haberler - Türk Eskiçağ Bilimleri Enstitüsü
Transkript
haberler - Türk Eskiçağ Bilimleri Enstitüsü
H ABERLE R TÜRK ESK‹ÇA⁄ B‹L‹MLER‹ ENST‹TÜSÜ Ocak 2005, Say›: 19 ‹Ç‹NDEK‹LER Editörden –––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––– 1 Baflyaz› Nur Balkan Atl›, Paleolitikten Günümüze Obsidiyen ––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––– 1 Kitap Tan›t›mlar› Becker, T., Griechische Stufenanlagen. Untersuchungen zur Arichitectur, Entwicklungsgeschichte, Funktion und Repräsentation, Paderborn, 2003 (Zeyrek, T. H.) – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – 3 Burkert, W., Die Griechen und der Orient. Von Homer bis zu den Magiern, München, 2003 (Arslan, R.)– – – – – – – – – – – 4 Belli, O. (ed.), Güneflin Do¤du¤u Yer: Do¤ubayaz›t Sempozyumu, ‹stanbul, 2004 (Avc›, C.) – – – – – – – – – – – – – – – – – – – 5 Alk›m, U. B.–H. Alk›m–Ö. Bilgi, ‹kiztepe II. Üçüncü, Dördüncü, Beflinci, Alt›nc›, Yedinci Dönem Kaz›lar› (1976-1980), Ankara, 2003 (Yurtsever, A.) – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – 6 Arkeoloji Dünyas›ndan ARCANE Projesi (Sakal, F.) – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – 7 Mountains and Valleys: A Symposium on Highland/Lowland interaction in the Bronze Age settlement systems in Eastern Anatolia, Transcaucasia and Northwestern Iran (Özf›rat, A.–B. Helwing) – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – 7 I. Van Gölü Havzas› Sempozyumu (Konuralp, ‹. Z.) – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – 9 6. Anadolu Demir Ça¤lar› Sempozyumu-Sixth Anatolian Iron Ages Symposium (Konyar, E.) – – – – – – – – – – – – – – – – – – 10 K›rklareli Kültür Sektörü Projesi ve Halkla Buluflma (Karul, N.) – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – 12 Strukturierung & Datierung in der hethitischen Archäologie, Workshop Alman Arkeoloji Enstitüsü ‹stanbul, (Schoop, U.D.) – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – 12 “Aslantepe-‹ktidar›n Kökenleri” Sergisi (Karul, N.) – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – 13 Gre Virike Kaz›s› (Ökse, A.T.) – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – 13 Emar Kaz›lar› (Sakal, F.) – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – 15 Kaz› – Araflt›rma Dönmez, fi., Akalan ve Yak›n Çevresi Yüzey Araflt›rmas›-2004 – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – 16 Yarafl, A., Allianoi Kurtarma Kaz›s›-2004 – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – 17 Karaosmano¤lu, M.–B. Can, Alt›ntepe Urartu Kalesi Kaz› ve Onar›m Çal›flmalar›-2004 – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – 18 Belli, O., Afla¤› ve Yukar› Anzaf Urartu Kaleleri Kaz›s›-2004 – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – 20 Umurtak, G., Badema¤ac› Kaz›lar›- 2004 – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – 20 Kocabafl, U., Çamalt› Burnu I Bat›¤› Demir Çapalar› – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – 21 Baflaran, S., Enez (Ainos) Kaz› ve Onar›m Çal›flmalar›-2004 – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – 22 Tekin, H., Hakemi Use Kaz›lar›-2002 – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – 23 Özsait, M., Harmanören (Göndürle Höyük) Mezarl›k Kaz›s›-2004 – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – 24 Bilgi, Ö., Samsun–‹kiztepe Kaz›s›-2004 – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – 25 Belli, O., Ka¤›zman Çall›'da Tarihöncesi Döneme Ait Kayaüstü Resimleri Bulundu! – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – 26 Özdo¤an, E., Trakya’da Bir Tunç Ça¤› Yerleflimi: Kanl›geçit – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – 27 Özsait, M., Karadeniz Bölgesi Yüzey Araflt›rmalar›-2004 – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – 28 Erten, E.–M. Özy›ld›r›m, Mersin–Olba Yüzey Araflt›rmas›-2004 – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – 29 Marchett, N. (Çeviri:D. Sar›–M. Türkteki), Tilmen Höyük Kaz›lar›-2004 – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – 30 Belli, O., Do¤u Anadolu Bölgesi’nde Urartu Baraj, Gölet ve Sulama Kanallar›n›n Araflt›r›lmas›-2004 – – – – – – – – – – – – 31 Çavuflo¤lu, R.–H. Biber, Van–Kalecik Nekropolü Kaz›s›-2004 – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – 31 Enstitüden Enstitü Kütüphanesinden Haberler (Alparslan, M.) – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – 33 Yeni Bir Atölye Çal›flmas› (Delemen, ‹.) – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – 35 Yeni Yay›nlar›m›z – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – 36 Türk Eskiça¤ Bilimleri Enstitüsü Haberler Say›:19 (Ocak 2005) Editör Meltem Do¤an-Alparslan Sayfa Düzenlemesi ve Bask› Zero Prodüksiyon Ltd. Yaz›lar kaynak gösterilmek flart›yla kullan›labilir. Ocak ve May›s aylar›nda yay›mlan›r. Ücretsizdir. Türk Eskiça¤ Bilimleri Enstitüsü Ekrem Tur Sokak, No.4 34435 Beyo¤lu-‹STANBUL Tel: 0090-212-292 09 63 Faks: 0090-212-514 03 97 E-mail: [email protected] [email protected] [email protected] www.tebe.org Paleolitikten Günümüze Obsidiyen Editörden Yafllanan dünyam›z, 2004 y›l›n›n son günlerinde yaflad›¤› deprem ve tsunami felaketi sonunda bir çok yaflam› yitirmekle beraber, mucizeler sonucunda pek çok hayat da kazand›. 2005 y›l›n› ise umutlar ve kazan›mlarla kucaklad›. Siz seçkin okuyucular›m›zla 2005 y›l›n›n ilk say›s›nda bu denli geç buluflmay›, zengin içeri¤imiz ile telafi etmeye çal›flt›k. Bu say›m›z›n ilklerine göz atarken, öncelikle Arkeoloji Dünyas›ndan bölümünde yer verilen Emar ve Gre Virike Kaz›lar› hakk›nda genel bilgiler içeren yaz›lara dikkatinizi çekmek isterim. Yine ayn› bölümde yer alan; yurt içinde yap›lan workshop, sempozyum ve toplant›lar hakk›nda bilgi veren yaz›lar›n çoklu¤u, ülkemizde bu gibi organizasyonlar›n geçmifle göre ne çok artt›¤›n›n da bir göstergesi. Bu sevindirici durum bana, 1996 Haziran'›nda ‹stanbul’da düzenlenen Habitat II zirvesinde, enstitümüzün önderlik etti¤i bir sempozyumu ve öncesindeki haz›rl›k dönemini an›msatt›. Anlafl›lan, geçen sekiz y›ll›k dönem içerisinde, tatmin edici bir ölçüde yol kaydedilmifl; özel kurulufllar›n deste¤inin büyümesi, bas›n ve yay›n organlar›n›n, bunu takiben halk›n eskiça¤ bilimlerine ilgisinin artmas› ve genç bilim insanlar›n›n d›fla aç›lma çabas›, bu tür organizasyonlar›n say›s›nda art›fla neden oldu. Enstitümüz, Frans›z Anadolu Araflt›rmalar› Enstitüsü ‹stanbul fiubesi ve Frans›z Societas Anatolica Derne¤i üyelerinden oluflan bir ekiple, 2004 yaz sezonunda, Amasya Bölgesi'nde yapt›¤› bir ön araflt›rma ile, uluslararas› bir çal›flmaya daha ortakl›k etti. Gelecek y›llarda devam etmesi planlanan bu çal›flman›n ilk raporuna, May›s 2005'te ç›kacak olan 20. say›m›zda yer verilecektir. Enstitümüzün yeni üyelerinden Prof. Dr. Nur Balkan-Atl›'n›n “obsidiyen”in öyküsünü anlatt›¤› Baflyaz›n›n ilginizi oldukça çekece¤i kan›s›nday›m. Kaz›-Araflt›rma bölümünde Alt›ntepe Urartu Kalesi Çal›flmalar›, Diyarbak›r'daki Hakemi Use Kaz›lar›, Marmara Adas›’ndaki Çamalt› Burnu Bat›¤›, Trakya’daki Kanl›geçit Kaz›lar›, Van'da bulunan Kalecik Nekropolü Çal›flmalar›, Ka¤›zman Çall›'da tespit edilen kaya üstü resimleri ile ilgili haberlere, dergimiz arac›l›¤›yla ilk kez ulaflmaktas›n›z. Umutla bafllad›¤›m yaz›m›, yine umut ile ve bilmin yolumuza daima ›fl›k tutmas› dile¤i ile bitirmek istiyorum. Meltem Do¤an-Alparslan Prof. Dr. Nur Balkan-Atl› Obsidiyen en basit tan›m›yla do¤al camd›r. Volkanik patlamada magman›n kristalize olmaya zaman› olmadan, çok çabuk so¤umas›yla oluflur. Ancak, sadece yap›s›nda asit bulunan volkanlar›n ürünü oldu¤u için, dünya üzerindeki da¤›l›m› çok yayg›n de¤ildir. ‹zlanda (Mt Hekka Kelad), Kuzey Amerika (Wyoning), Orta Amerika (Tequila), Avrupa (Lipari, Melos), Afrika (Etiyopya) gibi bölgelerin yan› s›ra Anadolu ve Kafkasya önemli obsidiyen yataklar›na sahiptir. Anadolu’ da obsidiyen, özellikle iki bölgede yo¤unlafl›r: ‹ç Anadolu’da Bat› Kapadokya’da ve Do¤u Anadolu’da (Bingöl, Van, Kars). Obsidiyen, özellikle tarihöncesi insan›n›n çeflitli amaçlarda kulland›¤›, ticaretini yapt›¤› k›ymetli bir hammadde iken, zamanla önemini yitirmifltir. Bu yaz›da genel olarak ça¤lar boyu obsidiyenin kullan›m alanlar›na, baz› örnekler vererek de¤inece¤iz. Etimolojik olarak obsidiyen kelimesinin kökeni hakk›nda tam bir görüfl birli¤inin oldu¤u söylenemez. Antik Ça¤ yazarlar› obsidiyeni tan›rlar, ancak onun için özgün bir kelime kullanmazlar. Heredot ve Sicilyal› Diodoros, obsidiyeni, Etiyopya Tafl› olarak adland›r›rlar ve onun kesici özelli¤i üzerinde dururlar. Theophrastos ise obsidiyeni, Lipari Tafl› olarak adland›r›r ve daha çok yand›¤›nda geçirdi¤i kimyasal ve fiziksel de¤iflim üzerinde durur. Genel kan›, bu do¤al cam› Etiyopya’da bulan Obsidius’a ithafen, kelimenin ilk olarak Plinius taraf›ndan obsidianus (Obsidius’un Etiyopya’da buldu¤u tafl) olarak kullan›ld›¤› fleklindedir. Plinius, Do¤a Tarihi (Naturalis Historia) adl› eserinin 36. cildinde, obsidiyenden flöyle bahseder: “Cam kategorisine, Obsidius’un Etiyopya’da buldu¤u tafla benzeyen obsidiyenleri de sokmam›z gerekir. Siyah renkli, bazen fleffaf, duvara ast›¤›m›z aynalardan daha kaba, ancak görüntüyü gölge gibi yans›t›rlar”. Yine ayn› eserinde Ksenokrates’in, bu tafl›n Hindistan, ‹talya ve ‹spanya’n›n okyanus k›y›lar›ndan da geldi¤inden bahsetti¤ini yazar. Di¤er Antik Ça¤ yazarlar›, Plinius’un yazd›klar›na yeni bir fley eklemezler. Anadolu’daki varl›¤›ndan ise, Bizans Dönemi’ne ait anonim bir eserde (Lapidaire nautique) bahsedilmesi sayesinde haberdar olabilmekteyiz (Decourt, 1998). Obsidiyenin Antik Ça¤ yazarlar› taraf›ndan fazla önemsenmemesinin nedeni, büyük olas›l›kla, kullan›m alan›n›n k›s›tl› olmas›ndand›r. Tarihöncesi ça¤larda belli bir önem ve konuma sahip bu hammaddenin, zaman içindeki yolculu¤una bakt›¤›m›zda, daha Antik Ça¤’a varmadan önemini büyük ölçüde yitirdi¤ini görüyoruz. TÜRK ESK‹ÇA⁄ B‹L‹MLER‹ ENST‹TÜSÜ HABERLER 1 PALEOL‹T‹KTEN GÜNÜMÜZE OBS‹D‹YEN Obsidiyen, yerel bulundu¤u takdirde, tarihöncesi insan› taraf›ndan alet yap›m›nda kullan›lan s›radan bir hammaddedir. Paleolitik Dönem’de obsidiyenin da¤›l›m› hakk›nda çok az verimiz vard›r. Avrupa’da Üst Paleolitik Dönem’de, deniz ve tatl› su kabuklular›n›n veya mamut difllerinin de¤ifl/tokuflu yap›l›rken, obsidiyenin henüz çok önemsenmedi¤ini (veya fazla tan›nmad›¤›n›) görüyoruz. Yak›n Do¤u’da ise, Üst Paleolitik Dönem’de, Kuzey Irak-Shanidar’da Van Gölü kökenli iki parça, Suriye-Yabrud’da bir kaz›y›c› ve Antalya Bölgesi-Öküzini ve Karain’de bulunan birkaç yonga, bu da¤›l›m›n, büyük olas›l›kla tesadüfi oldu¤unu göstermektedir (Cauvin-Chataigner, 1998). Bu durum günümüzden 12.000 y›l önceye kadar sürer. Bu tarihten bafllayarak, baflta az olarak Neolitik Dönem’ de takas› veya ticareti önem kazanan bir hammadde durumuna gelir. Öncelikle dilgicikler halinde bir ürün olarak kavk›lar, malakit, kornalin veya da¤ kristalleri gibi de¤ifl/tokufl veya arma¤an paketi içinde yer almaya bafllar. Ayr›ca do¤al bölgesinin d›fl›nda da bir grup insan taraf›ndan tercih edilen hammadde haline gelir. Örne¤in Hallan Çemi, Çayönü veya Cafer Höyük gibi yerleflmelerin, yataklardan ekonomik s›n›r›n ötesinde bulunmas›na karfl›n, alet yap›m›nda büyük bir oranla obsidiyeni seçerler. Çanak Çömleksiz Neolitik ile beraber, bu hammaddeye karfl› ilginin yükseldi¤ini görüyoruz. Güney Do¤u Anadolu köyleri obsidiyeni, çakmak tafl›na tercih etmeye bafllarlar. Kaynaklara uzak olan yerleflimlerde obsidiyen miktar›n›n göreceli olarak artt›¤›n› gözlemleriz. Özellikle ‹ç Anadolu obsidiyen kaynaklar›ndan, standart bir üretim ürünü olan dilgi ve dilgicikler, Levant Bölgesi’nde önemli bir da¤›l›m gösterir. Bu da¤›l›m›n belli bir sistem dahilinde oldu¤una gerek üretim atölyeleri, gerekse da¤›l›m flemas› iflaret etmektedir. Yaklafl›k M.Ö. 7000’lerde obsidiyen ticaret a¤›nda bir de¤iklik gözlenir. Yak›n Do¤u’ya, özellikle de Levant Bölgesi’ne obsidiyen ihraç eden ‹ç Anadolu, bu ihracat› büyük ölçüde keser. Art›k Do¤u Anadolu obsidiyeninin daha fazla da¤›l›m gösterdi¤i görülür. Kullan›m alanlar› ço¤unlukla silah, alet ve daha ender olarak da tak›lard›r. Neolitik sonras›, yerel olarak bulundu¤u bölgeler d›fl›nda obsidiyen kullan›m›n hem azald›¤›, hem de kullan›m alanlar›n›n de¤iflti¤i gözlenir. Çeflitli Sümer/ Akad metinlerinde Òurru tafl›n›n (çakmak tafl› için de ayn› kelime kullan›lmakta, ancak tan›mla ikisi ayr›labilmektedir) rengi, par›lt›s›, büyü ve t›pta kullan›m›, hazine ve ticaret listelerindeki yerinden bahsedilmekte (Coqueugniot, 1998), özellikle sembolik yönü öne ç›kmaktad›r. Örne¤in Lugal.e mitinde kendisine sa¤d›k kalmad›¤› için Òurru, Tanr› Ninurta taraf›ndan 2 TÜRK ESK‹ÇA⁄ B‹L‹MLER‹ ENST‹TÜSÜ HABERLER lanetlenir (ibid.). Ancak lanetlenmifl de olsa k›ymetlidir. Tak›larda (ço¤unlukla muska olarak), t›pta (“ya¤da siyah obsidiyeni ezeceksiniz”) ve sembolikte (“Aflk›n gerçek obsidiyenden”) yer al›r (ibid.). Obsidiyenin, Neolitik Dönem’de bafllayan, göz ve bak›flla olan iliflkisi (özellikle figürinlerdeki obsidiyen gözler) devam eder ve bu iliflki Roma Dönemi’ne kadar sürer. Mezopotamya’da çeflitli yerleflimlerdeki (Ninive, Ouelli, Ur) “obsidiyen çiviler”, kimi araflt›rmac›lar taraf›ndan giysi i¤nesi olarak yorumlan›rken, baz› araflt›rmac›lar taraf›ndan “sürme kalemi” olarak kabul edilmektedir. Obsidiyenin prestijli kullan›m alanlar›ndan birisi de vazolard›r. Halaf Dönemi’nden bafllayarak birçok yerleflimde bu vazolar görülür (Arpaciyah, Gavra, Brak, Ur, Acemhöyük). Neolitik Dönem sonras› obsidiyen araflt›rmalar›n›n fazla önemsenmemesi nedeniyle, teknik olarak yap›lmas› son derece güç olan bu vazolar hakk›ndaki bilgimiz, oldukça s›n›rl›d›r. Tell Brak’ta analizi yap›lan bir vazonun, ‹ç Anadolu kökenli obsidiyenden yap›ld›¤› ve tamamlanm›fl olarak yerleflime getirildi¤i kabul edilirken; Ur Kral Mezarlar›’ndaki vazonun yerel metal kaplara benzemesi nedeniyle, brüt getirilmifl obsidiyen blo¤unun, yerel ifllenmesi olarak yorumlan›r (Coqueugniot, 1998). Obsidien vazolar hakk›nda heyecan verici buluntular ise, Anadolu’dan gelmektedir. Hititler taraf›ndan çok önemsenmeyen obsidiyen, Asur Koloni Ça¤›’nda sanat ve ticarette önemli bir yer tutar. Kültepe’de (Karum Ib), bir tap›nakla iliflkili bir odada, iki tondan fazla obsidiyenin stoklanmas› (Özgüç, 1996) ve Amuk Ovas›’nda ayn› döneme tarihlenen Tell Açana’n›n VII. tabakas›nda bulunan tafl kap ve özellikle obsidiyen kap iflleme atölyesi (Woolley, 1955) dikkat çekicidir. Obsidiyen M›s›r’›n yo¤un olarak ithal etti¤i hammaddelerden biridir. Ancak burada söz konusu olan obsidiyen, birkaç istisna d›fl›nda kuzeyden gelmez. Kaynak, Etiyopya ve Eritre’dir. Burada da obsidiyen çakmak tafl›n›n yan› s›ra silah ve alet yap›m›nda kullan›lm›flt›r, ama ana kullan›m alan› sembolikte ve düflüncededir. Tak› ve glipti¤in yan› s›ra obsidiyen, astroloji sembolizmas›nda (y›ld›zlarla iliflki), t›pta (çakmak tafl›n›n yan› s›ra b›çak olarak) ve ritüellerde yo¤un olarak kullan›l›r. Ritüellerde öne ç›kan kullan›m alan›; mumyalama iflleminde obsidiyen b›çaklar›n kullan›lmas› ve ufak obsidiyen tafllar›n da yer almas› fleklindedir. Ayr›ca mumyaya efllik eden amuletlerin ço¤u da obsidiyenden yap›lm›flt›r. Bunlar›n yan› s›ra obsidiyen, di¤er bölgelerde tespit edildi¤i gibi, vazo yap›m›nda, ayr›ca figürin ve heykellerde, göz olarak kullan›lm›flt›r. Obsidiyen, Melos Adas› nedeniyle, Yunanistan’a yabanc› de¤ildir ve kullan›m› Mezolitik Dönem’den PALEOL‹T‹KTEN GÜNÜMÜZE OBS‹D‹YEN beri vard›r. Özellikle Girit Adas›’nda Minos Kültürü ile beraber, alet ve silahlara obsidiyen kap ve vazolar da eklenir (Knosos, Zakros, Tylissos, Agia Triadha). Antik Ça¤’da obsidiyenin kullan›m› birbiriyle kesiflen alanlarda görülür: dekorasyon, t›p ve büyü (Decourt, 1998). Örne¤in; aynalar hem dekoratif bir anlam tafl›rken, hem de bak›fl (gözler) ve gelece¤i okuma (yans›ma) gibi sembolizmay› da içerirler. Obsidiyenin özellikle gözlerle olan ilgisini Antik Ça¤ yazarlar›ndan anl›yoruz. Bu iliflki somut veya soyut olarak ça¤lar ve çeflitli kültürlerde karfl›m›za ç›kmaktad›r. Günümüzde de mikrop kapmama özelli¤inden dolay› Amerika Birleflik Devletleri’nde baz› göz ameliyatlar›n›n obsidiyen dilgiciklerle yap›l›yor olmas›, yine farkl› bir flekilde de olsa bu iliflkiyi bir kez daha önümüze ç›kar›yor. 1991 y›l›ndan beri Avrupa Konseyi taraf›ndan “Dünya Do¤al Miras›” olarak kabul edilen obsidiyenin, günümüzde kullan›m alan› hemen hemen yoktur. Koruma alt›nda olmas›na karfl›n, turistik amaçl› kullan›lmaktad›r. Ermenistan’da tak›, biblo gibi turistik eflyalar obsidiyenden yap›l›rken; Meksika obsidiyenleri, hat›ra eflya olarak Avrupa kentlerinde bile sat›lmaktad›r. Bugün halen, obsidiyen hayranl›k uyand›ran bir maddedir ve baz› edebiyatç›lara esin kayna¤›d›r ve hatta ismi alt›nda gruplaflm›fl flairler bile vard›r: Poetas of the Obsidian Tongue (Coqueugniot, 1998). Kaynakça Cauvin, M.C. – C. Chataigner 1998 “Distribution de l’obsidienne dans les sites archéologiques du Proche et Moyen Orient”, Cauvin, Gourgaud, Gratuze, Arnaud, Poupeau, Poidevin, Chataigner (ed.), L’obsidienne au Proche et Moyen Orient. Du volcan a l’outil, BAR International Series 738: 325-350. Coqueugniot, E. 1998 “L’obsidienne en Méditerrannée Orientale”, Cauvin, Gourgaud, Gratuze, Arnaud, Poupeau, Poidevin, Chataigner (ed.), L’obsidienne au Proche et Moyen Orient. Du volcan a l’outil, BAR International Series 738: 351-362. Decourt, J.C. 1998 “L’obsidienne dans les sources anciennes. Note sur l’histoire du mot et l’utilisation de la roche dans l’antiquité”, Cauvin, Gourgaud, Gratuze, Arnaud, Poupeau, Poidevin, Chataigner (ed.), L’obsidienne au Proche et Moyen Orient. Du volcan a l’outil, BAR International Series 738: 363-377. Özgüç, T. 1996 “An obsidian storehouse close to the temples built by Anitta, king of Nesa”, Gasche, Hrouda (ed.), Collectanea Orientalia-Histoire, arts de l’espace et industrie de la pierre. Etudes offertes en hommage a Agnes Spycket, CPOA 3, Neuchatel, Paris: 279-283. Woolley, Sir L. 1955 Alalakh, an account of the excavations at Tell Atchana in the Hatay, 1937-1939, Oxford. Kitap Tan›t›mlar› Becker, T., Griechische Stufenanlagen. Untersuchungen zur Architektur, Entwicklungsgeschichte, Funktion und Repräsentation, Bonifatius Druck Buch Verlag, Paderborn, 2003. 314 sayfa, 53 levha, 97 resim ve 119 çizim. Kitap, yazar› taraf›ndan Marburg’da Geschichte und Kulturwissenschaften der Phillips-Universität’de Prof. Dr. H. Lauter’in dan›flmanl›¤›nda haz›rlanan ve 2000/2001 güz döneminde kabul edilen doktora tezinin k›salt›lm›fl ve üzerinde çal›flma yap›larak bas›lm›fl halidir. Buradaki çal›flmada Hellen mimarisinde merdivenler konu seçilmifl, mimari aç›dan geliflimi, fonksiyonu ve tipolojisi ayr›nt›l› biçimde de¤erlendirilmifltir. Arkeoloji literatüründe Hellen mimarisi ile ilgili çok say›da çal›flma vard›r; ancak flimdiye kadar merdivenler tek bafl›na ayr› bir araflt›rma malzemesi olarak incelenmemifltir. Yazar, kitab›nda Hellen dünyas›n›n farkl› yerlerinden seçti¤i merdiven örneklerini topluca irdeleyip, bunlar›n genel bir de¤erlendirmesini yapmay› amaçlam›flt›r. Bu amaç do¤rultusunda merdivenleri ve basamakl› yap›lar› befl ayr› grupta toplam›fl, her grubu kendi içerisinde irdelemifl ve sonuçlar elde etmifl, bunlar›n yard›m›yla genel sonuçlara ulaflm›flt›r. Kitab›n Kuruluflu: ‹ç kapaklar ve içindekiler listesini kitap ile ilgili aç›klamalar ve yazar›n teflekkürlerinin yer ald›¤› Önsöz, metin içerisinde kullan›lan k›saltmalar›n listesi ve Girifl bölümleri izler. Girifl bölümünde, okuyucuya kitab›n kapsam› k›saca aç›klanm›fl, merdiven yap›lar›n›n mimarl›k tarihindeki yeri ve önemine de¤inilmifl, bunlar›n tipolojik ayr›m› ve isimlendirilmesindeki kavram sorununa yer verilmifl, baz› kavramlar›n ilk kez yazar taraf›ndan kullan›ld›¤›ndan söz edilmifltir. Merdiven yap›lar› befl ayr› bölümde ele al›nm›flt›r. Bunlar: 1-teras merdivenleri: Argos, Lindos, Halikarnassos, Perachora, Labraunda, Epidauros, Eleusis, Thasos, Selinus, Kos, Morgantina, Priene, Rhodos, Amphipolis, Kameiros, Aegina ve Pergamon; 2-tap›nak merdivenleri: Agrigent, Selinus, Ephesos, Didyma, Teos, Pergamon ve Samos; 3-basamakl› sunaklar: M.Ö. 6. ve 5. yy sunak basamaklar› (Selinus), Geç Klasik ve Hellenistik Dönem merdivenli sunaklar› (Magnesia, Pergamon, Kos, Priene, Tenos); 4-seyirci basamaklar›: Perachora, Selinus, Atina, Lykosoura, Korinth, Lato, Pergamon, Didyma, Knidos; 5-basamak destek duvarlar›: Selinus, Aliphera, Argos, Atina, Olympia örnekleri yard›m›yla detayl› biçimde ayr› de¤erlendirilmifl, elde edilen sonuçlara ise, her bölüm içerisinde ayr›ca yer verilmifltir. Yedinci bölümde (VII. Zusammenfassende Ergebnisse) genel de¤erlendirme yap›lm›fl, merdiven yap›s›n›n geliflim tarihi, fonksiyonu, yap› tekni¤i, plan›, boyutlar› ve an›tsal anlamda öneminden ayr› alt TÜRK ESK‹ÇA⁄ B‹L‹MLER‹ ENST‹TÜSÜ HABERLER 3 K‹TAP TANITIMLARI bafll›klarda söz edilmifltir. Metin bölümünü çizim listesi, levhalar›n listesi, indeks ve levhalar izler. Sonuç: Hellen mimarisinde merdiven ait oldu¤u yap›y› veya bulundu¤u alan›n görkemini artt›rmaya katk›da bulunmufltur. Argos ve Lindos’da görülen, Arkaik Dönem’e ait teras merdivenlerinin, oldukça genifl yap›lmas›, yap›y› görkemli göstermek için olmal›d›r. Hellen dünyas›n›n çeflitli bölgelerinde a盤a ç›kar›lan Arkaik-Hellenistik tap›nak ve sunak merdivenleri de bu amaca yönelik bir uygulamay› iflaret etmektedir. Hellen mimarisinde kullan›m›n›n kökeni henüz tespit edilememifltir; ancak baz› araflt›rmac›lar Mezopotamya veya M›s›r etkili oldu¤undan söz etmektedir. Bunun yan› s›ra bat›da Minos Kültürü’nde görülen Hellen seyirci basamaklar› yard›m›yla, do¤udan ayr› bir basamakl› yap› geliflimi de kabul edilmek istenmektedir. Hellen dünyas›nda basamak yap›lar›n›n de¤iflim/geliflimi hususu farkl› yönleriyle ele al›nmal›d›r. Hellen dünyas›nda teras ve seyirci basamaklar› en erken M.Ö. 6. yy’›n ikinci yar›s›na tarihlenmektedir ve bu döneme ait örnekler Kara Yunanistan d›fl›nda belgelenememifltir. Agrigent’teki Herakles tap›na¤› ve merdiven motifi M.Ö. 500’de ilk kez bir tap›na¤›n merdiven basama¤› ile çevrelendi¤ini iflaret etmektedir. Argos Heraionu’ndaki teras merdiveni bilinen en eski an›tsal teras merdiven örne¤idir (M.Ö. 450). M.Ö. 6. yy’›n ikinci yar›s› teras merdiveni motifinde M.Ö. 5. yy boyunca hiç de¤iflme olmam›flt›r. Erken Hellenistik Dönem merdiven mimarisi için bir dönüm noktas›d›r. Abdera, Thasos, Argos, Priene, Milet gibi antik kentlerde ve buralardaki kutsal alanlarda bu geliflimin somut örneklerini görmek mümkündür. Örne¤in; M.Ö. 300 civar›nda Didyma-Apollon Tap›na¤›’n›n cephesinin görkemi, bir merdiven ile artt›r›lm›flt›r. Çok say›da Roma Dönemi basamakl› yap›s›, Hellen merdiven yap›lar›n›n etkisini tafl›maktad›r ve bu yap›lar örnek al›narak infla edilmifltir. Basamaklar›n ve basamak yap›lar›n›n fonksiyonu çeflitlidir: ‹ki teras› veya düzlükte yükselen teras ile düzlü¤ü birbirine ba¤lad›¤› gibi, yamaçta kurulmufl seyirlik yap›larda seyirci basamaklar› ifllevli infla edilmifllerdir. Klasik Dönem’den itibaren iki mekân› birbirinden ay›ran s›n›r olarak merdivenlerden yararlan›ld›¤› da görülür. Tap›nak ve büyük sunaklarda ulafl›m kolayl›¤› sa¤lam›flt›r. Kutsal alanlara ulaflan merdivenler, muhtemelen kapal› tutulmakta ve y›l›n belirli döneminde aç›lmaktayd›. Tap›nak merdivenlerinin temeli ço¤unlukla, sunak basamaklar›n›n temelleri ise genelde sa¤lam yap›lmaktayd›. Arkaik ve Klasik Dönemlerde en az›ndan teras merdivenleri sa¤lam temeller üzerine oturmaktayd›. Arkaik Dönem’de basamak yükseklikleri genelde 0.20 m’ dir; ancak baz› yap›larda 0.70 - 0.75 m yüksekli¤e sahip basamaklar da bulunmaktad›r. M.