istismar vakaları görüşme el kitapçığı

Page 1 of 5
19/03/2011
ÇOCUKLA GÖRÜŞME TEKNİKLERİ VE CİNSEL İSTİSMARI DOĞRULAMA METODU I.
Bölüm Çocukla görüşme cinsel istismarda merkezi rol oynadığından, diğer cinsel istismar uygulamalarına göre çok daha derinlemesine fikir verir. Çocuğun ve uzmanın durumuna, deneyimine ve çocuğun yaşadığı ortamın güvenli olup olmadığına bağlı olarak bir ya da daha fazla görüşme yapmak gerekebilir. Görüşmeci çocuğu tanımak (anlamak) için yeterli zaman ayırması gerekmektedir. Bu uzmana çocuğun hayatı hakkında ayrıntılı bilgiler verdiği gibi istismar hakkında, çocuğun gelişim seviyesi, iletişim modu, çocuğun etkilenme durumu ve duygusal durumu, ve bütün bunların ötesinde işlevselliği ve yeterliliği hakkında bilgilenmesini sağlar. Küçük çocuklarla genellikle değerlerndirme oyun etkinliği ile birtakım sorular şeklindedir. Büyük çocuklarla, görüşmeci daha çok konuşma ve sorular sorma şeklinde sürdürür. Bu noktada, sorular genellikle çocuğun genel hayatıyla ilgilidir ve doğal sorulardır. Bu sorular çocuğun kendisi, okulu, arkadaşları ve ailesi hakkında sorgular içerebilirler. Görüşmeden önce, görüşme sırasında ya da hemen görüşmeyi takiben çocuğa kendisiyle neden görüşüldüğü, çocuğun verdiği bilgilerin nasıl kullanılacağı söylenmelidir. Eğer görüşme kayda alınacaksa ya da aynalı odada yapılıyorsa ve aynanın arkasından görüşmeyi izleyenler varsa bu konularda da çocuk bilgilendirilmelidir. Çocuğun yaşına ve gelişim kapasitesine uygun iletişim mereryalleri kullanılmalıdır. ÇOCUKLA GÖRÜŞME TEKNİKLERİ Çocuktan bilgi almaya çalışırken çeşitli teknikler kullanılabilir. Odaklaşma tekniği küçük çocuklardan bilgi almada en faydalı tekniklerden biridir. Uygun sorular ve birkaç çeşit medya ve oyun malzemeleri (oyuncak bebek, kukla gibi) anatomik çıplak bebekler, anatomik çizimler, resim çizme, hikaye anlatma ve bebekevi bunlardan birkaçıdır. Soru sormada medya kullanmak birçok kolaylıklar ve faydalar sağlasa da olmasa olmazlardan değil, iyi hazırlanılmış sorularla medya kullanmadan da görüşme yapılabilir. Bilgi toplamak için birden fazla teknik kullanmak iyi bir uygulamadır. Sadece anatomik bebeklerle soru birleşimini kullanmak da çok kullanışlıdır. Hikaye anlatma gibi bazı teknikler ruhsağlığı profesyonellerince (klinik sosyal hizmet uzmanı, klinik psikolog, psikiatrist) kullanılması gerekmektedir. Bu teknik çocuk koruma servisleri, vaka çalışmacıları ve diğer meslek elemanlarının kullanamayacağı tekniklerdendir. Çocuklarla görüşme gibi diğer teknikler bu alanda eğitim almış bütün profesyoneller (sosyal hizmet uzmanı, psikiatrik hemşire, psikolojik danışman, psikolog vs) tarafından kullanılabilir. SORULARI KULLANMA Yönlendirici sorulara karşı dikkatli olun. Çocuklar sizin duymak istediğiniz şeyi söylemeyi tercih edebilirler, ya da aksini. Bu yüzden soruların cevabın yönüne ilişkin bir yanlılık taşımadığından emin olunuz. Görüşmeci daha çok çocuğun güvenle cevaplayacağı açık uçlu sorular hazırlamalıdır. Aşağıda en açık uçlu soru tipinden en kapalı uçluya doğru sıralamayla 5 soru tipi yer almaktadır. Bunlar: ¾
Genel sorular www.psikososyalhizmet.com
Page 2 of 5
19/03/2011
¾
Odaklanmış sorular ¾
Çoktan seçmeli sorular ¾
Evet‐hayır soruları ¾
Yönlendirici sorular GENEL SORULAR Genel sorular sıklıkla yetişkinler değerlendirme ya da sağaltım için geldiklerinde açmaya yönelik sorulardır. Örneğin yetişkin bir tecavüz kurbanı ruhsağlığı profesyoneline geldiğinde terapist “Bugün neden beni görmeye geldiğini söyler misin?” diye sorabilir. Bu soru tecavüzü aydınlatabilir. Görüşmeci cinsel istismarın gerçekleşip gerçekleşmediğini veya ne şekilde meydana geldiğini anlamak için görüşmenin başlarında karşılaştırmalı genel sorular sorarlar. Şunu sorabilirler, “Bugun neden beni görmeye geldiğin hakkında harhangi biri sana birşey söyledi mi?” Ergenler ve çocukluğun ileri yaşlarındakilere genel sorular sorulduğunda genellikle cinsel istismara dair bazı bilgiler alınabilir. Ne yazık ki bu genel sorular küçük çocuklar için pek faydalı olmamaktadır. Onlardan gelen tipik cevaplar “Hayır, hatırlamıyorum” (Çocuğu görüşmeye getiren kişi önceden çocuğu konu hakkında konuşmaması için öğütlemiş olabilir, tehdit edebilir). Öte yandan küçük çocuk neden görüşmeye getirildiği hakkında bilgiye sahip olabilir, fakat bu konuda konuşmak istemeyebilir. Çocuklar açık olmayan cevaplar verebilir. Örneğin; “kötü şeyler hakkında konuşmak için” ya da “Dedemin yaptıklarını söylemek için” İşbirliği yapmayı istemeyebilirler veya işbirliği yapmayı reddedebilirler. Daha fazla direktif sorularına ihtiyaç vardır. ODAKLAŞMIŞ SORLAR Kliniksel deneyimler odaklaşmış soruların ideal olduğunu göstermektedir. En uygun bilgileri sağlarken yönlendirmiyorlar. Üç tür odaklaşmış soru vardır: ¾
