Türk İşaret Dili

ĠġĠTME
ENGELLĠLER
ÖZEL
EĞĠTĠM
TARĠHĠ
Prof. Dr. Yusuf K. KEMALOĞLU
Gazi Ün. Tıp Fak. KBB AD - Odyoloji BD
ĠĢaret Dili Tarihçesi
“ĠĢitme Engellilerin Eğitim Tarihi”
• Yazılı tarihte işitme engellilerin eğitim
tarihiyle ilgili en eski bilgi, Romalı şair filozof
Lucretius (MÖ 99-55)‟un aşağıdaki şiiridir.
To instruct the deaf, no art can ever reach,
No care improve them, and no wisdom teach.
ĠĢaret Dili Tarihçesi
“ĠĢitme Engellilerin Eğitim Tarihi”
• Bu şiirde belirtilen olumsuz görüş (işitme engellilerin
eğitilmesinin imkansızlığı) uzun yıllar Avrupa kıtasına
hakim olmuştur.
• Hıristiyanlığın ilk 1500 yılında Avrupa‟da işitme
engellilerin eğitilmesi için çaba gösterildiğine dair
hiçbir kanıt yoktur;
• Tam tersine o dönem, Katolik Kilise‟nin işitme
engellilerin günahkar oldukları ve „dinsel
kurtuluş‟a ulaşamayacakları şeklindeki
propagandasının altında geçmiştir.
ĠĢaret Dili Tarihçesi
“ĠĢitme Engellilerin Eğitim Tarihi”
• Bu dönemde sadece İngiliz din tarihçisi Keşiş
„Venerable‟ Bede (672-735) “Tractatus de
computo, vel loquela per gestum digitorum” isimli
bir işaret alfabesi („Manual Alfabe‟) yayınlamıştır.
• Ancak, kaynaklara göre bu alfabenin amacının,
henüz Arap harflerinin kullanılmadığı bu
dönemde, yazılı belgelerde tarihi yazabilme
gereksinimi olduğu belirtilmektedir.
• Yine kaynaklara göre, bu alfabe sonraki
yüzyıllarda klasik müzik eserlerinde bölüm-sayfaeser numaralandırılmasında kullanılagelmiştir.
ĠĢaret Dili Tarihçesi
“ĠĢitme Engellilerin Eğitim Tarihi”
• Bede‟nin„Manual Alfabe‟si
ĠĢaret Dili Tarihçesi
“ĠĢitme Engellilerin Eğitim Tarihi”
• 1500‟lerden itibaren Hıristiyan dünyada
Reformist din hareketleri başlamış ve bundan
sonra özellikle Protestan din adamları ve daha
sonra da Katolik mezhebinin farklı
yorumcuları, işitme engellilerin eğitimi üzerine
ciddi bir emek sarf etmeye başlamışlardır.
ĠĢaret Dili Tarihçesi
“ĠĢitme Engellilerin Eğitim Tarihi”
Bu çalışmalarla ilgili ilk yazılı kayıtlar o yılların
Avrupası‟nda en güçlü ve gelişmiş devletlerden birisi
olan İspanya‟ya aittir.
Keşiş Melchor de Yebra (1550 – 1600??) ve Keşiş Ponce
de Leon (1520-1584)‟un işaretler faydalanarak
İspanya‟daki „sağır-dilsiz‟ çocuklara konuşma ve
okuma-yazma öğretmeye çalıştığı, din eğitimi verdiği;
hatta eğitime matematiği ve çağın diğer ilgi alanlarını da
dahil ettiği belirtilmektedir.
ĠĢaret Dili Tarihçesi
“ĠĢitme Engellilerin Eğitim Tarihi”
• Önde gelen İspanyol aristokratlarından
birisinin sekreteri olan Juan Pablo Bonet
(1573-1633), 1620 yılında bilinen en eski işitme
engelliler eğitim kitabını basmıştır;
• ‘Harflerin indirgenmesi / dönüştürülmesi ve
Dilsizlere konuşmayı öğretme sanatı’ („Reducción
de las letras y arte para enseñar a hablar a los mudos, Madrid)
isimli bu kitap, sadece işaret alfabesinin yer
aldığı ilk kitap olmayıp aynı zamanda „dudak
okuma‟, „harflerin doğru telafuzu için
organların alması gerektiği şekilleri‟ de
anlatması nedeniyle „ilk sözel eğitim kitabı‟
mahiyetini de taşımaktadır.
