senegal cumhuriyeti - Çölleşme ve Erozyonla Mücadele Genel

Transkript

ANKARA ÜNİVERSİTESİ
Afrika Çalışmaları Araştırma ve Uygulama Merkezi
Afrika Ülke Profilleri – Senegal Cumhuriyeti
I.
∞
AFRİKA ÜLKE PROFİLLERİ SERİSİ
SENEGAL CUMHURİYETİ
HAZIRLAYAN: ÖZGECAN ŞAHİN
2011
Kuleli Sokak No:42 G.O.P. 06700 Ankara
Tel: 0312 448 05 21 • Faks: 0312 448 05 89
www.acaum.org • [email protected]
1
İÇİNDEKİLER
I.
COĞRAFİ YAPI .................................................................................................................................. 3
A.
İKLİM VE BİTKİ ÖRTÜSÜ ............................................................................................................... 4
B.
DOĞAL KAYNAKLAR ..................................................................................................................... 6
II.
TARİHÇE ........................................................................................................................................... 7
A. ESKİ ÇAĞLARDAN 15. YÜZYILA SENEGAL TARİHİ ............................................................................. 7
B. AVRUPALILARIN BÖLGEYE GELİŞİ ................................................................................................... 8
C. FRANSA HÂKİMİYETİ VE SÖMÜRGECİLİK ......................................................................................... 9
D. BAĞIMSIZLIĞA GİDEN YOL VE SONRASI ....................................................................................... 11
III.
SİYASİ YAPI ................................................................................................................................. 14
IV.
EKONOMİK YAPI ........................................................................................................................ 16
A.
EKONOMİYE GENEL BAKIŞ ......................................................................................................... 16
B.
SEKTÖRLER ................................................................................................................................ 18
V.
DEMOGRAFİK ve SOSYAL YAPI ...................................................................................................... 25
A.
NÜFUSU ..................................................................................................................................... 25
B.
ETNİK YAPISI .............................................................................................................................. 26
C.
DİLLER ........................................................................................................................................ 28
D.
DİNLER ....................................................................................................................................... 29
VI.
SOSYO KÜLTÜREL YAPI .............................................................................................................. 29
A.
SOSYAL YAPI .............................................................................................................................. 29
B.
KÜLTÜREL YAPI .......................................................................................................................... 32
VII.
DIŞ POLİTİKA .............................................................................................................................. 33
VIII.
TÜRKİYE İLE İLİŞKİLER ................................................................................................................ 38
KAYNAKÇA ............................................................................................................................................. 40
Tel: 0312 448 05 21 • Faks: 0312 448 05 89
2
I.
COĞRAFİ YAPI
Batı Afrika‟da Atlantik kıyısında 12°19‟-16°42‟ kuzey enlemleri ve 11°22‟-17°32‟
batı boylamları arasında yer alan Senegal‟in yüzölçümü 196 722 km²‟dir. Toplam sınır
uzunluğu 2,640 km olan ülkenin kuzeyde Senegal nehrinin sınırı çizdiği Moritanya ile 813
km, nehrin doğu kolu Faleme‟nin ayırdığı Mali ile 419 km, Batıda Atlas Okyanusu ile 531
km, güneyde ise Gine ile 330 km ve Gine Bissau ile 338 km sınırı bulunmaktadır. Gambiya,
Atlantik kıyısından 320 km kadar Senegal‟in içine girmekte ve ülkenin güneyinde yer alan
Aşağı Casamance bölgesini adeta izole etmektedir.
Ülkenin başkenti, Afrika kıtasının Atlantik Okyanusu‟na uzandığı Cape Verde
yarımadasında yer alan Dakar‟dır. Coğrafi konumundan dolayı Amerika ve Avrupa kıtalarıyla
yapılan ticaretin merkezi olan Dakar, aynı zamanda bir turizm kentidir. Önemli deniz ve hava
yollarının kavşağında yer alan Senegal‟in diğer büyük şehirleri ise Diourbel, Kaolack, Kolda,
Louga, Rufisque, Saint-Louis, Thies, Tambacounda, Ziguinchor, Fatick, Matam, Kedougou
ve Sedhiou‟dur.
Tel: 0312 448 05 21 • Faks: 0312 448 05 89
3
A. İKLİM VE BİTKİ ÖRTÜSÜ
Senegal; güneyde Gambiya, kuzeyde ise Senegal nehrinden ismini alan Senegambiya
bölgesinde bulunur. Ülke topraklarının % 19‟u tarıma elverişliyken, % 32‟si orman ve
savandan, % 48‟lik kısmı ise çölden oluşmaktadır. Ülkenin kuzeyinde hüküm süren çöl iklimi
kıyılara doğru yerini yarı tropik iklime bırakır. Genel olarak alçak düzlükler hâkimdir.
Güneydoğuya doğru hafif bir eğimle tepeler yükselir. Gine sınırında yer alan Fouta-Djalon
bölgesi ülkenin en önemli dağlık bölgesini oluşturmaktadır. Ülkenin önemli gölleri ise Rose,
Mbeubeusse ve Guier‟dir.
Senegal‟in Atlantik Okyanusu’na dökülen dört önemli nehri bulunmaktadır. Bunlar
kuzeyden güneye Senegal, Saloum, Gambiya ve Casamance nehirleridir. Aralarında en
önemlisi 1,641 km‟lik uzunluğuyla Senegal nehridir. Nehir, Gine‟nin Fouta Djallon
dağlarından doğup, masiflerden geçerek Senegal‟e ulaşır. Dagana‟da Guier Gölü‟nü besleyen
False Deltası‟nı meydana getirir. Delta‟nın yukarısında Senegal‟in önemli yerleşim
yerlerinden Richard-Toll yer alır. Nehir, Saint-Louis‟den okyanusa dökülür. Senegal-Mali
sınırını oluşturan Faleme nehri Senegal nehrinin önemli bir koludur. Yağışlı mevsimlerde
Tel: 0312 448 05 21 • Faks: 0312 448 05 89
4
ulaşıma elverişlidir. Nehrin üzerinde 1987‟de Diama‟da, 1988‟de Manantali‟de kurulmuş iki
baraj vardır. Yıllık 23 milyar metreküp debisi olan nehrin ancak 4-5 milyar küpü
kullanılmaktadır. Önemli bir su kaynağı olan nehrin yönetimi konusunda uzlaşmak için
Senegal, Moritanya ve Mali 1972 yılında Senegal Nehri Kalkındırma Örgütü‟nü kurmuşlardır.
2005 yılında örgüte Gine de katılmıştır.
Ülkenin diğer nehirlerinden Saloum; Kaolack‟ın doğusundan doğup, 105 km yol kat
ettikten sonra Atlantik‟e dökülür.
Okyanusa döküldüğü yerde ülkenin milli parkı olan
Saloum Deltası‟nı meydana getirir. Tarihi Saloum Krallığı burada kurulmuştur. Gambiya
nehri ise Fouta Djallon‟dan doğup, Gambiya‟dan Atlantik Okyanusu‟na dökülür. Nehrin çok
az bir kısmı Senegal sınırları içerisinde yer almakla birlikte Casamance bölgesini kuzeyden
ayırması bakımından önemlidir. Son olarak Casamance nehri, Casamance bölgesinden doğup
Atlantik Okyanusu‟na dökülür ve 300 km boyundadır. Düşük debili olan nehrin çok az bir
bölümü ulaşıma elverişlidir.
Senegal‟de nehirlerin etkin olduğu bölgelerde muson iklimi hüküm sürer. Kuzeye
gidildikçe, Büyük Sahra‟ya yaklaşıldığından, sıcaklık birden artar. Casamance‟nin güneyinde,
kıyı rüzgârlarından dolayı nem oranı yüksektir. Ülkede kuru ve rutubetli olmak üzere iki
dönem mevcuttur. Yağmur mevsimi ülkenin güneydoğusunda nisan ayında başlar ve ağustosa
kadar artarak devam eder. Yağışlar güneybatıda yılda yaklaşık 1,500 mm iken, bu sayı
kuzeybatıda 600 mm‟ye kadar düşmektedir. Örneğin Ziguinchor bölgesinde yıllık yağış
miktarı 1,250 iken; bu oran Kaolack bölgesinde 610 mm‟ye, Podor‟da ise 220 mm‟ye
düşmektedir. Kuraklık eylül ayında başlar, ekim ayında belirgin hale gelir. Aralık-Ocak
dönemi hava daha kuru ve serindir. Fakat sıcaklık 17°C derecenin altına pek düşmez. Kıyı
şeridi iç kesimlere göre daha serindir.
Ülkenin güneyinde orman, orta bölgelerinde savan, kuzeyinde ise step hakim bitki
örtüsüdür. Kuzeyi kurak olan ülkede Mbour-Kidira çizgisinin güneyinde savan örtüsü başlar.
Başta Casamance bölgesi olmak üzere ülkenin güneybatısı bataklıkla ve yer yer tropikal
ormanlarla kaplıdır. Kıyılarda tropikal mangrov ormanları, Sudanik bölgesinde ipek ve
baobab ağaçları ve akasya fundalıkları mevcuttur.
Toprak, yapısının çeşitlilik gösterdiği ülkede kuzeybatıda (demirin varlığı nedeniyle)
okre, yani aşıboyası rengindedir. Dior toprağı adı da verilen bu topraklar, başta yerfıstığı ve
Tel: 0312 448 05 21 • Faks: 0312 448 05 89
5
sorgum üretimine elverişlidir. Ülkenin güneybatısındaki platolarda topraklar kumlu veya
laterizedir. Merkez ve güney bölgelerinde ise lateritli olan toprak sadece yağışlı dönemlerde
otlatma için elverişlidir. Senegal ve Saloum vadilerinin orta kısımlarında alüvyonlu ve yer
yer kumludur. Nehir ağzında genelde tuzludur ve hayvan otlatmaya elverişlidir. Benzer bir
durum Gambiya ve Casamance nehirleri için de geçerlidir, ancak bu iki nehrin ağızları
çamurlu bir toprak yapısına sahiptir. Casamance bölgesinde topraklar yoğun olarak demir
oksit içermektedir.
Aslan, antilop, bir cins yaban domuzu olan vartog ve diğer büyük memeli hayvanlar
Senegal'de rastlanan hayvanların başlıcalarıdır. Piton, çeşitli kuş ve balık türleri, kobra ve
birçok zehirli yılan da önemli sayıdadır. Afrika domuzu bataklık bölgelerde, özellikle de False
Deltası‟nda çokça bulunmaktadır. Ayrıca Casamance ve Gambiya nehirleri vadisinde
maymun vardır. Evcil hayvanlardan daha çok sığır, koyun ve keçi yetiştirilir. Ülkenin
batısındaki memeli hayvanların büyük bir kısmı insan faaliyetleri sonucu yok olmuşsa da
ülkenin doğusunda yer alan Niokolo Koba Milli Parkı birçok hayvan çeşidini barındırması
bakımından önemlidir. Djoudj Milli Kuş Cenneti ve güneydoğusunda Niokolo Koba Milli
Parkı 1981‟de UNESCO Dünya Mirasları listesine dahil edilmiştir.
Senegal‟in karşı karşıya kaldığı en önemli ekolojik tehlike çölleşmedir. Çölleşme
doğal ve beşeri unsurların olumsuz yönde etkileri sonucunda oluşmaktadır. Ülkede kurak
mevsimlerin yaşanması, topraktaki tuzluluk oranının artması doğal nedenlere; aşırı otlatma ve
ormanların bilinçsiz tahribi ise beşeri nedenlere örnektir. Nitekim geçtiğimiz 15 yılda içinde
ormanlar % 7-8 oranında yok olmuştur.
B. DOĞAL KAYNAKLAR
Senegal‟deki doğal kaynaklarının başında fosfat gelmektedir. Ülkedeki maden
sanayinin en önemli hammaddesi olan fosfat, aynı zamanda da ihracatın % 10‟undan fazlasını
oluşturmaktadır. Kalsiyum fosfat yoğunlukla Dakar‟ın kuzeydoğusundaki Taiba‟dan çıkarılır.
Alüminyum fosfat ise Thies yakınlarındaki Palo‟da bulunur. Ülkedeki toplam kalsiyum fosfat
rezervi 100 milyon ton iken, alüminyum fosfat rezervi ise 60 milyon ton civarında
seyretmektedir. Fosfatın dışında ülkede demir, altın, bakır, manganez, kalay, kurşun, tungsten,
Tel: 0312 448 05 21 • Faks: 0312 448 05 89
6
lityum, tantal gibi madenler bulunmaktadır. Demir yoğunlukla Falame, Goto bölgesinde
bulunmaktayken, güneydoğu bölgesindeki Sabodala‟da altın rezervleri mevcuttur. Bunların
dışında ülke; Casamance bölgesinde petrole, kıyıda ve karada ise yer yer doğal gaz
kaynaklarına sahiptir. Örneğin Dakar‟a 60 km uzaklıkta bulunan Diamniadio bölgesinde 3
milyar küp doğalgaz kapasitesi bulunmaktadır.
II.
TARİHÇE
A. ESKİ ÇAĞLARDAN 15. YÜZYILA SENEGAL TARİHİ
Arkeolojik araştırmalar Senegambiya bölgesinde, özellikle de Faleme dolaylarında,
insan yaşamının çok eski tarihlere dayandığını kanıtlamaktadır. Bununla birlikte Senegal
halkının kökenine dair tartışmalar bulunmaktadır. Cheickh Anta Drop gibi kimi uzmanlar
başta Sererler olmak üzere bölge halkının Nil vadisinden göç ettiğini düşünmekteyse de bu
tez diğer araştırmacılar tarafından şüpheyle karşılanmaktadır. Araştırmacıların büyük bölümü
Mande dilini konuşan Mandinka grubunun Nijer vadisinden doğuya göç ettiği örneğini
vererek bu teze eleştirel yaklaşırlar. Öte yandan fiziksel özelliklerinden dolayı Peullerin
Somali ve Etiyopya‟dan göç ettikleri düşünülmektedir.