İnsanlara odaklaşmış sorular ¾
İstismarın ayrıntılarına odaklaşmış sorular ¾
Vücudun parçalarına (organlarına) odaklaşmış sorular. Her tür soruda günlük rutin ve bakım etkinlikleri önemli bilgiler içerebilir. Örneğin banyo hakkındaki sorular vücut, “yardım” (banyo, giyinme), anababa, ve istismar hakkında önemli bilgileri ortaya çıkarabilir. Sorular istismarı yaptığı iddia edilen kişi de dahil olmak üzere kişilere odaklaşacak. Zor olmayan sorularla başlamak iyi bir stratejidir. Şöyle ki, odaklanmış sorular ilk kardeşlerle ilgili olabilir, sonra anne, ve nihayet istismarla suçlanan kişi hakkında olabilir. İstismarla suçlanan kişi hakkında şu sorular sorulabilir: “Tom (annenin erkek arkadaşı) nerede yaşıyor?” “Aile ile birlikte neler yapar?” “Özellikle seninle birlikte yaptığı şeyler var mı?” www.psikososyalhizmet.com
Page 3 of 5
19/03/2011
“Tom’un yaptığı şeylerden senin sevdiklerin var mı?” “Tom’un yaptığı şeylerden sevmediklerin var mı?” “Hiç Tom senin sevmediğin birşey yaptı mı?” Mümkün olan istismar vakalarında görüşmecilerin çoğunluğunun kullandığı iki tür odaklaşmıs soru türü vardır. “Ailenizde sır olarak tuttuğunuz herhangi birşey var mıdır?” “Hiç ....... (istismarcı addedilen kişinin adı) seninle oyun oynar mı?” Bunlar sık kullanılıyor çünkü çocuğa çoğunlukla bu durumun (cinsel istismarın) çocukla istismarcı arasında özel bir sır olduğu soyleniyor. Alternatif olarak suçlular istismarı bir tür oyun olarak sunuyor, böylece olayı normalleştirmeye, çocuğun gönüllü katılımını sağlamaya ve suçluluk duyup katlanmaya yönlendirebiliyorlar. İstismarın ayrıntılarını anlamaya yararlı başka odaklanmış sorular da vardır. Bu sorular görüşmecinin çocukla görüşmeye başlamadan önce bilgi toplamasını gerektirir. Örneğin şu tür sorular olabilir: “Dedenle yalnız kaldığında (sana bakarken) neler yaparsın?” “Annen işteyken baban sana nasıl bakıyor?” “Sen banyodayken neler oluyor?” (Banyoda neler yapıyorsunuz?) Vücut bölümlerine odaklanmış sorularda genellikle anatomik olarak birleştirilmiş bebekler ya da anatomik resimler (çizimler) ile birlikte kullanılır. Görüşmeci çocuktan vücudun bölümlerini isimlendirmesini ister. Sonra odaklanmış sorular sorulabilir. Örneğin görüşmeci penise karşılık aşağıdaki soruları sorabilir: “Hiç ‘dinki’ (penis) gördün mü? Başka birisinin ‘dinki’sini” “Kiminkini gördün?” “’dinki’ ne yapar?” Eğer çocuk, “çiş yapar” derse, görüşmeci “Başka herhangi birşey yapar mı?” diye sorabilir. Karşılaştırmalı sorular kurban kız çocuklarına vagina hakkında sorulabilir: “Başka birinin ‘pipisi’ni gördün mü?” “Senden herhangi biri onun ‘pipi’sine dokunmanı istedi mi?” “’Pipi’ne senin istemediğin herhangi bir şey oldu mu?” “Hiç acıttı mı?” “Ne onu acıtır?” www.psikososyalhizmet.com
Page 4 of 5
19/03/2011
“Herhangi biri ona dokundu mu?” Eğer çocuk kendisinin ona dokunduğunu söylerse, görüşmeci “Başka biri ona dokundu mu?” diye sorabilir. Eğer çocuk birinin ismini söylerse, görüşmeci “Ne zaman dokundu?” diye sorabilir. Bazı vakalarda ya da görüşmenin bazı noktalarında çocuk odaklanmış sorulara karşılık vermeyebilir, “bilmiyorum”, “hatırlamıyorum” diyebilir. Bu gibi durumlarda daha yol gösterici sorular gerekir. ÇOKTAN SEÇMELİ SORULAR Odaklaşmış sorularla bilgi alınamadığında, görüşmeci çoktan seçmeli sorularla devam edebilir. Bunların kullanımlarıyla ilgili birkaç uyarı var. Birincisi küçük çocuklar bu formatta güçlükler yaşayabilirler, ve fazla seçenek sunulması cevaplamalarını daha da güçleştirebilir. İkincisi, görüşmeci doğru cevabı bu seçeneklere dahil etmek zorundadır, ki çocuk birkaç yanlış cevaptan birini seçmek zorunda kalmasın. Şöyle ki, bir vakada çocuk orada başka biri vardı dediğinde, kendisine “kimdi?” diye sorulduğunda cevap alınamıyorsa, görüşmeci “Arkadaşlarından biri miydi, yoksa başka biri mi?” diye sormalı ki çocuğun tanımadığı birinin orada olup olmadığı anlaşılsın. Üçüncüsü, sınırlı sayıda çoktan seçmeli soru kullanılması, ve mümkünse istismarın kendisi için kullanılmaması önerilmektedir. Örneğin, görüşmeci, “Gece kıyafetiyle miydin yoksa gündüz kiyafeti ile mi hatırlıyor musun ?” şeklinde sorabilir. Görüşmeci “Senin poponu inciten baban mıydı, üvey baban mı, ikisi de mi yoksa başka biri mi?” gibi sorulardan kaçınmalıdır. EVET – HAYIR SORULARI Küçük çocuklar bile araştırmaların aksine evet‐hayır sorularına çok kesin doğru cevaplar verebilmelerine karşın sadece açık uçlu sorular verimli olmadığında