Sulla`nın Küçükasya Politikası

ı
- - --
- ---t-i
- - - - - -- --
İdari Yönetim
Bilge Başgelen
Düzenleme
Füsun Uluülke
Onur Kurulu
Ord. Prof. Dr. Ekrem Akurgal
Prof. Dr. Halet Çambel
Prof. Dr. Ufuk Esin
Prof. Dr. Semavi Eyice
Hon. Dr. Dr. Çelik Gülersoy
- -Prof. Dr.-Jaltnrian---------- - - - - Prof. Dr. Doğan Kuban
Prof. Dr. Machteld J. Mellink
r
i
j
i
i
J
i
ı
\
\.
Danışma
SANAT TARiHi D ETNOGRAFYA D NU1V\iSN\ATiıc---"Ancak memleketimizin hemen her tarafında emsalsiz defineler
Kurulu
halinde yatmakta olan kadim medeniyet eserlerinin ilerde tarafımızdan
- rrof..Dr. Zeynep Ahunbay _ __ _ _
meydana çıkarılarak -ilmi bir surette-riıuhafazave-lasnifleri-ve -geçen -Prof. Dr. Berna Alpagut
Prof. Dr. Nezahat Baydur
devirlerin sürekli ilımali yüzünden pek harap bir hale gelmiş olan
Prof. Dr. Oktay Belli
abidelerin
muhafazaları için müze müdürlüklerine ve hafriyat işlerinde
Prof. Dr. C. Greenewalt Jr.
kullanılmak üzere arkeoloji mütehassıslarına kat'i lüzum vardır."
Prof. Dr_ Kenneth W. Har!
Prof. Dr. Harald Hauptmann
Prof. Dr. Werner Jobst
Gazi Mustafa Kemal
Prof. Dr. Bülent İplikçioğlu
Prof. Dr. Peter Kuniholm
Prof. Dr. Önder Küçükerrnan
Prof. Dr. Hasan Malay
• ıstanbul'da Osmanlı Dönemi Rum - Ortodoks Dini Mimarisi-II- ................ 2
Prof. Dr. Recep Meriç
Prof. Dr. Robert Ousterhout
Evangelia Aleksandru Şarlak
Prof. Dr. Mehmet Özdoğan
• Niğde Altınhisar' dan Geleneksel Bir Konut Örneği ....................................... 9
Prof. Dr. Engin Ozgen
Mahmut Altuncan
ProLDr. ~irjio Salvini
- -------- -;-Kyzikos-Amphith.eatr'ı ışığinda-Arnphltheatr'larda.
Prof. Dr. Urnit Serdaroğlu
Prof. Dr. Veli Sevin
Düzenlenen Oyunlar ....................................................................................... 13
Prof. Dr. Celal Şengör
Korkmaz Meral
Prof. Dr. Uğur Tanyeli
• İstanbul Arkeols>ji Müzeleri!.ldeki 7852 Envanter Numaralı Kalis:
Prof. Dr. Henry T. Wright III
Tarihlendirme Uzerine Bir Oneri ................................................................... 20
Prof. Dr. Stefanos Yerasimos
Prof. Dr. Levent Zoroğlu
Meryem Acara
Doç. Dr. Ahmet Vedat Çelgin • Yok EdilenGeçmiş Yitirilen Gelecek: Sağlıklı (Bayramlı) Roma Yolu
Doç. Dr. Oğuz Tekin
ve Yakınındaki Kalıntılar ................................................................................ 24
Nezih Başgelen
Dış İlişkiler ve Projeler Editörü
Dr. Brian Johnson
• Klasik Filolojinin Önemi ve Türkiye'de Kuruluşu ...................................... 27
Müzehher Erim
Redaksiyon Kurulu
Yayınlardan: Latin Şiiri Antolojisi: Bir Antikçağ Seçkisi ......................... ~ ... 30
AliAkkaya
Bedia
Demiri ş
Chris Lightfoot
Aksel Tibet
-. Sulla'nınKüçükasya Politikası ....................................................................... 32
Murat Arslan
Müzeler Bölümü: Erdem Yücel
• Anadolu Söylenceleri: Niobe .............................................................................. 43
Güngör Vannhoğlu
İzmir Temsilcisi: Şükrü Tül
Basın Danışmanı: Engin Akyüz
• Nümismatik HaberlerijNumismatic News
Belgelerne: H. Semih Eralp
Abaka Hanın Tus Darplı Değişik Bir Dirhemil A Rare Dirham of
Dizgi: Arkeoloji ve Sanat Yayınlan
Abaka
Khan Minted in Tus .............................................................................. 46
Baskı: Kanaat Matbaası
Fikri Akdoğanlar
İdare Yeri ve Yazışma:
• Yeni Yayınlar: Akdenizde İslam Sanatı- Erken Osmanlı Sanatı ................... 48
--HayriyeCad-Çorlu-Apt.-3!4,- - - -- - - -_ _ _ _ _ _ _ _ _
80060 Beyoğlu - Istanbul
Kapak Fotoğrafı: Sağlıklı (Bayramlı) Köyü yakınındaki antik yol ve Roma mil taşı (N. Başgelen).
TeL.: (O 212) 293 03 78 - 245 68 38
Yayınlanan yazılardaki bilimsel görüş ve düşünceler yazanna aittir
Fax: (O 212) 245 68 77
Yazı ve her türlü görsel malzemenin yayın hakkı saklıdır.
E-mail: [email protected]
içiNDEKiLER
İki ayda bir yayınlanır.