Bugünkü Senegal bölgesi birçok krallığın kurulduğu bir bölge olarak karşımıza çıkar.
Batı Afrika‟daki Gana, Mali ve Songhai Krallıkları bugünkü Senegal topraklarını da kapsayan
alanda hüküm sürmüş olmakla birlikte, Senegal bölgesinde kurulan merkezileşmiş devletlerin
tarihi
9.
yüzyılda
bugünkü
Fouta-Toro
bölgesinde
kurulan
Tekrur
Krallığı‟dan
başlatılmaktadır.
Trans-Sahra ticaretinde, güney-kuzey arasında köle ve altın karşılığında tuz ve lüks
mallar ticareti yoluyla zenginleşen Tekrur Krallığı, orta savan bölgesinden kuzeye kadar
genişlemiştir. 900-1250 yılları arasında Senegal vadisinin hâkimiyetini elinde tutan krallığın
merkezi Podor‟du. Tukulor halkının ataları tarafından yönetilen krallık, aralarında Zenega
Berberlerinin de bulunduğu Kuzey Afrika halkıyla etkileşim içinde olmuştur. Bu etkileşim
sayesinde bölge halkı İslam‟la tanışmış, 1040 yılında Zenegalar bölgede tekke kurmuş, 1049
yılında Tekrur Kralı War Jabi İslamiyet’i kabul etmiştir.
Tel: 0312 448 05 21 • Faks: 0312 448 05 89
7
13. yüzyılda Tekrur Krallığı‟nın doğusu, zamanla tüm bölgeyi egemenliği altına alan
Mali Krallığı hâkimiyetine girmiştir. Tarihleri 12. yüzyıla dayanan ve Mali‟den göç eden
Voloflar, Mali İmparatorluğu‟nun en parlak dönemini yaşadığı tarihte Ndiadiane Ndiaye
liderliğinde Senegal Nehri ile bugünkü Dakar arasındaki bölgede Jolof Krallığı‟nı
kurmuşlardır. Yüzyılın sonunda ise Jolof Krallığı Volof bölgesinin önemli bir kısmını işgal
etmiş; aralarında Saloum, Sine, Biffeche ve Gandiaye‟nin bulunduğu birçok krallığı içine
katmıştır. Bu krallıklardan bazıları Jolof Krallığı‟nın sona ermesinden sonra dahi devam
etmiştir. Bölgenin Fransa kontrolüne geçmesinin ardından 1886 yılında son krallık da
yıkılmıştır.
B. AVRUPALILARIN BÖLGEYE GELİŞİ
Senegal‟in Avrupa devletleri ile ilk karşılaşması 1444 yılında Portekizlerin Senegal
nehrinin ağzına gelmesiyle başlamıştır. Bölgeden başta köle olmak üzere altın, demir ithalatı
yapan Portekizliler; Senegal, Casamance nehirlerinin ağzına ve Rufisque ile Gore adalarına
ticari birimler kurmuşlardır. Portekizlerin bölgedeki hakimiyeti Hollanda, İngiltere ve
Fransızların da ticarete dahil olmasıyla son bulmuştur. Nitekim Hollandalılar 1621 yılında
köle ticaretinde kilit öneme sahip olan Gore Adası‟na, İngilizler 1651 yılında Saint James‟e,
Fransızlar ise 1659 yılında da Saint-Louis‟e yerleşerek bölgedeki Portekiz tekeline son
vermişlerdir.
Avrupalıların bölgeye gelmesinden sonra köle ticareti önemli ölçüde ivme
kazanmıştır. Her yıl 2000 ila 3500 arası kölenin ticaretinin yapıldığı Senegal bölgesi
Transatlantik köle ticaretinin en önemli noktası olmuş, söz konusu ticaret bölgenin ekonomik
ve sosyal yapısını derinden etkilemiştir. Aslında Senegal bölgesinde köle ticaretinin kökeni
Avrupalıların bölgeye gelmesinden çok daha öncesine dayanmaktadır. Yüzyıllar boyunca köle
ticareti, bölgedeki krallıkların en önemli gelir kaynaklarından birini oluşturmuştur. Ancak
Avrupalıların bölgeye gelmesiyle büyük ivme kazanan bu ticaret, bölgenin sosyal ve
ekonomik yapısını değiştirdiği kadar siyasi yapısında da önemli etkilerde bulunmuştur. Bu
dönem zarfında özellikle Gore adası önemli bir ticari üs rolü oynamıştır. Nitekim Avrupalı
güçler adaya hakimiyet için rekabet etmişlerdir. 1629‟a kadar Hollandalıların elinde bulunan
ada, söz konusu tarihte tekrar Portekizlilerin eline geçmiş, ardından da 1645‟te İngiliz,
1667‟de ise Fransız hakimiyetine girmiştir.
Tel: 0312 448 05 21 • Faks: 0312 448 05 89
8
Köle ticaretinin ivme kazandığı bu dönemde bir yandan bölge krallıklarında şiddet
artarken, diğer taraftan bu şiddete paralel olarak ekonomik ve siyasi krizler meydana
gelmiştir. Nitekim Jolof konfederasyonun parçalanmasına bu türden bir kriz sebep olacaktır.
Parçalanmayla birlikte Jolof, Walo, Cayor, Baol, Sine ve Saloum Krallıkları ortaya çıkmıştır.
Aynı dönemde kuzeydoğuda Tukulor Krallığı, güneydoğuda ise Kaabu Krallığı Mali
İmparatorluğu‟ndan ayrılarak bağımsızlıklarını kazanmışlardır. Bu krallıklar için de köle
ticareti önemli bir gelir kaynağı olmuş, bu doğrultuda onlar da şiddeti önemli bir araç olarak
kullanmışlardır. Nitekim ülke içi şiddetin ve krallıklar arası savaşların gıda üretimini olumsuz
etkilemesi ve buna paralel olarak açlığın yaygınlaşması halk içinde huzursuzlukların
artmasına neden olmuş, bu ise özellikle yoksul kesim nezdinde İslami hareketin hız
kazanmasıyla sonuçlanmıştır. 1673-1677 yılları arasında Marabut Savaşları‟nın yaşanması,
1776 yılında Tukulor marabutlarının 300 yıldır Fouta Toro‟yu yöneten Denianke
Hanedanlığı‟na son vermesi bölgede İslam‟ın yaygınlaşmasında önemli aşamalardır.
C. FRANSA HÂKİMİYETİ VE SÖMÜRGECİLİK
İslamiyet‟in bölgede etkinliğini arttırması ile bölgenin Fransa denetimine girmeye
başlaması aynı döneme denk düşer. 1659‟de Saint-Louis‟den başlayarak bölgede hakimiyet
kurmaya başlayan Fransa, özellikle Gore Adası‟nı ele geçirerek köle ticaretine hakim olmuş,
1848 yılında köleliği ilga etmesiyle birlikte ise farklı arayışlara yönelmiştir. Öncelikle ticari
denetimini arttırmaya çalışan Fransa; 1830‟lu yıllardan itibaren Casamance bölgesinde
faaliyetlerini yoğunlaştırmış, 1850‟lerden itibaren ise Volof krallıklarına karşı baskılarını
arttırmıştır. Fransız yönetici Louis Faidherbe 1854 ile 1865 tarihleri arasında Volof ve Serer
devletlerini fethetmiş, daha sonra Afrikalı yöneticilere vergi ödememek gibi ekonomik
kaygılardan ötürü 1855 yılında Walo‟yu işgal etmiş, 1857 yılında Umar Tall‟u yenerek
Senegal vadisinde hâkimiyet kurmuş, 1859‟da Cape Vert yarımadasını işgal etmiştir. Volof ve
Serer devletlerinin fethi, Senegal tarihini derinden etkileyecek sömürgeciliğinin fiili
başlangıcı olarak görülmektedir.
Berlin Konferansı‟nın ardından, özellikle de 1890‟dan sonra bölgeyi işgal etmeye
başlayan Fransa, Senegal‟i bir nevi askeri üs olarak kullanmıştır. Faidherbe önderliğinde
Senegal‟de yerli halktan oluşan bir askeri birlik kuran Fransa, fetih hareketlerinde bu birlikten
faydalanmıştır. 1895‟te Senegal‟i resmi sömürgesi haline getirmiş, ilk önce Saint Louis‟i,
Tel: 0312 448 05 21 • Faks: 0312 448 05 89
9
1904‟te bölgede tam hâkimiyetini kurmasının ardından da Dakar‟ı Fransız Batı Afrikası‟nın
başkenti yapmıştır.
Senegal‟deki sömürge yönetimi, diğer sömürgelerden ayrıksı özellikler taşımıştır.
Ekonomik yatırımın en fazla yapıldığı sömürgelerden birisi olan Senegal‟de siyasi yapılanma
da diğer sömürgelerden farklılık göstermiştir. Öyle ki modern seçim sisteminin ilk
geliştirildiği sömürgelerden biri olan Senegal‟in Gore ve Saint-Louis bölgelerinde, 1848
yılından itibaren sadece Fransız vatandaşlarının katılma hakkına sahip oldukları yerel
seçimler yapılmaya başlanmıştır. 1897 yılında seçme ve seçilme hakkı Dört Komün‟ün1 siyah
erkek yerleşimcilerine de tanınmış, böylelikle 1914 yılında ilk kez bir Afrikalı, Blaise Diagne,
Fransa Meclisi‟ne seçilmiştir. Senegal, Fransa‟nın „birliktelik politikası‟2 çerçevesinde ortaya
çıkan reform hareketlerinin ilk uygulandığı yerlerden biri olmuştur. 1912‟de başlayan reform
hareketleri çerçevesinde, 29 Eylül 1916 kanunuyla Dört Komün‟de yaşayanlara vatandaşlık
hakkı verilmiştir. 1916 kanunun çıkmasının ardından Senegal‟de siyasi yaşamda belirgin
gelişmeler yaşanmıştır. Blaise Diagne 1914 yılında, henüz kanun çıkmadan, bölgenin ilk
siyasi partisi3 olan Cumhuriyetçi Sosyalist Parti‟yi kurmuş; bunu 1929 yılında, Blaise
Diagne‟ın rakibi Lamine Guèye tarafından kurulan Senegal Sosyalist Partisi takip etmiştir. Bu
gelişmelere rağmen Senegal siyasetindeki hakim isimler, Fransız vatandaşları ve az sayıda
Afrikalı olmaya devam etmiş; yerli halk ancak 1946 yılından itibaren siyaset sahnesinde yer
alabilmiştir.
Fransa sömürgeciliğinin bölge üzerindeki en önemli etkilerinden biri, İslam‟ın bölgede
yayılması olmuştur. 1870‟lerden itibaren Fransızlara karşı mücadele eden Umar Tall
liderliğinde Tukulor marabutları Volof krallıkları üzerindeki etkilerini arttırmış, dolayısıyla
Voloflar arasında İslam‟ın etkisinin genişlemesine neden olmuşlardır. Marabutların artan
etkisi karşısında Fransa, yerli aristokrasi ile işbirliği yaparak Müslüman hareketler karşısında
zafer sağlayabilmiştir. 1879 yılında bölgedeki faaliyetlerine hız kazandıran Fransa, bir yandan
1
Dört Komün, Fransa’nın Batı Afrika’da hakimiyetini ilk kez kurduğu Gore, Saint-Louis, Dakar ve Rufisque’yi
kapsamaktadır. Fransız yerleşimcilerin yoğun olduğu bölge, tanınan siyasi haklar bakımından Fransa’nın
Afrika’daki diğer sömürgelerinden farklılık taşımaktadır.
2
Fransa’nın yerel kurumları yok sayan aşırı merkeziyetçi sömürge yönetimine karşı, 20.yüzyılın başından
itibaren ülke içinde ve dışında eleştiriler oluşmaya başlamıştır. Bunun üzerine Fransa, yerel kurumlara ve yerel
temsilcilere daha fazla önem verilen birliktelik politikasını uygulamaya koymuştur.
3
Aslında Senegal’deki ilk siyasi örgütlenme 1908 yılında kurulan L’Aurore de Saint-Louis olmasına rağmen, ilk
siyasi parti Bağımsız Sosyalist Cumhuriyet Partisi’dir
Tel: 0312 448 05 21 • Faks: 0312 448 05 89
10
bölgede demiryolu ticaretine başlarken, diğer yandan Volof liderlerini mağlup etmiştir.
Liderlerinin mağlubiyetinden sonra birçok Volof, Muridi mezhebinin kurucusu Ahmadu
Bamba Mbake‟nin hâkimiyeti altına girmiştir. Marabutların artan etkisi karşısında paniğe
kapılan Fransa, zamanla dini liderlerle işbirliği stratejisi izlemiştir. Böylelikle çalışmanın
kutsal sayıldığı Muridilik mezhebiyle anlaşmış, üretimin artması ve ekonomik çıkarlarının
korunması karşılığında bu mezhebin halk içinde etkinlik göstermesine izin vermiştir.
D. BAĞIMSIZLIĞA GİDEN YOL VE SONRASI
Senegal halkı vatandaşlık hakkını 25 Nisan 1946 tarihli, Lamine Guèye adıyla bilinen
yasa ile kazanmış; aynı yıl Senegal, Fransız Birliği‟nin bir parçası haline gelmiştir. Bağımsız
Senegal‟in ilk devlet başkanı olacak olan Léopold Senghor‟un siyaset sahnesine çıkması,
siyasi hakların bütün Senegal halkına verildiği bu döneme rastlar. Kırsal kesimden de destek
alan Senghor, başlarda Guèye‟in etkisi ile milletvekili seçilmiş, ancak 1948 yılında Senegal
Sosyalist Partisi‟nden ayrılarak Mamadou Dia ile birilikte Senegal Demokratik Blok‟unu
kurmuştur. Blok, 23 Haziran 1956 Deferre çerçeve yasasıyla Afrika‟da otonomi şansının
artması ve genel seçim hakkının verilmesiyle siyasi avantaj elde etmiş; 1957 yılında ülkedeki
daha radikal solcu örgütlenme olan Senegal Demokratik Birliği ile, 1958 yılında da Guèye‟in
Sosyalist Partisi ile birleşerek Senegal İlerici Birliği‟ni (UPS) meydana getirmiştir.
