas – fn)
(2)
Pmeas: Ba¤lant› hatlar›nda ölçülen anl›k aktif güç transferlerinin
toplam›n›, Pprog: Bütün komflu
kontrol alanlar› ile sonuçta ortaya ç›kan al›flverifl program›n›,
Kri: Kontrol alan›n›n K faktörünü, f meas: Gerçek frekans ölçü-
195
münü, fn: frekans ayar set de¤erini göstermektedir.
Sekonder kontrol rezervi, sekonder kontrol aral›¤›n›n çal›flma
noktas› ile maksimum de¤er aras›ndaki pozitif bölümüdür. Her
zaman, beklenen talep dalgalanmalar›n› ve bir üretim biriminin
kayb›n› karfl›lamak üzere, yeterli
bir sekonder kontrol rezervi
mevcut olmal›d›r[10]. E¤er en
büyük üretim biriminin kayb› sekonder kontrol rezervi taraf›ndan karfl›lanmam›flsa, a盤› k›sa
bir sürede dengelemek için, ek
üçüncül kontrol rezervine ihtiyaç duyulur. Santraller kapasitelerinin %10 civar›nda sekonder
kontrol aral›¤›na sahip olmal›d›r.
Yük alma ve yük atma h›zlar› sekonder frekans kontrolünün uygun tepki vermesine imkan sa¤layacak flekilde olmal›d›r. De¤iflik boyutlardaki kontrol alanlar›
içindeki de¤iflik büyüklükteki
yük de¤iflmeleri, yaklafl›k 15 dakika içinde düzeltilmelidir. Bunun için sekonder kontrol rezervinin minimum de¤eri;
R = ( aLmax + bÇ – b) ile hesaplan›r [11].
(3)
Kontrol alanlar› içindeki sekonder kontrolün kalitesini de¤erlendirmek için,
H (t) = fo ± A . e-1/T
(4)
Tipindeki trumpet biçimli e¤riler
tan›mlanm›flt›r [11]. Sistem frekans›, sekonder kontrol ifllemi
s›ras›nda trumpet içinde kalm›flsa, sekonder kontrol teknik kontrol bak›m›ndan tatmin edici olarak kabul edilir. Bir olay için
trumpet e¤risi,
fo : Nominal frekans,
196
fiekil 4: Trumpet e¤risi
f1 : Olaydan önce gerçek frekans,
f2 : Olaydan sonra maksimum
frekans sapmas›,
Pa: Üretim kapasitesi kayb›, de¤erleri kullan›larak çizilir.
2.4.3. Tersiyer (Üçüncül)
Frekans Kontrolü
Üçüncül kontrol, gerekti¤inde
yeterli bir sekonder kontrol rezervine sahip olmak için generatörlerin çal›flma noktalar›nda yap›lan de¤iflimdir[11]. De¤iflimler:
Gücün ba¤lanmas› ve tetiklenmesiyle, Sekonder kontrole kat›lan generatörlerin ç›k›fllar›n› yeniden da¤›tarak, Enterkonnekte
taahhütler aras›ndaki güç iç de¤iflim program›n› de¤ifltirerek ve
Yük kontrolü yap›lmas› suretiyle
gerçekleflir. Tersiyer kontrolün
iflletimi, programlaman›n zaman
çerçevesine ba¤l›d›r. Fakat ilke
olarak, enterkonnekte iflletme
üzerinde sekonder kontrol ile
ayn› etkiye sahiptir.
3. Adapazar›/Gebze Do¤algaz
Kombine Çevrim Santralinde
TE‹Afi Taraf›ndan Yap›lan
Frekans Kontrol Testleri ve
Sonuçlar›
3.1. Primer Frekans Kontrolü
‹çin Test Sonuçlar›
Adapazar› / Gebze do¤algaz
kombine çevrim santralindeki
buhar türbinlerinden ünite-1’e
ait, primer frekans kontrol performans testleri 30.10.2009 -
01.11.2009 tarihleri aras›nda Teiafl test ekibi taraf›ndan Ucte primer frekans kontrol performans
testleri prosedürüne göre gerçeklefltirilmifltir. Testler için simule frekans, aktif güç, regülatör vana-1, regülatör vana-2, regülatör vana-3, regülatör vana-4,
buhar bas›nc›, buhar s›cakl›¤› ve
türbin toplam talep sinyallerinin
ölçümü yap›lm›flt›r.
Yap›lan testler s›ras›nda, ölçümü
yap›lan sinyaller 100 milisaniyelik örnekleme oran› (saniyede
10 veri) ile ölçülmüfl ve kaydedilmifltir. Do¤algaz kombine
çevrim santrallerinin primer frekans kat›l›m› için uygulamas› gereken rezerv miktar› ünite nominal gücünün ± % 5’i (±18 MW)
oldu¤u için, maksimum ç›k›fl gücü seviyesindeki testler % 95 ç›k›fl gücü seviyesinde 342 MW
Pset de¤erindedir. Minimum ç›k›fl
gücü seviyesindeki testler ise
yetkili santral personelinin ifadesi do¤rultusunda % 65 ç›k›fl gücü seviyesi olan 234 MW Pset de¤erinde gerçeklefltirilmifltir. Testler, ünitenin h›z e¤im de¤eri, %
5 rezerv miktar›na ayarlanarak
gerçeklefltirilmifltir. Rezerv miktar› (5) de gösterilen formülde %
8 de¤erine ayarlanarak gerçeklefltirilir. Testlerde ölü bant de¤eri 0 mHz’e ayarlanarak gerçeklefltirilmifltir.
