makale - SAYISAL MİMAR

MSGÜ - EFORMATĐK BÖLÜMÜ \ BOST ARAŞTIRMA YÖTEMLERĐ
BĐLĐÇALTI MESAJ TEKĐKLERĐ, KULLAIM ALALARI VE
ŞEKLĐ
Beydanur KAYAN
Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi, Enformatik Bölümü
e-posta: [email protected]
ÖZET
1.GĐRĐŞ
Bilinçaltı iyi-kötü ayırtetmeksizin karşılaşılan her
türlü uyaranı kayıt altına alır. Bilinçaltı mesajlar,
insanların psikolojik, nörolojik, sosyal yapıları göz
önünde bulundurularak en etkin şekilde gönderilir.
Đnsanların farklılaşmasının nedeni olan bu
etkenlerin ortaya çıkarılması için ürününü satmak
isteyen
firmalar
büyük
paralar
harcamaktadırlar.Toplumların psikolojik, nörolojik,
sosyal yapıları ortaya çıkarıldıktan sonra reklam
filmleri, afişler, radyo ve televizyon programlarına
entegre edilen reklamlar hazırlanır ve hayatın
hemen her yerine sokulur.Sonrasında biz, özgür
olduğumuzu ve isteyerek o ürünü aldığımızı
zannederiz.
Günümüzde çevremizi saran ve beynimizi etkileyen
binlerce uyaran mevcut.Bu uyaranların büyük bir
çoğunluğu çağımız teknolojileri kullanılarak insan
eliyle üretilmektedir. Şehir hayatı içinde bu tip
uyaranlarla karşılama sıklığı artış gösterse de,
teknoloji sayesinde hemen herkesin evinde bulunan
televizyon aracılığıyla toplumumuzun büyük
çoğunluğu etki altına alınmıştır. Beynimiz bu
uyaranlara bilinçli veya blinçsiz olarak tepki
verir.Genel olarak basın yayın araçlarıyla üretilen
ve sunulan bu uyaranların çoğunlukla farkında
olmayız ve bilinçsizce yönlendiriliriz.
Bu çalışmada bir farkındalık oluşturmak amacıyla;
biliçaltı mesaj tekniklerini, kullanım alanlarını ve
nasıl tasarlandıklarını araştırılmıştır.
Anahtar Kelimeler:
Bilinç, Bilinçaltı,
Bilinçaltı Mesajlar, Subliminal Mesajlar,
Bilinçaltı Mesaj Teknikleri
ABSTRACT
Subliminal can never separate something good or
bad and records every single stimulus. Subliminal
messages are effectively sent by considering
human psychological a, neurological circumstances
and social structure. Companies that want to sell
their products are spending high budgets to find out
what are these factors and also the reason of
people’s difference. Commercial films, bill-posting
are creating and are putting mostly every part of life
in order to find out the psychologic, neurologic,
sociologic structure of society. Then we think, we
are free and we buy that product because we want
to buy.
The purpose of this research is awareness to
techniques, areas of usage and design methods of
subliminal messages.
Key
Words:Conscious,
Subconscious,
Subliminal Messages, Subliminal Message
Techniques
Makalede,
bu
tip
uyaranlardan
kısaca
bilinçaltı(subliminal)
mesajlar
olarak
bahsedilecektir. Subliminal mesaj veya bilinçaltı
mesaj, başka bir objenin içine gömülü olan bir
işaret ya da mesajdır. Normal insan algısı
limitlerinin altında kalmak, o anda fark edilmemek
üzere tasarlanmıştır”(Wikipedia).
Bilinçaltı mesajlar, tıptan sosyoloji alanına kadar
çok çeşitli bilim dallarında incelenmiş, geniş
kapsamlı bir konudur. Bu nedenle araştırılacak
konu mevcut imkanlar doğrultusunda daraltılmıştır.
Bu araştırmada cevaplanacak sorular;
-Bilinçaltı mesajlar nasıl tasarlanır?
-Bilinçaltı mesaj teknikleri nelerdir?
-Bilinçaltı mesaj kullanım alanları ve şekli nelerdir?
Araştırma yöntemi olan literatür taramayla edinilen
bilgiler, araştırma sorularına cevap verecek şekilde
sınırlandırılmıştır.
Konunun daha kolay anlaşılması için bilinç ve
bilinçaltı kavramlarının açıklanması gerekmektedir.
Genel bir ifade ile beynimiz, bilincimiz ve
bilinçaltımızdan oluşmaktadır.Bu oluşumu, %5
bilinç, %95 bilinçaltı şeklinde oranlayabiliriz.
Beynimizin %5’lik kısmını oluşturan bilincimiz,
günlük yaşamda karşılaştığımız her şeyi analiz
eder. Örneğin karar veme sürecinde bilinçli olarak
durumun olası fayda ve zararları, bize nasıl bir
kazanç getirebileceği gibi etkenler üzerinde
düşünürüz.
