anksiyete

ANKSİYETE
Dalış için anksiyete bir kontrendiksiyonmudur? Dalış anksiyeteyi
körükleyen birşeymidir? Anksiyete yüksek derecede korku ve endişenin
ifadesidir. Anksiyetede bazen fizyolojik belitilerden bazen de otonom
beliritlerden bahsedilir. Yani anksiyete hem hem fizyolojik hem de
psikolojik semptomlar üretir.
Anksiyete doğası gereği bir kuşku üretir ve gerçek tehdit ve
tehlikenin kişinin kendi kapasitesi ile bir takım şeyleri halledebileceği
konusunda şüphelendirir.
Anksiyetenin fiziksel semptomları geniş bir yelpazede değişmektedir.
Anksiyete semptomları kişiden kişiye, durumdan duruma ve hatta aynı
kişide günden güne değişir.
Örnek olarak; gece iyi uyumuş dinlenmiş bir kişi ile , hastalık sebebi
yada gece yaşadığı içkili bir partinin sabahında baş ağrısı ile uyanmış
birinin arasında stres kaynaklarına verdikleri reaksiyonlar farklıdır.
Anksiyete çok sayıda stres kaynağı ile hızlanabilir. Deniz bu stres
kaynaklarından biridir.
Denizle ilgili fobileri söyle sıralayabilirz:
•
•
•
•
•
•
•
Hydrophobia:
Ichthyophobia:
Nyctophobia:
Claustrophobia:
Barophobia:
Pnigophobia:
Phagophobia:
John R. Yarbrough, Ph.D
Çeviri: Bahattin Memişoğlu
su korkusu
balık korkusu (özellikle köpek balığı korkusu)
karanlık korkusu
kapalı yer korkusu
ezilme korkusu
nefes alamama ve ya boğulma korkusu
canlı olarak yenme korkusu
Hamsi Diving Center
1
•
•
•
Bathophobia:
derinlik ve batma korkusu
Thanatophobia:
ölüm korkusu
Ve özetle Thalassophobia: denizin sıra dışı terörü korkusu
A. ANKSİYETENİN KAPSAMI
Anksiyete bir amaca hizmet eder. Tehdite karşı alarm olarak belirgin bir
hayatta kalma değeridir. En tipik olarak korkunun davranışsal karşılığı
kaçmaktır. Gerçi kimi zaman direkt hareketler gerekebilir. (kaç yada
savaş). Bu tepki ile bazen fizyolojik aktivite süper insan gücünü provake
eder. Örneğin bir vahşi hayvana saldırmak veya küçük bir çocuğu
arabanına altından kurtarmak için arabayı kaldırmak gibi. Yapılan
çalışmalar bazı deneklerde orta derecede anksiyetenin performansı daha
iyi duruma getirdiğini göstermiştir. Tespit edilen orta derecede anksiyete
sahibi kişilerin her zaman hiç anksiyetesi olmayan veya aşırı anksiyete
sahibi bireylere göre daha iyi bir performans gösterdikleri gözlemlenmiştir.
Orta derecede anksiyetenin bir konu üzerinde odaklanmak ve çalışmak, en
iyisni yapmak için yüksek bir motivasyon sağladığı düşünülmektedir.
Yüksek
anksiyete
ise
bireyin
içine
odaklanıp
gerekli
olan
konsantrasyondan
uzaklaşmasına
sebep
olmaktadır.
Düşük
anksiyete
dalgıcın
daha
tedbirli
davranmasına yardımcı olabilir. Bunun yanında
yüksek anksiyete dalgıcı anlama ve kavramayı
daraltacak duruma sokar. Dalgıcın dikkati ve odağı
spesifik bir konu üzerine kayabilir. Böylece cok
kritik bir unsuru (örneğin derinde havasının çok az
kalması gibi) gözden kaçırabilir. Bu da paniğe neden olabilir. Ani panik ve
yüksek anksiyete aşırı deşhet duyguları üretir. Başlangıça panik; bir stres
uyarıcısı, spontan provake edici uyarıcı ile veya bir fikir ile oluşabilir.