Yıl:
22
Sayı:
94 Ocak -
Şubat
2000
-
·
MURAT ARSLAN
i
Iı
H
II
ij
Lı
!.
i:
LL
tl
lll
iI
Li! '
i
;' 1
i;
i
i
Pergamon Kralı III. Attalos, M.ö. 133 yılında hastalanıp ölünce, krallık merkezi Pergamon toprakları dışında kalan yerleri Roma'ya bıraktığı ortaya
çıkmıştırı. III. Attalos'un bu benzeri görülmemiş,
şaşırtıcı vasiyetnamesinin ardından, kralın kardeşi ve Eumenes II. Soterin gayrimeşru oğlu olduğunu söyleyen Aristonikos adında birf Pergamon
tahtında hak iddia ederek, krallığı ele geçirmek
için, Smyrna yakınlarında isyan etmiş ve Romalı­
ların kendilerine miras bırakılan topraklara barış
içinde girmelerine izin vermemiştir. Yapılan bir
dizi savaştan sonra Aristonikos M.ö. 129 yılında
Stratonikeia' da mağlup edilebilmiştir. Böylece,
adı geçen yılın consuZ'ü Manlius Aquilius Küçükasya'ya gelmiş ve beraberinde getirdiği heyetle,
iki yıl içinde Pergamon ülkesinin Roma eyaleti
statüsü kazanması için gerekli düzenlemeleri yapmıştır. Böylelikle Roma, Küçükasya'daki ilk eya leti olan Provincia Asia'yı kurmuş oluyordu3 • Aquilius, idari bakımdan güçlük çıkarması muhtemel
bölgeleri, Aristonikos'a karşı yapılan savaşta Roma'yı destekleyen müttefik krallıklara dağıtmış­
tır4 • Bundan dolayı Lykaonia'yı, savaş sırasında '
ölen Kappadokia Kralı Ariarathes V Eusebes Philopatorun oğullarına; Phrygia Epiktetos'tan bazı
bölümleri, Paphlagonia prensIerine ve Büyük
Phrygia ile Galatia'yı, Pontos Kralı Mithridates V.
Euergetes' e vermiştit.
Bu sırada Roma, savaş alanında büyük bir güce
sahip olmasına karşın, Küçükasya gibi uzak bir
eyaleti yönetmek bakımından yeterli donanıma
henüz kavuşmamıştı. Şöyle ki, eyalet halkına en
büyük kötülük vergi memurlarından geliyordu.
Bir eyaletin ödemesi gereken vergi miktarının her
ne kadar yasayla belirlenmiş olmasına karşın, bu
vergilerin toplama yöntemi büyük karışıklıklara
sebep oluyordu6 • Devlet her eyaletten % 10 gelir
ve % 5 gümrükvergilerinin toplanma işini en
yüksek fiyatı teklif edenvergi iİtizam şirketlerıne
(sadetates publicanorumt--dört yılhk bir süre için
.. _---- ihale ediyorduZ; Vergiiltizam- şirketleri- eyaletlerde
daha önce belirlenmiş olan bu parayı devlet adına
topluyor ve kendine kar olarak da önemli oranda
payalıyordu. Bu bakımdan öncelikle kendi kazançlarını düşünen iltizam şirketleri eyaletleri talan edercesine sömürmüşlerdit. Bu yüzden M.ö.
II. yüzyılın son çeyreğinden itibaren eyaletler üzerindeki bu haksız kazanç furyası, imparatorlukta
birtakım sosyal ve siyasal gerilimlere ve bunun
sonucu olarak da genel bunalımlara yol açmıştır.
Özellikle M.ö. i. yüzyıl boyunca Küçük-asya' da
çıkan bir dizi isyan ve iç savaşın ana sebebini bu
9
çarpık yönetim sistemi teşkil etmektedir •
Böylelikle, Küçükasya' daki Roma egemenliğinin
sömürü rejimi, Pontos KraIı- Mithridates VI. Eupator un bölgede Hellenler adına esaslı bir isyan
başlatmasıyla sonuçlanmıştır. Her yerde kentler
ve kaleler ona teslim oluyordu. Romalıların bu
acımasız ve baskıcı yönetimi karşısında ezilen Küçükasya, Pontos kralını bir kurtarıcı gibi karşıla­
mıştır. KraL, M.ö. 104 yılında Bithynia Kralı Nikomedes III. Euergetes'le anlaşıp Paphlagonia Bölgesi'ni işgal etmiş ve bölgeyi aralarında paylaş­
mışlardı. Bu bölüşmeden arslan payını alan Mithridates l O, böylece doğu yönünde Kolkhis ve Küçük Armenia; batıda ise, Amastris ve Paphlagonia' nın belirli kısımlarına kadar uzanan bölgelerin
hakimi olmuştull . Roma'nın M.ö. 103 yılında
Mithridates' e gönderdiği elçilerin, ona hemen
Paphlagonia'yı terk- etmesini bildirmelerine rağ­
men, Mithridates ordularıyla Galatia'yı da işgal
etmiştirıı. Galatia Bölgesi'ni egemenliği altında
tutmak için de, krallığının güneybatısına kendi ismini verdiği "Mithridation" kalesini kurmuştur!3.
Bununla da yetinmeyerek, M.ö. 99 yılında Kappadokia Bölgesi'ni ele geçirmiş; oğullarından birini
Kappadokia Krallığı'nın başına Ariarathes ıx. Eusebes Philopator sıfatıyla kral yapmıştır •
l4
BitnyriiaKraTı m :- NiKomeaes'in- M.ö. 94yılında
ölmesi üzerine, Bithyniatahtına geçen oğlu Nikomed es ıv- Philopatoı'a--karşı--ayaklanan kardeşi
32------------------------------------------------------------------_____
______________________________________________________________
- - - -- - -- --ARKEOLO]VESANAT
------ ~
Sokrates,_ Mi~hri<ia!~s'e başvurmuş; Mithridates
de M.ö. 91 yılında hiçbir ~orlukl~ karşılaşmadan
IV. Nikomedes'i tahtından kovarak Sokrates'i
Bithynia tahtına geçirmiştir. Fakat, Roma'yla
muhtemel bir savaşın yaklaştığını anlayan Mithridates, Partlar ve Galatlarla anlaşmıştır ls • Roma,
M.ö. 89 yılında büyük bir olasılıkla, Asia Eyaleti'nin kurucusu olan Aquilius'un oğlu, M.ö. 101
yılı consuZ'ü Manius Aquilius'u Bithynia Kralı IV.
