Kanser

Kanser
Ass. Prof. Dr. Mehmet TOPÇUL
İstanbul Üniversitesi
Çocuk Üniversitesi & Genç Akademi
Biyolojik Bilimler Bölüm Başkanı
Kanser çoğu kez tek bir hastalık gibi görünse de, gerçekte hücre ve
dokuları etkileyen karmaşık bir hastalık grubudur. Mutasyonların gen
ifadesini değiştirmesi tüm kanserlerin ortak özelliği olarak kabul
edilmektedir.
Kanser çeşitlerinin çoğunda mutasyonlar somatik hücrelerde meydana gelir
ve bu mutasyonlar üreme hücreleriyle gelecek nesillere aktarılmaz. Ancak,
kanser vakalarının % 1’inde, eşey-kök hücrelerinin çeşitli genlerinde
meydana gelen mutasyonlar sonraki nesillere aktarılır ve bu değişim, yeni
neslin kansere yatkınlığını oluşturur.
Kimi zaman kalıtsal mutasyonlar kanser oluşumunda tek başına yetersiz
kalır. Kanser oluşumunun tamamlanması ve homozigot genlerin oluşması için,
homolog lokuslarda ilave somatik mutasyonlar gerekir. Hangi durumda olursa
olsun, kanser hücre seviyesinde genetik bozukluk olarak kabul edilmektedir .
Genomik değişiklikler kanserle ilişkilidir. Örneğin; tek nukleotid değişimi
gibi küçük ölçekli veya kromozom kazanımı yada kaybı, viral genomun hücre
genomuna katılımı, kromozomun yeniden düzenlenmesi gibi büyük ölçekli
değişiklikler kanserle ilişkili genomik değişikliklerdir.
İyonize radyasyon, kimyasallar ve virusler gibi çevresel karsinojenler
(kansere neden olan ajanlar) genelde etkilerini mutasyonlara neden olarak
gösterirler. Oluşan mutasyonlar kanserde merkezi rol oynar.
Kanser hücrelerinin hangi özelliklerinin onları normal hücrelerden ayırdıkları ve
hangi genlerin bu özellikleri kontrol ettikleri önemlidir.
Kanser hücreleri genelde iki özelliğe sahiptir.
1- Kontrolsüz büyüme ve bölünme (hücre proliferasyonu),
2- Bulunduğu yerden vücudun başka bir yerine yayılma
yada metastaz yapabilme yeteneği.
Kontrolsüz olarak bölünen hücreler, bulundukları yerlerde bir kitle
oluşturacak şekilde çoğalıp, bulunduğu bölge dışında yerleşme eğilimi
göstermiyorsa bu tip kanserlere benign (selim) tümör, bulunduğu yerden
diğer doku ve organlara yayılma eğilimi gösteriyorsa bu tip kanserlere de
malign (habis) tümör adı verilir.
Moleküler Karsinogenez
KİMYASAL
•
•
•
•
Terminal Farklılaşma Bozuklukları
Büyümenin Kontrolündeki Bozukluklar
Sitotoksisiteye Direnç Kazanılması
Apoptoz’da Bozulma
Vücut Yüzeyi
R
A Deaktivasyon Salgılama
Genetik
D
Değişim
Y
Aktivasyon
A
S
Nukleus
Y
O
N
İnhibisyon
Genetik
Değişim
•
•
•
Genetik
Değişim
Genetik
Değişim
PREBAŞLATICI NEOPLASTİK MALİGNANT
HÜCRE
TÜMÖR
LEZYON
NORMAL
HÜCRE
VİRUS
Seçilmiş
Klonal
Genişleme
Proto-Onkogenlerin Aktivasyonu
Tümör Baskılayıcı Genlerin İnaktivasyonu
Genomik Durağanlık Genlerinin İnaktivasyonu
KLİNİK
KANSER
KANSER
METASTAZI
Zaman
Normal
A
Atipik
In situ
Hiperplazi
C
B
Lokal
İnvazyon
Zaman Noktaları:
A. Oluşan invaziv olmayan karsinom
B. Lokal invazyonun başlangıcı
C. Metaztatik yayılmanın başlangıcı
D
Primer Tümör
KANSER HÜCRELERİ
NORMAL HÜCRELER
Daha çok
mitoz
Normal
hücre
Nukleus
Az mitoz
Kan damarı
Anormal faklılaşmış
hücreler
Kontakt inhibisyon kaybı
Az miktardaki Onkogen ekspresyonu
Büyüme faktörlerinde artış
Kesikli veya koordineli büyüme
Onkogen ekspresyonunda artış
faktörü salınımı
Tümör baskılayıcı genlerin kaybı
Tümör baskılayıcı genlerin aktifliği
Edinsel
Zaman içinde oluşur
Kalıtsal
Kanser Gelişim Süreci
Başlangıç
Kimyasal kanserojenler
Kimyasal maddeler
Bazı ilaçlar