Biblioteca Digital Hispánica
http://bibliotecadigitalhispanica.bne.es)
İşaret Dili Tarihçesi
“İşitme Engellilerin Eğitim Tarihi”
Juan Pablo Bonet „in kitabından bazı sayfaların görünümü;
Biblioteca Digital Hispánica http://bibliotecadigitalhispanica.bne.es)
ĠĢaret Dili Tarihçesi
“ĠĢitme Engellilerin Eğitim Tarihi”
• İşitme engellilerin eğitim tarihinin, şüphesiz ki, en
önemli kişi olan Rahip Charles-Michel de l'Épée
(1712-1789); bir Fransız rahip, avukat ve hayırseverdir.
• Fransa‟da Institution Nationale des Sourds-Muets à Paris
olarak bilinen okulu kurarak, İspanyol işaret alfabesinden de
faydalanarak „Signed French‟ olarak isimlendirilen bugünkü
„Fransız İşaret Dili‟ ve „Amerikan İşaret Dili‟nin öncüsü
olan bir dili geliştirmiştir.
•
•
„Institution des sourds-muets par la voie des signes méthodiques (1776)‟ ve
„La véritable manière d'instruire les sourds et muets, confirmée par une longue
expérience (1796)
isimli kitapları vardır.
• Okulunda, sağır ve dilsiz çocuklara sadece okuma yazma ve
din eğitimi vermekle kalmamış, o yılların Fransa‟sının siyasi
yapısına paralel olarak onlara „Vatandaş‟ olmayı öğretmiş ve
mesleki eğitim uygulamalarını da programına dahil etmiştir.
ĠĢaret Dili Tarihçesi
“ĠĢitme Engellilerin Eğitim Tarihi”
• Epee, 1789‟da Fransız İhtilali‟nden hemen önce
ölmüşse de, İhtilal‟den sonra kurulan „Milli Meclis‟
ona „İnsanlığın Velinimeti‟ ünvânını vermiş ve kurduğu
okulu devlet kaynaklarıyla destekleme kararı alarak,
„Sağır ve Dilsizler‟in konuşamıyor ve işaret dili
kullanıyor dahi olsalar „vatandaş‟ olduklarını ve de
vatandaş olmanın her türlü hakkına sahip olduklarını
karara bağlamıştır.
• Görüleceği üzere, işaret dili eğitimcilerinin ve
savunucularının felsefesinde, dünya tarihine en çok
etki etmiş olaylardan birisi olan „Fransız İhtilali‟nin
ikliminin çok büyük bir yeri vardır.
ĠĢaret Dili Tarihçesi
“ĠĢitme Engellilerin Eğitim Tarihi”
• Avrupa‟da Epee‟den önce ve Fransa Milli
Meclis‟inin bu kararına kadar, konuşamayan bir
işitme engelli („sağır-dilsiz‟), yaşadıkları dönemde
bulunduğu ülkenin konuşan vatandaşlarına
tanıdığı haklara sahip kabul edilmiyor ve hatta
ailesinden kalan mirası dahi talep edemiyorlardı.
ĠĢaret Dili Tarihçesi
“ĠĢitme Engellilerin Eğitim Tarihi”
• Aynı yıllarda;
– Avrupa‟da, işitme engellilerin modern sözel
eğitiminin öncüsü olan Samuel Heinicke (1727-1790)
Almanya‟nın Dresden kentinde (daha sonra Laszig‟e taşınmıştır)
ilk sözel eğitim kurumunu açmış;
– Tarihte ilk karma eğitimi („total eğitim yöntemi‟ni)
savunan Thomas Braidwood (1715-1806) da İskoçyaEdinburg‟da kendi sağır ve dilsizler okulunu
kurmuştur.
ĠĢaret Dili Tarihçesi
“ĠĢitme Engellilerin Eğitim Tarihi”
• Bu tarihlerde Thomas H. Galluadet (1787-1851)
ABD‟de işitme engellilerin eğitimiyle ilgili
yapılmakta olanların yetersiz olduğunu düşünerek
Avrupa‟ya gelmiş ve önce Braidwood okulunu
incelemişse de, daha sonra Epee‟nin Paris‟teki
okulunda (o sırada okul yöneticisi Abbe Sicard‟dır) öğrenim
gören öğrencilerin başarı seviyesi ve işitme
engellilerin Fransa‟da sahip oldukları sosyal
statüden etkilenerek, bu okulun eğitim yöntemini
öğrenmiş ve yanına, kendisi de sağır olan, Laurent
Clerc’i alarak ABD‟ye dönerek 1817‟de New
England-Hartford‟da „American Asylum‟i
kurmuştur.