Nikomedes'i tahtına yeniden çıkarmak üzere Küçükasya'ya göndermiştir. Asia Eyaleti Valisi Cassius'un da, ordusunu Phrygia ve Galatia' dan topla dığı büyük miktarda askerle güçlendirerek Aquilius'a katılmasıyla VI. Mithridates, Bithynia'yı
terk etmek zorunda kalmıştır l 6 • Fakat Aquilius'un
uzlaşmaz tavırları ve aç gözlülüğü yüzünden l7,
savaş hazırlıklarına başlayan Mithridates, ordusunu toplayıp, önce oğlunu Kappadokia'yı ele geçirmek üzere yollamışIS; daha sonra da, kendisi hızla
Küçükasya'ya girerek, üzerine gönderilen Bithynia ordusuyla Aquilius, Cassius ve Oppius ko mutalarındaki, büyük bir bölümü Phrygia ve Galatia
bölgelerinden toplanmış askerlerden oluşan üç
Roma ordusunu yok etmiştir l9 • Fakat bu başarısıyla yetinmemiş ve ustaca hazırlanmış bir planla,'
M.ö. 88 yılında, Küçükasya'nın her yerinde, aynı
günde 80.000-150.000 Romalıyı öldürtmüştür20
(söz konusu katliam tarihe "Ephesos Akşamı"
adıyla geçmiştir) . Hatta Cicero'nun bir söylevinde 21 bildirdiği gibi, Mithridates VI. Eupator Roma
vatandaşlarını birçok kentte aynı anda korkunç
bir biçimde öldürdükten sonra, söz konusu kentlerdeki yazılı belgelerden bile Roma izlerini sildirmiş ve çok kısa sürede ülkenin hakimi olmuştur.
Daha sonra her milletten oluşan ordusuyla Trakya
ve Illyria'da ilerleyen Mithridates'in donanına komutanı Arkhelaos, Ege Denizi'nde önemli bir ticaret merkezi olan Delos Adası'nı zaptederek orada
yaklaşık 20.000 Romalıyı daha öldürmüş ve oradan da HelIas' a geçerek, bölgeyi ele geçirmiştif3.
Bunun üzerine M.ö. 86 yılında, HelIas' a M.ö. 88
yılı consuZ'lerinden biri olan Cornelius Sulla komutasında bir ordu yollayan Roma, Pontos güçler~ni, Khaironeia ve Orkhomenos muharebelerinde
yenerek, Hellas'ın tamamını kontrolü altına al_mıştır\_B~_ ~~da~M:9' 86 yılında, Sulla tarafından
Hellas'ta yenilmiş ve orduları dağılmış olan Mith- --ridates'in komutanı Arkhelaos, Küçükasya kıyısındaki Dardanos'ta Sulla'yla barış görüşmelerine
başlamıştır. Bu görüşmelerde alınan kararlar
uyarınca, Mithridates Küçükasya'yı boşaltacak;
~- ~
donanmasından 70
gemiyle 2.000 talanton'u savaş
tazminatı olarak verecek ve Gaıa:tia Bölgesi'nden
kendi
topraklarına
çekilecektir6 •
Bunun üzerine Sulla, Küçükasya' da birtakım düzenlemeler yapmaya başladı. Uzun süren kargaşa
ve kaos döneminden sonra Küçükasya'yı
kendi is27
teğine göre yeniden organize etti • İlk olarak,
Mithridates tarafından tahtlarından indirilen
Bithynia Kralı Nikomedes ıV. Philopator ve Kappadokia Kralı Ariobarzanes 1.___PhilorQmaios'u
Pontos kralıyla barıştırarak onları tekrar krallıklarının başına geçirdes. Sulla, Mithridates'le yaptığı
savaşlar sırasında kendisine ve Roma'ya sadık kalarak bağlılıklarını sürdüren ve Pontos kralına
9
31
30
karşı savaşan Iliod kentini, Khios ve Rhodos
adalarını, Magnesia Bölgesi'ndeki kentleri, Karia
32
kentlerinden Stratonikeia ve Tabai'yı ve Lykia
Bölgesi'ni Roma'nın dostları (<PVı.cruç;) olarak selamladı ve onlara bağımsızlıklarını bahşetti • Hatta, Lykia'lıların Kibyratis' deki Moagetes Hanedanlığı'nın ortadan kalkması üzerine bir tetrapo35
!is teşkil eden kentlerden Balbura, Bubon ve Oinoanda'yı, M.ö. 82 yılında, Lykia Birliği'ne dahil
etmelerine dahi izin verdi. Böylelikle Lykia'lılar,
Romalılara sadakatlerinin sonucunda özgürlüklerini kazanmakla kalmayıp, bu şekilde egemenlikleri altında bulunan toprakları da kuzey yönünde
36
genişletmiş oldular • Kibyratis ise, Provincia
7
Asia'ya dahil edilde • çünkü, Lykia'lılar Pontos
Kralı Vi. Mithridates Eupator'a karşı hem bilfiil
savaşmışlar hem de ona karşı savaşan Rhodos
Adası'na yardım göndermişlerdi~. Mithridates
bizzat Patara'yı kuşatmış; fakat daha sonra Pelopidas adlı komutanını Lykia'lılarla savaşması için
bırakarak kendisi Stratonikeia'ya çekilmiştir. Pelopidas Lykia'nın güney bölgelerini hiçbir zaman
ele geçirememiştit • Rhodos'luları ise, bir ada
cumhuriyeti olarak Roma'nın müttefiki kabul etmiş; bağımsızlığının devam etmesine karar vermiş ve topraklarını genişletmiştir. Böylelikle Rhodos, Karia Bölgesi'nde önemli miktarda toprak
edinmiş, civarındaki adalardan bir kısmını egemenliği altına almış 40 ve hatta Karia Bölgesi'nin en
önemli liman kentlerinden biri olan Kaunos'un
dahi kontrolünü elde etmiştir4' . Sulla'nın bu dü- zenlemelerİnaen --so-nra CHfcia - Eyalefi - de,
Pamphylia kıyılarından itibaren Pisidia'yı da içine
alacak şekilde Phrygia ve Lykaonia yönünde kuzeye doğru genişletilmiştir'2. Ayrıca Sulla, Mithridates'in Galatia Bölgesi'nden de çekilmesini sağ33
i
II"
34
I'
i
i
i
9
-----------------------------------------------------------33
:
i·
ARKEOLOJİ VE SANAT----- - - - - - -- -lamış
ve böylelikle Küçükasya Eyaleti'yle Pontos
bir tampon bölge oluşturmuştur.