araştırmacıların kullandığı bir yöntemdir, fakat görüşmecinin hala istismar ile ilgili endişelerini gidermiş olmuyor. Özellikle küçük çocuklar onay görmek için sorulara karşılık vermek isteyebilirler ve genellikle olumlu cevaplamayı tercih ederler çünkü bunun arzulandığını sanırlar. Dolayısı ile çocuk soruyu anlamasa bile evet diye cevaplayabilir. Odaklanmış soruların aksine evet‐hayır soruları genellikle seksüel davranışı ve istismarcı şüpelisini soru içinde tanımlar. Evet‐hayır soruları aşağıdakiler gibidir: “Annen parmağını senin vajinanın içine soktu mu?” “Üvey baban mıydı senin topondan kan gelmesine sebep olan?” YÖNLENDİRİCİ SORULAR Yönlendirici sorular arzulanan cevapları almak maksadıyla hazırlanmış sorulardır. Yönlendirici sorular genellikle mahkemelerde çapraz sorguda yüzleştirildiklerinde şahitler tarafından yöneltilen sorulardır. Yönlendirici sorular genellikle gerekli değildirler, ve genellikle olayları görüşmecinin kendi görüşü çerçevesinde yorumlamasına neden olur. Çocukları duruma ilişkin yönlendirdiği gibi bulguların da geçerliliğini tartışmalı hale getirebilir. Yönlendirici sorulara şu örnekler verilebilir: www.psikososyalhizmet.com
Page 5 of 5
19/03/2011
“Baban senin pipini ağzına aldı değil mi?” “Ninen sana üvey babanın kız kardeşinle birlikte olurken gördüğünü söylemeni tembit etti değil mi?” SORULARIN STRATEJİK KULLANIMI Görüşmeci mümkün olduğunca fazla açık uçlu soru kullanmalıdır. Mülakatçı genel ya da odaklaşmış sorular kullanmaya gayret eder ve sadece çoktan seçmeli ya da evet‐hayır sorularını eğer diğerleriyle herhangi bilgi elde edemiyorsa kullanır. Cevap alındığında, örneğin çoktan seçmeli denenir , sonra açık uçlu soruya dönüştürülebilir ve ardından belki de odaklanmış soru denenebilir. Devam eden serideki sorular tanımlayıcıdır: Görüşmeci çocuğa istismar olurken annen neredeydi (odaklaşmış soru) diye sorar ve çocuk cevaplamaz. Sonra görüşmeci çocuğa olay sırasında annen orada mıydı, değil miydi diye sorar (çoktan seçmeli soru). Çocuk cevaplar, “Babama yardım ediyordu.” Görüşmeci sonra annem nasıl yardım ediyordu diye sorar (başka bir odaklaşmış soru). Çocuk, “Söylemesi zor” diye cevaplar. Görüşmeci, “Annen hiç dokundu mu?” diye sorar (Evet‐hayır sorusu). Çocuk evet anlamında başını sallar. Görüşmeci çocuğa anesinin neresine dokunduğunu sorar (odaklaşmış soru). I.
Bölümüm sonu İmdat Artan Sosyal Hizmet Uzmanı [email protected] www.psikososyalhizmet.com
Page 1 of 5
05/04/2011
Çocuk Cinsel İstismarı Görüşme: Anatomiksel Detaylı Bezbebekleri Kullanma II. Bölüm Anatomik bezbebekler en fazla kullanılan medyadır. 2‐6 yaş grupları için en uygun olsa da anatomik bezbebekler her yaş için kullanılabilir. Bu bölümde bezbebekleri kullanmanın zorluklarını, avantajlarını, ve onları kullanma tekniklerini tartışacağız. Anatomik detaylı bezbebeklerin kullanımında zorluklar Genellikle savunma avukatları ve onların bilirkişileri, bezbebeklerin kullanılmalarının çocuğu ‘yönlendirdiği’ni, çünkü istismarı tekrar “hatırlattığı” iddiasıyla karşı çıkmaktadırlar. Araştırmalar bu çocuklarda eğer önceden seksüel deneyim yaşamamışlarsa veya bilgiye sahip değillerse bu bebeklerle çalışmada da herhangi bir öğrenme ya da yönlenme gibi bulguya raslanmadığını göstermektedir. Cinsel istismara uğradığına inanan birçok çocuk da bu bezbebeklerle bunu destekler bir seksüel davranışa girmemişlerdir. Dahası, tarif edilen seksüel istismarın gerçekleştirilmesindeki niyetle çocuğun bezbebeklerle yaptıklarındaki niyet aynı değil. Çocuklar seksüel aktiviteyi cinsel istismara maruz kalmadan başka yollarla da öğrenebilirler, örneğin, akranlarıyla katıldıkları bir grup etkinliğinde gayriihtiyari bir şekilde, erotik veya pornografik bir seyirde öğrenebilir. Sonuçta, eğer çocuk bezbebeklerle yapılan çalışmada kendiliğinden seksüel aktivite sergiliyorsa, görüşmecinin bu bilginin kaynağını sorular sorarak aydınlatması gerekmektedir. Eğer çocuk yetişkin erkek bezbebeğin penisini küçük kız çocuğun (bezbebek) vajinasına koyuyorsa burada çocuğun bu yöndeki deneyimi bir şekilde kesinleşmiş görünüyor, ancak kanıt değil. Bu tür bir gösterime karşılık , görüşmeci çocuğun istismara maruz kalıp kalmadığını öğrenmek için şunu sorabilir, “Bunu kim yaptı?” Ayrıca, anatomiksel detaylı bezbebeklerin eleştirilmesinin diğer bir nedeni bunlar psikolojik testler gibi bağlayıcı sonuçlar için kullanılmamasıdır. Zaten bu bezbebekleri psikolojik test niyetiyle de kullanmıyoruz ve Barbie bebeklerden de fazlaca bir farkları yoktur. Şu kadar ki, görüşmeci dil gibi çocukla iletişim aracı olarak kullanabilir . www.psikososyalhizmet.com