MSGÜ - EFORMATĐK BÖLÜMÜ \ BOST ARAŞTIRMA YÖTEMLERĐ
“Bilinç, insanın bilme, anlama, hissetme ve
bunların farkına varma, içinde yaşadığı ortamdan
ve kendinden haberdar olma, iç ve dış uyaranların,
tepkilerin farkına varma halidir. Kısacası bilinç
kendi varlığının farkında olma durumudur” (Özkan,
2012).“Bilinç, beynin kimyası ve yapısındaki
değişikliklerle değişebilir.Tıpkı davranışın olduğu
gibi, bilincin fizyoloyik bir fonksiyon olduğu
varsayılabilir” (Carlson, 2011).
Farkına varmadığımız ve beynimizin %95’lik
kısmını oluşturan bilinçaltımız, bilinç eşiğinin altı
olaraktanımlanabilir.Bilinçaltı, hafızayı, beş duyu
organımızla algılanan bilgileri, günlük hayatımızda
yaşadığımız bütün duygusal durumları bir bütün
olarak işler, doğru ya da yanlış olarak
değerlendirmez ve sizinle tartışmaz. Ayrıca
farkında olmadığımız ve bilinçli beynimizin işlem
kapasitesini aşan, kan dolaşımı, tansiyon,
hormonların salgılanması gibi faaliyetlerde de
önem durumuna gore devreye girer.
Temel olarak Subliminal mesajların nasıl
tasarlandığı anlatılacağı için ilk olarak tasarım
öğelerinden olan renkler ve beynimizdeki etkileri
anlatılacaktır.
Renklerin Önemi
Đnsanlığın varoluşundan bu yana renkler
hayatımızın her alanında mevcuttur. Bu nedenle
renklerin insan beyninde yarattığı etkilerin bilmesi
bilinçaltı
mesajlarda
kullanılan
tekniklerin
anlaşılmasında
kolaylık
sağlayacaktır.Çünkü
bilinçaltı mesajlarda kullanılan bütün görsel öğeler
renkler ile bir bütünlük sağlayacak şekilde
tasarlanır.Ayrıca etki alanı renkler kullanılarak da
ayarlanmaktadır.
1979
yılında,
bilinçaltı
mesajların
ilk
uygulanmasında
kullanılan
Takistoskop
cihazı(Takistoskop(Tachistoscope) Cihazı ; bir
saniyenin 1/3000’I gibi kısa bir sürede açılıp
kapanan objektif kapağı sayesinde mesajlar
(görüntü ya da resim) yansıtan bir film projektörü.)
ile bir deney yapılmıştır. Bu deneyde tasarım
öğelerinden biri olan renklerin bilinçaltına olan
etkisi araştırılmıştır.
“Deneyde değişik renkte boyanmış yüzeyler
takistoskop ile saniyenin 1/3000’i oranında bir
sürede gösteriliyor.Sonunda deneklerden ilk once
hani rengi algıladıkları soruluyor. Deneyden çıkan
sonuçlarda algılanan renkler yüzdelik sıraya gore
şöyle “(Favre ve November, 1979):
Turuncu
Mavi
Yeşil
Mor
: 21,4
: 17,0
: 12,6
: 5,5
Kırmızı
Siyah
Sarı
Gri
: 18,6
: 13,4
: 12,0
: 0,7
Deneye gore turuncu ve kırmızı gibi sıcak ve parlak
renklerin daha çok dikkat çektiğini görülüyor.
Turuncu ve kırmızının bu özelliği logolarda da
ağırlıklı olarak kendini gösterir. Ülkemizdeki
birçok gazetenin ve bazı siyasi partilerin logoloarı
kırmızı renktir. Deneyde sarının daha alt sıralarda
yer alması ise dikkat çekici renk olmasına ragmen
aynı zamanda beğeniye bağlı olmasından
kaynaklanmaktadır.
Karl Berggrafe, renkli harflerin renkli zemin
üzerinde okunabilirliliğini inceleyen bir deney
yapmıştır. Bu deneyde, sarı üzerinde siyah
harflerin, ve siyah üzerinde sarı harflerin en çok
görünen
zemin-harf
olduğu
tespit
edilmiştir.Buradan da sarının dikkat çekici ve
tetikleyici bir renk olduğu sonucuna varılabilir.
Ayrıca, karantina bölgeler de, trafik ışıklarında, afet
görevlilerinin sarı
rengi
kullanması
gibi
örneklerden de psikolojik etkisi; tetiklemesi ve
zihni açması yönünde olabileceği çıkarımı
yapılabilir.