Bu bakımdan, !,,-mJo~J~r_c:ılını savaştan önceki Ş!111-_
nna çekilmeye zorlamıştır. Böylelikle onu kendi
topraklannda hüküm sürmeye mecbur ederek
Küçükasya' dan soyutlamış ve sadece kuzey yönünde istediği gibi hareket etmesine izin vermiş­
tir.
Krallığı arasında
Aynı şekilde Kyzikos ve Ilion kentleri de Sulla'nın
rakibi Fimbria tarafından acımasızca tahribata uğ­
radıkları için statülerine dokunulmamış, bağım­
sızlıklarını korumuşlardır . Hatta Sulla, Fimbria'nın Ilion'da yaptığı tahribatın onarılmasına ve
yakılan Athena Tapınağı'nın tekrar inşa edilmesine karar vermiştir • Bu arada, Troas Bölgesi'nde
bulunan kentlerden hem Mithridates hem de
Fimbria'nın etkisinde kalmamış olan Abydos,
Lampsakos, Dardanos, Skepsis, Assos ve Aleksandria Troas'ın da özgürlüklerine dokunmamıştır • Aynı şekilde, Khios Adası da Sulla' nın
Mithridates'le olan savaşında Rhodos Adası' nın
kentlerini savunmasında yaptığı yardımdan dolayı- Mithridates'in acımasız komutanı Zenobios tarafından kötü şekilde cezalandırıldığından , tam
anlamıyla özgürlüğü Sulla ve Roma Senatus'u tarafından onanmıştır • Smyrna'lılar ise, önceleri
Mithridates'in egemenliğine boyun eğmiş olmakla birlikte, kentlerinde ikamet eden Romalıları öldürmemişler ve Pontos kralının kentlerinde konuşlandırdığı garnizonu kovarak onlara karşı savaşmışlardır . Bu bakımdan, Smyrna kenti de Sulla tarafından özgürlüğüne kavuşturulmuş olsa
gerektirı. Sipylos Dağı'nın aşağısında bulunan
Magnesia kentinin kalesi de Mithridates'in generali Arkhelaos' a karşı cesurca direnmiş ve kentlerini savunmuşlardıt • Bundan dolayı Magnesia
her ne kadar daha önceden özgür bir kent değilse
de, Pontos kralına karşı takındığı bu tavır yüzünden bağiriisiiliği-tiınman kentler arasında yer al43
44
I,
il
i
i
i
45
46
47
48
49
1
mıştıt 2 •
Kos Adası da, Mithridates tarafından kuşatılması­
na 53 ve daha sonra da ele geçirilmesine rağmen,
M.ö. 88 yılında Mithridates'in Küçükasya'daki
bütün Romalıları öldürmek üzere verdiği emri yerine getirmeyerek kentlerindeki Romalıları bu
katliamdan korumuştur. Kos Adası'ndaki Romalı­
ların büyük bir çoğunl1!ğu Asldepios Tapınağı' nın
kutsal alanı içine girerek canlarını kurtarmışlar­
dır>'. Ayrıca, M.ö. 86-85 kışında Sulla' nın general- lerinden-Lucullus' un Mithridates' e-karşı-düzenle-
-----------------
diği
deniz seferinde ona yardımda bulunmuşlar­
Bu bakımdan Kos Adası da Sulla tarafından
onarılm:ış ye_bağımsızlığı tanınmış _ olsa gerek&5_
Aynı şekilde, Karia Bölgesi'nin iç kısımlarında yer
alan Aphrodisias, Tabai56 ve Stratonikeia57 kentleri
de Roma'ya olan bağlılıklarını sürdürmüşler ve
Pontos kralına karşı savaşmışlardJ.tB. Böylelikle
yukarıda adını zikrettiğimiz söz konusu kentlerin
özgür kabul edilmelerine, özerkliklerinin tanın­
masına ve Roma'nın dostu ve müttefiki (~fAoç ıccd
crufJ+l-OlXOÇ) olan kentler arasında yer almalarına
karar verilmiştit . Sulla'nın Roma'da diktatör olduğu M.ö. 82-79 yılları arasında Pontos Kralı
Mithridates VI. Eupator'la savaşları sırasında tahrip gören Stratonikeia kenti onarılmış, kendi kanunlarını ve geleneklerini sürdürmesi uygun bulunmuştur. Ayrıca, Karia Bölgesi'nde yer alan Lagina kentindeki Hekate kutsal alanıyla bölgenin
önemli liman kentlerinden biri olan Keramos da,
Stratonikeia'ya dahil edilerek kentin toprakları
genişletilmekle kalmamış, böylece kent büyük ölçüde zenginleştirilmiştirw.
dır.
9
Aynı şekilde, Pisidia'ıün-müstahReın
kentlerinden
Termessos da Roma'ya bağlı kalarak Pontos kralı­
na karşı direnmiş gibi görünmektedir. Bu bakım­
dan, Mithridates Kibyra kentini ele geçirdikten
sonra Termessos'un kontrolündeki Yenice Boğa­
zı'ndan geçerek Pamphylia'ya girrniştir • Mithridates'in bu geçiş esnasında, Termessos'un egemenlik alanını istila ederek önemli miktarda insanı esir almış olduğu, daha sonra Roma halkı tara62
fından çıkartılan lex Antonia de Termessibus adlı
63
kararnameyle (= plebiscitum ) açıklığa kavuşmuş­
turM. Bu kararnameye göre Mithridates, Termessos'lu tutsakları serbest bırakmak zorunda kalmıştır. Söz konusu kararnameyle kentin tam bağımsızlığı kabul edilerek onanıyor ve Termessos
halkı Roma'nın- dostu ve müttefiki sayılıyordu .
