QANKÖÇÜRMЭ STANSİYASI SABİR ЭHMЭDLİ The

Transkript

QANKÖÇÜRMЭ STANSİYASI SABİR ЭHMЭDLİ The
ГАНКЮЧЦРМЯ СТАНСИЙАСЫ
САБИР ЯЩМЯДЛИ
The Blood Transfusion Station
by Sabir Ahmadli
Мянбя: АЗЕРИ.орэ, 2003
Веб директор: Бетти Блейер
Мятни йыьан : Эювщяр Йагублу
Веб цчцн щазырлайан: Арзу Аьайева
Веб мастер: Цлвиййя Мяммядова
ГАНКЮЧЦРМЯ СТАНСИЙАСЫ
САБИР ЯЩМЯДЛИ
Щяким сянядляря эюз эяздириб, ананын юзцнц дя йохладыгдан сонра онун хястяханайа гябулу
цчцн эюстяриш вермишди. Щцсян, Севиндик нечя эцндц аналары сарыдан наращатдылар; бир аз
архайынламыш, тохтамышдылар. Хястяханайа эютцрцрлярся, демяк саьалажаг, цзцбяридир. Арвады
щяйятя чыхардыб, арчил аьажынын алтында яйляшдирмишдиляр ки, динжялсин. Эялин – Щцсянин арвады
онун йанында иди.
Цзц эюй чилли гыз анкети, вярягяни долдурмуш, сийирмяни чякиб эюндяриш каьызыны чыхармыш вя
Севиндийин, Щцсянин анасынын фамилини йазыб онлара цз тутмушду:
- Сиздян бир хащишимиз вар. Икиниздян бириниз эедиб ган верясиниз.
Щцсян аз галмышды каьызы эютцрцб жырсын. Дявя налбяндя бахан кими бир каьыза, бир гыза яйрияйри эюз гойуб:
- Ня ган? Ган няди? - чямкирмишди.
Гыз жаван кишинин кюнтюйлцйцндян кечиб, онун йанында мцнтязир дайанмыш кичийин бу хащишин
мянасыны даща тез анлайажаьына ининмыш, ону баша салмышды:
- Бялкя, ананызын сонра гана ещтийажы олду. Йахшы олар ки, ещтийат цчцн сиз юзцнцз юдяйясиниз.
Хястянин йахын адамы кими.
- Аз-з-з, эютцр дайна каьызыны – фланыны! Ган. Ган няди? Эялмишик хястя саьалтмаьа, ган
вермяк? Йох-йох бир. Гуртар эюрцм! - Щцсян щюжятляшмишди.
2
Sevindik zabit libasыnda deyildi, kostyum эеймишди. Qыzыn kiчиk otaьыnda гoyulmuш, цstцnя
sovruq чяkilmiш alчaг taxtы бялядляйяркян, guya hяrbi geyimi dяyiшdiyinя peшmandы.
Qeydчи onun niyyяtini anladы:
- Qanы burda vermяyяcяksiniz. Gedin, respublika Ганкючцрмя stansiyasыna. Aшaьы kцчяdя,
yaxыndadы.
Hцsяn demiшdi bяs iш dцzяlib, qurtardы. Tязядяn bu mясяля ortaya чыxanda qanы qaraldы, huшu
getdi rayona. Kiчik qardaш mяzuniyyяtdя idi, hecnя itirmirdi, amma Hцsяn чox шey itirirdi vя
bunun qayьыsыnы istяr-istяmяz чяkirdi. Bunlarы qardaшыna bildirmяzdi, ayыbdы.
Щяйятя чыxanda ayaьыны sцрцйцb bir dя qызыn yanыna gayытды vя яyilib ona цz tutdu:
- Bu nя qandы, mяn baшa dцшmяdim?
Qыz onuн yumшaldыьыnы эюрцb birdя anlatdы. Hцсяn bu dяфя qыzы qыlыqladы:
- Rayondan gяlmiшik. Canыn цчцn iшim tюкцлцb qalыb. Bяlkя sяn bizя кюмякчиlik gюстярясяn?
- Nя кюмяклик gюстяря билярям? Qandы, hяr halda versяniz yaxшыdы... Ananыzdы axы.
Hцсяn anladы ki, qыz Sevindiklя mцlayim danышаrdы. Sevindik cavandы, яrэяndi, qeydчi qыz
bunu duymuшdu. Qыz da subaya oxшayыrdы. Hяtta Hцsяnin aьlыndan keчdi: «Sяn юlmя, adamы
qыnamasalar, elя buradaca, bu qыzla Sevindiyin kяbinini kяsдиряrdim». Юzц dя lap yerinя
dцшяrdi. Чцnki bilmiшdilяr ki, Sevindik orada evlяnmяk istяyir. Mяzuniyyяtя gяlmяklя
onlardan rцsxяt almaq istяyir; amma hяlя сюzц aчmayыb, bir yandan da anasыnыn azarlamaьы.
«Яэям Sevindiklя qыz юtяri yaxынlaшsa idi, bяlkя kюmяk elяyяrdi. Ailя mяsяlяsi uzun iшdi, iki
daшыn arasыnda baшlasa idilяр elчiliyя, qыz gцlяrdi. Ешидян-билян онлары тющмятлярди. Аналары цчцн
бир стякан ганы гыймайыб, эюр ня йола эедибляр?» - дейярдиляр. Орасыны Щцсян билмирди ки,
верилян ганын юлчцсц иля ня гядяр олмалыдыр, бир стякан, йохса бир ведря. Щцсян ганы ведря иля,
ган йатаьы-йалаьы иля силябясиля эюрмяйя юйряшмишди. Онунчцн дя ган дейяндя нязяриня ня
аз, ня азажыг, бадйа-бадйа, ведря-ведря эялярди.
Бир дя цз тутду, бир дя гыз ону баша салды. Щцсян ишаря вурду ки, гардашым щярби гуллугдан
мязуниййятя эялиб. Эялиб эюрцб ки, анасы хястядир, гойуб эедя билмир, щеч биз дя бурахмаг
истямирик. Чцнки эедиб орда ганымызы гарышдыра биляр. Нахыры щцркцт, ахсаьындан йапыш. Гыз онун
наьылындан бир шей анлады-анламады, цмид верян сюз сюйлямяди. Щцсян адам-алдадан дейилди,
юзц дя бош данышыьа уймазды. Щярчянд дил-товла бязи ишлярин шящяр йериндя, хцсусян гызларын
яли иля дцзяляжяйиня инанырды, ялбяття, Севиндийин щесабына. Эюрдц йох, бу цздян гыз онун
хошуна эялди: щя-щя, йох-йох, киши гызы кими.
- Ганы мцтляг биз вермялийик? Бялкя йахын адам, анамы, Севиндийи истяйян, црякдян истяйян
бир адам щюрмят елясин?
Гыз деди:
- Орада баша саларлар! – енликцряк, жантараг, эюдяряк, гычлары яйритящяр Щцсяня байыры
эюстярди. Онун ишыглы, ала эюзляриня бахды, байагкы сарыбяниз эянжи, кичик гардашы хатырлады.
- Эедин, орада баша саларлар!
3
- Сян юл, мян юмрцмдя щеч кимя йалвармамышам. Бах, бажы кими сяня цз тутурам, мян
юлцм, яэяр бурда дцзялянся, бизи даьа-даша салма. Ишимиз-эцжцмцз галыб орда. Сяпин, бичин,
щюрмят еляйярям.
Гыз айаьа галхмыш, ич гапыдан эетмиш, Щцсян еля билмишди ки, онун хащиши цчцн чыхды. Беш-он
дягигя эюзлямишди вя гыз щачандан-щачана гайыдыб эялиб йериндя отуранда Щцсяни эюрцб
тяяжжцбля иришмишди:
- Сиз щяля эетмямисиниз?.. Бу эцн хястяханада йер аздыр, сящяр-сящяр башга нахошлар
эятирилир. Эежикярсиниз. Ананыз язиййят чякяр.
Щцсян айаг эютцрцб гапыдан чыхмышды. Онун орада о гядяр лянэимяйинин мянасыны анасынын
йанында, арчил аьажынын алтында отуран Севиндик билмишди.
Бюйцк гардашын додаглары титряди: «Баш тутмады». Севиндик цчцн айдын иди ки, Щцсян
арсеналында ня васитя, имкан варды щамысыны ишя салмыш, щятта Севиндийин онун доьмажа
гардашы олдуьуну да гыза юзэя бир вядля андырдыгдан сонра ялини цзмцшдц.
Ири-хырда автобусларын, троллейбус вя машынларын сцрц-сцрц гыжылдадыьы кцчяйя доьру енирдиляр.
Бюйцк гардаш габаьа дцшмцшдц, эуйа ня хата-бала иля, чятинликля цзляшсяляр биринжи о, синясини
габаьа версин. Кичик гардаш низамыны позмадан гайда иля эедирди. Щцсян йеришини итирмишди,
иплийи гырылмыш тяки цзцашаьы йеллянирди.
Ону машын кючцндян бир нишаня айырды; яввялжя кюнлц охшанды.
Сякинин йанынжа йайлаг оту тяки чайыр эюйярмишди. Арасында ала йонжа да варды. Еля эюйчяк,
нарын, кювряк отду ки, дейярдин нечя йаьышын сувардыьы кяндин йалындасан вя бир сцрц
алагуйруг шишяк отлайыр. Отланмагдан ютрц юлцрдц бу от.
Амма Щцсянин йадына бунлар йох, бир щяфтя габаг, Севиндик мязуниййятя эяляндян цч эцн
габаг баш вермиш ящвалат дцшдц.
«26-лар» колхозундан ятлийя бир щейван эятирмишдишляр. Майгабаьы ону кясмяли идиляр ки,
жамаата байрамлыг ят сатсынлар. Бир жаван, тцнжц-дямир жюнкя иди. Базар башында алям
тамашасына йыьылмышды. Ону чайлаьын арасындан саллагхана дамынын габаьына апаранда ушагбюйцк, ня гядяр адам дцшцб эялди. Бахсынлар нежя кясяжякляр. Вясян деди:
- Сян юлмя, юмрцм бойу мал-гойун башы кясмишям, бунун боьазына бычаг чякмяйя ялим
эялмир! Бах е, бир бах, мян юлцм, Щцсян! Щеч беля щейван эюрмямишям. Алямди. Эюзя бахган чанаьы, эювдяйя бах, якя ки - якя!
Голу зорлу беш-алты кюмякчи йахынлашды. Гара-дямири жюнэя адамларын арасында нештяр
буйнузуну тярпятмядян, ящмяр эюзлярини чяпярляйян киприклярини чалмадан дайанды. Ону бир
колхоз сатыр, бир юзэяси алыр. Башга щейванлардан айырыб, бура ачыглыьа чыхарыблар ки, щамы
ямялли-башлы эюрсцн! Сащиби видалашсын, алан чякиб апарсын. Жюнэя саллагхана габаьында
Вясянин торпаьын цстцня атдыьы чянэяллярин, цчгат гязил чатынын, ган гурумуш чухурун няйин
яламяти олдуьуну анламадан тамаша еляйирди.
Вясяни дя бу гцввядя, бу бещдя долуб-тохтамыш жанлынын юз жанына, ганына беля шцурсуз
бахмаьы, кцтлцйц вайсындырды. Бирдя ялини дизиня чякди. Кясдийи мал-даварын сцртцнмяйиндян
йаьланыб ишылдайан шалвары хышылдады.
4
- Сян юлмя, гыймырам! - деди. Щамы эюрдц ки, щялям-щялям кюврялмяйян Вясянин эюзц
йашарыб. Онда Щцсян иряли дурду, кюмякчиликдян башчы йериня кечди вя деди:
- Вясян! Эюрцрсян, щейван ажды. Мян юлцм, дайан, гой нискилли эетмясин. Я, бу щейван
щавахт баьланыб? - Колхоздан дцшцб жюнэянин далынжа эялян фермачыдан хябяр алды.
- Исряэцндян! – деди.
- Аьлым кясмир! – Вясян бу айагда кяляк эялмяк истяйян фермачыны кянара итяляди. – Сиз
оласыз, гарны бош щейваны верясиз ятлийя?! Он ведря су ичирдиб, бир тайа от йедирярсиниз.
Эядя яллярини овушдурду:
- Йох, Вясян дайы, йемəйиб. Кефи йохду, йемяйиб. Ня иллащ елядик, дилин вурмады.
Жамаат эядянин дедийиня инанды. Бу, мцстясна щалды. Билирдиляр, чарвадарлар, малчылар бир
йердян ятлик щейваны дири тящвил эютцрцб шящяря-гясябяйя апаранда йолда ня мцмкцндц
отарыр, суварырлар ки, дири чякиси галхсын, артыг эялсин. Бу тяк малла бажармамышдылар.
Щцсян башыны булайа-булайа ирялиляйиб ялини жюнэянин гунгужуна узатды, Вясяни щясмянляди:
Эюрмцрсян я, бюйрц нежя чалаланыб? Ажды щейван, додаглары гуруйуб, йаныр сусуздан, - деди
вя ялини галдырды:
- Тялясмяйин! Вясян, ял сахла! Мян бир иш эюряжям. Гой муздубабала батмайаг.
Щцсян щейваны йедяйиня алды, чякди кящризин цстцня сары.
- Щя, билдим нейляйяжяксян! – деди Вясян. – Яйя, юзцнц йорма! Чяк, гайтар бяри эюряк!
- Дайан, дайан!
Саллагхана иля кящризин арасында бир тала йер варды. Ора йаз аьзы йонжа сяпярдиляр, беш-он
эцня галхыб галынлайарды. Вясян-Щцсян юз щейванларыны, щярдяндя бу эцндян сабаща
сахланан кясиляси хырдабашы, ирибашы ора бурахардылар. Йонжа тязя галхмышды, щяля ора щейван
айаьы дяймямишди. Вясян анлады ки, Щцсян жюнэяни орайа чякир.
- Дадмаз, - деди. – Юзцнц инжитмя.
- Бахарыг! – Щцсян жаван малы йонжалыгдан бир гядяр бяридя сахлады. Юзц дя йанында
дайанды. Щейван сящярин йаз сяринлийиндя ишыгланыб йамйашыл шахан йонжалыьа яввялжя
бахмады. Сонра бирдян дырнаьы иля гуму ешиб о йана сямтлянди. Щцсян йедяйи бошалтды.
Щейван йонжалыьа йериди. Кящризин эюзцндян дашланыб чайлаьын чынгыллы архына долан,
кюпцклянян, шырылдайан дум дуру суйун сафлыьыны аныб умсунду вя юзцнц йонжайа тяпди. Дил
чалды, кцндялянмиш ала йонжаны хырылты иля бичди, ютцрдц, бир дя аьыз доландырды. Щяр дяфя дя
ящмяри, гара-гырмызы эюзлярини алтдан-алтдан дикиб, эюзцнцн габаьында, кящриз архында
чаьлайан суйун шырылтысына гулаг верди. Жящд еляйиб йонжаны бичди-бичди. Щцсян эюрдц ки,
щейван ора жан атыр. Ону чякди кящризин эюзцня. О йеря ки, лаьымдан чыхан су дяйирмандан
гопурмуш тяки фявваря вурурду. Жаван мал гара додагларыны узатды, о ки вар ичди. Суйу адижя
щейван кими додаьынын ужу иля сцмцрмяди, аьзыны ахына тутду, суйу гурагсымыш, жадарламыш
торпаг тяки жанына синирди, зоьланмыш буйнузларынын ужу да исланды. Щцсян йедяйи лап бош
гойду. Жюнэя дойунжа ичди. Башыны говзады, додагларынын ужундан дамжы сцзцлдц. Щейван
5
гара лаьымдан эурлайан аь ахарын щардан, щаралардан баш алыб ишыглы дцнйайа чыхдыьыны
анламаг сювгиля башыны дикялтди, даьын ятяйиля бир-бириндян аралы кюбялянян гуйуларын аьзына
хейли бахды. Щцсян йедяйи чякди. Щейван дартынмадан, чякинмядян онун ардынжа шцтцдц.
Щцсян ону йеня саллагхана мейданына эятиряндя щейванын байагкы бикефлийиндян ясяр
галмамышды. Еля бил юзц индижя Вясянин айаглары алтына йыхылажагды: «Ганын-жанын щалалды. Нуш
жан!» - бу сюзц Вясян шящярдян кяндя динжялмяйя, тязя ят, гузу йемяйя эялянлярдян
юйрянмишди.
Вясян ялиндяки мал быжаьыны чянэяллярин цстцня атды. Щейван жинэилтидян диксинди.
- Инди щеч йахын дцшмярям! Байаг йеня тящяри варды. Щяля сиз бир ону йыхын эюрцм,
бажаражагсынызмы?
Вясянин, йонжадан йейиб долухсумуш жаван жюнэядян онсуз да эюзц су ичмирди, щямдя ахыр
вахтлар балажа гожалмышды, аьыр ишя чох эиришмирди.
- Я, бялкя горхурсан, ай карсыз?! – дейиб Щцсян саташды. Кюмякчиляр эцлцшдцляр. Щцсян
жаванлара эюз еляди:
- Йыхын эюрцм я, буну! – деди, пенжяйини чыхардыб кянара атды, голуну жырмады. Яйилиб
чянэяллярин цстцндян мал бычаьыны эютцрдц, ялинин тилиня чякди, дырнаьынын цстцнц гяддяди.
- Бычагдан архайын ол, - деди Вясян дя, севинди ки, бу иши Щцсянин бойнуна гойа билди.
Зилиоьлу, Ожаггулу оьлу Танрыверди, Яшряф, Сары оьлу. Мяти иряли дурдулар. Щяря бир сямтдян
бяляддяди ки, орадан йапышажаг. Зилиоьлу йухары, Щцсян тяряфя кечди. Билирди ки, щейванын юзу дя
белясинин зор йери бойун-сцйсцн тяряфиди. Ясас бойнуну гатламагдыр.
Бай атаннан! Мирзяжанлынын, Йарящмядлинин юзцня эцвянян кишилярин щамысы еля бил бурада иди.
Эуйа мал кясмирдиляр, щямишяки кими, ня ися юзэя иш иди.
Щяря бир тутарындан йапышыб жюнэяни сол бюйрц цстя чюкдцрдцляр. Щцсян няфясини чякиб тцнжц
жюнэянин баш тяряфиня яйилди:
- Гибляйя тутун! - деди. – Гурбан тяпясиня! - бу йерин гибляси Гурбан тяпяси иди; тойуг-жцжя
кясян, мал гыран йюнцнц о сямтя чевирирди. Гурбан тяпясинин бярисиндя, Хубйарлы алтында
бюлцк-бюлцк гябиристанлыгдаки башдашларынын да щамысы о сямтя бойланырды.
- Гуртар эюряк тай! - Вясян цзцнц кянара тутуб дейинди.
Щцсян онун полад саплы, овхарлы бычаьыны ачды, бир кяря дя ялинин ичиня чякди. Вясянин бычаьы
щямишя гялизди, тцкц атдырарды. Щцсян дизини щейванын сцйсцнцня дайаг верди, сол голуну
щейванын янэинин алтындан долады, ганырды.
Бу мягамда дямир жюнэя ишин дейясян зарафатдан адладыьындан шцбщяляниб дябярди. Амма
Щцсян щейванын эирявя кяляйин еля кясмишди, ону еля мянэяняйя салмышды ки, тярпяня
билмяди. Полад бычаьын алмаз тяки ишылдайан тийя-хянжяри жюнэянин долуб галынламыш дярисиндян
кечиб ятя, дамара йериди…
Кюмякчилярин яли-айаьы, бядяни титряди. Щцсянин йанындан щейванын дюш сямтиндян йапышмыш
Зилиоьлу кими йава да карыхан кими олду.
6
- Бярк дайанын! Буй, я, карыныз кясилмясин! Сизя ня олду?
Мал шишди, шишдикжя юзц иля бирэя кюмякчиляри галдырды. Щцсян бычаьа эцж эялди. Лянэится
щейван ялдян гопа билярди.
Беля бир овсанасызлыг баш вермишди. Юзц дя узаг йох, еля ютян пайыз. Мяржанлыдан бир буьа
эятирмишдиляр. Ону Вясянэил эцж-бяла илə йыхыб кясдикляри йердя щейван, нежя олмушду, ялдян
бурахылмыш, дяли кими ойнаьа галхмыш, щамы гачыб даьылмыш, Мяржанлы буьасы цзцля-цзцля цз
тутмушду щара эялди ора. Ахыр биртящяр кящризин цстцндя щаглайыб жаныны алмышдылар.
Одур-будур жаван, юткям мал кясяндя ещтийаты ялдян вермирдиляр. Яэяр о жцр урватсызлыьа йол
версяляр биабырчылыгды. Бир щалда ки, щямин Мяржанлы буьасынын ятини чох адам щалал санмайыб
алмамышды. «Улгум-лешди» демишдиляр.
Вясян о вахтдан эюзцкюлэяли галмышды. Инди-инди мязяммятдян гуртарырды. Тязядян бир дя
адыны нийя батырайды!
Амма «26-лар» колхозундан алынмыш жинс мал шылтаглыг эюстярмяди. Бир-ики дяфя эярилиб дартынды.
Еля ки иш улгума чатды, бычаьын ютцб аьартдыьы йердян сел тяки ган эялди, жюнэя сусталды. Йалан
олмасын, бялкя цч ведря ган верди. Щяр дяфя дартындыгжа щейванын чянясинин алты иля кюксц
бярабяри ган вурурду. Щцсян еля щямин Мяржанлы буьасынын барясиндя фикирляширди ки, эюрясян
нежя олуб, Вясян тяки эюрцб-эютцрмцш башкясян ону эирявядян чыхармышды. Щцсян дюнцб
Вясяня демяк истяйирди ки, эюрдцн, бах, ишин тящри буду. Буну демяк истяйирди ки, онда эюрдц,
сян юлмя, Мирзяжанлы кишиляринин щяряси бир йана гачды. Дямир жюнэя бычаьын алтындан ня тящяр
сыпыхыб партладыса, чухура долмуш ганы ня тящяр чалхатдыса, Щцсяндя цст-баш, сир-сифят
галмады, эюзляри тутулду. Вясян кюмяк вермяк явязиня дурдуьу йердяжя бющляниб тамаша
еляйирди.
Боьазы йарыйажан кясилмиш, бычаг щцлгумуна ишлямиш жанлынын гцввя тапыб, беш-алты няри кянара
туллайажаьы аьылларына эялмязди. Щамысы дцшцнмцшдц ки, иш битди. Жюнэянин ял-айаьыны
бошалтмышдылар, йазыг ращат гуртарсын.
- Яйя, мана бир су верин! Яйя-яйя! Вясян, су, су! - Щцсянин эюзлярини ган тутмушду, ня баш
вердийини анышдырмырды. Икигат бцкцлцб ял-айаьы иля су долу ведряни ахтарырды; щазыр гоймушдулар
ки, кясилян малын башыны, боьазыны тямизлясинляр.
Щцсян анлайырды ки, щейван тамам бурахылыб. Эюзц тутулдуэундан билмирди ки, ким щардадыр,
ятрафда гарышыглыг дцшмцшдц, щамы тянэняфясди. Щцсянин аьлы кясирди ки, беля гарышыглыгда
башыны итирмяйян Вясян олар, она эюря дя Вясяни сясляйирди:
- Яйя, Вясян! Буй, яйя мана су-су! Щаны о ведря, а карсыз! - Бир уждан щарай тяпирди.
Кюйняйинин голу, дирсяйи, ялляри иля цзцнц ща силирди, эюзц ачылмырды. Ялляри, дирсяйи ган ичиндя иди,
даща артыг йайыб-йахырды. Вясян ону эюрцрдц, о, Вясяни эюря билмирди.
Ахыр ки, айаьы ведряйя илишди, яллярини гошалайыб ведряйя басды. Шарап-шурупла дюрд-беш дяфя
суйу говзайыб цзцня чырпды. Эюзц ачылан кими яввялжя башы щяшириня галды. О дягигя дя байаг
йонжалыьа апаранда юйдцйц буйнуз йадына дцшдц: «Сян юлмя, еля бил сцнэцдц». Йаман
дюнмяз, шиш буйнузу варды жюнэянин.
Щарда иди жюнэя? - Онда эюрдц, щейван башы бядяниндя силкяляня-силкяляня цз тутуб чайлаьа.
Адамларда, кюмялчилярдя бят-бяниз галмайыб. Бири о бирини цряйиндя пясмянляйир, амма щяля
7
динмирляр. Щамысы да дейясян бир-бирини гынамагданса, щейванын нейляйяжяйини эцдцрдцляр.
Жюнэя эетди, башы айагларынын арасына ениб атылараг, ятрафа ган чиляйя-чиляйя, чайлаьын
дашчынгылында ешиня-ешиня дцз йонжалыьа эютцрцлдц. Ора чатанда йумшаг йашыллыьы эюрмяся дя,
дуйду ки, дашлыгдан чыхыб.
«Ай танры!» - инди дцшцнцрдц Щцсян. Дямир жаван жюнэя йонжалыгда бир ойун чыхартды, бир щяшир
гопартды! Вясян юзцнц сахлайа билмяйиб зцлцм-зцлцм аьлады. Зилиоьлу ялини дизиня еля чырпды ки,
шалвары шырылты иля жырылды; чцнки мюмцнтяб адамды, юзц дя, анасы да, еля бир музду-бабала
батдыг ки, - деди – илмятяним эцнащларымыз йуйулмайажаг.
Жюнэя йериди йонжалыьын ортасына. Башыны ща дцзялтмяйя чалышды, баш бядяндя дурмады, эащ о
йана ашырды, эащ бу йана. О щалында щейван еля щей жящд эюстярирди ки, аьзыны ала йонжайа
чатдырсын; ешинди, йыхылыб бир дя дикялди вя гайтаьыйа башлады. Дизиня галхан йонжалыгда атылыбдцшдц, доланды, фырланды. Бир ойнаглады, бир шювгц тутду ки, ян дяли-долу чаьында щеч бир буьа бу
ойуну чыхара билмязди. Дямир жюнэя йонжалыгдан шырылтыйа доьру йюнялди, йеня ган чилянирди.
Байаг ахы, Щцсян юз эюзц иля эюрмцшдц ки, юдяксиз мярдимазар малын боьазындан бах о
кящризин эюзцндян чыхан кими, о йоьунлугда, о эурлугда ган дашланыб; интящасы о аьды, эцмцш
тяки, бу гара иди, шяраб кими. «Бяс, а дядямин баласы! О гядяр ганы ахан щейванда, жанлыда
бу няфяс, щей эцж щарданды?»
Дямир-тунжу жюнэя суйа, Мяммядбяй кящризинин эюзцня дартынды. О горхулу иди ки, щейван
ордан да дюшя, даьын ятяйиня йюнялярди. Ня эюрцрдц, ня анлайырды? Йухары гуйунун кюбясиня
доьру жан атды. Эюрцнцр, цзцйухары дикляняндя башы нисбятян галхырды вя бу ону ширниклядирди.
Амма ора дикляня билмяди, дюнцб кящризин цстцня эетди. Вясян, Щцсян, о бириляр ардынжа
йцйцрдцляр. Йонжалыгдан кечдиляр, галхыб ганадланмыш эур эюйярмиш йонжалыьы жюнэя ал ганы
иля сувармышды. Щяр тяряф, щяр аддым онун ганына буланмышды. Архын башына ики-цч аддым галмыш
жюнэя тагятдян дцшцб йыхылмышды…
Сюз-сов олду.
- Ня ойун чыхарырсыныз, а киши? - дейиб гясябя советинин сядри базар башында Вясяни
сахламышды. Ялли илин малкясянисян, о йонжалыьы, кящризи нийя щейля гана бялямисиниз? Жамаатын
даща айры тамашасы йохду-няди? Утаным йериня, Вясян!
Вясян нейлясин, малы Щцсян бурахмышды. Вясян дя, о бириляр дя сюз тапмайыб демишдиляр ки,
щейванын ганында ня ися вармыш. Биз еля мал эюрмямишик ки, жаны боьазында, башы цзцдмцш
кюкдя галхыб консерт чыхартсын.
- Чыхмайан жана ня гцлщцваллащ?
- Жан ширинди, щяйат эюзялди, гардашлар! Щейван да йашамаг истяйир, инсан да, истяйир лап
кясилмиш башла олсун.
Даща сонра ону арашдырдылар ки, жюнэянин ганы гцдрятли имиш. Йяни жошгунмуш, иллятли имиш,
дялилийи вармыш, «26-лар» колхозунун мал щякими Рамиз буну ешидиб базар башында Вясянля
Щцсяни тутмушду:
- Бура бах, я, а митяфинляр. Бир цч йашар дананы кяся билмямисиниз, инди эцл кими малымызы
шцбщяйя салдырырсыныз елин эюзцндя?! Онун ганы, сян юл, Вясян, сянинкиндян тямизди. Щеч
билирсян, онлары нежя йохлатдырырыг, анализдян кечиртдиририк? Юзц дя бурда йох. Сян юл, сянин
башын цчцн, щяр ики айдан бир онларын щяр биринин ганындан он грам сынаг шцшясиндя, аьзы
баьланмыш, щерметик гайдада дцз бир баш Бакыйа апарырам. Щамысы эцл кими тямиз щейванды.
8
Интящасы, бу сизин ялиниздян бурахылан ахыр вахтлар бир аз бикефлямишди. Дедик, гой веряк жамаат
йесин. Аьзынызы авара гойуб билмядийиниз шейи данышмайын. Юз карсызлыьынызы онунла юрт-басдыр
елямяйин. Буна бах, мян юлцм, бир бунлара бах! - мал щякими эянжди, жими-хымы иди,
щагсевянди; онунчцн дя Вясянэилин сюзц ону одламышды. Эежясини-эцндцзцня гатыб жинс
малын саьламлыьыны эюзлямишди, азардан, чордан-дабагдан горумушду. Бу яфялляр эюзэюряси
щейваны ялляриндян бурахдыгларындан истяйирдиляр тягсири ферманын адына йозсунлар.
Ондан сонра юзэя сябяб аьылларына эялди. Тягсир, эцнащ айаг ачыб аралыгда эязирди. Ону
киминся бойнуна гоймаг, ня иляся айдынлашдырыб данышыьы йыьышдырмаг лазымды. Бу ящвалат
адамлара, гясябяйя, кяндя аз гала бир мюжцзя тяки эюрцнмцшдц. Эяряк ясл сябябини, баиси
тапыб деди-годуну йыьышдыра идиляр. Ким истяйяр ки, онун иши-эцжц, юзц, сяняти мцзакиряйя
дюндярилсин? Бир щалда ки Щцсянин, Вясянин йериня йерикляйянляр, эюз дикянляр варды. Бири еля
Зилиоьлу Вяли ки, гянаряси, чянэялляри, ялли жцр чапажаьы комасынын дирякляриндя пас атырды.
Зилиоьлу Вяли бир сюз дейибмиш, аьлабатан бу иди. О, кящризин башында ятлик щейванлары синяйя
вериб динжяляндя, Вясян ададан онун йанына кечмиш, сющбят тязялянмиш вя Вяли демишди:
- Сян юл, Вясян, беля гаравялли мян ня ешитмишям, ня эюрмцшям, илмятяним. Аьыр щаггщесабды. Бу залым оьлу ялиндя илдырым тяки бычаг, мян щисс елядим ки, тяпийир. Айя, а залым оьлу,
ялин нийя ясир? Инсафсыз чатдыра билмяди, эюрдцм щейван партлайыр. Ща эцж вердим, сян юл,
биляклярим гырылырды. Эюрдцм тяк галмышам, щамынын яли-голу бошалыб. Ди сахла эюрцм о жцр
щадаьасызы! Эцжцмц чатар инсанын щейвана? Амма бунун сябябини мян бир ишдя эюрцрям.
Сян дя мал сахлайансан, мяндя эюзцмц щейваннан ачмышам. Ня эюрмямишик?! Тахсыр
Щцсяндя олду. Эяряк о, щейваны йонжалыьа апармайайды. Эяряк суйа бурахмайа иди! Бир
фикирляш, сян сянин олан аллащын: ким, щансы аьлыкясян бир саата, йарым саата боьазына бычаг
чякиляси жанлыны, малы, гойуну отарар, йа суварар? Мялумду, щейван умсунмушду. Дцнйайа,
ишыьа алданмышды. Та жаны аьзындан чыхыб биржя эиля ганы галса иди, щямин о биржя эилядя ахырынжы
аьзына дяйян отун, суйун гцдряти юзцнц эюстяряжякди. Юзцн ки билирсян няди йонжа? Я,
кясиляси щейвана щяйат ширяси дадыздырарлармы? Гой белясини цч эцн аж, бюйрц-бюйрцндян
кечсин. Юзц йыхылсын бычаьын алтына!
Бунлар щамысы аьлабатан сющбятлярди; бунларын щамысыны сонра Вясян биржя-биржя Щцсяня
чатдыражагды. Амма орасы да бялли: райондан кюкялтмя мянтягясиндян ятлик щейваны щярдян
илдя, йарым илдя бир кяря шящяря апармаьы Зилиоьлуна тапшырырдылар. Яэяр кясиляси щейваны
отармаг гябащятдирся, онда нийя дейирдиляр ки, Зилиоьлу йол бойу аз гала Ялятдян Кешляйяжян
щейваны платформадан дцшцрцб отара-отара, сувара-сувара апарыр? Бундан ня газандыьы
гапысындакы ики «Јигули»дян – бири оьлунун, бири кцрякянинин, щяйят-бажасындакы дясэащдан
эюрцкцр. Кефдядиляр, ня гядяр аьласа да!
Бунлары ешидяндян сонра Щцсян инди хатырлайырды ки, чыртма вурсан ганы чыхарды. О, башга шей
щисс елямишди. О вахт ки, Зилиоьлу Вяли щейванын дюшцндян басмышды. Онда Щцсянин далаьы
санжмышды. Щейванын ясас эирявя йериндян Зилиоьлу йапышмышды? Лап индинин юзцндя дя
Щцсянин бир гятря шцбщяси йохду ки, бцтцн о гязиййянин баиси, сябябкары Зилиоьлу олмушду.
«Кюпяйоьлунун гясди, гярязи вармыш, мярдимазар – яжлаф! Эюрдцм ахы, малын башы галыб
мяним ихтийарымда, бир ялим бычагда, бир ялим янэинин алтында; эяряк йапышан сапыьмайа иди.
Щаны, сян юл, Вясян, балаларымызын жаны щаггы, о Чомаьатанын гиблясиня анд олсун, онда
эюрдцм Зилиоьлу ялини йаландан гойуб щейванын цстцня, щеч биржя сысга ушагжан эцж вермир!
Ганмаз дюйцлям ща, я мян? Кяляйин щардан кечдийини йахшы билирям. Эялсин, эялсин ишлясин!
Сян юл, арвады апарым Бакыйа, гайыдым, юзцм яризями веряжям. Гой эялсин о нянясинин оьлу
кяссин. Амма дейяжям она. Сян юл, еля дейяжям».
9
Щцсян дя юткямди, ялдян исти иди. Доьрудур, жанда, бойда Зилиоьлундан горхаг, йыьжамды.
Амма хырсызды. Одур ки, щяляликдя ачылышмадылар.
Эцн-эцндян арвадын щалы писляширди, Щцсян галмышды нейлясин. Бу аьзыэюйчякляр щяля бир сюз
дя дцзялтмишдиляр ки, Щцсянин жязасыны анасы чякир. Щямин щейванын ащы анасыны тутуб! Бу сюз
дя ону бир йандан йандырырды. Билирди ки, тяля щардан гурулуб. Щейванын башыкясик гачмаьы
анасынын да гулаьына чатмышды. Хястяляняндян сонра щякимханада она Гарашын гызы демишди.
Демишди, сянинки ожаглыгды!
Севиндик эялиб анасыны гядди сынмыш, бцкцлмцш эюрмцшдц, щалбуки онун анасы топ кими иди.
Бцтцн щяйят-бажаны сахлайырды, щейвана да о бахырды, колхозун да лазым эяляндя карына
йарайырды. Онун щесабына эялинляри ишя эедирди. Инди эялиб эюрмцшдц ки, арвад бцкцлцб отуруб
астанада. «Москвич»дян дцшяндя Севиндик щисс еляди ки, анасы олан-галан эцжцнц топлайыб
биртящярля галхды ки, онун габаьына чыхсын. Бу тезликдя ювладынын ганыны гаралтмасын.
Севиндик яввялдян сайыг ушагды. Эюрян кими анлады ки, анасынын щалы юзцндя дейил. Ахшам
гощум-ягряба йанында бир дя хябяр алды ки, анама ня эялиб, нийя хястяляниб? Бу дяфя цзцнц
Щцсяня тутду. Евин бюйцк оьлу о иди, жавабдещлийи о дашыйырды.
Щцсян пярт-пярт:
- Азарлайыб дя! - деди. – Адам азарлайар!
Балажа гардашын беля бозарыб-гаралараг сорушмаьы Щцсяня тохунду. Севиндик балажалыьындан
гарагабагды, мурьузду. Амма Щцсяни о дилхор еляди ки, отаьа йыьышмыш ел дя бу суалы
ешидяндя цстляриня су жаланмыш тяки сусталды. Щисс олунду ки, дюрд эцн габаг баш вермиш
щадисяни йадларына салдылар.
- Няся эюрцнцр, бала, бир эцнащ ишлямишям чыхыб габаьыма! - деди. Арвад кичик оьлунун
эялишиндян кюврялиб, дцняняжян буз балтасы тяки чаггылдайан жанынын бирдян-биря
кцтляшмяйиндян щювлляняряк юзцнц сахлайа билмяди:
- Дейирляр мянимки ожаглыгды! Бурда гара йола, гара саата бир буьа кясмишдиляр…
- Ещ-е-е! Яши, сян атанын эору, гой отурмушуг! Буьа-буьа. Сюйдцряжяк инди мяня буьа
йийясини дя, буьа аланы да, буьанын ятиндян йейяни дя.
- Йахшы-йахшы, билмядим! - дейиб арвад сусду. Арвад сусду, гощум-ягряба башлады.
Севиндийин иштиракы иля жямлянмиш мяжлисдя бязиляри Щцсяня мяслящят эюрдцляр ки, арвады
Чомаьатайа апарсын!
Забит палтары Севиндийин щяля яйниндя иди, гызылы щашийяли, сары-эцняши забит погонлары, кюбясы
нахышлы шапгасы парлайырды. Погонларындакы икижя улдуз хырдажа олса да Севиндик маршал кими,
эенерал тяки щяшямятли эюрцнцрдц. Бу йар-йарашыьын, нцфузун габаьында Севиндик кяндин
тцркячарəсинə гошулуб демяйяжякди ки, щя, эялин сабащ щейвандан-филандан эютцрцн,
тярпяняк сиз дейян йеря. Йох, Севиндик юзэя мяфкуряли адамды: сябяб погон-улдуз дейилди,
погон-улдуз да онун щямин тябиятиндяки ожаьа-жадуйа инанмазлыгдан, етигадсызлыгданды.
Севиндик ертяси эцн анасыны щякимя апарды.
Щцсяня эялинжя о, гощум-ягрябанын мяслящятиндан жыхмазды. Бир иллят ки, дярмансыз, йолсуз,
хяржсиз йох олуб эедя биляр, йяни Чомаьатанын гцдряти иля арвад саьала биляр, онда нийя она
10
язиййят версинляр, юзляри дя нечя эцн ишдян-эцждян галсынлар. Щцсян инанырды. Амма тяяжжцблц
дейилди ки, бу дяфя о, Севиндикля разылашды.
- Бош сюздц! Щеч бир эцнаща, наляйя эялмяйиб: щякимя апаражайыг, - деди. О ясасла ки, яэяр
Щцсян анасыны Чомаьатайа апарса иди, бунунла юз аляминдя жамаатын нязяриндя тясдиг
етмиш олурду ки, арвадынки хястялик дейил, тутмады, гарьышданды, вурьунду. Бу ися орайа эятириб
чыхарырды ки, демяк дейилянляр доьрудур: «26-лар» колхозундан эятирилмиш жинс жюнэяни кясяндя
йол вердикляри яжяллямянин сядямясидир!
Беляликля, Зилиоьлунун дедийи дцз чыхырды. Щцсян щейваны умсундурмуш, яжял айаьында
алдатмышды. Дцнйада, шяриятдя бундан бюйцк эцнащ ишлятмяк олмаз, бу бир. Икинжиси,
Зилиоьлунун пешякарлыг, бажарыг жящятдян дедийи бющтан йерини бяркидирди: Щцсян щейваны дцзямялли кяся билмир. Яли аьырды!
«Ялимин аьырлыьыны мян сяня эюстяряжям. Истяйирсян, див бойда ол! Амма арвады ожаьа
апармайажаьам».
Хястяханада, ордакы щякимляря йохладандан сонра эятирмишдиляр Бакыйа. Инди Йасамалда,
Шярифзадя кцчясиндян Авакйана дцшдцкляри йердя, ики гардаш бир-бириня гошулуб Ганкючцрмя
стансийасыны сорагладыглары щалда бцтцн бунларын щамысы эялиб онун фикриндян кечди. Сябяб
тякжя йолун гыраьында, сяки узуну галхмыш эюй-йашыл отду демяк азды. Ня олмушду, олмушду.
Щамысы орада галмышды. Яэяр анасынын сянядлярини гайдайа салыб, аз гала палатайа
эютцряжяклярини эюзлядикляри йердя бу мазарат ящвалат башламаса иди; чилли гыз ган каьызыны
ортайа чыхартмаса иди, щеч ня от Щцсянин эюзцня эюрцнярди, ня дя онун щушуну, башыны
дябярдиб беш дягигянин ичиндя бир дя беш йцз километрлик йолу чапыб ону базар башына-орадакы
сющбятляря апарарды ки, щяр шей тязядян йадына дцшсцн.
Ики гардаш бир-биринин йанына дцшцб цзцашаьы ендикляри йердя Щцсянин диши баьырсаьыны кясирди:
«Зилиоьлу! О адын щаггы, сяни о щалда бурахмайажам. Анд ичяжяксян! Эюзцмля эюрмцшям.
Сян юл, дцнйада щансы мцгяддяс билдийин йер вар, она да анд ичсян ки, сяндя тягсир олмайыб,
инанмайажам. О андда варса, эяряк сяни кяся! Анд кечмяся, мян кясяжям! Сюзнян,
сцбцтнан. Лазым эялся щянякля, лазым эялся дяйянякля! Бизи сян салмысан бу шящярин
арасына! - бирдян юз-юзцндян сойуду: «О нейлясин ахы е? Арвадды хястяляниб дя! Йох яэяр
арвад ожаглыгдырса, бунун ясл баиси Зилиоьлуду. Аллащ эюрмяйиб, билмяйибся, ястяьфурулла, мян
эюрмцшям!»
Щцсян юзцня эцвянян, айыг адамды. Дост-танышларынын бязиси ябяс йеря эцман едирдиляр ки, о
дар дцшцнянди, хцсусян, басырыгда, шящяр йериндя ялиндян иш эялмяз! Беля дейилди. Яслиндя о,
лазымсыз шейлярдян ютрц бейнини йормазды, олуб кечяни чох эютцр-гой етмязди. Еля ичян дейилди.
Щярдян орадажа саллагхананын бярисиндяки говурмаханада тязя кясилмиш тоьлунун ич-жийярини
пюртлядиб, галын сойдуьу гуйругастарыны да гызардыб йемяйя яйляшяндя Щцсян бир дяфя йалан
олмасын, бялкя бир литр араг ичди. Щамы кефлянди, ондан башга. Щалына тяфавцт елямяди. Башлады
о эцнцн дярисини, йунуну щесабламаьа. Мяяттял галдылар. Ялбяття, бир адам ки, о фысгырыгдан
сонра шцуруну сахдайа, кялмясини йанылмайа, онда дилиня щеч ня дяймядийи щалда нийя фикирхяйалы даьылмалы иди? Ички бир йана, щеч щяля сящяр нащарыны елямямишдиляр. Гатардан дцшян
кими бирбаша хястяханайа йолланмышдылар. Инди дя ган далынжа эедирдиляр. Беля олан тярздя онун
шцуру думдуру иди, эяряк инди бу саат гаршысында дуран вязифядян юзэя йердя дя йайынмайа
иди. Щалбуки, йайынмышды. Юзц дя дцз щямин жюнэя щадисясинин цстцня гайытмышды. Бу, тясадцфи
дейилди вя ики гардашын эюндяриш каьызыны алыб эетдикляри ишля йа бирбаша, йа долайысы иля
баьланырды. О цздян ки, бир-бириня гошулуб щарайа, ня цчцн эетдиклярини анасына
билдирмямишдиляр. Арвад тайфасы жийярсиз олур, башлайажагды: «Щцсян, сян дядянин гябри! Щеч
11
йана эетмя, щеч ня лазым дейил. Мяни гайтар, апар дцз евимизя. Гой орада ращат ял-айаьымы
узадым!»
Щцсяня айдын дейилди ки, бу ганы ким вермялидир. Ган алынандан сонра ону нейляйяжякляр?
Анасына, онун дамарына йеридяжяклярся, арвад разы олажагдымы? Ганы онлар – хястянин йахын
гощумлары веряжякдилярся, онда Щцсян габаьа дцшмяли иди, йохса Севиндик? Бу чятинликляри
айдынлашдырмаздан, ган тяляби ортайа чыхан кими Щцсянин эюзляринин габаьы гаралмыш, аз гала
гышгырмышды: «Яйя. Вясян, мяня су верин! Яйя, бир овуж су! А киши, эюзцм йанды!» Ня яли, ня
дирсяйи иля эюзцнц силя билмирди; юзц дя щейванын боьазыны бычаьын ишлядийи йердян йалан