1958 yılı Senegal siyasi tarihi için önemlidir. 1958 Anayasası ile Fransa,
sömürgelerine bağımsızlıklarını elde etmek veya Fransız Ülkeler Topluluğu içinde yer
alabilmek gibi iki seçenek sunmuştur. UPS, Marabutların ve Fransa ile ekonomik işbirliği
içinde olanların desteğini kaybetmemek için, referandumda Fransız Ülkeler Topluluğu içinde
yer almaktan yana tavır takınmış, bu tavır UPS içindeki bir kısım sol kanatın partiden
ayrılarak Afrika Yeniden Toplanma Partisi-Senegal‟i (PRA-Senegal) kurmalarına neden
olmuştur. Ancak 28 Eylül 1958 tarihinde yapılan referandumda sol kanatın, UPS ve Fransa
karşısında şansı olamamış, halkın sadece % 3‟ü bağımsızlık lehine oy vermiştir.
Referandumunun ardından Fransız Ülkeler Topluluğu‟nun bir üyesi olan Senegal,
büyük ölçüde 1958 Fransa Anayasası‟na dayanan 24 Ocak 1959 anayasasını kabul etmiştir.
Bu anayasa ile, Fransız Sudanı (bugünkü Mali) ve Senegal birleşerek Mali Federasyonu‟nu
kurmuşlardır. UPS içinde sağ kanadın lideri Ibrahima Seydou Ndao‟nin 1959 yılında kurduğu
Tel: 0312 448 05 21 • Faks: 0312 448 05 89
11
Senegal Dayanışma Partisi, 1957 yılında Mahjemout Diop tarafından kurulan MarksistLeninist Parti PAI ve PRA-Senegal‟in katıldığı seçimler yapılmış ve UPS bağımsızlıktan
önceki bu son seçimi kazanmıştır.
1959‟un ortasından itibaren, diğer Afrika ülkeleri gibi Senegal‟de de bağımsızlık
isteği artmaya başlamıştır. Aynı yıl, Mamadou Dia ve Modibo Keita De Gaulle‟den
bağımsızlık talebinde bulunmuşlar, 18 Ocak 1960‟ta görüşmeler başlamış ve 4 Nisan 1960‟ta
Senegal bağımsız olmuştur. 20 Ağustos 1960‟ta Mali Federasyonu dağılmıştır. Aynı tarihte
1960 Anayasası kabul edilmiştir.
1960 Anayasası‟nda Senegal; demokratik, laik ve sosyal bir Cumhuriyet olarak
tanımlanmış, parlamenter sistem kurulmuş, Mamadou Dia başbakan, Senghor ise
cumhurbaşkanı seçilmiştir. Ancak 1962 tarihinde Dia ile Senghor arasında yaşanan
gerginlikler ülkeyi siyasi bir krize sürüklemiş, Dia‟nın tutuklanmasıyla son bulan gerilim aynı
zamanda ülkedeki demokrasiyi sekteye uğratmıştır. Nitekim 1 Aralık 1963 tarihindeki
seçimler, ülkede 1978‟e kadar gerçekleştirilecek son çok partili seçim olacaktır. 7 Mart 1963
tarihinde kabul edilen yeni anayasayla başkanlık rejimine geçilmiştir. 1963 anayasasından
sonra Senghor muhalefete yönelik tutumunu sertleştirmiş, 1964 yılında PRA-Senegal,
Mamadou Dia, Cheikh Anta Diop‟un desteklediği Senegal Milli Bloğu‟nu lağvetmiştir. Her
ne kadar 1963 anayasasının 8. maddesi düşünce ve örgütlenme özgürlüğünü garantilese de,
1966 yılında PRA-Senegal‟in UPS‟ye katılmasıyla Senegal‟de muhalefet partilerinin varlığı
son bulmuştur. 1965‟te çıkarılan bir kanun, hükümete dernekleri ilga etme yetkisi vermiştir.
Senghor, 1974 tarihine kadar yeni partilerin kurulmasını kamu düzenini bozduğu veya dış
mihrakların oyununa gelmemek gibi gerekçelerle engellemiştir. Senegal‟de devlet başkanı
1960 yılından 1981 yılına kadar Léopord Sédar Senghor olmuş, ülke 2000 yılına kadar
Senghor‟un partisi Senegal Sosyalist Parti tarafından yönetilmiştir.
Senegal, 1960‟lı yıllar boyunca Afrika Sosyalizmi‟ni benimsemiştir. Kalkınma
planlarının benimsendiği bu dönemde, kamusal şirketler kurulmuş, yerfıstığı fiyatları devlet
tarafından belirlenmiş, dolayısıyla devletin ekonomideki etkisi arttırılmıştır. Ancak 1970‟li
yıllarda uluslararası ekonomide yaşanan gelişmeler Senegal ekonomisini zor duruma düşürdü.
Dünya Bankası verilerine göre ülkede kişi başına düşen gelir % 20 oranında azaldı.
Ekonomide yaşanan olumsuzlukların siyasi krizi derinleştirmemesi için Senghor yönetimi
Tel: 0312 448 05 21 • Faks: 0312 448 05 89
12
1970‟lerden itibaren demokratikleşme sürecini başlatmıştır. 1974 yılında Senegal Demokratik
Partisi kurulmuş, 1976 yılında Dia beraat etmiştir. 1978 yılında, üç siyasi partinin katılmasına
izin verilen seçimler yapılmış, ancak yine Senghor kazanmıştır. 1981 yılında Senghor‟un
gönüllü emekliliğin ardından 1983‟te yapılan başkanlık seçimine 15 siyasi parti katılmış,
devlet başkanı Senghor‟un halefi Abdou Diouf olmuştur.
Abdou Diouf döneminde ülkede demokratikleşme yönünde önemli ilerlemeler
sağlanmıştır. Örneğin 1991 Seçim Kanunu, ülkenin demokrasisi için önemli bir gelişme
olarak görülmektedir. Bu yasayla birlikte gizli oy usulü kabul edilmiş, muhalif partilerine
seçim kampanyasına katılmada daha fazla şansı tanınmıştır. 21 Şubat 1993 seçimleri önceki
seçimlere oranla daha adil ve demokratik bir ortamda gerçekleşmiştir. Seçim sonucunda
Diouf tekrar başkan olsa bile, Diouf‟un bağımsızlıktan beri devlet başkanlarının aldığı en
düşük oyu (% 58,4‟ünü) alması da, demokratikleşme belirtisi olarak, önemli bir ayrıntıdır.
Senegal‟de demokratikleşme hareketleri 1990‟ların ikinci yarısında da devam etmiş,
1996 ile 2000 tarihleri arasında yasal muhalif parti sayısı 24‟ten 40‟ın üstüne çıkmıştır. 1997
yılında idari yönetimin merkezden bölgelere yayılmasını düzenleyen bir yasa ile, yerel
meclislere önemli ölçüde yetki aktarımı sağlamıştır. 2000 yılındaki seçimlerde, Senegal
Demokrat Partisi, eski Marksist partiler ve diğer küçük partilerden oluşan muhalefet
koalisyonu Sopi; Wade‟ı desteklemiştir. Seçimlerin ilk turunda Diouf oyların % 41‟ini, Wade
% 31‟ini alırken, ikinci turda Wade oyların % 58‟ini alarak devlet başkanı olmuştur. Ertesi yıl
Ocak ayında yapılan referandumla yeni anayasa % 94 oranıyla kabul edilmiştir. 25 Şubat
2007 yılında yapılan seçimlerin ilk turunda oyların % 55,9‟unu alan Wade, ikinci turda
muhalefetin boykotu nedeniyle % 38 gibi düşük bir katılımla tekrar devlet başkanı seçilmiştir.
Senegal, tarihinde hiçbir askeri darbe yaşamayan ender Afrika devletlerindendir.
Ülkenin bağımsızlığından beri yaşadığı en büyük kriz ise Casamance bölgesinde ortaya çıkan
ayrılıkçı hareketdir.
Tel: 0312 448 05 21 • Faks: 0312 448 05 89
13
Ülkenin güneyinde yer alan Casamance bölgesi, Gambiya devleti nedeniyle Senegal
içerisinde adeta izole bir konumdadır. Her ne kadar Senegal ve Gambiya 1981 yılında
birleşerek Senegambiya Konfederasyonu‟nu kurmuşlarsa da konfederasyon uzun ömürlü
olmamış, 1989 yılında son bulmasının ardından, Casamance bölgesinin izole konumu devam
etmiştir.
Verimli tarım arazilerinin olduğu ve turistik öneme sahip Casamance bölgesinde
1980‟lerden itibaren etnik, kültürel ve dini farklılıklar nedeniyle bağımsızlık talepleri artmış,
1984 tarihinde çoğunluğunun Hıristiyan olduğu Diolar, Demokratik Casamance Hareketi‟ni
meydana getirmişlerdir. 15 yıl süren çatışmalar boyunca pek çok kişi hayatını kaybetmiş, ilk
önce 1991 yılında, ardından 1999 yılında ateşkes yapılmıştır. Hükümet ile hareket arasında ilk
görüşmeler, 16 Kasım 2000‟de gerçekleştirilmiştir. Kasım 2004‟te hükümet ile Casamance
Demokratik Güçler Hareketi arasında yeni bir ateşkesin ilanın ardından 30 Aralık 2004
tarihinde İçişleri Bakanı ile hareketin lideri arasında Ziguinchor antlaşması imzalanmıştır.
Ancak günümüzde çatışmalar halen devam etmektedir.
III.
SİYASİ YAPI
Yönetim şekli Cumhuriyet olan Senegal çok partili bir yapıya sahiptir. İdari yönetim
bölgelerden oluşmaktaysa da, güçlü bir başkanlık sistemi vardır. Devlet başkanı 2007 yılında
ikinci kez seçilen Abdoulaye Wade‟dır. Ülke, hiçbir zaman resmi olarak tek partili bir sisteme
sahip olmamakla birlikte, bağımsızlığın kazanıldığı 1960 yılından değişikliğin yapıldığı 2000
yılına kadar devletin kurucusu Léopord Sédar Senghor‟un partisi Senegal Sosyalist Partisi
Tel: 0312 448 05 21 • Faks: 0312 448 05 89
14
tarafından yönetilmiştir. 2000 yılında gerçekleştirilen seçimlerde Abdoulaye Wade devlet
başkanlığına gelerek 40 yıllık de facto tek parti rejimine son vermiştir. Senegal‟de bugün 73
siyasi parti bulunmaktadır. Bunların en önemlileri, Senegal Demokrasi Partisi, Sosyalist Parti,
İlerleme için İttifak Partisi, Bağımsızlık ve İşçi Partisi‟dir.
Senegal‟de devlet başkanı, yürürlükte olan 2001 anayasasına göre, yedi yıllığına iki
turda seçilir ve aynı kişi en fazla iki kere devlet başkanı olabilir. Anayasanın 28. maddesine
göre 35 yaşından büyük, gerekli hukuki gereklilikleri yerine getiren her Senegal vatandaşı
devlet başkanlığına adaylığını koyabilir. Devlet başkanı; anayasanın, ülke bütünlüğünün ve
kurumların işleyişinin garantörüdür. Anayasanın 86. ve 87. maddelerine göre devlet başkanı
ve meclis önünde sorumlu olan hükümet, başbakanca yönetilir. Başbakan, cumhurbaşkanı
onayıyla Bakanlar Konseyi‟ni oluşturur. Senegal‟in başbakanı Souleymane Ndéné Ndiaye‟dir.
Senegal‟de Parlamento, Millet Meclisi ve Senato‟dan oluşur. Senato başkanı Pape
Diop, Meclis başkanı ise Mamadou Seck‟tur. Millet Meclisi 150 sandalyeden oluşur ve 90‟ı
oy çokluğuyla, 60‟ı ise nispi temsil ile seçilir. Senato ise 35‟i genel seçimle seçilen, 65‟i
devlet başkanı tarafından atanan 100 üyeden oluşur. Milletvekilleri 18 yaşından büyük
Senegal vatandaşlarının genel oylamasıyla beş yıllığına seçilir. Partisinden istifa eden vekil,
otomatik olarak milletvekilliğinden de istifa etmiş sayılır. Meclis her yıl ekim aynın ilk onbeş
günü içinde göreve başlar ve sonraki yılın haziran ayının yarısına kadar çalışır.
Senegal‟de hukuk sistemi Fransız sitemine dayanmaktadır. Yasalar Anayasa
Mahkemesi denetimine tabidir. Anayasa Mahkemesi dışında Danıştay, Yargıtay ve hükümet
görevlilerini yargılamaktan sorumlu Yüksek Mahkeme bulunmaktadır.
İdari yönetim 14 bölge, 34 bölüm, 320 yerel konseyden oluşmaktadır. Ülkede 1997
yılında yönetimin merkezden bölgelere yayılması yasası ile adem-i merkeziyet güçlenmiş,
yerel meclislere önemli yetkiler verilmiştir. Her bölgeyi bir vali yönetmektedir. Ülkedeki on
dört bölge Dakar, Diourbel, Fatick, Kaffrine, Kédougou, Kaolack, Kolda, Louga, Matam,
Saint Louis, Sédhiou, Tambacounda, Thiès, Ziguinchor‟dur.
Milli bayramı, bağımsızlığın ilan edildiği gün olan 4 Nisan‟dır. “Bir İnsan, Bir Hedef,
Bir İnanç” olan milli slogan, Senegal toplumunun ulus kurmak için ortak isteği anlamına
gelmektedir.
Tel: 0312 448 05 21 • Faks: 0312 448 05 89
15
Senegal bayrağı sırasıyla yeşil, sarı, kırmızı renkte üç dikey
banttan, sarı bandın ortasında yeşil bir yıldızdan oluşmaktadır. Yeşil,
Müslümanlar için peygamberin bayrağını, Hıristiyanlar için umudu,
yerel din mensupları için ise doğurganlığı ve verimi simgelemektedir.
