SALMONELLA TEŞHİSİ VE KONTROLÜ

Sayı : 2003 / Br – 05
Sayfa : 32–37
SALMONELLA TEŞHİSİ VE KONTROLÜ
KONU
:
:
a İLGİ
³ KELİMELER :
Salmonella
KANATLI SAĞLIĞI
• Kan Testi
• Aşılama
• Biosecurity
• Yem Hijyeni
• Yabani Kuşlar
• Haşarat
KAYNAKÇA :
Tercüme: Seyfi Ay - Halit Çınar, İnterkim. International Hatchery Practice Volume 17
Number 8 (2003)
YAYININ KAPSAMI :
Ürün tanıtımıdır
Kişisel veya kurumsal değerlendirmedir
…
…
Tercümedir
Derlemedir
;
…
ÖZET :
) Pişirme işlemi ile salmonella ölmektedir ancak sorun çapraz kontaminasyondur.
) Zararlılar yada kuşlar su kaynaklarını kirletebilir ve bu bir sürüyü salmonella ile enfekte
etmek için en kolay ve hızlı yoldur.
) Kümese giren birinin önceden fekal bir materyalin üzerinde durmuş olabileceğini ve
farkında olmadan sürüye salmonella bulaştırabileceğini hatırlamalıyız.
) Hazırlanmış yemlerin yabani kuşların yada haşaratın gübreleri ile kirletilemeyeceğinden
emin olunmalıdır. Hijyen için uygun ısı muamelesi ve/veya asidifikasyon prosesi yem
fabrikasında uygulanabilir.
SONUÇ :
Sürüde neden olduğu hastalıklar yanında yumurta ve et ile insanlarda gıda
zehirlenmelerine de neden olan salmonella ile mücadelede haşarat ve kuşlarla
mücadele, kümes hijyeni, yem hijyeni ile yeme uygulanacak prosesler gibi
biosecurity önlemleri büyük önem taşımaktadır.
Ayda Bir Yayınlanır
32
SALMONELLA’NIN TEŞHİSİ
Salmonella Sorunu
Salmonella’nın 2500’ü aşan farklı serotipi bulunmaktadır ama sadece küçük bir kısmı
kanatlılarda sorunlara yol açmakta ve biraz daha fazla serotip insanlarda gıda zehirlenmesine
neden olmaktadır. Kanatlılarda iki kanatlı hastalık vardır – Salmonella pullorum’un yol açtığı
pullorum hastalığı ve S.gallinarum’un neden olduğu kanatlı tifosu. Bu hastalıkların her ikisi
de vertikal olarak bulaşabilen ve yavrularda belirgin kayıplara yol açabilen önemli
hastalıklardır.
Eradikasyon
Birçok ülke kan testini ve hijyen programını kullanarak bu iki serotipi ve böylece yol açtıkları
hastalıkları başarı ile ortadan kaldırmıştır. Diğer iki serotip(S.enteritidis ve S.typhimurium)
kanatlılarda hastalığa yol açmaktadır ve bu ikisi ile çeşitli başka serotipler insanda gıda
zehirlenmesine yol açabilir. İnsanların gıda zehirlenmesinden ölmeleri için yeterli dozda
salmonella organizması yutmaları gerekir. Çok yaşlı, çok genç ve hasta bireyler salmonella ile
enfekte olmaya daha yatkındır.
Pişirme işlemi salmonellayı öldürecektir bu yüzden etin yeterince pişmesi sağlanırsa
organizmalar direnemeyecektir. Ancak sorun çapraz kontaminasyondur. Bu örneğin bir tavuk
eti buzdolabında salata yada pişirilmiş et gibi pişirme işlemine maruz kalmadan tüketilecek
ürünler üzerine koyulduğunda; bu tavuk etinin sularının(salmonella ile kontamine) bu ürünler
üzerine damlaması sonucunda, oluşmaktadır.
S.enteritidis yumurta yoluyla vertikal olarak bulaşabilmektedir. Yumurta insan tüketimi için
az pişmiş kıvamda haşlandığında yada mayonez üretiminde olduğu gibi pişirme aşamasının
olmadığı bir üretimde kullanıldığında S.enteritidis hayatta kalmakta ve kolaylıkla gıda
zehirlenmesine yol açabilmektedir.