“Renk unsurunun bilinçaltı kullanımı görselin
durumu, tanıtımı yapılacak materyalin içeriği,
nerede gösterileceği gibi bir çok değişkene
bağlıdır” (Darıcı, 2013). Bu nedenle renklerin
anlamları örneklerle açıklanacaktır:
Kırmızı: Sıcak bir renktir. Tutkunun, ateşin, aşkın,
ihtirasın, cinselliğin, tehlikenin, dikkatin, seçiciliğin
rengidir. Dikkat çekiciliğinin yüksek olmasından
dolayı kendisini bilinçaltına zorla kabul ettirir.
Kırmızının bilinçaltında yarattığı en önemli
duygular sıcaklık, heyecen ve bir an once harekete
geçme istemidir. Fizyolojik olarakta tansiyonu
yükseltir ve kan akışını hızlandırır. Cinsel bilinçaltı
uyaranlarla birlikte verildiğinde; cinsel istek, ask,
fiziksel tatmin, korku ve ölüm bilinçaltı uyaranlar
ile verildiğinde ise saldırganlık, şiddet, kızgınlık
gibi duygular uyandırır.
Bir çok firma logolarında renk kullanımını bilinçli
olarak yapar. Bir petrol ürünleri firması olan Mobil,
yapılan araştırmalar sonucunda erkeklerin kırmızı
renge daha çekici baktıklarını tespit etmiş ve Mobil
yazısındaki
“o”
harfini
kırmızı
olarak
değiştirmiştir.Kırmızı kesinlikle iştah açmasıyla
bilinen bir renktir. Dünyadaki çok tanınan ve en
çok tüketilen gıdaları üreten firmaların hepsinin
logosu kırmızıdır Coca Cola, Pizza Hut, Kentucky
Fried Chicken, Mc Donald’s, Ülker, Arby’s gibi.
Yeşil: Renklerin en sakini olma özelliğini taşır.
Çevrenin rengidir ve bilinçaltına güven duygusunu
aşılar. O yüzden banka logolarında hakim renk
yeşildir. Yeşil yaratıcılığı körükler.Bu yüzden
büyük lokanta mutfaklarında yeşil tercih
MSGÜ - EFORMATĐK BÖLÜMÜ \ BOST ARAŞTIRMA YÖTEMLERĐ
edilir.Hastanelerde de yeşil rahatlatıcı ve sinirleri
yatıştırıcı özelliği nedeniyle kullanılır. Yeşil alanda
insanların daha az mide rahatsızlığı geçirdiği
saptanmıştır. Aynı zamanda aklın ve bilincin
rengidir.Doğru kararlar almamızda zihinsel ve
duygusal olarak uygun bir ortam hazırlar.
Tatil köyü, dinlenme ve mesire yerleri
reklamlarında genellikle yeşil ağırlıklı görüntüler
kullanılır.Yeşilin umursamazlık, aşırı rahatlık,
güven duyamama, gibi negatif yönleri de
vardır.Kıskançlık, bencillik, erken hüküm verme,
belirgin negatif yönleri arasında yeralır.Yeşil aynı
zamanda tembellik ve aylaklıka müsait bir kişilikte
taşımaktadır.Verilmek istenen bilinçaltı mesajda
hangi yanı yansıtılmak isteniyorsa kurgu ve görsel
düzen ona gore hazırlanır. Yeşillik bir alan
içerisinde koşu yapan insanlar ve bir yağ reklamı bu
renk ortamında yapılabilir. Aynı yeşillik alan
içerisinde ağacın altında uzanmış piknik yapan bir
ailenin yediği sucuğun reklamı da yapılabilir. Renk
bilinçaltı mesajın kurgusal özelliğine ve içeriğine
gore anlamlar yansıtır.
Siyah: Bu renk özellikle bilinçaltı mesajlarda korku
ve ölüm unsuru içeren imge ve arkediplerde
kullanılır. Filimlerde kötü olduğu vurgulanmak
istenen karakterin bulunduğu mekan, kıyafetleri ve
benzeri eşyalarının bir çoğunda ağırlıklı bu renk
kullanılır.Đçerisinde ölüm ve korkuyla ilgili
imgeleri, görüntüleri barındıran (yüz ifadeleri,
kurukafa)
bilinçaltı
mesajlarda
bu
renk
kullanılır.Çünkü siyah, ümitsizliğin ve ölümün
sembolüdür.Bizde ve batı medeniyetlerinde siyahın
daima keder, ölüm ve matemin rengi olduğu
bilinmektedir.Ancak Japonya’da siyah renk
mutluluğu simgeler.Korku ve karanlığın rengi
olduğu gibi fenalıkların, kötülüklerin ve şeytanın
rengi de siyah renktir. Siyah bundan başka asalet,
onur, tutku ve gücü de temsil eder. Resmilikte ifade
ettiği için makam arabaları siyah olur.
Mavi: Sakinliğin simgesidir. Kan akışını
yavaşlatır.Batıda intiharları azaltmak için köprü
ayaklarını maviye boyarlar.Duvarları maviye
boyanan okullarda çocukların yaramazlıklarının
azaldığı ve daha sakinleştikleri gözlenmiştir.Ayrıca
kırmızının aksine mavi yeme içgüdüsünü
engelleyen bir renk olduğundan yemek firmaları
maviyi pek tercih etmezler.Bu nedenle hiçbir gıda
reklamında mavi ağırlıklı olarak kullanılmaz.