Sarı rengi bir yandan zenginliği ifade ederken, diğer yandan sanatın
rengini
betimlemektedir.
Kırmızı
ise
ulusa
adanmış
kanı
simgelemektedir. Bayrağın ortasında yer alan yıldız ise Siyah Afrikalının birliğinin
simgesidir. Aynı zamanda beş koluyla, Senegal‟in beş kıtaya açılımını ima etmektedir.
Yıldızın yeşil olması ise genç Senegal Cumhuriyeti‟nin umuduna işaret etmektedir.
Senegal Cumhuriyeti‟nin iki mührü vardır: Beş kollu yıldızın altında solda bir aslan,
sağda ise bir baobab ağacı. Aslan, Senegal devletinin sembolik hayvanıdır. Baobab ağacı ise
Senegal‟in tipik ağacıdır. Aynı zamanda meyvesinden yaprağına ve gövdesine kadar
kullanılabilmekte olan bu ağaç, çiftçi için önemli bir bitkidir.
Senegal ulusal marşı her biri on iki hecelik kıtalardan oluşan beş beyitten meydana
gelmektedir. Sözleri ilk devlet başkanı Léopold Senghor tarafından yazılmış, Herbert Peppert
tarafından bestelenmiştir. Bölgesel farklılıkları aşarak milli bir birlik kurmayı, kendi
değerlerini derinleştirirken aynı zamanda başka kültürlere ve modernliğe açık olmayı, barışı,
ırk ve dil ayrımı yapmaksızın Afrika birliğini ve vatanı korumak gibi değerleri ele almaktadır.
IV.
EKONOMİK YAPI
A. EKONOMİYE GENEL BAKIŞ
Senegal ekonomisi, Batı Afrika‟da önemli bir yere sahip
olmakla birlikte pek çok standarda göre geri kalmış bir ekonomidir.
2001 yılında Birleşmiş Milletler tarafından az gelişmiş ülke olarak kabul edilen Senegal,
Dünya Ticaret Örgütü (DTÖ) bünyesinde En Çok Gözetilen Ülke Statüsü‟ndedir.
Tel: 0312 448 05 21 • Faks: 0312 448 05 89
16
Geleneksel ve modern sistemlerin ikisini de barındıran Senegal ekonomisi, uzun yıllar
yerfıstığı ihracatına dayanmıştır. Ülke, sömürge mirasının yanı sıra iklimin de yarattığı
dezavantajla uzun süre ekonomik sıkıntı çekmiştir. Bağımsızlığın ilan edildiği sırada özel
sektörde çoğunlukla yabancılar etkindir. Örneğin 1960‟ların sonlarında sanayi sektöründe
hâkim olan şirketlerin % 90‟ı yabancı, özellikle de Fransız girişimcilerin elindedir. Hükümet
1973‟ten itibaren ekonomiyi millileştirme politikası izlemiştir. 1976 yılında üretimin % 43‟ü
devlet eliyle gerçekleştiriliyordu. Devlet bu dönemde tarımsal üretimi desteklemek için çok
sayıda kooperatif kurmuştur. Ancak tüm bunlar, ülke ekonomisini uluslararası pazardaki fiyat
dalgalanmalarından koruyamamıştır. Bağımsızlığının ilk beş yılında hızlı bir büyüme gösteren
Senegal ekonomisi, 1970‟lerin sonunda duraklamıştır. 1970‟lerde bir süre fosfat ve yer
fıstığına talebin yüksekliği geliri arttırmışsa da, 1978 krizinden derinden etkilenilmiştir.
1980‟lerden itibaren ülke, Bretton Woods kurumların öne sürdüğü yapısal uyum
programlarının kapsamına girmiştir.
1990‟lı yılların başlarında yerel paranın aşırı değer kazanması, tarım ve turizm
sektörlerinde yaşanan gerileme ve diğer bazı olumsuzluklara bağlı olarak ortaya çıkan
daralmanın etkisiyle, 1993‟de sarsıcı bir ekonomik kriz yaşandı. Bunun üzerine 1994‟te
reform süreci başlatılmıştır. Özelleştirme, kamu sektörü yönetimini iyileştirme, fakirliği
azaltma gibi ayakları bulunan bu reform programı sonucunda ekonomide istikrar, yüksek
büyüme ve düşük enflasyon hedeflerine kısmen ulaşılmıştır. 1998‟de makroekonomik
dengeler yeniden sağlandı. İklim koşullarında yaşanan olumlu gelişmeler de ekonomiye
katkıda bulunmuş, bu sayede ülke ekonomisinin bel kemiğini oluşturan tarım sektöründe
olumlu sonuçlar elde edilmiş, böylelikle 1995-2008 arası yılda % 5 civarında büyüme
sağlanmıştır.
Ancak
ülke
hala
küresel
dalgalanmalardan
ve
iklim
koşullarından
etkilenmektedir. 2008 küresel krizinin olumsuz etkisiyle büyüme oranının % 2‟lere dek
düşmesi ve 2008‟de kuraklık nedeniyle yaşanan besin krizi buna örnektir. Senegal, 2008‟den
bu yana ekonomik krizin olumsuz etkilerini bertaraf etmeye çalışmaktadır. 2008‟de % 2,8
olan büyüme oranı 2009 yılında Dünya Bankası verilerine göre % 2,2‟ye ulaşmıştır. CIA
verilerine göre ise bu oranın % 3,9‟a ulaştığı tahmin edilmektedir. GSMH artış oranı, CIA
verilerine göre, 2009 yılında % 1,8, 2010 yılında ise % 3,9‟tur. Bu oranla Senegal, dünyada
86. sırada yer almaktadır.
Tel: 0312 448 05 21 • Faks: 0312 448 05 89
17
Ülkede, 2006 yılında % 2,1 olan enflasyon oranı 2008 yılında % 6‟ya ulaşmıştır. Bu
dönemde aynı zamanda kamu açığında artış görülmüştür. 2001-2005 yılları arası % 2
civarında düşünülen bu oran, 2006‟da % 5,7‟ye ulaşmış, 2007-2009 arası dönemde ise %
4,3‟e indirilebilmiştir.
Gelirin adaletsiz dağılımı nedeniyle kırsal kesimde halkın büyük bölümünün
yoksulluk sınırının altında yaşadığı Senegal‟de, 2009 yılında kişi başına düşen milli gelir
1,040 dolardır (dünyada 170. sıra). İş gücü katılımı 2009‟da % 49,3‟tür. İşsizlik oranı
şehirlerde, özellikle de Dakar‟da yoğunlaşmakta, geleneksel tarım sektörü modern sektöre
oranla daha fazla yeni istihdam sağlamaktadır. BM Kalkınma Programının 2010 İnsani
Gelişim İndeksi‟ne göre, Senegal 169 ülke arasında 144. sıradadır.
Senegal ekonomisi büyük ölçüde dış yardıma bağımlıdır. Örneğin 2007 yılında
hükümet gelirlerinin % 23‟ü dış yardımdan kaynaklanmaktaydı. Ülkeye en önemli yardım
Fransa, ABD ve Japonya‟dan gelmektedir. Örneğin ABD, 2009 yılında 2,1 milyon doları
barış ve güvenlikte, 49,2 milyon doları istihdamın sağlanmasında, 31,4 milyon doları
ekonomik büyümede, 2,4 milyon doları demokratik gelişimde kullanılmak üzere, toplam 85,1
milyon dolarlık yardım yapmıştır.
Senegal
ekonomisinin
diğer
önemli
gelir
kaynağı
yurtdışında
yaşayan
vatandaşlarından gelen dövizlerdir. Sayıları iki milyon civarında olduğu düşünülen bu
kişilerden 2006 yılında 442 milyar, 2007 yılında 544 milyar, 2008 yılında ise 635 milyar
CFA‟lık döviz girişi yapıldığı ve bu miktarların Gayrisafi Yurtiçi Hâsılası‟nın % 14‟ünü
oluşturduğu tahmin edilmektedir.
B. SEKTÖRLER
Tarım
Senegal‟de toprak, iklimin özelliklerinden dolayı tarım için elverişli değildir. Toprağın
ancak % 18,5‟u tarıma uygundur. Bununla birlikte tarım sektörü, ülke ekonomisinin kilit
taşıdır. Nüfusun önemli bir kısmı tarımla uğraşmaktadır. Örneğin 2007 yılında sanayi ve
hizmet sektöründe nüfusun % 22,5‟inin çalıştığı tahmin edilmekte, bu oranın tarım sektöründe
% 77,5‟e çıktığı belirtilmektedir. Tarımın GSMH‟ye oranı 2000‟de % 19 iken, bu oran
Tel: 0312 448 05 21 • Faks: 0312 448 05 89
18
2009‟da % 17‟ye düşmüştür. Ancak CIA verilerinde bu oranın % 14,9 civarında olduğu
tahmin edilmektedir.
Senegal‟de Gambiya nehrinin kuzeyi ve güneyi bölgeleri olmak üzere iki ayrı tarımsal
üretim bölgesi vardır. Üretim mevsimi üç ay ile beş ay arasında olmaktadır. Kuzeyde sorgum,
darı, bezelye, yer fıstığı gibi ürünler yetiştirilir. Güneyde ise pirinç, mısır, yerfıstığı, pamuk,
sorgum ürünleri yetişmektedir.
Sömürge sisteminin dayattığı ekonomik düzen içerisinde ülke ekonomisi, uzun yıllar
yerfıstığı ticaretine dayanmıştır. Ancak 1960 ve 1970‟lerden itibaren ekonomide
çeşitlendirme politikası izlenmiştir. Yine de yerfıstığı tarım sektörü ve ülkenin dış
ticaretindeki önemini korumuştur. En çok Sine ve Saloum nehri arasındaki bölgede
yetiştirilmektedir. Günümüzde yerfıstığından sonraki en önemli ürün pamuktur. Özellikle
Casamance vadisi ve aşağı Senegal vadisinde üretilen pamuğun yarısına yakını iç tüketimde
kullanılmaktadır.
Diğer önemli bir ürün olan pirinç, Senegal, Saloum ve Casamance nehirlerinin
yataklarında yetiştirilmektedir. Üretilen pirincin büyük bir kısmı ülke içi tüketime ayrılır.
Vietnam ve Tayland pirincinin daha ucuz olması nedeniyle ülkenin dış ticaretinde çok önemli
bir paya sahip değildir.
Bunların dışında özellikle 1991 yılından itibaren meyve-sebze üretimi artmıştır.
Casamance bölgesinde ananas, muz, mango, hurma çekirdeği yağı; batı bölgesinde kaju,
mango, karpuz üretilmektedir. Senegal, özelikle Avrupa‟ya yeşil fasulye, karabiber ve kavun
ihraç etmektedir. Üretim metotlarının basit olduğu Senegal‟de üretimde genel olarak
büyükbaş hayvan kullanılır ve aile tipi üretimi egemendir.
Hayvancılık
Senegal‟de kuraklık nedeniyle sayıları azalmakla birlikte, önemli sayıda büyükbaş
hayvan, keçi ve koyun bulunmaktadır. Bununla birlikte hayvancılık sektöründe birinci sırayı
balık almaktadır. Ülkenin kıyı sahili ve nehirleri önemli balık potansiyeline sahiptir. Halkın
önemli besin kaynaklarından olan balık, aynı zamanda ülkenin önemli gelir kaynaklarından
Tel: 0312 448 05 21 • Faks: 0312 448 05 89
19
birisidir. Ülkenin toplam ihracatının % 30‟unu oluşturmaktadır. Aynı zamanda vergi, lisans,
avlanma antlaşmaları dolayısıyla hükümet için önemli bir kaynaktır.
Maden
Senegal maden sanayisinin başlıca ürünü fosfattır. Kalsiyum fosfat yoğunlukla
Dakar‟ın kuzeydoğusundaki Taiba‟dan çıkarılır. Alüminyum fosfat ise Thies yakınlarındaki
Palo‟da bulunur. Dış ticaretin % 14‟ünü oluşturan fosfat önemli ölçüde Kanada, Avustralya
ve Meksika‟ya ihraç edilir.
Fosfatın dışında, Farangalia, Goto ve Faleme bölgesinde demir rezervleri
bulunmaktadır. Casamance bölgesinde petrol, yukarı Faleme vadisinde demir, güneydoğu
bölgesindeki Sabodala‟da altın rezervleri bulunmaktadır. Ancak Senegal‟de madenlerin
yeterli oranda konsantre olmaması ve ulaşım güçlükleri, üretim için bir engel teşkil
etmektedir. Bununla birlikte özellikle 2007 yılından itibaren hükümet yabancı şirketlerle
maden işletimine ilişkin anlaşmalar imzalamıştır. Ülkenin güneydoğusundaki altın ve elmas
madenleri için yabancı şirketler üretim izni almışlardır.
Turizm
Senegal, Batı Afrika‟da en çok turist çeken ülkelerden birisidir. Genel olarak
GSMH‟de en büyük payın turizmin de içinde bulunduğu hizmet sektörü olduğu bilinmektedir.
CIA verilerine göre bu sektörün GSMH içindeki oranının 2009 yılında % 63,6 civarında
olduğu tahmin edilmektedir. Her ne kadar Casamance bölgesindeki çatışmalar turizmi
olumsuz etkilemiş olsa da, sektör halen ülkede bir buçuk milyon kişiye istihdam
sağlamaktadır
Turizm çoğunlukla Casamance, Mbour ve Dakar bölgesinde yoğunlaşmaktadır.
Casamance bölgesinde yer alan Cap Skirring, Batı Afrika‟nın önemli bir turizm merkezidir.