Fiziksel kanserojenler
İyonize radyasyon
UV radyasyon
Yabancı maddeler
Genetik yatkınlık
Bilinmeyen etkenler
Normal hücre
Hasar
Proliferasyon
Tamir
İlk genetik
değişiklik
(pRb’nin fonksiyon kaybı
veya c-myc’in aşırı artması)
Apoptoz
Kanser Gelişim Süreci
Başlangıç
Kimyasal kanserojenler
Kimyasal maddeler
Bazı ilaçlar
Fiziksel kanserojenler
İyonize radyasyon
UV radyasyon
Yabancı maddeler
Genetik yatkınlık
Bilinmeyen etkenler
Normal hücre
Hasar
Proliferasyon
Tetikleme
Yaş
Hormonlar
Diyet
Sigara
Alkol
Tamir
İlk genetik
değişiklik
(pRb’nin fonksiyon kaybı
veya c-myc’in aşırı artması)
Apoptosis
Sekonder
genetik değişiklik
(p53’in fonksiyon kaybı
veya
bcl-2’in aşırı artması)
Proliferasyon
Apoptosis
Kanser Gelişim Süreci
Başlangıç
Kimyasal kanserojenler
Kimyasal maddeler
Bazı ilaçlar
Fiziksel kanserojenler
İyonize radyasyon
UV radyasyon
Yabancı maddeler
Genetik yatkınlık
Bilinmeyen etkenler
Normal hücre
Hasar
Proliferasyon
Tetikleme
Yaş
Hormonlar
Diyet
Sigara
Alkol
Tamir
İlk genetik
değişiklik
(pRb’nin fonksiyon kaybı
veya c-myc’in aşırı artması)
Apoptosis
Sekonder
genetik değişiklik
(p53’in fonksiyon kaybı veya
bcl-2’in aşırı artması)
Proliferasyon
Apoptosis
Fenotipte ek
değişiklikler
(istila etme ve metastaz)
Gelişme
Proliferasyon
Apoptosis
1. Cerrahi operasyon
2. Kemoterapi (ilaç tedavisi)
3. Radyoterapi (ışın tedavisi)
4. Adjuvant terapi (hormon tedavisi)
5. Biyoterapi
Cerrahi Uygulamalar
i- Tanıya yönelik
ii- Tedaviye yönelik
i-Tanıya yönelik cerrahi uygulamalar
Biyopsi alınması
ii-Tedaviye yönelik cerrahi uygulamalar
Cerrahi operasyon
Tümör kitlesinin tümünün bulunduğu dokudan alınması işlemidir. Cerrahi,
kanserin radikal tedavilerinin başında gelmektedir.
Kemoterapi
Kemoterapi kanserin ilaçla tedavi edilmesi esasına dayanır. Son yıllarda
kullanılan ilaçlar ve ilaç kombinasyonlarında önemli gelişmeler olmuştur.
Bu tedavi tipinde kullanılan ilaçlar çok çeşitlidir. Bu da, farklı kanser
tiplerinde, hücre tipi ve özelliklerinin oldukça fazla çeşitlilik
göstermesinden ileri gelmektedir.
Kemoterapide yan etkiler
Mukositis
Kusma/Bulantı
İshal
Kist
Kısırlık
Miyelji
Nöropati
Beyin tümörleri
Pulmoner fibrosis
Kardiyotoksisite
Lokal reaksiyon
Renal bozukluklar
Miyelosupresyon
Filibit
Radyasyon Uygulamaları
i- Tanıya yönelik
ii- Tedaviye yönelik
ii.a- Eksternal radyoterapi
ii.b- İnternal radyoterapi
i-Tanıya yönelik radyasyon uygulamaları
Mamografi
ii-Tedaviye yönelik radyoterapi uygulamaları
Radyoterapi
Tümörün radyasyon uygulanarak iyileştirilmesi esasına dayanır.
İyonlaştırıcı radyasyonlar özellikle mitoz fazındaki hücreler üzerine
etkilidirler. Tümör kitlesindeki hücrelerin sürekli mitoza gitmeleri radyasyonun
tedavideki başarısını sağlamaktadır. Tümörlü bölge, external ışınlandığı gibi,
internal olarak da ışınlanabilmektedir. Internal ışınlama brachytherapy adı ile
adlandırılmakta ve son yıllarda başarılı sonuçlar vermektedir.
Radyoterapi Uygulamaları (External Işınlama)
Brachytherapy (Internal Işınlama)
Diğer Tedavi Yöntemleri
Adjuvant terapi
Hormonal tedavi için en uygun hastalar, östrojen/progesteron reseptörü pozitif olan,
organ tutulumu olmayan ve ilk teşhisten sonra metastaza kadar geçen süresi olan
hastalardır. Bazı kanser tiplerinde östrojen bağlayan reseptörler bulunur. Bu
reseptörlere sözü edilen preparatların bağlanması ile, tümör kitlesi bozulur,
beslenemeyerek ölür. Tamoxifen, Arimidex, Femara bu tip preparatlardandır. Ayrıca