Ankisyetenin “kaç yada savaş” semptomları karşılaştırıldığında paniğin
kişilerdeki semptomları daha belirgin vede öndedir. Paniğin ortaya çıkması
ile kişde güçsüzlük, mantıklı düsüncenin askıya alınması durumu belirir.
İnsanlar fix bir pozisyonda donup kalabilirler. Hatta aynı şeyi hayvanlarda
dahi görmek mümkündür.
Bunun yanında önceden kesitrilmeyecek
davranışlar görülebileceği gibi kişinin kendi kendisine tehlike oluşturacak
tarzda davranışlar da göstermesi mümkündür.(scuba dalışta nefes tutarak
satıha kacmak gibi)
John R. Yarbrough, Ph.D
Çeviri: Bahattin Memişoğlu
Hamsi Diving Center
2
B. ANKSİYETE VE DALIŞ
Kurtarma
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
dalgıçları
ve profesyonel dalgıçlar kendilerinde ve diğer
dalgıçlarda steris tanımlamada eğitimlidirler. Bu
konumdaki dalgıçların stres kendisini panik, dalış
kazası, bitkinlik haline dönüştürmeden müdahale
etmeleri gerekmektedir. Stres artarken dalgıcın
tanıma ve algılama kapasitesi düser. Dikkat
gerektiren bir durum ise panik oluşmadan önce
artan stresi tanımak dalgıç için kritik bir önem taşır.
Bazı tibbi durumlar da anksiyetenin oluşumunda
etkendirler. Bunlar:
1. Anemi (kansızlık)
Mitral kapak prolapsi (kardiyak durum –kalp kapakçığı)
Premenstural semptomlar (kadınların adet öncesi durumları)
Menapozal semptomlar
Diabet
Hypoglycemia (kan şekerinin düsük olmasına bağlı anormallik)
Tiroid ve paratirod hastalıkları
Astım
Bazı sistemik enfeksiyonlar
Bu yukarıda saydıklarımız diger stressorler ile birlikte güçlü ve tehlikeli bir
kombinasyon oluşturabilirler. Bir takım ilaçlar ve kimyasallar da anksiyete
duygularını kötüleştirebilir. Bunlar:
1.
2.
3.
4.
5.
6.
Kafein
Nikotin
Yhomobine (bir çeşit uyarıcı)
Diyet hapları
Pseudeophedirne ( dekonjestan)
Teofilin
(astım
ve
kronik
bronsit
tedavisinde
bronkodilatör.)
7. Bazı antihipertensivler ( yuksek kan basıncı için)
kullanılan
Buna benzer olarak aşağıda sayacaklarımız da stres reaksiyonlarını
artırabilir.
1.
2.
3.
4.
5.
Tesadüfi psikolojik stressler
İş problemleri
Finansal kaygılar
İlişkilerdeki stress
Geçmiş olumsuz deneyimler
John R. Yarbrough, Ph.D
Çeviri: Bahattin Memişoğlu
Hamsi Diving Center
3
6. Olumsuz düsünceler (birinin kendi kabiliyetinden şüphesi durumu ve
kendi kontrol limitini yanlış algılayışı)
C. ANKSİYETEYİ ÖGRENMEK
En basit seviyedeki anksiyete bile bir çok bileşim süreci ile öğrenilir.
Örneğin çocuklar küçük ve tüylü yaratıklardan genellikle korkmazlar.
Ancak annne mutfağa gelip 2 yaşındaki çocuğunu büyük gri bir fare ile
oynarken gördüğünde mutfak tezgahının üzerine
sıçrayıp histerik bir şekilde çığlık atarsa cocuk da
hemen annesinin fare paniğine eşlik eder. Bazı
örneklerde olduğu gibi spesifik bir anksiyeteyi
diğer
olumsuz
deneyimlerimize
dayanarak
ögreniriz. Örneğin:
Yüzmeyi bize öğreten eğitmenimiz sabırlı ve
deneyimlerini pozitif olarak yansıtmayı beceren
birisi ise suya girmek bizde pozitif bir etki yaratır.