Cap Skirring dışında, tarihi köle ticareti adası olan Gore adası ile başkent Dakar turistlerin
ilgisini çekmektedir. Thies bölgesinin sahil kıyıları, Djoudj Kuş Cenneti ve 2000 yılında
Dünya Mirasları listesine giren ve Fransızların ilk yerleştiği bölge olan Saint-Louis turistlere
cazip gelen diğer bölgeler arasında yer alır. Senegal‟e başta Fransa olmak üzere Avrupa
ülkelerinden, ABD ve Kanada‟dan önemli sayıda turist gelmektedir.
Tel: 0312 448 05 21 • Faks: 0312 448 05 89
20
Sanayi
Senegal, Fildişi Sahilleri‟nden sonra Batı Afrika‟nın en sanayileşmiş ülkesidir. Sanayi
önemli gelir ve istihdam sağlamaktadır. GSMH‟ye oranı 2000‟de % 23, 2009 yılında ise %
22‟dir. Tarımsal ürünün merkezini oluşturduğu hafif sanayi yaygındır. Ülkenin tek ağır
sanayisi olan petrol ürünleri rafinesi Dakar‟da bulunmaktadır. Tarımsal sanayiyi, balık
konservesi fabrikaları, süt ürünleri, bira ve alkollü içecekler, işlenmiş tütün, maden sanayisi,
tekstil gibi sektörler izlemektedir. Sanayi genel olarak Dakar bölgesinde yoğunlaşmışsa da,
Rufisque bölgesinde ayakkabı ve çimento fabrikaları mevcuttur.
Senegal‟de pamuk üretiminin yaygınlaşması tekstil sanayinin gelişmesine olanak
sağlamıştır. Senegal, Avrupa Birliği‟nin desteğiyle tekstil sektöründe eğitim programları
uygulamaktadır. Ayrıca Dakar, sanayinin yanı sıra el sanatlarının da yoğunlaştığı bölge
durumundadır.
Ticaret
Para birimi CFA Frankı olan Senegal‟in en önemli dış ticaret ortağı Fransa‟dır.
Fransa‟yı diğer Avrupa üyeleri izlemekle birlikte; Hindistan, Tayland gibi Asya ülkeleri ile
Mali ve Nijerya gibi bölge ülkeleri de önemli ticari ortaklar arasında yer almaktadır. Nitekim
Senegal‟in Batı Afrika Ekonomik İşbirliği Örgütü ile Batı Afrika Ülkeleri Ekonomik
Topluluğu‟na üye olması nedeniyle bölge ülkeleriyle ticareti artmaktadır. Batı Afrika Ülkeleri
Ekonomik Topluluğu (BAÜET) üyesi ülkeler arasında tarife ve tarife dışı engellerin tümü 1
Ocak 2000‟den itibaren kaldırılmıştır. Diğer taraftan, üçüncü ülkelerden yapılan ithalatta
uygulanan tarife dışı engeller az da olsa mevcuttur. İhracatın GSMH oranı 2000 yılında % 28,
2009 yılında % 24; ithalat ise 2000 yılında % 37, 2009 yılında % 44 civarındadır. Temel ihraç
kalemleri taze veya konserve balık, yer fıstığı, kalsiyum fosfat, pamuklu dokuma ve iplik,
deniz tuzu, kabuklu hayvanlardan elde edilen yiyecek maddeleri olan Senegal‟in temel ithalat
mallarını ise sermaye malları, teknoloji ve petrol ürünleri oluşturmaktadır.
Tel: 0312 448 05 21 • Faks: 0312 448 05 89
21
Senegal‟in Kıtalara Göre İhracatı
Milyon CFA
2005
2006
Avrupa kıtası
202.566 206.163 212.834 145.783 251.293
Afrika kıtası
289.168 313.779 363.511 436.396 403.624
Amerika kıtası
11.394
Asya kıtası
126.016 74.776
7.282
2007
2008
2009
11.646
10.677
3.893
72.817
146.205 112.790
598
861
Avustralya ve Okyanusya 1.305
905
1.091
Diğerleri
56.192
112.805 41.048
Toplam
686.641 715.710 702.454 893.610 890.731
153.688 118.040
Kaynak: www.ansd.sn
Senegal‟in Kıtalara Göre İthalatı
2005
2006
2007
2008
2009
Avrupa kıtası
820.082
1.000.552
1.064.923
1.089.892
967.169
Afrika kıtası
359.832
257.209
381.730
571.883
404.235
Amerika kıtası
197.843
185.395
216.670
265.792
226.424
Asya kıtası
302.080
338.366
450.973
591.737
522.511
Avustralya ve
3.721
8.459
9.112
11.259
14.832
Diğerleri
420
918
216
3.627
6.496
Toplam
1.683.978
1.790.899
2.123.624
2.534.190
2.141.667
Okyanusya
Kaynak: www.ansd.sn
İhracat yapılan başlıca ülkeler Mali, İsviçre, Hindistan, Fransa, İngiltere, Gambiya,
Moritanya, Gine, Fildişi Sahili, Gine Bisau, İtalya ve İspanya‟dır.
Hükümet verilerine göre 2009 yılında Avrupa ülkelerine ihracat 2008 yılına oranla
105 milyar artmış ve 251 milyar CFA‟ya ulaşmıştır. İhracatında % 29 oranıyla Fransa birinci
sırayı alırken, Fransa‟yı sırasıyla % 14 ve % 12 oranlarıyla İtalya ve İspanya izlemektedir.
Çin‟e olan ihracat 2008 yılından 2009 yılına muazzam bir artış göstermiş ve 11 milyar dolara
ulaşmıştır. Türkiye'nin ise 2010‟da yıllık ihracatı 83 milyon dolarda kalırken, ithalatı 3 milyon
dolar civarındadır. Afrika ülkelerine ihracat ise 2008‟deki 436.396 milyar CFA‟dan 2009
Tel: 0312 448 05 21 • Faks: 0312 448 05 89
22
yılında 403.624 milyar CFA‟ya düşmüştür. Afrika ülkelerinden Mali, % 45 oranıyla
Senegal‟in en önemli ithalatçısıdır.
AB ülkeleri, Nijerya ve Çin önemli ithalat ülkeleri arasında yer almaktadır. Fransa ve
Almanya AB ülkeleri arasında önceliklidir. İthal edilen ürünlerde petrol ürünleri birinci sırayı
almakta, petrol ürünlerini makine ve sanayi ürünleri ile ulaşım materyalleri izlemektedir.
Örneğin 2009 yılında petrol ürünleri toplam ithalatı 401 milyar CFA, makine ve sanayi
ürünleri 331 milyar CFA, ulaşım materyalleri ise 163 milyar CFA‟dır. Senegal‟in ithalat
oranlarında 2009 yılında -tabloda da belirtildiği üzere- düşme gözlemlenmiştir. Ancak
Senegal bu düşüşe rağmen halen, özellikle ithalat oranının yüksek olduğu Avrupa ve Asya
ülkeleriyle olan ticaretinde açık vermektedir.
Kıtalara Göre Ticaret Dengesi
2005
2006
2007
2008
2009
Avrupa kıtası
-617.515 -794.390
-852.089
-944.111
-715.877
Afrika kıtası
-70.663
-18.220
-135.488
-611
Amerika kıtası
-186.450 -178.114
-205.026
-255.117
-222.531
Asya kıtası
-176.066 -263.591
-378.157
-445.532
-409.722
56.569
Avustralya ve Okyanusya -2.415
-7.554
-8.513
-10.397
-13.741
Diğerleri
55.771
111.887
40.832
150.060
111.542
Toplam
-997.337 -1.075.190 -1.421.171 -1.640.580 -1.250.936
Kaynak: www.ansd.sn
Ulaşım ve Haberleşme
Ülkede ulaşım ağı özellikle Saint- Louis, Kaolack ve Dakar bölgesinin bulunduğu batı
bölgesinde yoğunlaşmıştır. Karayolunun haricinde, Saint- Louis‟ten Dakar‟a, Louga‟dan
Linguere‟e, Dakar‟dan Mali‟ye demiryolu hattı bulunmaktadır. Kaolack, Ziguinchor ve Dakar
ülkenin önemli limanlarıdır. Ancak aralarından sadece Dakar uluslararası bir limandır,
diğerleri yerel ticaret yapmaktadır. Önemli bir ticari merkez olan Dakar‟da Léopold Sédar
Tel: 0312 448 05 21 • Faks: 0312 448 05 89
23
Senghor Uluslararası Havalimanı bulunmaktadır. Bunun dışında Saint-Louis ve birkaç şehirde
iç hat seferi yapan havalimanları da bulunmaktadır. Senegal Uluslararası Havayolları önemli
bir ulaşım şirketidir.
Senegal‟de nehirlerin ulaşım potansiyeli, iklim nedeniyle çok yüksek değildir. Ancak
Diama ve Manantali barajlarının yapılması Senegal nehrinde ulaşımı kolaylaştırmıştır.
Senegal‟de özellikle kentlerde güçlü bir telefon ağı vardır. Son beş yıldır yaklaşık %
20 oranında büyüyen telekomünikasyon sektörü GSMH‟nın % 7‟sini oluşturur duruma
gelmiştir. Telefon hizmetini Sonatel telekomünikasyon şirketi sağlamaktadır. 1985 yılında
kurulmuş olan şirketin hisselerinin bir bölümü France Telecom‟a satılarak 1997 yılında
özelleştirilmiştir. 1996„dan beri internet bağlantısı bulunan ülkede mobil telefon hizmetini
Sonitel‟in haricinde birkaç özel şirket de vermektedir.
Enerji
Senegal‟de enerjinin büyük bir çoğunluğu ithal edilmektedir. Nehir sularının debisinin
mevsimsel koşullardan etkilenmesi nedeniyle yeterli elektrik üretimi sağlanamamaktadır.
Senegal‟in kurulu elektrik kapasitesi 2008 verilerine göre 635 mwatt‟tır. Aynı yılda net
üretim 2,5 milyar kilowatt/saat olarak gerçekleşmiştir. Nüfusun elektriğe erişim oranı %
30‟lar civarındadır. Günümüzde enerji üretimini arttırmaya yönelik projeler devam
etmektedir. Örneğin en son Mart 2011‟de kabul edilen Takaal projesinde enerji üretimi
arttırması hedeflenmektedir.
Isınmada genellikle odun kullanılmaktadır. 1994 yılında geleneksel yakıt olan kömür
ve odun tüketimi enerji tüketiminin % 92‟sini oluştururken, bu oran 2004‟te % 75‟e, 2009‟da
ise elektriğin ve LPG‟nin lehine % 41‟e düşürülmüştür. Örneğin LPG kullanımı 2005-2009
yılları arasında % 5‟ten % 15‟e yükselmiştir. Ayrıca 2007-2009 döneminde kırsal alana enerji
sağlamakta önemli başarılar elde edilmiştir.
Tel: 0312 448 05 21 • Faks: 0312 448 05 89
24
DEMOGRAFİK ve SOSYAL YAPI
V.
A. NÜFUSU
1976 yılında 5.100.000 olan nüfus 1988 yılında 6.900.000, 2002 yılında ise
9.858.482‟e çıkmıştır. CIA‟e göre nüfusun 2011 yılında 13 milyona yakın olduğu tahmin
edilmektedir. Nüfus artış oranı 1960 ve 1970‟ler boyunca % 2,3 ile % 2,8 arasında gidip
gelmiştir. 2010 yılındaki tahmini nüfus artışının % 2,559 olduğu ülke, bu oranla dünya
ortalamasının üstünde olmakla birlikte, bölge ülkelerinin altında yer almaktadır. Dünyada ise
26. sıradadır. Senegal‟de km² başına düşen kişi sayısı ise 61,9‟dır. Ancak nüfus daha ziyade
batı ve merkez bölgelerinde yoğunluk göstermektedir. Örneğin nüfus yoğunluğu km² başına
merkezde 77 kişi iken, ülkenin doğusunda 2 kişiye kadar düşmektedir.
Ortalama ömrün 59,78 yıl olduğu Senegal‟de kadınların ortamla ömrü 61,77 yıl,
erkeklerinki ise 57,85 yıldır. Sahra-altı Afrika‟nın diğer ülkeleri ile kıyaslandığında ortalama
ömrün yüksek olduğunu görüyoruz. Ülkede ölüm oranı 1000 kişide 9,26; doğum oranı ise
1000 kişide 36,73‟dir. CIA 2010 verilerine göre ölüm ve doğum oranının azaldığı, yaşam
süresinin ise arttığı gözlemlenmektedir.
Ölüm oranları ve yaşam süresi
2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009
Erkek ortalama yaşam süresi
54,4
54,7
55
55,3
55,6
55,8
56,1
56,4
Kadın ortalama yaşam süresi
57,1
57,5
57,8
58,1
58,4
58,7
58,9
59,2
Nüfus genelinde ortalama yaşam
55,8
56,2
56,4
56,7
57
57,3
57,5
57,8
82,2
80,6
79,4
78,3
77,1
75,9
74,8
73,7
süresi
Bebek ölüm oranı (binde)
Kaynak: www.un.org
Nüfusun yaşlara dağılımına bakıldığında, 0-14 yaş arası nüfusun % 42, 15-64 yaş arası
nüfusun % 55, 65 üstü nüfusun ise % 3 oranında olduğu görülmektedir. Yine hükümet
verilerine göre toplam nüfusun 6.020.515‟ini kadınların; 6.150.750‟inin de erkeklerin
oluşturduğu tahmin edilmektedir. 15-19 yaş arası kadınlarda annelik oranının % 15,3 olduğu
Tel: 0312 448 05 21 • Faks: 0312 448 05 89
25
ülkede, kadın başına 4,86 çocuk düşmektedir. Rakamlar, 1980‟lerden bugüne doğurganlığın
çok fazla düşmediğini göstermektedir.