Salmonella doğada ve kısmen hayvanlarda yaygındır. Fareler ve sıçanlar salmonellanın
bilinen taşıyıcılarıdır. Aslında typhimurium “fare ateşi” anlamına gelmektedir. Vahşi kuşlar
sıklıkla hastalanmadan salmonella taşıyabilmektedir ve güvercinler S.typhimurium’un bilinen
taşıyıcılarıdır. Zararlıların yada kuşların su kaynaklarını kirletebileceğini ve bunun bir sürüyü
salmonella ile enfekte etmek için en kolay ve hızlı yol olduğunu belirtmeye gerek yoktur.
Benzer olarak altlıktaki fare, sıçan yada kuş gübreleri de kanatlı sürüsünün salmonellayı
alabileceği başka bir yoldur. Salmonellanın yayılmasında fekal yolun önemini aklımızda
tutarak kümese giren birinin fekal bir materyalin üzerinde durmuş olabileceğini ve farkında
olmadan sürüye salmonella bulaştırabileceğini hatırlamalıyız. Bu yüzden kümes girişi
öncesindeki etkili çizme havuzları ve daha iyi bir uygulama olan ayakkabıların değiştirilmesi
çok önemlidir.
Kanatlı sürüsüne salmonellanın girebileceği başka bir yol da yemdir. Bunda genellikle
kontamine hammaddeler rol alır. Geçmişte yeterince işlenmemiş hayvansal proteinler bilinen
salmonella kaynakları idi. 1980 ve 1990’larda rendering sektörü bu sorunu kontrol edebilmek
33
için çok şey yapmıştır ve birçok ülkede çabaların boşu boşuna olduğu çünkü hayvansal
proteinlerin bu ülkelerde kanatlı yeminde kullanımının yasaklanmış olduğu görülmüştür.
Tahılların Önemi
Ancak bir salmonella kaynağı olarak tahılların önemi göz ardı edilmemelidir. Bu genellikle
yetersiz haşarat kontrolü yada yem fabrikaları veya çiftliklerde tahıl depolarına yabani
kuşların ulaşması yüzünden oluşmaktadır. Bu tip bir kontaminasyonun yem fabrikasında
yada yem kamyonunun yabani kuşların gübreleri ile kirlenmesi ile kolayca oluşabileceğini
söylemeye gerek yoktur. Ayrıca kamyon önceki yükü ile de kontamine olmuş olabilir. Önceki
yüklemelerin, en kötüsü de yem kamyonunun kanatlı altlığı ile yüklenmesinin sonuçları
üzerine düşünülmelidir.
Sorunun Tanımlanması
Sorun, salmonella enfeksiyonunun neden olduğu ve pullorum hastalığı ile kanatlı tifosu yada
sadece sürüde salmonella organizması varlığını içeren salmonellozis olabilir. Lezyonların
splenomegaly(dalak büyümesi), peritonitis, yumurta peritonitisi, perihepatitis, perikarditis,
salpingitis(oviduktun yangısı) ve ovaryum regresyonunu içerdiği bir postmortem muayenede
salmonellozisten şüphelenilecektir. Civcivlerde sarı kesesi enfeksiyonu da gözlenebilir.
Post Mortem Doğrulama
Şüpheli lezyonlar bulunduran hayvanlarda bir tanının doğrulanması enfekte organlardan
salmonella izole edilmesini gerektirir. Salmonella gallinarum’un izole edilmesi kanatlı
tifosunun teşhisini sağlar aynı zamanda pullorum hastalığının teşhisi için S.pullorum’un izole
edilmesine ihtiyaç vardır.
Bir sürüde ve çevresinde salmonella varlığının doğrulanması salmonella organizmasının izole
edilmesini gerektirir. Ancak bir sürünün salmonella bulundurmadığı konusunda tatmin
olabilmek için
-
Yeterli sayıda örneğin test edilmesi,
Doğru örneklerin test edilmesi,
Salmonella metodolojisinde uzman bir laboratuarın kullanılması gerekir.