Ancak bunun tam tersi durumdaki bir eğitmen ise
bize suya girmeyi negatif olarak yansıtarak bizim
büyük bir anksiyete ile suya girmemize neden
olacaktır.
Basit bir düşünce ile başlayan bir durum sıklıkla zincirleme reaksiyonda
düşüncelere neden olur. “çok ağırım, eğer çabuk batarsam ne olur?, kulak
zarım patlar, kimse bana zamanında ulaşamaz, dibe gidersem ne olur?”
PANİK!!!
İlginç olan da içinde bulunduğumuz durum üzerine kendi kendimize
konuştuğumuzda daha fazla anksiyete hissettiğimizdir. Beklentiler,
olumsuz betimleme, endişe bulunduğumuz durumu olduğundan daha
olumsuz olduğu şeklinde bizi aldatır. Aşağıdaki bilgiler Dr Tom Mount ve
Dr Gilbert Millner’in Amarikada mağra dalgıçları üzerinde yaptığı bir
çalışmanın sonundaki açıklamalarından alınmıştır:
Anksiyetik davranış modelinin etkileri üzerine algılama ve gözlem
(subjektif veya objektif) etkileri ve olsı nitrojen narkozu üzerine üç gurup
dalgıcın bilgilerine başvurulmuştur.
Birinci gurup dalgıç nitrojen narkozunun etkilerini yaşamanın yüksek
olasılıkta olduğunu söylemişler aslında her biri bir kaç semptomu birden
40 metrede yaşadıklarını belirtmişlerdir.
John R. Yarbrough, Ph.D
Çeviri: Bahattin Memişoğlu
Hamsi Diving Center
4
İkinci guruptaki bireyler nitorjen narkozuna benzer bir durumun oldugunu
söylemişler ve bunun göreceli olarak ve nadiren bir kaç kişinin semptomu
olduğunu söylemişlerdir.
Son gurup ise semptomdaki tehlike ve riskleri tanıdıklarını belirtmişler
ancak narkoz semptomlarının üstesinden geldiklerini ve direndiklerini
söylemişlerdir.
40-73 metre arasındaki derinlik iritfasinda test
odasında narkoz semptomları olmasını bekleyen
insanların
olduğu
gurup
diğer
guruplardaki
insanlardan daha yüksek frekansta ve sertlikte
narkoz semptomlarını yaşamışlardır.
Rasyonel davranış terapisti Dr. Maxre Maultsby
maladaptive (kendi kendine olumsuz telkin verme)
davranışlarımızı araştırmıştır. Bazı baskılar altında
kendimize sürekli üstesinden gelemeyeceğimizi telkin
edettiğimizi ortaya koymuştur. Bunun yanında beli
bir yöntemle kendi kendimizi olumlu yönde telkin
etmekle bu maladaptive durumdan cıkabileceğimiz
bu araştırma ile ortaya koyulmuştur.
D. ANKSİYETENİN ÜSTESİNDEN GELMEK
a) Psikolojik Teknikler
“Bu resimleri ve filimleri hep izledim, herkez ne güzel
zaman geçiriyor...” “Ben de bunları yapabilmek
isityorum”
Daha önce bir cok araştırmada dalışta anksiyeteyi
giderici ilaçların kullanılması tartışılmıştır. [ imipramine(
tofranil), propranol (inderal), alprazolam (Xnax) gibi].
Ancak bir çok dalgıç bu ilaçların kullanılmasıyla ilgili
endişelerini dile getirmişlerdir. Özellikle ayakta uyuma
eyilimi ve etrafında olanları fark etmenin zayıflaması gibi
sendromlar
ortaya
çıkmaktadır.
Diğer
taraftan
anksiyetenin tedavisinde non famakolojik teknikler de
kullanılmaktadır. Psikolojik tekniklerde nispetten daha az
kontraendiksiyonlara rastlanmaktadır. Bu nedenle de
psikolojik teknikler tercih edilmektedir. Bunların bazıları
sistematik desentizasyon (duyarsızlaştırma), impolsion
(yükleme) terapileri, kavranma ve davranış teknikleri ve
hipnoz dur.