Ö. 4-3. yy geçifl döneminde serbest merdivenlerin ço¤u 0.15 - 0.175 m aras›nda yüksekliklere sahiptir. Yukar›da detayl› biçimde tan›t›lan ve Hellen merdiven mimarisini konu alan kitapta farkl› bölgelerden zengin örneklerle bir sonuca ulafl›lmaya çal›fl›lm›flt›r. Ancak, belirli bir dönem, belirli bir bölge için somut bir tespit elde edilememifltir. Merdiven yap›lar›n› ait olduklar› konteksten ayr› tek bafl›na tarihleme kriterlerine ulafl›lamam›flt›r. Bu eksiklere ra¤men Türkiye’den merdiven yap›s› örneklerinin 4 TÜRK ESK‹ÇA⁄ B‹L‹MLER‹ ENST‹TÜSÜ HABERLER derlenmifl olmas›, baz› belirleyici sonuçlar elde edilmifl olmas›, Anadolu arkeolojisinin bu konuda eksik bilgilerine tamamlay›c› bir halka eklemeye yard›mc› bir nitelik kazand›r›r. Turgut H. Zeyrek Burkert, W., Die Griechen und der Orient. Von Homer bis zu den Magiern, Verlag C.H. Beck, München, 2003. 176 sayfa. Max Weber’e göre, bafllang›çtaki halk karakterinin en önemli ö¤esi “Hiçbir fley bilmedi¤ini kabul etmektir”. Bu durum, kendisini özellikle bir halk›n çevre ve tarihsel ödevler karfl›nda bu ya da flu özelli¤ini nas›l korudu¤unu, terk etti¤ini ya da bunlar› nas›l gelifltirebildi¤i konusunda ortaya koymaktad›r. Yani Yunanl›lar, bilebildi¤imiz kadar›yla, herhangi bir köken nedeniyle de¤il, uzun tarihsel çat›flmalar, geliflmeler sonras›nda neyse o olabilmifllerdir. Yunanl›lar erken döneme ait önemli tarihsel evreleri, politik güç anlam›nda kendileri için yaflam›fl olsalar da, Do¤u’ nun geliflmifl kültürleri ile çok yönlü iliflkileri olmufl ve onlardan pek çok fley ö¤renmifllerdir. Bu iliflkiler, Yunanl›lar’›n baz› özelliklerini kazanmalar›nda ve bunlar› çok net bir flekilde özümsemelerinde oldukça etkili olabilmifltir. Ancak bu iliflkilerin etkisi ve derinli¤i uzun zaman gerekti¤i kadar gerçek anlamda alg›lanamam›flt›r. Bu konuda, Walter Burkert’in 盤›r açan çal›flmalar›na çok fleyler borçluyuz. Burkert’in Venedik’te verdi¤i konferanslar›n metinlerine dayanan ‹talyanca bask›s› 1999 y›l›nda yay›nland›¤›nda, k›sa zaman içerisinde Frans›zca ve ‹spanyolca’ya çevrilen eser, yazar›n kendisi taraf›nda Almanca’ya çevrilmifl ve büyük oranda aktüellefltirilmifltir. Kitap konuyla ilgili genel bir giriflle bafllamakta (s. 9-22), Yunanl›lar’›n, Do¤u’dan nas›l etkilendiklerini ele alan 5 bölümle (s. 23-133) devam etmektedir. Daha sonra ise notlar (s. 136-159) ve Do¤ulu kaynak metinlerin çeviri listeleri (s. 161), konuyla ilgili kaynaklar listesi (s. 163170) ve bir indeks (s. 171-176) ile kitap bitmektedir. Burkert, daha ilk bölümdeki alfabe ve yaz›l› kültür ile ilgili genel bilgilerden hemen sonra, Homeros’un, Mezopotamya kökenli G›lgamefl, Enuma, Elifl ve Athrahasis’den ne büyük oranda etkilenmifl olabilece¤ini (olmas› gerekti¤ini); özellikle de anlat›m tekni¤i, tanr›lar› kavrama, ölümlüler ve ölümsüzler aras›ndaki iliflkiler konusunda, çok belirgin bir flekilde gözler önüne sermektedir. Yine ayn› flekilde, Sokrates öncesi felsefesini Do¤u ile birlefltiren geleneksel e¤ilimlerde de ayn› etki söz konusudur: Bilgelik edebiyat›, dünyan›n oluflumu ile ilgili mitolojiler, evrenin yarat›lmas› konusundaki görüfller. Hangi konuda olursa olsun, Yunanl›lar’da, kökeni M›s›rlar’a, Mezopotamyal›lar’a, Hurriler’e, Hititler’e kadar izler görülmektedir. Yunanl›lar’da Thales’le bafllayan güneflin tutulmas›n› önceden hesaplama ifli, asl›nda ilk kez Babil astronomisinde görülmektedir. Dairenin 360 dereceye bölünmesi de ilk kez Babil matemati¤inde gerçeklefltirilmifltir. Böylece, ba¤›ms›z bir Yunan Felsefesi’nden söz etmek imkâns›z gibi görünüyor. K‹TAP TANITIMLARI “Orpheus und Ägypten” isimli bölümde ise, ölenlerin öteki dünyadaki mutlulu¤unu garanti alt›na almak için gerekli inan›fl ve ö¤retiler konusunda veriler sunulmaktad›r. Yeni kaynaklar Dionysos mitolojisinin, daha beflinci yüzy›lda bile yayg›nlaflm›fl oldu¤unu ortaya koymaktad›r. Hatta baz› belgeler çok eski bir tanr› olan Dionysos’un, M›s›r etkisiyle yayg›nlaflt›¤›n›, yeralt› dünyas› ve ruhlar›n gezileri mitolojilerinin de yine ayn› kökenli oldu¤unu göstermektedir. Yunal›lar’›n, Do¤u’ya olan ba¤l›l›klar›n›n biraz daha ortaya ç›kmas›yla, Yunanl›lar’a özgü tipik ö¤elerin ne oldu¤u sorusu da biraz daha ön plana ç›kmaktad›r. Burkert sonuçta bir tür çok boyutlu zenginlik’ten söz ederken, Yunan kültürünün Yak›ndo¤u-Akdeniz havzas›nda devaml› bir birliktelik içinde yer ald›¤›n› da vurgulamaktad›r. Örne¤in, Burkert, ‹lyada’daki bir savafl sahnesini, II. Ramses’in fliiriyle karfl›laflt›rmaktad›r. ‹kisinde de kahramanlar, bir tanr›n›n yard›m›yla düflmana sald›r›p, zafere ulaflmaktad›rlar. Bir yerde pek ço¤u bunu yaparken, bir yerde ise, komutan› kaçt›¤› için kral tek bafl›na düflmana sald›r›p, onlar› öldürüp, yenmek ister. Ordum ve savafl arabalar›m beni terk edip, içlerinden bir teki bile geri dönmeden öylece bekleyince, ben de tek bafl›ma bütün yabanc›lar› alt ettim. Bu cümlelerle söylenmek isteyen çok bildik bir durumdur. Bir yandan kral›n herkes üzerindeki inan›lmaz hakimiyeti, öte yandan anlat›lanlardaki gerçeklik pay›n›n çok zay›f olmas›. Kahramanlar›n büyüklü¤ü, insan› aflan bir boyut kazanmaktad›r. Yani Do¤u ve Bat› aras›ndaki benzerlikler kadar farkl›l›klar da oldukça ilgi çekicidir. Waltert Burkert’in eserinde, pek çok yeni yay›nlar› göz önünde bulundurarak, akültürasyon, yabanc› kültürlerin özümsenmesi, yabanc› ve benzeri kültürlerin aralar›ndaki çat›flmalar konusunu da ortaya koymaktad›r. Baz› yerlerde ise, eski yay›nlar›ndaki verileri, özellikle de Do¤ulaflma Devrimi’ni (orientalisierende Revolution) tekrarlamakla kalmaktad›r. Kaynaklara bak›ld›¤›nda neredeyse tüm yeni yay›nlar›n bilindi¤i gözükmekle birlikte, eserdeki en büyük eksiklik, kültürel transferler konusundaki teorik alt yap›d›r. Çünkü son y›llardaki çal›flmalarda, yabanc› kültür ö¤elerinin dolafl›m› ve özümsenmesi konusunda teorik bir alt yap› oluflturulmaya çal›fl›lmaktad›r. Bu çal›flmalar sonucunda, iki kültür aras›ndaki co¤rafik ve kronolojik alandaki ortak noktalar ço¤ald›kça, akültürasyon sürecinin h›zland›¤›n› göstermektedir. Yani ço¤u zaman, günümüzde varolan kültürel kar›fl›m ve birleflimden bafllang›çtaki ö¤eleri teker teker ay›klamak çok zordur. Kitap, bu konudaki teorik eksikli¤e ra¤men “Yunan Mucizesi”ne elefltirel yaklaflmak için çok önemli bir kaynakt›r. Rüstem Arslan Belli, O. (ed.), Güneflin Do¤du¤u Yer: Do¤ubayaz›t Sempozyumu, Apa Ofset, ‹stanbul, 2004. 468 sayfa, 357 resim, 93 çizim, 9 harita, 22 gravür, 8 tablo. Kitap, 13-14 Eylül 2003 tarihlerinde Do¤ubayaz›t’ta düzenlenen,”Güneflin Do¤du¤u Yer: Do¤ubayaz›t Tarih, Kültür ve Sanat Sempozyumu” kapsam›nda sunulan bildirileri içermektedir. Do¤ubayaz›t Kaymakaml›¤›, Çekül Vakf›, Erzurum Atatürk Üniversitesi ve ‹stanbul Üniversitesi Avrasya Arkeoloji Enstitüsü taraf›ndan gerçeklefltirilen sempozyumda, toplam 38 bildiri sunulmufltur. Do¤ubayaz›t tarihinde bir ilk gerçeklefltirilmifl ve bölgeye, farkl› disiplinlerden, birçok bilim insan› gelerek ortak bir konuda bilimsel bir ad›m›n at›labilece¤i ifade edilmifltir. Arkeoloji, Tarih, Sanat Tarihi, Nümizmatik, Etnografya, Edebiyat, Sosyoloji, Müzik ve Turizm alanlar›nda sunulan bildirilerden özellikle Arkeoloji konusunda sunulan bildiriler, bölgenin karanl›k olan Kalkolitik, Tunç ve Demir Ça¤lar›n› ayd›nlatacak niteliktedir. ‹shak Pafla Saray› ile ilgili sunulan bildiriler ile de, saray ilk kez çeflitli yönleriyle ayr›nt›l› olarak de¤erlendirilmifltir. Kitapta yer alan makalelerin bafl›nda, birer sayfa ‹ngilizce özet yer almaktad›r. Kitap, okuyucunun eline ulaflt›¤› ilk günden bu yana gerek zengin içeri¤i ve gerekse göz al›c› bask› kalitesiyle, ulusal bas›nda da ad›ndan övgüyle söz ettirmektedir. Do¤ubayaz›t Kaymakam› Nurullah Çak›r’›n, Çekül Vakf› Baflkan› Prof. Dr. Metin Sözen’in ve Tarihi Kentler Birli¤i Genel Dan›flman› Yüksek Mimar Oktay Ekinci’nin yapt›¤› aç›l›fl konuflmalar›n›n ard›ndan Prof. Dr. Oktay Belli’nin sunufl yaz›s› (23-26) yer almaktad›r. “Do¤ubayaz›t Bölgesi’nde Tunç Ça¤› Kalelerinin Araflt›r›lmas›” (27-40) bafll›kl› makalede Tunç Ça¤› ve Erken Demir Ça¤› kaleleri ve nekropolleri anlat›lmaktad›r. “Do¤u Bayaz›t’›n Eskiça¤ Tarihine Bir Bak›fl”(41-50) bafll›kl› makalede, Erzurum Müzesi’nde bulunan ve Do¤ubayaz›t Bölgesi’nden ele geçen arkeolojik eserler ›fl›¤›nda, bölgenin Eskiça¤ Tarihi’ne de¤inilmifltir. “Demir Ça¤›’nda Do¤ubayaz›t ve Yak›n Çevresi”(51-72) bafll›kl› makalede bölgedeki kale ve nekropollere yer verilmektedir. “Urartu Krall›¤› Dönemi’nde Do¤ubayaz›t Bölgesi”(73-88) bafll›kl› makalede, 1987 y›l›ndan beri bölgede Prof. Dr. Oktay Belli ve ekibinin sürdürdü¤ü arkeolojik çal›flmalar neticesinde tespit edilen, Urartu Kalelerinden bahsedilmektedir. “A¤r› Da¤› Arkeolojik Yüzey Araflt›rmas›”(89-102) bafll›kl› makale ile bölgedeki, Kalkolitik, ‹lk Tunç, Orta Tunç ve Orta Demir Ça¤lar›na tarihlendirilen yerleflme, kale ve nekropoller anlat›lmaktad›r. “Do¤ubayaz›t Bölgesi’nde Keflfedilen Urartu Sulama Tesisleri’ne Toplu Bir Bak›fl”(103-126) makalesi bölgedeki Urartu baraj, gölet ve sulama kanallar›na de¤inmektedir. Di¤er makaleler ise s›ras›yla flöyledir: “Tarihi Co¤rafyada Bayezid”(127-134), “Geçmiflten Günümüze Do¤u Bayezit Bölgesi’nde Siyasi Geliflmeler”(135-144), “KarakoyunluTemürlü Mücadelesi ve Eleflgird Meydan Muharebesi” (145-160), “Saltuko¤ullar› Sikkeleri’nin Sanatsal Yönleri” (161-172), “Selçuklular’›n Fethinden Osmanl› Hakimiyeti’ne Kadar Bayezid ve Çevresinin Tarihine Bir Bak›fl” (173-182), “Ç›ld›r Beylerbeyi: I. ‹shak Pafla ve II. ‹shak Pafla” (183-196), “1877-1878 Osmanl› Rus Harbi’nde Bayezid” (197-204), “Eski Bayezit Kalesi Tarihi ve Mimarisi” (205-214), “‹shakpafla Saray› ve Çevresinin Arkeolojik Topografyas›” (215-226), “‹shakpafla Saray› Kaz›lar›” (227-240), “Geleneksel Mimaride ‹shakpafla Saray›’n›n Yeri” (241-252), “Türk Saray Mimarisi ‹çerisinde ‹shak Pafla Saray›’n›n Yeri” (253-266), “‹shak Pafla Camii ve Türk Sanat›ndaki Yeri” (267-278), “Eski Bayezid Camii Hakk›nda Düflünceler” (279-290), “‹shak Pafla Saray› Tafl Süslemeleri” (291-310), “‹shak Pafla Saray› Türbesi Üzerindeki Bölgesel Etkiler” (311-324), “Eski Do¤ubayaz›t’ta (Bayezid) ‹shak Pafla Saray› Mezarl›¤› ve Mezarl›k Mescidi” TÜRK ESK‹ÇA⁄ B‹L‹MLER‹ ENST‹TÜSÜ HABERLER 5 K‹TAP TANITIMLARI (325-352), “Do¤u Bayaz›t ‹shak Pafla Saray› Kompleksindeki Kufl Evleri Üzerine” (353-360), “Do¤ubayaz›t ve Çevresi El Dokuma Yayg›lar›” (361-384), “Do¤ubayaz›t ve Yöresinde Geleneksel K›yafetler” (385-392), “Yaflar Kemal’in ‘A¤r› Da¤› Efsanesi’ Roman› Üzerine Düflünceler” (393-398), “Ahmet Muhip D›ranas’›n A¤r› fiiiri: Mekân-Metin ‹liflkisi (399-408)”, “‹shak Pafla Hakk›nda Oluflan bir Halk Hikâyesi ve Varyantlar›n›n Karfl›laflt›rmal› Tahlili” (409-414), “‹shak Pafla Saray› ve Ahmed-i Han› Hakk›nda Anlat›lan Efsaneler” (415-424), “Do¤ubayaz›t’ta Müzik ve ‹smet Öztürk” (425-432), “Do¤ubayaz›t ‹lçesi’nin Turizm Potansiyeli” (433-450), “Yolumuzun Üzeri: Do¤ubayaz›t” (451-456), “Do¤ubayaz›t’›n Turizm Yönünden De¤erlendirilmesi” (457-468). Farkl› disiplinlerden birçok bilim insan›n›n kat›ld›¤› bu sempozyum ile bir ilk gerçeklefltirildi. Daha da önemlisi, sunulan bildiriler kitap olarak yay›nland›. Böylece gelece¤e bir miras b›rak›ld›. Temennimiz devam›n›n getirilmesi ve her bilimsel çal›flman›n bir kitap halinde okuyucuya ulaflmas›. Can Avc› Alk›m, U. B. – H. Alk›m – Ö. Bilgi, ‹kiztepe II. Üçüncü, Dördüncü, Beflinci, Alt›nc›, Yedinci Dönem Kaz›lar› (1976-1980). Türk Tarih Kurumu Bas›mevi, Ankara, 2003. 313 sayfa metin, 22 tablo, 154 levha, 58 plan ve kesit çizimleri. Kitap, Samsun ili Bafra ilçesi ‹kiztepe Köyü s›n›rlar› içinde yer alan ‹kiztepe yerleflmesinde gerçeklefltirilen 5 dönemlik (1976-1980) kaz›lar›n ilk sonuçlar›n› içermektedir. ‹kiztepe II kitab› 1974 y›l›nda Prof. Dr. U. Bahad›r Alk›m taraf›ndan araflt›rmalara bafllanan ve 1980 y›l›nda kendisinin vefat› nedeni ile, 1981 y›l›ndan itibaren Prof. Dr. Önder Bilgi taraf›ndan yürütülmekte olan ‹kiztepe kaz›s›n›n, 1974 ve 1975 kaz› sezonlar›n›n sonuçlar›n› içeren ‹kiztepe I kitab›n›n devam› niteli¤indedir. Kitap, Üçüncü Dönem Kaz›lar›-1976, Dördüncü Dönem Kaz›lar›-1977, Beflinci Dönem Kaz›lar›-1978, Alt›nc› Dönem Kaz›lar›-1979 ve Yedinci Dönem Kaz›lar›-1980 olmak üzere; 5 ana bafll›k alt›ndaki bölümlerden oluflmaktad›r. Her y›l yap›lan arazi çal›flmalar›, o kaz› sezonunda ele geçen çanak-çömlek ve küçük buluntular› ile birlikte ayr›nt›l› olarak incelenerek de¤erlendirilmifltir. ‹çindekiler, Kaynakça ve K›saltmalar, U. B. Alk›m taraf›ndan kaleme al›nm›fl Önsöz ve Ö. Bilgi taraf›ndan yaz›lm›fl bir Aç›klama k›sm› ile bafllayan kitapta ayr›ca Genel Sonuçlar, De¤erlendirme, Summary/Zusammenfassung, Ekler-Appendix, Buluntu Yerleri Listesi, Kat ve Evrelerin Buluntu Yeri Numaralar›, Buluntular Listesi, Buluntular›n Say›sal Döküm Listesi, Turkish-English Glossary, Türkisch-Deutsch Wörterbuch, Tablolar için Aç›klamalar, fiekiller için Aç›klamalar, Resimler için Aç›klamalar, Plan ve Kesitler için Aç›klamalar, Buluntular›n Say›sal Döküm Tablolar›, Çanak ve Çömleklerin Geliflim Tablolar›, Kronoloji Tablosu, Levhalar ile Plan ve Kesit Çizimleri yer almaktad›r. “Üçüncü Dönem Kaz›lar›-1976” bafll›kl› ilk k›sm›n birinci bölümünde Tepe I’de Geçifl Ça¤›’na ait kültür katlar›nda gerçeklefltirilen kaz› çal›flmalar› ile Helenistik Ça¤’a 6 TÜRK ESK‹ÇA⁄ B‹L‹MLER‹ ENST‹TÜSÜ HABERLER tarihlendirilen dromoslu mezar kaz›s› anlat›lm›flt›r. ‹kinci bölümde Tepe II’de ‹lk Tunç Ça¤› II kültür katlar›nda yap›lan araflt›rmalar yer almaktad›r. Üçüncü bölümde Tepe I ve Tepe II çanak çömle¤i hamur özellikleri, form ve dönemlerine göre incelenmifltir. Dördüncü bölümde ise Tepe I ile Tepe II’de ele geçmifl küçük buluntular s›ras›yla; piflmifl toprak, tafl, kemik-boynuz ve madeni eserler bafll›¤› alt›nda grupland›r›larak sunulmufltur. “Dördüncü Dönem Kaz›lar›-1977” bafll›kl› ikinci k›s›m 5 bölümden oluflmaktad›r. Tepe I’deki kaz› çal›flmalar› birinci bölümü, Tepe III ve Tepe IV’te yap›lan araflt›rmalar ikinci bölümü, Tepe II’deki ‹lk Tunç Ça¤› I ve Geç Kalkolitik Ça¤ kaz›lar› ise üçüncü bölümü oluflturur. Dördüncü bölümde Tepe I, II ve III çanak çömle¤i, beflinci bölümde ise Tepe I, II ve III’te gerçeklefltirilen kaz›larda ele geçen küçük buluntular anlat›lmaktad›r. Üçüncü k›s›m “Beflinci Dönem Kaz›lar›-1978” bafll›¤›n› tafl›maktad›r. Bu k›s›mda 5 bölümden oluflmufltur. Birinci bölümde Tepe I’deki çal›flmalardan bahsedilmektedir. Geçifl Ça¤›, Mezarl›k Alan› ve ‹lk Tunç Ça¤› kültür katlar›, evreleri ve her evrenin buluntular› ile birlikte ayr›nt›l› olarak sunulan bu bölümden sonra gelen ikinci bölüm, ayn› flekilde Tepe II’deki arazi çal›flmalar›n› anlat›r. ‹kiztepe’nin ahflap yap›lar›n›n anlat›ld›¤› üçüncü bölümde her bir mimari ö¤e, yap›m teknikleri ile birlikte detayl› bir biçimde sunulduktan sonra Anadolu’da di¤er ahflap mimarl›k kal›nt›lar› veren merkezlerin k›saca anlat›ld›¤› bir de¤erlendirme k›sm› yer almaktad›r. Dördüncü bölümde Tepe I’de ele geçen Geçifl Ça¤›, ‹lk Tunç Ça¤› ve Hellenistik Ça¤ çanak çömle¤i ile Tepe II’de ele geçen ‹lk Tunç Ça¤› ve Geç Kalkolitik Ça¤ çanak çömle¤i, beflinci bölümde ise Tepe I ve Tepe II’nin küçük buluntular›ndan bahsedilmektedir. Takip eden “Alt›nc› Dönem Kaz›lar›-1979” ile “Yedinci Dönem Kaz›lar›-1980” bafll›kl› k›s›mlar da ayn› sistemde arazi çal›flmalar› ve bütün eserleri ile sunulduktan sonra 5 kaz› sezonu sonucu elde edilen bilgiler “Genel Sonuçlar” ad› alt›nda k›saca özetlenerek anlat›lm›flt›r. Bu k›s›mda, ‹kiztepe’de ortaya ç›kar›lan kültür kal›nt›lar›ndan, yerleflmenin Geç Kalkolitik Ça¤ bafllar›ndan, Helenistik Ça¤’a kadar iskân edildi¤i ve Tepe I’de Geçifl Ça¤› kültür kat›n›n hemen alt›nda ‹lk Tunç Ça¤›’na ait büyük bir mezarl›k alan›n›n bulundu¤u anlafl›lm›flt›r. Kalkolitik Ça¤’dan Geçifl Ça¤›’n›n sonuna kadar ortaya ç›kan çanak çömlek ve madeni eserler baflta olmak üzere, di¤er buluntular ile birlikte ‹kiztepe yerleflmesinin Anadolu arkeolojisine büyük katk›lar sa¤layaca¤›na de¤inilmifltir. Ayr›ca ‹kiztepe’nin Karadeniz Bölgesi mimarisinde ahflap gelene¤in kökeninin, M.Ö. 4500 y›llar›ndan itibaren bafllad›¤›n› göstermesi aç›s›ndan da oldukça önemli bir yere sahip oldu¤unun, alt› çizilmifltir. ‹ngilizce ve Almanca özetlerin de bulundu¤u “De¤erlendirme” k›sm›nda ise, ‹kiztepe kaz›s›nda ele geçen çanak çömlek ve küçük buluntular›n yard›m› ile ‹kiztepe halk›n›n sosyo-ekonomik yaflam› hakk›nda baz› gözlemler yer almaktad›r. ‹kiztepe’de yaflam›fl insanlar›n avc›l›k ve hayvanc›l›kla geçimini sa¤lad›¤›, dokumac›l›kta ve maden sanat›nda çok ileri düzeyde olduklar› ve özellikle Orta Anadolu Bölgesi’nde yer alan di¤er ça¤dafl merkezlerle bir kültür birli¤i içinde oldu¤u sonucu ortaya ç›kmaktad›r. K‹TAP TANITIMLARI “De¤erlendirme” bölümünden sonra ‹kiztepe’nin çeflitli buluntular› ile ilgili, konusunun uzmanlar› taraf›ndan kaleme al›nm›fl, alt› makaleden oluflan ekler k›sm› yer almaktad›r. Bu eklerin yazarlar› ve konular› ise flöyle s›ralanabilir; Ek I: Sema Bayr›-Baykan, “‹kiztepe Kaz›lar›n›n 19751979 Kaz› Y›llar›na ait Yontmatafl Malzemesi Tipsel Ayr›m›”, Ek II: Willem van Zeist, “Crop Plants from ‹kiztepe”, Ek III: Sebastian Payne, “‹kiztepe Animal Bones”, Ek IV: Sebastian Payne, “Sample Water-Sieving for small Animal Bones”, Ek V: Michael Schultz, “‹kiztepe Infant Skeletons”, Ek VI: Ursula Wittwer-Backoffen, “Mezarlar Listesi”. Anadolu’nun en az araflt›rma yap›lm›fl bölgelerinden biri olan Karadeniz Bölgesi’nin kesintisiz en uzun süreli ve tek sistematik kaz›s› konumundaki ‹kiztepe yerleflmesinin, 5 kaz› döneminin her aç›dan bütün detaylar› ile de¤erlendirilip sunuldu¤u ana kaynak niteli¤indeki bu kitap, ayn› zamanda ‹kiztepe’nin Anadolu Arkeolojisi’ndeki yeri ve önemi hakk›nda da önemli ipuçlar› vermektedir. Asl›han Yurtsever Arkeoloji Dünyas›ndan ARCANE Projesi Uluslararas› ARCANE Projesi Yönetim Komitesi Toplant›s› 16 ve 19 Aral›k 2004 tarihinde Almanya’ n›n Blaubeuren kentinde yap›ld›. K›saca ARCANE (Associated Regional Chronologies for the Ancient Near East and the Eastern Mediterranean) olarak adland›r›lan bu proje ile, Kara Yunanistan ile Bat› ‹ran aras›nda kalan bölgede, M.Ö. 3. biny›ldaki bölgesel kronolojiler ve bu kronolojilerin birbirleriyle olan iliflkilerinin saptanmas› amaçlanmaktad›r. fiimdiye kadar bu bölgede M.Ö. 3. biny›l için kullan›lan ‹lk Tunç Ça¤› I-IV A+B gibi klasik terminoloji, birbirlerine çok yak›n olan bölgelerin karfl›laflt›r›lmas›nda bile, kavram kargaflas›na ve tarihlendirmede tutars›zl›klara yol açmaktad›r. Son y›llarda Türkiye ve Suriye’deki baraj sahalar›nda yap›lan yo¤un kurtarma kaz›lar›, bu zorluklar›n daha bir ön plana ç›kmas›na neden olmufltur. Bu sorunlar›n çözümüne katk›da bulunmak amac›yla çeflitli bölgesel toplant›lar yap›lm›fl ve bunlar›n sonucunda yeni yerel kronolojiler saptanm›flt›r. Bu yerel kronolojilerin bir araya gelinerek tart›fl›lmas› ve birbirleriyle karfl›laflt›r›lmalar› gerekmektedir. Son iki y›l suresince zaman zaman bir araya gelen konunun uzmanlar›, bu sorunu bir çözüme kavuflturmak amac›yla ARCANE projesini kurmufllard›r. Bu proje çerçevesinde, Yunanistan’dan Bat› ‹ran’a, Gürcistan’dan Filistin’e kadar uzanan genifl co¤rafi bölgede, yerel kronolojilerin daha iyi saptanmas› amac›yla 12 bölgesel grup (Regional Group) oluflturulmufltur. Bu 12 grubun d›fl›nda bütün bölge üzerine çal›flan, epigrafi, glyptik, tarihleme yöntemleri ve arkeoloji konular›nda 4 grup (Transversal Group) daha oluflturulmufltur. Önce bu bölgelerde kaz› yapan ya da yapm›fl olan arkeologlar›n verecekleri bilgiler do¤rultusunda bölgesel kronolojiler saptanmas›; daha sonra da bu kronolojilerin birbirleriyle karfl›laflt›r›lmalar› sonucunda, tüm bölge için geçerli olan bir kronoloji ve terminoloji saptanmas› suretiyle, genel bir senteze gidilmesi planlanm›flt›r. Bu göreceli kronolojilerin ayr›ca C14 gibi tarihleme yöntemleriyle de mutlak tarihlendirilmelerine çal›fl›lacakt›r. Bu amaçla projeye, arkeologlar ve filologlar›n yan› s›ra Fen Bilimleri’nden de bilim adamlar› kat›lmaktad›r. Proje, European Science Foundation (ESF) “à la carte” listesine al›nm›fl olup, 2005 y›l›ndan itibaren yap›lacak toplant›lar, bu vak›f taraf›ndan finanse edilecektir. Almanya’da yap›lan toplant›ya Tübingen Üniversitesi Dostlar› Vakf› (Unibund) ve Henkel Vakf›’n›n (Gerda-Henkel Stiftung) maddi katk›lar›yla, on ülkeden 27 bilim adam› kat›lm›fl olup organizasyon, çal›flma yöntemleri ve ileride ne gibi ad›mlar›n at›lmas› gerekti¤i konular›nda fikir al›fl veriflinde bulunulmufltur. Proje hakk›nda ayr›nt›l› bilgi için: http://www.uni-tuebingen.de/arcane Ferhan Sakal Mountains and Valleys: A Symposium on Highland/Lowland interaction in the Bronze Age settlement systems in Eastern Anatolia, Transcaucasia and Northwestern Iran Sempozyum 09-13 A¤ustos 2004 tarihlerinde Van’da Merit-fiahmaran Otel’de gerçeklefltirilmifltir. Yürütücülü¤ünü bu sat›rlar›n yazarlar›n›n yapt›¤› sempozyumun Bilimsel Komitesi, Prof. Dr. H. Parzinger (Deutsches Archäologisches Institut, Der Präsident, Berlin), Prof. Dr. H. Hauptmann (Heidelberg Academy for the Humanities and Scientes, Heidelberg), Prof. Dr. M. Salvini (Direttore dell’Istituto di Studi sulle Civilta’ dell’Egeo e del Vicino Oriente, CNR, Roma) ve Prof. Dr. Veli Sevin (Yüzüncü Y›l Üniversitesi, Arkeoloji Bölümü Baflkan›, Van)’den oluflmufltur. Sempozyum bugün Gürcistan, Ermenistan, Azerbaycan, Nahç›van, ‹ran Azerbaycan› ve Do¤u Anadolu TÜRK ESK‹ÇA⁄ B‹L‹MLER‹ ENST‹TÜSÜ HABERLER 7 ARKEOLOJ‹ DÜNYASINDAN Bölgesi’nin yer ald›¤› ve ayn› kültürleri paylaflm›fl olan bir co¤rafyan›n Urartu Krall›¤›’ndan önceki sosyo-ekonomik yap›s›n› incelemeye yönelikti. Bu co¤rafyada bir baflka tan›mlamayla Van, Urmiye ve Sevan Gölleri üçgenindeki arkeolojik çal›flmalar, 20. yüzy›l boyunca politik s›n›rlar nedeniyle d›fla aç›lamam›flt›r. Yerleflme düzeni, sosyal yap› ve uzun ya da k›sa mesafeli iliflkileri anlayabilmek için gerekli kan›tlar, ancak k›sa süre önce, daha genifl bir kitleye ulaflmaya bafllam›flt›r. Önceleri do¤u ve bat›da ayr› ayr› derlenen bilgilerin ortak bir sentezinin art›k yap›labilece¤ini düflünerek özellikle Gürcistan, Ermenistan, Azerbaycan, Nahç›van ve ‹ran’l› bilim insanlar›yla bat› dünyas›n›n bir araya gelmesini amaçlanm›flt›r. Çevre kültürlerle ba¤lant›lar› de¤erlendirebilmek için de, söz konusu co¤rafyayla ba¤lant›l› bölgelerden de konuflmac›lar sempozyuma davet edilmifltir. Uluslararas› kat›l›ml› ve dili ‹ngilizce olan bu sempozyumda Gürcistan, Azerbaycan, Nahç›van, ‹ran, Amerika, Fransa, Almanya, ‹talya, Avustralya ve ‹srail gibi ülkelerin çeflitli üniversite ve kurumlar›ndan 45 kat›l›mc› yer alm›flt›r. Sempozyum boyunca afla¤›daki bildiriler sunulmufltur: Harald Hauptmann ‘From village to central place. The Development of settlement systems in the Alt›nova and Upper Euphrates Region during the late 4th and 3rd millenium BC.’, Barbara Helwing ‘The Late Chalcolithic Period in the Northern Zagros’, Stephan Kroll ‘Early Bronze Age settlement patterns in the Urmia Basin’, Gian Maria Di Nocera ‘Mobility and Stability: Preliminary observations on the Early Bronze Age settlement organization in the Malatya Plain’, Kirstin Kasper ‘Obsidian sources in Transcaucasia and their exploitation in the Bronze Age’, Tuba Ökse ‘Early Bronze Age settlement pattern and cultural structure of the Sivas Region’, Behrouz Omrani ‘The Urmia Lake and its climatic conditions in E.B.A.’, Abbas Seyidov ve Veli Bahshaliyev ‘Middle Bronze Age nomadic settlement centers in Nakhichevan’, Veli Bahshaliyev ‘Early Bronz Age settlements of Nakhichevan’, Safar Huseyn oglu Ashurov ‘The monuments of Sharur’, Karen Rubinson ‘The Polychrome Pottery of Dinkha Tepe, Iran, Revisited’, Lily Niakan ‘Introduction of the Bronze Age pottery from Yanik Tepe in the National Museum’, Catherine Marro ‘Cultural duality in Eastern Anatolia in Late Prehistory. The examples of the Araxes Basin in the Chalcolithic and the Upper Euphrates in the Early Bronze Age’, Mikheil Abramishvili ‘Between Caucasus and the Aegean!’, Gregory E. Areshian ‘Early Bronze Age settlements in plain of Ararat and its mountainous vicinity’, Parvin Akhanchi ‘Database “Azerbaijan archaeological monuments of the Bronze Age”, (quantitative analysis of archaeological sources)’, 8 TÜRK ESK‹ÇA⁄ B‹L‹MLER‹ ENST‹TÜSÜ HABERLER Veli Huseyn oglu Aliyev ‘Development early town of civilization in Nakhichevan’, fievket Dönmez ‘Central Black Sea region and Kelkit River Basin settlements in the Bronze Age’, Bertille Lyonnet ‘Relations between the Syrian Djezire and the North (Steppe north of the Caucasus and Highlands of Transcaucasia) in the 1st half of the 3rd Millennium BC.’, Bahram Ajorloo and Hassan Fazeli Nashli ‘Social transformation and interaction of the Qazvin Plain during the Fourth and Third Millennium BC’, Peter Bartl ‘The Middle Bronze Age on the Upper Tigris: new evidence from the Excavations at Giricano and Ziyaret Tepe’, Aynur Özf›rat ‘Transhumance of the Eastern Anatolian High Plateau in the second millennium BC’, Jan-Krzysztof Bertram ‘Seasonal sites and structured systems: Aspects of the settlement organization in the Iori-Alazani-Region in the 2nd/ early 1st millenium BCE (Tqisbolo-gora, Didi Gora, Udabno)’, Mikail Mustafayev ‘Nikropol-Narimankand’, Akbar Hasanqulu oglu Badalov ‘Monuments of Bronze and Iron periods in Nakhichevan (late II millennium BC. and I millenium BC.)’, Giorgi Bedianashvili ‘Barrows of Namgalamitsa and its cultural environment’, Hassan Akbari ve Morteza Hessari ‘Korgans in the Ardebil and their affairs’, Mitchell Rothman ‘Migration, trade, and integration during the Early Bronze Age in highland zones’, Mojgan Seyedin Dijojin ‘Bronze Age burial rites in Northwestern Iran’, fiükran Sevimli ‘The concept of hygiene and its practices as part of the primary necessities of Anatolian Bronze Age people’, Abuzer Ibrahimoglu Alekperov ‘The religious beliefs of Azerbaijan population in the Bronze Age’. Bildirilerin d›fl›nda ayr›ca Haluk Perk taraf›ndan ‘Selected Bronze Age Artifacts from Eastern Anatolia in the Haluk Perk Private Collection’ konulu bir konferans verilmifl ve Ufuk Al›r›z ve Fatih Sönmez taraf›ndan Van yöresiyle ilgili iki dia gösterisi yap›lm›flt›r. Befl gün süren sempozyumda bildirilerin yan› s›ra tart›flmalara genifl yer ayr›lm›flt›r, her bildiriden sonra yap›lan soru-cevap k›sm›n›n d›fl›nda her günün sonunda ‘Natural factors and general trends’, ‘Bronze Age settlement systems’, ‘Late Bronze and Iron Age highland-lowland interaction’ bafll›klar› alt›nda ikifler saatlik tart›flma seksiyonlar› gerçeklefltirilmifltir. H. Hauptmann ve S. Kroll taraf›ndan yap›lan kapan›fl konuflmalar›nda ise sempozyumun her iki amac›na uygun olarak baflar›yla sonuçland›¤› ve bu anlamda bir ilki oluflturmas› nedeniyle devam›n›n gerçeklefltirilmesi dile¤i tüm kat›l›mc›lar taraf›ndan benimsenmifl ve ikincisi için organizasyon komitesinden istekte bulunulmufltur. Sempozyum yay›n› Archäologische Mitteilungen aus Iran und Turan’›n 2005 y›l› 37. say›s›nda yer alacakt›r. Bildirilerin yan› s›ra Van civar›ndaki arkeolojik yerleflimlere de geziler yap›lm›flt›r. ARKEOLOJ‹ DÜNYASINDAN Sempozyum TÜB‹TAK-TÜSEP (Uluslararas› Toplant›lar› Destekleme Program›), Deutsches Archäologisches Institut, Van Valili¤i, Arkeolojik Eser Koleksiyoncular› Derne¤i ve Yüzüncü Y›l Üniversitesi taraf›ndan desteklenmifltir. Tüm bu kurumlara destekleri için çok teflekkürler, Merit-fiahmaran Otel’e ise s›cak ev sahiplikleri teflekkür etmek bizim için zevkli bir görevdir. Aynur Özf›rat – Barbara Helwing I. Van Gölü Havzas› Sempozyumu T.C. Van Valili¤i, ‹stanbul Üniversitesi Avrasya Arkeoloji Enstitüsü, ÇEKÜL Vakf›, Erzurum Atatürk Üniversitesi ile Van Yüzüncü Y›l Üniversitesi taraf›ndan ortaklafla düzenlenen “I. Van Gölü Havzas› Sempozyumu”, 8-10 Eylül 2004 tarihleri aras›nda Van Kültür Saray›’nda gerçeklefltirilmifltir. Avrasya Arkeoloji Enstitüsü Müdürü Prof. Dr. Oktay Belli taraf›ndan yap›lan konuflmayla törenle aç›lan sempozyumun üç oturumdan oluflan ilk gününde; Sinan K›l›ç ‘Van Gölü Havzas› Prehistoryas› ve Tilkitepe’nin Bugünkü Durumu’, Oktay Belli ‘Van ve Urartular’, ‹. Zeynep Konuralp ‘Urartularda Kad›n Tak›lar›’, ‹smail Ayman ‘Urartularda Ölü Ziyafet Sahneleri ve Din’, Can Avc› ‘Urartu Savunma Silahlar›’, Adnan Baysal ‘Transhumanism ve Yaylac›l›k: Arkeolojik Belgeleri, Veriler ve Materyal Kal›nt›lar›n›n ‹zleri Üzerine’, Vedat Onar ‘Van Bölgesi’nin 3000 Y›ll›k Çoban Köpekleri’, Selim Pullu ‘Urartu-Tabal ‹liflkileri’, Ayd›n M›zrak ‘Van Gölü Havzas› Tarihi, Do¤al Çevre Sorunlar› ve Çözüm Önerileri’, Yahya Çiftçi ‘Van Tarihi-Kültür Park› Projesi’, Hasan Geyiko¤lu ‘Harezmflah Celaleddin’in Van Gölü Çevresindeki Faaliyetleri ve Ahlat’›n Zapt›’, Gündegül Parlar ‘Ahlat ve Çevresinde Darbedilen ‹lhanl› Sikkeleri’, Haldun Özkan ‘Do¤u Anadolu Mezar yap›lar› ‹çerisinde Ahlat Kümbetlerinin Yeri’, Celalettin Karadafl ‘Ahlat Mezar Tafllar›nda Kullan›lan Rumi Motifi ve Tezyinat›m›zdaki Yeri’ bafll›kl› bildirileri sunmufllard›r. ‹lk günün sonunda Cenk Demirk›ran taraf›ndan yönetilmifl ve ‹stanbul Üniversitesi katk›lar›yla çekilmifl olan ‘Yukar› Deniz’ belgeseli yay›nlanm›flt›r. Sempozyumun yine üç oturumdan oluflan ikinci gününde ise Hamza Gündo¤du ‘Ercifl Anonim Kümbetin Süsleme Program›’, Mehmet top ‘Hakkari’nin Ortaça¤ ve Sonras› Kültürel Dokusu Üzerine Bir De¤erlendirme’, Dünder Alik›l›ç ‘‹risan Beylerinin (Hakkari Beylerinin) Van Gölü Havzas› Hakimiyeti’, Ahmet Ali Bayhan ‘Bitlis’teki Medreseler’, fiahabettin Öztürk ‘Van Evlerinin Plan Oluflumu ve Geliflimi’, Hüseyin Yurttafl ‘Bitlis Camilerinin Plan, Mimari ve Süsleme Aç›s›ndan ‹rdelenmesi’, Hatice Özyurt Özcan ‘Van ‹li ve Çevresindeki H›ristiyan Yap›lar›n Plan Aç›s›ndan De¤erlendirilmesi’, Gönül Cantay ‘Do¤u Anadolu’nun Ald›¤› Göçler ve Van’, Osman Aytekin ‘Van ‹li Örne¤inde Kültür Varl›¤› Koruma Bilinci Üzerine Bir De¤erlendirme’, Sedat Bekiro¤lu ‘Geçmiflten Günümüze Van kenti Yeflil Alanlar›’, Mehmet ‹nbafl› ‘Van Valileri (1750-1830)’, Sami A¤ao¤lu ‘Van Merkez Sancaktaki Vak›flar’, Selman Can ‘Ahlat’›n Sultan II. Abdülhamit Dönemi’ndeki Sosyal Yap›s› Üzerine Bir De¤erlendirme’ adl› bildirileri sunmufllard›r. Üç oturumlu son günde ise; Erkan Cevizliler ‘Osmanl› Dönemi’nde Van Vilayeti’ndeki Amerikan Misyonerlerine Ait Kurumlar’, Nilüfer Cevizliler ‘Birinci TBMM’de Van Milletvekilleri’, Selahattin Polat ve Necmettin Elmastafl ‘Nazik Gölü Havzas›’n›n Hidrolojik Potansiyeli ve Gölden Yararlanma’, Necmettin Elmastafl ‘Hasanabdal Kapl›cas›’, Abdüsselam Uluçam ‘Van Gölü Havzas›’n›n Kültür ve Turizm Potansiyeli’, Orhan Deniz ‘Van Gölü K›y›lar›ndaki Do¤al Plajlar ve Onlar› Tehdit Eden Unsurlar’, Funda Kara ‘Van Gölü Çevresi A¤›zlar›n›n Özellikleri’, Hurisel Hatipo¤lu ‘Ahlat Yöresi Düz Dokumalar›ndan Örnekler’, Fikri Salman ‘Ahlat ve Yöresinde Geleneksel K›yafetlerin Günümüzdeki Durumu’, Adem Çelik ‘Bitlis Yöresi Mekekli El Dokumalar›ndan GEJ’in Tan›t›m›’, fievket Alp ‘Van Gülleri’, Gülhan Atnur [Van Yöresi’ne Ait Efsaneler’, Ahmet Selim Do¤an ‘Van Gölü Havzas› Oyunlar›n›n Köken Yönünden ‹ncelenmesi’, Yusuf Ziya Sümbüllü ‘Van Folklorunda Geçifl Merasimleri’, Serhat Yener ‘Van ve Yöresi Türk Halk Müzi¤inde Yaflayan Ortak Kal›plar›n Bilgisayar Destekli Analizleri’, Nilgün Sevinç ‘Van Mutfak Kültürü’ adl› bildirileri sunmufllard›r. Bunlar›n yan› s›ra Van Bölgesi Foto¤raf Sergisi, Poster Sunumlar› ile Van Gölü Ezgileri Dinletisi, sempozyum kapsam›nda gerçeklefltirilen etkinlikler aras›ndad›r. ‹.Ü.’nin 1944 y›l›nda Van’da düzenledi¤i V. Üniversite Haftas› kapsam›ndaki “Ayd›nlanma Konferanslar›”ndan tam 60 y›l sonra düzenlenen I. Van Gölü Havzas› Sempozyumu arkeoloji, tarih, sanat tarihi, folklor, etnografya, do¤al çevre ve turizm alanlar›nda verilen bildirilerin, gerek çeflitli üniversite ve alanlarda çal›flan bilim adamlar›, gerekse Van’›n yerel halk› üzerinde son derece bilgi verici ve keyifli bir etki yaratmas›n›n yan› s›ra, bilim adamlar› ile Van halk› aras›nda oluflan iletiflim, duyarl›l›k ve bilgi al›flverifli aç›s›ndan da, oldukça verimli geçmifltir. Düzenlenen sempozyum, Van Gölü Havzas› üzerine yap›lan bilimsel çal›flmalar›n Van halk› ve di¤er bilim adamlar› ile paylafl›lmas›na, bölge halk›n›n sahip olduklar› turizm potansiyelini bir kez daha fark etmelerine ve bu yönde bir tak›m yeni at›l›mlar›n bafllamas›na da yard›mc› olmufltur. Her kesimden insan›n yo¤un ilgisi ile karfl›lafl›lan sempozyumda sunulan bildiriler, bas›m aflamas›ndad›r. Tan›t›m eksikli¤i ve buna ba¤l› olarak da TÜRK ESK‹ÇA⁄ B‹L‹MLER‹ ENST‹TÜSÜ HABERLER 9 ARKEOLOJ‹ DÜNYASINDAN insanlar›n ilgisizli¤inden dolay›, uzun y›llar boyunca ihmâl edilen Türkiye’nin do¤usunun, Eskiça¤’dan günümüze kadar, içinde bar›nd›rd›¤› kültürel zenginli¤ini, birçok aç›dan, özellikle bölge halk›na bir kez daha göstermeyi amaçlayan ve amac›na ulaflan sempozyumun, gelecek y›llarda ikincisinin düzenlenmesi planlanmaktad›r. Etkinli¤in gerçeklefltirilmesinde eme¤i geçen herkese teflekkür eder; bu ve benzeri çal›flmalar›n devam›n› dilerim. ‹lknur Zeynep Konuralp 6. Anadolu Demir Ça¤lar› SempozyumuSixth Anatolian Iron Ages Symposium Ege Üniversitesi ve Anadolu Üniversitesi taraf›ndan 16-19 A¤ustos 2004 tarihleri aras›nda organize edilen 6. Anadolu Demir Ça¤› Toplant›s›, Eskiflehir-Anadolu Üniversitesi Konferans Salonu’nda, sempozyum sekreteri Prof. Dr. Altan Çilingiro¤lu, Rektör Prof. Dr. Engin Ataç ve Lynn Roller taraf›ndan yap›lan aç›l›fl konuflmalar›yla bafllad›. Sempozyumun ilk konuflmac›s› Prof. Dr. Muhibbe Darga, ‘Dorylaion (fiarhöyük) in the Iron Age’ adl› bildiriyi sundu. Darga, 1989 y›l›ndan itibaren yürütmekte oldu¤u Eskiflehir-fiarhöyük kaz›lar›nda, höyü¤ün kuzey kesiminde yer alan basamakl› açma ile bat› ve güney kesimindeki açmalarda gün ›fl›¤›na ç›kart›lan Frig tabakalar› ve buluntular› hakk›nda bilgi vererek, höyükteki Frig katlar›n›n Gordion ve di¤er Frig merkezleri ile kronolojik ba¤lant›s›n› ortaya koymaya çal›flt›. Darga özellikle tabaka d›fl›nda bulunan, el yap›m› koyu açk›l› seramik örneklerinin form ve yap›m tekni¤i bak›m›ndan Troya, Bo¤azköy ve Gordion’da ele geçen Erken Demir Ça¤ malzemesi ile benzerli¤ine dikkat çekerek fiarhöyük’ün bölgedeki stratejik konumuna vurgu yapt›. Sempozyumun ikinci konuflmac›s› Dekan Prof. Dr. M. Taner Tarhan idi. Uzun y›llar Van-Çavufltepe kaz›lar›na kat›lan Tarhan, ‘A Third Temple at Çavufltepe-Sardurihinili (?): Uç Kale’ adl› bildirisinde Çavufltepe’nin bugüne de¤in gözden kaçt›¤›na inand›¤› bir yap›s› hakk›nda saptamalarda bulundu. Tarhan’a göre, Çavufltepe-Uçkale olarak adland›r›lan ve II. Sarduriye atfedilen an›tsal yap›n›n, kalenin üçüncü tap›na¤› olabilme ihtimali çok yüksektir. Çavufltepe Uçkale’nin ifllevinin tespiti için, Van Kalesi’nde ‹ç Kale’nin doru¤undaki yap› , II. Sarduri’ye ait olan Anal›-K›z Kutsal Alan›’n› ve Adilcevaz-Kef Kalesi’nde bulunan kabartmal› paye ipuçlar› veren önemli noktalar olarak öne ç›kar›lm›flt›r. Tarhan’a göre Van Kalesi’nde bulunan yap› çift cellal› bir tap›nak plan›ndad›r ve bu plan anlay›fl› Uçkale yap›s› ile paralellikler tafl›r. Ayr›ca Adilcevaz Kef Kalesi’nde bulunan paye üzerindeki yap› tasviri Çavufltepe-Uçkale yap›s›n›n t›pa t›p benzeridir. Konuflmac› 10 TÜRK ESK‹ÇA⁄ B‹L‹MLER‹ ENST‹TÜSÜ HABERLER bu örneklerden ve baz› Urartu yaz›tlar›ndan hareketle Çavufltepe-Uçkale yap›s›n›n, üst kat›nda kült törenlerinin gerçeklefltirildi¤i, II. Sarduru’nin kral kültüne ya da tanr›ssall›¤›na adanm›fl çift cellal›, bir yap› oldu¤unu vurgulad›. Sempozyumun ikinci oturumunda Gül Gürtekin Demir, ‘Provincal Productions of Lydian Painted Pottery’ adl› bildirisinde, zengin görsel malzeme ile farkl› bölgelerde yerel olarak üretilen Lidya boyal› çanak çömleklerinin yap›m ve boyama teknikleri hakk›nda bilgi verdi ve bu seramikler için kullan›lacak terminolojiyi tart›flt›. Oturumun son konuflmac›s› Kemalettin Köro¤lu ‘New Observations on the Origin of the Rock-cut Tombs with a single Room from Eastern Anatolia’ adl› bildiride Urartu co¤rafyas›nda yer alan kaya mezarlar›n›n kronolojisi üzerinde durdu. Önce Do¤u Anadolu’daki mezarlar›n genel bir yaklafl›mla çok odal›lar ve tek odal›lar olarak ikiye ayr›ld›¤›n› belirtti. Van-Kalesi, Kayal›dere ve Palu gibi mezarlar›ndan hareketle ilk gruptaki klasik Urartu kaya mezar tipinin özelliklerini ortaya koydu. ‹kinci aflamada tek odal›lar›n bulunduklar› yerleri, planlar›n›, iliflkili olduklar› merkezlerde ele geçen buluntular› tart›flmaya açt›. Sonuç bölümünde ise tek odal›lar›n birçok bak›mdan çok odal› Urartu örneklerinden farkl› olduklar›n› ve bunlar›n Urartu döneminden sonraya, Helenistik ve Roma Ça¤›’na kadar uzayan zaman dilimine tarihlenmesi gerekti¤ini önermifltir. Sempozyumun ikinci gününde Scott Branting, ‘GIS and Transportation Modelling at Kerkenes’ adl› bildirisinde Co¤rafi Bilgi Sistemleri (GIS) yard›m›yla, bilgisayar ortam›nda gelifltirilen Kerkenes Demir Ça¤ yerleflmesindeki kent içi ulafl›m ve tafl›mac›k modeli, Geoffrey Summers ise ‘Results of the 2004 Seasons at Kerkenes’ adl› bildirisiyle Kerkenes’de 2004 y›l›nda gerçeklefltirilen kaz› çal›flmalar›n›n sonuçlar› üzerine konufltular. Günün ikinci oturumu Anadolu Demir Ça¤›’n›n kronoloji ile ilgili son y›llarda ivme kazanan tart›flmalar›n gündemine oturan Gordion’un Demir Ça¤ kronolojisi ve stratigrafisinin ateflli bir biçimde tart›fl›ld›¤› bir oturum oldu. Konuflmac›lar, Keith De Vries ‘The Date of the Destruction Level at Gordion: Imports and the Local Sequeence’ ve Mary Voigt ‘Middle Phrygian Gordion: It’s Form, Organisation and History’ bafll›kl› konuflmalar›nda Gordion tümülüsleri ve Erken Frig tabakalar›ndan elde edilen C14 ve Dendrokronolojik veriler ›fl›¤›nda Gordion’un Frig tabakalar› için yeni bir tarihleme önerdiler. Erken Frig Dönemi’nin son yap› kat› olan 6a tahrip tabakas› için daha önce kabul edilen M.Ö. 700 tarihinin M.Ö. 820/ 800 y›llar›na çekilmesi gerekti¤ini vurgulad›lar. Buna ba¤l› olarak Orta Frig tabakas› ise M.Ö. 820/800-550 y›llar›na çekilmelidir. Yeni kronoloji için söz alan O. W. Musceralla bu tarihlemenin 100 y›l kadar yukar› tafl›nmas›n›n, tahrip tabakas›nda ele geçen bütün arkeolojik malzemenin tarihlemesini de¤ifltirece¤ini, bu ARKEOLOJ‹ DÜNYASINDAN noktada tümülüs buluntular›n›n dikkatle de¤erlendirilmesi gerekti¤ini, özellikle tümülüs ve tahrip tabakas›nda ele geçen fibulalar›n tarihlemede önemli kriter oldu¤unu vurgulad›. O. W. Muscarella, çevre bölgelerde yap›lan kaz›lar›n stratigrafisi ve buluntular›n›n yeni C14 ve Dendrokronolojik çal›flmalar› tam desteklemedi¤ini örneklerle aç›klad›. Daha sonra bu analizleri yapan Peter Ian Kuniholm daha önceki çal›flmalar›nda da çeflitli tarih sapmalar› oldu¤unu belirterek, tahrip tabakas›nda ele geçen arkeolojik malzemelerin stil kriti¤i yöntemiyle mutlaka eski kronoloji çerçevesinde de¤erlendirilmesi gerekti¤ini ve Tahrip Tabakas› için M.Ö. 700 civar›n›n do¤ru bir tarihleme oldu¤unu savundu. Oturumun di¤er konuflmac›lar› Gordion kaz› ekibinden R. C. Henrickson ve L. Roller idi. Henrickson, ‘The Mid-first Millennium at Gordion: Phrygians, Lydians and Persians’ adl› bildirisiyle kaz› buluntular› ›fl›¤›nda Gordion’un M.Ö. 1. biny›l›n ortalar›nda Frigler, Lidyal›lar ve Persler’in oluflturdu¤u farkl› kültürel yap›y› de¤erlendirdi. Roller ise, ‘Towards the Formation of a Phrygian Iconography in the Early Iron Age’ bafll›¤›yla Gordion kaz›lar›nda ele geçen tafl bloklar üzerine kaz›ma tekni¤inde yap›lm›fl resimlerden yola ç›karak, Erken Demir Ça¤’da Frig ikonografisinin oluflumu ve buna ivme kazand›ran komflu kültürleri inceledi. Ayn› günün son oturumunda Mehmet Ifl›kl›, ‘Erzurum Region in the Early Iron Age: New Observations’ adl› bildirisinde Erzurum Bölgesi Erken Demir Ça¤›’n›n, kronolojisi ve stratigrafisini de¤erlendirdi. Bu oturumun di¤er konuflmac›lar›, Efes Kaz› ekibinden M. Kerschner, A. Bammer ve U. Muss, özellikle Efes’in Erken Demir Ça¤ buluntular› üzerine ilginç bildiriler sundular. Kerschner (The Late Bronze Age and Early Iron Age Ceramic Wares Found at Ephesus and Their Relation to Other Anatolian Sites), Efes kaz›lar›nda ele geçen Geç Tunç Ça¤ ve Erken Demir çanak çömlek örneklerini takdim ettikten sonra bu malzemenin Anadolu’daki di¤er yerleflim merkezleri ile mukayesesini yapt›. Bammer (Iron Age Architecture and Nature at Ephesos), Efes Artemision kaz›lar›nda ortaya ç›kart›lan Demir Ça¤ yap› kal›nt›lar› ›fl›¤›nda dönemin mimari özelliklerini vurgulad›. U. Muss ise (Early Iron Age Terra-cottas from the Artemision at Ephesus) Artemision kaz›lar›nda bulunan Erken Demir Ça¤ terra cottalar›n› yap›m tekni¤i ve stil aç›s›ndan de¤erlendirerek ça¤dafl› çevre kültürler ile karfl›laflt›rd›. Sempozyumun üçüncü günü, Friglerin en önemli kale tipi yerleflmelerini ve kaya an›tlar›n› bar›nd›ran Frig Vadileri Yaz›l›kaya Midas Vadisi ve Köhnüfl Vadisi’ne tam günlük gezi düzenlendi. Sempozyumun son gününün ilk oturumunda konuflan Taciser Sivas, ‘Observations on Phrygian Settlement Pattern in Western Phrygia in the Light of 2001-2003 Surface Survey’ adl› bildiri sundu. Sivas, bildirisinde Frig yerleflmeleri ve kaya an›tlar›n›n Eskiflehir, Kütahya ve Afyonkarahisar il s›n›rlar› içindeki yay›l›m alan›n›n saptanmas›na yönelik olarak 2001 y›l›ndan itibaren bölgede yürütmekte oldu¤u yüzey araflt›rmalar›n›n sonuçlar›n› zengin görsel malzeme eflli¤inde tan›tt›. Özellikle daha önce hiç araflt›r›lmam›fl olan Sivrihisar ve Günyüzü Da¤lar›n›n eteklerindeki bereketli ova ve vadilerde saptam›fl oldu¤u yeni Frig yerleflmeleri ve kaya an›tlar›na dikkat çekti. Sivas, yürütmekte olduklar› yeni araflt›rmalar›n, ünlü araflt›rmac› C. H. E. Haspels’›n Frig araflt›rmalar›na yön veren de¤erli çal›flmas›n› bir ad›m daha ileri götürdü¤ünü, Frig yerleflmelerinin sadece Da¤l›k Frigya Bölgesi ile s›n›rl› olmad›¤›n›, özellikle baflkent Gordion ile Midas fiehri aras›nda bir geçifl bölgesi olan Sivrihisar ve çevresinin de kalabal›k bir Frig nüfusunu bar›nd›rd›¤›n› vurgulad›. ‹kinci konuflmac› Susanne Berndt-Ersöz, ‘Phrygian Rock-cut Step Monuments: An Interpretation’ bafll›¤›nda arkeoloji literatüründe “Frig kaya altarlar›” olarak bilinen basamakl› kaya yap›lar›ndan örnekler vererek, bunlar›n tipolojisi ve ifllevleri üzerine yeni görüfller ileri sürdü. Berndt’e göre bunlar, görünmeyen ilahi gücü simgeleyen kaya tahtlar›d›r ve bu yap›lar ile ba¤lant›l› kaya çanaklar›, platform, seki ve nifl gibi elemanlar basamakl› yap›lar›n kült törenleri ile yak›n iliflki içinde olduklar›n› göstermektedir. Berndt, ayr›ca bu yap›lar›n bir bölümünde en üst basama¤›n gerisinde yer alan çift idol kabartmalar›ndan birini Friglerin Ana Tanr›ças› Matar, di¤erini ise Hitit dini gelene¤inin Frig dinine uzanan etkisi çerçevesinde, Baba Tanr› (Ata) olarak yorumlayarak Frig dininde, tart›flmaya aç›k yeni bir görüfl getirdi. Oturumun di¤er konuflmac›lar› Catherine Draycott, Pillar Tombs and Dynasts in Archaic Lycia, U. Kelp, ‘Elements of Phrygian Monuments in Hellenistic and Roman Times ve Ursula C. Seidl ‘Kubaba of Karkam›fl at Olympia’ adl› bildirileri sundular. Sempozyumun ö¤leden sonraki son oturumunda, Hermann Genz, ‘Late Iron Age Occupation on the Northwest Slope at Bo¤azköy’ adl› bildirisinde yeni kaz›lar ›fl›¤›nda Bo¤azköy Geç Demir Ça¤› hakk›nda bilgi verip, buluntular çerçevesinde ‹skit-Kimmer ba¤lant›lar›na de¤indi. Hakan Sivas, T. Sivas ile birlikte Bat› Frigya Bölgesi’nde Frig yay›l›m alanlar›n›n saptanmas›na yönelik olarak yürüttükleri yüzey araflt›rmalar›nda tespit edilen yeni Frig merkezlerinde toplanan Frig gri çanak çömleklerini ‘Phrygian Grey Ware from Western Phrygian Survey’ bafll›¤›nda sundu. Sivas, farkl› merkezlerde ele geçen çanak çömlek örneklerini formlar›na göre tipolojik olarak gruplayarak bunlar›n hamur özellikleri hakk›nda bilgi verdi. Ayr›ca, bu malzemeyi kaz› heyet üyesi olarak yer ald›¤› fiarhöyük kaz›s›nda tabaka buluntusu olarak ele geçen Frig gri çanak çömlekleri ile karfl›laflt›rd›. Sempozyumun son konuflmas›n›, TÜRK ESK‹ÇA⁄ B‹L‹MLER‹ ENST‹TÜSÜ HABERLER 11 ARKEOLOJ‹ DÜNYASINDAN sempozyum sekreteri Prof. Dr. Altan Çilingiro¤lu yapt›. Çilingiro¤lu ‘Grain, Weapon and Fire: A Combination in the Urartian Cultic Ceremonies’ bafll›kl› konuflmas›nda, Van-Ayanis kaz›lar› ›fl›¤›nda Urartu Dini ve Kültleri hakk›nda kimi de¤erlendirmeler sundu. Özellikle Ayanis-Haldi Tap›na¤› duvar kenarlar›nda saptanan yakma yerleri ve içlerinden bulunan silahlar, Urartular’›n yeni bir özelli¤ine iflaret eder. Tanr›lara kurbanlar yan›nda silahlar da adanm›flt›r. Konuflmac› bu çerçevede Urartular’da ateflin dinsel bir karakteri olabilece¤i üzerinde durdu. Sempozyum Charles Burney taraf›ndan yap›lan kapsaml› bir de¤erlendirme konuflmas› ile sona erdi. Erkan Konyar K›rklareli Kültür Sektörü Projesi ve Halkla Buluflma 1980 y›l›ndan bu yana ‹stanbul Üniversitesi Prehistorya Anabilim Dal› ad›na Prof. Dr. Mehmet Özdo¤an taraf›ndan sürdürülen kapsaml› ve çok yönlü araflt›rma projeleri 25. y›l›n› geride b›rakmak üzere. Halen süren proje kapsam›nda K›rklareli’nin hemen hemen tümü taranarak, ildeki kültür varl›klar›n›n envanteri ç›kart›lm›fl, M.Ö. 1. biny›la ait Tafll›cabay›r ve M.Ö. 4. biny›la ait Tilkiburnu mevkiinde kurtarma kaz›lar› gerçeklefltirilmifltir. 1993 y›l›nda bafllayan ve halen devam eden, K›rklareli Höyü¤ü kaz›lar› ise, il merkezinin hemen güneyinde yer alan Afla¤›p›nar ve Kanl›geçit mevkiilerinde sürdürülen genifl kapsaml› bir arkeolojik çal›flmad›r. Bunlar›n d›fl›nda, proje ile ba¤lant›l› olarak K›rklareli kentsel kültür varl›klar›, K›rklareli ili k›rsal kültür varl›klar›, Istranca Bölgesi megalitik an›tlar›, Istranca Bölgesi tarihi madencili¤i ile K›rklareli Müze Müdürlü¤ü taraf›ndan bafllat›lan Demirköy maden ifllikleri, Vize Antik Kenti ve K›rklareli Tümülüsleri gibi çal›flmalar da K›rklareli’ni uygarl›k tarihi içindeki yerinin anlafl›lmas›na katk› sa¤layacak di¤er çal›flmalar› oluflturur. Bilimsel nitelikteki bu projelerin yan› s›ra Ahmetçe Köyü’nde inflas›na bafllanan “K›rklareli Arkeolojik Araflt›rma Merkezi”, ildeki çal›flmalar›n tek merkezeden yürütülmesini sa¤layacak bir giriflim niteli¤indedir. Söz konusu tüm çal›flmalar, elde edilen sonuçlar›n ilin sosyal ve ekonomik zenginli¤ine kazand›r›lmas› ve böylelikle ça¤dafl anlay›fla uygun bir “Kültür Sektörü” oluflturulmas› fikirini do¤urmufl ve bu kapsamda bir dizi çal›flma planlanm›flt›r. Bunun ilk ad›m› olarak bölgede çal›flan bilim insanlar› ile burada yaflayanlar› bir araya getiren ve kültür sektörü ile ilgili ileriye yönelik çözümlerin arand›¤› bir toplant› düzenlenmifltir. 