Δf / fnom
s.d.(%) =---------------------- x100 olur.
Δf / Pnom
(5)
Rezerv testlerinde; Δf = -200
mHz’lik frekans sapmas› olarak
do¤rudan f=49,8 Hz’lik simüle
frekans, Δf = +200 mHz’lik frekans sapmas› olarak ise do¤rudan f=50,2 Hz’lik simüle frekans
fiekil 5: 342 MW, -200 mHz frekansta aktif güç-zaman grafi¤i
fiekil 6: 342 MW, +200 mHz frekansta aktif güç-zaman grafi¤i
sinyali uygulanm›flt›r. Hassasiyet
testlerinde ise; ilk aflamada Δf =
-5 mHz’lik frekans sapmas› olarak do¤rudan f=49,995 Hz’lik simüle frekans, Δf = +5 mHz’lik
frekans sapmas› olarak ise do¤rudan f=50,005 Hz’lik simüle frekans sinyali uygulanm›fl, ikinci
aflamada ise Δf = -10 mHz’lik
frekans sapmas› olarak do¤rudan f=49,990 Hz’lik simüle frekans, Δf=+10 mHz’lik frekans
sapmas› olarak ise do¤rudan
f=50,010 Hz’lik simüle frekans
sinyali uygulanm›flt›r. Bunun sonucunda afla¤›daki sonuçlar elde
edilmifltir.
fiekil 5’te ünite-1’in maksimum
ç›k›fl gücü seviyesinde (Pset=342
MW) yap›lan rezerv testi güç artt›rma k›sm›nda, Δf = -200
mHz’lik frekans sapmas› için uy-
198
gulanan f=49,8 Hz’lik simüle frekans sonucunda; Ünitenin 342
MW’l›k ç›k›fl gücü seviyesinden
itibaren yaklafl›k 18 MW güç art›fl› yapt›¤›, eriflti¤i ortalama 360
MW’l›k ç›k›fl gücü seviyesini 15
dakika boyunca sürdürebildi¤i,
güç artt›rma ifllemini lineer olarak gerçeklefltirdi¤i ve rezerv
güç miktar›n› 30 saniyenin alt›n-
da etkinlefltirdi¤i gözlenmifltir.
fiekil 6’da ünite-1’in maksimum
ç›k›fl gücü seviyesinde (Pset=342
MW) yap›lan rezerv testi güç
azaltma k›sm›nda, Δf=+200
mHz’lik frekans sapmas› için uygulanan f=50,2 Hz’lik simüle frekans sonucunda; ünitenin 342
MW’l›k ç›k›fl gücü seviyesinden
itibaren yaklafl›k 20 MW güç
azalt›fl› yapt›¤›, eriflti¤i ortalama
322 MW’l›k ç›k›fl gücünü 15 dakika boyunca sürdürebildi¤i,
güç azaltma ifllemini lineer olarak gerçeklefltirdi¤i ve rezerv
güç miktar›n› 30 saniyenin alt›nda etkinlefltirdi¤i gözlenmifltir.
Ünite-1 342 MW Pset de¤erinde
kararl› halde belli bir süre çal›flt›ktan sonra -5 mHz ve +5
mHz’lik
frekans
sapmas›
(f=49,995 Hz ve f=50,005 Hz) simule frekans sinyali uygulanm›flt›r. Ünitenin ±5 mHz’lik frekans sapmalar›na karfl› hassas
oldu¤u gözlenmifl ve tepkisinin
daha net görülmesi için ±10
mHz’lik
frekans
sapmalar›
(f=49,990 Hz ve f=50,010 Hz) simule frekans sinyalleri de uygulanm›flt›r.
fiekil 7’de ünite-1’in minimum
ç›k›fl gücü seviyesinde (P7 pt=
234 MW) yap›lan rezerv testi güç
fiekil 7: 234 MW, -200 mHz frekansta aktif güç-zaman grafi¤i
yavafl bir flekilde tepki verdi¤i
tespit edilmifltir.
fiekil 8: 234 MW, +200 mHz frekansta aktif güç-zaman grafi¤i
artt›rma k›sm›nda, Δf = -200
mHz’lik frekans sapmas› için uygulanan f=49,8 Hz’lik simüle frekans sonucunda; ünitenin 234
MW’l›k ç›k›fl gücü seviyesinden
itibaren yaklafl›k 18 MW güç art›fl› yapt›¤›, eriflti¤i ortalama 252
MW’l›k ç›k›fl gücü seviyesini 15
dakika boyunca sürdürebildi¤i,
güç artt›rma ifllemini lineer olarak gerçeklefltirdi¤i ve rezerv
güç miktar›n› 30 saniyenin alt›nda etkinlefltirdi¤i gözlenmifltir.
fiekil 8’de ünite-1’in minimum
ç›k›fl gücü seviyesinde (Pset =
234 MW) yap›lan rezerv testi güç
azaltma k›sm›nda, Δf =+200
mHz’lik frekans sapmas› için uygulanan f=50,2 Hz’lik simüle frekans sonucunda; ünitenin 234
MW’l›k ç›k›fl gücü seviyesinden
itibaren yaklafl›k 20 MW güç
azalt›fl› yapt›¤›, eriflti¤i ortalama
214 MW’l›k ç›k›fl gücünü 15 dakika boyunca sürdürebildi¤i,
güç azaltma ifllemini lineer olarak gerçeklefltirdi¤i ve rezerv
güç miktar›n› 30 saniyenin alt›nda etkinlefltirdi¤i gözlenmifltir.