son yılların gelişen bilim dallarından olan nanoteknolojik ilaçlardan Sutent de başarı
gösteren ilaçlar arasına girmiştir.
Biyoterapi
Metastatik meme kanserinin en yeni ve umut verici tedavisi humanize edilmiş
monoklonal anti-her-2 antikoru (Herceptin) tedavisidir. Herceptin
(Trastuzumab) her-2 reseptörüne yüksek affinite ile bağlanabilen monoklonal
humanize antikordur. Uzun araştırmalar sonucunda genetik teknoloji ile elde
edilmiştir. Sadece her-2 ekspresyonu yoğun olan vakalarda (Dako testi ile 3+
veya ideal olarak FISH ile her-2 pozitif vakalarda) etki göstermektedir.
Kanserde nüks
Kanseri ile savaşta istenmeyen bir olgu da nükstür. Nüks, tümörün
tamamen tedavisinden sonra hastalığın tekrarlaması olayıdır. Her kanser
tipinde nüks olasılığı mevcuttur. Ancak tedavinin tamamlanmasından sonra
da hastanın sıkı takip edilmesi, kontrollü olarak ilk 5 yıl içerisinde 3 aylık
periyotlar halinde tümör markerlarının, kan analizlerinin yapılması,
tarayıcı mamografi çekilmesi, hastanın beslenme alışkanlıklarına dikkat
etmesi ve en önemlisi herhangi bir bulguda mutlaka bir onkolog’a
başvurması gerekmektedir.
KÖK HÜCRE NEDİR?
Kök hücreler bölünerek kendini yenileyebilen ve özelleşmiş
fonksiyonel hücrelere farklılaşma (diferansiyasyon)
yeteneği olan farklılaşmamış hücrelerdir.
KÖK HÜCRELERİN
KARAKTERİSTİK ÖZELLİKLERİ
Totipotent Kök Hücreler
Canlı bir organizmayı meydana getiren tüm özelleşmiş
hücrelere
farklılaşma potansiyeline sahip olan
hücrelerdir.
Pluripotent Kök Hücreler
Döllenmeden sonra, anne rahmine implantasyondan önceki
dönemde 5. günde oluşan blastosist evresindeki embriyoda
bulunan hücrelerdir.
İHK
KAVİTE
TB
Pluripotent kök hücreler tüm vücut hücrelerinin köken aldığı her
üç germ tabakasının (mezoderm, endoderm, ektoderm)
hücrelerine dönüşebilen hücrelerdir.
Bu hücreler bilinen yaklaşık 200+ hücre tipine dönüşebilmektedir.
Multipotent Kök Hücreler
Eritrosit
Eosinofil
Basofil
Megakaryosit
Monosit
Göbek kordonu
Hematopoietik
kök hücre
Multipotensiyal
kök hücre
Miyeloid
progenitor
hücre
Nötrofil
Platelet
Lenfoid progenitor hücre
Dendritik
hücre
T lenfosit
Natural killer hücre
B lenfosit
Kordon Kanı Kök Hücrelerinin Avantajları
Kordon kanı kök hücrelerinin elde edilmesi, kemik iliği kök
hücrelerinin elde edilmesinde olduğu gibi cerrahi girişim
gerektirmemektedir.
Kordon kanı kök hücrelerinin alınması kolay bir işlemdir,
anne veya bebek açısından hem risk taşımaz hem de
rahatsızlık vermesi söz konusu değildir.
Nakil tedavileri için gereksinim
olduğunda hızla elde edilebilir bir
kaynaktır. Çünkü, kordon kanı
alındıktan sonra gerekli testler
yapılarak kullanıma hazır olarak
saklanır.
Kanser Kök Hücreleri
KKH’leri, kendini yenileme,
diferansiyasyon, doku
rekonstitüsyonu ve çoklu ilaç direnci gibi kök hücre
özellikleri sergileyen kanser hücrelerinin seyrek bir
populasyonu olarak tanımlanmaktadır.
CSC’lerin karakteristik bir özelliği; onları anti-proliferatif
ajanlara dirençli hale getiren düşük bölünme ve
proliferasyon oranı ile sessiz durumlarıdır.
Kendini yenileme
Asimetrik
hücre bölünmesi
Diferansiyasyon
Proliferasyon
KKH
KKH
Progenitör
Kanser
hücre kümesi

Kanser kök hücresi
Asıl metin stillerini
düzenlemek
için
tıklatın
spesifik terapi

Tümör gerilemesi
İkinci düzey

Üçüncü düzey

Dördüncü düzey
Beşinci düzey

Konvensiyonel
kanser terapisi
Tümör nüksü
Teşekkürler