Ayrıca, Mithridates tarafından kentin elinden alı­
nan toprakları geri verilerek Roma'nın güvencesi
altına alınıyordu. Halkın Mithridates Savaşı'ndan
önce sahip olduğu mal ve mülkün güvencesi de
sağlanmakla kalmayıp, bu savaş yüzünden mağ­
dur duruma düşen özgür vatandaşlann ve kölelerin uğradıkları zararları telafi etmek amacıyla Roma eyalet memurlarının koşullara uygun kararlar
al9-ıak halka Yi1~dımcLQ_lmaları hükmü _de getirilmişti. Halkın arazi mülkiyetine serbest kullanım
veyararlanma-haklari tanınmiş; kent Romalı vergi mültezimlerinin (= publitani) taleplerihdeiı-61
~------------------~--------------------------------------------------
------------- ---- --- ---------- ----- --- ---- --- -- - - - - - - - - - - - - - - - ------ - -ARKEO[oJİ 'VE SANAT
muaf tutulmuştur. Bunların yanı sıra, kente kendi
yasalarını yapma ve uygulama hak ve yetkisi (=
autonomia) tanınmış; Romalı vergi mültezimleri
muaf tutulmak üzere istediği gibi gümrük vergisi
koyma hakkı verilmişti6s . Bu kararnamede yer
alan diğer bir hükme göre ise, Roma askeri kente
girmeyecek; ancak Roma Senatus'u bu konuda karar aldığı zaman askerler Termessos'un kış ordugahında konaklayabilecekti66 •
Diğer yandan, M.ö. 86 yılında, Ephesos gibi6?;
Hypaipa, Metropoırs~--Kolophon, Tralles, Sardis
kentleri Pontos kralına karşı geç kalmış bir hareketle baş kaldırmışlar ve Mithridates'in kentlerinde konuşlandırdığı garnizonu uzaklaştırmışlar­
dır • Fakat bir kere Romalıların ve Sulla'nın gözünden düşmüş oldukları için bağımsızlıklarını
uzun süre kaybetmişlerdir. Bu kentler arasında
özellikle Ephesos, birçok Romalının Küçükasya'nın her yerinde katledildiği, tarihe "Ephesos
Akşamı" olarak geçen yerin merkezi ve en çok Romalının öldürüldüğü yer olduğu için Sulla tarafından bağışlanmamıştır. Pergamon kenti de Ephesos gibi Romalıları öldürmekle kalmayıp, Pontos kralına onurlar da vermiştir. Pergamon'lular
ayrıca, canlarını kurtarmak için Adramytteion
kentine kaçan ve Ege Denizi -üzerinden Küçükasya'yı terk etmeye çalışan Romalıları yakalayarak
katletmişlerdir . Mithridates'in başlarına atadığı
tyrannos tarafından yönetilen Tralles ve Kolophon
kentleri de kralın gücü ve otoritesi zayıfladıktan
sonra başlarındaki tyrannos'ları kovup garnizonları kentlerinden uzaklaştırmalarına rağmen, aynen Sardis kenti gibi, Sulla tarafından bağışlan­
mamış görünmektedirler?o. Miletos, Klazomenai
ve belki Phokaia kenti de Pontos kralına onurlar
bahşetmiş ve bundan dolayı özgürlüklerini ve
özerkliklerini kaybetmişlerdir?1.
68
69
Küçükasya' da hiçbir kent Sulla'nın kararlarına
karşı gelemiyordu. Bütün donanımlarına karşın
Pontos Kralı Mithridates VI. Eupator'u yenen ve
önemli ölçüde askeri gücü kontrolünde bulunduran Sulla'ya karşı kentler kapılarını açıyorIardı.
Mitylene kenti bu bakımdan istisna teşkil etmektedir; çünkü, M.ö. 88 yılında, Roma Consul'u Aquilius' a ihanet ederek onu Mithridates' e teslim etmişti ve bu yüzden Sulla' dan merhamet ve af bekleyemezdf2 • Diğer yandan, Sulla'nın Mithridates'le savaşı sırasında Pontos kralını destekleyen
birçok kent yağmalanmış, surları yerle bir edilmiş, kent vatandaşları ise ya öldürülmüş ya da
köle olarak satılmıştı. Özellikle Roma adına dikilen heykellerin .ve Romalılara- ait yapıların tahrip
edildiği bu kentler Sulla tarafından acımasızca cezalandırılmıştı. Bu kentler ve bilhassa Küçükasya' da Pontos kralını destekleyenler üzerine Sulla,
önce yüksek bir savaş tazminatı talep ettikten baş­
ka, evlere yerleştirdiği askerlerin aç gözlülüğü ve
mal hırsına bir de küstahlıkları eklenince her ailenin canını yaktı. Ayrıca Sulla, ev sahiplerinin misafir ettikleri her askere her gün dört tetradrakhme
vermelerini~, hem -onların -hem de istedikleFi kadar çağırabilecekleri dostlarının yiyeceklerini temin etmelerini emretmişti. Bununla da yetinmeyen Sulla, subaylarından her birine günde elli
drakhme, ayrıca bir evde bir de sokakta giyeceği iki
elbise verilmesini istemişti?4. Sulla'nın M.ö. 85-84
kışını tam donanımlı ordusuyla Küçükasya' da geçirdiği düşünülünce bölge halkının ve kentlerinin
ne derece zor ve sıkıntılı günler yaşadığı anlaşıla­
bilir.
Bu sırada Sulla hem kış aylarını geçirmek hem de
Pontos kralını destekleyen Ephesos'luları cezalandırmak için Ephesos'a geldi 75 .-Önce Roma'ya karşı isyanın ele başlarını ve destekçilerini bulmaya
çalıştı ve bu arada pek çok kişiyi ölüme mahkum
etti?6. Daha sonra da Ephesos'lulara hitabeden.bir_
konuşma yapmış ve beş yıldır vergi ödemeyen
eyaletten bu verginin savaş tazminatıyla birlikte
20.000 talanton olarak ödenmesini talep ettikten
başka, aynı şekilde askerlerinin kent halkı tarafın­
dan bakılmasını emretmiştir • Daha sonra Sulla,
bir yandan bölge halkının ve özellikle zenginlerin
biraz da olsa sempatisini kazanmak, diğer yandan da Küçükasya'nın ekonomisini tekrar canlandırmak amacıyla, Mithridates tarafından özgürlüğüne kavuşturulan -önemli miktardaki kölenin?8
sahiplerine geri dönmelerini buyurmuştur • Fakat, bu karar karışıklıklara yol açmış ve hem tekrar kölelik boyunduruğu altına girmek istemeyen
azatlı kölelerden hem de onları tekrar köle yapmak isteyen vatandaşlardan pek çoğunun ölümüyle sonuçlanmıştırıo.