Yılda % 3,1 oranında kentleşmenin yaşandığı ülkede nüfusun büyük çoğunluğu kırsal
kesimde yaşamaktadır. Üstelik Dünya Bankası verilerine göre Senegal‟de kır nüfusu
artmaktadır. Nitekim 2000‟de 5.881.661 civarında olan kır nüfusu 2008‟de 7.036.082‟ye
ulaşmıştır. Bununla birlikte kır nüfusunun artışı kent nüfusunun azaldığı anlamına
gelmemektedir. Senegal‟de kent nüfusu yılda % 3 civarında artış göstermektedir. En kalabalık
kent ise, kentli nüfusunun % 49‟unu barındıran Dakar‟dır. Bugün toplam nüfusun % 23‟ü,
kentli nüfusunun ise yarısından fazlası ekonomik, akademik ve bürokratik nedenlerden ötürü
Dakar bölgesinde yaşamaktadır.
Köyden kente göç bugün Senegal‟in yaşadığı önemli olaylardan biridir. Göçmenlerin
% 35,6‟sı Dakar‟a gelmekte, Dakar‟ı % 17,4 ve % 13,3 oranlarıyla Thiès ve Diourbel
izlemektedir. Kentlere göç kırsal kimliğin reddi anlamına gelmemektedir. Kente göç edenlerin
büyük bir kısmı, ufak tefek işler aracılığıyla kazandığı parayı kırdaki ailesine göndermektedir.
Fakat köyden kente göç tarım üretimini de olumsuz etkilemektedir.
B. ETNİK YAPISI
Tarihte önemli siyasi yapılanmalara ev sahipliği yapan Senegal bölgesi, bu
yapılanmalara paralel olarak nüfus etkileşimlerinin ve birçok etnik ve dini grubun bir arada
yaşadığı bir alan haline gelmiştir. Ancak Senegal, bu etnik gruplaşmaların ortak bir ulus
kimliği çatısı altında barış içinde bir arada yaşadıkları bir ülkedir. 1984 yılında başlayan
Casamance bölgesindeki çatışmalar ve 1989‟da Moritanya ile yaşanan gerginlik (bu
gerginlikten bölgedeki Morlar olumsuz etkilenmiştir) dışında, ülkede kayda değer etnik bir
gerginlik yaşanmamıştır.
Modern Senegal, 10‟dan fazla etnik grubu içinde barındırır. Bu grupların arasında en
önemlisi nüfusun % 43‟ünü oluşturan Voloflardır. Ülkede resmi dil Fransızca olmasına
rağmen, Volofça en yaygın dildir. Koyu tenli, uzun boylu olan Volofların Güney Moritanya
asıllı olduğuna inanılmakta, kuraklık nedeniyle Senegal‟e geldikleri düşünülmektedir.
Voloflar; Fransa sömürgeciliğinden önce Ovalo, Kayor, Bayol ve Dyolof Krallıklarını
kurmuşlardır. Sömürgecilik döneminde de yerfıstığı üretimi ile uğraşmışlardır. Bugün
Tel: 0312 448 05 21 • Faks: 0312 448 05 89
26
kuzeyde Senegal nehri dolaylarından güneyde Gambiya nehrine kadar uzanan bölgede
Voloflar yoğunluktadır. Özellikle ülkenin merkezi olan Dakar ve Saint Louis bölgesinde
toplanmışlardır. Ekonomik ve siyasi hayatta etkindirler. Milli kimlikleri Senegal‟deki diğer
gruplardan daha gelişmiştir. Genellikle çiftçilik ve tüccarlıkla geçimlerini temin etmektedirler.
Voloflarda katı bir sosyal sistem vardır ve İslam önemlidir. İslam üç mezhebe
ayrılmıştır: Volofların % 30‟u Muridizm mezhebinde iken, % 60‟ı Ticanilik, % 10‟u Kadirilik
mezhebine tabidir. İslam‟ın etkin olmasına rağmen, birey, sosyal hayatta birçok İslam
toplumundan daha özgürdür. Kadınlar Volof sosyal hayatında, diğer etnik gruplara kıyasla
daha önemli roller oynamaktadırlar.
Nüfusun % 14,7‟sini meydana getiren Sererlerin, Roog adı verilen evrensel bir
Tanrıları vardır ve birden fazla hayatın olduğuna inanırlar. İslam‟ı kabul etmemekte direnen
Sererlerin bir bölümü de Katolik‟tir. Senegal‟in ilk devlet başkanı Léopold Sédar Senghor
Katolik bir Serer‟dir. Voloflardan etkilenmişlerdir. Öyle ki, Volof dili birçok Serer tarafından
da bilinmektedir.
Pular dili konuşanlar ise nüfusun % 23,8‟ini oluşturmakta ve beş ayrı gruptan
meydana gelmektedir. Fulani, Fulbe veya Fula olarak da bilinen Peuller daha ziyade Batı
Sahra‟da yaşayan bir kır toplumudur. Bugün Senegal nehri vadisinin ortasındaki Ferlo
bölgesinde ve yukarı Casamance‟de yaşamaktadırlar. Peuller ile aynı dili konuşan Tukulor
etnik grubu ise Senegal Nehri vadisinin ortasında yaşayan, tarımla uğraşan başka bir etnik
gruptur. Birçoğu 1989 yılında Moritanya‟dan göçüp, Senegal‟e yerleşmiştir. Sosyal
yapılanmalarında kast ve klan sistemi mevcuttur.
Etnik gruplar arasında ayrıksı olan Diolalar, Gambiya nehri civarının ilk
yerleşimcisidirler. Fransızca veya Volofça konuşmazlar. Müslüman olmayan Diolaların %
60‟ı animist, % 40‟ı ise Hıristiyan‟dır. Diğer etnik grupların aksine hiyerarşik bir sosyal
yapılanmaları ve klan sistemleri yoktur. Yerfıstığı, pirinç ve palmiye şarabı üretimi en önemli
ekonomik etkinlikleridir.
Senegal‟de ayrıca Lebou, Soninke, Bassari gibi az nüfuslu etnik gruplar da
yaşamaktadır. Volofların bir alt grubu olan Leboular, Cape Verte bölgesinde ve Kayar ile
Mbour arasındaki şeritte yaşamaktadırlar. Balıkçılık temel geçim kaynakları olmakla birlikte
Tel: 0312 448 05 21 • Faks: 0312 448 05 89
27
ticaretle de uğraşırlar. Kuzey Dakar‟daki Yoff siyasi ve dini merkezleri olmakla birlikte,
Oakam ve Ngor‟da önemli merkezlerindendir. Lebou inancına göre toplum insanlardan ve
ataların ruhlarından oluşur. Dansları ve ritüelleri turistlerin ilgisini çekmektedir.
Sarakole olarak da bilinen Soninkeler nüfusun % 1‟ini oluştururlar ve Senegal
vadisinde Matam ile Bakel arasında yaşarlar. Çoğunlukla tarım ve ticaretle uğraşırlar. Önemli
bir kısmı Fransa‟da yaşamakta ve genelde otomobil sanayisinde çalışmaktadırlar.
Bassariler, ülkenin güneydoğusunda ve genelde tepelerde yaşamaktadırlar. Toplumdan
izole biçimde yaşayan grup kültürünü korumuştur. 19. yüzyılın ortalarında Mali‟den gelen
Mandinkalar ise Yukarı Casamance bölgesinde yaşamaktadır.
Yerel grupların haricinde Senegal‟de çoğunluğunu Fransızların oluşturduğu 100 bin
civarında Avrupalı ve nüfusun % 1‟i kadarını teşkil eden Lübnanlılar yaşamaktadır.
Senegal‟de yabancı kökenliler daha ziyade kentlerde yaşarlar. Ayrıca Moritanya, Liberya,
Sierra Leone ve Ruanda‟dan gelen mülteciler de bulunmaktadır.
C. DİLLER
Senegal‟de Batı Atlantik ve Mande dilleri olmak üzere iki dil ailesi yaygındır. Batı
Atlantik dil ailesi, Volof, Pular, Serer ve Diola dillerini içermekte olup, nüfusun % 92‟si
tarafından konuşulur. Halk etnik dilleri haricinde, genellikle yaşadıkları bölgenin hakim dilini
de bilmektedir.
Bununla birlikte ülkede resmi dil Fransızcadır. Senghor ve Mamadou Dia, sömürge
yönetiminden beri hâkim dil olan Fransızcanın ülkede birliğin sağlanması ve kalkınma için
önemli olduğunu düşünmüşlerdir. Ancak hükümet, yerel dillerin tanınma talebi ile
karşılaşmış; bunun üzerine 1971 yılında çıkarılan kararnameyle Volof, Pular, Serer,
Mandinka ve Soninke dillerinin de eğitimde kullanılması kabul edilmiştir. Böylelikle
Fransızca resmi dil olarak kalmakla birlikte, eğitim yerel dillerde de sağlanmaya başlanmıştır.
Ancak İslam‟ın 1980‟lerden sonra etkisini arttırması ve Abdou Diouf‟nun yerel dillere önem
vermesi sonucunda, Fransızca üstün konumunu giderek yitirmiştir. Bugün sadece eğitimli
kesim Fransızca konuşmaktadır. Halkın çoğunluğunun (yaklaşık % 80‟inin) konuştuğu dil ise
Volof dilidir. Volofçanın haricinde 35 etnik dilin olduğu Senegal‟de diğer en önemli diller
Pular, Sérère-Sine, Jola-Fogny, Malinke, Mandinka, ve Soninke dilleridir.
Tel: 0312 448 05 21 • Faks: 0312 448 05 89
28
D. DİNLER
Senegal‟de halkın yaklaşık % 94‟ü Müslüman‟dır. İslam‟ın siyasi, ekonomik ve sosyal
hayattaki rolü büyüktür. İslam‟ın etkisi marabutlar aracılığıyla yayılmış, Fransa‟nın bölgede
hâkimiyetini kurduğu dönemde marabutlar etkilerini arttırmış, zamanla sömürge yönetimiyle
işbirliği içine girmişlerdir. Vatandaşlık, dolayısıyla oy hakkının tüm Senegallilere
verilmesinin ardından kentli elitler kırda siyasi etkilerini arttırmak için marabutlarla işbirliği
içine girmişlerdir. Senghor, Mamadou Dia ve Lamine Gueye marabutlarla ittifak
kurmuşlardır. Senegal‟de bugün bile marabutlar yerli halk ile yönetici kadro arasındaki aracı
rolünü korumaktadır.
Müslümanlar arasında Kadiri, Ticani ve Müridi mezhepleri yaygındır. En eski mezhep
olan Kadiri mezhebinin tarihi 12. yüzyıla dek gitmektedir. Bu yüzyılda Sufi Abdul Qadir alJilani tarafından kurulan mezhep 18. yüzyıla dek Senegal içinde yayılmıştır. En geniş mezhep
olan Ticani mezhebi nüfusun yarısına yakınını kapsamaktadır. Ancak son zamanda özellikle
gençler arasında, diğer iki mezhebe göre daha zengin olan Muridiler etkinlik kazanmaktadır.
Senegal‟de bu üç mezhebin dışında ayrıca Lebouların arasında etkin olan Layene mezhebi
vardır.
Senegal‟de Müslümanların haricinde Hıristiyanlar ve animistler yaşamaktadır.
Nüfusun % 5‟ini oluşturan Hıristiyanların çoğu Katolik‟tir. Hıristiyanlık ülkeye Portekizlerle
birlikte 15. yüzyılın sonunda gelmişse de, esas olarak 19. yüzyılın başında Fransız
misyonerlerin etkisiyle yayılmıştır. Nüfusun geri kalan % 1‟i ise animisttir ve özellikle aşağı
Casamance‟da, Diolalar arasında hâkimdir.
VI.
SOSYO KÜLTÜREL YAPI
A. SOSYAL YAPI
Senegal‟de toplum hiyerarşiktir. Kastlar arası veya toplumun farklı katmanları arası
evlilik yapılması genelde uygun karşılanmaz. Kırlar geleneksel veya hükümet tarafından
Tel: 0312 448 05 21 • Faks: 0312 448 05 89
29
atanmış şefler aracılığıyla yönetilmektedir. Dini liderler sosyal hayatta önemli bir güce
sahiptirler. Kırsal bölgelerde hayat etnik yapıya göre değişiklik göstermekle birlikte
geleneksel liderin konumu bakımından benzerlik bulunmaktadır. Bununla birlikte, İslam‟ın
etkisinin yoğun olduğu tüm toplumlarda olduğu gibi, kadın hakları ve kadınların sosyal
statüsü de zorluklarla karşılaşmaktadır. Her ne kadar anayasada kadın-erkek eşitliği yer alsa
da, bu eşitlik soysal alana pek yansımaz. Ekonomik hayatta, modern sektörlerde çok fazla
etkinliği bulunmayan kadınların, sosyal hayattaki en büyük problemleri ise çok eşliliktir.
Özellikle 1990‟ların son yıllarında Senegal, yüksek çokeşli evlilik oranları ile göze
çarpmakta, Senegalli kadınların büyük bir oranı çokeşli evliliklerde yer almaktadır. Senegal
Medeni Kanunu‟na göre çok eşlilik yasak değildir. Daha çok şehirde yaşayan ve eğitimli olan
kadın hakları savunucuları ataerkil olmakla suçladıkları Medeni Kanun‟un değişmesini
istemektedirler.
Senegal‟de iki tip eğitimin varlığından bahsedilebilir. Bunlardan ilki Kuran eğitiminin
verildiği ve yönetim tarafından desteklenen geleneksel eğitim, ikincisi ise Fransa sisteminden
etkilenen modern eğitimdir. Fransa bağımsızlıktan sonraki yirmi yıl boyunca eğitim sistemine
teknik yardımını devam ettirmiştir. 1961-1981 yılları arasında Fransa‟dan bölgeye gelen
eğitmen ve uzman sayısı 594‟ten 1157‟ye çıkmıştır. Senegal‟de iki devlet üniversitesi, iki özel
üniversite ve birçok teknik okul bulunmaktadır. İlköğretimlerin çoğu devlet okuludur, ancak
çocukların % 11‟i özel okullarda öğrenim görmektedir. Diğer taraftan kadın erkek eşitsizliği
eğitim alanında da belirgindir. CIA verilerine göre okuma-yazma oranının % 39 civarında
olduğu ülkede, bu oran erkeklerde % 51 civarına yükselirken, kadınlarda % 29‟a düşmektedir.
