DÖKÜMHANELERDE KİŞİSEL KORUYUCU

DÖKÜMHANELERDE KİŞİSEL KORUYUCU EKİPMANLARIN KULLANIMI
Ahmet TURAN*,**, Necip ÜNLÜ**, Onuralp YÜCEL**, Mehmet Niyazi ERUSLU**,***
* Yalova Üniversitesi, Yalova Meslek Yüksek Okulu, 77100, Yalova, Türkiye
** İstanbul Teknik Üniversitesi, Kimya-Metalurji Fakültesi, Metalurji ve Malzeme
Mühendisliği Bölümü, 34469, Maslak, İstanbul, Türkiye
*** Yalova Üniversitesi, Mühendislik Fakültesi, Kimya ve Süreç Mühendisliği Bölümü,
77100, Yalova, Türkiye
ÖZET
Ergimiş metaller; kalıp sistemleri, hurdalar, gaz alma v.b. kaynaklardan ortaya çıkabilecek
gaz ve tozlar; sarsak v.b. sistemlerden kaynaklanan yüksek gürültüler dökümhanelerde insan
sağlığında problemlere yol açabilecek temel risk gruplarıdır. Risklerin minimize edilebilmesi
için kullanılan kişisel koruyucu ekipmanlar (KKE), koruyucu kıyafetler, göz ve yüz
korumaları, baş, el ve ayak korumaları, duyma ve solunum sistemi koruyucu donanımları gibi
alt gruplara ayrılabilmektedir. Bu çalışmada, dökümhanelerde kullanılan kişisel koruyucu
ekipmanların sınıflandırılması yapılmakta ve uygun ekipman seçimi ile kullanımı detaylı
olarak verilmektedir.
Anahtar kelimeler; dökümhane, ekipman seçimi, kişisel koruyucu ekipmanlar
ABSTRACT
Molten metals; gasses and powders which are processed from die systems, scraps, degassing
systems etc. on the smelting of metals and high level noises from vibratory systems are the
components which can pose a risk for human health in foundries. Personal protective
equipments (PPE) which are used to minimize the risks can be divided into subgroups as
protective clothes, eyes and face protectives, head, hand and feet protectives and ears and
respiratory protective devices. In the present study, personal protective equipments which are
used in foundries are classified and suitable equipment selection and use are comprehensively
introduced.
Keywords; equipment selection, foundry, personal protective equipments
1. GİRİŞ
Bir üretim tesisinde risklerin kontrol ve minimize edilmesi, hiyerarşik bir kontrol sıralamasına
göre gerçekleştirilmelidir. Eğer bir risk mevcut ise riskin bertarafı için kontrol hiyerarşisinin
en üstünde riskin tamamen ortadan kaldırılması yer almaktadır. Riskin ortadan tamamen
kaldırılması uygulanabilir değilse riski oluşturan kaynakların daha az riskli kaynaklar ile
değiştirilmesi hiyerarşinin bir alt grubunda yer almaktadır. Risk kaynağının değiştirilemediği
durumda riskin minimize edilebilmesi için daha az risk içeren mühendislik çözümlerinin
geliştirilmesine çalışılmaktadır. Bu yaklaşımın da yetersiz kaldığı durumlarda kişisel
koruyucu ekipmanların (KKE) kullanımı, kontrol hiyerarşisinin en altında bir koruma
seçeneği olarak ortaya çıkmaktadır [1]. Kişisel koruyucu ekipmanlar İngilizce’de Personal
Protective Equipments olarak isimlendirilmekte ve kaynaklarda kısaca PPE şeklinde
gösterilmektedir.
Dökümhanelerde karşılaşılabilecek temel risk grupları, sıvıların veya çeşitli reaktiflerin
ergimiş metale ilavesi ile ortaya çıkan ergimiş metal patlamaları; uzun süre yüksek
sıcaklıklarda çalışmaya dayalı termal stres; yanıklar; ergimiş metallere bağlı radyasyon;
kurşun, fenoller, silis gibi tehlikeli maddeler; proseslerde ortaya çıkan CO2 ve SO2 gibi
tehlikeli ürünler; kayma, takılma ve düşmeye bağlı riskler; el ile taşımaya bağlı riskler ve
mekanik çarpma-sıkıştırma, elektrik çarpması ve gürültü kirliliği gibi makine ve ekipman
kaynaklı risklerdir. Tüm bu risk gruplarının yaratacağı risklerin minimize edilebilmesi kişisel
koruyucu ekipmanların seçimi ve kullanımı ile yakından alakalıdır [1].