Lacivert: Kozmik renk olarak kabul edilir.
Sonsuzluğu otoriyeyi, verimliliği simgeler. O
yzüden dünyadaki firmaların yarıdan fazlası
logolarında laciverdi kullanır. Hilton logosunu
laciverde çevirirken insanların kafasında büyük
kuruluş imajı yaratmak istemiştir.
Mor: Nevrotik duyguları açığa çıkardığından
insanların bilinçaltını korkuttuğu saptanmıştır.
Đntihar edenlerin beğendiği renktir.1994 yılının
Haziran ayında Ataköyde 14. Kattan atlayarak
intihar eden iki gencin şizofren olduğu
öğrenilmiştir. Gençler intihar ettiğinde, yerdeki
ajandalarından bir kenara savrulmuş çakmaklarına
kadar her şey mordu. Hatta tırnakları dahi mora
boyanmıştı. Atlamadan once duvara mor pastel
kalemle hayranı oldukları ve Satanist oldukları
iddia edilen Radiohead adlı grubun “Creep”
(Sürünmek) adlı parçasının son sözleri olan “We
don’t belong here” diye yazmışlardı. Bu renk hala
ruhsal olarak ağır ve nevrotik durumlara yol
açabilecek şarkı sözlerini, görüntülerini içerisinde
barındıran kliplerde ve bazı film sahnelerinde
kullanılmaktadır.
Pembe: Đnsanları rahat hissettiren bir renktir ve
çekindendir. Romantik bir yumuşaklığıa sahiptir.
Canlılığın az olmasıyla birlikte dişilik ve aşk
anlamlarına da gelir. Sevecenlik ve samimiyet
ifadesini de karşı tarafa hissettirir.Bu yüzden bazı
büyük mağazalar müşteriler rahat hissetsin diye
tezgahtarlarına pembe üniformalar giydirir.Pembe
aynı zamanda çocuk rengidir.
Sarı: Geçiciliğin ve dikkat çekiciliğin sembolüdür.
O yüzden dünyada taksiler sarıdır, geçisi olduğu
bilinsin ve dikkat çeksin diye. Araba liralama
şirketleri de sarıyı kullanır, çünkü müşterilerine,
“Aldığınız şey geçicidir.Lütfen geri getirin!” demek
isterler. Sarı rengi bu özelliğinden dolayı bankalar
kullanmak istemez, Çünkü paranın geçici değil
kalıcı olmasını isterler.
Beyaz: Đstikrarı, devamlılığı, temizliği simgeler.
Politikacılar temiz, dürüst izlemini vermek
istediklerinden
dolayı
beyazı
pek
severler.Türkiye’de Cem Uzan’ın Genç Parti seçim
çalışmalarında kolları katlanmış beyaz gömlekle
olan imajı buna örnek gösterilebilir.Temizliği ifade
ettiğinden sağlık personelinin giysileri, genç
kızların gelinliği beyaz renklidir. Ayrıca reklam
filmlerinde ürünle ilgili doktorların yer aldığı ve
görüş bildirdiği laboratuvar sahnelerinde, arka fon
ve alanine geneli beyazdır. Nötr bi titreşime
sahiptir.Serbest ve rahat bir zihni işaret
etmektedir.Beyaz renk tarafsızlığı belirttiği gibi
ölen insanların temiz ve ruhsal yolculuk yaptığını
belirtmek için matemde de kullanılır.Kansas
Üniversitesinde yapılan bir araştırmada sanat
müzesindeki halının altı elektronik bir sistemle
donatılmış, duvar rengini beyaz ve kahverengi
olarak değiştirilebilir yapılmıştır.Arkafonda beyaz
renk kullanıdığında, insanlar müzede daha yavaş
hareket etmiş, daha uzun sure kalıp, daha fazla
alanda dolaşmışlardır. Arka fon kahverengiye
döndüğünde ise, insanlar müzede çok daha hızlı
hareket edip, daha az alan dolanmış ve müzeyi daha
kısa sürede terk etmişlerdir. O yüzden dünyadaki
fast food restoranlarının çoğunun sandalyeleri ve
MSGÜ - EFORMATĐK BÖLÜMÜ \ BOST ARAŞTIRMA YÖTEMLERĐ
masaları kahverengi, duvar boyaları ise kahverengişampanya-pembe karışımından oluşur.