TH Galluadet
L Clerc
ĠĢaret Dili Tarihçesi
“ĠĢitme Engellilerin Eğitim Tarihi”
• Bu okul, daha sonra, işaret dilinde her
seviyede eğitim veren „Galluadet
Üniversitesi’ne dönüşmüştür. Günümüzde de
bu alandaki en gelişmiş eğitim kurumu olma
özelliğini sürdürmektedir.
• Bütün dünyada işaret dili temelli eğitimin ve
“Deaf” kültürünün merkezi kurumu
durumundadır.
ĠĢaret Dili Tarihçesi
“ĠĢitme Engellilerin Eğitim Tarihi”
• Galluadet ve Clerc‟in okulları ABD‟de, bu alanda en büyük
etkiyi bırakmasına rağmen, aynı dönemde farklı şehirlerde
başka işitme engelliler okulları da açılmıştır.
– Bradwood ailesi 1812‟de Virginia, New York ve Baltimore‟da
kendi okullarını açmış, ancak başarılı olamayarak bir süre sonra
kapatmıştır.
– Bu dönemde açılan diğer okullar, çoğunlukla sözel yaklaşımla
eğitimi benimseyen okullardır.
• Bunların arasında annesi sağır olduğu için dedesi ve babasından öğrendiği
yöntemle işitme engellilere sözel eğitim, herkese de aksan eğitimi veren ve
daha sonra telefonu keşfeden büyük mucit A. Graham Bell de vardır.
ĠĢaret Dili Tarihçesi
“ĠĢitme Engellilerin Eğitim Tarihi”
• Bugünkü „Amerikan İşaret Dili‟;
Paris-Epee okulu kökenli „Signed French‟ ve
ABD kıyılarında küçük bir ada olan ve çok
sayıda sağır-dilsiz barındırdığı için kendine özgü
bir işaret dilini uzun yıllardır kullana gelen
Martha's Vineyard ahalisinin işaret dilinin
(Martha's Vineyard’s Sign Language) bir kombinasyonu
olarak Gallaudet Okullarında gelişmiştir.
ĠĢaret Dili Tarihçesi
“ĠĢitme Engellilerin Eğitim Tarihi”
• İzleyen yıllarda, işitme engellilerin eğitimi
alanında iki kongre toplanmıştır. Her iki kongre
de işaret dili karşıtı, kıta Avrupası‟nın nisbeten
daha muhafazakar, din adamı ağırlıklı
eğitimcilerinin teşvik ve çabasıyla organize
edilmiştir:
– “International Congress of Teachers of Deaf-Mutes”
(Paris, 1878);
– “The Second International Congress on Education of the
Deaf” (Milano Konferansı; 6-11 Eylül, 1880)
ĠĢaret Dili Tarihçesi
“ĠĢitme Engellilerin Eğitim Tarihi”
• Pereire Derneği tarafından desteklenerek
düzenlenen Milano Konferansı’na toplam 164
eğitimci katılmış olup bunlardan sadece birisi
işitme engellidir.
• Katılımcılar ağırlıklı olarak (160 katılımcı) sözel
eğitimi hedefleyen okullardan seçilmiş olup
sadece 4‟ü işaret diliyle eğitimi yeterli gören
okullardan davet edilen eğitimcilerdi.
• Bu konferansta alınan kararlar;
• Sağırların eğitimi konuĢmayı (ve dudak okumayı) öğretmeyi
hedeflemeli (“artikulasyon yöntemi”)’ dir. (4’e karĢı 160 oy)
• Ve bunun baĢarılabilmesi için de iĢaret dili öğretilmesi
kesinlikle yasaklanmalıdır. (16’ya karĢı 150 oy)
ĠĢaret Dili Tarihçesi
“ĠĢitme Engellilerin Eğitim Tarihi”
• Milano Konferansı‟nın diğer kararlar:
– Pek çok sağır ve dilsizin, ailelerinin ve kurumların
güçsüzlüğü nedeniyle, eğitim almadığı göz önüne
alınarak hükümetler sağır ve dilsizlerin eğitimi için
gerekli adımları atmalıdır.
– Okullar 7 veya 8 yıl olmalıdır;
– Bir öğretmen sınıfta en fazla 10 öğrenciye eğitim
vermelidir;
– Çocuklara bilebilecekleri kelimeleri ihtiva eden ve
onlar için hazırlanmış her türlü eğitim materyali
sağlanmalıdır.
ĠĢaret Dili Tarihçesi
“ĠĢitme Engellilerin Eğitim Tarihi”
• Milano Konferansı‟nda alınan kararların, özellikle işaret
dilinin yasaklanması kısmı, dramatik etkilere yol açmıştır. Bu
karar; ABD, İngiltere, Danimarka ve Fransa dışında geniş
çapta uygulanmış ve işaret dili eğitimi yapan pek çok okul
kapanmış, çok sayıda işaret dili eğitimcisi (çoğunluğu „sağır-dilsiz‟
olan) işsiz kalmıştır.