27 Kas›m 2004 tarihinde, K›rklareli Hareketi derne¤inin katk›lar›yla düzenlenen ve K›rklareli halk›n›n genifl kat›l›m› ile gerçekleflen toplant› bölgede çal›flan 12 TÜRK ESK‹ÇA⁄ B‹L‹MLER‹ ENST‹TÜSÜ HABERLER bilim insanlar›n›n bildirileri ile bafllanm›fl, yukar›da s›ralanan beklentiler çerçevesinde kat›l›mc›lar›n öneri ve sorunlar›n›n tart›fl›ld›¤› forum ile devam etmifltir. Bir anlamda bilim insan›n›n sorumlulu¤u dahilinde, bilginin paylafl›ld›¤› bu toplant›da kültür varl›klar›n›n korunmas›, yaflama kazand›r›larak gelecek kuflaklara aktar›lmas› konusunda, onlarla birlikte yaflayan insanlar›n sorumlulu¤u üzerinde durulmufltur. Al›fl›lagelmiflin aksine bir bilgilendirme toplant›s› görünümü tafl›mayan toplant›da birçok öneri tart›fl›lm›fl ve özellikle kentteki sivil toplum örgütlerinin kat›l›m›yla gerçeklefltirilecek bir toplant› karar› al›nm›flt›r. Bunun d›fl›nda tarihsel dokusunu koruyan, kent merkezindeki Yayla Mahallesi’ni koruma ve buradaki yap›lar›n restorasyonu kararlaflt›r›lm›flt›r. Ayr›ca kentteki arkeolojik ören yerleri için haz›rlanan Aç›khava Müzesi projeleri de de¤erlendirmeye al›nm›flt›r. Al›nan tüm kararlar›n d›fl›nda K›rklareli’nde gerçeklefltirilen toplant›, bir kentin yaflayanlar›yla, ülkemizin birçok yerinde oldu¤u gibi, orada herkesten habersiz çal›flan bilim insanlar›n› bir araya getirmesi bak›mdan önem tafl›maktad›r. Di¤er taraftan toplant›n›n, kültür varl›klar›n›n devlet otoritesinden çok, yerel insanlar›n sahip ç›kmas› sayesinde korunabilece¤i ve bu konuda insanlar›n bilinçlendirilmesinin zorunlu oldu¤unu ortaya koydu¤u, vurgulanabilir. Necmi Karul Strukturierung & Datierung in der hethitischen Archäologie, VoraussetzungProbleme-Neue Ansätze, Workshop Alman Arkeoloji Enstitüsü ‹stanbul 26 ve 27 Ekim 2004 tarihlerinde, Alman Arkeoloji Enstitüsü ‹stanbul fiubesi’nin 75. kurulufl y›ldönümü nedeniyle, “Hitit Arkeolojisi’nde Bölümlendirme ve Tarihlendirme: Önflartlar-Problemler-Yeni Yaklafl›mlar” konulu uluslararas› bir Workshop düzenlenmifltir. Organizasyonu Dirk Paul Mielke, Ulf-Dietrich Schoop ve Jürgen Seeher üstlenmifllerdir. Konu, Hitit Arkeolojisi’ni yak›n zamanda artarak ilgilendiren bir problem olarak seçilmifltir. Geçmifl zamanda yap›lan uygulamalar, yaz›l› kaynaklardan edinilen bilgilerin direkt olarak arkeolojik buluntulara aktarman›n problem oluflturabilece¤ini, hatta yanl›fl sonuçlara neden olabilece¤ini göstermifltir. Bugün art›k Hitit Arkeolojisi’nde gelinen durumu tespit etmenin ve bu bilim dal›n›, yaz›l› belgelere endeksli araflt›rmalara olan ba¤›ml›l›¤›ndan kurtarman›n zaman› gelmifltir. Do¤al olarak her iki bilim dal›n› birbirinden tamam›yla koparmak amaçlanmamaktad›r. Workshop bu konu ile ilgili genifl yelpazeli görüfllere yer vermifltir. Bununla birlikte as›l a¤›rl›k noktas›n› do¤al olarak arkeolojik araflt›rmalar ARKEOLOJ‹ DÜNYASINDAN oluflturuyordu, yani Hitit maddi kültürünün bölümlendirilmesi. Hem konu ile ilgili bilinen problemlere, hem de imkân dahilinde olan çözüm önerilerine dikkat çekmeyi amaçlanm›flt›r. Jörg Klinger, filolog olarak Hitit metinlerin, arkeolojideki önemi üzerinde durdu. Andreas Müller-Karpe, do¤a bilimlerinin tarihleme konusundaki etkisi ve s›n›rl› oluflunu tart›flt›. Jak Yakar, Hitit kültürünün y›k›l›fl dönemine dair bilgiler verdi. Dirk-Paul Mielke Eski Hitit Dönemi, arkeolojik malzemelerin tarihlendirmesinde bulunan uyuflmazl›klara dikkat çekti. Belk›s Dinçol, Hitit Krallar›’n›n hükümdarl›k dönemlerinin kesin kronolojisinin hâlâ ne denli problemli oldu¤unu gösterdi. Suzanne Herbordt, Hitit mühürcülük araflt›rmalar›n›n bugünkü durumu hakk›nda bilgi verdi. Daliah Bawanypeck, Niflantepe arflivinin mühür deposundan elde edinilen bilgileri anlatt›. Asl› Özyar, Hitit sanat tarihi araflt›rmalar›nda gelinen durumu özetlerken; Andreas Schachner, mimarl›k araflt›rmalar›; Hermann Genz ise, Hitit Bölgelerine getirilen ithâl malzemeler hakk›ndaki bilgilerimizi özetlediler. Jürgen Seeher, baflkent Hattu‡a’n›n kronolojik geliflimi üzerindeki yeni tasar›mlar›n› sundu. Çanak-çömlek araflt›rmalar›nda da geliflmeler kaydedildi, özellikle de istatistiksel kullan›mlar›nda: Vuslat Müller-Karpe, Kuflakl›’daki yeni sonuçlar hakk›nda; Robert C. Henrickson, Geç Bronz Ça¤›’ndaki Gordion hakk›nda; Tadashi Katsuno, Kaman Kalehöyük hakk›nda; Marie-Henriette Gates, Kinet Höyük hakk›nda; Éric Jean, Mersin-Yumuktepe hakk›nda; Erkan Konyar, ‹mikufla¤› hakk›nda ve bu sat›rlar›n yazar› Bo¤azköy hakk›nda bilgi verdi. Ann Gunter ise, Workshop’un son konuflmas›nda, Hitit etki alan›n›n s›n›r bölgelerindeki Hitit maddi kültürü üzerine konufltu. Bu workshop yeni bir yöne do¤ru bir ilk ad›m olarak de¤erlendirilmelidir. Bilim dallar›n›n, hangi problemlerle karfl› karfl›ya olduklar› ve geliflmenin ne yönde ilerleyece¤ini bize göstermifltir. Sonuçlar›n› sab›rs›zl›kla bekliyoruz. Workshop’da sunulan bildiriler, Alman Arkeoloji Enstitüsü’nün özel bir cildi olarak yay›nlanacakt›r. O zamana kadar bildiri özetlerini Workshop’un web sitesinde okuyabilirsiniz: http://www.hethiter-workshop.de Ulf-Dietrich Schoop “Aslantepe-‹ktidar›n Kökenleri” Sergisi Malatya Aslantepe Höyü¤ü’nde 1932 y›l›nda bafllayan kaz›lar›n ard›ndan yerleflme Geç Hitit Dönemi heykel ve kabartmalar› ile ünlenmiflti. Roma La Sapienza Üniversitesi taraf›ndan 1961 y›l›nda üstlenilen araflt›rmalar ise höyü¤ün tarihöncesi dönemlerinin ayd›nlanmas›n› sa¤lam›flt›. Böylece M.Ö. 3800-3000 y›llar› aras›na tarihlenen, dünyan›n bilinen en eski saray yap›s› da dahil olmak üzere bir çok yeni veriye ulafl›ld›. Evrensel kültür tarihinin en önemli dönüflümlerden biri olan devletin ortaya ç›k›fl süreci, Aslantepe’de de izlenebilmektedir. Aslantepe Höyü¤ü’nde yap›lan kaz›lar, M.Ö. 4200 y›llar›ndan itibaren, devlet kavram›n›n, tüm göstergeleri ile Mezopotamya’ya rakip olarak geliflti¤ini ortaya ç›kar›r. Do¤u Anadolu’nun bu verimli ve zengin bölgesinde geliflen uygarl›k, yeni bir yönetim modelini yans›tman›n yan› s›ra bürokrasi, yaz›, organize ticaret, ordu ve seri üretim gibi bir çok kavram›n arkeolojik izlerini de tafl›maktad›r. 40 y›l› aflk›n süredir devam eden çal›flmalar Mezopotamya’da sistemin tap›na¤a ba¤l› ekonomi ve sosyal düzen içerisinde geliflme gösterirken, Malatya Aslantepe’de krall›k sisteminin geliflti¤ini, bütün ayr›nt›lar›yla ortaya koyar. Gerek uygarl›k tarihimizin anlafl›lmas›na, gerekse ülke arkeolojisine büyük katk›lar sa¤layan Aslantepe kaz›lar›, kaz› baflkan› Prof. Dr. Marcella Frangipane ve ‹talyan ekibinin düzenledi¤i bir sergi ile tan›t›ld›. Roma La Sapienza Üniversitesi’nin kuruluflunun 700. y›l› nedeniyle düzenlenen etkinlikler kapsam›nda aç›lan sergi, “Aslantepe-‹ktidar›n Kökenleri” ad›n› tafl›yordu. Roma’n›n, tarihi Traianus Agoras›’nda (Mercati di Traiano) Kültür ve Turizm Bakanl›¤› ve Malatya Müzesi’nin deste¤i ile oluflturulan sergi 9 Ocak 2005 tarihine kadar aç›k tutulmufltur. Bu çal›flma, arkeolojik buluntular›n yan› s›ra foto¤raf, maket, çizim, resim ve anlat›m panolar› ile ça¤dafl bir sergileme anlay›fl›n› yans›tmaktad›r. Sergiye ek olarak bir de katalog yay›nlanm›flt›r. Prof. Frangipane’nin yay›na haz›rlad›¤› “Arslantepe alle origini del potere” adl› bu katalog, sergiyi tan›tmaktan çok Aslantepe’yi anlatan bir kitap niteli¤indedir. Detaylar› http://www.arslantepe.it adresinde bulunabilecek sergi ile, Aslantepe’nin Anadolu uygarl›k tarihine yapt›¤› katk›, kolay anlafl›l›r bir flekilde sunulurken, gezenlerin be¤enisini toplayarak, ülkemizin tan›t›m›na büyük katk› sa¤lam›flt›r. Necmi Karul Gre Virike Kaz›lar› F›rat nehri üzerine kurulan Karkam›fl Baraj Gölü s›n›rlar› içerisinde kalan Gre Virike’de kurtarma kaz›lar› 1999-2001 y›llar› aras›nda Kültür Bakanl›¤›’n›n izni, Devlet Su ‹flleri’nin mali deste¤i ve Ortado¤u Teknik Üniversitesi’nin organizasyonu çerçevesinde Hacettepe Üniversitesi’nden bir ekip taraf›ndan fianl›urfa Müzesi ile ortak yürütülmüfltür. Karkam›fl’›n yaklafl›k 10 km kuzeyinde yer alan çak›l tepe üzerine, M.Ö. 3. bin bafllar›nda infla edilen teras 50 x 35 m boyutlardad›r ve etek kesiminde 2 m yükseklikte bir bazalt duvar ile desteklenmifltir. Teras›n kuzeydo¤u kesimine yerlefltirilen 1.20 m derinlikte iki dörtgen havuz ile güneybat› yamaç TÜRK ESK‹ÇA⁄ B‹L‹MLER‹ ENST‹TÜSÜ HABERLER 13 ARKEOLOJ‹ DÜNYASINDAN kesimine yerlefltirilen bir bazalt kanal ile buna ba¤l› dört çukur, Dönem I’de kullan›lm›flt›r (Erken Tunç Ça¤› I-II). Çukurlar içinden adak figürinleri, tah›l ve hayvan kemikleri, kanal içinden de tah›l ele geçmifltir. Çukurlar›n kapak tafllar› ile kanal üst örtü tafllar› aras›ndaki s›val› bölümde, içleri kül dolu küçük çukurcuklar a盤a ç›kart›lm›flt›r. Güneybat› kesime iri bazalt bloklarla infla edilen merdivenli tunel, yer alt›ndaki bir p›nara ulaflmaktad›r. Tepe üzerine iri kireçtafl› bloklarla infla edilmifl üç dizi mekân Dönem IIA’da kullan›lm›flt›r (Erken Tunç Ça¤› III). Küçük boyutlu bu mekânlar›n üzerleri aç›k b›rak›lm›fl olup, tabanlar› üzerinde bulunan kireç s›val› çukurlarda kül ya da dipleri delinmifl çömlek parçalar›, en büyük boyutlu mekân›n taban› üzerinde çok say›da mutfak kab› bulunmufltur. Bat›daki iki mekân dizisinin kuzeyinde yo¤un tahribat görmüfl iki oda mezara ait duvar kal›nt›lar› bulunmufl, do¤udaki oda dizisinin ise bir oda mezara ba¤land›¤› görülmüfltür. Oda mezar komplekslerinin üzerine ya da yanlar›na b›rak›lm›fl yedi farkl› tipte 10 bebek ve küçük çocuk mezar›, (Dönem II B) Erken Tunç Ça¤› IV’e tarihlenmektedir. Kerpiç teras›n güneydo¤u yamaç kesiminde saptanan bir aç›k hava mutfa¤› da bu mezarlarla ça¤daflt›r. tedir. Gre Virike’de günlük yaflam›n geçti¤i herhangi bir kal›nt› bulunmam›fl, bu alan›n normal bir mezarl›k olarak kullan›ld›¤›n› düflündürecek say› ve tipte mezara da rastlanmam›flt›r. Dönem I’de kullan›lan kanal ve buna ba¤l› kurban çukurlar›n›n; su, atefl ve tah›l›n birlikte kullan›ld›¤› bir ritüel alan› oldu¤u, Dönem II A oda mezar komplekslerinin de toplumda ön planda bulunan, olas›l›kla zengin ya da yönetici s›n›fa ait bireylerin mezarlar› ile bu kiflilerin ruhlar›na su, yiyecek ve tütsü sunulmas›nda kullan›lan sunu odac›klar›ndan oluflan, an›t mezar kompleksleri oldu¤u düflünülmektedir. Bu tipte birer kompleks yap› oluflturan oda mezarlar Tilmen Höyük, Tell Ahmar, Jerablus Tahtani, Umm el-Marra, Tell Banat, Tell Chuera, Ur Kral Mezarlar› gibi an›t mezarlar aras›nda yerini alm›flt›r. Dönem II A’da bu komplekslerin çevresine b›rak›lan bebek ve çocuk mezarlar›n›n yedi farkl› tipte olmalar› da bu merkezin özel önemini vurgulamaktad›r. Kuzey Suriye ve Kuzey Mezopotamya’daki benzeri an›t mezarlar çevresinde de bu tip “uydu mezarlar” bulunmufltur. Teras›n güneybat› kesimindeki merdivenli yap› ile ulafl›lan kaynak suyu da benzeri ça¤dafl mezarl›klarda görüldü¤ü gibi, mezarlara sunulan ve törenler s›ras›nda kullan›lan temiz kaynak suyunu sa¤lam›fl olmal›d›r. Ortalama 9000 ton a¤›rl›¤›ndaki kerpiç teras ile destek duvarlar›nda kullan›lan bazalt bloklar›n yaklafl›k 6 km mesafedeki Karada¤’dan getirilmesi için harcanan emek, bu yap›ya özel bir önem verildi¤ini göstermek- Çivi yaz›l› kaynaklarda, ilkbaharda do¤an›n canlanmas›n›n kutland›¤› yeni y›l bayram› (Akitu) flenliklerinde ve sonbaharda hasat ve ölüler bayram›na (Abu) iliflkin yas törenlerinde tanr›lara ve ölü ruhlar›na temiz Gre Virike Kaz›lar›ndan Genel Bir Görünüm 14 TÜRK ESK‹ÇA⁄ B‹L‹MLER‹ ENST‹TÜSÜ HABERLER ARKEOLOJ‹ DÜNYASINDAN kaynak suyu, yiyecek ve tütsü sunuldu¤undan söz edilmektedir. Gre Virike’deki kurban çukurlar› ile bazalt kanal›n oluflturdu¤u kompleksin bereket kültü çerçevesinde, havuzlar›n ya¤mur kültü, oda mezar komplekslerinin de ölü kültü çerçevesinde kullan›lm›fl olabilece¤i düflünülmektedir. Gre Virike’nin Karkam›fl Baraj Gölü dolum alan›n›n ortas›nda yer almas›, ça¤dafl höyüklere olan mesafesinin fazla olmamas› (en uzun mesafe 17 km) ve çevresindeki küçük yerleflim birimlerinde yaflayan insanlar›n en fazla birkaç saatlik yürüme mesafesinde olmas›, buran›n merkezi bir ritüel alan olarak kullan›lm›fl olabilece¤ini göstermektedir. Buradaki teras›n ve ba¤lant›l› yap›lar›n inflaas›nda kullan›lan büyük miktardaki malzeme ile gereken ifl gücü, Gre Virike’nin çevre halk› için önemli bir merkez oldu¤u izlenimini b›rakmaktad›r. Kaynakça Ökse, A. T. 1999 “Gre Virike 1998 Araflt›rmas›” Il›su ve Karkam›fl Baraj Gölleri Alt›nda Kalacak Arkeolojik Kültür Varl›klar›n› Kurtarma Projesi 1998 Y›l› Çal›flmalar›, Ankara: 119-155. 2001 “Gre Virike 1999 Kaz›s›” Il›su ve Karkam›fl Baraj Gölleri Alt›nda Kalacak Arkeolojik Kültür Varl›klar›n› Kurtarma Projesi 1999 Y›l› Çal›flmalar›, Ankara: 263-307. 2002 “Gre Virike 2000 Kaz›s›” Il›su ve Karkam›fl Baraj Gölleri Alt›nda Kalacak Arkeolojik Kültür Varl›klar›n› Kurtarma Projesi 2000 Y›l› Çal›flmalar›, Ankara: 241-285. 2002 “Gre Virike: F›rat Kenar›nda Bir MÖ. 3. Bin Kutsal Alan›” Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi 19-2: 53-74. Bask›da “Gre Virike 2001 Kaz›s›” Il›su ve Karkam›fl Baraj Gölleri Alt›nda Kalacak Arkeolojik Kültür Varl›klar›n› Kurtarma Projesi 2001 Y›l› Çal›flmalar›. Ökse, A. T. – E. Bucak 2001 “Karkam›fl Baraj› - Gre Virike 1999 Kurtarma Kaz›s›” 22. Kaz› Sonuçlar› Toplant›s›: 191-202. 2002 “Karkam›fl Baraj› - Gre Virike 2000 Kurtarma Kaz›s›” 23. Kaz› Sonuçlar› Toplant›s›: 151-162. 2003 “Karkam›fl Baraj› - Gre Virike 2001 Kurtarma Kaz›s›” 24. Kaz› Sonuçlar› Toplant›s›: 359-368. A. Tuba Ökse Emar Kaz›lar› Ebla ve Mari belgelerinde ad›na çok s›k rastlanan ticaret flehri Emar, Halep’le Raqqa aras›ndaki karayolunun tam ortalar›nda, F›rat Nehri k›y›s›nda yer al›r. Dörtgene yak›n bir alana yay›lan flehir, ‹lk Tunç Ça¤›’ndan (‹TÇ) Eyyubiler Dönemi’ne kadar yerleflme buluntular› vermektedir. Emar’daki ilk bilimsel kaz›lar J.-C. Margueron baflkanl›¤›nda yap›lm›flt›r. Assad Baraj›’n›n yap›m› dolay›s›yla bir kurtama kaz›s› niteli¤inde olan bu kaz›larda 1972 ve 1976 y›llar› aras›nda Geç Tunç Ça¤›’na (GTÇ) tarihlenen yap› kal›nt›lar› ortaya ç›kart›lm›flt›r. Bu kaz›larda yaklafl›k 900 kadar, ço¤u Akkadca olan kil tabletler de bulunmufltur. Assad Baraj Gölü’nün dolmas›ndan sonra höyü¤ün üçte ikisi su alt›nda kalm›flt›r. Bugün halen su üzerinde kalan bölüm flehrin en yüksek kesimi olup; bat›ya do¤ru yükselen bir kayal›k üzerine kurulmufltur. Bu ilk kaz›lar›ndan sonra koruma alt›na al›nmayan höyükte, kil tablet bulmak amac›yla kaçak kaz›lar bafllam›flt›r. Kaçak kaz›lardan gelen bir çok kil tablet bugün Amerika, ‹srail ve Japonya’da özel kolleksionlarda bulunmaktad›r. 1992 ve 1995 y›llar› aras›nda DGA (La Direction Générale des Antiquietés et des Musées de Syrie) ve Halep Üniversitesi taraf›ndan kaz› çal›flmalar›na Dr. Shawki Sha’ath ve Dr. Farouk Ismael’in bilimsel baflkanl›¤› alt›nda tekrar bafllanm›flt›r. Bu kaz›lar›, 1996 y›l›ndan itibaren Almanya’n›n Tübingen Üniversitesi’nden Dr. Uwe Finkbeiner ve DGA’n›n ortaklafla yapt›¤› kaz›lar izlemektedir. 1996, 1998, 1999, 2001 ve 2002 y›llar›nda gerçeklefltirilen befl Alman-Suriye ortak kaz›lar›nda daha önce Frans›z Arkeologlar taraf›ndan gözlenen GTÇ kal›nt›lar›n›n yan› s›ra ‹TÇ ve Orta Tunç Ça¤›’na (OTÇ) ait tabakalar da tesbit edilmifltir. Emar’›n ‹TÇ yap› kat›, Kuzey Suriye’nin ‹TÇ IVb kat›na tarihlenmektedir. Bu yap› kat›nda bir yamaca kurulmufl olan birbirine ba¤l› odalar bulunmufltur. Bu odalardan in situ çanak çömlek ve küçük buluntular gelmektedir. Odalar bir çesit Pisé tekni¤inde yap›lm›fl duvarlara sahiplerdir. Büyük bir ihtimalle genifl bir komplekse ait olan odalar›n güney k›s›mlar›, daha geç dönemde yap›lm›fl olan bir glacis taraf›ndan kesilmektedir. Yaklafl›k dört metre kal›nl›¤›ndaki OTÇ tabakalar› bir derin açmada tespit edilmifltir, ama henüz genifl bir alanda kaz›lmam›flt›r. Bu açman›n yan› s›ra, yine OTÇ’ ye tarihlenen bir sur, flehrin güneyinde ve bat›s›nda saptanm›flt›r. Tafl temelli ve kerpiç duvarl› olan sur yaklafl›k 2,5 m geniflli¤inde olup, büyük bir ihtimalle belirli aralarla yap›lm›fl burçlara sahipti. Bat›da tespit edilen surun iç k›sm›nda, sura bitiflik olarak yap›lm›fl ocak ve tand›rlar, ayr›ca yerlerdeki direk çukurlar›, buran›n, ev olarak kullan›lmas›ndan daha çok, aç›k avlu biçimde kullan›ld›¤›n› düflündürmektedir. GTÇ’ye ait olan yap›lardan, flehrin en yüksek k›sm› olan bat› ucundaki iki tap›nak ve “Oberstadt” (Yukar› fiehir) olarak adland›r›lan bölümde ortaya ç›kar›lan evler say›labilir. Ba’al ve “A‡tarte” ad›na yap›lm›fl olan tap›naklar, bu çevre için çok tipik olan Anta Tap›na¤› plan›nda yap›lm›fllard›r. ‹lk olarak 1970’li y›llarda tespit edilen bu tap›naklar, kaçak kaz›larca TÜRK ESK‹ÇA⁄ B‹L‹MLER‹ ENST‹TÜSÜ HABERLER 15 ARKEOLOJ‹ DÜNYASINDAN oldukça tahrip edilmifllerdir. Alman-Suriye kaz›lar›nda tap›naklar temizlenerek yeniden çizimleri yap›lm›fl ve girifl bölümlerinde kaz›lara bafllanm›flt›r. Ba’al Tap›na¤›’n›n eski bir kat›n›n yan› s›ra bir terasa sahip oldu¤u ve teras önünde yer alan merdivenlerle de tap›naklar avlusuna inildi¤i tespit edilmifltir. “A‡tarte” Tap›na¤›’ndan da merdivenlerle avluya iniliyordu, fakat Ba’al Tap›na¤›’n›n aksine buradaki merdivenler antalar aras›nda bafllamaktayd›. GTÇ evleri “Emar Evi” plan›nda, yani bir ön avlu ve buradan girilebilen iki arka odaya sahip bir biçiminde yap›lm›fllard›r. Bu evlerden gelen küçük buluntular, Emar’›n kuzeyinde bulunan Munbaqa flehrinin Mittani Dönemi buluntular›na benzemektedir. Hitit Ça¤›’na ait buluntular höyük yüzeyinden ele geçmektedir. En önemlileri aras›nda Luwi Hiyeroglifli iki damga mühür say›labilir. Helenistik, Roma ve Bizans Dönemlerinde Barbalissos ad›yla tan›nan flehir Araplarca, Balis olarak adland›r›lm›fl ve 1261 tarihinde Mo¤ollar taraf›ndan tahrip edilmifltir. Balis kaz›lar› yine 1970’li y›llarda A. Raymond baflkanl›¤›nda yap›lm›flt›. Baraj gölünün dolmas›ndan sonra sadece iki savunma kulesi ve bu ikisi aras›nda uzanan sur haricinde tamam›yla baraj gölü alt›nda kalan Balis’teki yeni çal›flmalar, Prof. Dr. Thomas Leisten’›n bilimsel baflkanl›¤›nda Amerika’n›n Princeton Üniversitesi taraf›ndan gerçeklefltirildi. Baraj gölünün yol açt›¤› dalgalarca altlar› oyulan yaklafl›k 18 m yüksekli¤indeki kuleler, (Praetorium ve güneydo¤u kulesi) Dr. Uwe Finkbeiner baflkanl›¤›nda Alman D›fliflleri Bakanl›¤›, Würth Vakf› ve Tübingen Üniversitesi Dostlar› Derne¤i’nce verilen ba¤›fllarla restore edilmifl ve çökmeleri engellenmifltir. Tunç Ça¤lar›’ndan sonra flehrin bat› k›sm›, özellikle Geç Roma Ça¤›’nda mezarl›k olarak kullan›lm›flt›r. Mezarlar, kaçak kaz›larca tahrip edilmifl olmalar›na ra¤men, tahribat s›ras›nda gözden kaçan fibula veya cam flifleler gibi buluntularla, Geç Roma Dönemi hakk›nda halen bilgiler vermektedirler. Alman Araflt›rma Derne¤i’nce (Deutsche Forschung Gemeinschaft) finanse edilen 1996 ve 2002 aras›nda sürdürülen Alman-Suriye kaz›lar›, flu s›ralarda yay›na haz›rlanmakta olup, stratigrafi ve mimarisi Dr. Uwe Finkbeiner ve Ferhan Sakal M.A., çanak çömle¤i Wendy Eixler M.A., küçük buluntular› ve mezarl›¤› yine Ferhan Sakal M.A. taraf›ndan yay›nlanacakt›r. Kaz› hakk›nda ayr›nt›l› bilgi için; http://www.uni-tuebingen.de/emar adresine baflvurulabilir. Ferhan Sakal Kaz› - Araflt›rma Akalan ve Yak›n Çevresi Yüzey Araflt›rmas› - 2004 Akalan ve Yak›n Çevresi Yüzey Araflt›rmalar› 6-19 Eylül 2004 tarihleri aras›nda iki aflamal› olarak gerçeklefltirildi. Bu dönem çal›flmalar›na araflt›rma heyeti üyesi olarak ‹.Ü. Edebiyat Fakültesi Protohistorya ve Önasya Arkeolojisi Anabilim Dal› Yüksek Lisans ö¤rencisi Hüseyin Madenli, stajyer lisans ö¤rencisi Mehmet Sa¤›r ile Mimar Ali Kamil Yalç›n kat›ld›. Yüzey araflt›rman›n birinci aflamas›n›, 6-9 Eylül 2004 tarihleri aras›nda 4 gün süreyle gerçeklefltirilen Zindankaya araflt›rmalar› oluflturdu. Zindankaya, Samsun ili Vezirköprü ilçesinin 15 km güneybat›s›nda yer almaktad›r. Esenköy ile Boruk Köyü yolu üzerinde bulunan yerleflim Esenköy arazisi içindedir. Tavflan Da¤›’n›n bat› ete¤inde Esenler Deresi’nin akt›¤› vadi üzerinde konumlanm›fl olan Zindankaya yerleflmesi ad›n› ald›¤›, yaklafl›k 20 m yüksekli¤inde ve 60 x 50 m boyutundaki bir kaya kütlesi etraf›nda yer al›r. Üzerinde ifllenerek oluflturulmufl çok say›da basamak oldu¤u gözlenen kaya kütlesinin tepe k›sm›nda, 7 x 4 m boyutunda ve 5 m derinli¤inde tekne fleklinde oyulmufl bir 16 TÜRK ESK‹ÇA⁄ B‹L‹MLER‹ ENST‹TÜSÜ HABERLER bölüm bulunmaktad›r. Kaya kütlesinin yaklafl›k 300 m kuzeybat›s›nda Evkaya ad› ile an›lan üç sütunlu ve iki odal› bir kaya mezar› yer almaktad›r. Odalar›n›n önünde bir galerisi bulunan kaya mezar›, yaklafl›k 25 m yüksekli¤inde ve 50 x 30 m boyutundaki bir kaya kütlesinin güney yüzüne oyulmufltur. Zindankaya yerleflmesinin ismini ald›¤› kaya kütlesinin yaklafl›k 300 m kuzeyinde ise Ziraat Tepesi olarak adland›r›lan 20 m yüksekli¤inde ve 80 x 60 m boyutunda bir höyük bulunmaktad›r. Evkaya ve Ziraat Tepesi’ni içine alacak flekilde büyük olan yerleflme ilk saptamalar›m›za göre, 1200 x 500 m boyutundad›r. Yerleflme kuzeyden güneye do¤ru e¤imli bir arazi üzerine kurulmufltur. Zindankaya yerleflmesinde gerçeklefltirdi¤imiz araflt›rmalar sonucunda Geç Demir Ça¤› ve Helenistik Ça¤’a ait boya bezekli ve yal›n çanak-çömlek parçalar›n›n yan› s›ra, Samsun ilinde Akalan ve Köyiçi Tepesi’nden de bildi¤imiz piflmifl toprak mimari kaplama levha parçalar› da ele geçti. ‹lk gözlemlerimize göre Akalan ve Köyiçi Tepesi örneklerinden biraz farkl› olan piflmifl toprak mimari kaplama levhalar›, Zindankaya’n›n çok önemli bir Demir Ça¤› yerleflmesi oldu¤una iflaret etmektedir. Ayr›ca yerleflmenin boyutu da bu durumu destekler niteliktedir. KAZI - ARAfiTIRMA Yüzey araflt›rmam›z›n ikinci aflamas› Akalan’da gerçeklefltirildi. Samsun il merkezinin 18 km güneybat›s›nda yer alan ve Büyükflehir’e ba¤l› ‹lkad›m ‹lçesi, Çatmaoluk Köyü, Yeniköy Mahallesi’nin 2 km güneyinde bulunan kale tipi bir yerleflme olan Akalan’da, 2004 y›l›nda gelifltirdi¤imiz yüzey araflt›rmalar›, 1019 Eylül 2004 tarihleri aras›nda toplam 10 gün süre ile gerçeklefltirildi. Orta Karadeniz Bölgesi’nin bilinen tek Demir Ça¤› kale tipi yerleflmesi olan Akalan’da 2000 y›l›nda yapt›¤›m›z ayr›nt›l› bir yüzey araflt›rmas› sonucunda, daha öncekilere ilaveten büyük çapta tahribatlar oldu¤unu gözlemledik ve belgeledik. Söz konusu bu tahribatlar›n daha fazla ilerlemesine engel olmak, gerekli önlemleri almak ve günümüze kadar ayakta kalm›fl mimari kal›nt›lar› ayr›nt›lar› ile belgelemek için de 2001 y›l›nda topografik plan çal›flmalar› yapt›k. Topografik plan çal›flmalar›n›n tamamlanmas›ndan sonra, Akalan’da gelecek y›llarda yapmay› planlad›¤›m›z restorasyon ve kaz› gibi arkeolojik faaliyetler öncesi haz›rl›¤›n en önemli aflamas› olan jeofizik araflt›rmalar›na, Ankara Üniversitesi Mühendislik Fakültesi Jeofizik Mühendisli¤i Bölümü ö¤retim üyelerinden, Yrd. Doç. Dr. Emin Ulugergerli’nin sorumlulu¤unda 2002 y›l›nda bafllad›k ve 2003 y›l›nda tamamlayarak olumlu sonuçlar elde ettik. Yukar›da özetlenen sistematik, planl› ve programl› 4 dönemlik (2000-2003) araflt›rmalar›m›z sonucunda, Akalan’da saptad›¤›m›z tahribatlarla ilgili kayg› verici durum bir ölçüde giderilmifl bulunmaktad›r. Akalan’da bu aflamadan sonra, özellikle tahribat›n çok yo¤un oldu¤u savunma sisteminde, restorasyon çal›flmalar› yap›lmas› gerekti¤i düflüncesindeyiz. Bu nedenle 2004 döneminden itibaren güneydo¤u ve kuzeydo¤u girifllerde restorasyon haz›rl›k çal›flmalar›na baflland›. Mimar Ali Kamil Yalç›n sorumlulu¤unda yürütülen restorasyon haz›rl›k çal›flmalar›nda sitadelin güneydo¤u ve kuzeydo¤u girifllerinde rölöve ve restorasyon projeleri için arazi çal›flmalar› gerçeklefltirildi. Söz konusu röleve ve restorasyon projelerinin çizim çal›flmalar›n›n sa¤l›kl› bir flekilde yürütülebilmesi için, savunma duvarlar› üzerinde yo¤un bir flekilde bulunan çal›lar›n büyük bir k›sm› kesilerek temizlendi. Ayr›ca bu temizlik çal›flmalar› ile söz konusu çal›lar›n, sur duvarlar›n› oluflturan tafl örgüyü kökleri ile yerlerinden oynatarak tahrip etmesi engellenmifl oldu. Bütün bu çal›flmalara ek olarak 2003 y›l› çal›flmalar› s›ras›nda haz›rlanmaya bafllanan ve ancak Kas›m ay›nda bitirilebilen tan›t›m levhas› ile aç›klama levhalar›n›n ilgili yerlerine dikilme çal›flmalar› gerçeklefltirildi. Toplam 14 gün süren yüzey araflt›rmalar›m›za manevi destek sa¤layan Kültür ve Turizm Bakanl›¤› Kültür Varl›klar› ve Müzeler Genel Müdürlü¤ü, ‹.