John R. Yarbrough, Ph.D
Çeviri: Bahattin Memişoğlu
Hamsi Diving Center
5
Yukarıda anlatılan anksiyetenin mekanizmasını anlamak
için bu tekniklerin nasıl çalışması gerektiğini öğrenmek
gereklidir.
b) Sistematik Desentizasyon
Bu metod davranışları öğrenme teorisinin içerisinde
düşünülür. Davranış teorisyenleri korku tanımlanır ve
öğrenilirse
küçük
bir
eforla
unutulabilineceğini
söylemektedirler. Anksiyete normal bir duygu ile
eşleştirlerek aşılabilir. Prtikte bu Pavlovun köpeklerinin
akşam yemeği zili çaldığında tükürük salgılamaya
başlaması gibidir. Başaka bir örnek ise öğrenci dalgıcın
dalmayı cok isteyip motive olması ancak suya batarken
yada ekipmanla su altında bulunurken anksiyete duyması
gibi birşeydir. Açık suda dalma düşüncesi nefesin kısa ve
sık aralıklarla alınmasına, kalp atışlarının hızlanmasına ve
terlemenin artmasına neden olur.
Bunların üstesinden gelmek için bu kişi relax olma
tekniklerini, nefes almayı kontrol etmeyi ve kas
guruplarının kasılıp gevşemesi arasındaki fiziksel farkı
tanımak için kasların kasılıp gevşemesini öğrenmelidir.
Eğitmenin
yapması
gerekenlerdren
biri
öğrencide
anksiyete üreten havuz kenarında durmak, biraz daha
fazla anksiyete üreten donanımı kuşanmış olarak havuz
kenarında durmak ve en fazla anksiyete üreten havuz
dibinde su altında kalmak düşünce ve davranışları
içerisinde bir anksiyete hiyerarşisi geliştirmek olmalıdır.
Bunun için önce mental alıştırmalar yapılmalıdır.(suya
yaklaşırken scuba donanımını tam kusanmayı ve havuza
girdiğini hayal etkmek gibi)
Diğer taraftan bazı kişiler için canlı alıştırmalar serisi
yapılmalıdır. Havuz kenarında yürümek, bel hizasındaki
suda regülatörle nefes almak, suyun altında diz çökmek
gibi. Ancak mental alıştırmalar ve canlı çalışmalar birarada
da yürütülebilir.
Öğrencinin
dalışı
devam
ettirmesindeki
bireysel
motivasyonu dalış eğitmenleri ve dalış eşinin sabrına bağlı
olarak değişmekle birlikte pozitif bir dalış tecrübesine
ulaşması için anksiyetesinin azaltılması gereklidir.
Bununla birlikte her başarılı dalış yapılacak yeni dalışlarda
pozitif etkileri geliştirmektedir.
John R. Yarbrough, Ph.D
Çeviri: Bahattin Memişoğlu
Hamsi Diving Center
6
c) İmplosion Teknikleri
Aynı zamanda “flooding” olarak da adlandırılan bu
tekniklerde amaç kişinin anksiyete üreten uyarıcıları
kontrol altına alınmış şartlarda betimlemesi, stres
kaynaklarına daha çabuk alışmayı başarabilmesi ve
neticesinde
de
anksiyete
fikri
ile
başetmesinin
sağlanmasıdır.
Gerçek hayatta dalış ekipmanının ve ağırlıklarının
kuşanılıp bu şekilde öğrencinin bir gölün dibine indirlmesi
tabi ki tavsiye edilemez, olayların betimlenmesi
rehberliğinde öğrencilerin en katı senaryoları hayal etmesi
bazı durumlarda sınırlı olarak kullanılır.