Page 2 of 5
05/04/2011
Anatomik detaylı bezbebeklerin avantajları Bezbebekler cinsel istismarı hemen açığa çıkaracak sihirli enstrümanlar değildirler. Ayrıca, çok az sayıda çalışmalar anatomik bezbebeklerle normal bezbebekleri karşılaştırıyorlar ve sonuçlar açısından dikkate değer bir farklılık bulamıyorlar. Ancak klinisyenler anatomik bezbebeklerin avantajlarını vurguluyorlar. Küçük çocuklar için bezbebeklerin konuşmadan daha elverişli olabileceğini söylüyorlar, ve çoğunlukla da bu bebekler amaca ulaştırıyorlar, çünkü çocuklar genellikle kelime dağarcıkları çok sınırlıyken bile oyuncaklarla, bezbebekler de bunlara dahil, etkileşim halindedirler. Bezbebeklerin detaylı yapıları (tüm görsel uzuvları içermesi) çocuklara cinsel istismarı anımsamaları için uyarıcı bir göreve sahip olabilir. Bu bebeklerin cinsel organları, göğüsleri, ağızlarının açıklığı, ve anal bölgelerinin açıklığı anatomıksel uzantısız bezbebeklere ve konuşmaya göre daha kesin iletişim sağlar. Anatomik detaylı bezbebekleri nasıl kullanmalı? Bezbebeklerin ne tür kullanımının yanlış ya da ne tür kullanımının doğru olduğu bilimsel olarak kanıtlamnış değil. Everson ve Boat anatomik bezbebekleri kullanarak çok sayıda çalışmayı incelediler ve beş farklı işlevi yerine getirebileceklerini tesbit ettiler. Bunlar; rahatlatıcı, aradaki buzları çözücü, anatomik model, gösterim aracı, ve hatırlatıcı işlevlerdir. En çok desteklenen fonksiyonlar anatomik model, gösterim aracı, ve anımsatıcı fonksiyonlardır. Bezbebekler farklı fonksiyonlar yerine getirdiklerine göre farklı yollarla kullanılabilirler. Bezbebekleri kullanmanın üç yöntemi ve işlevi tanımlanmıştır. Çocuk kendiliğinden bebeklerle temasa geçeceği senaryosu. Bazı görüşmeciler odalarında elbiseleri üzerinde bezbebekler hazır bulundururlar. Bazen çocuklar bebekleri alır ve onlarla oynarlar. Görüşmenin hangi aşamada olduğuna bağlı olarak, mülakatçı çocuğu bu bezbebekleri daha yakından incelemesi için yüreklendirebilir. Bu süreç birkaç bezbebeği kullanmayı kapsayabilir. Genellikle 4 tane ve cinsiyet farkına ve yetişkin ya da çocuk oluşlarına göre belirlemesi , onları soyundurması, ve özel bölgeler de dahil vücut organlarını saptaması gerekebilir. Bu süreçte, bezbebekler hafıza canlandırıcı olarak işlev görebilirler. Görüşmeci bu bezbebeklere karşı çocuğun beklenmedik reaksiyonunu yorumlayabilir, örneğin çocuk korku veya cinsel istismar belirtisi gösterebilir, mümkün cinsel istismar belirtisi gösterebilir, ve bu reaksiyonu devam ettirmek isteyecektir. Görüşmeci, çocuğa bezbebeği görmenin neden kendisini üzgün hisstmesine sebep olduğunu sorulabilir. Eğer seksüelize davranış gözlendiyse, çocuğa onu kimin yaptığı sorulabilir, ayrıca çocuğun tavrına göre ek sorular sorulabilir. www.psikososyalhizmet.com
Page 3 of 5
05/04/2011
Benzer şekilde bezbebeklerin cinsel organlarına bakma yaşananların hafızada canlanmasına ve cinsel istismarın beyanına, ya da ileri seksüel bilginin ortaya çıkmasına neden olabilir. Görüşmeci bunu takip ederek spesifik surularla rehberlik edip daha fazla bilgi alacaktır. Bu yanıyla cinsel organları olan bezbebekler çocuğu herhangi bilgi vermeye sevketmiyorsa, görüşmeci onları anatomik model olarak kullanabilir. Çocuğun bezbebeğin cinsel organlarına verdiği isimleri kullanarak, görüşmeci bezbebekler ve bu bezbebeklerin cinsel organları hakkında sorular sorabilir. Penis ve penisle ilgili mümkün olabilecek cevaplara ilişkin basit sorular aşağıdadır. Görüşmecinin çocuğa yaklaşım konusunda çok geniş repertuara sahip olması çok önemlidir, fakat görüşmeci çocuğa soruları cevaplaması için yeterli zaman vermeli ve soruları engellemekten kaçınmalıdır. “Kimin ‘dingdong’u var?” “Hiç gördün mü?” “Kimi gördün?” “Dingdongdan herhangi birşey dışarı çıktı mı?” “Eğer çocuk evet diye cevaplarsa, “Ne renkti?” Eğer çocuk, beyaz, süt, ya da sümük gibi diye cevaplarsa, “Hiç herhangi bir yerden üstüne ya da içine geldiği oldu mu?” “Hiç herhangi biri sana ‘dingdong’la birşey yapmayı denedi mi?” “O ne yapmayı denedi?” “Bezbebeklerle bana gösterbilir misin?” “Hiç herhangi birisi senin ‘dingdong’a ya da ‘dingdong’la birşey yapmanı istedi mi?” “Onun senden yapmanı istediği şeyi bezbebeklerle gösterebilir misin?” “Yaptın mı?” “’dingdong’un ne istediğini biliyor musun?” “Hiç onda herhangi bir değişim olur mu?” “Hiç büyür mü?” “Sert mi yumuşak mı?” “Aşağıya doğru mu sallanır, yoksa yukarı doğru mu kalkar?” “Nasıl olduğunu bezbebeklerle gösterebilir misin?” Benzer sorular diğer cinsel organlar ve anüs hakkında da sorulmalıdır. Gene de, ereksiyon, meni, ve meninin tadına ilişlkin