Diğer bir deyişle altlıktan bir örnek alıp salmonella testinde sınırlı deneyime sahip bir
laboratuardan negatif sonuç almak pek de mantıklı değildir. Grandparent(GP) düzeyinde her
iki haftada bir, ya çiftlikte yada kuluçkahanede bazı testlerin yapılması mantıklı olur ve parent
düzeyinde ideal olarak ayda bir denetleme yapılmalıdır. Kuluçkahaneden alınan örneklerin
yorumu oluşabilecek çapraz kontaminasyonlar nedeni ile dikkatle yapılmalıdır. Bu, kuluçka
kabukaltı örnekleri ile daha muhtemeldir ama tepsi örneklerindeki ölümlerle de oluşabilir.
Salmonella için kültür ile yapılacak iyi bir denetleme programı çeşitli örneklerin test
edilmesine dayanacaktır. Örnekler çeşitli örnekleri içermelidir ve bunlar aşağıda
listelenmiştir:
-
Gelen civcivlerdeki ölüler,
Civciv kutusu kenarı,
34
-
İlk birkaç günde mortalite,
Mortalite,
Topaklanmış dışkı,
Kloaka swabı,
Altlık,
Çevre tozu,
Tepsi ölümleri ve kabukaltı örnekleri projenisi.
Barsakta düğme
tipinde lezyon.
Ek olarak damızlık bir sürüye gelen yem salmonella negatif yem ürettiği belgelenmiş
fabrikadan gelmelidir ve yem hammaddeleri örnekleri ile yem fabrikası tozu bunun
başarıldığını teyit etmek için düzenli olarak test edilmelidir.
Kan Testinin Rolü
Bir sürüdeki salmonella varlığı kan testi ile de tespit edilebilmektedir. Kan testinde vücudun
salmonella organizmasına verdiği antibadi reaksiyonu kontrol edilmektedir. Ancak aşılamanın
oluşturduğu antibadi reaksiyonu da unutulmamalıdır ve bu yüzden bir sürüde salmonella
olmadığının teyit edilmesi için kan testinin kullanılması sadece aşılanmadığını bildiğimiz
sürüler için uygundur. Buna ilave olarak organizmanın sürüden çıkarılmış olması da, örneğin
ilaç tedavisi ile, mümkündür ve bundan ötürü antibadi için kan testi pozitif sonuç vermeye
devam edecektir. Aşılanmamış bir damızlık sürünün negatif olduğunun teyit edilmesi kültür
ve kan testini birleştiren bir denetleme stratejisidir.
Pullorum Hastalığı,
kalpte multiple gri
nodüller.
35
SALMONELLA’NIN KONTROLÜ
Aşılama ile Kontrol
Damızlıklarda aşılama ile salmonellanın kontrolü popüler bir stratejidir. Bu strateji damızlığı
korurken yavruları da korur. Bu nedenle tavukların aşılandığı kümeslerde salmonella büyük
oranda azalmıştır. Aslında genellikle pratik bir öneminin olmadığı noktaya kadar azalmıştır.
Aşılar canlı yada cansız olabilir. Canlı aşılar verildiğinde immuniteyi uyarırlar ama
muhtemelen yarışmacı bir hariç tutma etkisi kullanırlar. Canlı aşıların yanlış
kullanıldıklarında ölmeleri gibi dezavantajları vardır ve bu etkilerini kaybetmelerine neden
olabilir. Bu yüzden canlı aşı kullanılırken doğru şekilde saklandıklarından,
hazırlandıklarından ve uygulandıklarından emin olunması önemlidir. Canlı aşıların avantajı
içme su uygulamaları ile kullanılabilmeleridir.
Zıt olarak cansız aşılar ölü oldukları için bu yaklaşım kullanılamaz – cansız aşılar için her
hayvan kendi dozunu enjeksiyonla almak zorundadır. Eğer herhangi bir nedenle bazı
hayvanlar aşılanmamışsa aşının immunitesini yada korumasını kazanamazlar.