Ünite-1’de rezerv ve hassasiyet
testlerinin tamamlanmas›n›n ard›ndan, ünitenin ayarlar› de¤ifltirilmeden simule frekans yerine
gerçek flebeke frekans›yla çal›fla-
cak flekilde 24 saatlik do¤rulama
testine bafllanm›fl ve 24 saat boyunca kay›t al›nm›flt›r. Gerek test
s›ras›nda gerek test sonras›nda
al›nan kay›tlar›n incelenmesi sonucunda, ünite tepkisinin rezerv
ve hassasiyet test sonuçlar›n›
do¤rular nitelikte oldu¤u, ünitenin flebeke frekans›n› takip edecek flekilde tepki verdi¤i ve kararl› flekilde çal›flmas›n› sürdürdü¤ü gözlenmifltir.
3.2. Sekonder Frekans =Kontrolü ‹çin Test Sonuçlar›
Yap›lan testler afla¤›daki flekilde
özetlenebilir:
Birinci test; ünite–2‘ye ait yük alma/atma h›z› % 3,3 MW/dakika
(12 MW/dakika) olarak ünite primer frekans modunda de¤il iken,
ikinci test ise ayn› h›zlarda primer
frekans modunda iken yap›lm›flt›r. Üçüncü test; ünite–2‘ye ait
yük alma/atma h›z› % 5 MW/dakika (18 MW/dakika) olarak ünite primer frekans modunda de¤il
iken, dördüncü test ise üçüncü
test ile ayn› h›zlarda primer frekans modunda iken yap›lm›flt›r.
Testler sonucunda; ünitenin yük
alma ve yük atma talimatlar›na
tepki verirken, belirli bir de¤ere
kadar nispeten h›zl› bir flekilde
ulaflt›¤› fakat talimat›n geriye kalan önemli bir yük de¤eri için ise
4. Sonuçlar
Enterkonnekte sistemdeki tüm
üretim santrallerinin frekans denetimine geçmesiyle birlikte UCTE frekans kriterleri sa¤lanacak
ve Yunanistan-Bulgaristan üzerinden Avrupa enterkonnekte
sistemine ba¤lan›lacakt›r. Bu
Türkiye’nin gelece¤i aç›s›ndan
çok büyük bir önem arz etmektedir. Türkiye’nin flu anki ortalama puant yük de¤eri 36.000
MW/saat dolaylar›ndad›r. Avrupa enterkonnekte sistemine ba¤lan›lmas›yla birlikte yaklafl›k puant› 300 GW/saat olan bir enerji
havuzuna dahil olunacakt›r. Buda tüketiciler için kesintisiz, kaliteli ve ucuz enerji anlam›na gelmektedir.
5. Kaynaklar
[1] Pad›yar K.R., Power System Dynamics, Stability
and Control, Wiley&Sons, 143-169, 1996.
[2] Demirören A., Zeynelgil L., Elektrik Enerji Sistemlerinin Kararl›l›¤› Kontrolü ve Çal›flmas›, Birsen Yay›nevi, 2004.
[3] Kundur P., Power System Stability and Control, Mc
Graw-Hill, Inc., 1994.
[4] Teiafl, Elektrik ‹letim Sistemi Arz Güvenli¤i ve Kalitesi Yönetmeli¤i, 25632 say›l› Resmi Gazete, 2006.
[5] Hopfield J. J., “An Original Approach For Load-Frequency Control ”, IEE Transactions on Power Systems,
24(3), 31-46, 2003.
[6] Teiafl, Ucte ‹flletme Kitab›, Teiafl Yay›nlar›, 65-68,
2006.
[7] Huang S. J., Hsieh C. T., “Complementary Studies
for the Synchronization of the Ucte Power System",
Electric Power Systems Research, 47(2), 87-93, 1998.
[8] Wood J. W., Wollenberg B. F., Power Generation,
Operation and Control, Wiley&Sons, 109-128, 1996.
[9] Cebeci M. E., The Effects Of Hydro Power Plants Governor Settings On The Turkish Power System Frequency, Yüksek Lisans Tezi, Ortado¤u Teknik Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, 22-163, Ankara, 2008.
[10] Y›lmaz O., Participation of Combined Cycle Power
Plants To Power System Frequency Control : Modeling
and Application, Yüksek Lisans Tezi, Ortado¤u Teknik
Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, 15-145, Ankara,
2006.
[11] Chaturvedi D. K., Satsangi P. S., Karla P. K., “Load Frequency Control”, International Journal Of Electrical Power Systems, 21(6), 405-415, 1999.
199
HABERLER
‹lk 5 ayda 25 bin yeni flirket kuruldu
Türkiye Odalar ve Borsalar
Birli¤i (TOBB), "2011
May›s Ay›na Ait Kurulan
ve Kapanan fiirket ‹statistiklerini" aç›klad›. Buna
göre, bu y›l›n ilk 5 ay›nda
geçen y›l›n ayn› dönemine
göre gerçek kifliler
taraf›ndan kurulan ticari
iflletme say›s› yüzde 22.50
oran›nda artarken, kooperatif say›s› yüzde 34.52
azald›. Ayn› dönem içinde
kapanan gerçek kifli ticari
iflletme say›s› yüzde 36,86
yükselirken, kapanan
kooperatif say›s› yüzde 9.03 geriledi. Yine bu y›l›n
Ocak -May›s döneminde kurulan yabanc› ortak sermayeli flirket say›s› bin 401 olurken, bu flirketlerin
259'u ‹ran, 159'u Almanya, 86's› Azerbaycan ve 52'si
Rusya Federasyonu ortakl›¤›ndan olufltu.