77
79
Halikarnassos gibi Sulla tarafından yardım ve
destek gören kentler onun onuruna heykellerini
dikmişlerdir. Fakat, Sulla her ne kadar Küçükasya
Eyaleti sakinlerinin saygısını kazanmış olsa da,
kendisine gösterilen bu saygı daha çok, ona duyulan korkudan kaynaklanıyor olsa gerekti. Ayrıca,
Sulla, kendisi tarafından özgürlükleri ve özerklikleri ellerinden alınan kentlerde ise büyük ölçüde
--------------------------------------------------------------------35
ARKEOLOJİvESANAT------------------------------------------------------------------rafından savaş tazminatına ve vergiye tabi tutulnefretini ve lanetini üzerine çekrnişti. Çünkü, Pers egemenliğinden bu yana KuçüKasya bu- - mayan Troas Bölgesi'nde bile aynı şekilde bir yoksulluk göze çarpmaktaydı. Ekonomik çöküşten
derece şiddetli ve acımasız. şekilde yağmalanma­
söz konusu bölge de etkilenmiş, yedi kentten olumıştı. Sulla'ya ödenecek vergi ve savaş tazminatı
şan federasyonları dahi sürekli olarak düzenleeyalete göre değil; fakat kentler üzerine yüklenmişti. Böylelikle, küçük bölgelere ayrılan eyaletdikleri festivalIeri yapamaz duruma gelmiştit •
ten ve önemli kentlerden Sulla'nın istediği bu verSulla, bir süre sonra da Küçükasya'nın yönetimigi daha kolay toplanabilecekti81 • Diğer yandan,
ni, legatus'u Murena'ya bırakarak, M.ö. 84 yılında
kentlerin üzerine taşıyabileceklerinden çok daha
deniz yolculuğu için hava müsait olur olmaz,
ağır derecede yüklenen vergi, zaten uzun süredir
yüklü bir ganimetle, Roma' daki muhaliflerinden
intikam almak üzere İtalya'ya hareket etmiştir90.
bir kargaşaya ve çekişmelere sahne olan Küçükasi j
ya'yı olumsuz yönde etkilemiştir. Mithridates' e
Kısa sürede bütün düşmanlarını dize getiren Sulyardım ve yataklık yapan, Roma vatandaşlarını
la, Mithridates'e karşı kazandığı zaferini Roma'da
öldüren kentler ise, Roma'nın dostu ve müttefiki
iki gün süren zafer alayıyla kutlamış ve Küçükasstatüsünden çıkarılmış ve Romalı vergi mültezimya'nın yeni büyük düzenleyicisi olarak selamlanlerine (publicani) düzenli bir şekilde vergi vermekt 91 Murena, M".0. 83 yı1ın d a Gıt'
mış ır .
a a ıa B"l
o gele yükümlü tutulmuşlardır • Ayrıca, Sulla bu
si'nde topladığı birlikleri ve Galat Tetrarkhes'i Dekentlere, önemli miktardaki savaş tazminatının
iotaros'un da yardımıyla Kappadokia ve Pontos
kendisine hemen verilmesini emretmiştir • Zaten
bölgelerine girmiş ve Komana kentini ve onun
Mithridates tarafından sömürülmüş, Roma orduzengin tapınağını yağmalamıştır • Fakat, daha
_ ları tarafından yağmalanmış ve Sulla'nın ordususonradan Mithridates tarafından kötü bir şekilde
nu bütün kış boyunca misafir ederek -bakımını --yenilince, Sulla tarafından M.ö. 81 yılında Rosağlamış olan bu kentlerden bir de savaş tazminama'ya geri çağrılmıştır. Çünkü, o sıralar Roma' da
tının hemen verilmesi talep edilince, kentler ne
yasal düzenlemelerde bulunan Sulla gerek Küçüyapacaklarını bilemez duruma gelmişlerdir. Bu
kasya' da yaptığı organizasyonlarını gerekse uybakımdan, kentlerin birçoğu eğer Sulla tarafından
gulamalarını bozacak bir politika uygulamak istehenüz yağmalanmamışsa ya kutsal alanlarındaki
miyordu. Sulla'nın hem Dardanos Andlaşması
ve tapınaklarındaki tanrılara adanmış adakları
hem de Küçükasya'da yaptığı düzenlemeler Roeritmiş ya da tefecilerden çok yüksek oranlarda
ma'nın bölgedeki güçler dengesini (status qııO)
borç para almak zorunda kalmıştır. Fakat, ödünç
kendi lehine çevirme operasyonundan başka bir
aldıkları bu parayı da ödeyemeyecek durumda 01şey değildi •
dukları için halka ait binalarını, caddelerini, liÖte yandan, Sulla tarafından Küçükasya ekonomanlarını ve paha biçilmez sanat eserlerini rehin
misinin tam anlamıyla çöküntüye uğratılması Ege
vermek durumuna düşmüşlerdir. Anne-babalar
ve Akdeniz sahillerinde korsanların işine yaramış,
oğullarını ve kızlarını sattılar ve hatta insanların
bunlar kıyı kentlerini ve adaları yağmalamaya
borçlarına karşılık kendilerini dahi satmaktan
başlamışlardı. Küçükasya uzun süren çarpışmalar
başka çareleri kalmadı ._ Yani, sonuç !Çüçük!ll'ya
sonucunda - hayli yıpranmış ve zayıf düşmüş oliçin tam bir ekonomik çöküş olmuştur. Hatta bu
duğundan bu dönemde Akdeniz havzasındaki
yüzden Ephesos hariç, Küçükasya' daki hiçbir
kent uzun bir süre gümüş sikke basamamışht .
deniz ticareti korsanlar nedeniyle neredeyse imkansız hale ge1miştir • Cilicia Bölgesi'nin kayalık
Pergamon' da her sene Herakles onuruna düzenlekısımlarında konuşlanan korsanlar, özellikle Donen festivalin masraflarını üstlenecek kimse buluğu Akdeniz ticaretini sekteye uğratmaktaydılar.