sorular sorulurken (sorulacaksa) dikkatli olunmalıdır. Bu soruları sormayı gerektireek herhangi bir bilgiye ihtiyacınız olmadığı sürece (bunu doğrulamayı gerektirecek donelere sahip değilseniz) çocuğun bu anlamda bilgisine başvurulmamalıdır. Aksi taktirde çocuğa gereksiz yere yaşının üstünde seksüel bilgi yüklemiş olursunuz. Çocuğun bezbebekleri kendiliğinden aldığı durumlarda, anatomik model olarak bir şekilde farklı kullanılabilir. Bu durumlarda: çocuğun kendi deneyimlerini sormak yerine, bezbebekler soyundurulduktan sornra, bezbebeğe ne olmuş olabileceği çocuğa sorulabilir, ya da bezbebeğe isim verilebilir (çocuğun ismi dışında herhangi bir isim) ve sonra deneyimler hakkında sorular sorulabilir. Bu tartışmanın korkutuculuğunu azaltabilir. Şöyle ki, istismar mağduru kızçocuğa kendi vajinası hakkında sorular sormak yerine, görüşmeci “bu kızın” ‘pipisi’ hakkında sorabilir. Eğer pozitif bilgi ortaya çıkarsa, benzer şeyin kendisine de oldup olmadığını sormak önemlidir, ve eğer olduysa, kiminle olduğu sorulabilir. Çıplak bezbebeklerin organları yerine bu bezbebekler hakkında karşılaştırılabilir sorular sorulabilir. Örnekler şöyle olabilir: “Elbiselerini çıkardıklarında (soyunduklarında) ne yaparlar?” çocuğu bezbebek üzerinde göstermeye davet etme. www.psikososyalhizmet.com
Page 4 of 5
05/04/2011
“Anne ve baba çıplak olduklarında herhangi birşey yaparlar mı?” “Nasıl banyo yaptıklarını bana gösterebilir misin?” “Kız çıplak olduğunda baba kıza herhangi birşey yapar mı?” Eğer çocuk doğrularsa, “Gösterebilir misin?” Tekrar, eğer çocuk seksüel ativite bilgisine sahipse, görüşmeci çocuğun konuştuğu şeylerin kendi deneyimi olup olmadığı konusunda doğrusunu öğrenmelidir. Cinsel istismar tartışması sırasında bezbebeklerin tanıştırılması senaryosu. Bezbebeklerin kullanılabileceği diğer bir yöntem sözel ifşa sürecinde kullanılmasıdır. Bu örnekte bezbebekler demostrasyon aygıtı olarak kullanılabilirler. Bu durumda kullanabilmemenin birkaç tarzı vardır. Eğer çocuk, “onun hakkında konuşmak istemiyorum” diyorsa, görüşmeci çocuğa belki göstermeyi isteyebileceğini ya da tercih edebileceğini sorabilir. İkincisi, bezbebekler sözsel açığavurmanın detaylarını netleştirmek için de kullanılabilir, örneğin tam olarak “ilişkiye girmek” ne demektir. Üçüncüsü, çocuğun söylediklerini doğrulama vasıtası olarak bezbebekler kullanılabilir. Bu özellikle 2‐6 yaş arası çocuklar için önemlidir, onların sözlü ifadelerini destekleme‐doğrulama anlamında odukça açıklayıcı rol oynarlar. 6 yaş ve üzeri çocuklarda değerlendirmeci (görüşmeci) neler olduğunu bezbebeklerle göstermeyi mi, resim çizerek mi ya da anlatmayı mı tercih ettiklerini sorabilir. Bezbebekleri sunarken, görüşmeci çocuğa, diğer bezbebeklerden biraz farkı bazı bezbebekerinin olduğunu söyleyebilir. Görüşmeci konuya uygun giymli bir bezbebek seçebilir ve çocuğa hiç daha önce böyle soyundurulmuş bir bezbebek görüp görmediğini sorabilir. Alternatifi, değerlendirmeci bir bebek sunabilr, nasıl farklı olduklarını görmesi için soyundurabilir, ve sonra “ne olduğunu göstermek için” çocuğun kendisinin seçimine bırakılır. Çocuklar iki veya daha fazla bebek kullanarak, ya da bebekler ve kendi vücutlarını kullanarak gösterebilirler. Örneğin, 3 yaşındaki bir kıza, bezbebek kullanılarak, babasının kendisini nasıl incittiği sorulduğunda, erkek yetişkin çıplak bir bezbebeği alır, onun penisini kendi (kız) pantolonunun fermuarına doğru bastırarak, “ah, ah, ah” der. Böyle bir durumda, spesifik detay elde etmek için şöyle sorular sorulabilir: “Onun penisinin senin ağzına ne derinlikte gittiğini gösterebillir misin?” “Onu yaptığında onun penisinden herhangi birşey dışarı geldi mi?” “Hangi odada olduğunuzu hatırlıyor musun?” “Yatakta mıydınız, yoksa başka bir yerde mi?” “Onun nasıl yaptığını gösterebilir misin?” Bazı çocuklar iddia edilen istismarı göstermek için bezbebekleri kullanmaları sorulduğunda cevap vermeyecekler. Bu durumda görüşmeci daha az kendiliğinden işleyen yaklaşımlarla sürdürebilir. Örneğin, çocuğa neresine birşey olduğunu çocuk bezbebek üzerindeki bölgelerde göstermesi sorulabilir, ve eğer çocuk işaret ederse, o zaman tam olarak ne olduğu sorulabilir. Benzer şekilde, görüşmeci idda edilenlerin doğruluğu (ya da gerçekdışı olduğunu) konusunda bir hükme varmak için çocuğa yetişkin bezbebekler www.psikososyalhizmet.com
Page 5 of 5
05/04/2011