олмасын ведрянин аьзы бюйцклцкдя ачылан ганын истиси Щцсянин сир-сифятини одламышды. Бунун
далынжан да ки, щейван сычрайыб галханда чухурдакыны да вуруб онун сифятиня галдырмышды.
Гябул отаьында щямин о ган тяляби ортайа гойуланда, сонра хястяханадан чыхыб, доланыб
цзцашаьы еняндя, тязя йашыл оту эюряндя Щцсянин аьлына бир тапынты эирмишди. Ону щяля
гардашына демякдян, йа да орадакы гейдиййатчы гыздан сорушмагдан чякинмишди.
Щцсян няйи билмяся, ган ийини йаман тезжя аланды. Биринжи о щисс елямишди ки, ятрафдан ня ися
юзэя истилик, щярарят сачылыр. Щямин илыглыг онун йанаьыны одлайан кечмиш ганын щярарятини
тязяляди.
Щцсян дуйухуб гардашына бахды:
- Дейясян, буралардады!
Севиндик щяйяжан-зад кечирмирди. Щярби либасыны, погон-фурајкасыны сойунмушду. Онун бу
тялясиклийиня Щцсян инди тяяссцфлянирди. Севиндик щюкумят эейиминдя эялсяйди, йягин
горхардылар. Ишин даща асан дцзялмяйиня гардашынын эюрцнцшц иля даща тез наил олардылар.
Щцсян шцбщя етмирди ки, бу йердя щярби эейим, щятта милис эейиминдян артыг тясир эюстярярди.
Севиндик гара костйум, йашыл кюйняк эеймишди. Йашыл галстук баьламышды, пенжяйин алтындан
аь ипяк шярфи сялигя иля кечирмишди. Шалварынын йанларындан гырмызы гайтан гызарырды. Шалвар,
кюйняк, галстук бир дя шярф щярби эейимдянди. Анжаг погонсуз вя фурајкасыз Севиндийин забит
олдуьу билинмирди. Бунунла беля яламятлярдян дуймалы идиляр. Щцсян эюзцнцн алтындан
гардашына бахырды. Цзлярини сящяр-сящяр вагонун туалетиндя тялясик йумушдулар. Вагон суйу
адамын щеч жанына синмир. Кящризин эур эюзц щара, бу щара? Гошала яллярини, долдур, вур
сифятиня! Жанында, ганында йухудан, эерчякдян ня ки иллят-гярямят вар, чякилиб эетсин. Илдя, ики
илдя бир кяря йолу Бакыйа дцшяндя Щцсян цзцнц вагонда йумаьы йуйунмаг щесаб етмирди.
Дейирди бу «цз йумаг дюйцл, мурдарчылыгды». Мещманханайа, йа да «Двадсаты»да йашайан
ямиси оьлуэиля чатан тяки биринжи юзцнц верирди крана тяряф. Ямиси оьлуэилин евляри шящярдян
узагдыса да, орадан хошу эялирди, жанына йатырды. Щяйятдя буз кими сулары варды.
Севиндик сир-сифятдян, цст-башдан тамам сялигяли иди, тямизди. Сары щамар телини еля дарамышды,
еля бил йетишмиш буьда зямиси теллянмишди. Щцсян инди эюрцрдц ки, гардашы ондан азажыг да
олса йухарыды, бой атыб, щагды ки, щяр икиси бойдан еля йарымамышдылар.
Ня йахшы ки, Севиндик онун йанында иди. Юзэя чаря тапмасалар, Севиндик юзцнц габаьа
веряжякди вя шприси-няйи, щяля бурасыны да Щцсян айдын эюрмцрдц, Севиндийин дамарына
санжажагдылар. Йох, Щцсян йарашыглы, истиганлы, ирадяли гардашынын биржя эиля ган итирмяйиня разы
дейилди. Гардаш ганы иди, щансы важиб мягсядля олур-олсун. Эюрцрдц ки, Севиндик беля айагда
биржя дамжы чякинмядян юзцнц иряли веряжяк. Индидян, бир йарым аддым габаьа чыхмышды. Онун
юткямлийи Щцсяни йеня башга йол ахтармаьа вадар еляди. Гардашындан сорушмаг истядийини
габагжа юзц-юзцндян сорушду ки, жаваб мясряфсиз олса, хяжалят чякмясин. «Эюрясян, башга
12
ган вурмаг мцмкцн дейил? Мясялян, йахшы, саьлам, жинси – атасы, анасы тамам мялум,
сайтал бир жюнэянин ганындан?»
- Бяри бах, Севиндик! Бир дайан эюрцм!
Севиндик истяр-истямяз дайанды, фикри ирялидя иди. Щцсян байагдан эюрцрдц ки, Севиндик ондан
жаван, ешгли, ганы жошгун ола-ола кечиб эетдикляри йолун тирясинжя халы кими дюшянмиш йашыл
чямянлийя эюзцнцн ужу иля бахмыр. Щцсян лап йахынындакы отлара эюз эяздирди. Деди бяс,
Севиндик дя онун да изинжя бахажаг. Онда, байагдан бяри гардашынын фикриндян кечянляр щеч
олмаса ужундан-гулаьындан онун да аьлына эяляжяк. Севиндик щеч йана диггят
йайындырмадан гардашынын ня дейяжяйини эюзляди: тез сюзцнц десин эюряк. Онсуз да,
эетдикляри ишдя Щцсян хамды.
Щцсян:
- Йахшы галсын! Ди йери эедяк! - деди вя яли иля гардашынын дирсяйиня тохунду. Беш-цч аддым
атмышдылар ки, гяфилдян Щцсянин йадына бир шей дя дцшдц, додаьыны дишляди. «Буй сяни
йарымайасан. Вясян?! - деди. – Яйя, сян дя беля?!»
Вясянля Щцсян щямкарды, йолдашлыгда ня мцддятди жан гоймушдулар. Дилляри, сирляри бирди.
Щцсян Вясяня инаныр, бел баьлайырды. Вясян билмярря она кяф эялмяз, хяйанят билмяз. Тякжя
она йох. Амма она щеч йох. Вясяни щям дя аьсаггал сайырды, беш-алты йаш бюйцкдц. Ишляринин
чох жящятини Щцсян ондан юйрянмиш, мянимсямишди. Вясян ещтийатлы, сялигяли адамды. Цзцнц
щяфтядя бир кяря гырхдырарды. Хянжяр-бычаьы, чянэял-гармаьы щямишя тяртямиз, пассызпуссузду. Иши гуртарандан сонра биринжи нювбядя юзцнц Мяммядбяй кящризинин башына вериб,
щяр щямясаланы эцл кими йуйуб тямизлярди. Вясянин о хасиййяти дя мялумду ки, бюйцклцйцндян
истифадя елямирди. Бюйцклцк о иди ки, биринжи эяряк сян юзцн голуну чырмайыб чятин ишя эирясян.
Няинки гяндян кичийи итяляйиб габаьа верясян. Йох, адамын цстцндя аллащ вар, Вясян беля
имансыз дейилди. Йол бюйцйцндцр. Йяни щарда чятин, долашыг иш вар, щятта зийан вар, онда эяряк
йолу биринжи бюйцк ачсын. Бяс яэяр беля идися, онда бяс щансы сябяб цзцндян «26-лар»
колхозундан алынмыш дямир жюнэя саллагхана габаьына чякиляндя Вясян бычаьы атмышды? О ки
шишмядян, шешялянмядян динмязжя щазырлашыб иряли дурар, щяр язиййятя гатлашарды. Сонрасыны:
соймаьы, шаггаламаьы, чянэяля кечирмяйи вя саиряни Щцсяня сахлайарды. Вясянля Зилиоьлунун
йахын-узаг гощумлуьу да чатырды. Ганлары щансы тюрямядяся говушмушду. Бунунла бела,
Щцсян юмцр биллащ аьлына эятирмязди ки, Вясян онун – Щцсянин йамыны Зилиоьлуна веряр, буну
онун айаьына веряр. Даща писи ися, Щцсяня гаршы Зилиоьлу иля ял тутар, пейман баьлайар. Инди
дцнян ахшамдан Щцсян орада йохду. Вясян тяк ишлямяйяжякди, ятлик эятирилмишдися.
Эятирилмяйиня эятирилмишди, ики гысыр инякди, йонжалыьы вермишдиляр онларин ихтийарына. О, щейванлары
хыхырданда Вясянин кюмякчиси, ялтутаны ким олажагды? Буна Щцсянин шцбщяси йохду ки,
Зилиоьу, щя-я хорузун гуйруьу йаваш-йаваш эюрцкцрдц.
О вядя Вясян Мяржанлыдан эятирилмиш хам малы ялиндян бурахмышды. Онун дилхорчулуьуну еля
щей цряйиндя чякирди. Икинжи мал да онун ялиндян бурахылыб гашса иди, онда эяряк Вясян
чянэял-бычаьыны йыьышдырыб ят кясмякдян бир йоллуг ял эютцрцб Вейсяллидя даш чыхара иди.
Елямяся, эетмяся дя, ону даща саллагханайа йахын гоймаздылар. Бир щалда ки, биринжи кяря
щейван бурахылыб гачандан сонра жамаатын саллагханадан сидги сиврилмишди. О щадисяни еля бир
ахмаг щярякят саймышдылар ки, юзэя вахт Вясянин дя, сонра беля иш Щцсянин башына эяляндя
онун да дярисиня саман тяпярдиляр ки, зцлмкарлыг, гяддарлыг яййамы чохдан кечиб, изи-тозу да
галмайыб. О вахтын аталарынын оьуллары, нявяляри инди эцнайдынлыьа чыхыблар. «Сиз ня
тюрядирсиниз?!» - беля. Щцсян анлайырды ки, иш йоьунуйажагмыш. Икинжи, щейван Вясянин ялиндян
бухылса иди, истяйир щара анд верир версин, дейяжякдиляр: «Бурада юзэя мясулиййятсизлик вар?»
Пис ишди дя, пис иш! Пис ишин няйини бяйянярляр? Бцтцн гясябянин, район жамаатынын,
13
гуллугчусунун дилиня сюз сал. Нечя эцн онларын ужундан ахмаг бир данышыг эетсин. Ящалинин
ящвалы корлансын, дилхорчулуг, ганыгаралыг. Бунун няйини бяйянярляр, щарасы йахшыды? Щансы
тяряфдян бахырсан бах – истяйир усталыг, пешякарлыг, истяйир о бири йаны!
Буну Вясяня Зилиоьлу баша салмыш оларды. Ня тящяр сцбут еляйя идиляр ки, щейванын бычаьын
алтындан партлайыб чыхмаьы мцмкцн ишди, эюрцнмцш гязиййядир. Мясялян, мясяляни дя еля
гурдулар; йедди-сяккиз адамын, жанавар кими кишинин ялиндян гопуб чыхан, йонжалыьа, орадан
щятта кящризя эютцрцлян дямири-гара жюнэянин ня гайырдыьыны эюрмядиниз?! Юзц дя ики ведря
ганы ахыб, бычаг щцлгумундан кечяндян сонра. Ону ки Вясян кясмямишди. Йазыг Вясян щеч
йахына эялмямишди! Кишилярин яли бош, щяряси бир йана атылыб, жюнэя йарыкясилмиш башы бядяниндя
йелляня-йелляня эютцрцлцб. Бу щейваны Щцсян кясирди, ян эирявя йериндян, гашгасындан
Зилиоьлу йапышмышды. Истяйир эюйдян аллащ юзц чаьыра дейя ки, Щцсян, «26-лар» колхозундан
эятирилмиш щейванын гачмаьында, о шяриятсизликдя Зилиоьлунун щеч бир эцнащы йохду, Щцсян
инанмайажагды. Эюз эюряти ялиндя илдырым кими шахан, тцк салан бычаг, щейванын боьазы онун
ихтийарында, щансы яфял беля ишдя нашылыг эюстяриб о жцр лянятлямя щогга чыхарады? Щцсянми?
Юмрцндя. Вясянми? О да йох. Амма Зилиоьлу, щя. О щесабла ки, Вясянин ялиндя ясас олсун:
«Тяк онун башына эялян дейил. Щцсян кими дямир ялли, пялянэ билякли оьланын да дизинин алтындан
чыхыб митяфин щейван». Бу, Зилиоьлунун гурьусу иди. Вясян беля щагг-щесаба эетмишди,
яйилмишди.
Бу фикир йалныз инди Ганкючцрмя стансийасына чатщачатда Щцсянин аьлына эялди. Щцсян юзц
билирди ки, о, бир аз диллиди, гылыгсызды, кюнтюйдц, бязян щяр нюгсана щирслянянди. Адамларла, лап
евдякилярля дя еля данышырды ки, дейирдин бу саат диши дил-додаьыны ганадажаг. Амма ону да
билирдиляр ки, Щцсян тез гызыб тез сойуйанды, онун щирслянмяйиндя бир хошлуг, щятта эцлмяклик
вар. Щамыйа ярк еляйир, яслиндя щеч кимин хятриня деймяк истямяз. Санжмасалар,
тохунмасалар, о да щяр ишя, щяр адама баш гошмазды. Щцсянин башы-бейни юзцня уйьунду;
эяряксиз фикирлярля кяллясини йормазды. Бир иш ки онун даирясиндя цч аьаж узагды,
щиддятлянмязди. Бейнини ябяс йеря йцклямязди. Инди юзцня щагг газандырырды ки, байагдан
ону бу гядяр эирляйян эцманларын кюкц, майасы вармыш; ахыр доландырыб эятирди о йеря ки,
бирбаша Щцсяня, онун ишиня-эцжцня дяхли вармыш. Зилиоьлу иля Вясянин гясдгярязинин цстцня.
От, жюнэя мясяляси, жюнэянин боьазындан… жюнэянин щцлгумлеш бурахылмаьы, щятта инди о
ишин даща узаг дюнэяляри, дярин кюкляри дцшцндцрцрдц.
Вясянин рящмятлик атасы да еля бир ишин эцдазына эетмишди, зибиля дцшмцшдц. О вядя бир юйяжи
цзц Гурбан тяпясиня йыхыб кясмишди. Ондан да сюз-щякят башламышды! Киши гурбан дейибмиш,
ящд еляйибмиш ки, онун хцсуси ят дцканыны ачсынлар, сяси баьланмышды, ону ачсынлар. Бу да
онда мцмкцндц ки, жамаатын щейваныны юзцня гайтара идиляр. Вясянин атасы да онлардан
сечмя ятлик щейван алыб кясиб ящалийя сата иди. Бир сюзля, хцсусиййятчилик щавасы кишинин
башындан чыхмайыбмыш. Инди щюкцмят билирди, жамаата да айдын иди, Вясянин дядяси ябяс йеря
долашмышды. О иш о жязанын тутары дейилмиш. Вясянин дядясини дуруйа чыхартмышдылар. Вясян о
илляри, гязиййяни, щяля десян, дядясини дя унутмушду. Бунунла беля илан вуран ала чатыдан
горхар дейибляр. Вясянин цряйиндя о вахтдан бир дцйцн галмышды. Истяйир он илдя бир кяря бир
башыашаьылыг цз веряндя, хоша эялмяйян щярякят тюряняндя Вясян артыг-яскик данышмаг няди,
щеч беля данышанын йанында дурмаз, гулаг асмазды. Цряйинин эюзцня, жийяриня хал
дцшмцшдц. Щава балажа сойуйан тяки щямин хал ясяр еляйир вя Вясян цшцйцрдц.
Онун Зилиоьлуна гошулуб, гошулмаса да битяряф галыб о жцр гурьу гурмаьы эюр нечя гат лайын,
юртцйцн алтындан сирр тяки ачылыб бу щянэамядя Щцсяни щейрятя салмагда иди! Бяс онда ня
цчцн бу ишляр онун йадына инди, республика хястяханасындан чыхыб, анасыны орада арчил аьажынын
алтында эялинля бир гойуб, Ганкючцрмя стансийасыны ахтармаьа йоллананда дцшцрдц? От, отдан
жюнэя, жюнэядян ган?!. Щя, ганвермяк сющбяти, тяляби ортайа чыхандан Щцсянин дамары
соймушду. Доьру, онун иши-эцнц ганла, щейван кясмякля, ятля-сцмцкля кечирди. Бунун
14
габаьында, дцнйада Щцсянин чякиндийи, црпяндийи бир шей варды, о да инсан ганы иди. Цзц чилли,
додаглары эюйцмлц, чатмагаш гыз ган каьызыны чыхардандан Щцсян цряйиндя: «Мярдимазара
лянят!» демишди. Инди бир йандан от, бир йандан чямян ахыр ки, онун йадына жюнэя ящвалатыны
салмыш, беля нятижяйя эятириб чыхартмышды. Бу нятижяни, анжаг онунла баьламаг доьру олмазды
ки, эуйа Щцсян анасыны хястяханайа эютцрмяк цчцн ган вермякдян чякиндийиндян фикрини
даьа-даша салмышды. Яслиндя щяля дягиг билмирди ки, ганы ким веряжяк, ня гядяр веряжяк,
веряжяклярми цмумян?! Онун цряксиздийи тякжя анасы иля баьлы дейилди.
Кичик гардашы сол йандакы тязя аь бинайа бойландыьыны эюряндя, Щцсян Севиндикдян цстцн
инамла от ятри, от йашыллыьы иля бирэя рянэиня, ийиня щяр шейдян артыг бяляд олдуьу ган ийини
аланда тярсляшди: «Арвады эяряк бура эятирмяйяйдик, арвадынкы ожаглыгды. Ожагды. Доьру
дейибляр. Билмясяляр дя баис кимди, доьру дедиляр, ожаглыгды. Баис онун оьлу Щцсян дейил,
Зилиоьлуду, бир дя бялкя-бялкя Вясянин дя яли вар». Бурасыны щяля ачыб аьартмазды, щеч
Севиндийя дя сюйлямязди. Ону наняжибликдя гынайардылар: «Бир йердя бир пут дуз йемисиз.
Чюряк кясмисиниз. Адам бирдян-биря беля имансыз дцшцнмяз» - Вясянин барясиндя. «Арвады
ися ожаьа апармалы идиляр». Она эюря йох ки, язиййятя дцшмцшдцляр… Бунларын щамысындан
артыг, арада щеч ня, щеч бир мянафе олмадыьы йердя ня, ня-я-я-я – ган мясяляси ортайа
чыхмышды. Нийя? Анасындан ютрц Щцсян дцнйанын лап о башына эедярди, бузлу дянизлярдян
кечярди. Шяксиз айры йол тапылмаса. Ора эетмяк йеэаня чыхыш олса иди.
Щцсян индики вахтда щякимя, хястяханайа, шяфаханалара, курорта – бир йол Сочийя эетмишди –
бялкя щамыдан сядагятли иди. Хястянин йери щяким, щякимханадыр – дейярди. Анжаг гяфил
тутманын; сяксянмядян, сюздян, эюзлянилмяз хябярдян тюрянмиш, цз вермиш сарсынтыны йох.
Дурдуьу йердя эютцрцм дцшян адамы, йох йердян эялян илляти эяряк дярмансыз, щякимсиз йеря
апарасан.
Ялбяття, анасы ешитмишди. Доьруду, отдан-яляфдян кцсмцш дилсиз щейванын бир мюжцзя кими
юзцндя гцввя тапыб башы аз гала цзцляндян сонра онун оьлунун ялиндян сыпрыхыб-чыхыб
кящризя, суйа тяряф гачмаьыны, йонжайа дарашмаьыны ешидян эцндян арвадын иллажы кясилмиш, ялайаьы йумаг кими бцкцлмцшдц. Йягин о да о бириляр кими билмишди ки, щейванын о жцр
бурахылмаьы тякжя оьлунун фярасятсизлийиндян дейил. Мюжцзяди, ежазды. Демяк, бу
тохунмадан зяряр чякмиш, ясярлянмиш ананы эяряк орайа – Чомаьатайа апара идиляр.
Кичик гардаш аь щасарын юнцня бурулду:
- Бурадыр!
- Яйя, Севиндик, бир айаг сахла эюрцм! Дайан е, дайан, жумма! Бялкя биз…
- Эежиксян, чарпайы ялдян чыхажаг, - Севиндик, йол бюйцйцн олса да, иряли кечди.
Эиряжякдян, дарвазанын йанына вурулмуш йазыны охуйандан сонра да:
- Бялкя бура дейил? – деди Щцсян.
Тязя тикилмиш, аь плитялярля цзлянмиш цчмяртябя бинанын диварлары еля бил эял-эял дейирди. Даш
щасарын ичярисиндя, щяйятдя йамйашыл от жцжярмиш, чинарлар, говаглар щющрялямишди. Бинанын
габаг диварында, аьажларын арасында бир нечя шцар варды. Тязя, сялигяли йазылмышды: ал гумаша,
аь щярфлярля. Гапынын башындан адам башы бойда, бир ири цзцм эиляси шяклиндя ган дамласы
эуйа сцзцлцрдц. Ону эюряндя бюйцк гардаш Щцсян Севиндийя цз тутду:
- Бура бах, я сян бир аз щют-щютцсян, тялясийиб-елямя! Гой эюряк буранын йолу-йолаьасы няди?
15
Севиндик иряли кечди вя ичяри эирдиляр.
Биринжи мяртябя алагаранлыгды. Дюшямя сементди, адамын жанындакы цшцтмя азмыш, бу да бир
йандан Щцсяни цшцштдц. Бюйцк гардаш сифтя ора-бура эюз эяздирди. Амма биринжи мяртябядя
юзляриндян, дивардакы «Донор» адлы вярягя-гязетдян башга эюзя бир шей дяймяды. Саь ялдя
балажа эюзжцк варды, кассайа охшайырды. Бу эюзжцк Щцсяни щеч ачмады.
Цзц о йана дящлиз узанырды. Дящлиз алаторанды, орда гапыларын йарыглары сечилирди, ня чыхан варды,
ня эирян. Асгы вя касса тяряф айнаг, айдынды. Буна бахмайараг, бурада да эюзя инсан
дяймядийиндян Щцсян хофланды.
Севиндик анлады ки, буранын юзэя йолаьасы олмалыдыр. Щарданса щянир, данышыг дуйулурду. Щя,
солдан бир пиллякян галхырды. Щяр икиси орайа йюнялди. Байырдан эирян гадынын, онун далысынжа
кишинин щямин пиллякяня жан атдыгларыны эюрцб црякляндиляр. Ясас иш йухарыда иди.
Пиллякяни яввялжя она эюря сечмяйибмишляр ки, гарамтылды, дарды, йюн-йюряси дя тутгунду вя
адамын эюзцнц гаранлыглашдырырды.
Щцсян вя Севиндик пиллякяня чатдылар. Щцсян бахды ки, бу пиллякянин айаглыглары бцлюв кими