Ekonomik koşullar nedeniyle okula gitme oranı düşmekte ve özellikle kız çocukları olumsuz
etkilenmektedir. Refah düzeyinin yüksek olduğu bölgelerde eğitim oranı da artış
göstermektedir.
Tel: 0312 448 05 21 • Faks: 0312 448 05 89
30
2005-2009 Arası İlkokul Gitme Oranları
Kaynak: Dünya Bankası
2008 verilerine göre GSMH‟nin % 5‟inin eğitime ayrıldığı ülkede esas yoğunlaşma
ilköğretimde görülmektedir. IMF verilerine göre, ilköğretime gitme oranı 2006‟da % 49,7‟den
2008‟de % 58,4‟e, 2009‟da ise % 59,6‟ya yükselmiştir. Ancak buna rağmen reel oranlar,
Milenyum Kalkınma Hedefleri‟nin 2015 yılında öngördüğü % 90 oranına bir hayli uzaktır.
Ortaöğretim oranı ise benzer şekilde 2006-2009 yılları arasında % 33,3‟ten % 41,4‟e
yükselmiştir. Kız çocukların okula gitme oranı bu tarihler arasında % 29,5‟ten % 38,5‟e,
erkek çocuklarınki ise % 37,1‟den % 44,1‟e yükselmiştir.
2009 yılında Ziguinchor bölgesi % 75,8 okul oranıyla eğitim oranının en yüksek
olduğu bölge olurken, onu % 71,7 ile Dakar, % 46,2 ile Fatick, % 45,8 ile Thies izlemektedir.
Diourbel ve Louga ise sırasıyla % 18,6 ve % 18,1 oranıyla eğitim oranının en düşük olduğu
bölgelerdir.
Senegal‟de sağlık hizmeti konusunda önemli gelişmeler yaşanmaktadır. Ancak halen
halk sağlığında ve sağlık sisteminde bölgeler arası ciddi eşitsizlikler yaşanmaktadır. Sağlık
hizmeti başta Dakar olmak üzere büyük şehirlerde kırsal kesime oranla daha gelişmiştir.
Örneğin 2009 yılında Dakar bölgesinde 9 olan hastane sayısını Thies bölgesi 3 hastaneyle
Tel: 0312 448 05 21 • Faks: 0312 448 05 89
31
izlemektedir. Diğer bölgelerde bu sayı 1 veya 2 arasında değişmektedir. Aynı şekilde
Dakar‟da sayısı 19‟u bulan sağlık merkezleri, Kolda veya Kédougo bölgesinde 2 ile sınırlı
kalmıştır. 2009 verilerine göre Senegal‟de 495,598 kişiye 1 hastane, 152,492 kişiye de bir
sağlık merkezi düşmektedir. Kırsalda sağlık hizmeti “Kırsal Sağlık Çalışanları”, genellikle de
hemşireler aracılığıyla gerçekleştirilmektedir.
Senegal, reform hareketleri kapsamında, 2008 yılında İkinci Milli Sağlık Kalkınma
Planını kabul etmiştir. 2009-2018 arası dönemi içeren bu plana göre tüm Senegal halkının
sağlık hizmetinden yararlanması hedeflenmektedir. Hastalıkların önlenmesi, sağlık sistemi
kalitesinin geliştirilmesi, anne ve çocuk ölüm oranın azaltılması öngörülmektedir.
Bugün Senegal‟deki en önemli hastalıklar sıtma, solunum rahatsızlıkları gibi
hastalıklardır. Son yıllarda kolera gibi salgın hastalıklarda azalma görülse de endemik
hastalıkların arttığı gözlemlenmektedir. Yine de en fazla ölümle sonuçlanan sıtmada ölüm
vakasının 2000‟deki % 39,7‟den 2009‟da % 3,07‟ye düştüğü gözlemlenmektedir.
AIDS‟e bağlı ölüm, oran olarak diğer Sahra altı Afrika ülkelerine kıyasla düşük
seviyededir. IMF verilerine göre AIDS vakasının nüfusuna oranı % 0,7‟dir (kadınlarda % 0,9
erkeklerde ise % 0,4‟tür).
B. KÜLTÜREL YAPI
Batı Afrika‟nın önemli kültür merkezlerinden olan Senegal‟de sanat gelişmiştir.
Senghor‟un öncülüğünde 1930‟larda kurulan, 1940 ve 1950‟lerde de geliştirilen siyahî kültür
hareketi (negritude), Senegal‟in kültürel hayatında etkili olmuştur. Senegal, Dünya Siyahî
Sanatlar Festivali‟ne, önemli Afrika sanat eserlerini sergileyen Siyah Afrika Enstitüsü‟ne ve
özellikle Senegambiya bölgesiyle ilgili önemli eserleri bulunduran Saint-Louis IFAN
Müzesi‟ne ev sahipliği yapmaktadır.
Geleneksel olarak sanat; alt bir sınıf olan griotlara ait olan, yüksek sınıfları
eğlendirmek için yapılan bir faaliyettir. Sömürge dönemine dek kırlarda dağınık olarak
yaşayan griotlar, bugün düğünlerde, çeşitli eğlencelerde müzik yapmaya devam ederler.
Tel: 0312 448 05 21 • Faks: 0312 448 05 89
32
Aralarında uluslararası üne erişmiş olanlar da olan griotlar, kimi zaman da müezzin görevi
yapmaktadırlar.
Griotlar tarafından doğal materyal ile yapılmış birçok müzik aleti bulunmaktadır.
Ülkenin geleneksel çalgıları arasında bir davul çeşidi olan sabar; sabarın Volof, Serer, Peul
hakları tarafından kullanılan bir çeşidi olan tama ve Gambiya bölgesinden çıkmış olmakla
birlikte Senegal‟in önemli geleneksel çalgılarından olan kora bunların arasında yer
almaktadır. Ulusal Dans Grubu Senghor döneminde kurulmuştur. Senegal‟in mbalaks adı
verilen ritmik bir dansı bulunmaktadır.
Youssou N'Dour dünyaca ünlü bir müzisyenidir. Samba Diabare Samb, Khar Mbaye
Madiaga, Soundioulou Cissokho, Coumba Gawlo Seck ve Baaba Maal diğer ünlü
sanatçılarıdır. Ousmane Socé, David Diop, Sheikh Hamidou Kane, Abdoulaye Sadji ve
Mariama Bâ önemli yazarlarındandır.
Sözlü kültürün önemli olduğu Senegal‟de halkın büyük çoğunluğu Müslüman veya
Hıristiyan olmakla birlikte, yerel dinlerin alışkanlıkları devam eder. Birçok insan “gris gris”
denen nazar boncuğu takar.
Pirinç ve çeşitli sebzelerle yapılmış türlü yemekler vardır. Ancak en bilineni balık ve
sebzeyle servis edilen pilav, yani thiéboudienne ile limonlu soğanlı bir sosla yapılan balık
ızgarası ve mafé adı verilen fıstıklı güveçleridir. Güreşin milli spor olduğu Senegal‟de, kadın
ve erkek futbol takımları da önemlidir.
VII.
DIŞ POLİTİKA
Senegal dış politikasında belirleyici birkaç etken sıralamak mümkündür. Bu etkenlerin
başında eski sömürgeci Fransa ile olan bağlar yer almaktadır. Bağımsızlığından sonra Fransa
ile siyasi, ekonomik ve kültürel ilişkiler sürdürülmüştür. Özellikle Senegal‟in ilk devlet
başkanı Senghor döneminde Fransa ile yakın ilişkiler korunmuştur. Fransa modelinden
hareketle, dış politikada devlet başkanına önemli yetkiler tanınmıştır. Bugün dahi, anayasanın
39. maddesine göre devlet başkanı başkomutan sayılmakta, 40. maddesine göre yurtdışı
Tel: 0312 448 05 21 • Faks: 0312 448 05 89
33
temsilciliklerini atamakta ve yurtdışından gelenleri kabul etmekte, 75. madde gereği -istisnai
durumlar saklı kalmak koşuluyla- uluslararası anlaşmalar imzalamaktadır.
Siyasi yapının yanı sıra, ülke ekonomisinde uzun yıllar Fransa şirketleri hâkim olmuş,
Fransa Senegal‟in en önemli ekonomik ortağı konumunu korumuştur. Bugün bile Senegal‟in
en önemli dış ticaret partneri olan Fransa, aynı zamanda ülkeye en fazla yardım yapan ülkeler
arasında yer almaktadır. Diğer taraftan Senegal-Fransa arasındaki bağların en önemlilerinden
biri kültürel bağlardır. Örneğin Senegal politikasını ve uluslararası ilişkilerini inceleyen
Shelon Gellar, özellikle 1945-1960 dönemi boyunca, Fransız solunun Senegalli aydınları
üzerindeki etkilerini göz ardı ederek Senegal politikasını anlamanın güç olacağını
vurgulamıştır. Gerçekten de Senegal‟in Fransa ile yakın ilişkilerinin en önemli aktörleri
arasında sömürge yönetimi boyunca Fransa kültürüyle eğitilmiş Senegal aydınlarının
olduğunu belirtmek yanlış olmayacaktır. Düzenli olarak Fransızca konuşan ülkeler arasında
toplantıların düzenlendiği ülkede, özellikle Senghor döneminde, Fransızca ulusal birliği
oluşturacak bir çatı olarak görülmüş, bunun yanı sıra Fransızca konuşan ülkelerle işbirliği de
uzun süre dış politikasının temel ilkeleri arasında yer almıştır. Her ne kadar Diouf
döneminden itibaren başta ABD olmak üzere diğer batı devletleriyle ilişkiler geliştirilmişse
de, dış politikada Fransa‟nın rolü hala aşikârdır.
Din, Senegal‟in dış politikası üzerinde belirleyici etkenlerden bir diğeridir. 12.
yüzyıldan itibaren bölgede hâkimiyet gösteren İslam, Fransa sömürgeciliğiyle birlikte etkisini
arttırmış, sömürge yönetimiyle işbirliği içinde olan marabutlar Fransa‟nın ekonomik
çıkarlarını korumanın karşılığında bölgedeki etkinliklerini sürdürebilmişlerdir. Bugün dahi
devlet kontrolünden muaf finansal otonomisi olan marabutlar, devlet politikalarına karşı
kitleleri hareketlendirme yetisine sahip olmalarından dolay,ı iç politikada olduğu kadar dış
politikada da önemlidirler. 1980‟lerin ortasında Papa II. Paul‟un marabutların müritlerinden
tepki alacağı endişesiyle ülkeyi ziyaret etmemesi, marabutların dış politikadaki etkisine örnek
olarak gösterilebilir. Üstelik Senegal İslam‟ın bölgede artan önemine paralel Arap dünyası ile
iyi ilişkiler geliştirmiştir. Senghor döneminde Filistin Kurtuluş Hareketi ile olumlu ilişkilerde
bulunulmuş, özellikle 1970‟lerdeki petrol krizlerinin ardından petrol üreticisi Arap ülkeleriyle
ilişkiler geliştirilmiş; Diouf döneminde de ilk kez bir Sahra altı Afrika ülkesi 1991 yılındaki 6.
İslam Konferansı‟na ev sahipliği yapmıştır.
Tel: 0312 448 05 21 • Faks: 0312 448 05 89
34
Senegal dış politikası üzerindeki bir diğer belirleyici etken toprak bütünlüğünün
sürdürülmesi ilkesidir. Daha önce sınır problemleri yüzünden Moritanya ve Gine Bisau ile
gerginlik yaşayan Senegal‟in toprak bütünlüğü konusunda en hassas olduğu konu güneydeki
Casamance ayrılıkçı hareketidir. Harekete dış desteğin kesilmesi konusunda hassas olan
Senegal, bu konuda daha önce Gine Bissau ile son olarak da İran ile problemler yaşamıştır.
İran ile 1984 yılında İslamcı hareketi desteklediği gerekçesiyle diplomatik ilişkilerini kesen
Senegal, ilişkilerini 1989 yılında tekrar başlatmış, ancak 2011 yılında ayrılıkçı harekete
verdiği destek iddiasıyla diplomatik ilişkilerini kesmiştir.
Senegal dış politikası üzerinde belirleyici olan başka bir etken ülkenin bölgesel bir güç
olma hedefidir. Sömürge döneminde Fransız Batı Afrikası‟nın merkezi olan Senegal bu
konumunu bağımsızlığını ilan etmesinin ardından da devam ettirmeye çalışmış, ancak
yaşadığı ekonomik krizler ve sınır komşularıyla yaşadığı gerginlikler bu hedefinin önünde
engeller oluşturmuştur.
Senegal, iki kutuplu sistemin bitmesinin ardından, değişen koşulların etkisiyle, dış
politikasında değişikliğe gitmiştir. Gerçekten de ülkenin dış politikası Soğuk Savaş dönemi ve
sonrasında belirgin farklılıklar göstermektedir. Soğuk Savaş boyunca dış politikasının
temelinde batıyla, özellikle de Fransa‟yla uyumlu politikalar gerçekleştirmek olan Senegal
sınır komşuları ve Doğu Bloğuna yakın Afrika devletleriyle gergin ilişkiler yaşamış; Soğuk
Savaş‟ın bitmesiyle birlikte ise Afrika devletleriyle daha yakın ve yoğun işbirliğine girmiştir.
Peter Schraeder‟e göre, bağımsızlıktan Soğuk Savaş‟ın bitişine dek Senegal dış
politikasının temelinde Batı Bloku ile Fransızca konuşan ülkeler yer almış, Sekou Toure‟nin
Gine‟si, Luiz Cabral‟ın Gine Bissau‟su ve Modibo Keita‟nin Mali‟si Doğu Bloğuna yakın
olmaları veya Fransızca konuşan ülkelerin dışında yer almaları dolayısıyla Senegal tarafından
marjinal önemde görülmüştür. Bu dönemde Senegal Angola‟da batı destekli UNİTA‟ya
destek vermiş, MPLA hükümetini tanımayı reddetmiştir.