üzerinde vücut bölümlerinin hangilerinin kullanıldığını göstermesini isteyebilir. Eğer çocuk bezbebek üzerinde vücut parçasını (bölümünü) işaret ederse, çocuktan tam olarak ne olduğunu göstermesi istenir. Nihayetinde, anlattığımız yaklaşımdan herhangi bir bilgi elde edilemezse, görüşmeci eğer kendisi (görüşmeci) çocuk bezbebek üzerinde vücut parçalarını gösterirse çocuğun evet/hayır şeklinde soruları cevaplayıp cevaplamayacağını sorabilir. Alternatif olarak, görüşmeci yetişkin erkek bezbebek kullanarak bu bezbebek üzerinde muhtemel suça hangi vücut bölgesinin dahil olduğunu tesbit için çocuktan soracağı sorulara “evet” ya da “hayır” şeklinde cevaplaması istenebilir. Sonuçta bunlar kapalı uçlu evet/hayır sorularıdır. Özellikle çok alakasız bazı vücut bölgelerini göstererek soruları test etmeyi öneririz, böylece çocuk sırf onay almak için mi yanıtıyor bu konuda fikir edinebiliriz. Eğer onay almak için cevapladığı doğrulanıyorsa tabi ki görüşmeci daha çok açık uçlu sorularla görüşmeyi sürdürmelidir. Bezbebeklerin herhangi birşey söylemeden sunumu senaryosu. Çocuğa bezbebekler herhangi bir açıklamadan bağımsız sunulabilir. Cinsel istismarla ilgili tartışmalarla herhangi bir ilerleme sağlanamazsa, bazı profesyoneller bu bezbebekleri görüşmenin ortalarında sunabilir. Öte yandan, diğerleri erken bezbebekleri mümkün cinsel istismarı meydana çıkarmak için erken sunmayı tercih etmektedirler. Bu tarzda kullanılıdğında, bezbebekler hafıza canlandırıcı ya da teşhis ekranı olarak değerlendirilebilir, fakat onların esas kullanımı anatomik model olmaktadır. Bazı profesyoneller bezbebekleri vücudun özel (private) bölgeleriyle (vücudun o bölgeleri ki kendin özel alanlarda dokunabilirsin, fakat başkaları bu bölgelere dokunmamalı) diğer bölgelerini karşılaştırmak için, ya da iyi ve kötü dokunma bölgelerini tanımlamak için kullanır. Bazen dokunma iyi olarak (örneğin, sarılma), kötü (örneğin, tokat atma), ve aldatıcı –ki hoşnutluk hissedersiniz fakat kötüdür, çünkü bedeninizin özel bölgesidir. Sonra çocuğa bu kötü ya da aldatıcı dokunulma deneyimlerinden herhangi birini yaşayıp yaşamadığı sorulur. İyi dokunma ve kötü dokunmaya karşı itirazlar artmaktadır. Üç sebepten dolayı bu kavramı kullanmaktan kaçınmanız önerilmektedir. Birincisi “dokunma” terimi küçük çocuklarda kafakarışıklığına neden oluyor ve bazı aktiviteler gözönüne alındığında çocuğu engelleyebilir. İkincisi, iyi ve kötü terimleri çok soyut kalabilir, dolayısıyla sözü edilen vücut bölümleri anlamımda algılamayabilirler. Üçüncüsü, göğus, cinsel organlar, ve anüs için iyi ve kötü kullanımı vücudun özel bölgelerini olumsuz anlamaya yönlendirebilir. Hernasılsa, iyi dokunma ve kötü dokunma görüşleri profesyonel tercihleri temsil etmektedir. İyi dokunma ve kötü dokunmaya yönelik yaklaşımların görüşmede kullanılmasının doğruluğu ya da yanlışlığına dair herhangi bir kanıt yoktur. Imdat Artan (SHU) [email protected] www.psikososyalhizmet.com
Page 1 of 4
27/04/2011
Çocuk Cinsel İstiamarı Görüşme : Anatomik Çizimler Anatomik çizimler yetişkinlerin ve çocukların erkeklerin ve kadınların, farklı gelişim
aşamalarında – yaşlı, yetişkin, yaşı bilinmeyen, ve anaokulu yaşlarında, çıplak ve birincil ve
ikincil seks karakteristikleri resimleridir. Bu çizimler sayfanın bir yüzünde kişinin önden
görünümü ve diğer yüzünde arkadan görünümü olabilir. Bunlar cilt haritası gibi kullanılabilir;
nihayetinde çocukla görüşmede amaca uygun olarak kullanılan resimlerdir.
Birçok yönden anatomik çizimleri kullanmak anatomik detaylı bezbebekleri kullanmaya
paraleldir. Anatomik çizimler anatomik bezbebeklerin kullanıldığı aynı yaş grubu için
faydalıdır; özellikle çok küçük çocuklar için faydalı olduğu gibi aynı zamanda büyük çocuklar
için de uygundur. Uygun resimler görüşmeci ya da çocuk tarafından seçilebilir. Çocuktan
resim üzerinde dahil olan (konu olan) bölümleri işaretlemesi ya da göstermesi istenebilir.
Resimlerin çocuk için dez avantajı harhangi seksüel davranışı resimle canlandırmak çocuk
için çok zordur. Hernasılsa, elbiselerin nasıl çıkartıldığını göstermek için çocuklar resimlere
elbise yapabilir, başka bir çizimle birinin sırtına diğerini çizerek teması gösterebilir, ve
cenital bölgeler arasına oklar çizerek cinsel teması gösterebilir.
Öte yandan, anatomik çizimler kalıcı kayıt olmaları bakımından dikkate değer avantaja
sahiptirler. Görüşmecinin vaka kayıtlarının bir prçası olurlar ve mahkemece delil olarak kabul
edilebilirler. Ek olarak, anatomik çizimler için anatomik bezbebekleri kullanmada yaşanan
zorluklara rastlanmamıştır.
Kanıt olarak kullanılma potansiyelinden dolayı, profesyonellere çizimlerde mümkün
olduğunca fazla koymaları önerilir. Profesyoneller çocuğun – yazabiliyorsa – resime kattığı
kişinin ismini yazmasını sağlamalıdır. Eğer çocuk yazamıyorsa görüşmeci ismi yazmalıdır.