сыьаллы, сцрцшкянди. Яввялжя еля билди онлары доьрудан да бцлюв дашларындан йонуб гайырыб,
дямир щоррасы иля сувайыблар. Пилляляр Вясянин бцлювц тяки иди.
Гардашлардан щансы габаьа дцшмяли иди – щяля шяртляшмямишдиляр. Ялбяття, о сарыдан
шяртляшмяк онларын щеч бириня йарашан иш дейилди. Аналары цчцн ган веряжякдиляр вя бурада, бу
айагда «мянми, сянми?» - сющбяти артыгды. Щяр щалда, пиллякян дар олдуьундан бири габаьа
дцшмялийди. Айаггойдуларын сцрцшкянлийи Щцсяни дурухдурду. Севиндик галхды, ардынжа Щцсян.
Чыхдылар.
Икинжи мяртябя ишыглы иди, хялятли-хялятсиз гадын, гыз эюрцндц. Бахдылар. «Баш щякимин мцавини».
«Тясяррцфат цзря мцавин». Бир отаьа эирмяк истяйирдиляр ки, эюрдцляр залды, йемяк столлары
дцзцлцб, гадын яйляшиб, яйниндя хялят, сачы хыналы. Орадан эери гайыданда Щцсян айаьыны
сцрцдц, эялин эюзцня ширин дяймишди. Онларын районундакы дцканчы, чайчы гызлара охшайырды.
- Яйя, Севиндик! Дайан, бир бундан сорушаг.
- Ган веряжяксинизся цчцнжц мяртябяйя чыхын! - дейиб гадын набяляд кишини ичяри эирмяк
зящмятиня гатлашдырмады.
- Щя, - деди, - цчцнжц мяртябядяди! - Щцсян дя юз нювбясиндя гардашыны хябярдар еляди.
Онун ады бир цнваны, отаьы долашыг салмаьына, Ганкючцрмя стансийасында онлара лазым олан
йери тапмаг истяркян тянтимяйиня, ондан-бундан сорушмаьына Севиндик эцлцрдц. Щисс еляйирди
ки, бу, бир йери сорушмагдан, юйрянмякдянся щяслямякди.
Цчцнжц мяртябя, щя!
Яллидян артыг адам варды, далы да эялирди. Щамы, щяр кяс щярякятдя иди. Адамын чохлуьундан,
даща нядян-эюрцнмяйян рянэдян, эюрцнмяйян ожаьын щярарятиндян ятраф еля бил эурлайырды.
Бурада сюзцн йахшы мянасында бир базар шянлийи варды. Базар да ки, Щцсянин эюзцнцн алдыьы
йерди. Чайлаьын ортасындакы адайа топланан базардан ики йцз, цч йцз кишинин, гадынын данышыьы,
щайы даьын ятяйиндяки кящриз шялалясинин эурултусуна гарышыб ужалырды. Бу, хош кцйдц вя щамы
да бу кцйц гулаьынын бириндян о бириня ютцрцб эирярди жомалыьа. Бурада башлайарды сорушмаьа,
16
алгы-сатгыйа. Амма Щцсян щяля аралыдан, азы ялли аддым галмыш еля щямин гарышыг сяслярдян
базардан мязяндясини, вар-йохуну, нырхыны мцяййянляшдирярди. О гядяр кцйц бешжя дягигядя
сясляря, сясляри кялмяляря, сюзляря айырыб билярди ки, ня щарда гойулуб: нохуд щардадыр, картоф
щарада; мейвя, арпа-буьда сатанын сяси бу кцйдя щансы сямтдядир. Дцз эедиб чыхарды онун
цстцня. Ора, чайлаьын арасы ня гядяр таныш вя юйрянжякли йер олса да, мейдан бюйцкдц, алышвериш эур, чох адамлы иди, мязяндя, гиймят дяйишкян вя ялванды. Бура она нисбятян ялбяття,
жидди мяскянди, евичи иди. Йягин ки, ишдя айдын, чяк-чевирсиз баша эялмяли иди.
Киши-гадын, жаван, синли, мцхтялиф сурятли адамларын щамысынын еля бил дамарда ганы ойнайырды; бир
гисмининки чальы-вальы иля, бир гисмининки сяссиз.
Севиндик щара мцражият елямяк лазым олдуьуну саь тяряфдяки эениш айнабяндин астанасында
анлады. Чеврилиб гардашына деди:
- Каьызы вер мяня!
Щцсян ялини шалвар жибиня салды, сонра голтуг жибини ахтарды. Еля бил каьызы гясдян эизлятмишди,
йериндя тапылмасын вя ахтаранадяк бялкя еля бил тясадцф дцшяр ки, мясяляйя каьызсыз ямял
олунду.
Севиндик эюндяриш каьызыны алыб гейд пянжярясиня йанашды. Орада беш-алты адам варды. Она
чатанадяк кичик гардашын габаьа дцшмяйиня гыймайан Щцсян дурдуьу йердя, ора-бура
эязинмядян саьа-сола алтдан-алтдан эюз гоймаьа башлады.
Нечя адам гейд пянжярясинин габаьында иди. Бир нечяси ирялидя узунуна гойулмуш
отуражагда яйляшмишди. Орадан о йана ачыг гапыдан ичяри даща ишыглы, шаграгды. Орада
айнабянддя аь юртцклц стол гойулмушду, дюврясиндя аь хялятли ики гадын яйляшмишди. Йеря эюй
линолеум дюшямишдиляр. Щцсян дуйса да ки ишин жаны ордады, башга сямтя чеврилди. Юз аляминдя
дилбилян, данышмаг мцмкцн олан адам арайырды. Орада, ишыглы айнабяндин кандарындан
бярийяжян дцзцлцб яйляшмиш adaмларса динмяз-сюйлямяз эюзлямякдя идиляр. Щцсян сюз
сорушмаьа, фяряж вермяйя бир кяси эяряк бу йанда ахтара иди.
Бир тайы ачылмыш пянжярянин аьзында цч адам дайанмышды. Икиси-цчц дя онларын дюврясиндя
доланырды. Бунларын йашы отузла гырх беш арасында оларды. Яйин-башлары фярли дейилди. Мясялян, щеч
биринин палтары дяст дейилди, пенжяк бир рянэ, шалвар башга рянэ. Цст-эейим язиник, цтцсцз,
шалварлары дцшцк, эен. Дябдяки эенбалагдан йох. Еля эюрцнцр ки, еля бил уйугду. Йахалары
ачыг, айагларында назик, тез чыхыб-эейилян мяс, гондара. Байыр гийафясиндян чох, баь-баьат,
щяйят-бажа эейиминя бянзяйирди. Бядянляри лырт эюрцнцрдц. Еля бил юзлярини бош гоймушдулар.
Йерийирдиляр, айагларынын сяси чыхмырды. Анжаг пянжярянин габаьына жямлянянлярин бир фярглянян
жящятляри варды. Щамысынын цзц тямиз гырхылмышды. Эюрцнцр, цзлярини юзляри гырхырды, чцнкц
башларынын гырхылмаг вахты ютмцшдц. Бойунларынын далы, гулагларынын йан-йюрясинин сачы-бирчяйи
узанмышды. Щамысынын тели варды, исладыб сялигя иля дарамышдылар. Тялясдикляриндянми,
унутдугларынданмы башларыны, анжаг габагдан сялигяйя салмышдылар, йахшы-йахшы
сыьалламышдылар, архайа, эерийя ися дейясян ял дяймямишдиляр. Ясас габаг-гяншяр
эюрцнмцшдц. Стансийайа, хястяханайа эедирсян, язялжя адамы цзбясурят эюрцрляр.
Тякжя саьмал иняк кими долуб нещрялянмиш кишинин сачы гыса, кяря иди. Шалвары торбаланса да,
кцрякдян, дюшдян-башдан сайталды. Ириэювдяли иди. О бириляр онун йанында эирлянирдиляр.
Щадрутда бир базарком варды, йаман чахыр ичянди. Щцсян буну она охшатды. О дястядян
сящяр-сящяр ичяри буйуран шяртляшибмиш кими она йахынлашыр, сигарет истяйирди. О, ялини шалварынын
жибиня салыб сигарет гутусуну чыхарыр, бирини о биринин одуна йандырырды. Щим-жимля ики-цч кялмя
ящваллашырдылар.
17
Бир дястя адам бу йанкы дящлиздя иди.
Бу тутушла эялян цч йеря топланырды. Гейд пянжяряси, о йан лабораторийа, бир дя ясас, башдакы
бюйцк, ишыглы, эениш айнабяндди ки, онун ичярисиндян о йанда, даща ишыглы вя аьлыгдан шяфяг
сачан йер эюрцнцрдц.
Щяля щеч кимдян, щеч ня сорушмадан Щцсянин эюрдцйц, анладыьы она цмид верирди. Щцсяни
щейрят эютцрмякдя иди. Бу да онданды ки, Севиндийин гейд пянжярясиня чатмаьына беш адам
галырды. Щцсянин эюзц шякилляря, йазылара саташды. Бура мядяни-тяблиьат, даща доьрусу,
ганвермя тяблиьаты эушяси иди. Стол, стуллар, дцзцлмцшдц.
Щцсянин гычлары аьрыса да, отурмады, йахынлашыб охумаьа чалышды. Онун йазыйа бу сайаг
щявясляндийи бялкя юмрцндя биринжи кяря иди, йазы-позу, китаб-дяфтярля арасы йохду.
Балажалыьындан бейниня эирмишди ки, щярфляр, китаб-дяфтяр щяля хюряйин, доланышыьын юзц дейил.
Тящсиля гуршансан, ня гядяр доландыгдан сонра адамын аьзыны чюряйя чатдыра, йа
чатдырмайа. Буна ися щювсяляси, сябри чатмазды. Щцсян тябиятян ишэцзарды вя аьлы кясяндян
ишлямишди. Мцщарибя вахтлары кишиляря, йяни вурушмаьа йарамайанлара, Мирзяжанлы, Гаражаллы
арвадларына гошулуб бичиня эетмиш, вял сцрмцш, арх артламыш, баь тяпмиш, мал, гойун
отармышды.
Сямяряси чох тез мейдана чыхмышды. Бирбаша, кяся! Кяс, сой, доьра, сат, щесабла! Бах беля!
Дивардакы йазыларса онун индики вязиййяти иля башдан-баша баьлы иди. Вя Щцсян бойланыб
охумаьа башлады:
В чюм долголетия
Твоего секрет
Скаји нам, дед?
Полезно кров сдават
- Вот мой совет.
Щцсян русжа бабат билирди. Анлады ки, сюзляр шерля йазылыб, мянасы ганды. Садя иди, щямдя шери
Ханямир оьлу Исмайыла охшайан бир нахырчы дейирди. Щцсян кишинин ня сюйлядийини сюздянся,
онун эцлцшцндян, кефи кюклцйцндян сезмишди.
Икинжисини охуду:
«Я не толко колхозник.
Узнает пуст кајдый.
Кров моя истселяла
Болных не однајды».
- Бу яввялкиндян гялизди. Щцсян мцяллимя, мцщяндися бянзяйян галстуклу, дама-дама
кюйнякли жаванын сюздяри цстцндя баш сындырмады.
Башга шякилляря, бязяк-дцзяйя эюз эяздириб араланды. Айнабяндя эялди ки, эюрсцн Севиндик
щаражан ирялиляйиб.
Севиндик пянжярянин эюзцня чатмышды. Яйилиб дешикдян баханда гыз, онун столунун цстц
эюрцнцрдц. Яйилмясян, дик бахсан шцшя архасындан ону да, ондан башга орадакы ики щякими,
башга бир гейдчини дя сейр етмяк мцмкцндц.
18
Гыз, Севиндикдян паспорт истяди. Севиндик забит сянядини тягдим етди.
Севиндийин эюзц гызын ялиндя иди, гулаг верирди, бялкя бир сюз сорушажаг. Щцсянин эюзц гызын
цзцндя иди. Ишиндян, ня йазыб-позажаьындан артыг гызын сифятиндя бир мейл, мараг ойанажаьыны
эюзляйирди. Жцйцря охшайан сцрмяли гыз дцзялиб пянжярянин эюзцндян Севиндийя баханда,
Щцсян гардашыны дирсяйиндян басды:
- Иряли дур!
Бураларда доланыб, адамлара, вятяндашлара нязяр саландан йана, Щцсян цряклянмишди. Онун
зяннинжя, бу стансийада адамларла рясми, гануни ялагядян савайы, башга бир йол да
эюрцнмяли иди. Хцсусян байагкы цч-дюрд няфярин сур-суйумундан дуймушду ки, бунлар индижя
бурада таныш олмуш адамлар дейилляр. О шяхсляр бир саатда бу жцр йахынлашмышдыларса, онда
Щцсян дя бирини йанлайыб аьлына эялян йол-йалаьа щаггында мялумат аларды. Амма анламышды
ки, беля дейил вя дашынмышды. Инди юзэядян йох, гейдчи гызын бахышындан хялвяти бир ишаря
охумаг истяйирди. Гыз эцлцмсяр щалда Севиндийин вясигясиня бир дя бахды. Ону шцбщясиз,
Севиндийин вязифяси марагландырмышды: «Щярби йурист, орду щцгугшцнасы».
Гейдчи гызы вязифя иля бирэя Севиндийин эялдийи узаг шящяр дя хяйалландырмышды, ган чякирди, ня
иди? Симсаржасына сорушду:
- Ганы сиз веряжяксиниз?
Севиндик эери, гардашына сары чеврилмядян жаваб верди:
- Елядир!
Щцсян тярпянди:
- Я, бир соруш?!
- Ня сорушум?
- Соруш дайна, я, буй сяни! Бялкя бир айры сюзц вар?
Щцсян гардашынын кцряйиня гысылыб ялини жибиня салмаг истяйяндя, щяля эяряк онун щярякятиндя
еля бир гябащят эюрцнмяйя иди. Бу да бир юзэя вярдишди; «щяр ишин ачары». Йох, гардашыны
истигамятляндирмяйя чалышды. Севиндик ясябиляшди. Сянядляри, цстцндя дя гызын вердийи анкети
алды. Пянжярядян айрыларкян гыз сюйляди:
- Эедин, саьа дюнцн! Анализ орада эютцрцлцр.
- Сян бир бура эял! - Щцсян гардашыны тяблиьат эушясиня чякди: - Я, я, ай… ажиз, дилин сяндян
хяраж истяйир? Бир ондан сорушейдин, бялкя башга жцр дцзялирди? Юзцнц гурудуб дурмусан,
эюрмцрсян сыйылмышды?! - Буну дейяндя Щцсян юзц дя гызарды, Севиндик дя пяртляшди.
Араларында хейли йаш фярги варды. Дар айаг олмаса Щцсян пярдяни билмярря тярпядмязди. Эуйа
о сюзц демякля Щцсян гардашыны айылдажагды. Севиндик утаныб сыхылса да анлайажагды ки,
бармаьы, голу дялмя-дешик елятдирмякдянся, о гызла цч-дюрд кялмя ширин данышмаг,
щимляшмяк бялкя даща сярфяли чыхарды. «Демяз! Бу дягигя, бу санийянин юзцндя сян юлмя,
гыз йапышажаг йахандан, эедяк! Апар мяни! Эедирям сяннян! Йохламаьа ня сюз, я?
Жамаатын чоху ал-дилля, гылыгла иш ашырыр. Йохламаны версин, эедяк арвады гойаг ора! Далынжа
дцшцб эяляжяк? Бай атаннан мурьуз йийяси!… Демяз! Чцнки кишинин ящди вар. Орда пейман
19
баьлайыб цстцмцзя эялиб ки, эяряк ряй веряк. Ня ряй? Саггал алтындан эечмяйя эялиб. Бялкям
дя алыьын чохдан ашырыб, гарнында баласы!..»
Щцсянин няйя эцвяндийини Севиндик баша дцшмцшдц. Орасыны лап щяссаслыгла баша дцшмцшдц.
Щцсян тякжя ган вермякдян йана йох, щям дя ики дашын арасында гардашындан сюз
гопармаьа жящд эюстярир, узагдакы гыз сарыдан. Айдынды, районда гулаьына чатмышды.
- Я, кащаллыг елямя! Гайыт эери. Эюз-гашнан, щим-жимнян ону йохла.
- Йарашмаз.
- Щы-ы! Сян мяня гулаг ас, йери.
- Дедим йарашмаз.
- Йахшы инди щара эедяжяйик?
- Гейддян гуртардыг! Эедирям анализя. Орада щяким бахажаг, эяляжям, ган веряжям.
Гардашынын бу гядяр жидди ишя садя вя авамжасына йанашмаьы, тезжя иряли атылмаьы Щцсяни
одландырды. Дцз дейил, ахы! Дурдуьун йердя, нядян ютрц, щансы мягсядля, ня гядяр? Бунун
щамысы суалды. Щеч биринин дя жавабыны дцз-ямялли билмирдиляр; ня онун, ня бунун тясяввцрц йох
йердя Севиндик нийя тялясирди? Бу гядяр жянжял ишин, инсан ганына тялябин эяряк мцтляг бир
асан йолу, жями эюрцняйди. Ону тапмаг лазымды.
Щцсян Севиндийи сахлады. Пянжяря габаьына топланан ики-цч няфяри эюстярди вя гардашындан
сорушду:
- Сяндян, мяндян эютцрцлян ганы анамыза вурмайажаглар?
- Шярт белядир.
- Арвадын бу дягигя гана ещтийажы йохду. Саппасаь адамды. Ня олуб я, она? Аллащ елямямиш
эцлля дяймяйиб, бомба партламайыб. Гой юйряняк. Сян щювсяляни бас, мян дейяня гулаг ас!
Эюрцрсян, орада о бойда нювбя сижимляниб. Нювбямизи тутаг, амма бурада айры имкан вар.
Сян тялясмя эюряк.
Севиндийин еля бил жанында ган артыглыг еляйирди. Еля ки гейд пянжярясиндян айрылдылар, Щцсян
ашкар эюрдц ки, орадакы эюйэюз гыз – йахшы гыза охшайырды – гардашынын архасынжа бахды.
Севиндийин ики-цч аддым эетмяйини эюзляди ки, онун бой-бухунуна тамаша елясин.
Щцсян мат-мат Севиндийин ардынжа бахды: «Сян юлмя, бу эядянин эуйа ган вермякдян
савайы гулаьына щеч ня кечмир». Щалбуки, байаг эюзцнцн лап габаьында бир еля иш баш верды
ки, Севиндик бунун мянасыны Щцсяндян яввял анламалы иди.
- Бура бах, ешитдин о оьлана ня деди?
- Ня деди?
- Сян бир бура эял! - Щцсян гардашы иля анлашмаьа кцнж арады. Тяблиьат эушясиндя, пянжярянин
аьзында, пиллякянин башында, пиллялярдя бешбир-цчбир топламышдылар. Хосунлашыб-пычылдашырдылар;
20
бири йанына бирини салыб апарыр, бири башгасына паспорт верирди. Арада Щцсянин эюзцня юзэя шей
дя дяйди, мязяндяляшмя дуйду. Бири деди: «Отуз», о бири деди: «Ийирми беш».
Пянжярянин габаьындакы ящвалат Щцсяни лап чашдырмышды. Дцшцк, сары бир оьлан паспортуну
пянжярядян узатмышды. Онун щеч нювбяси дя йохду. Бу йанда кимяся бахырмыш тяки, цзцнц
кянара тутмушду. Щцсян дуймушду ки, бу адам цзцнц гыза эюстярмямяйя чалышыр. Ондан
гоху вурурду; гывшаг ийи, туршумуш чахыр ийи. Буну Щцсян пянжяря габаьында дайанмыш жанлы,
жясядли кишидян, онун бечяляриндя дя дуймушду. Анкет йазан гыз оьланын паспортуна
бахмадан деди ки, олмаз. Оьлан сясини бярк чыхармаг явязиня, ону товламаьа чалышды. Аз
гала дил тюкцб йалтагланды: «Йахшы дя, бурах эедим». Гыз йенилмяди. Билдирди ки, сян йахынларда
бурада олмусан. Ган вермисян. Оьлан ял чякмир, хащиш едирди. Гыз онун сянядини гайтарды вя
сакит, амма гяти деди:
- Баш тутмаз. Онсуз да щяким ижазя вермяйяжяк.
Оьлан пянжярядян кюнцлсцзжясиня ял цзцб ону эюзляйян йолдашына вя йолдашынын йанындакы
адама йахынлашды. Мяйуслугла билирди: «Таныды».
Бу йердя Щцсян тязядян щейрятлянди. Пянжярянин аьзыны динляди. Лырт эюрцнся дя бойбухундан эяр оьланы айагдан-баша эюздян кечиртди: «Бу ня тящяр адамды?!» Севиндийя деди.
- Я, о кцрян эядяни дейирям, эюрмядин? Сяндян габагдакыны? Нювбяси йохду ща! Гыз ону
гайтарды ки, бу йахынларда вермисян ган. Ня щагг-щесябды, я? Дяли олуб няди, ики эцндян бир
эялиб ган версин? Сян юлмя, бурда дашга щагг-щесаб вар. Пул мясяляси вар. Сян жумма ора!
Гой эюряк бу ня бещляшмяди? Бир иш ки зибилнян дцзяляжяк, сян йа мян голумузу нийя
нештярлядяк? Буду, бурада бах, о пянжярянин габаьындакы жомалаг вар ща, кяляйин ужу
онлардады. Жанын цчцн эюзцмнян эюрдцм, бири пул алды. Ийирмибешликди-няйди.
Щцсянин йеня яли жибиня доьру галхды. Юйцняжяйи, эцвяндийи йерди ора. Бири телини дарайар, бири
бармагларыны шыггылдатмаьа вярдиш едяр, бир башгасы, ня ися… Щцсянинся бяркя дцшян кими яли
жибиня йюнялирди. Арада щеч ня йохкян, бош-бекаржа дайандыьы щалда эюряжяксян буду яли
жибиня галхыр, голтуг жибиня. Беля щярякят Щцсянин юзцндян асылы олмайараг баш верирди. Бу да
Севиндийин ганыны гаралдырды.
Дящлизин башына топланмыш дястянин арасындан кечяндя Щцсян аз галды бурнуну тутсун.
- Яйя, бунлар лап ийлянибляр? - еля пычылдады ки, юзцндян гейриси ешитмясин. Эетдиляр.
«Ганын консервляшдирилмяси вя плазмаферез шюбяси» йазылмыш бюлмя иля цзбяцздяки анализ
отаьынын гапысында тохтадылар.
Он бешя гядяр адам бир дцзцм отуражагда яйляшиб нювбя тутмушду. Бир о гядяр дя айаг
цстя иди. Лап ахырда ики ясэяр отурмушду.