Kahverengi: Güvence, istikrar ve büyük ölçüde
pratikliği temsil etmektedir. Đnsanın haereklerini
hızlandırır.Kahverenginin biliçaltında yararlılık ve
sağlamlık gibi yansımaları da vardır.Filmlerde
genellikle daha yaşlı ve öğüt veren karakterin
sahnelerinde
bu
renk
ağırlıklı
olarak
kullanılır.Bunun yanı sıra kahverenginin toprak
tonlarında bir renk olmasından dolayı resmiyetten
uzak, rahat ve teklifsiz hissettirdiği için insanların
kendilerini daha güvende hissederek açılmalarını
sağladığı da Kabul edilmiştir.Örneğin gazetecilerin
çoğunun röportaja giderken mutlaka kahverengi
tonlarda giyinmeleri (renkleri ve etkileri bilen
gazeteciler sözkonusudur) tamamen karşısındaki
insanın güvenini kazanarak doğru cevaplar almak
ve çılmasını sağlamaktır.
Gri: Kararsız, nötr bir kişilik ifadesidir. Reklam
filmlerinde genellikle tercih yapamayan, sosyal
olmayan, toplumdan uzak, gençleri anlamayan,
çağdaş olmayan, hafif zeka seviyesi düşük olarak
gösterilen
karakterlere
bu
renk
kıafetler
giydirilir.Ya da çekim açısı olarak bulundukları
mekanın zemini hep bu renktir.Gri aynı zamanda
filmlerde ve dizilerde ağırlıklı olarak yaşlı insan
tiplemelerinde kullanılır.Bu açıdan bakıldığında
ölüme bir yakınlık çağrıştırmakla birlikte, ne beyaz
gibi başlangıç ne de siyah gibi son anlamında
kullanılır.Koyulaştıkça sona, açıldıkça başlangıca
yaklaşır.Gri, devlet dairelerinde kapı, duvar,
kalorifer peteklerinin rengidir.Bu yüzden Türk
toplumuna özgü olarak bir resmiyet, yavaş ve
hantal işleyen bir yapı anlamı vardır.
Turuncu: Algılamada kırmızıya nazaran çok daha
fazla etkisi vardır. Sıcaklık, enerji ve pozitif tutumu
anlatır. Duygu coşkunluğunu ifade eder. Satın
almada ciddi bir etkisi vardır. Biliçaltında farklı bir
yaklaşımı, dinaamik bir tutum, yüksek ve hayal
edilen amaçları sembolize eder. Đnsanın ruh halinde
mutluluk ve farklı bir olumlu hava yaratma gücü
vardır.Negatif yönü, gösterişe yatkın olmasıdır.
Ezici ve baskın bir üstünlük kurma diğer negative
yönleridir.
2. AA METĐ
Bilinçaltı mesajlar duyu organlarımıza yönelik
olarak tasarlanır. Mesaj içerisindeki uyaranın gücü
ve tekrar sıklığı ilgili duyu organına gore değişir.
Örneğin göz için kullanılan teknikler, beyindeki
etkisi dikkate alınarak daha detaylı kullanılır.Müzik
dosyalarında ise daha kolay hazırlanabilmektedir.
Bilinçaltı mesajların kullanım alanları
organlarına gore gruplandırılmıştır.
duyu
Sabit durağan görseller: Basılı matbaa ürünleri
(Afiş, logo, bilbort, ürün ambalajları, bina
giydirmeleri, katalog, broşür, el ilanıi dergi, kitap
vb.) baskısız dijital resim dosyaları ve diğer dijital
tasarımlar, ticari ürünler (tişört, ayakkabı, çanta vb.)
içine gizlenmiş şekil, yazı, sembol ve rakam
yoluyla oluşturulur.
Şekil 1:Kuzuların Sessizliği filiminin afişi
Şekil2: Aslan Kral çizgifilminin afişi
MSGÜ - EFORMATĐK BÖLÜMÜ \ BOST ARAŞTIRMA YÖTEMLERĐ
kullanılması.Ayrıca
ürünlerin
ambalajlarında
kullanılan malzemenin albeni katmasıda sağlanır.
Koku alma yoluyla:Starbucks’ta kullanılan iştah
açıcı kokular.
Tat alma yoluyla: Bağımlılık yapan, kola, fastfood
gibi
Algı Eşikleri ve Eşikaltı
Yaşadığımız sürece sürekli çevremizden gelen
uyaranlara maruz kalırız.
“Duyu organlarımız doğanın ancak belirli fiziksel
değişimlerini beynimize ilettikleri gibi bu
değişiklerinde ancak belirli değerde olanlarıne
duyarlılk göstermektedir” (Güven,1996).
Şekil3: Diş macunu reklam afişi
Video dosyaları:Televizyon, sinema, CD-DVD
filmler, bilgisayar oyunları, internette yer alan
videolar, klipler vb. Yerlerde bilgisayar programları
kullanarak; görüntü oyunları patlayan ışık, flaş,
efektler yardımıyla gözle bilincimiz dışında
algılanacak kadar kısa ve sık şekilde verilir.