İstismarın görünümünü anlatmak için görüşmeci çocuğu yazmaya ya da resmini çizmeye
teşvik etmelidir. Örneğin, eğer çocuk sanığın parmağını kullanarak çocuğun vajinasını
incittiğini belirtiyse, görüşmeci çocuktan hangi parmağın kullanıldığını işaret etmesini ya da
daire içine almasını istemeli, ve sonra görüşmeci ya da çocuk bir kenarına hangi parmağın
vajinasının içine gittiğini yazmalıdır. Profesyoneller sordukları soruları ve çocuğun cevaplarını
resmin (çizimin) olduğu kağıda yazmalıdırlar. Örneğin, gündüzbakımevinde seksüel
www.psikososyalhizmet.com
Page 2 of 4
27/04/2011
istismarın yaşandığı bir durumda, 4 yaşındaki bir kız (resimdeki) penisi, kafayı ve ayakları
işaretleyerek kendi erkek kardeşini tarif etmiştir. Burası “öğretmenin kötü şey yaptığı yerdi.”
Her çocuğun işeretlendiği yerin yanına “öğretmenin kötü şeyi yaptığı yer” yazılmıştı. Sorular
ve çocuk B’nin fısıldayarak verdiği cevaplar B’nin erkek kardeşini tarif etmek için penisin
yanına yazılmıştı:
Görüşmeci: onun penisine kim birşey yaptı?
B.: “Bayan Rose.”
Görüşmeci: Ne yaptı?
B: “Isırdı.”
Görüşmeci: “Nasıl biliyorsun?”
B.: “Gördüm.”
Resim çizmeyi kullanma
Birkaç klinisyenin seksüel istismara maruz kalmış çocukları gözlemesine rağmen, bunların
sistematik içeriği araştırılmış değil. Buna rağmen, bir çok resim çeşitleri faydalı olabilir.
Çizim teşhis tekniği olarak kullanılıdğında en çok okul çağındaki çocuklar için (6 – 12) faydalı
olmaktadır. Hernasılsa, 4 yaşına kadar küçük çocuklar, hatta bazı vakalarda 3 yaş, yeterki
resimdeki çeşitli parçalar açıklamalı etiketlerle resime yazılsın, çok faydalı sonuçlar
alınabilmektedir. Bazı ergenler nelerin olduğunu sözel olarak anlatmaktansa resimle çizmeyi
tercih ederler.
Çizim mümkün seksüel istismar hakkında bilgi vermenin dışında da kullanılabilir. Mesela,
çizim tansiyonu azaltma işlevini yerine getirebilir, seksüel istismar dışındaki diğer durumları
anlamamıza, ve çocuğun tüm fonksiyonlarını değerlendirmemizde yarayabilir.
www.psikososyalhizmet.com
Page 3 of 4
27/04/2011
Görüşmeci resimleri doğrudan ya da dolaylı olarak çocuğun tanıklığı hakkında bilgi edinmek
için kullanabilir. Çocuğa aşağıda istenen resimleri çizmesini istemek dolaylı bulguları
doğrulayabilir:
•
"Herhangi birşeyin resimini çiz."
•
"Kendi resmini çiz."
•
"Bana bir kişi resmi çiz."
•
"Bana kendi ailenin bir resimini çiz."
•
"Ailenin, bir şey yapıyorken, resmini çiz."
•
"(Failin) resmini çiz."
Bazen seksüel içerik (örneğin, cinsel organ ya da seksüel eylem) resimlerde not edilir. Eğer
olay buysa, bu içerik hakkında sorular sorulmalıdır. Çocuğun cevapları seksüel istismar
hakkında bilgi sağlayabilir. Örneğin, 5 yaşındaki bir çocuğa herhangi birşey çiz denildiğinde
büyük “yerfıstığı” (penis) olan bir “baba” çizdi. “Yerfıstığı”nın ne olduğu ve hiç daha önce
onu görüp görmediği sorulduğunda, babasının kendisini yatağa götürdüğünü, ve onunkini
kendisininkini okşar gibi okşadığını anlattı.
Alternatif olarak, çocuktan resim hakkında konuşmasını istemek istismara ilişkin detaylı
bilgileri ortaya çıkarabilir. Örneğin, görüşmeci resimde nelerin yaşandığını sorabilir, ya da
çizimdeki kişiyi neyin mutlu, üzgün, kızgın, ve korkutmuş olduğunu sorabilir. 5 yaşındaki biri
annesinin ve annesinin erkek arkadaşının resmini çizdi ve çiziminin üstünü karaladı.
Kendisine onların ne yaptıkarı sorulduğunda, karalamanın onların seks yaptığı anlamına
geldiğini belirtti.
Eğer çocuk cevaplarında sorgulara rağmen seksüel istismara ilişkin çizimlerinde herhangi bir
bigli sunmuyorsa o zaman dikkatimizi onun yorumlamalarına yöneltmeliyiz. Vaka hakkında
resimlerin detayları ve diğer bilgiler hesaba katılmasına rağmen, cinsel organların
resimlenmesi çocuğun seksüel olarak istismar edildiği anlamına gelmesi gerekmiyor, ve
üzgün bir çizim (çocuğun çizdiği resimdeki bireyin üzgün görünümü) çok geniş anlamlar
içerebilir.
Sıradaki çizimler doğrudan bilgi almaya yöneliktir ve çocuğa herhangi birşeyin olduğu
yönünde belirtiler gösterdiğinde kullanılabilir.
www.psikososyalhizmet.com
Page 4 of 4
27/04/2011
•
"(Tanınan Failin) resimini çiz."
•
"(İstiamarın) yaşandığı yerin resmini çiz."
•
"(Failin) ne yaptığının resmini çiz."
•
"Onun kullandığı (araç/organ)ın resmini çiz."
Çocuklar açıklamakta zorluk yaşadıklarında, çocuğun söylediğinin ya da göstermeye çalıştığı
şeyin açıklığa kavuşturulması gerektiğinde, ya da görüşmeci çizimin gücünu kullanarak açığa
çıkan drurumu doğrulamak istediğinde bu gereklilikler kullanılabilir.