Щцсян институт гуртармамышды, буна тяшяббцс эюстярмямишди. Онун явязиня ямялли-башлы
ясэярлик чякмишди. Беля щесаб едирди ки, ясэярлик институтдан ясла кям дейил. Тякжя шяряфя эюря
йох ки, Вятян гаршысында боржуну юдяйирсян, цряйин, вижданын юмцрлцк сакит олур, кимсянин
габаьында эюзц-кюлэяли доланмырсан. Бу дцз. Щцсянин нязяриндя адамын, эянжин юзцнц ня
щяйаты танымасы цчцн ясэярлик ясл сынаг кюрпцсц иди. О, АДР-дя гуллуг етмишди, евляриня пайпасылка да эюндярмишди. Цстдян ийирми беш илдян артыг кечмишди. Щцсянин беш ушаьы варды,
машаллащ. Бунунла беля, ясэяр илляри щяр йадына дцшяндя ганы гайнайырды. Одур ки, о, ики
гардашыны вя йувадиби Севиндийи дя лянэитмядян, мющлятя уймадан эюндярмишди. Эедин,
Вятян гаршысында боржунузу верин. Ондан бяри щарда – щансы кянддя, шящярдя Щцсян бир
21
ясэяр эюрцрдц, еля бил юзцнц эюрцрдц. Дярщал цряйиндя гящмярлик, щямряйлик дуйьусу
ойнайырды. Анализ шюбясиня доьру, отураг нювбянин ахырында ики ясэяри эюряндя, бу йердя, бу
айагда Щцсян кюврялди. Аллащдан олан тяки нювбяляри дцз онларла йан дцшдц. Щцсян гят еляди
ки, онларла данышажаг. Ганкючцрмя стансийасы, буранын щавасы, щалхасиййяти барядя ян дцрцст
сюзц онлардан юйряняжяк.
Севиндикдян сорушду:
- Эюрясян бунлар ня мягсядля эялибляр?
Севиндик онлара Щцсяндян артыг мараг эюстярмяли иди. Щцсян кечмишин ясэяри идися, Севиндик
щазырда ордуда иди. Мцддяти совандан сонра орада галмыш, институт гуртармышды. Щалбуки
Севиндик онлара салам вермякля кифайятлянди. Йохламайа онун эиряжяйи тягдирдя Щцсянин
ирялиляйиб ясэярлярля бюйцр-бюйцря отурмаьындан дарылмады.
Щцсян ики ясэяря эюз гойду. Башларында шлйапа варды, йахалары ачыгды, айагларында
узунбоьаз, кирз чякмя. Бири нарын чыхмыш, гарамтыл быь сахламышды, он доггуз йашы оларды, йа
олмазды. Йапышыглы бахырды. Эюзляри ири иди, йол чякирди. Бу бири, Щцсян тяряфдяки гырмызы иди, аьызбурну эюрклц, шишкинди, дирибаш, зиряк оьлана охшайырды. Эюзляри эюй, гызьынды. Щяр икиси иншаат
баталйонундан иди, гарапогон.
Щцсян ялини истиганлыгла ясэярин дизиня вурду:
- Сиз дя ган верирсиниз?
- Щя, - деди. Вя чеврилиб икинжи, цчцнжц суала да жаваб вермяйя щазырмыш тяки эюзляди.
- Сиз няйя эюря ган верирсиниз?
- Лазымды веририк.
- Бяс тялимдян, ишдян сизи бурахырлар?
Ясэяр онун шцбщяли сорьусундан ажыгланмадан, яксиня бу сайаг ачыг-ашкар сорушмаьындан
шадмыш тяки сюйляди:
- Ижазя верирляр. Азад едирляр.
- Ганы ня цчцн верирсиниз, кимдян ютрц?
Щцсян илк суала истядийи жавабы алмадыьындан ону икинжи дяфя вермякдян чякинмяди.
- Биз доноруг.
Щцсян онлара ещтирамла бахды, йеня ясэярин дизиня вурду. Ясэяр бу мязяли адамын яркля
мцражият етмяйиня эцлцмсяйяряк чюндц.
- Ня гядяр ган верирсиниз?
- Дюрд йцз грам!
- Йох, яши?
22
- Бяли.
- Ешидирсян, Севиндик? - бу цзя дюнцб гардашыны дцмсцкляди.
Бир дя ясэярляря тяряф чюняндя эюрдц ки, онлар тамам башга шейдян данышыр, планларыны
мцзакиря едирляр. Айдын олду ки, онлары бу ишя эюря ики эцн азад бурахыблар. Бурадан гуртарыб
щараса эедяжякляр, ахшам, дейясян, гызларла эюрцшяжякляр; икисинин дя эяздийи, севдийи гыз
варды. Ня алажагдылар, ня апаражагдылар – о барядя щимляширдиляр. Онларын мяхфи
мяслящятляшмяйиня бурун сохмаг ня Щцсяня йарашырды, ня дя онлар буну арзу едирдиляр.
Ганды, одур ки, Щцсян ял чякди.
- Ящсян бунлара! - дейиб гардашына тярифляди. – Сян юлмя, мян дя ясэяр олмушам, анжаг беля
шей щеч аьлыма эялмяйиб!
Гардашынын сядалювщлцйц Севиндийи тяяссцфляндирди, цстцнц вурмады.
Щцсян эюрцрдц ки, Севиндийин фикри-хяйалы юзэя йердядир. Данышмыр, гошулмур. Ясэярлярля сойуг
йанашмаьы Щцсяня тохунмушду. Бирини о сорушанда, бирини дя эяряк йандан Севиндик соруша
иди. О, бурларла исбатлы данышарды. «Эядянин фикри юзцндя дейил». Сябяб о идими ки, аналары цчцн
ган вермякдян ютрц Севиндик габаьа дцшмцшдц? Щцсян бцсбцтцн инанырды ки, кичик гардаш
гана гызыргаланмыр, шяряф билир, фяхр едир. Бу шяряф она нясиб олдуьуна эюря чалыб-ойнамаса да
мцнтязир отурушу, гярары иля юйцнцр. Онун фикир чякмяйи, далмаьы Щцсяни гыжыгландырырды. Бирдян
йеня додаьыны дишляйиб деди: «Сян юлмя, сорушажам! Гырышмалын щушу-башы узагда доланыр».
- Бура бах, я, Севиндик! Йахшы йадыма дцшдц, сяндян бир сюз сорушажам.
- Соруш.
- Районда бир сюз чыхыб!.. – Щцсян сюз аьзындан чыхща-чыхда юзцнц сахлады. «Йери дейил.
Лазым дейил. Сонра. Архайынлыгда. Мян ачсам сюзц бунун кяляйи асанлашажаг. Гой юзц
диллянсин. Бялкя, горхусундан диллянмяйяжяк? Щейля-щейля кющнялиб сырадан чыхажаг»…
Щцсян башласа юз дили иля Севиндийя йол ачажагды.
- Ня сюз чыхыб?
- …«26-лар» колхозундан бир дямир жонэя эятирмишдиляр. – Щцсян сюзц дейишди вя гардашынын
дуйухдуьуну, ону эцддцйцнц эюрцб деди. – Щя, амма ону билирсян… Сянин йанында да о
эежя сющбят ачылмышды. Дедим бяс билмирсян…
- Билирям, сян няйи сорушмаг истяйирсян.
- Билмирсян!.. Мян ган мясялясини сорушмаг истяйирдим.
- Ня ган?
- Ган дя! Ганын гарышмаьы мясялясини!
- Анламырам. Ня дейирсян, айдын даныш!
«Бясиди! Гой еля щейля тарым галсын!» Бу айагда кичик гардашыны гаралы, шякли сахламаьа инсафы
йол вермяся дя, южяшмя башламышды. Щцсян мющляти узатды. «Гой чырпынсын!..» «Илийи вур! Айя,
23
илийини вур» - дейян сясдян диксинди. «Ай мцхяннятин баласы! Бу сянин сясинди! Илийя чатмышдым
ки, вурам?! А сяни эюрцм илийин йансын!»
Гардашынын диниб-сюйлямядян отурмаьы Щцсяни кюврялдирди. «Бирдян бунун фикриндян кечяр ки,
мян ону иряли вермишям?» Истиращятя, йейиб-ичиб динжялмяйя эялдийи йердя бюйцк, аьсаггал
гардашы ону салыб габаьа, чятиня сцрцйцр. Чятинлик демяк азды. Ганыны чякдирир. Дцздц, ана
щяр икисининди. Амма Щцсян эяряк Севиндийи гоймайа иди бура эялсин. Эялиб бураларда ган
нювбясиня дурсун. Щцсян юзц тяк эялмяли, нежя билир, бажарыр, о жцр щялл етмяли иди. Инди аналары
цчцн жан бащасына бир мцдара, итки важибдися, эяряк ону Щцсян вурнухмадан юдяйяйди.
Гайыдыб эедя иди хястяханайа. Арчил аьажынын алтында яйляшмиш анасына, арвадына вя Севиндийя
щеч ня билдирмяйя иди. Дейяйди ки, гуртардыг. Дур, арвад, йерин щазырды. Севиндик, ня дя анасы
юмцрляринин ахырына кими дуймайа идиляр ки, Щцсян эетдийи йердя ня гайырыб, башына ня эялиб.
Цстдян нечя вахт кечяндян сонра анасы эеня яввялкитяк гырьы кими щяйятдя, чюлдя
доланаркян, бир эежя йатагда щясбщал етдикляри заман арвадына ачыб данышарды. Нейлясин? Бу
мурьуз эядя еля бил щяр шейдян, щяр тялябдян яввялжядян хябярдармыш. Каьызы эюрян кими
юйрянжякли тяки дцшмцшдц йолун аьына.
Щцсянин цряйи сыхылды. Севиндик бу сыхынтыдан хябяр тутмасын дейя, айаьа галхды вя анализ
шюбясинин гапысына йериди. Эюрсцн соважагда ня вар, ня йох, нювбя щансы сцрятля эедир.
Гулаг верди, онун-бунун дуруш-давранышына эюз гойду.
Ики киши, щяряси бир башгасыны иртмяклямишди. Бири о бирини баша салырды. «Де гардашым гызыдыр». Бир
башгасы анладырды ки, фярги йохду. Сяня йохлама лазымды, ону да веряжяйик. Аста, бир-биринин
гулаьына дейирдиляр. Щцсян еля йахынлашмышды ки, онлар Щцсянин, йа башгасынын ешитмямяйи
цчцн бундан сых дайана билмяздиляр. Щцсян сары, гырхыгбаш, жцллцтя охшайан оьланы ичяри
саландан сонра эери чякилиб эцдян кишини йанлады. Сорушду ки, сиз дя ган верирсиниз. Киши деди
йох. Мяним гызым щазырлыг шюбясиндя охуйур.
- Сянядлярини щазырлайыб университетя. Ган вермяк лазымдыр. Буну тапмышам, о веряжяк.
- Олар щейля?
- Нийя олмур?
Бир башга оьлан завода ишя эирирди, сцд-пендир заводу иди. Онун да ганы йохламадан кечмяли,
ики йуз грам вермяли иди. О да бир юзэясини тапмышды. Инди щяр икиси ичяри эюндярдикляри явязчиляри
эюзляйирдиляр.
Гызына йохлама алан киши оьландан сорушду:
- Пулу вермисян?
Деди:
- Йох.
- Онда наращатлыьа дяймяз. Гой онлар бизи ахтарсын.
Ики-цч адам бяридя бир гадын яйляшмишди. Гыз атасы мещрибанжасына ону сорьуйа тутду. Гадын,
дейясян, ятрафдан сыхылараг астадан данышырды:
24
- Донорам. Мян тез-тез йох, илдя ики-цч кяря эялирям. Ган тязйигим галханда. Щяким
мяслящят эюрцб.
Бири ишя дцзялирди, бири ушаг евиндян ювлад эютцрцрдц, бир башгасынын арвады доьум евиндя
йатырды.
Щцсян аь чякилмиш гапынын йанындан ичяри бахды. Цряк щякими иди, гаршысында тязйигюлчян жищаз,
синясиндя фенандескоп. Ичяридя нювбяси чатан юнжя онун габаьында отурур, щяким йохлайырды.
Ондан ютян кечирди бу йанкы масайа. Орада цч гызды, щяряси бир иши ижра еляйирди. Ган
эютцрцрдцляр, орадажа групуну, тяркибини йазырдылар вя сянядляшдирирдиляр. Гызын габаьында бир
шцшя варды. Щяр дяфя бармаьын ужундан чящрайы резинли бору иля сордуьу ганы хал-хал шцшяйя
гондурурду. Шцшя, цстцня дцзцм-дцзцм дцймяляр, гырмызы мяржанлар йапышдырылмыш лювщяйя
охшайырды.
Севиндийин ора эирмяйиня щяля хейли варды. Он беш-ийирми дягигяйя бир няфяр йола салынырды.
Щцсян эери гайытды. Ачыг пянжярянин габаьына ирялиляди. Бурада байагкы дюрд няфяря охшайан
адамлар топланмышды. Онларын йанында ики жаван дайанмышды, хам-хам бойланырдылар. Долу,
саьлам, сач-бирчяйи абырлы оьланларды. Йохланма алмалы идиляр.
- Янтигя ишди, мян юлцм! - деди, пянжярянин габаьындакылары нишан веряряк бяйан етди:
- Дейир, айда ики дяфя эялир, ган верир, айы дохсан маната чыхыр. Ня вар, даш дашымыр, йер
газымыр. Ики эцн бура ижазя верирляр, ики эцн бцллетен верирляр. Иш йериндя орта ямяк щаггы йазылыр.
Бящ-бящ, милйон верярляр, бир дамжы ган вермярям. Бу няди?
Пянжярянин аьзында дайананлар бир уждан эедиб гайыдыр, тялясирдиляр. Ора бошалыр, тутулурду.
Щярдян сигарет истядикляри базаркома охшайан жанлы-жясядли киши ялиндяки сигаретин кюзцнц
вуруб габа салды, йарысыны овжунда сахлайыб тярпянди.
Йохланышдан кечянляр дящлизя чыхыр, ишыглы айнабяндин башында нювбяйя яйляширдиляр. Щцсянин
кюнлцндян кечди ки, Севиндик эялянядяк эедиб орада нювбя сахласын. Бунунла ял-голуну
баьлайажагмыш тяки эетмяди. О баш-бу баша йерийиб гулаьыны шякляди.
Пянжярянин габаьында бир тосгун киши дайанмышды. Бахды ки, йанагларындан ган дамыр. Сифяти
шух, саьлам гырмызылыгданса, шахтадан йаныб лалыхламыш тяки иди. Щцсян онун юнцндя дайанды,
пянжярядян байыра бахды. Кишини эуйа яввялдян таныйырмыш. Яркля сорушду:
- Сян дя ган верирсян?
Бир башгасы да йахынлашды, марагланды вя киши вяждя эялиб кичик бир нитг сюйляди:
- Он доггуз ил ган вермишям! - деди. – Он доггуз ил! Инди даща йох!
Щцсян истяди сорушсун, бяс инди ня мягсядля эялмисян, дцшцндц ки, «гой юзц эялиб чыхсын
ора».
О ора эялиб чыханадяк, бир эюйчяк эялин эялди. О бирилярля юз адамы тяки, достжасына саламлашды.
Сорушду ки, ганэютцрян щансы тибб бажысыдыр? Эюрцнцр, щамысыны таныйырдылар. О, адыны чякиб бир
тибб бажысындан эилейлянди: «Шпириси чох кобуд санжыр, инжидир», - деди вя голуну ачыб
гатланажаьа бахды, дамарын цстя эюй хал дцшмцшдц. Майа голлары варды, сифяти, бойун-боьазы
пиля тяки иди.
25
- Мянсуря йахшыды, - деди. – Еля тахыр шпириси адамын рущу инжимир.
Йахында дуран ики-цч йад адамын диггятини жялб етдийини анлайыб башына эяляндян сюйляди:
- Ян чятин бирбаша эютцрмяди. Мян бир нечя дяфя буна эетмишям. Бир кяря эежя саат икидя
зянэ чалдылар. Дедиляр чох аьыр вязиййятдя хястя вар. Хащиш етдиляр. Мян разылыг вердим. Инсаны
хилас етмяк лазымды. Дедиляр он дягигядян сонра дцш! Эейиниб чыхдым. Машын щазырды. Эялдик.
Хястя реаниматсийа отаьында юлцм айаьында иди. Йаман гансызламышды. Мяни тяжили щазырладылар
вя кючцрмя башланды. Дюрд саат йанашы узандыг. Бир дя щисс елядим ки, сцбщ ачылыр. Е-е-е
билирсян, онун яри мяня нежя щюрмят еляди? Дящлиздя эюзляйирмиш. Чыхан кими ардымжа эялди.
Мяня бир зярф верди. Машынла евя гайытдым. Ачыб бахдым: ики йцз ялли манат пулду. Тязя ил
габаьы бир дя эюрдцм гапынын зянэи басылды. Ачдым. О иди. Цнванымы эютцрцбмцш. Ики зянбил
долу эятирмишди. Бир гойун, бал, жцрбяжцр йемякляр, гаймаг. Ня гядяр мейвя! Эютцрмяк
истямирдим. Дедим биз щаггымызы артыгламасы иля алырыг. Мян ону юзцмя борж билмишям. Деди,
ня данышырсыныз? Сиз мяним щяйат йолдашымы юлцмцн ялиндян алмысыныз. Бизим алты ушаьымыз вар,
онлар анасыз галажагдылар. Мян юмрцм бойу сизя щюрмят етсям, йорулмарам. Сонра бир кяря
дя эялмишди. Дейир, мяним ушагларымын икинжи анасы сянсян.
- Ящсян! Ящсян! - тякжя таныш-достлары йох, индижя эюрянляр дя алгышладылар. «О, эюзял-эюйчяк
жаныны, ганыны башга бир инсаны фялакятдян хилас етмяк йолунда ясирэямир. Ятли-долу яндам,
гатланажаьында ийня йери эюйярян шцмшад голлар файдасыз, ябяс йеря бяслянмирди. Цмдяси
шякил тяки йалныз бахмаьа йарамайыб, инсанлара хидмят етмякдян усанмыр.» Ловьаланмадан, садядилжясиня юйцняряк дюрд тяряфя бойланды.
Щцсян йаваш-йаваш дящлизляря, ийирми-отуз адамын щярляндийи шцшябяндя алышмагда иди.
Бурадакы инсанларын сир-сифяти сифтяки кими ону чашдырмыр, марагландырырды. Марагса хошду, щятта
цряйини илындырырды. Ири шякиллярдян, фото чякилишляриндян савайы, дивар бойу рянэли шцшя сярэиляр
вурулмушду. Онларын щамысы донорлара аидди. Эюзял сцфряляр ачылмышды орада. Бириндя йаь,
пендир, сцд, гаймаг; о бириндя жцрбяжцр мейвяляр, хюрякляр, ширяляр, эюй-эюйярти, бир
башгасында кцрц – гырмызысы, гарасы, балыглар… Бунлар гат-гарышыг – «Ялиня ня эялди тюк
ортайа!» дейилди. Щяр хюряйин цстдя онун тяркиби эюстярилирди. Ж витамини, Б1, Б2 витамини. Ганын
шякли чякилмишди.
Шякиллярдян Щцсян юйрянди: «Щяр бир донор ган веряндян сонра бир дя 52-57 эцн кечмиш эяля
биляр. Ганын тяркиби эяряк эяля яввялки щяддиня чата, йетишя ки, бир дя эютцрмяйя йарайа. Бир
милли грам ганда 4 000000 гырмызы кцряжик, гадынларда 72, кишилярдя 75 щемоглобин щиссяжийи
олмалыдыр». Рянэли шцшялярдяки рянэли шякилляр фото иди. Демяли, орадакы инсанлар, ган верянляр,
тибб ишчиляри, аь хялятли бажылар, стол, сцфряляр доьру иди.
Бунлары охудугжа, таныш олдугжа Щцсян щисс еляйирди ки, соьан тохуму тяки сяпилмиш хырдажа
гара щярфляр, йазылар онун чохдан бяри охудугларынын, охумадыгларынын ичярисиндя ян йухары,
йцксяк мятляби ифадя еляйир. Охуйа-охуйа эедиб чыхмышды баша – шцшябяндя. Гейддян,
йохламадан кечянлярин эялдикляри, ахырынжы дайанажаг бура иди.
Айнабянд ики бюлцнмцш, арада гапы гойулмушду. Гапыдан бяри ган верянлярди. О цздя
астана юнцндя стол башында икиси гуллуг эюстярирди. Тибб кюмякчиси вя аь галпаглы, сачы хыналы
щяким гадын – рящбярлийи о апарырды. Бурда интизам мющкямди. Нювбяйя яйляшянлярин,
йахынлашанларын цз-эюзцндя ниэаранчылыг, щяйяжан долашырды. Ган бурада эютцрцлцрдц. Цст
палтары сойунуб, донор либасыны эеймяк цчцн бяридяки балажа отаьа эирмялидиляр.
26
Щяля эейинян йохду. Сачынын ирялисини дарайыб эерини унудан кишилярдян икиси-цчц ичяри жан атырды.
Лап ирялидя бир узун арвад отурмушду. Башында баьа чанаьына охшайан папаг, йашы яллидян
кечмишди.
Эейиниб-сойунма ямялиня бир эялин бахырды. Щцсяня таныш эялди. Эюдяряк, долу, жаныбярк.
Йанаглары алча тяки. Амма боьазы йохду, бядяни бирбаша башына бирляширди. Эениш синяси галхыб
бухаьына дирянмишди, киркиря сайаг фырланыр, низам-интизамы эюзляйирди. Арабир сяслянирди:
- Гапыдан чякилин! Адя, эюрмцрсцз стуллары, яйляшин дя! Ей, ичяри кечмя! Адын чаьырылмайыб, отаьына эирди.
- Чых-чых! - дейиб юзбашына сойунан бир няфяри байыра чыхартды. – Щачан адыны чаьырарлар, онда
эялярсян!
Эярдянли киши эялиб дцзбир ичяри кечди, вярягляри, вясигяни аь юртцклц масанын цстцня гойду.
Биринжи яйляшмиш папаглы гадын айаьа галхды вя етиразыны билдирди.
- Мян саат сяккиздян бурадайам. Юзцм дя биринжи групам. Нювбяни эюзлямяк лазымдыр.
Гапынын лап аьзында айрыжа нювбя гондарыб тяк яйляшмиш гара костйумлу, гара быьлы киши
онунла щюжятляшди:
- Мян, - деди, - лап саат алтыдан бурдайам. Юзц дя щавайы ган верирям – безвозмездии.