Mutlak eşik: Bazı ışı uyarıcıları o kadar düşük
şiddetlidir ki, göz tarafında bilnçli olarak
agılanmaları çok zordur. Bir duyu organın
uyarılabildiği en ufak uyarıcı şiddetine mutlak eşik
denir. (Cüceloğlu,2010)
Duyu organlarımızın yaklaşık mutlak eşik değeri
şöyledir:
Görme: Karanlık bir gecede 50km’den bir mum
ışığı.
Đşitme: Sessiz ortamda 5 metreden bir kol saaatinin
işleyişi.
Tat alma: Sekiz litrelik bir suda bir çay kaşığı
şeker.
Koku alma: Altı odalı büyük bir evde bir damla
esans.
Dokunma: 5cm yükseklikten düşen bir sineğin
kadadı (Cüceloğlu, 2010).
25. Kare Tekniği
Şekil 4: Yüzüklerin Efendisi filiminden bir sahne.
Đşitsel dosyalar: Algısal işitme eşik sınırının
altında veya beyin dalgaları kullanılarak mp3’ler,
ses dosyaları, klipler, radyo yayınları ve diğer
araçlarla iletilir.(video dosyalarının içine de
işlenebilmektedir.)
25. Kare tekniği bilinen eski yöntemlerden biridir
ve etkisi daha azdır. Sinema sektöründe daha
yaygın
olarak
kullanılır.Televizyon
yayın
sistemlerinde bir saniyede ekrandan geçen karelerin
sayısı değişkenlik gösterdiğinden televizyon için
çok uygun bir yöntem değildir.
Sinema
filmlerini,1
saniyesi
24
kareden
oluşmaktadır. 25. kare işte bu bir saniyelik
görüntüye entegre edimiş 25. resimdir. Bu 25.resim
için gereken boşluk; her bir resim arasında bulunan
kontrol aralıkları kesilerek oluşturulur.
Işitsel/görsel
örnek1:
http://www.youtube.com/watch?v=qbyUILKvSyI
Şekil 5: Fight Club filmi.
Hissel duyu yöntemiyle: Bu diğerlerine nazaran
yeni uygulanan bir yöntemdir. Titreşimler de
kullanılır.Đnsan derisine geçen ve mutluluk
hormone salgılayan kimyasal çok pahalı ürünlerde
Şekil ve Zemin Đlişkisi
MSGÜ - EFORMATĐK BÖLÜMÜ \ BOST ARAŞTIRMA YÖTEMLERĐ
Bir nesneye bakıldığında görülen, zemin üzerindeki
nesnenin
bütünlüğüdür.Dikkatin
yoğunlaştığı
nesne, şekil.Diğer yüzey ise şekildir. Yani dikkatin
yoğunlaştığı noktaya gore şekil ve zemin
değişebilir.
Şekil 7
Şekil 6
Şekil 6’da ilk görünen ya bir kadın yüzü ya da
saksafon çalan bir adamdır.Dikkatin beyaz ya da
siyah renge yoğunlaşmasına gore değişiklik
gösterir.
Şekilleri Gruplama
Nesneler sadece bir
ir zemine zıt olarak değil, bir
araya getirilip gruplanarakta görülebilir.Bir nokta
kümesine bakıldığında, noktaların yoğunluk
gösterdiği alanlara gore zihnimiz şekilleri bütün
olarak algılar.Gestalt psikologlarının belirttiği bir
takım
belirleyiciler
bu
ddurumu
açıklamaktadır.Tamamlama
Tamamlama
ilkesi:
insanlar
genellikle
aralarında
boşluklar
olan
tamamlanmamış şekilleri tamamlayarak algılama
eğilimindedir. Bu ilke bütün duyu organlarıyla
algılanan bilgiler için de geçerlidir.
geçerlidir.Devamlılık
ilkesi: insanların görsel sistemi, algı alanina giren
ve aynı yönü takip eden birimleri birbiriyle ilişkili
görme eğilimindedir. Yön değiştiğinde ise
devamlılık ilkesinin etkisi ile yeni algılama ortaya
çıkar.Yakınlık
ilkesi:
Nesneler
birbirlerine
yaklaştıkça aynıı grup içerisinde algılanma
eğilimleri artar. Yakınlık zemin içinde olduğu kadar
zaman içinde de işleyen bir kuraldır.
Şekil 7’de bir dans kursunun reklamı yapılmaktadır.
Đlk bakışta dans eden kız ve erkek figürleri
görülsede resme bütün olarak bakıldığında, dikkat
çekmek ve cinsellik mesajı verilmek üzere çıplak
bir kadın vücudunun tasfir edildiği görülmektedir.
Bu reklamda tamamlama ilkesinden yararlanıldığı
söylenebilir.