Çocuk konuşmak istemediğinde, açığa çıkarmayı kolaylaştırak için, görüşmeci çocuğa
konuşmak yerine resimle (çizerek) anlatmak isteyip istemeyeceğini sorabilir. Ayrıca, eğer
çocuk pek iyi hatırlayamadığını ifade ederse, çocuktan istismarın yaşandığı yeri çizmesi
istendiğinde bu çocuğun detayları hatırlamasını ve istismarı tartışması konusunda
rahatlamasını sağlayabilir.
Görüşmede çizimi kullanmak suçlunun kullandığı şeyin resimini çocuğun çizmesi (alet ya da
vücut organları) kısmen istismarcının ne kullandığını ve nelerin yaşandığını açıklamada
yardımcı olabilir. 5 yaşında ve vajinal yaralanma olayıyla görüşmeye alınan çocuk kendi
istismarında kullanılan alet için “babamın sopası” ifadesini kullandı, fakat bu yeterince detay
içermiyordu. Kendisiyle görüşme yapan polis memuru çocuktan resmini çizmesini istedi, ve
kız cetvel görünümünde bir şey çizdi. Kızın annesi evi polise tarif etti, ve polis giderek
evdeki fiziksel delili (suç aletini) buldu.
Anatomik çizimlerde olduğu gibi, çocuk çizimleri vaka kaydının bir parçası olabilir ve kanıt
olarak kullanılabilir. Nihayetinde, görüşmeci çocuğun çizimlerini etiketleyerek resime uygun
(çocuğun) yorumlarını yazdırdırıp çocuğun dosyasına eklemelidir. Eğer çocuk bunu
yapamıyorsa (okuryazar değilse) görüşmecinin kendisi etiketleyip çocukların söylediklerini
yazmalıdır.
İmdat Artan (Sosyal Hizmet Uzmanı)
[email protected]
www.psikososyalhizmet.com
Page 1 of 2
30/04/2011
Çocukla Görüşme Teknikleri ve Cinsel istismarı Doğrulama Metodu IV. Bölüm
Oyuncak Bebekevi
Çocuklarla cinsel istismarı görüşmede oyuncak bebekevinin kullanımı konusunda yazılmış
çok az şey var. Buna rağmen birçok ruhsağlığı profesyonelleri ve bazı çocuk koruma
servisleri çalışanları araştırma görüşmelerinde kullanmaktadırlar. Özellikle okulöncesi
çocuklarla kullanışlıdır.
Büyükçe oyuncak bebekevleri, dayanıklı eşyaları ile ve 3 – 6 inç uzunluğunda olanlar en
elverişlileridir. İnsanları büyük olanlar, çocuklar için aktiviteleri göstermelerini ve
görüşmecinin onları görmesini kolaylaştırır. Oyuncak bebekevlerinin çoğunluğundaki
insanların (oyuncak) çıkarılabilir elbiseleri yoktur, ki bu durum çocukların bazı seksüel
istismarıları canlandırmalarını zorlaştırmaktadır. Hernasılsa, cinsel istismarı anlamak için
diğer medyaların çoğundan daha iyi fırsat sunar.
Çizimler gibi, oyuncak bebekevleri oyunu mümkün cinsel istismar hakkında bilgi toplamanın
dışında başka amaçlar taşıyabilir. Örneğin, oyuncak bebekevi oyunu çocuğu tanımamıza ve
çocuğun genellikle aileyi ve aile aktivitelerini nasıl algıladığını anlamamıza yardımcı olabilir.
Ve gene çizimler gibi doğrudan ve dolaylı olarak mümkün cinsel istismar hakkında bilgi
toplamamızda kullanılabilir.
www.psikososyalhizmet.com
Page 2 of 2
30/04/2011
Dolaylı kullanım çocuğun oyuncak bebekevi oyununu gözlemeyi ve mümkün cinsel istismarla
ilgili konular sahnelendiğinde yorum yapmayı ya da sorular sormayı içerebilir. Örneğin,
çocuk tekrarlı bir şekilde küçük kız bezbebeği yetişkin erkekle yatağa gönderebilir. Bu
durumda görüşmeci onlar yatağa gittiğinde neler oluyor diye sorabilir.
Görüşmeci, mümkün cinsel istismar hakkında bazı önbilgilere sahip ise bilgi almada oyuncak
bebekevini daha doğrudan kullanabilir. Henüz üç yaşına girmiş küçük bir kızın dahil olduğu
bir vakada, bir akşam anne hasta yatakta yatarken baba çocuğa banyo yaptırıyor ve bu
esnada çocuğun vajinasına birşey soktuğunu düşünüyor anne. Çocukla görüşmenin ikinci
seansında, görüşmeci oyuncak bebekevini anne bezbebek yatakta uzanıyor, küçük kız
bezbebek banyo küvetinin içinde, ve baba bezbebek banyoda olacak şekilde yapılandırıyor.
Çocuk oyuncak bebekevine yaklaştığında, daha önce yaşadığı olaydan dolayı bilindik, donar
ve titremeye başlar. Sonra çocuk babası tarafından yapılan cinsel istismarı canlandırdı.
Kontekse göre bilgi toplamaya diğer bir örnek oyuncak bebekevi uyku zamanına göre ya da
TV seyretme şeklinde kurgulanabilir ve sonra çocuğa uyuma zamanında ya da TV
seyrederken nelerin olduğunu göstermesi istenebilir ve uygun sorular sorularak görüşme
sürdürülebilir.
Dört bölüm halinde hazırladığımız “Çocukla Görüşme Teknikleri ve Cinsel istismarı Doğrulama Metodu” bu bölümle tamamlanmış oluyor. Özellikle demokratikleşme sürecinde çocuk haklarına
yönelik yasal düzenlemeye paralel olarak alanda çalışan meslek elemanları (sosyal hizmet
uzmanı, psikolog, psikolojik danışman, hemşire, öğretmen, polis memuru vs.) için faydalı
olacağı kanaatindeyim.
Imdat Artan (SHU)
[email protected]
Kaynak: Child Welfare Information Gateway
www.psikososyalhizmet.com