Soğuk Savaş‟ın son on yılında Senegal‟in komşularıyla gergin ilişkiler içerisine girdiği
görülmektedir. 1989‟da Moritanya ile Senegal‟in kuzey sınırındaki sulak alanların kontrolü
konusunda gerginlik yaşanmış, Moritanya‟nın sınır ihlalleri yaptığı gerekçesiyle bu ülkeyle
Tel: 0312 448 05 21 • Faks: 0312 448 05 89
35
sınır çatışması yaşanmıştır. Senegal‟deki Morların ve Moritanya‟daki Senegal kökenlilerin
oldukça olumsuz etkilendiği uyuşmazlık, 1991 İslam Konferansında çözüme kavuşmuştur.
Senegal 1980‟lerde Gine Bissau ile petrol rezervlerinin bulunduğu bölgeye ilişkin
gerginlik yaşamış, Gine Bissau‟yu Casamance ayrılıkçı hareketine destek vermekle
suçlamıştır. Gerginlik Senegal‟in bölgedeki egemenliğinin tanınması karşılığında petrol
paylaşımını öngören 12 Haziran 1995 protokolle sonlandırılmıştır. Birçok görüşe göre
Senegal, bu anlaşmayı Gine Bissau‟nun Casamance hareketine destek vermesini önlemek için
kabul etmiştir. Nitekim anlaşmadan sonra ayrılıkçı hareket Gine Bissau‟ya karşı eylemlere
girişmiş, bu çatışmada Senegal güçleri Gine Bissau‟ya destek sağlamıştır.
Soğuk Savaş‟ın son döneminde Senegal için önemli başka bir gelişme ülkenin “iç
komşusu” Gambiya ile birleşerek Senegambiya Federasyonu‟nun kurulması olmuştur.
Haziran 1981 yılında Afrikalı Marksistlerin Samba Kukoi Sanyang liderliğinde Gambiya‟da
darbe gerçekleştirmeleri Senegal tarafından tehdit olarak görülmüş ve başkan Dawda
Jawara‟yı görevine geri getirmek için askeri müdahalede bulunmuştur. Bu gelişmenin
ardından Senegambiya Federasyonu kurulmuşsa da, 1989 yılında Gambiya‟nın talebiyle
federasyon dağılmıştır.
Soğuk Savaş sonrası Senegal politika yürütücülerinin dış politika algıları değişime
uğramış; en önemli sorunlar, büyük güçlerin Soğuk Savaş dönemindeki ilgilerinin azalması,
yükselen İslamlaşma, askeri darbe riskleri ve ekonomik krizler olmuştur. Bu olumsuzlukları
bertaraf etmek için Senegal, Soğuk Savaş döneminden farklı bir politika izlemiş, Afrika
sorunları için Afrikalı devletlerle işbirliği içine girmiştir. Bu nedenle 1989 yılında sınır
çatışması yaşadığı Moritanya ile artan aşırı İslam riski karşısında işbirliğine girecek, 1996
yılında Nijer‟deki askeri darbeye Gabon ve Mali ile birlikte karşı tutum takınacak,
Afrika‟daki ekonomik krizleri bertaraf etmek için Afrika liderleri ile işbirliğine girecektir.
Soğuk Savaş sonrası dönemde Senegal dış politikasındaki diğer belirgin bir değişiklik,
ABD ile yakın ilişkilerin daha da fazla gelişmesidir. Örneğin Körfez Savaşı‟nda ABD
yanında yer alan Senegal bu savaşta 93 askerini kaybetmiştir. Her ne kadar savaşa
girilmesinin nedenleri arasında Saddam Hüseyin‟in Senegal-Moritanya sınır çatışması
sırasında Moritanya‟ya destek vermesi gibi sebepler öne sürüldüyse de, asıl neden süper güç
ABD‟nin yanında yer alma isteğidir. Diğer taraftan, 1980‟lerden itibaren ekonomik
Tel: 0312 448 05 21 • Faks: 0312 448 05 89
36
liberalleşmesine hız veren Senegal, uluslararası finans kuruluşlarıyla da yakın ilişkiler içine
girmiş, ABD‟den önemli yardımlar alır hale gelmiştir.
Senegal ile Çin‟in diplomatik ilişkileri 7 Aralık 1971‟de başlamıştır. Ancak Senegal
hükümetinin Ocak 1996 tarihinde Tayvan‟ı tanıdığını açıklaması, Çin ile olan ilişkilerine
yansımış, Çin bu tarihte Senegal ile diplomatik ilişkilerini kestiğini duyurmuştur. On yıl kadar
kopuk olan ilişkiler 2005 yılında tekrardan düzeltilmiş, bu tarihte tekrardan kurulan
diplomatik ilişkiler 2006 yılında gerçekleştirilen Çin-Afrika zirvesinden itibaren ivme
kazanmıştır. Çin, şu an Senegal‟in en önemli ticaret ortaklarından birisidir. 2009 yılında
Senegal Çin‟e 11.215 milyon CFA‟lık ihracat yaparken, 191.990 milyon CFA‟lık ithalat
yapmıştır. 2010 yılında ise bu rakamlar sırsıyla 7.780 milyon CFA ve 195.124 milyon CFA
olmuştur.
Senegal‟in Asya‟daki diğer önemli ticaret ortağı Hindistan‟dır. İki ülke arasında
diplomatik ilişkiler 1962 tarihinde kurulmuş, Bağlantısızlar Hareketi ve G-15 üyesi olan iki
ülke, zaman içinde ilişkilerini geliştirmiştir. Hindistan hükümeti 2004 yılında, Afrika‟da
Senegal, Burkina Faso, Gana, Mali, Gine Bisau, Ekvatoral Gine ve Çad‟ın bulunduğu sekiz
Afrika ülkesiyle “Afrika Hindistan Girişimi için Tekno-ekonomik Yaklaşım Projesi” ya da
“Takım 9” adı altında bölgesel ortaklık kurmuştur. Senegal‟in Hindistan‟dan ithalatı 2009
yılında 73.158 milyon CFA iken, bu rakam 2010 yılında 103.789 milyon CFA‟ya ulaşmıştır.
Bu ülkeye ihracatı ise 2009 yılında 47.514 milyon CFA iken 2010 yılında 59.089 milyon
CFA‟ya ulaşmıştır.
Sonuç olarak, bağımsızlığın ilk yıllarından Soğuk Savaş‟ın sonuna dek başta Fransa
olmak üzere Batı Bloku ile yakın ilişkiler içerisinde bulunan Senegal, Soğuk Savaş‟ın
bitmesinin ardından değişen koşullarla birlikte, Afrika ülkeleri ile olan işbirliğine önem
vermeye başlamıştır. Özellikle Diouf döneminde Batı ve Fransa ile bağlar korunmakla
birlikte, uyuşmazlık içinde olunan sınır komşuları ve diğer Afrika devletleriyle ilişkiler
düzeltilmiştir. Bugün Senegal, bölgesel ve uluslararası işbirliğine gittikçe artan bir önem
atfetmektedir. Senegal‟in üyesi olduğu uluslararası kuruluşlar ise şunlardır:
Tel: 0312 448 05 21 • Faks: 0312 448 05 89
37
Afrika Kalkınma Bankası, Afrika Birliği, Birleşmiş Milletler Afrika Birliği Misyonu,
Batı Afrika Devletleri Ekonomik Topluluğu, Tarım ve Gıda Örgütü, G15, G77, Dünya Posta
Birliği, Batı Afrika Kalkınma Bankası, Dünya Emek Konfederasyonu, Dünya Gümrük
Örgütü, Dünya İşçi Sendikaları Federasyonu, Dünya Sağlık Örgütü, Dünya Fikri Mülkiyet
Teşkilatı, Dünya Meteoroloji Örgütü, BM Dünya Turizm Örgütü, Dünya Ticaret Örgütü,
Uluslararası Atom Enerjisi Ajansı, Uluslararası İmar ve Kalkınma Bankası, Uluslararası
Ticaret Odası, Uluslararası Sivil Havacılık Örgütü, Uluslararası Kalkınma Birliği,
Uluslararası Kızılhaç ve Kızılay Toplulukları Federasyonu, Uluslar arası Finansman Kurumu,
Uluslararası Tarımsal Kalkınma Fonu, Uluslararası Çalışma Örgütü, Uluslararası Denizcilik
Örgütü, Uydular Aracılığı ile Mobil Haberleşmesi Uluslararası Teşkilatı, IMF (Uluslararası
Para Fonu), Uluslararası Olimpiyat Komitesi), Uluslararası Göçmen Teşkilatı, Uluslararası
Standartlar Örgütü), Uluslararası Sendikalar Konfederasyonu, İslam Kalkınma Bankası, Çok
Taraflı Yatırım Garanti Ajansı, Uluslararası Fransızca Konuşan Ülkeler Örgütü, Kimyasal
Silahları Yasaklama Organizasyonu, İslam Konferansı Örgütü, Batı Afrika Ekonomik ve
Parasal Birliği, Birleşmiş Milletler, Birleşmiş Milletler Ticaret ve Kalkınma Konferansı,
UNESCO (Eğitim Bilim ve Kültür Örgütü), Endüstriyel Kalkınma Örgütü UNMIL (BM
Liberya Misyonu), MINURCAT (BM Çad ve Orta Afrika Cumhuriyeti Misyonu), UNOCI
(BM Fildişi Sahili Misyonu), MONUC (BM Kongo Operasyonu).
VIII. TÜRKİYE İLE İLİŞKİLER
Türkiye, Senegal‟i bağımsızlığını kazandığı 1960 yılında tanımış,1962 yılında
Türkiye‟nin Dakar‟daki Büyükelçiliği faaliyete geçmiştir. İki ülke arasında 20 Nisan 1968
tarihinde Kültür Anlaşması imzalanmış, zaman içerisinde siyasi, ekonomik ve kültürel
işbirliği arttırılmıştır. İki ülke arasında Ticaret, Ekonomik ve Teknik İşbirliği Anlaşması 1992
yılında Dakar‟da imzalanmış, 5 Şubat 1993 tarihinde yürürlüğe girmiştir.
Bu anlaşma
tarafından öngörülen Ticaret, Ekonomik ve Teknik İşbirliği Karma Ekonomik Komisyonu
2006 yılında ilk toplantısını gerçekleştirmiştir. Aynı yıl Ağustos ayında Senegal, Ankara‟da
Büyükelçilik açmış, 18-20 Şubat 2008 tarihlerinde Senegal Cumhurbaşkanı Abdoulaye Wade
Tel: 0312 448 05 21 • Faks: 0312 448 05 89
38
Ankara‟yı ziyaret etmiştir. Türkiye‟nin Senegal ile olan ticaret hacmi de bu zaman zarfında
ivme göstermiştir. 2009 yılında Türkiye‟nin Senegal‟e ihracatı 27.650 milyon CFA iken bu
sayı 2010 yılında 40.517 milyon CFA‟ya ulaşmıştır. Senegal‟in Türkiye‟nin ihracatı ise 2009
yılında 257 milyon CFA, 2010 yılında ise 721 milyon CFA‟dır. İkili ilişkilerin diğer önemli
bir boyutunu teknik işbirliği ve yardım faaliyetleri oluşturmaktadır. TİKA‟nın çevre, sağlık ve
eğitim alanlarındaki projeler için 2010 yılında Senegal‟e sağladığı yardım tutarı 3.100.000
dolar civarındadır.
Tel: 0312 448 05 21 • Faks: 0312 448 05 89
39
KAYNAKÇA
APPIAH Kwame Anthony, GATES Henry Louis (ed), Africana : the encyclopedia of the
African and African American experience, Oxford ; New York : Oxford University Press,
2005.
GRITZNER Janet H., Modern World Nations Senegal, KY, CHELSEA HOUSE
PUBLISHERS, 2005.
LAVERGNE, Réal Philippe, 1950- L'aide au développement du Canada au Sénegal :
une étude indépendante, L'Institut Nord-Sud/The North-South Institute, 1987.
LEHMAN Jeffrey ve PARKS Rebecca (ed), Worldmark Encyclopedıa o f National
Economies, Volume 1 – Africa, Gale Group, Farmington Hills,,2002.
SCHRAEDER PETER J, “Senegal's foreign policy: Challenges of democratization and
marginalization”, African Affairs (1997), 96, 485-508
SHELDON Gellar, Democracy in Senegal Tocquevillian Analytics in Africa, New York,
Palgrave Macmıllan, 2005.
ZELEZA Paul Tiyambe(ed.), Encyclopedia of Twentieth-century African History, New York,
Routledge, 2003.
www.acdi-cida.gc.ca/acdi-cida/ACDI-CIDA.nsf/Eng/JUD-217123240-NKY
www.ansd.sn
www.britannica.com
www.cia.gov
www.countrywatch.com
www.diplomatie.gouv.fr/fr/pays-zones-geo_833/senegal_355/presentation-dusenegal_1293/index.html
www.gouv.sn
Tel: 0312 448 05 21 • Faks: 0312 448 05 89
40
www.imf.org
www.indexmundi.com/senegal/
www.oecd.org
www.senegalaisement.com/senegal/consconnes_senegal.php
www.state.gov
www.un.org.
www.unesco.org
www.worldbank.org
http://www.mfa.gov.tr/turkiye-senegal-siyasi-iliskileri.tr.mfa
Tel: 0312 448 05 21 • Faks: 0312 448 05 89
41

senegal cumhuriyeti - Çölleşme ve Erozyonla Mücadele Genel

Transkript

Benzer belgeler

LASİAD`dan

Ritim Tutan Dervişler Ülkesi: Senegal

Hasta Sevk İzinleri

Mali, Moritanya, Senegal Teknik Gezisi

CTIS290 Summer Internship (2016 Summer) quotas formed by CTIS

Kanada Vize Bilgileri

CTIS310-2016-2017-FALL-Quotas-by-CTIS

CPT / SCPT