Klasik Bilinçaltı Ses Mesajı
Đnsanlar 20Hz ile 20kHz arasındaki sesleri
sesle
duyabilirler. Ses ile oluşturulan bilinçaltı mesajların
hazırlanma seviyesi, insanlar için en düşük duyma
frekansı olan 20Hz veya altıdır. Önce verilmek
istenen mesaj okunur ve sonrasında Hz değeri 20 ya
da bunun altına düşürülür.Eğer bu frekans 20Hz de
verilmişse
belli
belirsiz
fısıltı
şeklinde
duyulabilir.“Amerika
Amerika Birleşik Devletleri ordusunun
ve istihbarat birimlerinin kullandığı Alçak Ses
Yayma Tayfı olarak isimlendirilen ve bilinçaltına
sessiz mesaj göndermeye yarayan projede yer alan
Dr. Oliver M. Lowry‟e
‟e Alçak Ses Ortaklığı‟nın
Ortakl
Başkanı Edward Tilton bu sistemin Irak‟ta
Irak
Çöl
Fırtınası Harekâtında başarılı olduğunu yazmıştır.
Lowry, bu sistemi şöyle açıklıyor; “Çok
“Ç alçak veya
çok yüksek radyo frekans derecelerinde veya çok
yakındaki bir insan kulağının
kulağını dahi duyamayacağı
derecelerde frekans tayfının söz konusu olduğu
sessiz haberleşme sistemlerinde, işitsel olmayan
gereçlerle frekans ya da sesin, seçilmiş beyinlere
ekstra bir uyarıcı oluşturma amacıyla, mesajların
güçleri artırılır veya frekansları istenilen
iste
şekilde
ayarlanır ve böylece ses dağılımı veya titreşim ile
iletişimin yayılması sağlanır. Ayarlanmış bu nakil
cihazlarıyla istenen mesaj doğrudan gerçek
zamanda
yayınlanabilir
veya
dinleyiciye
geciktirilmiş veya sonradan tekrarlı yayın
yapabilmek için
in rahat bir şekilde mekanik,
manyetik ya da optik iletişim araçlarına kaydedilip
saklanabilir”.. Dolayısı ile insanın öfke, şiddet, acı
kaygı, korku, kin vb. tüm duygularının
bilgisayarlarla belirlenip, ilgili frekans ve
genişlikleri ölçülerek, teknik çalışmalardan
çalı
sonra
MSGÜ - EFORMATĐK BÖLÜMÜ \ BOST ARAŞTIRMA YÖTEMLERĐ
başka bilgisayarlara aktarılıp, başka insanların
zihninde
de
aynı
duyguları
oluşturması
sağlanabiliyor” (Victorian,2001).
Koku Alma Duyusu ile Biliçaltı Algılama
“Burnun üst kısımlarında koku epitali adı verilen
alıcı hücreler bulunmaktadır.Burna giren gazlar,
burun içinden geçerken aynı zamanda koku epitali
hücrelerini uyarır. Bu uyarılmanın sinirsel enerji
olarak beyne gitmesiyle algılama gerçekleşir”
(Cüceloğlu,2010).
Beyinle herhangi bir snaptik bağlantı olmadan
doğrudan iletişime geçen tek duyu koku almadır.
Koku duyusu hafıza ile yakın ilişkidedir. “Irak’ta
görev yapan ve daha sonar evlerine dönen bir çok
Amerikalı askerin burunlarına gelen yanık kokusu
nedeniyle yaşadıkları anları tekrar hatırladıkları ve
yeniden psikolojik tedavi gördükleri bilinmektedir”
(Darıcı,2013).
Kokunun bu alanda kullanılması yarı-bilinçaltı bir
etki yaratır.Bilinçaltı mesajların geniş şekilde
kullanıldığı sinema sektöründe de kullanılmaya
başlanmıştır. Günümüzde oldukça yaygın olan,
hemen
hemen
her
alışveriş
merkesinde
görebileceğimiz 5, 6, 7 boyutlu(5D, 6D, 7D) film
şeklinde reklam edilen 10-15dk’lık kısa filmlerin
içerisinde bulunmasının yanında “4 Boyut, Tüm
Dünya ile Türkiye’de” sloganıyla 16 Eylül 2011’de
gösterime giren Çılgın Çocuklar 4D filmin de
kullanılmıştır. Koku kartlarıyla filmin mutfak
sahnesinde yemek kokusu, bebek bezi sahnesinde
bebek dışkısı kokusu verilmiştir.
3.SOUÇLAR VE ÖERĐLER
Çalışmada incelendiği üzere bilinçaltı kavramı;
insanın yaşamı boyunca karşılaştığı ve beş duyusu
ile algıladığı bütün bilgilerin kayıt deposudur.
Beynimizin büyük bir kısmını oluşturur ve
davranışlarımızın kaynağıdır.
Đnsanlığın varoluşundan bu yana hayatımızda olan
ikna süreci, günümüzde teknolojininde etkisiyle
bilinçaltını etkileyecek yöntemlerin geliştirilmesine
sebep olmuştur. Bu yöntemler bilinçaltı(subliminal)
mesajlar olarak ifade edilmektedir.