Щяким сюзляшмя дцшдцйцндян ажыгланыб шцшябяндин гапысына эялди. Топланыб ичяри кабиняляря
бойланан тамашачылара кянара чякилмяйи тяклиф едиб, етиразыны билдирмиш щямин гадына деди:
- Бунлар плазмаферезлярдир, биринжи эетмялидирляр.
Палтара бахан щяким эюдяряк гыз-эялин, щякимя кюмяк еляди. Икисинин-цчцнцн синясиндян
басыб яркля кянара, нювбянин ахырына доьру итяляди:
- Эюрмцрсцнцз бош стуллары? Кечин яйляшин дя!
Яйниндя чил-чил пенжяк, эярдянли киши жейран тяки сякирди. О, биринжи стулда яйляшмиш гадына
йанашды:
- Сиз ки гайданы билирсиниз. Биз биринжи эетмялийик. Ахы, биздян ган эютцряндян сонра ики саат
эюзлямялийик ки, йенидян юзцмцзя вурсунлар!
Гадыны мядяни, няжибаня дилля мязяммят етди. Гадын ону таныйырды, диллянмяди.
Асгычы эялин эириб-чыхана, айаг цстя галараг нювбяни тцнлцкляшдирянляря эюз гойанда онун
бахышы щярдян Щцсяндя лянэийирди. Щцсян дя ону марыдыр, изляйирди. Эцйа бу айагда башланасы
ширин бир йахынлашманын астанасында идиляр.
Байаг асгычы гыз о бириляринин дюшцня ял басыб эери итяляйяндя Щцсяня дяймяди. Мажалы
чатмырды ки, айдынлашдырсын эюрсцн бу жаван, эцляш киши ондан ня истяйир? Ган сарыдан кюмяк
умур, ондан тямяннасы вар, йохса юзэя истяк, ряьбятди? Асгычы ашкар эюрцрдц ки, киши аз галыр
эюзц иля ону йесин. Бахышы иля охшайыр, иришир. «Ган, йохса сян?» - эялинин ащу эюзляриндян
щярдян адамлардан эизли сорьу сезилирди. Бу сорьу тякжя Щцсяня аидди вя Щцсян дя онун
цсулу иля гаш-эюзцнц тярпядир, амма сюзцнц айдын чатдыра билмирди. Ахы, щеч Щцсянин юзцня
27
дя бу саат, бу айагда бялли дейилди ки, о бу саз, жаван, эюдяряк, щям дя шкафа, сейфя
охшайан эялинин юзцнями жан атыр, ганынамы йерикляйир, йохса вязифясиня ашыг олуб…
«Йерин эюрцкцр, Сянубяр! - деди. – Ня щцлгумуму цзярсян! Аз-з, нейнийим ахы, ялим йаныр
аьзыма тяпирям. Вясянин, Вясянин йох, о щарамзаданын цряйи йансын. Кюпякоьлунун
якдийинин фелиня кечмишям… сян дя отурмусан орада, ардыжды, арчилди няди, онун кюлэясиндя,
орадан бура эюзцн мяни эюрцр. Ай-щай! Вясян йосунлу! Эял-е, эял. Эял эюр адамын илийини
нежя вурурлар».
Асгычы гуллуг башында киминляся тякляниб пычылдашмагдан, анлашмагдан горхур, чякинирди. О,
шцшя аракясмядян гурулмуш, аь пярдялярля юртцлмцш сойунма-эейинмя отаьына-кабинетиня
эирди. Орадан сяслянди:
- Адя, сян йеня эялмисян?
- Щя, бюйцйцнц вер. Мяним бойума йарашаныны! - ня пычылдадыса, Щцсян ешитмяди. Онда эюрдц
бир аь нящянэ йанындан ютдц. Адамлар араланды, йол вериб щяйрятля тамаша елядиляр. О, аь
хялят эеймиш, хялятдян – дизляриндян ашаьы айаьынажан юртян аь боьазлыг тахмышды. Еля бил
гунжлу чякмянин айаглыьыны атыб боьазыны сахламышды. Падшащлар, шащзадяляр аь тумаждан бу
сайаг мяст эейярмишляр. Башына нишасталанмыш, гар тяки аь кятан галпаг гоймушду. Галпаг
бойнунун ардына енмиш, юндян цзцнц юртмцшдц: ики чяпяки дялийи варды ки, орадан ятрафы
эюрсцн. Эюдяряк эялин «базаркомун» кямяриндянди. О щазырладыьы адамы щякимин щцзцруна
ютцрцб гайытды. Киши сола бурулду, орада сцфря ачылмышды, цстцндя бош стяканлар эюрцнцрдц.
Астанадан о йана кечянляр яввялжя чай ичирдиляр.
Бу вахт эейинмя отаьындан бир башгасы да чыхыб о йана жумду. Эюрцнцшжя кяндчийя
охшайырды. Аь гийафядян цркмцш кими иди. Галпаьын эцнлцйцнц эери, йухары гатламышды. Дарыхыб
тянтийирди; ики йолдашы цряк-диряк вериб ону шушябяндин гапысындан ичяри ютцрдцляр. Дедиляр,
горхма.
- Нядян горхажам! - дейиб чайханайа сохулду:
Бурадан дилляндиляр.
- Гянди чох тюк! Ики стякан ич!
Ширин чай верирдиляр ки, црякляри цстляриндя дурсун, давамлы олсунлар.
Эярдянли киши – «базарком» чайханадан чыхды. Йашыл линолеум дюшянмиш эениш шцшябянд
башдан-баша гар шяфяги, аь ильым чалырды. О, язямятли сяркярдя эюрцнцшц иля, бяйаз эейимдя
шястля, црякля, жясарятля цзц о йана аддымлады. Бу эюркямдя о гышда алями гар басанда
сечилмямяк цчцн аь хялят эейиб дюйцшя эирян ясэяря бянзяди. Эетди, гарлы сящрада эюздян
итди. Онун далысынжа чайчы Сиража охшайан кяндчи чыхды. О баша аддымламаг истяйирди ки, ону
сахладылар. Щяким фамилийасыны сорушду. Мялум олду ки, ону щяля чаьырмайыблар. Буну эюрян
асгычы гыз цстцня йериди:
- Адя, сяни чаьырмайыблар, ня сохулмусан габаьа?! - Хялятинин йахасындан чякя-чякя ону
байыра, сойунма отаьына дартды. Щяким ажыгланды ки, ады чаьрылмайан адамы ня цчцн бурайа
бурахмысыныз?
- Эял сойун, ядя! Сяни мян лап ахырынжы бурахарам, онда билярсян!
28
Йолдашлары эежикяжякляриндян дилхор олуб зарафата салдылар:
- Ширин чай няфя галды! Нечя стякан ичмишдин?
- Икисини, - деди.
- Икинжи дяфя бурахыланда эеня ичярсян. Смяканы хиртдяйяжян гяндля долдурарсан!
Оьланы сойундуруб юз палтарында байыра чыхартдылар. Дцзцня галса, байагкы эейимдя о даща
жялбедижи иди. Дейясян, юзц дя буну дуйур, аь либасы ялдян вердийиня тяяссцф едирди.
Сойундурулмуш кишинин достлары асгычы эялини арайа алдылар:
- Машаллащ!
- Киминлясян, адя?
- Жанымчцн, бу арада сяндян артыг саьыласы…
- Йум аьзуву!
- Гибля щаггы, нар эиляси кимисян. Сянин ганын юлцнц дирилдяр.
Асгычы эялинин цряйи ачылды. Щцсяня тяряф бир мязяммят ишаряси фырлатды: «Ешидирсян?»
Шириндил жаван, асгычы эялинин эюдяк, тотуг голларына эюз дикди, сорушду:
- Сян дя ган верирсян?
- Йох а!.. Мян горхурам – дейиб чимчяшди.
Арада ган мясяляси варды, ган севдасы иди. Зарафат дейил, адам вар бир эиля ган эюряндя аз
галыр цряйи эетсин.
Ачыгжа эюрцнцрдц ки, онлар бу щагг-щесаба кюнцллц эедирляр. Кюнцллц няди, еляси варды, лап
сино эедирди ки, йолланырды, гайыдыб йерщаггы топлайажагды бяхтявяр.
Кеф-дамаг юз йериндя, лакин ятрафда ня баш верирся, эюзц няйи эюрцр, гулаьы ня чалырдыса
бцтцнлцкдя бунун щамысынын она дяхли варды. Бир аздан онун гардашы Севиндик дайанажагды
бурада. Эейяжякди дцмаь эейими. Ня фярги, о, йа Севиндик. Онларын ганы бирди, дамарларындан
бир ган ахырды. Бу ган онларын няслинин-няжабятинин ганы иди.
Сон соважаьы эюрцб буранын ишляклярини арашдырмагла Щцсян гяти гярара эялмишди. Щяр шейи
диб-дящнядян юйрянмяли, билмялидир. «Базарком»ун бир сюзц ону щей дцшцндцрцрдц. Киши
чанаг папаглы гадына демишди: «Сян ки, бялядсян, бизя ган кючцрцрляр. Бир голумуздан алыб о
бириня вурурлар». Бах, бу сющбят Щцсяни цмидляндирмишди.
Орадан чякилди. Гейд пянжярясинин габаьындан ютяндя эюзц эюзляриня эюй сцрмя чякмиш
зяриф, няжим гыза саташды. Эялянляри гейдя алан гызын бир дяфя башыны галдырыб она бахмаьындан
анлады ки, Севиндийи сорушур, ондан ниэаранды: щарадады, щара чатыблар? Онларын иши гыздан
адламышды, кечилмиш мярщяля иди. Одур ки, бянд олмады. Йадына гардашындан сорушажаьы сюз
дцшдц: Районда данышылан сющбят.
29
Щцсянин орадакы дост-танышы билирди. Вясян дя, Зилиоьлу Вяли дя ешитмишдиляр, билирдиляр. Щцсяня
демирдиляр. Бялкя, Щцсянин анасы да ешитмишди. Севиндик фикрини гардашы арвадына да ачмыш
оларды… Гейд пянжярясиндян эюрцнян гыз Щцсянин йадына цзцнц эюрмядийи башга гызы салды,
еля бил дурбинля эюстярди. Щцсянин бу гыз сарыдан, бурдан долайы она цряйи тяпди. Гейдчи
гыздан уму-кцсц еляди: «Севиндикля марагланырсан. Бялкя кюнлцндян айры шей дя кечир. Амма
бизя кюмяйин дяймяди! Мараг олмасын, ондан артыг, истяк олсун, севэи олсун. О нежя истякди
ки, сян эюзцнц мяня дикиб бахырсан, аз гала ешглянирсян, амма мяним дамарларымдан ахан
ганла марагланмырсан? Ешк еля ган демякди. Истяк гандан чаьлайар…»
Гыза диггят вермямяйинин, йалныз Щцсяня хас инжикликля, щирсля бахыб ютмяйинин ясасы, кюкц
варды.
Шцшябяндя далбадал цч ясэяр эялди. Байагкы ики ясэярин эейиминдя идиляр: йай кюйняк-шалвары,
айагларында кирз чякмя, башларында шлйапа. Архаларынжа бир узунбоьаз дянизчи эялирди. Бунлар
Севиндийин нювбясиндян габагкы ики ясэярдян шян, шухдулар. Йахаларыны ачмышдылар, байырда
йаз щяраряти варды вя эюрцнцр, щарданса чыхыб эяляндя йолда истилянмишдиляр. Онлар да
донордулар.
Щцсянин йадына гардашы дцшдц: «Отуруб орада, фикирли-зикирли». Фикир-зикрин цстцндян йадына чюлбайыр, йаз истиси, чайлаг ортасындакы ада дцшмякдя иди. Ялини йелляйиб хяйалы башындан говду:
«Щяля бурада ишимиз вар. Важиб иш. Ишя дцшмцшцк. Мян буна бир янжам чякмялийям. Еля
бурада арайыб тапмалыйам. Ондан сонра Севиндийя баш чякяжям. Баш чякяжям азды. Баш
чякмякля иш щянэ алмыр. Бюйцйям, башбиляням. Эетдим онун йанына, эяряк ялибош
эетмяйям. Бюйцйцн щяр эюрцнмяйи, эялиши бир нягд файда вермялидир».
Ющдясиндяки мясулиййяти Щцсян инди юзэя вахтлардакындан артыг жиддиликля гиймятляндирирди:
«Бяс нежя? Кичик гардаш сяккиз саат тяййарядя учуб сянин йанына эялиб. Цч эцндц эялиб,
сянин бюйцклцйцнц ужа тутуб цряйиндя эятирдийи сюзцнц ачыб демяйиб. Щяйа еляйир. Сайыр.
Башга жцр дя еляйирди. Амма Севиндик еля оьул дейил. Ордан бура мязуниййятя, анасыны,
гощум-ягрябаны эюрмяйя, онларын саггалынын алтындан кечмяйя йох, разылыг алмаьа эялиб. Бир
кялмя сюз цчцн. Анасынын азарламаьы дцшдц арайа. Бу олмаса, бялкя щялл елямишдиляр.
Азарламаьына азарласын. Инсанды, дямир, даш дейил, хястяляняр. Щансы сябябдян олур-олсун.
Щаванын, фяслин дяйишкян вядясиди, ган гайнайыр. Бу вядя жанда-жясяддя ня варса чыхыр
ортайа, ганла гайнайыб цзя атылыр. Арвад синляшиб, азар-безары тярпяниб. Азар-безара охшамыр.
Мярдимазарын бели сынсын. Дурдуьумуз йердя ишя дцшмцшцк. Мян щара, биз щара, бура щара?
Яши, сян юлмя, ялини Гурана баса, инанмайажам. Индики кими, лап еля бил бу дягигя эюзцмцн
габаьындады. Арада щейванын щцлгумунун бошалмаьыны эюзляйиб, эюзцмц йана чевиряндя
эюрдцм Зилиоьлунун ялляри гуружа дуруб жюнэянин буйнузунун арасында. Бурахды: о йердян ки,
цмид она иди, орада щейвана чям верди, дуйуг салды. Щийляни баша дцшмякдя, щейрят мяни
алды: йахшы, Зилиоьлу ня мягсядля голуну бошалтсын? Йохса, о ола ялинин алтындакы щейванын ня
вахт жандан цзцлдцйцнц, гуртардыьыны дуймайа? Мян буну бир-ики дягигядян дя аз
фикирляшмякдя, онда эюрдцм бедаща ялимдян гопарылды, бычаг боьаздан айрылды… Мян щеч,
сядямяси арвада тохунду. Ня данышырсан, яшши? Сян юлмя, балаларымын жаны цчцн анжаг беля
олуб. Гурьу варды бу ишдя! Сян ол Зилиоьлу Вяли, мян Щцсян! Сянин ашынын суйуну вердим,
вердим, вермядим онда мян мян дюйцлям. Бу щайыфы сяндя гойсам мяни йандырар.
Эюрмцрсян я, имансыз, мян щарадайам, щаралара эялиб чыхмышам? Цряйи шещли, пардахлы оьланы
эюрмцрсян щансы сырайа, ня нювбясиня гоймушам?! Эедярдим Чомаьатайа. Амма айаьын
йер алажагды. Дейяжякдин! Эюрдцнцз, мян эюзцмц ачандан щейванла доланмышам, щейван
арасында бюйцмцшям. Билмирям яжяли чатмамаг ня демякди, малын-гойунун бычаг алтындан
гопмаьы, ялдян чыхмаьы щансы китабда нежя йазылыб? Щцсян иллятли адамды, Щцсянин ялиндя
нящс вар. Буну дямир жюнэя сцбцт еляди… Беля дейяжякдин, Зилиоьлу. Мян дя ушаг дейилям.
30
Охун щарадан атылдыьыны билирям, щавайы эцлляйя дя габырьа вермярям. Галды арвадын мясяляси,
йетян эедяр, йатан эетмяз. Бунлар ютцб кечяжяк, йол тапыб…»
Щя, инди йол, цсцл дцшцндцрцрдц Щцсяни. «Мяни йандыран биржя орасыды ки, эядяни чюл-байыра
истяйинжя эюз ачыб бахмамыш, йар-йолдашы иля эязиб-доланмамыш дябяртдик. Истиращят елямяйя
гоймадыг. О иш бу ишя гарышды. Гара йола, гара саата гырышмал нежя олду эялди чыхды?
Чаьыранда щеч щай вермяз, лазым оланда»…
Щцсян пянжярянин габаьына эялди. Тосгун киши орада иди – он доггуз илдян бяри ган верян.
Щцсян баша дцшмямишди ки, о индидями ган верир, йа йох. Чцнки индидян щеч данышмамышды.
Щцсяня ися кечмишдя истяйир киши он доггуз ил йох, гырх доггуз ил ган сордурмуш олсун – о
йох, индиси лазымды.
- Бура бах, гардаш сян мяня бир мятляби баша сал. Ора эедянин бири данышырды ки, бир голундан
ганы алыб о бириня вурурлар. Бу ня олан тядбирди? Юзляри дя нювбясиздиляр, щамыдан габаьа
дцшдцляр.
- Онлар плазмаферзлярди. Онларын бир голундан алыб о бириня вурурлар.
- Даща бунун она, башгасына ня файдасы?
- Е-е, сяни мян нежя баша салым? Онларын ганын чякирляр, сонра щямин ганда лазым олан ня
вар ону эютцрцрляр. Тязядян щямин гана дярман гатыб бир дя юзляриня вурурлар. Дюрд йцз
эютцрцрляр, дюрд йцз дя гайтарыб вурурлар. Ийирми маната баша эялир.
Киши Щцсянин аьзыачыла динлядийини эюрцб, ахыр ону баша салмаг цчцн мцнасиб дил тапды:
- Билирсян ня жцр? Сцдцн цзцнц, гаймаьыны йыьырлар, галыр айраны. Бах еля; цзсцзцнц эеня
гайтарыб вурурлар онун юзцня!
- Щя-я-! Бай атаннан!
Эюзляриндян жин йаьан арыг-йолуг, гыврымсач бир оьлан бойнуну узадыб Щцсянля сющбят
еляйян киши иля саламлашды:
- Коруш, нежясян?
Щцсянин танышынын эюзц азжа чашды. Оьланын ону о адла чаьырмаьы кишидян чох, Щцсяня дяйди.
О, кишидян сигарет истяди. Щцсян бунун яйин-башына эюз гойуб эюрдц ки, байагкы дюрд-беш
няфяря охшайыр. Сорушду:
- Сян дя ган верянсян?
- Йох, яля! Онларын башы цчцн. Нюш верирям?!
- Бяс нийя эялмисян бура?
О, Щцсяндян ютрц сорьу йери олмаьы шяниня сыьышдырмайыб шцбщяни юзцндян узаглашдырды:
- Щяля сифтяди. Гой бир нечя ил кечсин. Бах беля тохунсан. – дейиб о, Щцсяня бир дцртмя вурду,
- йыхылажаг. Гой ил кечсин, фысс еляйиб камер тяки бошалажаг. Аля, зайдырлар-зай. Онлар ган
чякдирмяйя, шприся алышыблар, вярдишкардулар, щярби ибнядц, щушйарлыьду.
31
- Бура бах, сянняням! Ахы, онлар дейясян щамысы… чахыр ичянди?
- Щяри! - дейиб оьлан боьазына чыртма вурду вя арыг боьазы бош лцля кими зоггулдады. Бяс
нежя? Щамысы вурур, «Аьдам», ширин чахыр. Бурадан чыхан кими жумурлар чахырханайа.
Газандыглары ора эедир.
- Бяс йахшы, чахыр ичяни, ичмяйяни ганындан билмирляр?
- Онлара демирляр? Кефли адамын ганындан ня файда?
- О саат эялмирляр. Цстдян кечир.
- Бурада йейирляр, буранын буфетиндя?
- Бурада ган верян эцн йейирляр, бир кяря. Ясас евдя йейирляр. Щяри, мющкям йейирляр. Ян чох
кюк-чуьундур гарышдырыб йейирляр, гана тез сцзцлцр, артырыр. Бахма, гой беш-цч ил кечсин, янтяря
дюняжякляр.
Оьлан астадан, йаныглы данышыр, эюзляри йан-йюряни эязирди. Бу вахт ики йенийетмя йахынлашды.
Бири Щцсянин чийни цстдян оьлана цз тутду.
- Бизя ган лазымды.
- Отуз манат, - деди.
Йенийетмя ялиндя бцкдцйц ийирмибешлийи эюстярди.
- Валлащ, - деди, - олан буду, йол пулумду, артыг йохумду.
Отуз!
- Ики йцз грам лазымды.
- Истяйир он грам олсун. Сяня йохлама лазымды.
Оьлан техникум тялябяси иди, дюнцб йолдашындан алды. Ийирмибешлийин цстцня беш дя гойуб
верди. «Жинэюз» адамларын арасындан достуну чаьырыб апарды.
Пянжярянин габаьында «Коруш» галды.
Щцсян онун йанына гайытды. Бу адама цряйи йанды. Тяк дайанмышды. Цздян, бядяндян
кюкдц, саьламды. Ня олар эюзляри чаш оланда? Эюздян ки ган алмырлар. Яслиндя, белясинин ганы
о жцвяллаьынынкындан тямиз чыхар; саташды: «Коруш». Эялди вя кюнлцнц алды:
- Бу да эетди дейясян ора?
- Щя.
- Бяс дейирди ган вермирям?
- Верир. Адамлара сатыр. Ики йцз грамы – отуз маната, эюрдцн.
32
- Башгасына ришхянд еляйир ки, беля ичирляр, беля йейирляр. Юзцндян чахыр кцпцнцн пасы вурурду.
- Щяри, ичянди. Ики йолдашды. Щяр дяфя бири ган верир. Эедиб ичирляр. Бурда инсан цч нювдц. Бир
гисми плазмаферезлярди. Сцд-айран мясяляси. О бириляр «безвозмездинлярди» щавайы верирляр
ганы. Донорлар биринжи, икинжи, цчцнжц группа. Еляси дя вар ган тязйиги йцксякди, щякимин
тювсийяси иля эялиб ган чякдирир.
- Щя, ирялидя биздя кянддя щяжямят гойардылар. Мяним дя башымда чяртик йери вар. Сач
гоймур эюрцнсцн. Инаь оланда цлэцжля чяртмишдиляр. Амма о ганы йеря, кцлцн цстцня
тюкцрдцляр. Щейф кимди анлайан ки, ган еля ганы гиймятиняди.
Сачыны таьалаг тяки дяйирмиляйиб габагдан динэя баьламыш бир гадын йанашды, ялиндя зянбили,
чантасы. Сащманындан базара эедяня охшайырды, йолцстц бура, стансийайа дюнмцшдц. Цзц,
додаглары о кюкдя иди ки, еля бил индижя жямдяк цстдян галхмышды. Ханым бойаьын цстдян пудра
вурмушду вя пудра гырмызы бойанын араларында, йанаьынын, алнынын гырышларында кцтляниб