Günümüzde en çok kullanılan ürünler, pullorum hastalığı ve kanatlı tifosunun sorun olduğu
ülkelerde, bu iki hastalık için yaygın olarak yada gıda sağlığı programının bir parçası olarak
kullanılır. S.typhimurium ve S.enteritidis çoğunlukla gıda zehirlenmeleri ile
ilişkilendirildikleri için son zamanlardaki senaryolarda öncelikle bu iki serotipin aşıları
üzerine konuşulmaktadır. Ancak sırası ile serogrup B ve D üyesi olan bu iki serotip için
hazırlanmış aşılar kendi gruplarındaki diğer serotiplere karşı çapraz koruma sağlamaktadır.
İnsanlarda gıda zehirlenmesi ile ilişkilendirilen çoğu salmonella serotipi bu iki serogruba
dahil olduğu için S.typhimurium ve S.enteritidis’e karşı yapılan aşılamalar gıda zehirlenmesi
yapan serotiplerin çoğuna karşı koruma sağlar.
Biosecurity ile Kontrol
Salmomellanın kuluçkahane ve damızlık çiftliğinin dışında tutulmasında biosecurity anahtar
bir rol almaktadır. Birkaç anahtar bileşeni şunlardır:
İnsanlar. Hastalık belirtisi göstermeden insanlar sindirim kanallarında salmonella
taşıyabilirler. Bu nedenle damızlık piramidinin tepe noktasında bulunan çiftlik ve
kuluçkahanelerde rutin personel dışkı muayenelerine ciddi önem verilmelidir. Bütün personel
damızlık ve kuluçka binalarına girmeden önce duş almalı ve koruyucu kıyafetler giymelidir.
Tuvalet uygulaması önemlidir ve personel her zaman sağlanan tesisleri kullanmalı hemen
sonrasında elini yıkamalıdır.
Gıda. İnsan yiyecekleri salmonella içerebilir ve işletmeye getirilen herhangi bir yiyecek
yöneticiler tarafından kontrol edilmelidir. Çalışanların damızlık barınaklarında yemek
yemelerine izin verilmemelidir. Bütün yiyecekler üretim alanından uzakta hazırlanmış kantin
bölgesinde tüketilmeli ve depolanmalıdır.
Yabani Kuşlar. Yabani kuşlar salmonella taşır ve bütün kümesler bunlara karşı korumalı
olmalıdır. Kapılar yaylı olmalıdır böylece kazara açık bırakılamazlar. Yabani kuşların
36
gübreleri salmonella içerebilir ve bunların istemeden bir ekipmanın üzerinde kümese
sokulmadığından emin olunması için dikkatli olunmalıdır.
Zararlılar/Haşarat. Sıçanlar, fareler, kertenkeleler ve benzerleri sıklıkla salmonella taşır.
Kümesler ve kuluçkahaneler haşarat korumalı olmalıdır ve yabani kuşlarla ilgili diğer
yorumlar aynen haşarata da uygulanmalıdır. Kümes çevresindeki alan temiz ve düzenli
tutulmalı haşarata eski yumurta kutuları, uzun otlar gibi saklanacak ortam sağlanmamalıdır.
Düzenli bir yemleme programı uygulanmalıdır.
Su Kaynağı. Su tanklarının haşaratın ve yabani kuşların gübrelerinin kirletmesini
engelleyecek emniyetli kapakları olmalıdır. Su kaynağının klorlanması çok faydalıdır.
Yem. Damızlık yemi salmonella içermeyen yem üretebilen ve statüsünü teyit ettirebilen bir
fabrikadan sağlanmalıdır. Kamyon hijyeni iyi olmalı ve hazırlanmış yemlerin yabani kuşların
yada haşaratın gübreleri ile kirletilemeyeceğinden emin olunmalıdır. Uygun ısı muamelesi
ve/veya asidifikasyon prosesi fabrikada uygulanabilir.
Yerel Riskler. Damızlık çiftlikleri ve kuluçkahaneler kontamine toz kaynağından
olabildiğince uzağa yerleştirilmelidir. Buna ek olarak toprak doldurma bölgeleri gibi yoğun
haşarat barındıran tesislerin yakınına yerleştirilmemelidirler.
Görüş ve önerileriniz için e-mail adresimiz: [email protected]
37