2. BİRİNCİL VE İKİNCİL KORUYUCU KIYAFETLER
Dökümhanelerde kullanılan başlıca kişisel koruyucu ekipmanları, koruyucu kıyafetler (kask,
gözlük, ceket, pantalon, eldiven, iş botu v.b.), solunum sistemini koruyucu toz ve gaz
maskeleri, işitme sistemini koruyucu kulak tıkaçları şeklinde sınıflandırmak mümkündür [1, 2
ve 3]. Ayrıca, bir dökümhanede kullanılan koruyucu kıyafetler de risk faktörüne göre kendi
içerisinde birincil ve ikincil koruyucu kıyafetler olarak alt gruplara ayrılabilmektedir [1].
Dökümhanelerde kullanılan birincil ve ikincil koruyucu kıyafetlere ait şematik resim Şekil
1’de verilmektedir.
Şekil 1 : Ergimiş metaller ile çalışırken birincil ve ikincil kişisel koruyucu kıyafetler [1].
Birincil koruyucu kıyafetler, ergimiş metal, curuf veya dros gibi yüksek risk ihtiva eden
bileşenlere direkt maruz kalınabilecek durumlarda kullanılmaktadır. Bu tip kıyafetlerin yanma
geciktirici özellikte ve konforlu olmaları, ayrıca nefes alıp vermeyi etkilememeleri bir
gerekliliktir. İkincil koruyucu kıyafetler dökümhanelerde günlük giyim için dizayn edilmiştir.
İkincil tipteki kıyafetlerin yanma geciktirici özellikte ve kullanım için konforlu olmaları
istenmektedir. Bu nedenle, kolay alev alabileceği için bu tip kıyafetlerde pamuklu
bileşenlerden kaçınılmakta ve pamuklu kıyafetler yerine yün esaslı kıyafetler tercih
edilmektedir. Koruyucu kıyafetlerde tasarım, üzerinde dikkatle durulması gereken bir diğer
parametredir. Örneğin kıyafetlerde iyi dizayn edilmemiş cepler, ısıtma sisteminde fırlayan
ergimiş metal parçalarının tutulmasına ve bölgesel yanıklara sebep olabilmektedir. Ayrıca
kıyafetlerin yüksek görünürlükte renklerden seçilmesi giyenlerin üretim sahasında daha rahat
ayırt edilebilmesine sebep olmaktadır [1].
3. KİŞİSEL KORUYUCU EKİPMANLARIN SEÇİMİ
Döküm prosesine uygun koruyucu ekipmanların seçimi hem risklerin minimize edilmesi hem
de çalışanın rahat hareket etmesine engel olabilecek fazladan ekipman kullanımının
engellenmesi açılarından önemlidir. Çizelge 1’de farklı döküm ve operasyon türlerinde
kullanılabilecek kişisel koruyucu ekipmanlara örnekler verilmektedir [2].
Çizelge 1 : Farklı metallerin dökümlerinde ve farklı uygulamalarda kullanılabilecek kişisel
koruyucu ekipmanlar [2]
Uygulama
Kıyafet
Göz ve yüz koruma
KKE (Malzeme)
- Alüminyumlu Kevlar
- Alüminyumlu pamuk
- Deri
- Ateşe dayanaklı pamuk (Sadece
demir-çelik için)
- Yün
- Alüminyumlu deri
- Alüminyumlu yün
- Diğer (Vinex, PR-97, Oasis v.b.)
Çeşitli
KKE (Tip)
- Mont
- Ceket
- Önlük
- Tozluk
- Pantolon
- Alt diz koruması
- Kaynak gözlüğü
- Yüz koruyucu şeffaf panel
- Renkli cam gözlükler
Demir: Karartılmış yeşil
Çelik: Karartılmış yeşil, Karartılmış
kobalt mavisi
Pirinç: Karartılmış yeşil,
Karartılmış yeşil ile beraber
alüminyumlu yüz koruyucu,
Karartılmış kobalt mavisi
Alüminyum: Şeffaf
Magnezyum: Şeffaf
Baş koruma
El koruma
Ayak koruma
Kulak koruma
Solunum sistemi
koruması
Çeşitli
- Deri
- Pamuk
- Yün
- Kevlar
- Diğer
Çeşitli
Çeşitli
Çeşitli
Baret
- Eldiven
- Parmaksız eldiven
- Koruyucu bez
- Yanmaya dayanıklı iş botu
- Yanmaya dayanıklı ayakkabı
tabanları
Kulaklık ve tıkaç
- Yarım maske
- Tam maske
- Filtreli maske
- Güçlendirilmiş filtreli maske
Çizelge 1’de verilmekte olan kişisel koruyucu ekipmanlar her ne kadar ergimiş metaller ile
çalışılırken kullanılmakta olsalar da maça hazırlama, kalıp hazırlama ve talaşlı imalat
uygulamalarında da kullanımları mümkündür. Bu tip uygulamalarda özellikle filtreli
maskeler, gözlük ve el korumaları ihmal edilmemesi gereken koruyucu ekimanlardan
başlıcalarıdır [2].