Ü. Edebiyat Fakültesi Dekanl›¤›, Samsun Müzesi Müdürlü¤ü ve Samsun Kültür ve Tabiat Varl›klar›n› Koruma Müdürlü¤ü ile maddi katk›da bulunan ‹.Ü. Bilimsel Araflt›rma Projeleri Yürütücü Sekreterli¤i’ne teflekkür ederiz. fievket Dönmez Allianoi Kurtarma Kaz›s› - 2004 Pergamon’un 18 km kuzeydo¤usunda yer alan Pafla Il›cas› Mevkii’ndeki Allianoi’daki kaz› çal›flmalar› ancak 19.08.-08.10.2004 tarihleri aras›nda gerçekleflebilmifltir. Ço¤unlu¤u Trakya Üniversitesi’nden olmak üzere 25 heyet üyesi, 50 iflçi görev alm›flt›r. Bu y›l yo¤unlukla Il›ca’n›n Kuzey Salonlar› ve Decumanus ve güneyindeki mekânlar ve yeni saptanan sokakta çal›fl›lm›flt›r. Allianoi’un dörtte birini kapsayan Il›ca, 9000 m2 bir alan üzerine kuruldu¤u anlafl›lm›flt›r. Do¤u-bat› do¤rultusunda 100 m kuzey güney do¤rultusunda 90 m boyutlar›ndaki Il›ca’n›n ortas›ndan Ilya Çay› geçmektedir. K›z›l Avlu’da oldu¤u gibi yan yana iki tünel yap›larak suyun alttan geçmesi sa¤lanm›fl ve Il›ca kompleksinin kuzey ve güneyi birbirine ba¤lanm›flt›r. Böylece tünellerin üzerinde palaestra olarak kullan›labilecek bir platform elde edilmifltir. 2004 y›l›nda iki ayr› sektörden biri; Il›ca’n›n kuzey k›sm›nda KI A1 ve A2 salonlar›nda kaz› ve tespit yap›lm›flt›r. Kriptopotikus’un güneyinde yer alan bu mekânlar›n özellikle A1 ve A2 salonlar›nda 7 m derinli¤e inilmifl mekânlar›n içindeki sedimantasyon tamamen boflalt›lm›flt›r. Apsisli A1 Salonu; kuzey-güney do¤rultulu 14.35 x 12.80 cm ölçülerinde olup de¤iflik form ve ölçülerde 7 nifl saptanm›flt›r. Bunlardan kuzeyde, ortada bulunan 1 nolu niflte 2000 y›l› kaz› sezonunda Nymphe heykeli bulunmufltu (Bas›nda da sürekli yer alan heykel, bu y›l yay›nlanm›flt›r; A. Yarafl, “Allianoi Nymphesi”, 60.Yafl›nda Fahri Ifl›k’a Arma¤an, Anadolu’da Do¤du, Festschrift für Fahri Ifl›k zum 60. Geburstag, ‹stanbul, 2004; s.803-815). Di¤er nifllerin içinin bofl oldu¤u görülmüfltür. Çünkü nifllerin içinde Çam Tepe’den getirtilen so¤uk su, Kriptoportikus ve do¤udaki havuzun do¤usundaki depo arac›l›¤› ile nifllere künklerle ulafl›yordu. Bu nifllerde ise olas›l›kla su ile ilgili heykelt›rafll›k eserleri olmal›yd›. A1 Salonu’nda üç piscina bulunmufltur. Piscinalara göre salonunun en az iki yap› evresi oldu¤u anlafl›lm›flt›r. Mekân›n üstü iki aflamal› beflik tonozla kapal›yd›. A1’in güneydeki A2 Salonu ise, do¤u bat› do¤rultusunda 23 x 16.05 m ölçülerindedir. Taban farkl› geometrik bezemelerden oluflan oldukça sa¤lam kalabilmifl mozaikle kapl›d›r. Salon ortas›nda, iki s›ra halinde 472 cm uzunlu¤unda Kozak granitinden in situ ve TÜRK ESK‹ÇA⁄ B‹L‹MLER‹ ENST‹TÜSÜ HABERLER 17 KAZI - ARAfiTIRMA monolit 8 sütun saptanm›flt›r. Mekân içinde, antik ça¤ ya¤›fl rejimini ortaya koyan sedimantasyon dolgusu içinde çok say›da sütun bafll›k parças› ele geçmifltir. Kuzeydo¤udaki iki sütun üstünde ise in situ durumda kompozit bafll›k bulunmufltur. Bafll›klar, tipolojik aç›dan oldukça unik örnekleri olufltururlar. Ayr›ca 2000 y›l›nda Il›ca’n›n kuzeyindeki A11 salonunda ortaya ç›kart›lan antea bafll›klar› ile bezeme aç›s›ndan büyük benzerlik gösterir. Bafll›klar, ornamentlerinden dolay› M.Ö. II. yy’›n ilk 60 y›l›na tarihlendirilir. Bafll›k dekorasyonu Aphrodisias ekolü ile ilintili olabilir. Salonun tavan› 15 çapraz tonozla kapat›lm›flt›. Tonozun alt›nda ise kaburga k›s›mlar›nda akanth yapraklar› daha plastik ifllenmifltir. Sar›, yeflil ve mavi renklere a¤›rl›k verilerek daha gösteriflli yap›l›rken di¤er düz hatlar›n daha sade ifllendi¤i sedimantasyon içinde ele geçen sütüko ve fresklerden anlafl›lm›flt›r. Yass› k›yg›n tafl›ndan yap›lm›fl tonozlar ise, daha geç bir dönemde sedimantasyonun üstüne çökmüfltür. Salonun kuzeyindeki A1 salonu ile aras›ndaki tonozlu girifl ve bat›s›nda A3 mekân›na geçifli sa¤layan k›s›m, 2005 kaz› sezonunda aç›lmas› planlanmaktad›r. Salonun güneyinde tonozlu 5 an›tsal girifl tespit edilmifltir. Do¤usunda peristylli avludan bu mekânlara geçifli sa¤layan çift kanatl› kap› ve 8 basamakl› genifl bir merdiven bulunmaktad›r. Il›ca’n›n kuzeybat›s›ndaki bu iki salonun do¤usunda ard arda s›rlanm›fl mekânlar›n s›n›rlar› 2004 y›l›nda tespit edilmifl ancak tümüyle tamamlanamam›flt›r. ‹kinci kaz› sektörü, decumanusun üzerinde ve güneyinde yap›lan çal›flmalard›r. Bu alanda elde edilen sonuca göre, temennos duvar›n› aflan güneye ba¤lanan, 3 m geniflli¤inde bir yol oldu¤u ortaya ç›kart›lm›flt›r. Klasik ça¤larda yerleflim oldu¤unu daha önceki y›llarda saptad›¤›m›z Paflaköy ile Allianoi’a ba¤lant› sa¤lan›yor olmal›yd›. Ayn› yol güzergâh›ndan Apdal Tepe’ den su getiren birkaç evreli kanallarda da ortaya ç›km›flt›r. Dolay›s›yla, Allianoi’un güneyini boydan boya kapatan, 70-75 cm kal›nl›¤›ndaki temennos duvar›nda gösteriflsiz bir giriflin varl›¤› tespit edildi. Decumanusun andezit güney bordürleri üzerindeki tekerlek izleri, bir yolun varl›¤›n› kuflku b›rakmaz. Sonuç olarak, 2004 y›l› Allianoi kurtarma kaz›s›nda; Il›ca’n›n kuzeyinde en az iki yap› evresi oldu¤u anlafl›ld›. Bu evreler, M.Ö. II. yy’›n ilk çeyre¤i ile en geç III. yy’›n bafl› aras›nda yaflanm›fl olmal›d›r. Daha sonra gelen do¤al afetler, A1 ve A2 salonlar›n› hatta kuzey Il›ca’y› tekrar kullan›lamaz hale getirmifltir. Decumanusun güneyinde ortaya ç›kart›lan yol ise, Allianoi’un do¤u ve bat› girifllerine ek olarak, güneyden de bir girifli oldu¤u ve bu giriflin ba¤l› oldu¤u yolun olas›l›kla Paflaköy’deki antik yerleflime kadar gidebilece¤ini göstermifltir. Çok say›da Roma ve Bizans kerami¤i, cam, kemik ve bronz eser ve 375 bronz, gümüfl ve 18 TÜRK ESK‹ÇA⁄ B‹L‹MLER‹ ENST‹TÜSÜ HABERLER alt›n sikke, küçük buluntu olarak müzeye envanterlenerek teslim edilmifltir. 2005 kaz› sezonunda kuzeydeki salonlar›n aç›lmas› ve decumanusun güneyinde ortaya ç›kart›lan yolun devam›n›n tespiti yap›lmas› planlanmaktad›r. Ahmet Yarafl Alt›ntepe Urartu Kalesi Kaz› ve Onar›m Çal›flmalar›-2004 Erzincan ‹li, Üzümlü ‹lçesi s›n›rlar› içinde kalan Alt›ntepe Kale Kaz›s›’n›n 2004 y›l› çal›flmalar› 09 A¤ustos-10 Eylül 2004 tarihlerinde gerçeklefltirilmifltir. Kültür ve Turizm Bakanl›¤›-DÖS‹M ve Atatürk Üniversitesi Araflt›rma Fonunca desteklenen kaz›lar›n bu y›lki program›nda geçen y›l bafllat›lan Tap›nak ve Kilise alanlar›n›n d›fl›nda Apadana ve çevresi de çal›flma kapsam›na al›nm›flt›r. 1) Tap›nak Çal›flmalar›: Tap›na¤›n onar›m çal›flmalar›na 2003 sezonunda bafllan›lm›fl olup, öncelikle sella k›sm›n›n temizlenerek zeminin düzlefltirilmesi ve iç duvarlar tafllar›n›n dizilmesi gerçeklefltirilmiflti. Bunun d›fl›nda, tap›nak duvarlar›n›n d›fl kenar ve köflelerinde, temel seviyesine kadar inilerek temel-duvar ba¤lant›lar› incelendi. Tap›na¤›n dört köflesinde yer alan temel tafllar›n›n üzerinde aç›lm›fl, dairesel oyuklar tespit edilmiflti. Bu oyuklar içinde bulunan ve çaplar› yaklafl›k 8 cm olan bronz döküm madalyonlar (temel plakalar›), örneklerini daha önceden Toprakkale Tap›na¤› ve Van Kalesi Saray Yap›s›’nda gördü¤ümüz, önemli buluntulard›. Ayr›ca, 2003 sezonunda toplam 3 s›ra olmas› gereken ve ço¤u etrafa da¤›lm›fl, özellikle güney ön cephe ve k›smen yan cephelere ait, Urartu’nun karakteristik tafl iflçili¤inin en güzel örneklerinden olan düzgün bazalt bloklar›n ilk s›ras› ve tap›nak giriflindeki eflik ve basamak tafllar› yerlerine yerlefltirilmiflti. 2004 döneminde, Atatürk Üniversitesi Araflt›rma Fonunca sat›n al›nan hidrolikli calaska sayesinde, 2. ve 3. s›raya ait bloklar›n yerlefltirilifli de büyük ölçüde tamamlanm›flt›r. Tap›nak tafllar› defineciler taraf›ndan y›k›l›p da¤›t›ld›¤› için çal›flmalar, Prof. Dr. Tahsin Özgüç’ün Alt›ntepe-I kitab›ndaki foto¤raflar dikkate al›narak sürdürülmüfltür. Defineci tahribatlar›n›n yan› s›ra, bölgede s›k s›k yaflanan büyük depremlerin etkisi, özellikle tap›na¤›n kuzey arka cephesinde net biçimde izlenmekteydi. Yer yer 15-20 cm kadar d›fla do¤ru kayan bu tafllar da bu y›lki çal›flmalarda onar›lm›flt›r. Ancak tap›na¤a ait baz› tafllar›n baflka yerlere tafl›nd›¤› bu onar›m ve ölçümler s›ras›nda anlafl›lm›flt›r. Yap›n›n do¤u yan cephesine ait ilk s›ra tafllardan baz›lar›n›n orijinal olmad›¤› saptanm›fl, hatta bu tafllar›n do¤rudan temel tafllar›na oturmad›¤› tespit edilmifltir. Tap›na¤›n di¤er köflelerindeki rizalitler 4.30 m oldu¤u KAZI - ARAfiTIRMA Alt›ntepe-Kilise Zemin Mozaiklerinde Yer Alan Hayvan ve Av Sahnelerinden Bir Örnek halde bu k›s›m 3.85 m, yani 45 cm k›sad›r. Planlara da bu flekilde yans›t›lan bu fark›n, onar›m hatas› sonucu olufltu¤u temel tafl›na kadar aç›lan küçük bir açmayla saptanabilmifltir. 2) Kilise Çal›flmalar›: Tepenin do¤u ete¤inde yer alan Kilise kaz›lar›na 2003 sezonunda bafllanm›fl, bu dönemde iç mekân› tamamen aç›lm›flt›. Kilise’nin zeminini kaplayan ve Do¤u Anadolu için tek örnek olan zemin mozaiklerinde, bitkisel ve geometrik motiflerle bunlar aras›ndaki çerçevelerde iflli çeflitli hayvanlar ve av sahnesi görülmektedir. 2004 dönemi çal›flmalar›nda, mozaiklerin üzerindeki geçici koruyucu örtü de¤ifltirilerek jeo-textil kaplanm›flt›r. Gerek mozaikler gerekse duvarlar üzerinde yer yer korunmufl olan geometrik boyal› duvar s›valar›, yap›n›n kiliseye çevrilmeden önce 2 x 4 sütunlu bir Roma Dönemi yap›s› oldu¤unu gösterir. Bu görüflümüzün di¤er bir kan›t› da, taban mozaiklerinin Kilise’nin apsis platformunun alt›na do¤ru devam ediyor olmas›, apsisinin mozaiklerin üzerine sonradan ilave edildi¤inin kesinlik kazanmas›d›r. Yamaca infla edilen Kilise’nin bat› duvar› burada oluflabilecek bask› da göz önünde bulundurularak, payandalarla desteklenmifltir. Son olarak, Kilise’nin d›fl çevresinde yap›lan kaz› çal›flmalar›nda, iliflkili yap› gruplar›n›n olmad›¤› saptanm›flt›r. Gerek yap› duvarlar›n›n, gerekse ziyaretçilerin güvenli¤i dikkate al›narak Kilise’nin etraf› dikenli tellerle çevrilmifltir. Önümüzdeki kaz› dönemlerinde, hem tarihsel ve kültürel hem de turistik önemi nedeniyle, söz konusu yap› ve taban mozaiklerinin gerekli finans kaynaklar› araflt›r›larak korunma ve sergilenmesine yönelik bir yap› ve örtü sistemiyle kapat›lmas› amaçlanmaktad›r. 3) Apadana (Kabul Salonu) Çal›flmalar›: Kaz›lar›na ilk olarak 2004 döneminde bafllad›¤›m›z Apadana, gerek konumu gerekse ifllevi aç›s›ndan dikkat çekici bir yap›d›r. Di¤er Urartu Merkezlerinde örne¤i ve benzeri olmayan yap›n›n özellikle avluya bakan do¤u duvar d›fl cephesindeki tafl iflçili¤i ve tekni¤indeki farkl›l›klar, Apadana’n›n en az iki evreli bir yap› olabilece¤i olas›l›¤›n› düflündürmüfltür. Bu amaçla, öncelikle bu duvar önünde temizlik çal›flmalar› yo¤unlaflt›r›lm›flt›r. Apadana’n›n, tap›na¤›n güney do¤u avlu duvar›n› k›smen kapatan kuzeydo¤u köflesindeki kaz› çal›flmalar› devam ettikçe, Apadana iç zeminin alt›nda, farkl› yap› evrelerinin kan›tlar› da ortaya ç›kmaya bafllam›flt›r. Bu k›s›mda do¤u duvar›n›n, kuzey kesiminin zigzag çizerek bat›ya do¤ru ilerledi¤i tespit edilmifltir. Di¤er yandan, Apadana’n›n içinde, zeminin hemen alt›nda, büyük boyutlu bir yap›ya ait harçl› temel kal›nt›lar›yla karfl›lafl›lm›flt›r. Temel kal›nt›lar› izlenerek yap›lan geniflletme ve açma çal›flmalar› sonucunda ortaya ç›kar›lan 14 x 10 m boyutlar›ndaki mekân›n içinden az say›da Bizans Dönemi seramik parçalar› ç›kar›lm›flt›r. Yer yer inebildi¤imiz daha derin seviyelerde, Apadana do¤u duvar›ndan 90°’lik aç›yla bat›ya do¤ru zigzag yaparak uzayan duvar›n devam› görünümündeki erken dönem duvar›, Apadana’n›n ilk yap›m evresinin Urartu Dönemi’ne ait olabilece¤i olas›l›¤›n› güçlendirmifltir. Buna göre, T. Özgüç baflkanl›¤›ndaki kaz›larda ç›kar›lan duvar resimleri Apadana’n›n ilk evresine aitti ve Apadana ikinci evrede geniflletildi¤inde Tap›nak ifllevini çoktan yitirmiflti. Ayr›ca, zeminin alt›nda kalan ilk evre duvar›n›n üstüne ikinci evrede bir s›ra sütun altl›¤› yerlefltirilmiflti. Apadana’n›n kronolojisinin daha iyi anlafl›labilmesi ve yorumlanabilmesi için önümüzdeki kaz› sezonlar›nda çal›flmalara devam edilmesi planlanmaktad›r. 4) Harita ve Plan Çal›flmalar›: Tap›nak, Kilise ve Apadana çal›flmalar›n›n bafllat›lamamas› dolay›s›yla, zaman› de¤erlendirmek ad›na tepe genelinde yap›lan genel temizlik ve ölçüm çal›flmalar› yap›lar›n konumlan›fl› ve ifllevi konusunda önemli fikirler vermifltir. Uzman bir ekip eflli¤inde gerçeklefltirilen total-station ölçüm çal›flmalar›nda, hem tepenin fiziki durumu hem de toprak üstündeki yap›lar›n planlar› ayr›nt›l› biçimde kaydedilmifltir. Daha önceki kal›nt›lar›n yan› s›ra son iki sezonda çal›fl›lan Tap›nak, Kilise ve Apadana’n›n kaz› ve onar›mlardan sonraki durumlar› da plana aktar›lm›flt›r. ‹lk dönem kaz›lar›na ait yay›nlarda tam olarak yer almayan yap› gruplar›, bu ölçüm çal›flmalar›yla kent olan› içinde yerini alm›flt›r. Özellikle yap›lar› çevreleyen sur duvarlar›n›n plana aktar›lmas›, kent dokusunu ka¤›t üzerinde büyük ölçüde tamamlam›flt›r. Çeflitli yap›m evreleri bar›nd›ran sur duvarlar›n›n baz› k›s›mlarda de¤ifltirilip geniflletilerek, baz› k›s›mlarda da aynen korunarak geç dönemlerde de kullan›ld›¤› saptanm›flt›r. Sur duvarlar›n›n kentin kuzeybat›s›nda kalan bölümünde gözlenen kanalizasyon ç›k›fl›, 2003 kaz› sezonunda çal›fl›lan Urartu Dönemi Kale Kap›s› alt›ndaki at›k su TÜRK ESK‹ÇA⁄ B‹L‹MLER‹ ENST‹TÜSÜ HABERLER 19 KAZI - ARAfiTIRMA tahliye sistemiyle ayn› tekni¤e sahiptir. Bunun d›fl›nda, yine ölçüm ve temizlik çal›flmalar› s›ras›nda gözlemlenen di¤er bir yap›, Kale Kap›s›’n›n kuzeyindeki zemini tafl döfleli ve olas›l›kla galerili dikdörtgen bir yap›ya ait kal›nt›lard›r. Ayr›ca bu yap› içinde, büyük bir kaba ait üzerinde bo¤a bafl› protomu bulunan k›rm›z› hamurlu seramik parças› bulunmufltur. 5) Küçük Buluntular: 2004 dönemi kaz› evi çal›flmalar›, a¤›rl›kl› olarak son iki sezon çal›flmalar›nda elde edilen çok say›da seramik buluntunun çizim, envanter ve foto¤raflama çal›flmalar›na yönelik olmufltur. Arkeoloji Bölümü ö¤rencilerinden oluflan çizim ekibi taraf›ndan çal›fl›lan seramik ve az say›da cam buluntular, önümüzdeki dönem çal›flmalar›nda da de¤erlendirilmek üzere, Erzincan Arkeoloji Müzesi depolar›nda korunmaktad›r. Mehmet Karaosmano¤lu – Birol Can Afla¤› ve Yukar› Anzaf Urartu Kaleleri Kaz›s› - 2004 2004 y›l›nda 11 nolu büyük salonda yap›lan kaz› çal›flmalar›nda, salonun bat› duvar› saptanm›flt›r. Sonuçta 10 x 30 m büyüklü¤ünde, dikdörtgen bir plan gösteren büyük salon, toplam olarak 300 m2’lik bir alan› kaplamaktad›r. 10 nolu Ana Koridor: An›tsal bir görünüme sahip olan 10 nolu koridor, 5 nolu depo odas›n›n güneyinde yer almaktad›r. 2.5 m geniflli¤indeki koridorun bat› duvar› ortalama 4 m, do¤u duvar› ise ortalama 3.70 m yüksekli¤indedir. Temelleri tafltan ve üst k›sm› da kerpiçten yap›lan koridorun duvarlar› beyaz badana ile s›vanm›flt›r. Ayr›ca bu yüksek duvarlar, ç›kan yang›ndan dolay› yer yer tu¤lalaflm›flt›r. S›k›flt›r›lm›fl kilden yap›lan taban döflemesinin içine, yuvarlak çak›l tafllar›n›n gömüldü¤ü görülmüfltür. Bir elma büyüklü¤ündeki çak›l tafllar›n›n taban döflemesine gömülmesiyle, oldukça sa¤lam bir zemin elde edilmifltir. Böylesine ilginç taban döflemesinin benzerine, bugüne kadar, di¤er Urartu kalelerinde rastlan›lmam›flt›r. Ana koridorun en önemli özelli¤i, koridora aç›lan odalar›n ikisi d›fl›nda flimdilik dört tanesinin do¤u yönünde yap›lm›fl olmas›d›r. 14 nolu Oda: Koridordaki kap› giriflinin 6 m güneyinde, do¤u yönüne aç›lan üçüncü odan›n kap› girifli yer almaktad›r. fiimdilik bu odan›n yaln›zca kap›dan 7 m uzunlu¤unda olan kuzey duvar›n›n s›n›r› bulunabilmifltir. Odan›n do¤u duvar›na ise rastlan›lamam›flt›r. Dikdörtgen planl› oldu¤u san›lan bu odan›n plan› ve hangi amaçla kullan›lm›fl oldu¤u, 2005 y›l› kaz› çal›flmalar› ile anlafl›lacakt›r. 20 TÜRK ESK‹ÇA⁄ B‹L‹MLER‹ ENST‹TÜSÜ HABERLER 12 nolu Oda: Do¤uya aç›lan 14 nolu odan›n 10.40 m güneyinde, bat› yönüne aç›lan bir baflka kap› girifli ile karfl›lafl›lm›flt›r. Bu oday› da geçici olarak 12 nolu oda olarak adland›rd›k. 1 m geniflli¤indeki kap› girifli, 1.30 m derinli¤inde ve ortalama 1.80 m yüksekli¤indedir. 8.60 m uzunlu¤unda ve 2.50 m geniflli¤inde olan bu oda, dikdörtgen bir plan göstermektedir. 13 nolu Koridor: 2004 y›l›nda yap›lan kaz› çal›flmalar›nda, güney yönünde Haldi Tap›na¤› avlusuna kadar ilerleyen 10 nolu ana koridorun toplam 46 m uzunlu¤unda oldu¤u anlafl›lm›flt›r. Bundan sonra ana koridor 45°’lik dik bir aç› ile do¤u yönüne do¤ru devam etmektedir. 2 m geniflli¤inde ve 38 m uzunlu¤unda olan 13 nolu koridorun güney duvar› üzerinde herhangi bir kap› bofllu¤u görülmezken, kuzey duvar› üzerinde belirli aral›klarda kap› giriflleri bulunmaktad›r. Küçük Buluntular: Büyük Salon’un y›k›lan bat› duvar› önünde k›r›k parçalar halinde bulunan rhyton, oldukça ilginçtir. Kutsal flarab› ak›tacak delik k›sm›, bafl›n hemen arkas›ndad›r. fiimdiye kadar Urartu Krall›¤›’n›n yay›l›m alan›nda benzerine rastlan›lmayan bu rhyton, Urartu dini ve sanat› için çok büyük bir önem tafl›maktad›r. 11 nolu büyük salon ile 13 nolu odada bulunan demir duvar halkalar›n›n benzerleri, Toprakkale’de (Rusahinili) yap›lan arkeolojik kaz›larda da ortaya ç›kar›lm›flt›r. 10 nolu ana koridorda bulunan çivi yaz›l› bronz kap› halkalar›, Yukar› Anzaf Kalesi’ndeki çeflitli mimari yap›lar›n Kral Menua’dan sonra gelen di¤er Urartu krallar› taraf›ndan da kesintisiz bir flekilde infla edildi¤ini göstermesi aç›s›ndan çok büyük bir önem tafl›maktad›r. Halkalar›n d›fl k›sm›na 1.2 cm geniflli¤inde çizilen çizginin aras›na çivi yaz›s› yaz›lm›flt›r. Yaz›da Urartu Kral› II. Sarduri’nin kalede, bir silah deposu (arsenal) yapt›rd›¤›ndan söz edilmektedir. Yaz›t üzerindeki çal›flmalar, Anzaf Kalesi Kaz›lar›n›n Dilbilimcileri olan Prof. Dr. Ali M. Dinçol ve Prof. Dr. Belk›s Dinçol taraf›ndan devam etmektedir. Oktay Belli Badema¤ac› Kaz›lar› - 2004 Prof. Dr. Refik Duru ve Prof. Dr. Gülsün Umurtak yönetiminde sürdürülen Badema¤ac› Höyü¤ü Kaz›lar›’n›n 12. dönem çal›flmalar›na, 1 A¤ustos-16 Eylül 2004 tarihleri aras›nda devam edildi. Neolitik Ça¤ Yerleflmeleri: 2004 y›l› çal›flmalar› sonunda, höyü¤ün eski kaz› dönemlerinde saptanm›fl olan tabakalaflma durumunda, herhangi bir de¤ifliklik yap›lmas›n› gerektirecek geliflmeler olmad›. ‹ki y›l önce aç›lmas›na bafllanan KAZI - ARAfiTIRMA 2. Derinlik Açmas›’nda (2. DA) ana topra¤› saptamak için çal›fl›ld›. Söz konusu alanda -9 m’de, ana toprak görünümündeki steril bir katman içinde de 30 cm kadar daha derinleflildikten sonra, -9 m’nin ana toprak düzlemi oldu¤una karar verilerek, çal›flmalara son verildi. Burada yap›lan kaz›larla, daha önceki y›llarda aç›lan 1. Derinlik Açmas›’dan sonra ikinci bir yerde daha ‘Ana Topra¤a’ eriflilmifl ve ilk derinlik açmas›ndaki sonuçlar kontrol edilmifl oldu. 2. DA’n›n alt katlar›nda, büyük olas›l›kla Erken Neolitik Ça¤ (ENÇ) I/ 7 yap› kat› düzeyinde, hocker durumunda yat›r›ld›¤› saptanan yetiflkin bir insana ait iskelet bulundu. Bu gömüt, flimdiye kadar Badema¤ac› ENÇ yerleflmelerinde bulunmufl en erken örnektir. Höyü¤ün kuzey kenar› yak›nlar›ndaki ENÇ II / 3 yap› kat›n›n 7 numaral› evinin bat›s›nda yap›lan düzenleme kaz›lar› s›ras›nda, bitiflik infla edilmifl, dört ba¤›ms›z depolama kutusu ortaya ç›kart›lm›flt›r. Bu depo grubunda, kutu kenarlar› ayr› ayr› kil levhalardan yap›lm›flt›r. Kutulardan birinin içinde bol miktarda tah›l taneleri bulunmufltur. Neolitik tabakalardan ele geçen çanak çömlek, önceki y›llarda bulunanlardan farkl› de¤ildir. Savunma sistemine ait oldu¤u düflünülen ›zgara planl› temellerin oldu¤u kesimdeki çal›flmalar›m›z›n ilk gününde, bir önceki y›l indi¤imiz düzeyde, toprak üzerinde, çok sa¤lam durumda, k›r›lmadan günümüze kadar gelmifl olan bir damga mühür –pintadera– ele geçmifltir. Üzerinde ‘Gamal› Haç’ motifi olan eser, Badema¤ac› mühür kolleksiyonun en güzel parçalar›ndan biridir. Di¤er piflmifl toprak eserler içinde hayvan bafl› fleklinde biten tutama¤› olan küçük bir kepçe ile ayak fleklinde bir kap parças› ilginçtir. De¤iflik yerlerde ve derinliklerde ele geçen tafl buluntular aras›nda, çok say›da keski ve balta ile tafl boncuklardan yap›lm›fl kolyeler, çakmaktafl› ve obsidyen dilgi çekirdekleri ile dilgiler a¤›rl›kl› bir yer tutmaktad›r. Badema¤ac› ENÇ buluntular› aras›nda say› bak›m›ndan önemli bir yer tutan kemik spatulalardan, eklem kemi¤inden yap›lm›fl delici ve di¤er aletlerden bu y›l da bir çok örnek ele geçti. Kemik eserlerden biri de, olta biçimli buluntudur. Arkeobotanist Dr. Danièle Martinoli, suda yüzdürme yöntemi ile çok miktarda bitki kal›nt›s› toplam›fl, söz konusu malzeme Basel Üniversitesi Laboratuvarlar›’nda incelenmek üzere ‹sviçre’ye gönderilmifltir. ‹lk Tunç Ça¤› Yerleflmeleri: ‹kinci ve en genifl ölçekli çal›flma alan› olarak, höyü¤ün flimdiye kadar araflt›r›lmam›fl olan kuzeybat› yamac› seçildi. Bu alanda yap›lan araflt›rmalarla, özellikle ‹lk Tunç Ça¤› II (‹TÇ II) yerleflmelerinin bat›daki durumunun ayd›nl›¤a kavuflturulmas› istenmifl, bu ba¤lamda 10 x 40 m boyutunda, do¤u-bat› yönünde yeni bir açmada çal›flmalara bafllanm›flt›r. Bu alanda kaz›lan ‹TÇ II / 3 yerleflmesi ve onu çevreleyen yamaç döfle- mesi –glacis– do¤u yamaçta oldu¤u gibi, hemen hemen simetrik flekilde bat› yamaçta da devam etmektedir. ‹TÇ mimarlar› hiç kuflkusuz, bu yerleflmeyi önceden planlam›fllar ve kasabay› adeta bir ön planlama sonunda, bir defada infla etmifllerdir. Kaz›lan befl yap›, höyükte ‹TÇ II / 3 ve 2’de tekrarlanan ‘Megaron’ plandad›r. ‹TÇ II çömlekçili¤inin tipik örneklerine bu sezondaki kaz›larda da rastland›. Kulplu, gaga a¤›zl› küçük boy testilerden –testicikler– ile çift kulplu çömleklerden çok say›da ele geçti. 