аьарырды.
- Кимя икинжи груп лазымды? Дейиб «Коруш»дан сораглады.
Щцсян истяди диллянсин, эежикди. О йандан бир районлу гадын яри иля бирликдя жумуб ону
гамарладылар. Дцзцня галса, истяйир бирбаша кючцрсцнляр, истяйир йох, бу сир-сифятин йийясинин
онун анасы иля баьланмаьына, ня иляся она йаранмаьына Щцсянин ганы йол вермязди.
Арваддан да гывшымыш чахыр ийи эялирди. «Аьдам» чахыры!
Щцсян йеня дюндц «он доггуз ил ган вермиш» танышын цстцня. Бу дяфя о, Щцсяни габаглайыб
сорушду:
- Сяня дя йохлама лазымды?
- Ня йохлама?
- Ган барясиндя.
- Бяли, эялмишик эюряк ня тящяр гылырыг. Гардашым орадады. Яшши, дурдуьумуз йердя бир яжлафын
кяляйиня кечмишик. Анамды, эятирмишик хястяханайа.
- Бураларда чохду, алмаг истясян инди эяляр. Бах одур, онлардан соруш!
- Сян юзцн ня тящяр! Ган верирсян, йохса алансан? - Щцсян юз-юзцня деди: «Алмагды,
алмагды, бундан аларам. Йазыгды».
- Мян дцнян вермишям.
- Йахшы, бура бах, мяня де эюрцм фярги йохду киши, йа зянян олсун?
- Фярги йохду. Истяйир киши версин, истяйир гадын. Хястяханайа йохлама лазымды ки, ики йцз грам
ган юдянди.
- Бяс йахшы, ахы, байаг дейирдин онлар дюрд йцз грам верирляр?
- Онлар башга, плазмаферезляр, донорларды. Онларын паспортунда мющцр вар. Ня вахтажан ки
донордулар, кянара сата билмязляр.
33
- Бура бах, аргадаш, сяндян бир сюз дя сорушажам. Икиликдя. Амма мян юлцм, мяни анламаз
санма. Дар айагда аьлыма эялиб, гой сюз цряйими дешмясин. Денян эюрцм, бурада башга
ган йарайар? Тапасан, эедиб бу саат исти-исти комбинатдан, йериндян алыб эятирясян. Ган, жинс
ган!
«Коруш» эцлцб ялини йелляди. Щцсян сящвини анлайыб, хяжалят чякди.
- Йахшы, дцнян ган вермисян, бяс ай ганыэюйчяк, бюйцн нийя эялмисян? Чых эет евиняешийиня!
- Бахырам дя! - деди вя умажаглы-умажаглы дящлизя, шцшябяндя, ондан о йана ганкючцрмяэютцрмя шюбясиня эюз тикди. Гапы эениш ачылмышды. Арадан асылмыш мяляфяни щяр кечян
йеллядирди. Ичяринин дюшямяси чалынмыш бичяняк тяки эюйярирди.
Щцсян шцшябянддян эери гайытды, анализ шюбясинин дящлизиня кечди. Дящлизин башындакы
йыьынагдаг ютцб, узун отуражагда яйляшмиш адамларын арасында Севиндийи йахынлашмадан
эюрмяйя чалышды. Севиндикдян сонра беш-алтысы яйляшмиш, онун сямтини кясмишдиляр. Щцсян
Севиндийи алайарымчыг эюрцрдц. Дирсяклярини дизиня вериб отурмушду, яйилдийиндян сары сажынын
бир ляляйи эюзцнцн цстцндян салланмышды.
« - Щы, - деди, - бахажагмы бяри, бу тярс?»
Щцсян ачыьа йериди. Ялинин бирини галдырыб щазыр тутду ки, Севиндик бахжаг чаьырсын. Беляжя галыб
эюзлядийи йердя бир адам кечди вя басыб онун ялини йатыртды ки, йол версин. Щцсян щирсляниб
цряйиндя Севиндийи ашкардакындан мин йол артыг эцжля сясляди.
Севиндик бахмады. Ондан бярики бахды. Щцсян истяди она гандырсын ки, сяндян о йанкы сары телли
оьлана дейнян гардашы чаьырыр. Демяди, о ися Щцсянин ня истядийини дуймады.
Щцсян орайа эетмяк истямирди. Няинки орайа… Яли бир дя галхды, бу дяфя голтуг жибиня йюнялди.
Щцсян ялиндя дя щирсляниб ону дартыб йухары говзады. Севиндик цзцнц бяри чевирди. Щцсян
дярщал ялини ашаьы чякди. Еля чякди ки, ялинин алтында галан олса тир-тап дцшярди.
« - Я, бура эял! Тез ол, бура эял!»
- Бура эял! Дейиб додагларынын арасындан фысылдайыб сясдян артыг няфяси иля гардашыны чаьырды.
Севиндик галхыб эялди. Щцсян онун йюнцнц дивара чевириб пычылдады:
- Щеч бир шей лазым дейил. Эял бяри!
Габаьа дцшдц, ики аддым атыб эюрдц ки, эеридян эялян йохду. Севиндик дурдуьу йердя
галмышды.
- Сяннян дюйцлям? Эял бяри, гардаш, дцзялтмишям!
- Няйи дцзялтмисян?
- Я, эял дцш габаьыма! - Щцсянин яли жибиня галхды. Бу дяфя бу щярякят няинки юзбашына
тюрянди, яксиня Щцсян жандилдян ялинин йолуну гардашына нишан верди.
34
- Бир ийирмибешлийя сатырлар ганы. Йохламаны юзляри алыб верир. Эял-е, отурмусан орада,
буралардан хябярин йохду.
- Йарамаз.
- Ня йарамаз?
- Сахта йохлама!
- Ня?!!!
- Йаландан ня цчцн?
- Йалан нийя олур, я? Ганымызла, алын тяримизля газандыьымыз щалал пулумузу веририк! - Щцсянин
яли голтуьуна шыьыды.
- Йахшы-йахшы! Айыбды.
- Сян юлмя, сянин башына щава эялиб. Я, буна… сян… Пыгг, мыгг, - Щцсянин дили долашмыш,
жин вурмушду тяпясиня. – Эял дцш габаьыма! - дейиб Севиндийин дирсяйиндян, пенжяйиндян
йапышды: - Эял беля. Ахмаьын бири, ахмаг! Сахтакарлыг няди, я? Жибимизин пулуну веририк,
оьурлуг елямирик, адам чапмырыг, адам юлдцрмцрцк.
- Жибинин щалал пулуну верирсян, амма щарам цчцн, алвер цчцн шяраит йарадырсан.
- Ди-щы! - Щцсян щыггылдады.
Севиндик билирди ки, гардашынын яркля, истиганлылыгла ажыгланмаьындан савайы, бир дя еля
гязяблянмяйи вар ки, эялся эюзцня щеч ня эюрцнмяйяжяк. Буна бахмайараг Севиндик инадла
деди:
- Еля ишя йол вермяк жинайятдир!
- Бяс йахшы, яэям жинайятди, онда ня базарды орада ачыблар? Байагдан шыдырьы алвер эедир.
- Сян онлара гошулма, бир-ики няфяр тапылар, ганыны чахыра сатан щейван! Нювбям йахынлашыр.
Сян дарыхыб-елямя, нежя лазымды, ганунла йериня йетиряжяйик. Бу, чох жидди ишди, шяряфли ишди! дейиб Севиндик доьрулду, бойу чякилди. Гардашынын бялядлядийи сямтдян цз дюндяриб:
- Эет, - деди. – Йарым саат чякяр. Чых байыра, щаваны дяйиш, мян бурдайам.
- Севиндик гаьа, бяс ахы, бир иш ки гансыз дцзяля, бир ишин ки янжамы мяним ялимдя, жибимдя ола,
нийя юзцмцзц веряк о саллагхананын ихтийарына!
- Саллагхана дейил!
Щцсян щисс еляди ки, бу сюзц о йох, башгасы деся, Севиндик сакит динлямязди. Балажа гардаш
да ялдян исти иди.
- Эет-эет, щавайа чых! - дейиб Севиндик чеврилиб ону тярк етди.
Щяйятя чыхмагса лазыммыш. Севиндик ону йахшы азад еляди.
35
«Коруш»дан тутмуш «базаркома»дяк, ондан да щямин о чанагпапаг арвададяк (беля
арвадларын щамысы бир-бириня охшайырды) щяр бири цзц, эюрцнцшц, сющбяти иля Щцсянин бейниндя,
шцурунда бир из бурахмыш, щадаьсыз тясир йапмышды. Йохлама отаьына узанан семент дящлиздя
сыхылмышды. Ганэютцрмя шюбяси ня гядяр ишыглы идися, орадан о йандакы отаглардан ган ийи,
щемоглобин, «кцряжик» тамы вурурду. Плазмаферезлярин дястяси башларында гар тяки папаг,
тяпядян дырнаьа аь ичиндя мейдана эирир, ойана аддымлайырдылар. Цзляри эюрцнмядийиндян,
архадан онларын эюркями, варлыьы адамы щейрятя салырды. Демяздин бунлар ади инсанды.
Йох, ня бура ади йерди, ня аь эейимли инсанлар ади инсанларды. Щцсян беля мянзяряйя илк дяфя
цржащ олдуьундан, вязиййят индийядяк эюрцб-ешитдийи, билдийи щадисялярдян, щяйатдакы
ямяллярдян бцсбцтцн айрылдыьындан дурухмагда, девикмякдя иди. Гардашы Севиндийин дя бу
кцтляйя гошулмаьы, мяжбуриййят гаршысында дейил, кюнцллц гошулмаьы Щцсяни чашдырмагда иди:
«Баша дцшя билмирям бу эядянин щярякятини. Еля бил жанында вармыш. Ганы артыглыг еляйир.
Ялбяття, саьламды, онун ганы бурадакыларын бялкя щамысынкындан эурду, жошьунду. Дцздц ки,
Севиндик ганынын жошьунлуьуну, дялиганлыьыны щялям-щялям цзя вермирди. Мургузду-мургуз?»
«Аьлына ня эяляр Севиндийин? Йохса онун аьсаггал гардашы бир ийирмибешлийя гыймады,
йаландан ялини жибиня апарырды? Цряксизлик, хясислик еляйирди? Она йох, доьма анасына гыймырды,
дар айагда?»
Я, сян юлмя, Назимин жаны цчцн, - Щцсянин бюйцк оьлу иди. Эянжядя охуйурду – буну гября
гойасан – Щцсян цряйиндя ялини цзцня шаппылдатды, - буну гября гойасан, мян пулун
дярдиндян демирям. Пул няди, я-я-я-?! Ял чирки. Бу эцн вар, сабащ йохду. Аз да эюрмцшцк,
чох да. Билям ки, арвада лазымды, онун щяйаты ондан асылыды, бу дягигя эедиб юзцм эирярям,
ора узанарам!» - узанарам, отурарам, орасынын Щцсян юйрянмямишди: ган эютцряндя,
кючцряндя адамлары узадырлар, йохса яйляшдирирляр. Ишин о башы, о щиссяси эюздян кянарда иди.
Щарадан бахсан – дящлиздян, истяр шцшябянддян о йаны эюрмяк мцмкцн дейилди. Она эюря
дя Щцсян бураны ганкючцрмя ямялиййатынын бцтцн яввялки мярщяляляриндян сирли, ващимяли
шякилдя тясяввцрцня эятирирди.
« - Ня гядяр елядим дюнмяди. Тярсди, тярс. Мян беля тярс адам эюрмямишям. Юзцнц эцжля
верди габаьа…» - Щцсян арвадынын, анасынын габаьында етираф едир, юзцнц дуруйа чыхарырды.
« - Вясян, Вясян! Бяри бах, цзцмя бах! Цзцмя, дцз мяним эюзцмцн ичиня бах. Сян юл,
кечмяз. Вясян, сян о цчжя баланын жаны, дцзцнц де! Зилиоьлуну мян таныйырам, о щеч.
Онунла мянимки яввялдян дцз эятирмир. Амма Вясян, Вясян, биз, бир йердя бир пут дуз
йемишик. Сян о цч баланын жаны де эюрцм «26-лар» колхозундан эятирилмиш гара-дямир
жюнэянин бычаьын алтындан мюжцзя тяки бурахылмаьында, о гурьуда сянин ялин вармыш,
йохмуш? Горхма, дцзцнц де. Сян юл, сяннян ишим йохду. Яжлафам, о щярякятиня эюря, яэяр
ялин варса, сянин эюзцнц цфцрсям. Олар да, адамды – юмрцндя бир дяфя азьынлайар. Мярдмярданя дцзцнц де. Нийя динмирсян, я? Ясэин тцстцлцдц? Бяс мяним бу чальы-вальыда ня
ишим варды? Севиндийин башына анд ичирсян. Назими юз балаларындан аз истямирсян. Бяс мян
онун гардашы, о биринин атасыйам дайна, я-я-я! Онлары мяннян танымысан, мяни онларла йох.
Нийя бойнуна алмырсан ай… кюпякоьлу?! Цзр истяйирям, Вясян, щяля сцбцт олунмайыб, цзр
истяйирям… Эцнаща батдым, Вясян! Цзр истяйирям, аьзымдан чыхды. Билирсян, мян аьыздан бир
аз пяртовам».
Беля-беля, Вясянин бцлювцня охшайан пиллянин бирини дцшцр, о бириндя дейинир, юзц юзц иля
южяшир, дцшцр, дайанырды. Ахырда енди ашаьы, ичяри эирдикляри кассахананын, асгынын габаьындакы
семент дюшямяли кичик мейдана.
36
Бири эялди кечди, ялиндяки шоколады аьзына басыб ютдц. Онун далынжа бир башгасы дцшдц, ялиндя
ня ися варды аьзына апарды. Бир башгасы кассайа йахынлашды, ичяридя ишыг йанырды. Орадан пулуну
алды, жибиня дцртцб тярпянди, еля бил ардынжа дцшмцшдцляр, арадан чыхмаьа чалышырды.
« - Сяни йох. Вясян, йазыгсан, о Зилиоьлуну бура эятиряляр. Бура дейяндя, аьлына айры яскик
фикир эялмясин. Бура ган ожаьы, саллагхана дейил, Вясян. Бурда сянин жанын цчцн, еля няжиб,
фядакар инсанлар вар ки, онларын эирдийи гапыдан Зилиоьлунун эирмяйинин юзц эцнащды. Башга
инандырмайа ня ещтийаж? Бир йердя, бир дайанажагда ки, мяним гардашым Севиндик жан… Щцсян пис йанылды вя вайсыныб аьзыны нырчылдатды, - ган веря, мян онун бюйцк гардашы эюзцмля
эюря-эюря рява билям, онда эюр бура ня йерди?! Бюйцк йерди, ожаг кими гцдрятли йерди. Беля
йеря, беля идаряйя Зилиоьлунун аддым басмаьы эцнащ сайылса да, ону, билмирям ня йолнан,
щансы дил-товнан чякиб салалар бура. Яйниня эейдиряляр кяфяни, тяпядян-дырнаьа аь ичиндя.
Башына гойалар о ики чяп дялийи олан галпаьы, юзц дя еля басалар кечя хиртдяйиня, эюзц щеч йаны
эюрмяйя. Итяляйя-итяляйя салалар шцшцбяндя. Ширин чай няди, биржя гуртум су да вермяйяляр,
дили-аьзы од тутуб гуруса да, йанса да. Басалар ора! Гцлщц-валлащын башландыьы йеря. Дейяляр
кялмейи-шящадят вер. Ял-айаьыны сянин о гязил чатынла йыьыб, еля дцйцб бяркидяляр ки, чаты
сцмцйя диряня. Ща чырпына бурахылмайа. Щя, Вясян, бу идарядяки нештярин, шприсин ян
йекясини, насос тякисини кечирдяляр онун жямдяйиня, голуна, шащ дамарына… Билирсян, Вясян,
дцнйада мярдимазарлыгдан яжлаф сянят йохду, Зилиоьлу тяпядян-дырнаьа мцхяннятди. Онун
ганын ичям, цряйим сойумаз. Чякяляр е-е-е – ганыны. Ня тящяр ки, Мяммяд бяйин
кящризиндян су чаьлар, бах щейля. Эюзцнц ачандан кимя нейляйиб, ня ямяллярин сащибиди,
кимин щарада чюряйиня баис олуб, бир сюзля, ня гядяр мярдимазарлыг, сатгынлыг, яйрилик еляйиб,
щамысынын щайыфыны онун гара ганындан чякяляр. Чякяляр, Зилиоьлу щыггылдайа, ялдян-истащатдан
дцшя. Та о вахтажан ки, дамарында биржя сысга ган гала! Дейян щя, бах адамы беля еляйярляр,
гурумсаг. Ня щесаб елямисян юзцнц? Бурахалар, дейям ди дур йери! Бахым бир сянин
гядяминя! Биржя аддым ата билмяйя. Онда дейям ки, Зили, дямир жюнэянин наляси беля тутар
адамы. О щейванды, дилбилмязди, амма юзцндя, ахыр няфясиндя бир тяпяр тапыб тярпянди,
жумду, йашамаьа дартынды. Амма сянин жанын дамарында кюпцб гыжгыран о ганда иди ки,
щамысы, дядяндян цзц бяри, бабандан цзц бяри щамысы щарамла, намярдликля йаранмышды. О
гандан башга сяндя щеч ня йохду. Ону да чякдиляр. Амма щарамды, тямиз ган дейил. Ону
саллагхананын йалаьына да гоймарам тюксцнляр, эялиб базар итляри йалайар. Йох, верярям бир
ушаьа. Дейярям апар бу ведрядякини бошалт ресторанын далындакы айагйолуна, ки, йанындан
кечяндя адамын башы чатлайыр.
Мян адама беля жяза верярям, Вясян! Сяня йох, она!»
Щцсян стансийанын щяйятиня чыхды. Эяляндя еля бил бурдан эирмяйиблярмиш. Йох, щаман дямир,
дарваза иди, бюйрцндя эюзятчинин аьардылмыш даш дахмасы. Щцсяни щейрят алды. Бу щяйяти, бу
йашыллыьы о, нежя эюрмямишди!
Бинанын дюврясинжя доланмаьа, бахмаьа башлады. Евин дюрд бир тяряфи отду, дизя галхырды.
Хейли сащя иди, бичяняк тяки. Ялля эятирилиб сяпиляня, якиляня охшамырды, чцнки еляси чайырды, йа
тякбир, биз-биз дуран эюйярти. Бу зями иди, чин ораг щавасынжа галхмышды. Баханда, эюзя
эюрцнмяйи иля адамын цряйиндя титряширди.
«Бир ниэаранлыьым галды, Вясян! Няня! Сянубяр!.. Бу камсыздан шцбщялянмишям. Севиндийи
дейирям. Бахажам онун вясигясиня. «Коруш» дейир ган верянин паспортунда мющцр олур.
Бахажам онун китабчасына! Бялкя поздуруб, дяйишиб. Инди салдат дюйцл ахы. Ишди, вясигяни
вермяся, йа орада бир шей эюрмясям, галажаг эежяйя! Ямиоьлуэиля «Дватсатыйа». Сойунуб
йатаьа эиряндя, йуйунанда голундан биляжям. Еля ки, дамарын цстцндя, голун
гатламажаьында ганчыр тяки бир эюй хал, ийня йерляри эюрдцм, бил ки, няня, сянин оьлун, мяним
гардашым Севиндик бу йолун йолчусуймуш… Амма, няня, инан инандыьымыза, бунун фикрини
37
чякмяк лазым дейил, яксиня, эяряк юйцнясян. Щя, инсанын, адам оьлунун, адам гызынын,
дамарындан Зилиоьлу кими сатгынын ганынданса, гой Севиндийин ганы ахсын. Мин-милйонун
дамарында щейля тямиз ган чаьласын. Бяс нежя билмисян!»
Бинанын арха дюняжяйиндя от даща эур галхмышды, аз гала гуршаьажан. Отду, арабир вялямир
варды, тяк-тяк щажыгабыг. Ики-цч иллик алма-армуд аьажларынын дибини беллямямиш, газмамышдылар.
Аьажлар бяндямяжян онун ичиндя иди. «Йахшы еляйибляр газмайыблар, от щейфди…»
Ара-бярядя, даш шябякяли щасарын дибляриндя, отлуьун ортасында гангал эюзя дяйирди. Тиканлы
зоь бой вериб галхмыш, тяпясиндяки гоза чящрайы сачаг ачмышды, ешшяк гангалы иди. Амма бу
нурлу зяминин, кювряк, ишыглы тарлажыьын эюзяллийиндя гангал да дюнцб гяшянэляшмишди. Вурсалар
да, вурмасалар да гангал ки, баш ачды, овулуб дцшяжякди.
Долана-долана бир дя гайытды евин габаьына.
Эялиб-эедянин арасы кясилмишди. Гапы о йанданды, бу сямтя щеч ким доланмырды. Биринжи
мяртябянин ири пянжяряляри сакит, гара-кюлэясизди. Сярин, динж отлуьун ширин ятриндян, булаглары
андыран дадлы тамындан юзэя щеч ня дуйулмурду.
Икинжи мяртябянин пянжяряляри арасына вурулмуш парчадакы йазылары охуду: «Ган щяйат
мянбяйидир». «Мяним ганым милйонларын цряйиндян ахыр». «Сянин бир дамла ганын мяним
щяйатымы хилас етмишдир».
Щцсян дайандыьы йердяжя эюзлярини йумду. Эюзцнцн габаьына йашыл, зяриф тцл чякилди; йумулу
олса да йашыллыьын рянэини дуйду. Тямиз, тяравятли отун няфяси онун хяйалыны тярпятди. Бахды;
гапанмыш эюзляри иля эюрдц ки, оду ща, щарадады: саллагханадан йухарыда эюйцн цзцндя
эюйярян Зийарат даьынын ятяйиндя, мешянин таласында, Айы булаьынын цстцндяки бичянякдяди.
Палыд йарпаглайыб, зоьал, мешя язэили эцлляйиб. От да ки, аз галыр адамы чай тяки эютцрцб
апарсын. Щцсян архасыгатда ала йонжанын ичиндя узаныб. Бир аз ирялидя, беш-алты лалянин
говзаныб гызарышдыьы отлагда хош-хош охшанан гямяр эюзлц жюнэяди. Дизяжян отун ичиндя,
башыны чевириб аьаж новдан чынгыллыьа тюкцлян суйа бахыр.
1976
Мянбя: АЗЕРИ.орэ, 2003
Веб директор: Бетти Блейер
Мятни йыьан : Эювщяр Йагублу
Веб цчцн щазырлайан: Арзу Аьайева
Веб мастер: Цлвиййя Мяммядова
38