• Ancak; bu sürecin en dramatik sonucu, o güne kadar işaret
diliyle çok hızlı öğrenen, yeterli şekilde eğitim ve mesleki
eğitim alan, hatta o ülkenin yazılı edebiyatına ve düşün
dünyasına çok ciddi katkılar yapacak şekilde gelişim gösteren
işitme engelliler, toplumda güçlü bir şekilde yer alırlarken,
Milano Konferansı‟ndan sonra „sözel‟ yöntemle konuşmayı
öğrenmek için uzun yıllar harcayan ve sonuçta sadece sınırlı
konuşabilen, sınırda okuma yazması ve eğitimi olan bir nesil
haline gelmeleri olmuştur.
ĠĢaret Dili Tarihçesi
“ĠĢitme Engellilerin Eğitim Tarihi”
• Bu süreç, işitme engellilerin, „konuşabilir hale
gelerek toplumla entegre olmalarını değil, tam
tersine toplumdan uzaklaşıp kendi içlerine
kapanmalarına yol açmıştır.
• Onları en kolay iletişim kurdukları ve kendilerini
rahatlıkla geliştirebildikleri işaret diliyle „habilite‟
olmaktan alıkoyarak konuşturmaya çalışma
süreci, aslında onları kendilerini sadece
„işitemeyen‟ değil, aynı zamanda „kısıtlanan
ötekiler‟ olma duygusuyla baş başa bırakmıştır.
• Kanaatimizce; tarihi süreçte bu noktada yapılan en önemli hata,
‟işitemeyenlere onların tercihleri önemsenmeden konuşarak
topluma dahil olma şansı verme çabası ya da niyeti‟ değildir;
şüphesiz ki bu da ayrıca ele alınması gereken bir sorundur.
Ancak, asıl önemli olan; ‟o yıllarda işitme engelinin tanı yaşının
ortalama 4 yaş ve üzerinde olması ve bu yaşta beyin
plastisitesinin artık sona erdiği gerçeği‟dir.
– İşitme kaybının seviyesine ve başlangıç yaşına göre değişmekle
birlikte, beyin plastisitesinin işitsel uyarıları algılayarak konuşma
merkezlerinin aktifleşmesine imkan tanıdığı yaş, en fazla, 2-3 yaştır.
– Bu yaştan sonra beyindeki işitsel korteksin artık görsel veya dokunma
vb duyulara hassas hale dönüşmesi sonucunda, bu çocuklara
konuşmayı taklit etmeyi değişik şekillerde öğretsek bile konuşmanın
onlar için asli iletişim yöntemi olması ve akıcılık kazanması son derece
zordur.
– Bu sürecin uzun olması ve enerjinin büyük kısmını alıyor olması,
ayrıca, diğer alanlardaki eğitim çabalarını da olumsuz etkilemektedir.
• Tarihin bu döneminde işitsel (re)habilitasyon için kullanılan
cihazların yetersizliği göz önüne alındığında erken tanılananlarda
bile, işitsel rehabilitasyonun ne derece başarılı yapıldığı da ayrı
bir tartışma konusudur.
• Günümüzde erken (hayatın ilk 6 ayı içinde) tanılanan ve
işitme cihazı verilen bir çocuğun, doğal
konuşma yöntemleriyle konuşmaya
yönlendirilmesi ne derece anlaşılabilirse (çünkü
günümüz erken tanı, mükemmel cihazlama ve gelişmiş özel eğitim
), o yıllarda bu
şekilde bir yaklaşımın „asıl eğitim yöntemi‟
olarak seçilmesi o derece hatalıdır.
olanaklarıyla bunu başarmak çok daha kolaydır
• Tarihi süreç, izleyen yıllarda bu gerçeği
açıkça ortaya koymuĢtur.
ĠĢaret Dili Tarihçesi
“ĠĢitme Engellilerin Eğitim Tarihi”
• Milano Konferansı sonrası dönemde işaret dili
yasağı ve sözel eğitim anlayışının olumsuz
sonuçları özellikle 1970‟lerden itibaren açıkça
tartışılmaya başlanmış ve pek çok çalışma
başarısızlık ya da yetersizlik olarak tanımlanan
durumu ortaya koymuştur.
• Özellikle işaret dili okullarına devam eden
işitme engellilerin gösterdiği performans bu
hususu tekrar tartışmaya açmıştır.