Kitleleri bir ürünü satın almaya yönlendirirken, o
ürünün reklamlarından ambajına kadar bilinçaltı
mesajlar kullanılmaktadır. Đnsanoğlunun en çok
etkilendiği; doğum, ölüm, cinsellik kavramları ön
plana çıkarılarak bu mesajlar tasarlanmakta ve ikna
sürecine dahil edilmektedir.
Bilinçaltı mesajların tasarlanmasında doğum, ölüm
ve cinsellik kavramları yaygınlıkla kullanılırken,
renklerden de faydalanılmaktadır.Örneğin; sarı ve
kırmızı renklerinin dikkat çeken ve iştah açıcı
etkisinden dolayı Coca Cola, Pizza Hut, Mc
Donald’s, Arby’s gibi pek çok fast food markasının
logosu kırmızı ve sarı ağırlıktadır. Ayrıca
logolarına ek olarak restaurantlarına da gittiğinizde
bu renklerin ağırlıkta olduğunu fark edebilirsiniz.
Renklerin insan üzerindeki etkilerini, kullanıldıkları
alanlar yönündan açıklamak gerekirse;
-Yeşil; güven duygusu ve rahatlama etkisi
uyandırdığından
banka
logololarında
ve
hastanelerde kullanılmaktadır.
-Siyah; resmilik ifade ettiği için makam
arabalarında kullanılmaktadır.
-Mavi; sakinlik etkisi yarattığı için okullarda
kullanılmaktadır.
-Lacivert; otoriteyi ve verimliliği ifade ettiğindan
büyük ölçekli şirket logolarında(Örneğin; Hilton)
kullanılmaktadır.
-Mor; nevrotik duyguları açığa çıkardığından,
ruhsal olarak ağır durumlara yol açabilecek olan
şarkıların kliplerinde ve bazı film sahnelerinde
kullanılmaktadır.
-Pembe;
sevecenlik
ve
samimiyet
etkisi
yarattığından bazı mağzaların vitrinlerinde,
kasalarında ve çalışanların üniformalarında
kullanılmaktadır.
-Beyaz;
istikrar,
devamlı
ve
temisliği
simgelediğinden parti propagandalarında,
-Kahverengi; güvence hissi uyandırdığından
gazetecilerin röportaja giderken giysi seçimlerinde
kullanılmaktadır.
-Gri; film ve dizilerde yaşlı karakterlerde kullanılır.
Başlangıç ve son’un ortasında olduğundan nötr bir
kişilik ifadesidir.
-Turuncu; Algılanmada kırmızıya nazaran daha
etikilidir. Sıcaklık ve enerji etkisi uyandırdığından
satınalmada daha etkilidir.
Bilinçaltı mesajların verilme sıklığı ve şekli ikna
sürecinde büyük rol oynamaktadır. Örneğin
Darıcının dediği gibi; James Vicary’nin Piknik
isimli filmi 1957 yılında New Jersey Fort Lee
sinemasında gösterilirken “Acıktınız mı?” ,
”Patlamış mısır ye!” , “Kola iç!” mesajları
Verilmiştir.Bunun sonucunda patlamış mısın ve
kola satışlarında artış olduğu tespit edilmiştir.
Sinema salonları fiziksel şartlar açısından bilinçaltı
mesajların algılanmasının en kolay gerçekleştiği
mekanlardır. Beynimiz ekrandaki görüntüden ve
ortamdaki sesten başka baskın bir uyaranla
karşılaşmadığından verilen bilinçaltı mesajları
kolaylıkla algılar ve davranış olarak yansıtır.
Bu araştırma belkide hepmizin zaman zaman
düşündüğü “Toplumumuz neden bu kadar değişti?”
sorusunun cevabı olmuş olabilir.
MSGÜ - EFORMATĐK BÖLÜMÜ \ BOST ARAŞTIRMA YÖTEMLERĐ
4.KAYAKLAR
CARLSO, R. eil (2011), Foundations of
Behavioral
Neuroscience
(Çev.ed.
Şahin,
Muzaffer), Nobel Yayınları, Đstanbul.
CÜCELOĞLU, Doğan (2010), Đnsan ve Davranışı,
Psikolojinin Temel Kavramları, Remzi Kitabevi,
Đstanbul.
DARICI, S. (2013), Subliminal Đşgal, Destek
Yayınevi, Đstanbul.
GÜVE, evin Hatice (1996), “Resimde Görsel
Algılama”, Anadolu Üniversitesi Sanatta Yeterlilik
Tezi, Eskişehir.
KURALAY, Đsrafil (1997), “GöYüksek Lisans
Tezi, Đstanbul.
VICTORIA, A. (2001), Beyin Kontrolü, Đnsan
Davranışının Manipülasyonu, Timas Yayınları,
Đstanbul.
Wikipedia:http://tr.wikipedia.org/wiki/Subliminal_
mesaj