2004’ün az say›daki piflmifl toprak eserlerinden biri, basitçe biçimlendirilmifl olan ‘idol’dür. Bu tür idollerden eski kaz› dönemlerinde de örnekler bulunmufltu. Badema¤ac›’n›n ‹TÇ döneminin tafltan ve piflmifl topraktan yap›lm›fl damga mühürlerinin say›s› giderek artmaktad›r. Bu y›lki çal›flmalarda, dairesel bask› alan›na geometrik desenler kaz›nm›fl olan mühürler ele geçti. Maden buluntu olarak, ‹TÇ II/3 yap› kat› y›k›nt›s› içinden gelen birkaç tunç i¤ne’den söz edilebilir. Badema¤ac› Kaz›lar›’n›n 12. y›l›nda, kaz›lan alanlar›n geniflli¤i yaklafl›k 7000 m2’ye ulaflm›fl; 1. Derinlik Açmas› ve 2. Derinlik Açmas›’nda -9 m de Ana Toprak’a var›lm›flt›r. Höyükteki çal›flmalar›m›z›n 2-3 y›l kadar daha sürdürüldükten sonra tamamlanmas› planlanmaktad›r. Gülsün Umurtak Çamalt› Burnu I Bat›¤› Demir Çapalar› Marmara Adas›’n›n kuzey bat›s›nda 20-30 metre derinlikte bulunan Çamalt› Burnu I Bat›¤› üzerindeki bilimsel kaz› çal›flmalar› 1998-2004 y›llar› aras›nda Prof.Dr. Nergis Günsenin’in bilimsel baflkanl›¤›nda tamamlanm›flt›r. XIII. yüzy›l›n bafllar›na tarihlendirilen bat›¤›n kal›nt›lar›n›, genifl bir alanda kumluk zemine yay›lm›fl durumda olan amphoralar, say›lar› otuzun üzerinde olan demir çapalar ve bu iki grup aras›nda yer alan düz dipli tafl›ma kaplar› oluflturur. Bat›k üzerinde ve bat›¤›n kargosuna paralel, 112 m uzunlu¤unda bir alana yay›lm›fl olarak bulunan ve toplam a¤›rl›¤› yaklafl›k 1,5 ton gelen çapalar, 2003-2004 kaz› kampanyalar›nda, ekip liderli¤imde sürdürülen baflar›l› bir sualt› çal›flmas›yla gün ›fl›¤›na ç›kart›lm›flt›r. Projenin tüm aflamalar› dijital-dia foto¤raflar ve dijital video kamera ile belgelendi. Çapalar›n ‹stanbul’a tafl›nmas› ve depolanmas› amac›yla 15 adet ahflap kasa ve 2 adet çelik konstrüksüyon imâl edildi. TAEK, Çekmece Nükleer Araflt›rma ve E¤itim Merkezi’nde, Doç. Dr. fiinasi Ekinci baflkanl›¤›nda radyografik incelemeleri tamamland›. Bu çal›flmalar s›ras›nda 130 adet radyografi filmi çekildi. Yap›m teknolojisi ve metal içeri¤inin anlafl›lmas›na yönelik XRF analizleri yap›ld›. TÜRK ESK‹ÇA⁄ B‹L‹MLER‹ ENST‹TÜSÜ HABERLER 21 KAZI - ARAfiTIRMA Bat›kta Bulunan Çapalar›n Gün›fl›¤›na Ç›kar›lma Çal›flmas› Sualt› arkeologlar› ve konservatörler olarak, flimdi çoktan unutulmufl olan bu “Y” ve “T” formlu çapalar›, ‹.Ü. Edebiyat Fakültesi, Tafl›nabilir Kültür Varl›klar›n› Koruma ve Onar›m Bölümü Laboratuvarlar›nda, Prof. Dr. Sait Baflaran ve Prof. Dr. Oktay Belli’nin dan›flmanl›¤›nda sürdürdü¤ümüz bilimsel çal›flmalarla yeniden canland›rarak, onlar› denizcilik tarihindeki gerçek yerlerine iade etmeye çal›fl›yoruz. Haz›rlamakta oldu¤um doktora tez projesi kapsam›nda yürüttü¤üm bu çal›flma, PADI Project AWARE Foundation ve ‹.Ü. Rektörlü¤ü, Bilimsel Araflt›rma Projeleri Yürütücü Sekreterli¤i taraf›ndan (Proje No: T-193/06032003) desteklenmektedir. Ufuk Kocabafl Enez (Ainos) Kaz› ve Onar›m Çal›flmalar› - 2004 Kültür ve Turizm Bakanl›¤›, Kültür Varl›klar› ve Müzeler Genel Müdürlü¤ü, DÖS‹M, Edirne Valili¤i Tarihi Çevre Koruma Baflkanl›¤› ile ‹.Ü. Bilimsel Araflt›rma Projeleri Fonu taraf›ndan desteklenen Enez (Ainos) 2004 y›l› kaz› ve onar›m çal›flmalar› 19.07.24.09.2004 tarihleri aras›nda gerçeklefltirilmifltir. Çal›flmalar kaz›, onar›m ve çevre düzenleme konular›n› içermifltir. K4f Açmas› ve Mahzen ‹çi Kaz› Çal›flmalar›: Kale içi kaz› çal›flmalar›na 19.07.2004 tarihi itibariyle -2.20 m düzeyinde K4 açmas›n›n güneyini oluflturan K4f açmas›nda bafllanm›flt›r. Bu çal›flmalar s›ras›nda, K4f açmas›n›n kuzey k›sm›nda yerli kayan›n ifllenmesiyle oluflturulmufl olan duvara bitiflik durumda kesme tafllarla harçs›z örülmüfl yuvarlak a¤›zl›, olas›l›kla giriflini henüz saptayamad›¤›m›z mahzenin havaland›rma bacas› yer almaktad›r. Ayn› açman›n güneydo¤usunda yap›lan derinlefltirme çal›flmalar› sonucunda, yerli kaya yontularak yap›lm›fl üç basamaktan oluflan bir merdiven ortaya ç›km›flt›r. Havaland›rma bacas› ile açman›n de¤iflik yerlerinden Arkaik, Klasik ve 22 TÜRK ESK‹ÇA⁄ B‹L‹MLER‹ ENST‹TÜSÜ HABERLER Hellenistik Dönemlere ait çeflitli keramik kal›nt›lar› ele geçmifltir. Kalede yürüttü¤ümüz di¤er bir çal›flma IV nolu açmada yer alan mahzenlerin içinde gerçeklefltirilmifltir. Mahzenler bilindi¤i üzere 1978-1983 y›llar› aras›nda kaz›lm›fl ancak alan›n çok büyük ve 15 m derilikte yer almas›, ayr›ca o y›llarda ifl emniyetinin gerekti¤i flekilde sa¤lanmam›fl olmas› nedeniyle mahzenleri oluflturan mekânlardan yaln›zca A odas›n›n molozu temizlenebilmiflti. Bu y›l B, C ve D olarak isimlendirilen odalarda bulunan molozun temizlenmesi, ayr›ca geçen y›l yeri ve havaland›rmas› saptanan ancak girifli bulunamayan yeni mahzenle olan iliflkilerinin ortaya ç›kart›lmas› amac›yla buradaki çal›flmalara tekrar bafllanm›flt›r. Mahzenleri dolduran molozu temizleme çal›flmalar›na önce girifl k›sm›ndan bafllanm›fl, daha sonra ise, mahzenin giriflinin sol k›sm›nda kesme tafllarla örülmüfl duvar›n ortaya ç›kart›lmas›yla devam etmifltir. Burada yer alan B ve C odalar›ndan iki amfora, tekstil a¤›rl›klar›, piflmifl toprak kandiller, kantharoslar, figürin parçalar›, biberon (guttus) ve boyal› keramik kal›nt›lar› ele geçmifltir. Bunlar›n kuzeybat›s›nda yer alan D odas›, di¤erleriyle 3 m uzunlu¤unda tonozlu bir koridorla ba¤land›¤› anlafl›lm›flt›r. Odaya giriflin sa¤›nda 2 m uzunlu¤unda tavan› tonoz biçiminde ifllenmifl bir nifl yer almaktad›r. Duvarlar›nda isli kandil yuvalar› ile k›sa kenar›nda oturma sekisi olan bu niflin, bir kült yeri olarak yap›lm›fl oldu¤u san›lmaktad›r. Çak›ll›k Nekropolü’nde bu y›l yap›lan çal›flmalarda 500 m karelik alan kaz›larak 7 mezar gün ›fl›¤›na ç›kar›lm›flt›r. De¤iflik tipteki bu mezarlarla birlikte, Çak›ll›k Nekropolü’nde bugüne kadar ortaya ç›kar›lan mezar say›s› 22’ye ulaflm›flt›r. Bu y›lki çal›flmalarda bulunan gömülerin dört tanesi lahit içi, üçü kremasyon gömüsü biçimindedir. P4 plan karesinde ortaya ç›kan ve kremasyon gömü için kullan›lan bronz hydria önceki y›llarda bulunanlarla benzer bir gömü biçimi göstermifltir. ‹ki ayr› blok tafl›n iç k›s›mlar› karfl›l›kl› oyularak aç›lan yuvaya hydria yerlefltirildikten sonra tafllar üst üste getirilerek kurflun kenetlerle perçinlenmifltir. Hydrian›n içinden kül ve ufalanm›fl kemik parçalar›, piflmifl topraktan k›rm›z› figürlü befl parçaya ayr›lm›fl bir oinokhoe ve k›r›k durumda bronz ayna ele geçmifltir. S4 plan karesinde ortaya ç›kar›lan di¤er bir mezar tipi ise, Ainos Nekropollerinde bu güne de¤in benzerine rastlanmayan bir yap› tarz› göstermifltir. Söz konusu mezar, yerli kaya 1.90 m derinlikte oyularak oluflturulmufl kuyu mezar tipindedir. Mezar›n taban›nda kal›n bir kömür tabakas› ve bunlar›n üzerinde iyice yanmam›fl kemiklerle birlikte kül art›¤› ve irili ufakl› parçalar halinde befl lekythos bulunmufltur. Laboratuar›m›zda parçalar› birlefltirilerek onar›lan lekythoslar›n yükseklikleri 25-53 cm aras›nda de¤iflen büyüklüklerde olduklar› anlafl›lm›flt›r. M.Ö. 5. yy’›n ikinci yar›s›na tarihlenen lekythoslar›n a¤›z,kulp, kaide ve KAZI - ARAfiTIRMA sondaj›n derinlefltirilmesinden vazgeçildi. Açma çizim ve belgeleme ifllemlerinden sonra ayn› toprakla kapat›larak, yerinden kald›r›lm›fl taban döflemesine ait mermer levhalar, özgün yerlerine yerlefltirildi. Yap›lan onar›m s›ras›nda özgün malzemenin kullan›lmas›na özen gösterilmifl ba¤lay›c› harç olarak kireç harc› kullan›lm›flt›r. Çevre Düzenleme Çal›flmalar›: Kale ana girifli ile bunun güneyinde geçen y›l yap›lan moloz temizleme çal›flmalar› sonunda aç›lm›fl olan alan düzeltilerek, taban› ince m›c›rla kapland›ktan sonra, buraya kentin çeflitli yerlerinden toplanan ve müzelik de¤eri bulunmayan antik mimariye ait tafllar ve di¤er kal›nt›lar yerlefltirilmifltir. Ayr›ca, kale ana girifli ile güneyindeki surun önüne bir bordür yap›larak çimlendirilmifltir. Sait Baflaran Enez-Çak›ll› Nekropolü’nden Lekythoslar kar›n alt› k›s›mlar› siyah firnisli, gövdeleri ise beyaz boyal›d›r. Gövdeleri üzerinde k›rm›z› boya kullan›larak çizgi tekni¤inde oturur ya da ayakta bir bazen iki figür betimlenmifltir. S3 plan karesinde, 70 cm derinlikte M19 ve M20 nolu lahit mezarlar ortaya ç›kar›lm›flt›r. Bunlardan M19 nolu mezar, piflmifl topraktan yap›lm›fl olup a¤›z k›sm› boyunca uzanan yumurta dizisinden oluflan kal›n bir silmeye sahiptir. 1.90 cm uzunlu¤unda olan lahdin içinden, kuzeydo¤u-güneybat› do¤rultusunda yerlefltirilmifl bir iskelet ile üzerinde k›rm›z› figür tekni¤inde, arkas›na sarkan elbisesinin ucunu kendine do¤ru çekmekte olan bir kad›n›n betimlendi¤i lekythos ve piflmifl topraktan bir alabastron gün ›fl›¤›na ç›km›flt›r. Aya Sofya Kilisesi Koruma ve Onar›m Çal›flmalar›: Kiliseye ait çat› ile ara duvarlardan baz›lar›n›n 1965 y›l›nda y›k›lmas› sonucunda orta nefin taban kaplamas› olan mermer döfleme parçalanm›fl ve tabanda 50 cm derinlikte iki çöküntü oluflmufltu. Kilise taban›n›n düzeltilmesi ve rahatça gezilebilir duruma getirilmesi amac›yla, bu alanda restorasyon çal›flmalar›na baflland›. Yap›lan rölöve çal›flmalar›ndan sonra orta nefin bat›s›ndaki çöküntülerin içinde bulunan kaplama levhalar› yerlerinden al›narak ayn› yerde 2.00 x 1.00 m boyutlar›nda bir sondaj yap›ld›. Bir metre derinli¤e kadar inilen sondajda, kilisenin bir önceki evresine ait oldu¤u anlafl›lan kuzey-güney yönünde uzanan duvar kal›nt›lar› ve bunlar›n aras›nda 7. yy’a ait bronz bir sikke ile çok say›da Erken Bizans Dönemi’ne tarihlenen keramik parças›, hayvan kemikleri, k›r›k bronz ve kemik i¤ne ile cam mozaik tesseralar› bulundu. Kilisenin ayakta kalan üst yap›s›n›n titreflimden etkilenip y›k›labilece¤i varsay›m› göz önünde bulundurularak, Hakemi Use Kaz›lar› - 2002 Hakemi Use’deki kaz›lar, Dicle Nehri üzerinde yap›m› planlanan Il›su Baraj Gölü etki alan› içinde kalan kültürel varl›klar›n tespiti ve kurtar›lmas›na yönelik çal›flmalar kapsam›nda, Diyarbak›r Müze Müdürlü¤ü baflkanl›¤›nda, Hacettepe Üniversitesi’ne mensup bilim heyeti taraf›ndan yürütülmektedir. Hakemi Use, Diyarbak›r flehir merkezinin yaklafl›k 70 km do¤usunda, Bismil ilçe merkezinin 12 km güneydo¤usunda, Dicle’nin sa¤ k›y›s›nda yer alan küçük bir höyük yerleflimidir. Bölgenin boyutlar› bak›m›ndan en büyük höyüklerinden biri olan Ziyaret Tepe’nin yaklafl›k 3 km bat›s›ndaki bu yerleflim, 120 m çap›nda ve ovadan yaklafl›k 4 m yüksekli¤e sahiptir. Höyükte kaz›lara 2001 y›l›nda bafllan›lm›fl ve 2002 y›l›nda da devam edilmifltir. Proje kapsam›ndaki di¤er yerli kaz›larda oldu¤u gibi mali kaynak sorunu çözümlenemedi¤i için 2003 y›l›nda kaz› çal›flmalar› gerçeklefltirilememifltir. ‹lk iki kaz› sezonu sonunda Hakemi Use’de sadece bölge arkeolojisi aç›s›ndan de¤il, ayn› zamanda Önasya arkeolojisi aç›s›ndan da önemli sonuçlara ulafl›lm›flt›r. Kaz› çal›flmalar› höyü¤ün Dicle’ye bakan kuzey k›sm›nda yürütülmüfl; burada, 10 x 10 m boyutlar›nda befl açma aç›larak yaklafl›k 500 m2’lik bir alanda çal›fl›lm›flt›r. Bu çal›flmalar sonunda yerleflimde ana topra¤a ulafl›lamamakla birlikte üç ana kültür kat› saptanm›flt›r. Bunlar: I. Kat: M.Ö. I. biny›l (Erken Demir Ça¤-Yeni Assur) II. Kat: M.Ö. II. biny›l (Orta ve Eski Assur) III. Kat: Geç Neolitik (Hassuna/Samarra) Söz konusu tabakalardan üstteki ilk iki kat hakk›nda mimari kal›nt› yok denilecek kadar azd›r. Höyü¤ün içinde bulundu¤u arazi bir flahs›n tapulu mal› oldu¤undan TÜRK ESK‹ÇA⁄ B‹L‹MLER‹ ENST‹TÜSÜ HABERLER 23 KAZI - ARAfiTIRMA uzun y›llardan beri tar›msal faaliyetler nedeniyle tahrip olmufltur. Kaz›lar›n yürütüldü¤ü alan ayn› zamanda 20. yy bafllar›nda mezarl›k olarak kullan›ld›¤›ndan tahribat›n boyutu daha da artm›flt›r. Geç Neolitik mimarisi k›smen takip edilebilir niteliktedir. Dönemin karakteristik yerleflme plan›na sahip olan Hakemi Use’de bu tabakaya ait iki yap› kat› saptanm›flt›r. Her iki yap› kat› benzer özellikler göstermektedir. Dikdörtgen planl› konutlar birkaç küçük odaya sahiptir. Gün ›fl›¤›na ç›kart›lan ocaklar›n pek ço¤u yap›lar›n d›fl›nda yer almaktad›r. Ocaklar›n içinden ve civar›ndan toplanan botanik kal›nt›lar›ndan, bunlar›n beslenme amaçl› kullan›ld›¤›n› göstermektedir. Geç Neolitik seramik yap› katlar›na göre belirgin farkl›l›k göstermektedir. Üstteki I. yap› kat›ndaki örnekler daha ince bir iflçilik göstermekte olup, kap yüzeylerini süsleyen boya bezekler daha itinal› yap›lm›flt›r. Bu yap› kat› serami¤i içinde bölgenin Kuzey Suriye-Kilikya ile iliflkisini gösteren seramik örnekler dikkat çekmektedir. Bunlar aras›nda Amuq, Tell elKerkh, Tell Aray, Tell Halula ve Kosak Shamali gibi yerleflimlerden bilinen çizi bezeli ve bask› bezekli kaplar ile Dark Faced Burnished Ware olarak bilinen örnekler yer almaktad›r. Bu yap› kat›nda ayn› zamanda Orta Mezopotamya ile iliflkiyi gösteren Samarra parçalar›na rastlanm›flt›r. Söz konusu parçalar aras›nda “Kuzey” tipi örneklerin yan› s›ra “Klasik” Samarra tipi parçalar da ele geçmifltir. Geç Neolitik II. yap› kat›nda ise seramik daha kaba görünümlüdür. Bezekler daha düzensizdir. Bu yap› kat› kaplar› aras›nda Proto Hassuna tiplerinin yan› s›ra Standart Hassuna tipleri de ele geçmifltir. Hem çizi hem de boyal› parçalardan oluflan bu seramikler son y›llarda Suriye’nin Türkiye s›n›r› yak›nlar›ndaki Tell Sabi Abyad’daki buluntulardan hareketle “Orange Fine Ware” olarak adland›r›lan örnekler ile yak›n benzerlik göstermektedir. Serami¤in yan› s›ra di¤er küçük buluntular da göz önüne al›nd›¤›nda Hakemi Use’nin II. yap› kat›n›n, Sabi Abyad’›n 8-6. yap› katlar›yla ça¤dafl görmek mümkündür. Orta Habur bölgesindeki Tell Boueid II yerleflimi de Hakemi Use ile ça¤dafl olmal›d›r (Early Transitional Period). Hakemi Use’nin içinde bulundu¤u bölge Akeramik Neolitik için önemli referanslara sahiptir (Hallan Çemi, Çayönü, Kortik gibi). Ancak, Güneydo¤u Anadolu Bölgesi’nin bu bölümünde Seramikli Neolitik hakk›nda bilgi yok denilecek kadar azd›r (Çayönü’nde k›s›tl› bilgiler vard›r). Bölgenin seramik öncesi ile seramikli Neolitik aras›ndaki geçifl kültürleri hakk›nda neredeyse hiçbir fley bilinmemektedir. Hakemi Use’de II. yap› kat›nda az say›da oldukça kaba çanak-çömlek parçalar›na rastlanm›flt›r. Bu parçalar›n daha alt katlara 24 TÜRK ESK‹ÇA⁄ B‹L‹MLER‹ ENST‹TÜSÜ HABERLER ait olmas› muhtemeldir. Bu kaba yap›m örnekler Önasya’da ilk üretilen çanak çömleklere yak›n benzerlik gösterirler (Coarse Ware). Hakemi Use’de henüz ana topra¤a inilmedi¤i dikkate al›nd›¤›nda yerleflimin alt katmanlar›nda seramik kullan›m›n›n bafllang›c› üzerine önemli bilgilere ulafl›laca¤› beklenebilir. Hakemi Use kaz›lar› ayn› zamanda Hassuna/Samarra serami¤inin yay›l›m› hakk›nda da önemli sonuçlar vermifltir. fiimdiye kadar Hassuna ve Samarra serami¤inin Anadolu içlerindeki varl›¤› flüpheyle karfl›lanmaktayd›. Buluntular daha çok günümüz Türkiye-Suriye modern s›n›r› boyunca ele geçmekteydi. Oysa Hakemi Use buluntular›yla daha da iç k›s›mlarda, Toroslar’›n güneyine kadar bu seramiklerin ulaflt›¤› ispatlanm›flt›r. Bugünkü buluntular›n ›fl›¤› alt›nda Hakemi Use’nin Hassuna/Samarra serami¤inin Önasya’daki en kuzey s›n›r›n› oluflturdu¤unu söyleyebiliriz. Hakemi Use yine ayn› zamanda fianl›urfa’dan Hakkariye kadar uzanan co¤rafyada kaz›s› yap›lm›fl ilk ve tek Seramikli Neolitik yerleflme olma özelli¤ine sahiptir. Gelecekteki kaz›lardan elde edilecek sonuçlar ile sadece bölge için de¤il, ayn› zamanda Önasya prehistoryas› için önemli verilere ulafl›laca¤› kuflkusuzdur. Halil Tekin Harmanören (Göndürle Höyük) Mezarl›k Kaz›s› - 2004 2004 Harmanören Mezarl›k kaz›s›na ‹.Ü. Rektörlü¤ü, Bilimsel Araflt›rma Projeleri Yürütücü Sekreterli¤i’ nin maddi deste¤iyle devam edilmifltir. Ayr›ca, s›n›rl› olarak da Akdeniz Medeniyetleri Enstitüsü, Vehbi Koç Vakf› ile Türk Tarih Kurumu yöneticilerinden destek al›nm›flt›r. Kaz›m›za yard›mc› olan bu kurum yöneticilerine candan teflekkür ederim. Alan yöneticili¤ini Arkeolog Nesrin Özsait’in yapt›¤› kaz›ya Selçuk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Eskiça¤ Tarihi Anabilim Dal›’ndan Yrd. Doç. Dr. Özdemir Koçak, ‹.Ü. Edebiyat Fakültesi Eskiça¤ Tarihi Anabilim Dal›’ndan Arafl Gör. Dr. Erkan Konyar, Cumhuriyet Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Eskiça¤ Tarihi Anabilim Dal›’ndan Ö¤retim Görevlisi Dr. Adem Ifl›k, Arkeolog Mustafa Bilgin, Mühendis Pelin Ercan, ‹.Ü. Edebiyat Fakültesi Eskiça¤ Tarihi Yüksek Lisans ö¤rencilerimizden Özden Özdemir, Baflak Güvel, ile Tarih Bölümü mezunlar›m›zdan Harun Oy, ‹smail Baytak, Salih Kaymakç›, Beyil Öner ile, Arkeoloji, Klasik Filoloji ve Tafl›nabilir Kültür Varl›klar›n› Koruma ve Onar›m bölümlerinden 14 lisans ö¤rencisi kat›lm›flt›r. Özveriyle çal›flan ekip üyelerimize candan teflekkür ederim. 18.08.-27.09.2004 tarihleri aras›nda sürdürülen kaz›da tek açmada çal›fl›ld›. 3 x 5 m boyutlar›nda bafllanan V açmas› aç›lan ceple bat›ya do¤ru 2 m geniflledi. KAZI - ARAfiTIRMA A盤a ç›kar›lan on üç küp mezar›n a¤›z aç›kl›klar› do¤uya bakmakta olup, do¤u bat› yönünde yerlefltirilmifltir. Sonuçlar› özet olarak verece¤iz: (HÖMO4V2-1, HÖM04V11-2), gerekli temizlik ve bak›m› yap›ld›ktan sonra Isparta Müze Müdürlü¤ü’ne teslim edilmifltir. Mezar V1 ve V2 define aramak gayesiyle tahrip edilmifl, Mezar V2’nin tutamakl›, orta boy bir küp oldu¤u anlafl›lmakta, yönü ve örtü flekli hakk›nda bilgi edinilememekte. Mezar V2 a¤›z parças›n›n yan›nda minik yar›m çömlekçik (HÖM04V2-1) ele geçmifltir. Mezar V1 a¤›z aç›kl›¤›n›n düz büyük bir kapak tafl› ile örtüldü¤ü anlafl›lmaktad›r. Tahrip edilmifltir. Mezar V3, Mezar V6, Mezar V7, Mezar V8, Mezar V9, Mezar V10 ve Mezar V12 buluntu vermedi. Mezar V4 A¤›z aç›kl›¤›, dar a¤›zl› yuvarlak gövdeli bir çömlekle örtülmüfltür. V4 dar a¤›zl›, yuvarlak gövdeli, simetrik dört dikey kulplu, düz dipli küçük bir küptür. V4 mezar›nda kemiklerden bir çocu¤a ait oldu¤u görülen iskelet kal›nt›s› ve flevron bezemeli bir testicik (HÖM04V4-1) ele geçti. Mezar V5 El de¤memifl, dört dikey kulplu, dibe do¤ru daralan genifl gövdeli, dar dipli büyük bir küptür. Burada orta boy çan fleklinde bir küpün k›r›larak boyun çevresinde destek olarak kullan›ld›¤› görüldü. Üstten k›r›larak iki defa kullan›ld›¤› anlafl›lmakta. Bu mezarda iki bireye ait iskelet kal›nt›s› ile iki gaga a¤›zl› testi ( HÖM04V5-1 ile HÖM04V5-2) ele geçti. Mezar V11 a¤›z aç›kl›¤› çok iri düz kal›n bir tarla tafl›yla kapat›lm›fl. Kapak tafl›n›n önü keramik k›r›klar›, toprak ve iri toplama tarla tafllar›yla desteklenmifl. D›fla çekik a¤›zl›, k›sa dik boyunlu dikey dört tutamak kulplu, dibe do¤ru daralan gövdeli, düz dipli büyük bir küp. Kemik durumundan birkaç kez gömü yap›ld›¤› anlafl›lmakta. Küp içinde dört bireye ait kemikler görülmekte. Küp içinde bulunan bir çömlekçik (HÖM04V11-2) ilk gömülerden birine, küp d›fl›nda küpün kuzeyinde bulunan a¤z› zaman›nda k›r›lm›fl bir testi (HÖM04V11-1) son gömüye ait olmal›. Mezar V13 Mezar V10’nun alt seviyesinde, mezar V11’in kuzey yan›nda bulunmufltur. V11’de son gömü yap›l›rken HÖM04V13 mezar küpünün üst yar›s› tamamen tahrip edilmifl, buraya yerlefltirilen toplama tafllar aras›na arma¤an olarak gaga a¤›zl› bir testi (HÖM04V11-1) yerlefltirilmifltir. Mehmet Özsait Kaz›da ele geçen iskelet kal›nt›lar› Paleoantropolog Dr. Songül Alparslan Roodenberg taraf›ndan incelenmektedir. 2004 y›l› çal›flmalar›m›zda ele geçen buluntular, ‹TÇ2 ve ‹TÇ3 dönemlerine aittir. Bu y›l da restorasyon çal›flmalar›na devam edilmifltir. Daha önceki y›llarda çok parçal› olarak kald›r›lan küplerden HÖM93A7, HÖM93B3, HÖM97M1-A, HÖM97M3, HÖM99P7 ve HÖM00R6’n›n gerekli temizleme ve restorasyonu yap›larak aya¤a kald›r›lm›flt›r. Yine, bu y›l ç›kar›lan gaga a¤›zl› dört testi (HÖM04V4-1, HÖM04V5-1, HÖM04V5-2, HÖM04V11-1) ile iki çömlekçik Samsun–‹kiztepe Kaz›lar› - 2004 ‹.Ü. ile Kültür ve Turizm Bakanl›¤› ad›na Türk Tarih ve Türkiye Turing ve Otomobil Kurumlar›n›n mali katk›lar› ile 17 Temmuz - 31 A¤ustos 2004 tarihleri aras›nda 46 gün süreyle gerçeklefltirilen Samsun ‹kiztepe kaz›lar›n›n 2004 dönemi çal›flmalar›na kaz› heyeti üyesi olarak Arfl. Gör. Asl›han Yurtsever, yüksek lisans ö¤rencisi Junko Yamamoto ile ‹stanbul Üniversitesi stajyer lisans ö¤rencileri Meral Baflaran, Kezban Polat, Züleyha Do¤an, Osman Ocak, Sezer Seçer, Ergün Ça¤›ran, Samim Elibolo¤lu, Togay Do¤an, Evren Ço¤al, Direnç fientürk, Merve Kocaaslan kat›ld›. Bakanl›k uzman› olarak Samsun Kültür ve Tabiat Varl›klar›n› Koruma Kurulu Müdürlü¤ü araflt›rmac›lar›ndan ‹pek Karaman kaz›da görev ald›. Bu dönem arazi çal›flmalar› 1974 y›l›nda ilk defa kaz›lmaya bafllanan ve 2000, 2001, 2002 ve 2003 dönemlerinde tekrar kaz›lmas›na devam edilen Tepe I’de gelifltirildi. Tepe’nin kuzey yamac›nda yer alan “M” açmas›n›n C 15-18/IV 8 ile C 15-18/IV 9 plankarelerini kapsayan 200 m2’lik alan›nda kaz›lar gerçeklefltirildi. 1975-1986 dönemlerinde ortaya ç›kart›lm›fl bulunan mezarl›¤›n devam›n› aramak için höyü¤ün formasyonuna paralel olarak söz konusu plankarelerde ortalama 4 m kadar derinleflildi. Bu derinleflme sonucunda farkl› plankarelerde ve ayr› seviyelerde 7 mimari tabaka saptand›. Bu mimari tabakalar›n üzerinde yer alan mezarl›k dolgusu içinde ise sadece Sk.686 numaras› verilen bir bebek mezar› bulundu. Böylece ‹lk Tunç ça¤› III mezarl›¤›n›n bat› kesimdeki s›n›r› belirlenmifl oldu. Mezarl›k dolgusu alt›nda ortaya ç›kan ve birbiri üzerinde yer alan tabakalar›n herbirinde f›r›n ve iflliklerin ile birlikte çok say›da dokuma tezgah› a¤›rl›¤› ile taraklar›, a¤›rflak gibi aletlerin bulunmas›ndan yerleflmenin bu kesiminin ‹lk Tunç Ça¤› II döneminde imalat merkezi olarak kullan›lm›fl bulundu¤u düflünüldü. Dönem çal›flmalara son verildikten sonra kaz› alan› koruma alt›na al›nd› ve 42 adeti müzelik ile 518 adeti etüdlük olmak üzere toplam 560 aded pt, kemik, kavk›, tunç, tafl ve çakmaktafl›ndan yap›lm›fl eser Samsun Arkeoloji Müzesi Müdürlü¤ü’ne 31.08.2004 tarihinde teslim edildi. Önder Bilgi TÜRK ESK‹ÇA⁄ B‹L‹MLER‹ ENST‹TÜSÜ HABERLER 25 KAZI - ARAfiTIRMA Ka¤›zman Çall›’da Tarihöncesi Döneme Ait Kayaüstü Resimleri Bulundu! Ka¤›zman ilçesinin yaklafl›k 8-9 km kuzeyinde yer alan andezit kayal›klar üzerinde yeni keflfetmifl oldu¤umuz Çall› Kayaüstü Resimleri, Anadolu ve komflu bölgelerin kayaüstü resim sanat›na çok büyük bir katk› sa¤lamaktad›r. Büyük Pano Resimleri: Büyük Pano olarak adland›rd›¤›m›z kaya yüzeyindeki resimler, yaklafl›k olarak 50 cm x 240 cm’lik bir alana yap›lm›flt›r. Bu alanda 20 hayvan resmi bulunmaktaysa da, bunun çevresine 6 adet hayvan resmi daha çizilmifltir. Böylece 130 cm x 320 cm’lik bir alana toplam 26 adet çeflitli hayvan resimleri çizilmifltir. Hayvan resimlerinin hemen hepsi çizgi tekni¤i ile yap›lm›flt›r. Kayal›¤›n cam gibi düzgün yüzüne yap›lan resimler, yerden ortalama 3.5-4 m yüksekli¤indedir. Büyük Pano’da çizilen resimlerin iki grupta topland›klar› görülmektedir; sa¤ taraftakiler iki geyik, bir ceylan, üç da¤ koyunu ve bir da¤ keçisinden oluflmaktad›r. Hayvan resimlerinin büyük bir k›sm› yandan, yani sol taraflar›ndan gösterilmifltir, bafl›n› arkaya çeviren ceylan ve geyik ise perspektif bir yöntem ile betimlenmifltir. Av hayvanlar›n›n hemen hepsi sa¤dan sola do¤ru yürür veya koflar durumda bir hareketlilik içinde gösterilmifltir. Bu gurubun solunda küçük bir köpekten sonra, yine sol tarafta tuza¤a do¤ru sürülen bir baflka hayvan gurubu dört da¤ keçisi, iki da¤ koyunu ve bir hörgüçlü deveden oluflmaktad›r. Sol tarafta av hayvanlar›n›n önünde dikey olarak gösterilen üç çizginin aras›, baklava dilimi biçiminde çapraz çizgilerle taranm›flt›r. Bunun a¤açlardan yap›lm›fl bir tuzak oldu¤u anlafl›lmaktad›r. Yani burada anlat›lmak istenen konu, köpe¤in de yard›m› ile soldan sa¤ tarafa do¤ru düzenlenen sürek av›nda, hayvanlar›n tuza¤a düflürülerek avlanmas›d›r. Büyük Pano’da herhangi bir insan figürünün çizilmemifl olmas› ilginçtir. Hayvan resimlerinin büyüklükleri ortalama 4-15 cm uzunlu¤unda ve 6-19 cm aras›nda de¤iflmektedir. Hayvan gövdeleri oldukça orant›l› bir biçimde çizilmifl ve vücut ayr›nt›lar› özenli bir flekilde belirtilmifltir. Perspektif olarak gösterilen ceylan ile erkek geyik figürü o kadar gerçekçi ve baflar›l› bir flekilde betimlenmifltir ki, sanatç›n›n yetene¤i karfl›s›nda flafl›rmamak olanaks›zd›r. Ayn› durum di¤er hayvanlar için de geçerlidir; ceylan›n gövdesindeki benekler ile da¤ keçilerinin gövdelerindeki kaburgalar›, sakallar› ve özellikle boynuzlar› çok ayr›nt›l› ve özenli bir biçimde belirtilmifltir. Büyük Pano’da ilginç olan bir baflka özellik, büyüklük, biçim ve ayr›nt› yönünden hiçbir hayvan›n di¤erinin benzeri olarak yap›lmad›¤› gözlemlenmifltir. Türü anlafl›lamayan bir baflka av hayvan›, tuzak sahnesinin alt›na betimlenmifltir. Çok büyük bir olas›l›kla bunun büyük bafl bir hayvan› yans›tt›¤› san›lmaktad›r. Bir baflka ilginç resim, çift hörgüçlü olarak gösterilen hayvand›r; çok büyük bir olas›l›kla bu hayvan›n da deve oldu¤u san›lmaktad›r. Küçük Pano Resimleri: Büyük Pano’nun yaklafl›k 13-14 m bat›s›nda bulunan Küçük Pano üzerindeki resimlerin say›s› daha azd›r. Toplam olarak 17 adet hayvan resminin hemen hepsi t›pk› Büyük Pano’daki resimler gibi çizgi tekni¤i ile yap›lm›flt›r. Yerden ortalama 170-210 cm yüksekli¤inde düz bir kaya yüzeyine yap›lan hayvan resimlerinin hemen hepsi yandan, yani sol taraftan gösterilmifltir. 