Kurulan bin 401 yabanc›
ortak sermayeli flirketin
141'i anonim, bin 260'›
limit flirketten olufltu. Bu
flirketlerin 223'ü ticaret ve
116's› inflaat sektöründe
kuruldu. Kurulan yabanc›
ortak sermayeli flirketlerin
toplam sermayelerinin
yüzde 88,27'sini yabanc›
sermayeli ortak pay›
oluflturdu. Bu arada, yurt
d›fl›nda yerleflik Türk
vatandafllar›n›n ortak
oldu¤u 126 adet yabanc›
ortak sermayeli flirket
kuruldu. Bu y›l›n ilk 5 ay›nda toplam 25 bin 574
flirket ve kooperatif kuruldu. Bu dönemde kurulan
toplam 23 bin 720 limited flirket, toplam sermayenin
yüzde 28,01'ini, bin 307 anonim flirket ise yüzde
71,98'ini oluflturdu.
‹hracat art›fl› tam gaz
Türkiye ‹hracatç›lar Meclisi (T‹M) verilerine göre,
ihracat Haziran ay›nda yüzde 25,2 art›flla 11.5 milyar
dolar olarak gerçekleflti. ‹lk 6 aydaki ihracat yüzde
20,2 artarak 65,77 milyar dolara ç›kt›.
Son 12 ayl›k dönemde ise yüzde 14,47 art›flla 124
milyar 936 milyon dolarl›k ihracat yap›ld›.
Haziran ay›nda en fazla ihracat yapan sektör, 1 milyar 799 milyon 137 bin dolarla otomotiv endüstrisi
oldu. Otomotivi, 1 milyar 483 milyon 460 bin dolar
ile haz›r giyim ve konfeksiyon, 1 milyar 463 milyon
427 bin dolarla kimyevi maddeler ve mamulleri, 1
milyar 306 milyon 696 bin
dolarla çelik
takip etti.
Türkiye'nin,
haziran ay›nda
toplam
ihracat›n›n
yüzde 84,87'sini
gerçeklefltiren
sanayi grubunda
yüzde 25,59
art›flla 9 milyar
765 milyon 331
bin dolarl›k,
200
yüzde 11,91'ini oluflturan tar›m grubunda yüzde
28,36 oran›ndaki art›flla 1 milyar 370 milyon 648 bin
dolarl›k ve yüzde 3,22'sini oluflturan madencilikte
yüzde 7,79'luk art›flla 370 milyon 694 bin dolarl›k
ihracat yap›ld›. Sanayi sektörü alt bafll›¤› alt›nda
yüzde 63,92 payla ilk s›rada yer alan sanayi
mamulleri içinde en büyük pay› yüzde 15,64 ile
otomotiv endüstrisi al›rken, bunu yüzde 12,89'luk
payla haz›r giyim ve konfeksiyon, yüzde 11,36'l›k
payla çelik sektörü izledi. Ayn› dönemde en yüksek
ihracat art›fl› yüzde 99,69 ile su ürünleri ve hayvansal
mamullerde
gerçekleflirken,
bu sektörü
yüzde 49,79 ile
hububat,
bakliyat, ya¤l›
tohumlar ve
mamulleri,
yüzde 40,59 ile
süs bitkileri ve
yüzde 40,12
kimyevi
maddeler ve
mamulleri takip
etti.
Entescup 2011’in flampiyonu Demirler Elektrik oldu
Bu y›l ilk kez düzenlenen Entescup 2011
fiampiyonlar Finali’nde Antalya, Bursa ve ‹zmir
turnuvalar›nda flampiyon olan tak›mlar yar›flt›.
Bu üç flehirden gelen 60 kat›l›mc›, Pamukkale
Karahay›t’taki Richmond Termal Oteli’nde 17
Haziran Cuma akflam› kampa girdi. Cumartesi
sabah› Pamukkale-Hierapolis antik kentini
ziyaret eden tak›mlar›n ayn› günün akflam›
Denizli’de oynad›klar› final maçlar›n›n sonucunda Bursa’dan kat›lan Demirler Elektrik birinci, TE‹Afi ‹zmir ikinci, Antalya’dan kat›lan
Ye¤enler Elektrik de üçüncü oldu. Dereceye
giren tak›mlar, kupalar›n› Aydem Elektrik
Yönetim Kurulu Baflkan› Ceyhan Saldanl›,
Entes Yönetim Kurulu Baflkan› Faik Erem ve
Entes Genel Müdürü Uran Tiryakio¤lu’ndan
ald›.