d) Kavrama-Davranış Teknikleri
Bu teknikler kişinin anksiyete üreten düşüncelerini
algılamalarını durum ve davranışlarını başka bir şekilde
yeniden düzenleyerek vurgular. Bir terapist gözetimi
altında bireyler anksiyetelerinin durumların ve belirtilerini
keşfederler (ekipmanını kaybetmek, dalış partnerini
kaybetmek ve diğer stres yaratıcı şeyler hakkındaki
düsüncelerini ortaya koymak gibi). Bunlar ortaya
koyulduktan sonra gerekli elemine etme ve çözmenin
tekniklerini öğrenirler. Örneğin tekneden dalgalı bir
denize girerken korkutucu bir tecrübe yaşayan bir kişi
sonuç olarak kendini her dalgalı denize girerken sevimsiz
birşeyler olacağına inandırır. Dalgıç anksiyetik olmuştur
ve diğer dalışlardan hoşlanmaz. Kavrama-Davranış
yaklaşımı bu konuya şöyle açıklık getirebilir:
“masken su alırsa en kötü ne olur?” veya “dalışa son
vermeyi
seçersen
ne
olur”.
Bunlar
düşünceyi
sonlandırma diye adlandırılan ilginç ve son derece basit
bir teknikdir. Bileğe lastik bir bant takmak gibi birşey.
Endişe verici ve istem dışı düsünceler başladığında bileğe
takılı olan küçük lastik bant çekilip bırakılır. Bu küçük acı
hissi kişiye anksiyete üreten düşüncelere karşı dikkatli
olması gerektiği mesajını verir. Düşüncelerinin durması
gerektiğini söyler. Zamanla ve biraz pratikle anksiyetenin
azaltılmasında başarılı olmasını sağlar.
John R. Yarbrough, Ph.D
Çeviri: Bahattin Memişoğlu
Hamsi Diving Center
7
e)Hipnoterapik Teknikler
Öğrenci rahat ve kabul edebilme durumdayken
betimleme
rehberliği
dahil
bütün
metodların
birleşimidir. Hipnozla ilgili büyülü bir durum yoktur.
Ancak buna rağmen anksiyete için “mucizevi kür”
denilebilinir. Anksiyetenin kapsamlı tedavisinde önemli
bir yardımcı elemandır. Kişinin hipnoterapiklere verdiği
karşılıklar bazı faktörlerle saptanır. Bunalar; olan
olaylar, önceki beklentiler, terapiste güven, inançlar,
hipnoz motivasyon ve bireysel farklılıklardır. Örneğin
bazı insanlar hipnoza daha hassas karşılık verirler veya
daha kolay relax olabilirler. Bazı insanların kendi
kenidlerine bir takım hipnoz teknikleri geliştirerek bu
çözümlere ulaştığı bilinmektedir. Biraz çalışma ve ilave
dalış eğitimleri ile ankisyetenin kişi üzerindeki etkileri
büyük oranda başa çıkılabilir hale getirilebilinir. Belki
de daha basit bir deyişle çalışma ve ek eğitim
anksiyetenin
azalmasına yardımcı
olabilir.
Bazı
eğitmenler sabırlı davranarak öğrenciyi açık denizde
rahatlatmayı gözden kaçırabilir veya daha doğru bir
deyimle ihmal edebilir. Unutulmamalıdır ki bazı
öğrenciler ek zamana ve belirli alanlarda birebir
çalışmaya ihtiyaç duyarlar.
Şu unutulmamalıdır ki her hangi bir nedenle dalıştan
ayrılmak, dalışı yarıda kesmek her zaman kabul
edilebilir olmalıdır.
ÖZET
Profesyonel dalgıçlar stresin belirti ve semptomlarını kendilerinde,
öğrencilerinde ve de acemi dalgıçlarda tanımak zorundadırlar.
Bir çok durumda belirli bir stresin kaynağını tanımak ve ortadan kaldırmak
anksiyeteyi yatıştırmakta yardımcı olacaktır. Bir çok durumda dalgıçların
nedenlerinin
belirlenemediği
endişeler
yaşayacakları
da
gözardı
edilmeyecek bir gerçektir. Dalmaya devam etmek için motivasyona,
güvene ve anksiyetenin üstesinden gelme karsarlılığına sahip olunmalıdır.
Bunların çözümü için de bir çok psikolojik teknik mevcuttur. İyi bir dalış
için orta derecede anksiyete bir kontraendiksiyon değildir.