namamıştır • Keza, Miletos'un kontrolündeki
Sulla'nın Küçükasya'yı terk etmesini fırsat bileDidyma'nın ünlü ApolIon kehanet merkezi ve
rek, Mithridates'ten de yardım ve destek görüp
ApolIon Tapınağı onuruna düzenli olarak her yıl
önce Samothrake Adası'nı yağmalamışlar, daha
yinelenen iki festival de birkaç yıllığına ertelensonra da, kentin önemli tapınağıııı işgal ederek
miştit 7 • Priene' de ise, stephanephoros'luk resmi gö___ ~
revini üstlenecek ve onun masraflarını karşılaya- _1.000 talanton'luk hazinesine el koymuşlardır. Bu(-------- bileCekbit kişi bulunamamış olması bir-yana,_halk _n}!nla_CL~ )'etinmeyen korsanlar, Samos Adası' nı;
Klazomenaİ, Iasos ve Knidos kentlerini Notion ve
i
yararına düzenlenen ziyafetlerden de vazgeçilmiştitB. Mithridates'e boyun eğmeyen ve Sulla ta,
Didyma'daki tapınakları da yağmalamışlardır •
--- halkın
9
8z
83
9z
93
B4
s
94
86
95
36------------------------------------------------------------------_______
,--
- - - - - - - - - - - - - - -----_._---- --
-----------------------------------------------------------------ARKEOLOJİ vESANAT
Korsan saldırıları o boyutlara ulaşmıştır ki, M.ö.
80/79 yılında Sulla'nın komutanlarından Gaius
Cladius Nero, Mysia kentlerini korsanıara karşı
savunduğu için yöre kentleri tarafından onurlandınlmıştır"". Sulla'nın komutanlarının ve valilerinin bütün önlemlerine karşın iyice güçlenen korsanıar, Sulla'nın diktatörlüğü boyunca (M.ö.
82/79) özellikle Küçükasya'nın güney kıyılarında
Roma için huzursuzluk kaynağı olmaya devam
etmiş lerdir.".' . _ _
Sonuç olarak, Sulla, Küçükasya politikasını esas
itibarı yla, Mithridates'le olan savaşları sırasında
Küçükasya kentlerinin Roma'ya karşı tutumlarını
d eğerle ndirerek oluşturmuştur. Sulla'nın Küçükasya üzerinde yaptığı düzenlemelerin birçoğu
gerek Dardanos Andıaşması'nın hükümleri uyarınca, gerekse Senntus Consilitum kararlarıyla da
ananmıştır. Bu bakımdan Sulla'nın Küçükasya
organizasyonu Romalı herhangi bir generalin bölgede yaptığı düzenlemelerden farklı olup, Roma
SCl1ntııs'u tarafından da kabul görmüş ve tanın­
mıştır. Böylelikle, Sulla öldükten sonra da onun
Küçükasya' da yapmış olduğu düzenlemeler% ve
Küçükasya politikasında izlediği strateji büyük
ölçüde kabul görmüş ve olduğu gibi korunarak
devam ettirıımiştir.
. Yani, bu kentlerin özerklikleri ve özgürlükleri Roma Scıwtııs'unun güvencesi altına alınmış ve Roma'nın dostları ve müttefikleri olarak statülerini
korumuşlardır"" . Başka bir ifadeyle, bu kentlerin
Roma'nın dostu ve müttefiki olma ayrıcalıkları,
önemli ölçüde, diğer kentlerin yükümlü tutuldukları birtakım görevlerden ve publicnnus'ların topladıkları ağır vergilerden muaf tutulmak anlamı­
na gel miştir. Ayrıca, bu kentlere, kendi yasalarıyla
yönetilmek ve gelenek göreneklerini sürdürmek
ayrıcalığı da tanınmıştırilKI. Sulla açıkça, Mithridates' le olan savaşları sırasında Roma tarafını tutan
kentleri ve bölgeleri cömertçe ödüllendirmiştir lO' .
Mithridates' e yardım ve yataklık yapan, Roma vatanda şlarını katleden kentlerin tamamını ise, Roma ' nın dostu ve müttefiki statüsünden çıkarmış;
bağımsızlıklarını ellerinden almış; Romalı vergi
mültezi mlerine (pııblicnni) düzenli bir şekilde ver__ gi_V'e r~e~l~ yiik(imlü __tuJmuş ve onları görülmedik d erecede bir acımasızlıkla sefalete itmiştir •
Ayrıca, Roma yönetimine karşı ayaklanan kentlerden bazılarını yağmalamış; bazılarının surlarını
yerle bir etmiş; bazılarının halkını ise, köle olarak
sa tmı ş tı r ltl].
102
METİNDE KULLANILAN ANTİK KAYNAKLARA
iLİŞKİN KıSALTMALAR LİSTESİ
I
i
!L
:1
ıi
- App.
(=
I i:
Appianus, Rlı0111aika):
civ.
(=
Mithr.
Bella civilia)
(=
i
ii
Mithridateios)
Appia11's Roman History. With an English Translation by
H. WHITE. IeIV. Cambridge, Mass.-Lönaon 1912-1913
(The Loeb Classical Library).
- Ath. Deip. (= Athenaios, DeipllOsophistia epitome)
Atheııaei
Deiphosophisticaru111 Epitome. Ree.: S. P. PEPPIN-
KI. I-II. Leiden 1937-1939.
- Cie. ad fam. (= Cicero, Epistulae ad Fmniliares): Letters fo
his frieııds. With an English Translation by W. G.
WILLIAMS. London, New York 1927 (The Loeb Class ical Library) .
- Cic. ad Q. fr. (= Cicero, Epistulae ad Quintu111 fratrem):
Briefe al1 Brııder Qııi11tus, mı Bmtus, Brieffrag11lente und die
Dellkschrift iiber die Bewerbıl1lg . Lat. Deutsch ed. H . KASTEN . München 1976.
- Cie. Flacc. (= Cicero, Oratio de Imperio CI1. Pompei, 01' Pm
Mallilia~ : _The ~P!ı:~~ _~ ~ıe
Appoi1!tmel1toj
G]ıaeys
P07npe-
ilis. With an English Translation by H . G. HODGE.
London, New York 1927 (The Loeb Classical Library).
- Cic. leg. agr. (= Cicero, De lege agraria I-IID: The Speeclıes.
With English Translation by J. H. FREESE. London, New
York 1930 (The Loeb C1assical Library).
Mıır. (= Cicero, Oratio pro L. Murella): The Speech i1l
Defe1lce of Lucius Murena. With English Translation by L.
- Cie.
E. LORD. Cambridge, Mass.- London 1937 (The Loeb
Classical Library).