Benzer belgeler

BİZ CƏFƏRZADƏLƏR ƏZİZƏ CƏFƏRZADƏ BAКI

BİZ CƏFƏRZADƏLƏR ƏZİZƏ CƏFƏRZADƏ BAКI Галан щиссяси рус истиласындан сонра бош галмыш Пирсаат вадисиня - Чайцстц дейилян йеря кючмцшдцр. Онлардан бир нечя аиля индики Дявячи районуна эетмиш, орада кянд салмышдыр. Бизим кичик Таьылы кян...

Detaylı

Мисал 3.3-цн давамы

Мисал 3.3-цн давамы вязиййятдя едилян бу мяшг даща сонра айаг цстя апарылыр. Азад və дцз дайанараг, щяр бир эярэинликдян там şəkildə узаглашараг, айаглар бирбириндян аз мясафядя aralı qoyur, ялляр isə бу anda bədənin ...

Detaylı

Məmməd Səid Ordubadi Əbülqasim Əminzadə Əlabbas Müznib

Məmməd Səid Ordubadi Əbülqasim Əminzadə Əlabbas Müznib вязиййятдя отуран гадынымы да «тязя бинайа» кючцрдцк. Щяддиндян ачтыг разы галдым. БАКЫ ЗИЙАЛЫЛАРЫ Бакыйа эялдийимин икинжи эцнц дя Дадаш Бцнйадзадя иля эюрцшмяк мцмкцн олмады. Комиссариатда ижлас ...

Detaylı

İLHAM ABDUYEV DOSTUMA MЭKTUBLAR

İLHAM ABDUYEV DOSTUMA MЭKTUBLAR Эюрцнмямиш бир алямя бахан кими бахдым она. Эюзлясяйди, бялкя дя, тир-тир ясян црякля,

Detaylı

summary - turan-sam

summary - turan-sam мяня етираз едян тапылаъаг. Бу сюзляри мян, сизин “Сящяр” ТВ-нин дедийи кими, “Иран дцшмяни” олараг йох, Ислам аляминин тяяссцбцнц чякян, юз миллятини севян, дцшмяниндян башга щеч кимя дцшмян олмай...

Detaylı