4. TÜRKİYE’DE KİŞİSEL KORUYUCU EKİPMANLARIN KULLANIMINA DAİR
YASAL MEVZUAT
Türkiye’de kişisel koruyucu ekipmanların işyerlerinde kullanılması hakkında güncel
yönetmelik 2 Temmuz 2013 tarihinde, 28695 sayılı Resmi Gazete ile yürürlüğe girmiştir.
Yönetmelik 6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu kapsamındadır ve yönetmeliğin
amacı, işyerindeki risklerin önlenmesinin veya yeterli derecede azaltılmasının, teknik
tedbirlere dayalı toplu korunma ya da iş organizasyonu veya çalışma yöntemleri ile
sağlanamadığı durumlarda kullanılacak kişisel koruyucu donanımların özellikleri, temini,
kullanımı ve diğer hususlarla ilgili usul ve esasları belirlemektir. Yönetmelik, 89/656/EEC
sayılı Avrupa Birliği Konsey Yönergesi’ni ve 89/686/EEC sayılı Avrupa Birliği Konsey
Yönergesi’ni dayanak alarak hazırlanmıştır ve kişisel koruyucu ekipmanlar konusundaki
genel hükümleri, değerlendirilme ve seçimlerini, kullanım kurallarını, çalışanların
bilgilendirilmesini ve çalışanların görüşlerinin alınması ve katılımının sağlanması konularını
kapsamaktadır [4].
5. GENEL SONUÇLAR
Kişisel koruyucu ekipmanlar, dökümhanelerde ortaya çıkan çeşitli risk faktörlerine karşı
çalışanların korunmasını sağlayan en önemli koruma basamağıdır. Döküm uygulamalarındaki
risklerin minimize edilebilmesi için uygun koruyucu ekipman seçimi ve kullanımının önemi
haizdir. Temel olarak dökümhanelerde kullanılan kişisel koruyucu ekipmanları, koruyucu
kıyafetler (baş ve yüz koruyucuları da bu gruptadır), solunum sistemini koruyucu toz ve gaz
maskeleri, işitme sistemi koruyucuları şeklinde sınıflandırmak mümkündür. Koruyucu
kıyafetler de kendi arasında birincil ve ikincil koruyucu kıyafetler olarak iki alt gruba
ayrılmaktadır. Birincil koruyucu kıyafetler, ergimiş metal, curuf veya dros gibi yüksek risk
içeren bileşenler ile çalışılırken kullanılmaktadır. Buna karşılık ikincil koruycu kıyafetler ise
dökümhanelerde günlük giyim için kullanılacak kıyafetleri tanımlamaktadır. Türkiye’de
koruyucu ekipmanların seçimi ve kullanımı ile alakalı güncel yönetmelik, 6331 sayılı İş
Sağlığı ve Güvenliği Kanunu kapsamındadır ve 2 Temmuz 2013 tarihli ve 28695 sayılı Resmi
Gazete ile yürürlüğe girmiştir.
6. KAYNAKÇA
1) ‘‘Compliance Code – Foundries’’, WorkSafe Victoria (Victorian WorkCover Authority), 1.
Baskı, Eylül 2008
2) AFS Safety and Health Committee (10Q), ‘‘Guide for Selection and Use of Personal
Protective Equipment and Special Clothing for Foundry Operations’’, AFS/OSHA Alliance,
Schaumburg, İllinois, A.B.D, 2005
3) ILO Sectoral Activities Programme, ‘‘Code of Practise on Safety and Health in the Iron
and Steel Industry’’, International Labour Office, Cenova, İtalya, 2005
4) ‘‘Kişisel Koruyucu Donanımların İşyerlerinde Kullanılması Hakkında Yönetmelik’’, T.C.
Resmi Gazete, Sayı: 28695, 2.Temmuz.2013