60 x 80 cm’lik bir alana yap›lan 14 hayvan resminin çevresine 3 adet daha hayvan resmi çizilmifltir. Buradaki hayvan resimleri de ortalama 8-14 cm uzunlu¤unda ve 6-18 cm yüksekli¤indedir. Büyük Pano’daki resimler gibi, buradaki resimler de bir hareketlilik içinde betimlenmifltir. Burada da anlat›lmak istenen konu, sa¤ taraftan sol tarafa do¤ru hayvanlar›n köpek yard›m› ile sürülerek, önlerinin bir tuzak ile kesilerek Ka¤›zman-Çall› Kayaüstü Resimleri, Büyük Pano 26 TÜRK ESK‹ÇA⁄ B‹L‹MLER‹ ENST‹TÜSÜ HABERLER KAZI - ARAfiTIRMA Ka¤›zman-Çall› Kayaüstü Resimleri, Küçük Pano avlan›lmas›d›r. Ancak t›pk› Büyük Pano’daki resimlerde oldu¤u gibi, buraya da herhangi bir insan resmi çizilmemifltir. Resimler yedi adet erkek ve difli da¤ keçisi, bir erkek ceylan, bir o¤lak, bir da¤ koyunu, bir köpek, bir tilki ve iki kufltan oluflmaktad›r. Sa¤ üst k›s›mda gösterilen köpek, taz›ya benzemektedir. Oldukça iri olarak betimlenen köpek, bölgenin yerel türünü yans›tmaktad›r. Köpe¤in pençelerindeki t›rnaklar, büyük bir özenle belirtilmifltir. Küçük Pano’daki ilginç tuzak sahnesi ve av hayvanlar›n›n resimleri, t›pk› Büyük Pano’daki tuzak sahnesi ve av hayvanlar› gibi, yaklafl›k olarak günümüzden 10.000 y›l önce, yani Neolitik Ça¤’dan itibaren çizilmeye bafllanm›flt›r. Oktay Belli Trakya’da Bir Tunç Ça¤› Yerleflimi: Kanl›geçit 1993 y›l›ndan bu yana ‹.Ü. Prehistorya Anabilim Dal› ad›na Prof. Dr. Mehmet Özdo¤an ile Alman Arkeoloji Enstitüsü ad›na Prof. Dr. Herman Parzinger baflkanl›¤›nda yap›lan K›rklareli Höyü¤ü kaz›lar›, Son Neolitik-Orta Kalkolitik Ça¤’a tarihlenen Afla¤› P›nar mevkinde bafllam›fl, 1994 y›l›nda yerleflimin ‹lk Tunç Ça¤’da 300 m kadar bat›ya Kanl›geçit mevkiine kayd›¤›n›n görülmesi üzerine, kaz› alan› bu bölgeyi de kapsayacak biçimde geniflletilmifltir. Kanl›geçit mevkiindeki çal›flmalara 1998 y›l›ndan itibaren ara verilmifl, ancak burada geçen y›l bir restorasyon ve “Aç›khava Müze Porjesi”nin gündeme gelmesiyle birlikte kaz›lara yeniden bafllanm›flt›r. Bu nedenle geçti¤imiz sezon Kanl›geçit’te sürdürülen kaz› çal›flmalar› s›ras›nda a¤›rl›kl› olarak, önümüzdeki y›l bafllanmas› düflünülen restorasyon ve Aç›khava Müze Projesi’ne yönelik sorunlar üzerinde durulmufltur. Kanl›geçit mevkiindeki ‹lk Tunç Ça¤ yerleflimi kültürel aç›dan iki farkl› evreye ayr›labilir. ‹lk evre M.Ö. 3000’li y›llar›n bafl›na tarihlenmekte ve daha çok Balkan etkileri göstermektedir. Ezero kültürünün özelliklerini yans›tan bu evrede, Balkan ‹lk Tunç Ça¤ için tipik olan, ahflap evlerden oluflan küçük bir yerleflim ve yine bu kültüre özgü siyah yap›m kaba çanak çömlek bulunmaktad›r (Özdo¤an, M. – H. Parzinger – N. Karul, “K›rklareli Kaz›lar› Afla¤› P›nar ve Kanl›geçit Höyükleri”, Arkeoloji ve Sanat 77, Arkeoloji ve Sanat Yay›nlar›, ‹stanbul, 1997: 2-11). Kanl›geçit mevkiindeki Balkan etkili bu yaflam biçimi ‹lk Tunç Ça¤ ortalar›ndan itibaren Anadolu etkileri göstermeye bafllam›flt›r. Bir süre sonra gerek mimari gerekse çanak TÜRK ESK‹ÇA⁄ B‹L‹MLER‹ ENST‹TÜSÜ HABERLER 27 KAZI - ARAfiTIRMA çömle¤i ile, Anadolu’daki örneklerinden daha küçük ancak, onlar›n tipik bir örne¤i olan bir yerleflim ortaya ç›km›flt›r (Özdo¤an, M., “Anadolu’dan Avrupa’ya Aç›lan Kap›: Trakya” Arkeoloji ve Sanat 90, Arkeoloji ve Sanat Yay›nlar›, ‹stanbul, 1999: 2-28). ‹lk evreden daha genifl ve daha tan›ml› bir flekilde aç›lan ikinci evre (M.Ö. 2600-2100) surla çevrili bir “iç kale” ile, bu alan›n etraf›nda bulunan ve olas›l›kla seyrek yap›lardan kurulu bir afla¤› flehirden oluflur. ‹TÇ III dönemine tarihlenen ve iç kaleyi saran sur duvar›, höyü¤ün kuzey k›sm› boyunca 40 m uzunlu¤unda aç›lm›fl ve duvar›n yaklafl›k olarak 50 m çap›nda bir alan› çevreledi¤i anlafl›lm›flt›r. ‹ri ve yass› tafllardan temelleri bulunan duvar›n üst k›sm›, olas›l›kla ahflap ile yükseltilmifl, savunma ve dayan›kl›l›¤› art›rmak için ise, küçük tafllardan yap›lm›fl bir glasiden (tafl kaplama) faydalan›lm›flt›r. yataklar› nedeniyle, Anadolu kentlilerinin dikkatini çekmifl ve bir süre sonra Anadolu etkisine girmifltir. Eylem Özdo¤an Karadeniz Bölgesi Yüzey Araflt›rmalar› - 2004 Bu y›l, 12-27 Temmuz 2004 tarihleri aras›nda Samsun’un Lâdik ve Havza ilçeleri ile Amasya’n›n Merkez ‹lçe, Göynücek, Suluova, Merzifon ve Gümüflhac›köy ilçelerinde yüzey araflt›rmalar› yapt›k. Baflkanl›¤›m›z alt›nda sürdürülen yüzey araflt›rmalar›na Arkeolog Nesrin Özsait, ö¤rencilerimizden Harun Oy, ‹smail Baytak, Salih Kaymakç› ve Bakanl›k temsilcisi olarak, Arkeolog Nihan Çiftçi kat›lm›flt›r. ‹TÇ III döneminin sonlar›na do¤ru yerleflmenin ifllevini kaybetti¤i, sur duvar›na ait glasiyi kuzeydo¤u k›s›mda keserek tahrip eden an›tsal bir yap› kal›nt›s›ndan anlafl›lmaktad›r. 6 x 7 m boyutlar›nda olan dörtgen planl› bu yap› kal›nt›s› yer yer 5-6 tafl s›ras› yüksekli¤ine kadar koruna gelmifltir. Henüz ifllevi anlafl›lamam›fl olan yap› kal›nt›s›n›n inflas›nda da farkl› bir teknik uygulanm›flt›r. Oldukça büyük tafllar kullan›larak yap›lan duvarlar›n içi ham toprakla doldurulduktan sonra, topra¤›n üst k›sm› duvar köflelerinden bafllayarak üst üste bindirilen, orta boy/küçük tafllarla yayvan bir kubbe biçiminde örülmüfltür. Samsun ‹li Yüzey Araflt›rmalar›: Samsun ‹li Ladik ve Havza ‹lçelerinde daha önceki y›llarda yapt›¤›m›z çal›flmalarda önceden bilinen Salur Höyük (Yüktepe), Mazlumo¤lu Köyü’nde Yurtyeri (Köyiçi Tepesi) ile bizim önceki y›llarda tespit etti¤imiz Çak›r Höyük, A¤c›tepe, Sar›gazel Höyük, Ac›kl›eflme gibi 18 yerleflme, Akda¤ ve Cüceköy Tümülüsü ile Havza ‹lçesi’nde Kömürlük Höyük, Yel Tepesi, Sivri Tepe gibi yerleflme yerlerinin son durumlar› incelenmifl, yap›lan çal›flmalarda söz konusu alanlar›n GPS ve foto¤raflar› al›nm›flt›r. Ladik’te Mazlumo¤lu Köyü s›n›rlar› içinde kalan ve bugün ada durumunda olan Köyiçi Tepesi’ne (=Yurtyeri Tepesi) de geçilememifltir. Son ya¤›fllarla, özellikle de regülatörün kodunun yükseltilmesi sebebiyle Ladik Gölü çana¤›ndaki su seviyesi çok yükselmifltir. Bu durumda, M.Ö. III. biny›ldan itibaren yerleflmeye sahne olan ve özellikle de M.Ö. I. biny›l›n›n ilk yar›s›nda son derece önemli bir konuma geldi¤i yüzey buluntular›ndan anlafl›lan Köyiçi Tepesi’nin, bu son durumda önemli ölçüde tahrip oldu¤u görülmüfltür. Amasyal› co¤rafyac› Strabon eserinde (XII III 38), Stiphane Gölü k›y›s›nda Kizari Kalesi ve yan›nda harabe haline gelmifl, kralî bir saray›n kal›nt›lar›n›n varl›¤›n› kaydetmifltir. Buras›n›n, yüzey buluntular›n›n ›fl›¤› alt›nda, Strabon’un anlatt›¤› yer oldu¤u düflüncesindeyiz. Bu yerleflme, yaln›zca Lâdik’in tarihi yönünden de¤il, ayn› zamanda bölgenin Demir Ça¤›’na önemli ›fl›k tutacak buluntular vermektedir.Bu bak›mdan burada bir kurtarma kaz›s›n›n yap›lmas› çok isabetli olur görüflündeyim. Bilindi¤i gibi ‹lk Tunç Ça¤›’nda Anadolu’da kent devletleri geliflirken, Balkanlarda daha çok k›rsal bir yaflam biçimini sürdüren topluluklar bulunmaktayd›. Farkl› yaflam biçimlerini yans›tan bu iki bölge aras›nda yer alan Trakya’daki Kanl›geçit yerleflmesinin geliflim süreci, bölgeler aras› etkileflime de ayna tutar. Buna göre, Balkan özellikleri gösteren yerleflme zaman içinde, olas›l›kla bölgede bulunan zengin maden Amasya ‹li Yüzey Araflt›rmalar›: Amasya ‹li, Merkez ‹lçe, Göynücek, Merzifon, Gümüflhac›köy ilçelerini kapsayan yüzey araflt›rmas›nda daha önceki y›llarda bölgede tespit etti¤imiz Ali¤ap›nar›, Üçtafl Höyük, Bel Höyük, Selçuk, Höyük, Toklu Tepe, Do¤antepe-Ball›kaya gibi yerleflme yerlerinin GPS verileri ve foto¤raflar› al›nm›flt›r. Amasya’y› her yönüyle araflt›rabilmek amac›yla, Türk Eskiça¤ Sur duvar› ile çevrelenen bu alan›n içerisinde megaron planl› yap›lardan oluflan ve en az iki yenileme kat› bulunan bir yerleflim bulunmaktad›r. Bunlar; sur duvar›, yerleflim plan› ve yap› özellikleri bak›m›ndan, Troya II ile yak›ndan benzeflmektedir. Sur duvar›n›n kuzeydo¤u k›sm›na koflut olarak, 1-1.5 m aral›klarla kuzeydo¤u-güneybat› do¤rultulu, 14 x 6 m boyutlar›nda, tafl temel üzeri kerpiç kullan›larak yükseltilmifl yap›lar bulunmaktad›r. Yap›lar daha çok alan›n kuzeydo¤u k›s›mda yo¤unlaflm›fl, güneybat›s› ise avlu olarak kullan›lm›flt›r. Avlu niteli¤indeki bu alanda bulunan iki adak çukuru, buran›n daha çok tören alan› olarak düzenlendi¤ini düflündürür. Megaron planl› yap›lar›n son evresinde olas›l›kla sur ifllevsiz bir hale gelmifl, yerleflme küçülmüfl ve surun yerine megoronlar› çevreleyen bir temenos duvar› infla edilmifltir. 28 TÜRK ESK‹ÇA⁄ B‹L‹MLER‹ ENST‹TÜSÜ HABERLER KAZI - ARAfiTIRMA Bilimleri Enstitüsü ile Frans›z Georges Dumezil Anadolu Araflt›rmalar› Enstitüsü ortak bir çal›flma içine girdi. Bu kapsamda bu y›l bir ön araflt›rma yapt›k. Amasya Valisi Say›n Hüseyin Poroy’un da destekledi¤i projeye, Kültür ve Turizm Bakanl›¤› Kültür Varl›klar› ve Müzeler Genel Müdürlü¤ü’nün izni sa¤lanabilirse, 2005 y›l›ndan itibaren bafllanacakt›r. Göynücek ‹lçesi Araflt›rmalar›: Göynücek ‹lçesi araflt›rmalar› son derece verimli geçti. Biz 1989 y›l› araflt›rmalar›m›zda Göynücek ‹lçesi’nde Çekerek Çay›’n›n do¤usunda çal›flm›flt›k. Bu y›l, daha önceki y›llarda yeterince araflt›ramad›¤›m›z Karayakup, Çamurlu, Gökçeli, fieyho¤lu gibi köyleri ve çevrelerini sistematik olarak araflt›rd›k. Sonuçta, Göynücek’in çok yak›n çevresi ile mahallelerinde Ç›ç›r P›nar› Mevkii, Ard›çl›k Tepe, Laf Tepesi, Kekikli Tepe, Hac›tepe, Saz Mevkii, Saz Deresi, Gökçeli Köyü’nde Gökçeli Kalesi’nin yak›n çevresinde Güroluk Yerleflmeleri, Yar›kkaya Mevkii, Karayakup Köyü’nde Tilkiini yerleflmelerini tespit ettik. fieyho¤lu Köyü’nde de, Roma Ça¤›’na ait iki kaya mezar›n› bularak inceledik. Burada yaln›zca, Gökçeli Kalesi ve Amasya Merkez ‹lçedeki baz› tespitlerimizi özet olarak verece¤iz. Gökçeli Kalesi: Bir Roma Garnizonu olarak tan›mlanan Gökçeli Kalesi ve k›smen de yak›n çevresini inceledik. Kale çevresinde az say›da Roma Ça¤› keramikleri yan› s›ra, yo¤un olarak, M.Ö. 7. yy’a ait Demir Ça¤› kerami¤i gördük. Bu durumda kalenin, esas olarak, Demir Ça¤›’nda yap›ld›¤›n› düflünüyoruz. Gökçeli Köyü’nün Güroluk Mevkii’nde Patlakk›z› ve Göktepe olarak adland›r›lan yerlerde ‹lk Tunç Ça¤› (‹TÇ) II+Demir Ça¤+Roma Ça¤› yerleflmeleri ve bir nekropol; Yar›kkaya Mevkii’ nin Kayaönü olarak bilinen kesiminde ise, Roma ve Geç Antik Ça¤ yerleflmeleri tespit ettik. Amasya’n›n do¤usunda yer alan Ayd›nca ve Sarayözü araflt›r›lm›flt›r. Sarayözü’nde, Sarayözü Höyük ile Dikmen Tepe-Malkayas›’nda iki Tunç Ça¤› yerleflmesi tespit edilmifltir. Amasya Merkez ‹lçe’nin Yolyan› Köyü’nde tespit etti¤imiz Perçemlikaya yerleflmesi (‹TÇ+Demir Ça¤+Roma Ça¤›) ve yerleflmenin kuzeyindeki monoblok kaya üzerinde üç adet sarn›ç bulunmufltur. Yine, Amasya Merkez’de yer alan Gökhöyük Teknik Ziraat Okulu ve Devlet Üretme Çiftli¤i arazisini 1986 y›l›nda araflt›rm›fl ve buraya ad›n› veren Gökhöyük’ün 150 m kadar gerisinde Som Tepe-Gökhöyük ve çiftlik arazisinin orta kesiminde de Büyükyu¤-Yass› Höyü¤ü tespit etmifltik. O y›lki araflt›rmam›zda, do¤al olarak gördü¤ümüz Gökhöyük’ün, bu y›lki araflt›rmalar›m›zda, son y›llardaki tahribatla, orta kesiminde, bir tümülüsün krepisini and›ran bir tafl s›ras›n›n ortaya ç›kt›¤›n› gözledik. Çok yak›n›ndan inceleyemedik. ‹ster bir tümülüse ait olsun, isterse de do¤al olsun yöreye ismini veren bu güzel an›t›n tahribinin önlenmesi amac›yla koruma alt›na al›nmas› gerekti¤i düflüncesindeyiz. Burada, bir Kalkolitik ve ‹TÇ yerleflmesi olan Som Tepe-Gökhöyük, Lâdik Çimento Fabrikas›’na malzeme al›nmas› nedeniyle önemli ölçüde tahrip edilmifltir. Yukar›da sözünü etti¤imiz ve Gökhöyük Devlet Üretme Çiftli¤i’nin 14 Parselinde yer alan Yass› Höyük’te (Büyükyu¤-Bozhöyük) yapt›¤›m›z araflt›rmada ‹TÇ+M.Ö. II. biny›l›+Roma Ça¤› yerleflmelerine ait keramikler gördük. Bu y›lki araflt›rmalar›m›z›n a¤›rl›k noktas›n› Göynücek ‹lçesi oluflturmufltur. Burada, Gökçeli Kalesi’nin çevresinde yapt›¤›m›z araflt›rmalar ilginç sonuçlar vermifltir. Ayr›ca, kale de son derece güzel bir konuma sahiptir. Ormanl›k bir arazinin ortas›nda olan kalenin floras› ve faunas›yla birlikte koruma alt›na al›nmas›, eteklerinde yap›lacak sondajlarla da tarihinin kesin olarak ayd›nlat›lmas› çok yerinde olur. Sulama suyu kaynaklar›n›n yeterli oldu¤u bu kesimde, içme suyunun da yeterli oldu¤u görülmüfltür. E¤er Amasya projemiz gerçekleflirse, bu güzelli¤in, yak›n çevresi, tarihi ve ekolojik dokusuyla, floras› ve faunas›yla birlikte kesin olarak, bir “Tarihî Milli Park” statüsü içinde korunma alt›na al›nmas› yönünde çal›fl›lacakt›r. Bölge, Ahududu’ya kadar her çeflit meyvenin ve bitkinin yaflama ve geliflme ortam› buldu¤u bir iklime de sahiptir. Bu flekilde turizme de aç›lacak olan Gökçeli, hizmet bekleyen Gökçelilerin de umutlar›n› yeflertecektir. Mehmet Özsait Mersin–Olba Yüzey Araflt›rmas› - 2004 Mersin-Silifke, Olba yüzey araflt›rmalar›, Kültür ve Turizm Bakanl›¤› izni ile Mersin Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Arkeoloji Bölümü’nden Yard. Doç. Dr. Emel Erten baflkanl›¤›nda, Okt. Murat Özy›ld›r›m ve befl ö¤rencinin kat›l›m›yla yap›ld›. Araflt›rmada Bakanl›k Temsilcisi olarak Arkeolog Yeflim Ozan görev ald›. 2004 çal›flmalar›, afla¤›da bafll›klar alt›nda gerçeklefltirildi: 1) Do¤u Vadisi an›tsal mezar kompleksinin mimari belgeleme çal›flmalar›nda, ayn› alanda tonozlu bir mezar an›t› da saptand›. Çevresinde de çok say›da lahit, nifl ve bir de sarn›ç bulunmaktad›r. Tonozlu mezar an›t›, Olba’da flimdiye dek bilinen mezar tiplerine yenisini eklemesi bak›m›ndan önem tafl›r. 2) Olba nekropolis alanlar›, fieytanderesi vadisinde devam eder. Vadinin do¤u yamac›nda, 2004 çal›flmalar›nda kaya mezar› kompleksine rastland›. Kaya biçimlendirilerek oluflturulan giriflten ulafl›lan, TÜRK ESK‹ÇA⁄ B‹L‹MLER‹ ENST‹TÜSÜ HABERLER 29 KAZI - ARAfiTIRMA merkezi avlu çevresine yerlefltirilen mezar odas› ve lahitler kompleksin elemanlar›d›r. Burada saptanan arkeolojik veriler, alan›n biçimlendirme ve yap›m›n›n tamamlanmad›¤›n› göstermektedir. 3) Do¤u Tepesi nekropolisi, ço¤unlukla lahitlerden oluflur. Burada, chomasorium, sabit kaya lahitleri ve ba¤›ms›z olarak ifllenen lahit tipleri görülmektedir. Ayn› mezarl›k alan›nda, Do¤u vadisi girifline yak›n tarafta iki adet arcosorium bulunmaktad›r. 4) Güney nekropolisi olarak bilinen alanda da ayn› lahit tipleri izlenir. Burada yer yer kaya mezarlar› ve nifller vard›r. Olba’n›n bilinen kaya an›tlar›ndan biri olan ve iki askerin yer ald›¤› kabartma da güney nekropolisindedir. Ancak, an›t tahrip edilmifl, kabartmal› k›sm› k›r›larak, yere at›lm›fl durumdad›r. Kabartman›n kurtar›lmas› için Silifke Müze Müdürlü¤ü ile ortak çal›flmalar›m›z sürmektedir. 5) Akropolisin tepe noktas›nda, podium üzerinden yükselen prostylos planl›, Korinth düzenindeki an›tsal Roma yap›s› (tap›nak) ile çevresindeki mimari çizim ve belgeleme çal›flmalar› da sürdürüldü. Emel Erten-Murat Özy›ld›r›m Tilmen Höyük Kaz›lar› - 2004 Tilmen Höyük’de (Gaziantep) 1959-1972 y›llar›nda Prof. Dr. U. Bahad›r Alk›m baflkanl›¤›nda gerçeklefltirilen ilk dönem kaz›lar›ndan sonra, 2002 y›l›nda Prof. Dr. Refik Duru baflkanl›¤›nda temizlik ve onar›m çal›flmalar›n›n gerçeklefltirildi¤i bilinmektedir. 20032004 sezonlar›nda ise, bir Türk-‹talyan ortak projesi kapsam›nda Tilmen Höyük’de kaz›lara yeniden bafllanm›flt›r. Do¤u Akdeniz’de Orta (M.Ö. 2000-1550) ve Geç (M.Ö. 1550-1175) Tunç Ça¤lar› kent uygarl›¤›n› anlama konusunda son otuz y›lda ortaya ç›kan geliflmeler, Tilmen Höyük’te kaz›lar›n yeniden bafllat›lmas›na neden olmufltur. Bu kaz›lar, befl hektarl›k bir alana yay›lm›fl olan baflkentin yerleflim dokusunun daha genifl alanlarda ortaya ç›kart›lmas›na, maddi kültürünün incelenmesine ve Güneydo¤u Anadolu ile Kuzey Suriye iliflkilerinin tarihsel çerçevesini ayd›nlatmaya yarar sa¤layacakt›r. Tilmen Höyük’ün 1750-1375 y›llar› aras›nda ilk olarak Yamhad/Aleppo krall›¤›na ve daha sonra belki Mitanni Krall›¤›’na baflkent oldu¤u san›lmaktad›r. Yerleflmenin eski ad› bilinmemektedir; bir varsay›ma göre, isminin Zalbar olabilece¤i düflünülmüflse de bu durum kesinlik kazanmam›flt›r. Tilmen Höyük’te bugüne kadar ele geçirilen tek yaz›l› belge, üzerinde Akkadca ip-la-tù yazan bir mühürdür ve “tazminat ödemesi” anlam›na gelir. 30 TÜRK ESK‹ÇA⁄ B‹L‹MLER‹ ENST‹TÜSÜ HABERLER Tilmen’de hem Yukar› fiehir hem de Afla¤› fiehir, kazematl› güçlü savunma duvarlar›yla çevrilidir. fiehre girifl K2 ve K3 olarak adland›r›lan iki tali kap›dan ve K1 olarak adland›r›lan, iki yan›nda aslan heykelleri olan bir kap›dan sa¤lanm›flt›r. An›tsal bir merdiven, Yukar› fiehir’de olas›l›kla kral›n oturdu¤u (A) saray alan›na uzan›r. Bu alanda 2003 y›l›nda tekrar çal›fl›lm›flt›r. Bu alandaki büyük E yap›s› Orta Tunç Ça¤› I ve II’de üç yap› evresi içerir. Yap›n›n ön taraf›nda girifle bitiflik iki kanad› vard›r. E yap›s›n›n bir konuttan ziyade tap›nak oldu¤u varsay›m›n› ileri sürmek mümkündür. Bu yap›y› Kanefl 7. kattaki iki tap›nakla karfl›laflt›rmak aç›dan önemlidir. Orta Tunç Ça¤› II’ye tarihlenen, kral›n oturdu¤u, meflhur A saray›na ait yeni odalar, güney kesimde yo¤unlaflan 2003 y›l› kaz›lar›nda ortaya ç›kar›lm›flt›r. Saray›n Alalakh VII saray› ile benzerli¤i genelde bilinmektedir. Alalakh saray› daha kompleks bir yap›d›r ama iki saray›n genel yap› düzeni benzeflmektedir. Bitiflikteki C yap›s›ndaki muhtelif stratigrafik ve yap›sal incelemeler buran›n kullan›m›n›n Geç Tunç Ça¤›’na kadar devam etti¤i konusunda fikir vermektedir. Görünüfle göre söz konusu yap› A saray› ile birlikte kullan›lmaya devam etmifltir, 2003 y›l›nda çal›fl›lm›fl olan, Geç Tunç Ça¤› bafl›na tarihlenen H kalesi ise, tüm plan› ortaya ç›kar›lm›fl olan A saray›na bitifliktir. 2004 y›l›nda iki yeni açma daha aç›lm›flt›r. Bunlardan biri (L) yukar› flehrin kuzey s›n›r›nda bulunmaktad›r. Bu kesimde birinci kat› yang›n nedeniyle tahrip olmufl olan 3 yap› katl› genifl bir yap› kaz›lm›flt›r. Orta Tunç Ça¤› bafllar›n›n erken evrelerine ait tüm çanak çömlek formlar› en alttaki tabandan ele geçirilmifltir. Di¤er bir yeni alan (M) ise, geçen sene yüzeyinde baz› ilginç özellikler saptad›¤›m›z yerde, Afla¤› fiehirde bulunmaktad›r. Burada, içerisinde dinsel mobilya eflyas› olabilecek bazalt parçalar› ve baz› banklar bulunmufl olan, çevresi bir temenos duvar› ile çevrili bir taht odas› bulunan Geç Tunç Ça¤› I’e ait an›tsal bir tap›nak keflfedilmifltir. Cella’n›n içinde, üzerinde çok güzel bir kabartma bulunan bazalt bir stel bulunmufltur. Stelde, f›rt›na tanr›s›n›n karfl›s›nda Orta Suriye kral› görülmektedir. Bu stel flu ana kadar Islahiye çevresinde bulunan en eski heykeltrafll›k eseridir. Bölgedeki arkeolojik alan, an›tsall›¤› nedeniyle önemli bir turistik ilgiye sahiptir. Bu nedenle bu bölgenin arkeolojik park olmas›n› gerçeklefltirmek için Gaziantep Müzesi ve sivil yöneticilerle birlikte bir proje gelifltirilmektedir. Kaz› alan›n›n girifline flimdiden turistler için resimli aç›klamal› panolar yerlefltirilmifltir. Tilmen Höyük eski bir baflkentin yerleflim dokusunu ve 2. biny›l boyunca Anadolu ile Suriye aras›ndaki iliflkilerin boyutunu ve tarz›n› yeniden araflt›rmak bak›m›ndan çok büyük önem tafl›maktad›r. Nicolò Marchetti (Çeviri: Deniz Sar›-Murat Türkteki) KAZI - ARAfiTIRMA Do¤u Anadolu Bölgesi’nde Urartu Baraj, Gölet ve Sulama Kanallar›n›n Araflt›r›lmas› - 2004 2004 y›l›nda “Do¤u Anadolu Bölgesi’nde Urartu Baraj, Gölet ve Sulama Kanallar›n›n Araflt›r›lmas›” konulu yüzey araflt›rmas› projesi kapsam›nda, 7 adet gölet ile 1 adet sulama kanal›n›n varl›¤› saptanm›flt›r. Aktafl Göleti: Aktafl Göleti, Van’›n yaklafl›k olarak 28 km do¤usunda ve bugünkü Van-Erçek karayolunun 2.5-3 km güneyinde yer almaktad›r. Gölete en yak›n yerleflim merkezi, 1.5 km güneyde yer alan Aktafl Köyü’dür. Kabaca yar›m ay biçiminde olan göletin duvar›, e¤imli olan kuzey kesimi kapatmaktad›r. Deniz seviyesinden 1850 m yüksekli¤inde olan göletin ilk yap›ld›¤› s›rada oldukça büyük oldu¤u anlafl›lmaktad›r. Toplam 144 m uzunlu¤unda olan gölet duvar›, do¤u-bat› do¤rultusunda uzanmaktad›r. Kuzey yönüne do¤ru ak›t›lan sular, Erçek Gölü’ne de¤in uzanan verimli topraklarda yap›lan tar›m›n ve sebze bahçelerinin su gereksinmesini karfl›lamaktad›r. Gölete en yak›n arkeolojik kal›nt›, 900 m bat›da yer alan Aktafl Kalesi’ dir. Kale ve gölet Kral Menua döneminde yap›lm›flt›r. Mercimek Göleti: Mercimek Göleti, Van’›n yaklafl›k 96 km güneydo¤usunda yer almaktad›r. Gölette biriktirilen sular, ünlü Mengene Da¤›’ndan al›nan Pestekan Kanal›’ndan gelmektedir. Göletin hemen güney ete¤ine bitiflik olarak yap›lan kale, kuzey- güney do¤rultusunda uzanmaktad›r. Çevre halk› bu kaleyi, Mercimek Kalesi olarak adland›rmaktad›r. Gerek kale duvarlar›n›n yap›l›fl tekni¤i, gerekse toplam›fl oldu¤umuz çanak çömlek parçalar›, kalenin ve göletin, M.Ö. 7. yy’da yap›ld›¤›n› göstermektedir. Kurba¤al› Göleti: Kurba¤al› Göleti, Van’›n yaklafl›k 109 km güneydo¤usunda yer almaktad›r. Büklümdere Köyü’nün 3- 3.5 km kuzeyinde bulunan göletin deniz seviyesinden yüksekli¤i 2350 m’dir. Oldukça büyük olan gölet, yüksek tepelerin güney eteklerine yap›lm›flt›r. Göletin duvar›, aç›k olan güney kesimi kapatmaktad›r. Göletin aç›k olan güney ve güneybat› kesimine duvar yap›lm›flt›r. Toplam 220 m uzunlu¤unda olan duvar›n kaç metre geniflli¤inde oldu¤u, üzerinin toprak ve çimenler ile kapl› olmas› yüzünden belli olmamaktad›r. Mengene Kanal› ve su tafl›m›fl oldu¤u di¤er göletler gibi, Kurba¤al› Göleti’nin de M.Ö. 7. yy’da yap›ld›¤› anlafl›lmaktad›r. Büklümdere Göleti: Büklümdere Göleti, Van’›n yaklafl›k olarak 108 km güneydo¤usunda yer almaktad›r. Kurba¤al› Göleti’nin de 5.5-6 km güneybat›s›nda bulunan gölet, oldukça büyüktür. Kuzey-güney do¤rultusunda iki tepe aras›na yap›lan göletin duvar›, toplam olarak 370 m uzunlu¤undad›r. Göletten güneydo¤u yönüne do¤ru ak›t›lan sular hem tar›m alanlar›n›n su gereksinmesini karfl›lamakta, hem de 4.5-5 km güneydo¤uda yer alan Albayrak ve Atl›lar göletlerine su tafl›maktad›r. Mengene Sulama Kanal› ve di¤er göletler gibi, Büklümdere Göleti’nin de M.