Elektrik da¤›t›mda süre 25 Temmuz’a uzat›ld›
Bo¤aziçi Elektrik, AYEDAfi, Toroslar, Gediz, Trakya
ve Dicle Elektrik özellefltirmeleri için ek teminat
süresi önceki gün doldu. Dicle Elektrik da¤›t›m
d›fl›ndaki 5 flirket, ek teminat› ödemedi. Özellefltirme
‹daresi Baflkanl›¤› (Ö‹B) flirketlere 25 Temmuz’a
kadar bir ek süre daha verdi. ‹fladamlar› Mehmet
Emin Karamehmet ve Mehmet Kazanc›'n›n 1.2 milyar
dolar› ödeyemeyerek Baflkentgaz’› devralamamas›n›n
ard›ndan belirsiz sürece giren 10.8 milyar dolarl›k
‹stanbul Bo¤aziçi (Bo¤aziçi) ve Anadolu Yakas›
(Ayedafl), Akdeniz, Toroslar, Dicle, Gediz ve Trakya
da¤›t›m bölgeleri için flirketlere verilen ek süre 31
May›s’ta dolmufltu. Özellefltirme ‹daresi, 7 bölgeden
6’s› için flirketlerden yüzde 2 ek teminat istemifl ve
flirketlere 29 A¤ustos’a kadar ek süre tan›m›flt›.
fiirketlerin ödeyece¤i teminat miktar› toplamda 190
milyon dolar› bulurken, ek teminat›n dün yat›r›lmas›
gerekiyordu. Ancak Dicle Elektrik Da¤›t›m Bölgesi’ni
kazanan Karvil-Ceylan OGG d›fl›ndaki 5 grup ek
teminat flart›n› yerine getirmedi. Karavil-Ceylan
Ortakl›¤›, Dicle Elektrik için 4.56 milyon dolar teminat ödedi. Gruplara 25 Temmuz’a kadar bir süre
daha verildi.
Toplam teminat 188.76 milyon dolar
fiirketlerin 3 ay sonunda 10.8 milyar dolarl›k ihalelerde 6.8 milyar dolar peflinat› yat›rarak da¤›t›m bölgelerini devralmas› gerekiyor. Aksi halde flirketlerin
bugüne kadar yat›rd›klar› tüm teminatlar yanacak ve
ihalelerde s›ras›yla ikincilerle görüflülmeye
bafllanacak. Bu durumda ise flirketlerin ilk teminatlar›
ile birlikte yaklafl›k 300 milyon dolar› yanm›fl olacak.
Ek süre talebinde bulunan firmalardan MMEKA,
Bo¤aziçi Elektrik için 59.8 milyon dolar ve AYEDAfi
için de 32.2 milyon dolar teminat yat›racak. ET‹
Gümüfl- SSS OGG Gediz Elektrik için 38.3 milyon
dolar, Aksa Enerji, Trakya Elektrik için 12.4 milyon
dolar ve Y›ld›zlar Holding de Toroslar Elektrik için
41.5 milyon dolar teminat yat›racak.
201
HABERLER
ABB, PLC ve sürücü çözümleri konulu seminerler düzenledi
ABB Elektrik Sürücüler
Bölümü, Nisan ay› içerisinde
4 farkl› ilde yapt›¤› seminerlerde sürücü ve PLC ürün gruplar› ile ilgili müflterilerine
detayl› bilgiler aktard›. 12
Nisan’da Ankara Rixos Otel,
13 Nisan ‹zmir Swiss Otel, 19
Nisan Adana Hilton Otel ve
21 Nisan’da Bursa Almira
Otel’deki her seminere ortalama 100 kifli kat›ld›. PLC ürün
ailesinin tan›t›m›yla bafllayan
seminerin ilk k›sm›nda
s›ras›yla, AC500-eco kompakt PLC, AC500 modüler
PLC, Digivis SCADA Sistemi, yaz›l›mlar ve yap›lm›fl
referanslarla ilgili bilgi verildi. ABB’nin HVAC ve su
sektörüne yönelik ACQ810, ACS310 ve ACH550
sürücülerinin uygulamaya yönelik özel çözümlerinin
örneklerle birlikte sunuldu¤u seminerlerde özellikle,
ACQ810’un sahip oldu¤u pompa kontrolüne ve
korumas›na yönelik özellikleri, ACS310 ile tek bir
sürücü üzerinden paralel pompa/fan çal›flmayla ilgili
yaz›l›mlar› ve ACH550’nin ticari bina HVAC uygulamalar› için sahip oldu¤u donan›mlar kat›l›mc›lara
yap›lm›fl referans projelerle birlikte detayl› olarak
aktar›ld›. Seminerlerin ö¤leden sonraki bölümünde,
ABB sürücüler ile enerji verimlili¤i konusuna yer verildi. Özellikle pompa, fan ve kompresör uygula-
malar›na yönelik sürücü kullan›m› ile enerji tasarrufu
konusunda yap›lm›fl referans projeler ve örneklerle
ilgili bilgiler aktar›ld›. ABB’nin endüstriyel sürücü
çözümlerinden düflük harmonikli, rejeneratif, su
so¤utmal› ve multi-drive sürücülerin özellikle
çimento, demir-çelik, enerji v.b. gibi son kullan›c›
uygulamalar›na yönelik sa¤lad› avantajlar›n
kat›l›mc›larla paylafl›ld›¤› etkinliklerde özellikle düflük
harmonikli ve rejeneratif sürücülerin enerji kalitesinin
ve verimlili¤inin art›r›lmas›na yönelik sa¤lad›¤›
faydalar ayr›nt›l› olarak aktar›ld›. Organizasyonlar›n
son bölümünde ise ABB sürücü servis organizasyonu
yap›s›, önleyici bak›m faaliyetleri, drive care bak›m
anlaflmalar› ve ABB üniversitesi e¤itim faaliyetleri
hakk›nda çeflitli bilgiler paylafl›ld›.