John R. Yarbrough, Ph.D
Çeviri: Bahattin Memişoğlu
Hamsi Diving Center
8
E. DALGICA ÖZ STRES KAYNAKLARI
a) Zaman Baskısı
İyi dalış planlamacılarına göre sınırlı ölçüde zaman çeşitli
derinliklerde harcanabilinir. Decosuz limitler içinde
planlama veya decolu
limitlere düşmek önemli
bir stres gücü oluşturur.
Bunun yanında bir de
görev yükü varsa stresin
artışı kaçınılmazdır.
b) Görev yükü
Basit bir şekilde bir çok
seyi aynı anda yapmak
olarak özetlenebilir. Dalış esnasında ışık ve kamera
taşınması buna basit bir örnektir.
c) Limitleri Zorlamak
Bunu fiziksel limitlerin ötesinde dalış olarak söyleyebiliriz.
Kısaca kişinin kendisini hem mental hem de fiziksel
yönden zorlayan dalışlar stres kaynağıdırlar.
d) Çevre Faktörleri
İyi bilinmeyen yerlerde dalmak, akıntı, soğuk suda
dalmak, görüşün az olduğu dalışlar veya gece dalışları
e) Gönüllü Olmamak
Belli özeliği olan bir dalış için yeterli hazırlığı olamamak
yada eğitim eksikliği büyük bir stres kaynağıdır.
f) Ekipman
Yeni veya iyi bilinmeyen bir ekipmanla dalmak ,
ekipmanla ilgili eğitim almadan dalamak (kuru elbise
gibi)
g) Yanlış Nedenle Dalmak
John R. Yarbrough, Ph.D
Çeviri: Bahattin Memişoğlu
Hamsi Diving Center
9
Bu da dikkatle bakılması gereken bir baskı unsurudur.
Güvenli limitlerin ötesinde dalmak, sadece heyecan için
dalmak, rahatsızken dalmak (aşırı içki sonrası yada deniz
tutması sonrasında), bir arkadaşın dalması nedeni ile
dalmak, dışlanmaktan korkmak yüzünden dalmak
F. STRESİN “KAÇ VEYA SAVAŞ” OTONOM SEMPTOMLARI
a) Dilate pupila (gözbebeklerinin büyümesi)
b) Uyarılmış kalp kasının hızlı atmaya neden olaması
c) Peripheral (dış yüzeye yakın) kan damarlarınıda
kasılma
d) Arteral kan basıncında yükselme
e) Kanın iskelet kaslarına yönlenmesi
f) Tükürük salgısının artması sindirm sistemin durması
g) Solunumda artış daha derin ve hızlı soluma
h) Deri yüzeyinde terleme şeklinde nem
i) Kan şekerinde yükselme
j) Kan kolayca pıhtılaşma eğilimindedir.
G. PANİĞİN BELİRTİ VE SEMPTOMLARI
a) Dyspnea (kısa nefes alma)
b) Çarpıntı
c) Göğüs ağrısı
d) Boğulma hissi
e) Baş dönmesi veya vertigo
f) Gerçek olmayan duygular
g) Parastesi( uyuşukluk/ürperti)
h) Diaforez (terlemeyi red etmek)
i) Syncope (bayılma veya bilinç kaybı)
j) Ödleklik (titreme)
k) Kontrolu kaybettiğini düşünmek
H. DALGIÇLARDA STRES BELİRTİLERİ
a) Hızlı nefes alma ve hiper ventilasyon
b) Kaslarda kasılma
c) Beyazlayan el eklemleri
d) Korkulu bakış veya gözlerini kaçırmak
e) Aşırı tepkili olma durumu
f) Kontrol edilemez olama durumu
g) Yüzeye kaçma temayülü
h) Ekipmanla ilgili hayali problemler
i) Bahane uydurma ve suya girme için uzun zaman
kullanma
j) Cok konuşkan olma durumu
k) Kendini ortamda geri çekme durumu
John R. Yarbrough, Ph.D
Çeviri: Bahattin Memişoğlu
Hamsi Diving Center
10