Ö. 7. yy’da yap›ld›¤› anlafl›lmaktad›r. Kurugöl Göleti: Kurugöl Göleti, Büklümdere (eski Iringani) Köyü’nün 2-2.5 km kuzeyinde yer almaktad›r. Deniz seviyesinden 2230 m yüksekli¤indeki gölet, yüksek tepelerin güneyinde bulunmaktad›r. Kabaca 34 x 42 m büyüklü¤ünde olan göletin duvar›, e¤imli olan güneybat› kesimi kapatm›flt›r. 36 m uzunlu¤unda olan duvar›n geniflli¤i de 5 m’dir. Güneybat› yönüne ak›t›lan sular, Büklümdere Köyü’ne kadar uzanan tar›m alanlar›n›n su gereksinmesini karfl›lamaktad›r. Zor Osman Pafla Ark›: Zor Osman Pafla Ark›, Urartu su mühendisli¤inin Do¤u Anadolu Bölgesi’ndeki bir baflka ilginç örne¤ini oluflturmaktad›r. Çok genifl bir co¤rafi bölgede yap›lan tar›ma hayat veren Zor Osman Pafla Ark›, yöre halk› aras›nda söylencelere konu olmufltur. Oldukça sert bir bileflime sahip olan andezit kayal›klar›n›n yer yer kesilmesiyle aç›lan ve arazinin elveriflli olmayan k›s›mlar›na yap›lan yüksek destek duvarlar›ndan dolay›, yöre halk› kanal› Zor Osman Pafla olarak adland›rmaktad›r. Zor Osman Pafla Ark›, Alada¤’daki (3255 m) zengin su kaynaklar›n› de¤erlendirmek için planlanan ve elveriflli güzergâhlardan geçirilen ola¤anüstü bir uygulaman›n ürünüdür. Bir taraftan Do¤ubayaz›t Ovas›’na, di¤er taraftan Gürbulak S›n›r Kap›s› yak›nlar›ndan Kuzeybat› ‹ran içlerine kadar su tafl›yan böylesine uzun bir kanal, ne yaz›k ki çok uzun bir süreden beri çal›flmamaktad›r. Ark M.Ö. 7. yy’da yap›lm›flt›r. Oktay Belli Van–Kalecik Nekropolü Kaz›s› - 2004 Van Müze Müdürlü¤ü baflkanl›¤›nda, Yrd. Doç. Dr. Rafet Çavuflo¤lu’nun bilimsel sorumlulu¤unda Yüzüncü Y›l Üniversitesi, Fen-Edebiyat Fakültesi, Arkeoloji Bölümü Baflkan› Prof. Dr. Veli Sevin ve bölüm elemanlar›n›n kat›l›m›yla Van ili, Merkez, Kalecik Köyü’nün 1.5 km kuzeydo¤usunda yer alan Kalecik Nekropolü’nde sürdürülen arkeolojik kaz› çal›flmalar› 04.22.10.2004 tarihleri aras›nda gerçeklefltirilmifltir. Kalecik Kaz›lar›, Van Valili¤i ‹l Özel ‹dare Müdürlü¤ü ve Ener Enerji Van Elektrik Santral› ‹flletme Müdürlü¤ü’nün maddi ve manevi katk›lar›yla yürütülmüfltür. Kaz› alan›; en do¤u uçtaki “Dikilitafllar Tarlas›” ile biri bunun 25 m bat›s›nda, di¤eri ise 200 m kadar kuzeybat›s›ndaki yumruk büyüklü¤ünde tafllardan iki halka ve nekropolden oluflmaktad›r. 2004 y›l› çal›flmalar› tüm kaz› alan›n›n topografik aç›dan de¤erlendirilmesi, dikilitafl tarlas›ndaki çevre temizli¤i ve kayaya oyulmufl mezarlardan oluflan nekropoldeki arkeolojik kaz›lar olmak üzere üç ayr› alanda gerçeklefltirilmifltir. TÜRK ESK‹ÇA⁄ B‹L‹MLER‹ ENST‹TÜSÜ HABERLER 31 KAZI - ARAfiTIRMA Dikilitafllar Tarlas› ve Tafl Halkalar: Kaz› sahas›n›n en do¤u ucunda yer alan “Dikilitafllar Tarlas›”; 39.00 x 40.50 m ölçülerindeki kare bir alana 45 x 55 s›ra ile yerlefltirilmifl, kireç tafl›ndan, kaba olarak ifllenmifl tafllardan oluflmakta ve ilk günkü konumlar›n› hâlâ koruyan tafllar›n yükseklikleri yaklafl›k 1.00 ile 1.30 m aras›nda de¤iflir. Orijinaldeki toplam say›lar› 2475 adettir. Ancak 25 kadar kaçak sondaj nedeniyle flu anda say›lar› daha azalm›flt›r. Düzenli s›ralar halinde do¤u-bat› ve kuzey-güney do¤rultusunda dizilmifl bulunan tafllar yaklafl›k olarak bir birlerinden 0,50 m uzakl›ktad›r. Güney kesimde, do¤ubat› yönündeki XI. ve XII. s›ralar aras› 1.30 m geniflli¤indeki dar bir sokak görünümündedir. Dikilitafllar›n hemen bat›s›nda, küçük kireç tafllar›ndan oluflturulmufl, biri 13.00 m di¤eri 30.00 m çap›nda iki tafl halka yer almaktad›r. Yapay bir yükselti üzerine kurulmufl gibi görünen halkalardan büyü¤ü ile dikilitafllar›n aras›nda bir hendek bulunmaktad›r. Düz bir alan üzerindeki üçüncü bir halkan›n çevresi bir duvarla çevrili gibidir; içerisinde büyük tafllardan örülmüfl radyal duvarl› bir tak›m bölümlerin varl›¤› sezilmektedir. Ancak bu alan da defineciler taraf›ndan bozulmufltur. Dikilitafllar›n ne amaçla dizilmifl ve yönlendirilmifl olduklar› aç›k de¤il. Ancak büyük bir emek ve özenle haz›rlanm›fl olduklar› belirgin yön ve konum anlay›fl› astronomik bir gözlem amac› gütmüfl olabileceklerini akla getirmektedir. Büyük bir devlet düzeni kurmufl olan Urartular bir takvim sistemine sahip olmal›d›rlar. Benzerleri Avrupa’da yo¤un ve uzun süreli kullan›m görmüfl günefl ve ayla ilgili astronomik gözlem evi olarak nitelendirilmifl tafl halkalar›n da dikilitafllarla birlikte böyle bir takvim sisteminin oluflturulmas›nda kullan›lm›fl olabilece¤i düflünülmektedir. Nekropol Alan› Kaz› Çal›flmalar›: Kalecik kurtarma kaz›lar›n›n temelini oluflturan nekropol kesimi Dikilitafllar Tarlas›n›n yaklafl›k 150 m bat›s›nda ve çal›flma alan›n›n en güney kesiminde yer almaktad›r. Bu alanda yap›lan ilk çal›flmalar daha önce defineciler taraf›ndan yap›lan kaçak kaz›lar sonucu aç›larak soyulmufl mezarlar›n tespit edilmesi do¤rultusunda olmufltur. fiimdiye kadar nekropol sahas›nda 30 ayr› alanda kaçak kaz› yap›lm›fl oldu¤u, bunlardan 18 adedinde mezar tespit edildi¤i ve di¤erlerinin ise bofl ç›km›fl oldu¤u anlafl›lm›flt›r. 2004 kaz› çal›flmalar› esnas›nda bunlardan ancak 9 adedinde çal›fl›labilmifl, di¤erleri ise, kaz› izninin gecikmifl olmas› nedeniyle zaman yetersizli¤inden 2005 y›l›na b›rak›lm›flt›r. Nekropol do¤u-bat› yönünde uzanan, Miyosen Dönem’de meydana gelmifl, ortalama 1.00 m kadar kal›nl›ktaki konglomera, alt›ndaki batakl›k ortam›nda oluflmufl küçük tatl› su fosili ile killi tabakadan bir katman›n bulundu¤u alana yay›lm›fl vaziyettedir. Mezar giriflleri genellikle konglomera tabakan›n güney ve kuzey kenar› boyunca, hemen tabakan›n kesitine aç›lm›fl vaziyettedir. Klasik Urartu halk mezarlar›nda oldu¤u gibi üstten girilen bir dromos ve bir odadan oluflan mezarlar›n dromoslar› genellikle dörtgen yap›l›d›r. Tek istisna olarak Ka. 5 mezar› yuvarlak girifllidir. Adilcevaz Mezarlar›nda oldu¤u gibi, ço¤unlukla dromosla oda aras›ndaki girifl, daha küçük tafllarla desteklenmifl büyük sal tafllarla kapat›lm›flt›r. Genellikle dikdörtgen yap›l› mezar odalar›ndan baz›lar›nda, de¤iflik Urartu mezarlar›ndan tan›nan nifller ve sekilere yer verilmifltir. Ancak di¤er Urartu mezarlar›ndan ayr›lan en belirgin özellikleri, mezar odalar›n›n, infla edilmifl oldu¤u yumuflak killi toprak nedeniyle fazla yüksek olmamas›d›r. Defineciler taraf›ndan soyulmufl ve içleri tamamen kar›flt›r›lm›fl olan mezarlarda yap›lan kaz›lar sonucunda; tunç, gümüfl ve alt›ndan haflhafl ve aslan bafll› süs i¤neleri, tunç at koflum parçalar›, ejder bafll› tunç ve gümüfl bilezikler, gümüfl ve tunç küpe ve yüzükler, çeflitli boylarda akik ve cam boncuklar, demirden k›l›ç, balta, b›çak, m›zrak ucu ve k›n ile ifllevleri bilinemeyen spatula, keski ve kal›n yüzlü orak benzeri aletler ele geçirilmifltir. Ayr›ca çok say›da çanakçömlek parças› ile in-stu durumda olmayan insan iskeletleri ortaya ç›kar›lm›flt›r. Rafet Çavuflo¤lu-Hanifi Biber Türk Eskiça¤ Bilimleri Enstitüsü Y›ll›k Konferanslar› Enstitümüz yeni dönem y›ll›k konferanslar›na, Cartoon Hotel’in ev sahipli¤inde devam etmektedir. ‹lk konferansç›m›z ‹ktisatç› Dr. Mahfi E¤ilmez idi. Kendisi 24 Kas›m 2004 tarihinde “Hitit Ekonomisi ve Günümüz ile Karfl›laflt›rmalar” bafll›kl› ilginç bir konferans vermifltir. 26 Ocak 2005 tarihinde gerçekleflen ikinci konferans›m›z, Enstitü Üyelerimizden Prof. Dr. Gülsün Umurtak taraf›ndan verildi. “Burdur-Antalya Bölgesi’nde ‹lk Tunç Ça¤› Öncesi Mimarl›k Gelenekleri: Gözlemler ve De¤erlendirmeler” konulu konferans, büyük ilgi gördü. Devam eden Y›ll›k Konferans Program›m›z afla¤›daki gibidir: Prof. Dr. Orhan Bingöl, 9 Mart 2005 “Hades’e Girmek: Mezar Mimarisinin Görsel Yan›na Elefltirel Bir Yaklafl›m” Dr. Wayne Horrowitz, 23 Mart 2005 “Looking for the Transition from the Middle to the Late Bronze Age in Cuneiform Tablets from Canaan” Dr. Uwe Finkbeiner, 19 Nisan 2005 “Neue Ausgrabungen in Emar-Syrien: Kampagnen (1996-2004)” 32 TÜRK ESK‹ÇA⁄ B‹L‹MLER‹ ENST‹TÜSÜ HABERLER Enstitüden Enstitü Kütüphanesine Bir Ba¤›fl Daha Prof. Dr. Güven Arsebük, kitapl›¤›n›n bir bölümünü teflkil eden 400’ü aflk›n yay›n› enstitü kütüphanemize ba¤›fllad›. Sayesinde kütüphanemiz daha da zenginleflti. Göstermifl oldu¤u bu hassasiyetinden dolay›, kendisine enstitümüz taraf›ndan 24 Kas›m 2004 tarihinde bir teflekkür plaketi takdim edildi. Burada, üyemize bir defa daha teflekkür etmek ve bu gibi örnek davran›fllar›n ço¤almas›n› dilemek istiyoruz. Kütüphanemiz daha önce Alexo¤lu Ailesi’nin, fieref Üyemiz Prof. Dr. Mustafa Kalaç’›n ve Rahmetli Hocam›z Prof. Dr. Afif Erzen’in ba¤›fllar›yla zenginleflmiflti. Enstitü binam›z›n üç odas›n› dolduran kütüphanemiz, Prof. Dr. Güven Arsebük’ün de ba¤›fl›yla, yak›n zamanda binam›z›n baflka bir odas›n› daha iflgal edecek gibi görünmektedir. Enstitü Kütüphanesinden Haberler Her say›da oldu¤u gibi, okurlar›m›za bu say›da da iyi haberler verebiliyoruz. Kitaplar›m›z›n elektronik ortama kaydedilmesi son h›zla sürüyor ve en yak›n zamanda tamamlanmas› planlanmaktad›r. Takas yapt›¤›m›z kurumlar ço¤almakta ve bu sayede süreli yay›nlar›m›z›n çeflidi de artmaktad›r. Son olarak Tübingen Üniversitesi ile bir anlaflma yap›larak Die Welt des Orients adl› süreli yay›n›n devaml› olarak gelmesi sa¤lanm›flt›r. Kütüphanemizi ziyaret eden herkes, düflünülebilecek en küçük bütçe ile, ne denli büyük ifllerin baflar›labilece¤ini görebilir. Ancak üyelerimiz ve enstitü dostlar›m›z olmadan, bu iflleri baflarmam›z da mümkün de¤ildi. Destek veren herkese burada, tekrar teflekkür ediyor ve desteklerini devam ettirmelerini rica ediyoruz. Monografiler Bottini, A., Et al., Antike Helme (RGZM M14), Mainz, 1988. Akarca, A., Neandreia Kuzey Ege’de Arkaik ve Klasik Ça¤lara Ait Bir fiehir, ‹stanbul, 1977. Aktüre, S., Anadolu’da Bronz Ça¤› Kentleri, ‹stanbul, 1994. Albright, W.F., From the Stone Age to Christianity, New York, 1957. Bahar, H. – Ö. Koçak, Eskiça¤ Konya Araflt›rmalar› 2, Konya, 2004. Bununla beraber bu say›da da, yak›n zamanda yapm›fl olduklar› kitap ba¤›fllar›yla gücümüze güç katan dostlar›m›za ayr›ca teflekkür etmek isteriz: Prof. Dr. M. Usman Anabolu, Prof. Dr. Ö. Bilgi, Prof. Dr. R. Duru, Prof. Dr. C. Karasu, Prof. Dr. M. Özsait, Prof. Dr. M.H. Sayar, Prof. Dr. O. Tekin, Prof. Dr. N. Tuna, Dr. fi. Karagöz, Dr. H. fiahin, A.C. Üstüner, Amasya Müzesi, Ankara Üniversitesi, Ege Yay›nlar›, Mimar Sinan Üniversitesi. Bossneck, J. – D. Angela, Die Tierknochenfunde aus der Neolithischen Siedlung auf dem Fikirtepe Bei Kad›köy am Marmarameer, München, 1979. Braidwood, S.L. – R.J. Braidwood, Prehistoric Village Archaeology in South-Eastern Turkey, England, 1982. Breasted, H.J., A History of Egypt, New York, 1956. Burrows, M., What Mean These Stones?, New York, 1957. Bayburtluo¤lu, C., Lykia, ‹stabul 2004. Burney, C., The Ancient Near East, Great Britain, 1977. B›çakç›, E., Çayönü Tepesi, Karlsruhe, 2001. Burney, C. – M.D. Lang, The Peoples of the Hills, London, 1971. Bittel, K., Grundzüge der Vor- und Frühgeschichte Kleinasiens, Tübingen, 1950. Bittel, K., Önasya Tarih Öncesi Ça¤lar› –M›s›r, Filistin, Suriye–, ‹stanbul,1945. Butzer,W.K., Early Hydraulic Civilization in Egypt, London, 1976. Childe, G.V., Do¤u’nun Prehistoryas›, Ankara, 1946. TÜRK ESK‹ÇA⁄ B‹L‹MLER‹ ENST‹TÜSÜ HABERLER 33 ENST‹TÜDEN Coulborn, R., Der Ursprung der Hochkulturen, Stuttgart, 1962. Jahreshefte Des Österreichischen Archäologischen Institutes, 72 (2003). Coulborn, R., The Origin of Civilized Societies, New Jersey, 1959. Kaz› Sonuçlar› Toplant›s› 25 (2004). Driesch, A. Von den – N. Pöllth, Bo¤azköy-Berichte 7, Mainz, 2004. Palmet, V (2005) Olba, IX-X (2004). DURU, R., Eski Önasya Dünyas›n›n En Büyük Heykel Atelyesi Yesemek, ‹stanbul, 2004. Rei Cretariae Romanae Favtorvm, 33 (1996), 35 (1997), 38 (2003). Frankfort, H., Kingship and the Gods, Chicago, 1948. Studi Micenei Ed Egeo-Anatolici, XLV/2 (2003). Frankfort, H., The Birth of Civilization in the Near East, The United States of America, 1958. Tel Aviv, 31 (2004). Frankfort, H. – J.A. Wilson – T. Jacobsen – W. Irwin, The Intellectual Adventure of Ancient Man, Chicago, 1946. Goguey, R. – M. Redde, Le Camp Legionna›re De Mirebbeau (RGZM M36), Mainz, 1995. Lloyd, S., Early Anatolia, London, 1956. Jahrbuch des Römisch-Germanischen Zentralmuseums, 50/1-2 2003. Studi Micenei Ed Egeo-Anatolici, XLVI/1 (2004). Varia Anatolica, XVI (2003). Metin Alparslan Naumann, R., Architektur Kleinasiens, Tübingen, 1955. Orthmann, W., Der Alte Orient, Germany, 1975. Parrot, A., Archeologie Mesopotamienne, Les Etapes, Paris 1946. Parrot, A., Archeologie Mesopotamienne, Techhique et Problemes, Paris 1953 Pearson, K. – P. Connor, The Dorak Affair, New York, 1968. Pritchart, B.J. (Ed.), The Ancient Near East, London, 1958. Ramsay, M.W., Anadolu’nun Tarihi Co¤rafyas›, ‹stanbul, 1961. Russell, H.F., Pre-Classical Pottery of Eastern Anatolia, Ankara, 1980. Shotwell, T.J., The History of History I, New York, 1950. Vandier, J., La Sculpture Égyptienne, France, 1951. Veenhof, K.R., The Old Assyrian List of Year Eponyms From Karum Kanish and Chronological Implications, Ankara 2003. Wilson, J.A., The Culture of Ancient Egypt, London, 1951. Williams, G., Eastern Turkey, London, 1972. Woldering, I., Agypten, Spain, 1979. Wooley, L., A Forgotten Kingdom, The United States of America, 1953. Wright, T.H., The Administration of Rural Production in An Early Mesopotamian Town, Michigan, 1969. Yüce, A., Amasya Müzesi, Amasya 2004. Süreli Yay›nlar Adalya, VII (2004). Anatolia Antiqua, XI (2003), XII (2004). Antike Welt, 23, 1992. Archaologischer Anzeiger, 2003/2. Arkeo Atlas, 3 (2004). Die Welt Des Orients, XX/XXI (1989/90), XXIII (1992)XXXIV (2004). Istanbuler Mitteilungen, 52 (2002), 53 (2003). 34 TÜRK ESK‹ÇA⁄ B‹L‹MLER‹ ENST‹TÜSÜ HABERLER Enstitümüz Bir Ödülün Daha Sahibi Oldu 1950 y›l›na kadar ülkemizin kültürüne büyük katk›larda yapm›fl olan Halkevleri’ ni an›msatan sanat ve kültür etkinlikleriyle, Akdeniz Bölgesi’nin bir ayd›nlanma merkezi durumuna gelmifl, Mersin’deki ‹çel Sanat Kulübü, bu y›l, Kültürel Mirasa Katk› Ödülü’ nü, Enstitü Baflkan›m›z Prof. Dr. Ali Dinçol’a verdi. ‹çel Sanat Kulübü taraf›ndan 1-3 Ekim 2004 tarihlerinde, Mersin K›z Kalesi Rotary Kulübü’nün de kat›l›m›yla düzenlenen IX. Mersin Arkeoloji Günleri’ndeki törende bir teflekkür konuflmas› yapan Prof. Dinçol, kültürel mirasa yapt›¤› en önemli katk›n›n Türk Eskiça¤ Bilimleri Enstitüsü’nün kurulmas›na gayret etmesi oldu¤unu söyleyerek, bu de¤erli ödülü Enstitümüz ad›na kabul etti¤ini vurgulad› ve ödülü Edebiyatç› Özdemir ‹nce’nin elinden al›rken, ‹çel Sanat Kulübü Baflkan› Teoman Sungur’un flahs›nda Arkeoloji Komitesi Üyeleri’ne ve yak›n ilgisinden dolay› özellikle Ali Murat Merzeci’ye flükranlar›n› sundu. IX. Mersin Arkeoloji Günleri’ne enstitümüz üyelerinden Prof. Dr. Fahri Ifl›k, Prof. Dr. Havva Ifl›k, Prof. Dr. Serra Durugönül, Prof. Dr. Mustafa Hamdi Sayar da ilginç konferanslar›yla katk›da bulundular. ENST‹TÜDEN Yeni Bir Atölye Çal›flmas› Türk Eskiça¤ Bilimleri Enstitüsü, 20-21 May›s 2005 tarihlerinde ‹stanbul’da gerçeklefltirilecek yeni bir uluslararas› atölye çal›flmas›n›n haz›rl›¤› içindedir. Atölye “The Achaemenid Impact on Local Populations and Cultures in Anatolia - 6th-4th centuries BC” / Anadolu’nun Yerli Halk ve Kültürleri üzerinde Akhaimenid Etkisi - MÖ 6.-4. yüzy›l” konusunu ele alacak ve Enstitü taraf›ndan, Baflkan Prof. Dr. Ali Dinçol’un önerisiyle 2002 y›l›nda düzenlenen “Identifying Changes: The Transition from Bronze to Iron Ages in Anatolia and its Neighbouring Regions” (De¤iflimi Tan›mlama: Anadolu ve Yak›n Çevresinde Tunç Ça¤›’ndan Demir Ça¤›’na Geçifl) konulu uluslararas› atölyenin devam›n› oluflturacakt›r. Çal›flmalar için dört alt bafll›k belirlenmifltir: 1. Filoloji, 2. Antroponümi: etnik kökeni tan›mlama, 3. Din: ithal ve yerli kültler, 4. Maddi kültür: mimari, ikonografi (heykel, resim, mühür ve sikkelerde), maden sanat›, keramik. Enstitü Baflkan› Prof. Dr. Ali Dinçol ve Asbaflkan Prof. Dr. Haluk Abbaso¤lu’nun destekledi¤i atölyeye Frans›z Anadolu Araflt›rmalar› Enstitüsü katk›da bulunacakt›r. Organizasyon komitesinde Olivier Casabonne, ‹nci Delemen, fiehrazat Karagöz ve O¤uz Tekin görev almakta ve yaz›flmalar devam etmektedir. Program henüz kesinleflmemifl olmakla birlikte, kat›l›mc›lar›n ço¤u sunacaklar› bildirinin bafll›¤›n› iletmifltir (alfabetik s›ra ile): Tomris Bak›r, Auswertung der Keramik für relative Chronologie im perserzeitlichen Daskyleion Jürgen Borchhardt, Das Gürtel als Zeichen der Gevolksschaft Pierre Briant - José Paumard, A virtual Achaemenid Museum on the web: Call for collaboration Olivier Casabonne, The formation of Cappadocia: Iranian populations and Achaemenid influence Sedef Çokay-Kepçe - Matthias Recke, Achaemenid Cups in Pamphylia fievket Dönmez, The Achaemenid impact on the Central Black Sea region Aytekin Erdo¤an, Remarques sur les constructions architecturals de la périod Achéménide à Daskyleion Gül Ifl›n, An Achaemenid seal from Patara Deniz Kaptan, A Channel of Communication: Seals in Anatolia during the Achaemenid period fiehrazat Karagöz, Neue Ansichten zu freistehenden Grabmonumenten aus Daskyleion Frédéric Maffre, Achaemenid, Persian, and Oriental populations living in the Hellespontine Phrygia and working for the Persian authorities Gürcan Polat, On a new Anatolian-Persian stele from Daskyleion Eric A. Raimond, Persian power and Lycian cults Brian Rose, New archaeological survey and excavation in the Granicus Valley region Latife Summerer, Achaemenid wood paintings from Phrygia Christopher Tuplin, A foreign perspective: Xenophon on Achaemenid Anatolia Novella Vismara, Some reflections on iconographic motifs in the Lycian coinage: A powerful political presence of the Achaemenid Empire in a border region 1997 y›l›nda ülkemizde düzenlenen ve Anadolu’da Akhaimenid varl›¤›n› nümismatik ve tarih alanlar› üzerinden irdeleyen iki toplant›dan sonra 2005 atölyesi bu bölgede çal›flan bilim adamlar›n›n dikkatini konuya bir kez daha çekme amac›ndad›r. ‹nci Delemen Colloquium Anatolicum’un III. Say›s› Ç›kt›! Olivier Casabonne, Rhodes, Cyprus and Southern Anatolia During the Archaic and Achaemenid Periods: The Ionian Question Turan Efe, Kültür Gruplar›ndan Krall›klara: Bat› Anadolu’nun Tarihöncesi Kültürel ve Siyasal Geliflim Profili Wayne Horowitz – Takayoshi Oshima, Cuneiform Tablets from Canaan in the Istanbul Arkeoloji Müzeleri Joachim Marzahn, Ein Amulett-Rohling aus Assur Ali M. Dinçol – Belk›s Dinçol, Über die neuen hethitischen Hieroglyphensiegel aus Emar Michel Mazoyer, Defense et Illustration du Hatti, Les divinités hatties de la fondation CTH 726.11 Alice Mouton, Anatomie animale: le festin carné des dieux d’après les textes hittites I, Les membres antérieurs Eric Raimond, La problématique lukkienne, Les mentions des Louvites dans les souces égyptiennes Julien De Vos, Qawê, Qode et la Biographie de Sinouhé La grande lyre symétrique en Égypte Julien De Vos, À propos des instruments de musique orientaux employés à l’époque amarnienne Mustafa Hamdi Sayar, Tarsos ve Mallos; Nehirlerin Suladı¤ı Zengin Çukurova Toprakların› Paylaflamayan Düflman Komflular Kitap Elefltirisi: Delemen, ‹., Tekirda¤ Naip Tümülüsü, ‹stanbul, Ege Yay›nevi, 2004 (Sedef Çokay-Kepçe) TÜRK ESK‹ÇA⁄ B‹L‹MLER‹ ENST‹TÜSÜ HABERLER 35 ENST‹TÜDEN Yeni Yay›nlar›m›z Gülbay, O., Eskiça¤’da Tuvalet Kültürü, ‹stanbul, 2004, 50 sayfa, 12 resim. ISBN 975-807-072-X Özdizbay, A., Eski Yunan’da Tar›m, ‹stanbul, 2004, 46 sayfa, 22 resim. ISBN 975-807-085-1 Önsöz Yaz›l› ve Arkeolojik Kaynaklar Tar›m Aletleri Saban Bahç›van Beli ve Çapa Orak Tohum Sepetleri Harman Savurma Sepeti ve Küre¤i Toprak Kullan›m› ve Tar›msal Uygulamalar Yetifltirilen Ürünler Tah›l Üretimi Ba¤c›l›k ve Üzüm Üretimi Zeytin Üretimi Yetifltirilen Di¤er Ürünler Yetifltirilen Meyveler Ekonomik ve Politik Aç›dan Tar›m K›saltmalar ve Kaynakça 36 Önsöz Roma Öncesi Tuvalet Kültürü Tarihi Yaz›l› Kaynaklarda Tuvalet Kültürü Seramik Buluntular›nda Tuvalet Kültürü Roma Tuvalet Kültürü ve Latrinalar Roma Kamu Latrinalar›n›n Tipolojisi I Oturma Planl› Tip L Oturma Planl› Tip U Oturma planl› Tip Peristil Planl› Tip Eksedra Planl› Tip Yap› Malzemesi, ‹ç Mekân Unsurlar› ve At›k Sistemi Kullan›m fiekli ve Sosyalizasyon Ev Latrinalar› At›klar ve Halk Sa¤l›¤› Anadolu Latrinalar› ve Genel De¤erlendirme Planlama ve ‹liflkili Yap›lar Yap› Malzemesi ve Dekorasyon Tipoloji Çat› Temiz Su Kanallar› Pis Su Kanallar› Kaynaklar TÜRK ESK‹ÇA⁄ B‹L‹MLER‹ ENST‹TÜSÜ HABERLER Köro¤lu, G., Anadolu Uygarl›klar›nda Tak›, ‹stanbul, 2004, 77 sayfa, 68 resim, 2 levha. ISBN 975-807-084-3 Önsöz Girifl Tak› Yap›m›nda Kullan›lan Malzemeler Tak› Yap›m›nda Kullan›lan Teknikler Anadolu Uygarl›klar›nda Tak› Tarih Öncesi Dönem Eski Anadolu Krall›klar› Helen Uygarl›¤› Anadolu’da Roma Hakimiyeti Bizans ‹mparatorlu¤u Selçuklu Dönemi Osmanl› ‹mparatorlu¤u Levhalar Seçme Bibliyografya E n s t i t ü m ü z kl am h i m a y e s i n d e e eray r Sponsorlar›m›z ve Enstitüye Kazand›rd›klar› Atilla Do¤rusoy: Bir konferansç›m›z›n yurtd›fl›ndan gelifl masraf›. Borusan: Nakit olarak enstitünün y›ll›k giderleri. Bülent Eray: Eray Reklamc›l›k taraf›ndan teflekkür plaketi ve ajandalar›m›z›n yap›lmas›. Cartoon Hotel: Enstitümüzün y›ll›k konferanslar› için salon tahsisi. Garanti Leasing: Enstitü kütüphanesinin giderleri için maddi destek. ‹brahim Koral: Kitap bas›m› için maddi destek. Mehmet Ali Yula: Arac›l›¤›yla JTI Firmas› taraf›ndan befl enstitü yay›n›n›n bas›m masraf›. Mercedes Türk A.fi. (Tülin Steinhäuser): Süreli yay›n›m›z Colloquium Anatolicum’un bas›m masraflar›. E n s t i t ü Ya y › n l a r › Popüler Dizi Kaz› Monografileri Alp, S., Hititler’in Mektuplaflmalar›, ‹stanbul 20012. Anabolu (Usman), M., Antik Ça¤da Et ve Bal›k Pazarlar›, ‹stanbul, 2003. the Excavation at Yumuktepe (1993-1997), ‹stanbul, 1998. Bilimsel Dizi Çete, ‹., Geçmifle Yolculuk Bir Gezi Rehberi, Journey into the Past: A Short Guide, ‹stanbul, 1996. Çokay, S., Antikça¤da Ayd›nlatma Araçlar›, ‹stanbul, 20002. Delemen, ‹., Antik Dönemde Beslenme, ‹stanbul, 20032. Demirifl, B., Eskiça¤da Yaz› Araç ve Gereçleri, Savafl, Ö. S., Anadolu (Hitit-Luvi) Hiyeroglif Yaz›tlar›nda Geçen Tanr›, fiah›s ve Co¤rafya Adlar›/Divine, Personal and Geographical Names in the Anatolian (Hittite- Luwian) Hieroglyphic Inscriptions, ‹stanbul, 1998. ‹stanbul, 20023. Dinçol, B., Eski Önasya ve M›s›r’da Müzik, ‹stanbul, 20032. Dinçol, B., Eski Önasya Toplumlar›nda Suç Kavram› ve Ceza, ‹stanbul, 2003, Sponsor: JTI. Dürüflken, Ç., Eskiça¤da Spor, ‹stanbul, 1995, Sponsor: Efes Pilsen. Dürüflken, Ç., Roma Dini, ‹stanbul, 2003, Sponsor: JTI. Fazl›o¤lu, ‹., Eskiça¤da Dokuma, ‹stanbul, 20012. Gülbay, O., Eskiça¤’da Tuvalet Kültürü, ‹stanbul, 2004. H›rç›n, S., Çivi Yaz›s› Ortaya Ç›k›fl›, Geliflmesi, Çözümü, ‹stanbul, 20003. Bilimsel Toplant›lar Dizisi Dinçol, Ali M. (Yay›na Haz.), Ça¤lar Boyunca Anadolu’da Yerleflim ve Konut Uluslaras› Sempozyumu (5-7 Haziran 1996)/International Symposium on Settlement and Housing in Anatolia Through the Ages (5-7 June 1996), ‹stanbul, 1999, Sponsor: Harun Y›lmaz. Fischer, B. – H. Genz – E. Jean – K. Köro¤lu (Ed.), Identifying Changes: The Transition from Bronze to Iron Ages in Anatolia and its Neighbouring Regions, Istanbul, 2003. Süreli Yay›n ‹ren, K., Vazo Resimlerinin Ifl›¤›nda Eski Yunan Çanak Çömlekçili¤i, ‹stanbul, 2003, Sponsor: JTI. Köro¤lu, G., Anadolu Uygarl›klar›nda Tak›, ‹stanbul, 2004. Özdizbay, A., Eski Yunan’da Tar›m, ‹stanbul, 2004. Serdaro¤lu, Ü., Eskiça¤da T›p, ‹stanbul, 20022. Tekin, O., Eskiça¤da Para, Antik Nümizmati¤e Girifl, ‹stanbul, 19983. Colloquium Anatolicum I, (Ed. M. Do¤an-Alparslan – M. Alparslan), ‹stanbul, 2002, Sponsor: Mercedes Türk A.fi. Colloquium Anatolicum II, (Ed. M. Alparslan – M. Do¤anAlparslan), ‹stanbul, 2003, Sponsor: Mercedes Türk A.fi. Colloquium Anatolicum III, (Ed. M. Alparslan – M. Do¤an- Tekin, O., Byzas’tan I. Constantinus’a Kadar Eskiça¤da ‹stanbul (Byzantion), ‹stanbul, Köro¤lu, K. (Ed.), 5. Y›l›nda Yumuktepe/The V. Anniversary of 20012. Alparslan), ‹stanbul, 2004, Sponsor: Mercedes Türk A.fi.