Makel, bayilerini Bat› Amerika seyahatiyle ödüllendirdi
Makel fiirketler Grubu,
2011 y›l› kampanya
sat›fllar›nda baflar›l› olan
bayilerini Bat› Amerika
gezisi ile ödüllendirdi. 19
– 27 May›s 2011 tarihleri
aras›nda gerçeklefltirilen
geziye Türkiye genelinden
15 bayi eflleri ile birlikte
kat›ld›. 19 – 23 May›s
tarihleri aras›nda düzenlenen gezinin ilk
bölümünde Hollywood,
Beverly Hills, Oscar
törenlerinin gerçekleflti¤i Rodeo Drive Caddesi ve
Universal Stuios ziyaret edildi. 23 – 27 May›s tarihleri
aras›nda düzenlenen Las Vegas gezisi s›ras›nda
Cirque du Soleil’de sergilenen flovlar› izleyen Makel
202
firmas›n›n bayileri, Red Rock
Canyon, Hoover Baraj› ve ayn›
bölgede bulunan k›z›lderili
kasabas›n› da ziyaret etti. 350 m
yükseklikteki Stratosphere Kulesi
geziye kat›lanlar›n ilgisini çekerken
Las Vegas’› kuflbak›fl› izlemek
isteyenler için helikopter turu
düzenlendi.
Elbi Elektrik çocuklar›
bakterilerden koruyor
Elbi Elektrik, sosyal sorumluluk projesi
kapsam›nda, çocuklar› bakterilerden korumak için
yürüttü¤ü çal›flmalar kapsam›nda belirlenen
anaokulu ve çocuk yuvalar›n›n mevcut anahtar prizlerini, hammaddesine kat›lan gümüfl iyonlar›
sayesinde üzerinde bakteri bar›nd›rmayan
Zenaantibacterial serisinin ürünleri ile de¤ifltirdi.
Elbi Elektrik, sosyal sorumluluk projesi kapsam›nda
dört anaokulunun anahtar ve priz ihtiyaçlar›n›
belirleyerek yeniledi. Projenin ilk aflamas›nda
Arnavutköy Çocuk Yuvas›, Akademinik Anaokulu,
Aydede Çocuk Yuvas› ve Birsun Çocuk Kulübü
Elbi Elektrik ekibi taraf›ndan incelendi ve ihtiyaç
listesi ç›kart›ld›. Sonras›nda ise çocuklar›n›
sa¤l›klar›n› göz önünde bulundurarak bütün
anahtar prizler Zenaantibacterial serisi ile de¤ifltirildi. Hijyen konusunda oldukça hassas çal›flmalar
sonucunda üretilen Zenaantibacterial, büyük Ar-Ge
ve teknoloji yat›r›mlar› sonunda ortaya ç›kt›.
Ürünün hammaddesine kat›lan gümüfl iyonlar›,
mikroplar›n çok farkl› ifllevlerini ayn› anda
bask›lamakta oldu¤undan bakteriler, mantarlar ve
virüsler gibi çok genifl yelpazede mikroorganizmalara karfl› etkili oluyor ve üzerinde bar›nmas›na
izin vermiyor. Ayr›ca ürün çizilse, k›r›lsa dahi bakteri bar›nd›rmama niteli¤ini kaybetmiyor ve uzun
y›llar güvenli kullan›m için olanak sa¤l›yor.
HABERLER
Günefl enerjili araçlar görücüye ç›kt›
Polonya’da üretilen Melex marka
yolcu ve hizmet arabalar›n›n
Türkiye distribütörü Sateksolar Afi,
bu araçlara özel olarak uygulad›¤›
günefl panelleriyle flarja gerek
kalmadan çok uzun süre
kullan›labilen yeni modellerini kullan›c›lar›n be¤enisine sundu.
Sateksolar Afi taraf›ndan ithal edilen
Melex marka yolcu ve hizmet arabalar›n›n sa¤lam, çevreci ve yenilikçi özellikleri bulunuyor. Trafi¤e
ç›kabilir belgesi de bulunan araçlar;
servis, kargo ve yolcu tafl›ma amaçl› kullan›labiliyor.
Al›flverifl merkezleri, oteller, tatil köyleri ve turistik
yörelerde yayg›n olarak kullan›lan araçlar, kargo
tafl›mac›l›¤› için, havaalanlar›, limanlar ve marinalarda
da pratik kullan›m özelli¤iyle tercih ediliyor. Ayr›ca,
siteler, belediyeler, servis ve zab›ta, müzeler, hastaneler, tar›m alanlar›, üniversite kampüsleri, seralar,
ba¤lar -bahçeler ve endüstri organize sanayi bölgeleri
için ideal olarak tan›mlan›yor. Çevre dostu; ekolojik,
konforlu ve en önemlisi güvenli araçlar üretme misyonu ile dünya pazar›nda tan›nan Melex marka
araçlarda kullan›lan enerji yenileme
sistemi SepEX, araç yokufl afla¤›
sürülürken akülerin yeniden flarj
olmas›n› sa¤layarak daha uzun
mesafe kat etmeyi ve dolay›s›yla
arac›n daha verimli kullan›m›n›
sa¤l›yor. Araçlarla ilgili aç›klama
yapan Sateksolar Afi Yönetim
Kurulu Baflkan› Ayfer Gülüm;
SolarDrive günefl panelleri tak›lan
her türlü yolcu ve hizmet
arabas›n›n yüksek performansla
çal›flt›¤›n›, tente hücrelerinin ifllevselli¤i ve dönüfltürücü mekanizmas› sayesinde, gün
›fl›¤›nda akülerde depolanan elektri¤in akünün
ömrünü uzatt›¤›n› ve SolarDrive ile donat›lm›fl arabalar›n sürüfl menzilini artt›rd›¤›n› söylüyor. Her
SolarDrive kitin 20 a¤aç kurtard›¤›n›n alt›n› çizen
Gülüm, “Dünyada seçkin oteller, golf kulüpleri, tatil
köyleri, marinalar ve ça¤dafl anlay›fl›yla hizmet veren
belediyeler taraf›ndan tercih edilen yolcu ve hizmet
arabalar›n›n günefl paneli sistemiyle daha çevreci ve
tasarruflu olaca¤› ve kullan›m alanlar›n›n
büyüyece¤ini öngörüyoruz.” fleklinde konufluyor.
Soyutwind Türk Loydu sertifikas› ald›
500 kW gücünde olan rüzgar türbinlerinde bulunan
kanat ve alternatör üretimi için Türk Loydu sertifikalar›n› ald›klar›n› aç›klayan SoyutWind Proje
Gelifltirme Direktörü Ali Çolak, “Kule sertifikas›n›n da
k›sa sürede al›naca¤›na inan›yoruz. Yani 500 kW
gücündeki türbinler için hemen hemen tüm Loyd
sertifikalar›n› tamamlam›fl durumday›z. Bu Türk enerji sektörünün
gücünü göstermesi aç›s›ndan
önemli bir baflar›d›r. Soyutwind’in
merkezi Ankara’da bulunan Soyut
Holding’e ba¤l› olarak faaliyet
gösterdi¤i ifade eden Ali Çolak,
Türkiye’de büyük kapasiteli rüzgar türbinleri imal eden ilk firmay›z. Ankara Temelli’de bulunan fabrikam›z 15 bin metrekare
kapal›, 120 bin metrekare aç›k alana sahip. Y›lda 1.5
MW’lik 90 türbin üretme kapasitemiz var. Bu fabrikada rüzgar türbini, kule ve kanat imalat› yap›yor” diye
konufltu. Türkiye’nin yan› s›ra yurtd›fl›nda da baflar›l›
204
çal›flmalara imza att›klar›n› dile getiren Ali Çolak,
“Birleflmifl Milletler projesi kapsam›nda Afrika’n›n
Eritre ülkesine pek çok rüzgar türbini kurduk. Bu
proje ile Eritre’de pek çok köy ve kasaba ilk kez
elektrik enerjisine kavufltu. Yine Afrika’n›n Moritanya
ülkesinde Kanadal› bir firma ile ortak rüzgar türbini
projesi gerçeklefltirdik.
Belarus ve Pakistan’da rüzgar
türbini kurma projesine start
verdik” dedi.
Yurtd›fl›ndan gelen bayi ve müflteriler Viko’yu ziyaret etti
Viko, ihracat yapt›¤› 5 ülkeden gelen müflterilerini
a¤›rlad›. 11-28 May›s tarihleri aras›nda ‹spanya,
Polonya, Fas, Rusya ve Ukrayna olmak üzere 5 ayr›
ülkeden gelen Viko bayi ve müflterileri Viko’nun
‹stanbul Sancaktepe’de yer alan, 50 bin metrekare
kapal› alana sahip endüstriyel tesislerini ziyaret etti.
Ziyaret s›ras›nda Viko’yu ve ürünlerini daha yak›ndan
tan›ma f›rsat› bulan misafirler, ‹stanbul’un tarihi
mekanlar›na düzenlenen gezilerle de keyifli anlar
yaflad›.
HABERLER
III. Enerji Verimlili¤i Kongresi düzenlendi
III. Enerji Verimlili¤i
Kongresi, TMMOB Makina
Mühendisleri Odas›
Kocaeli fiubesinin
yürütücülü¤ünde 31 Mart
2 Nisan tarihleri aras›nda
Gebze’de bulunan
TÜB‹TAK Ulusal Metroloji
Enstitüsü’nde yaklafl›k 700
kiflinin kat›l›m›yla gerçeklefltirildi. 3 kamu kuruluflu,
7 sivil toplum kuruluflu ve
10 üniversite taraf›ndan desteklenen kongrenin aç›l›fl
oturumunda, “Türkiye’de Enerji Verimlili¤i Nerede,
Sorunlar ve Çözümleri” bafll›¤› alt›nda Enerji
Verimlili¤i Kanunu’nun yürürlü¤e girmesi ve
sonras›nda yay›mlanan yönetmelikler sonucu enerji
verimlili¤inde ülke olarak gelinen nokta, mevzuat
aç›s›ndan aç›kta duran konular, uygulamadaki sorunlar ile çözümlerine yönelik öneri ve görüfller
tart›flmaya aç›ld›.
Organizasyonda çeflitli
tebli¤ler çerçevesinde;
Türkiye’de enerji sektörünün durumu, finansman imkanlar›, enerji verimlili¤i ve istihdam,
binalarda, sanayide ve
ulafl›mda enerji tasarrufu
imkanlar›, di¤er
ülkelerdeki enerji
verimlili¤i politikalar›,
iklim de¤iflikli¤i ve
ülkemize maliyeti, enerji verimlili¤inin ekonomisi,
enerji ve çevre, enerji üretim taraf›nda verimlilik ve
alternatif enerji kaynaklar›n› uygulamalar› ve yerli
teknolojileri konular›ndaki bilgi ve görüfller
kat›l›mc›larla paylafl›ld›. 11 sunum oturumunda 53
bildirinin sunuldu¤u kongrede enerji etütleri ve
enerji verimlili¤i projelerinin haz›rlanmas› konusunda
yaklafl›k 108 kiflinin kat›ld›¤› bir günlük bir e¤itim
semineri de düzenlendi.
Ekonomideki iki rekor tedbir olas›l›¤›n› art›rd›
Türkiye ilk çeyrekte yüzde 11 büyüyerek dünya
rekoru k›rd› ve Çin ve Arjantin’i de geçerek
büyümede ilk s›raya yerleflti. Ancak d›fl ticaret a盤›
da May›s'ta rekor düzeye ulaflt›. Sivil toplum
kurulufllar›, bu iki verinin tedbir beklentilerini
art›rd›¤›n› düflünüyor. Beklentilerin üzerinde
aç›klanan, özel tüketim harcamalar› ve
yat›r›mlar destekli ilk çeyrek büyüme
rakamlar› ve ithalattaki art›fla ba¤l› rekor
seviyelerde gerçekleflen May›s ay› d›fl
ticaret a盤› verilerinin ard›ndan
de¤erlendirmelerde bulunan sivil toplum
kurulufllar› (STK) verilerin, ekonomiyi
so¤utmaya ve cari a盤› daraltmaya yönelik tedbir beklentilerini art›rd›¤›n› belirttiler. TÜ‹K verilerine göre GSYH bir önceki
y›l›n ayn› dönemine göre yüzde 11
artarken, Reuters'›n veri öncesi yapt›¤›
ankete göre yüzde 9,65 art›fl bekleniyor
ve beklentiler yüzde 7,90 ila 12,40
band›nda flekilleniyordu. D›fl ticaret a盤›
ise, May›s ay›nda 10.06 milyar dolar ile
206
ayl›k bazda rekor seviyeye yükseldi, ihracat›n ithalat›
karfl›lama oran› krizin bafllad›¤› Kas›m 2000'den bu
yana en düflük olan yüzde 52,1 gerileyerek, iç
talepte canl›l›¤›n, d›fl talep ise daralman›n devam
etti¤ini gösterdi. Ocak-May›s dönemi d›fl ticaret a盤›
ise yüzde 90,3 art›flla 43.75 milyar dolara ulaflt›.
R E K L A M
‹ N D E K S ‹
2M KABLO . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .A.K.
GÜLBOY
A1 ENERJ‹ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .209
GÜVEN ‹fi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .155
ABB . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .43-75
HES KABLO . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .87
AKT‹F . . . . . . . . . . . . . . . .29-31-33-35-37
‹NTERTEKN‹K . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .203
ARMES . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .99
KAEL MÜHEND‹SL‹K . . . . . . . . . . . . . . .115
ARTRONIC . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .25
KARACA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .11
ATOM . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .101
AYKON . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .59
AYSAN . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .103
BEM‹S . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .117
BETA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .105
CH‹NT . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .81
C‹HAN ELEKTR‹K . . . . . . . . . . . . . .160-161
DAL ELEKTR‹K . . . . . . . . . . . . . . . . . . .107
DATAKOM . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .165
DEM‹TAfi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .15
DKE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .109
DORUK ‹LET‹fi‹M . . . . . . . . . . . . . . . . . .181
DTM . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .6
EAE ELEKTR‹K . . . . . . . . . . . . . . . . .62-63
EEC . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .147
EKSEN MÜH. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .73
ELEKTROLOJ‹K . . . . . . . . . . . . . . . . . . .23
ELEKTROSAN . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .85
EL‹MSAN . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .5
ELK‹MA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .119
ELKO . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .78-79
ELPA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .123
ENDOKS . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .89
ENEL ENERJ‹ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .10
ENPAY
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .121
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .7
KEMSAN . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .173
KLAS ENERJ‹ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .129
LEROY SOMER . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .83
MAKEL . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .39
MAV‹L‹ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .97
MESAN . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .131
NECRON . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .53
OHM . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .171
ONKA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .65-67
OPT‹MUS . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .49-51
ÖZD‹RENÇ . . . . . . . . . . . . . . . . . .A.K.‹.-210
ÖZD‹SAN . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .61
ÖZGÜNEY . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .133
POZ‹T‹F . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .167
PROTEK . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .149
PROTOKOL . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .151
RADSAN . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .135
REÇBER . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .69
SANMAR . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .137
SCHNEIDER . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .179
SEM TRANSFORMATÖR . . . . . . . . . . .153
SEM‹KRON . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .139
SIEMENS . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .19-55
S‹GMA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .21
EPKOM . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .95
T.PLAST . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .141
ER-SA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .205
TEKOM-PUK . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .143
ERSE KABLO . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .157
TEST TÜM . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .4
EURO SOLAR . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .183
TÜMKAR . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .9
F‹GABARA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .127
ÜNAL KABLO . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .207
GAZANFER fiANLITOP . . . . . . . . . . . . . .91
VATAN KABLO . . . . . . . . . . . . . . . . . . .145
GERSAN . . . . . . . . . . . . . . .Ö.‹.K.-3-45-47
VEKMAR . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .17
208