- Cie. Phil. (= Cicero, Orationes Philippicae in M_ Anfoııi­
ılnı) : The Phippics of Cicero. With English Translation by
W. C. KER. London, New York 1926 (The Loeb Classical
Library).
- Cic. Verr. (= Cicero, Verriııe Orations ): The Verri1le Omtions . With English Translation by L. H. G. GREENWOOD. I-II. London, New York 1959-1960 (The Loeb
Classical Library).
- Dio. Cass. (= Cassius Dio, Rhomaika): Roman History.
With English Translation by E. CARRY. I-IX. London
1914-1927 (TIH.~-Loeb Classteal Library). --- - - - - Diod. (= Diodorus Sicilus, Bibliotheke Histarike): Diodorus of Sicily . With English Translation by R. M. GEER.
London, New York 1947 (The Loeb Classical Library).
- Eutr. (= Eutropius, Breviarium ab urbe condi/a:): Eutropii
-------------------------------------------------------------------- 37
i.
i
ı.·
i~C<.:..
~ ·'·'ilM
""?g-'".~
., ;. •.•,.
L-
~_.
i
~OLOrtVESANAT--------------------------------------------------------------
breviarium historiae romanae. Editionem primarn curavit.
C. B. BAUMGARTEN-CRUSIUS. Lipsiae 1883.
- VaL. Max. (= Valerius Maximus, Facta et dicta memorabi-
With English Translation by E. S. FOSTER. London, New
York 1929 (The Loeb Classical Library).
- Verg. georg. (= Vergilius, Georgica): Georgics. With English Translation by H. R. F'AIRCLOUGH. I-II. London,
Mass.- Cambridge 1935 (The Loeb Classical Library).
lia absoluti, ambusiti, damnati, externi): Factorum et dicto_ FGrH (= Die Fragmente der griechischen Histariker): Die
rum memorabiIiu:rı libr! ~~vem.~u!!i J1!l..r!!!is !t Ia~ua~i nep_~
-- ---Fragmiinte-der jiıechıschenHlstorıf"e-r. Ed~ F. JAc6BY. -1~:Xv. - - tiani epit. {:idiectii>. Rec: C. HALM. Teubner 1865.
-Valerius Maximus and the rhetoric of the new nobility. With
Berlin-Leiden 1923-1958.
English Translation by W. M. BLOOMER. London 1992.
- Flor. epit. (= Annaeus Florus, L.Annaei Flori Epitoma de
Tito Livio Bel/orum Omnium Annorrum DCC Libri II): Luci- Vell. (= Velleius Paterculus, Historia Romana): Roman
us Annaeus Florus, The Two Books of the Epitome, Extracted
History. With English Translation by F. W. SHIPLEY. Lonfrom Titus Livius, of al/ the Wars of Seven Hundred Years .
don 1924 (The Loeb Classical Library).
- lust. (= Marcus lulianus lustinus, M. Iuliani Epitoma
Historiarum Philippicarum Pompeius Trogi): Epitome of the
Philippic History of Pompeus Trogus. With an English
Translation by J. C. YARDLEY. With Introduetion and
Explanatory Notes by R. DEVELIN. Atlanta 1994.
- Liv. (= Livius, Ab Urbe Condita): Livy, From the founding
of the city. With English Translation by B. O. FOSTER. lXII. London, New York 1919-1951 (The Loeb Classical
Library).
i
i
- Memnon (= Memnon). With English Translation by C.
MÜLLER. FGrH. III 536, Parisiis 1853.
METİNDE KULLANILAN LİTERATÜR, STANDART
VE SÜRE Lİ YAYINLARA İLİşKİN KıSALTMALAR
LİSTESİ
AKŞİT 1971: O. AKŞİT, Hellenistik ve Roma Devrinde Likya.
İstanbul 1971.
AU:
Anadolu Uygarlıkları Ansiklopedisi I-IV. İstanbul
1982.
AULOCK 1979: H . von AULOCK, Münzen und Stiidte
Pisidiens II. Tübingen 1979.
- Oros. hist. (= Orosius, Historiarum adversus paganos libri
VID: Seven Books of History Againstthe Pagaiıs--:- With Eng- - BEAN 1995:E. G~ - BEAN, Eski Çağda- Ege Bölgesi. çev.: i.
DELEMEN. İstanbul 1995.
lish Translation by i. W. RAYMOND. New York 1936.
BEAN 1997: E. G. BEAN, Eski Çağda Güney Kıyılar. çev.:
- Paus. (= Pausanias, Periegesis tes Hellados) : Pausanian
i.
DELEMEN - S. ÇOKAY. İstanbul 1997.
Description of Greece. With English Translation by W. H .
JONES. ı-V. London, New York 1918-1935 (The Loeb
Classical Library).
- Plin. nato (= Plinius Caecilius Secundus "Yaşlı", Naturalis Historia): Pliny Natural History. With English Translation by H. R. RACKHAM, W. H. S. JONES, D. EICHHOLZ. I-IX. Cambridge, Mass.- London 1938-1971 (The
Loeb Classical Library).
,1
i
Iİ i
i
ı:,
-Plut. (= Plutarkhos, Bioi Paralleloi):
i
Cicı
I·
Li ı
(= Cicero)
BICKERMAN 1980: E. J. BICKERMAN, Chronology of the
Andent World. London 1980.
BMC: A Cataloque of the Greek Coins in the British Museum. By. B. V. HEMS, P. GARDNER, G. F. HILL ve diğ., L-
XXX. London 1837-1929.
BRANDlS 1896: G. BRANDlS, "Die römische Provinz
Asia" RE II (1896) 1538-1562.
BROUGHTON 1938: T. R. S. BROtJCHTON;RomanAsia
Minor: An Economic Survey of Ancient Rome. IV. Ed. by T.
FRANK. Baltimore 1938.
Luc. (= Lucu/lus)
Sull. (= Su/la)
BRUNT 1971: P. A. BRUNT, !talian Man Power 225 B.C.----- --- -yib:-Cracch----:(":= TiberiuSGmcc~---------14A.D. Oxford 1971. ----- -- - - -------CAH: The Cambridge Ancient History. Ed by J. B. BURY, S.
i
i
I'
i
With English Translation by B. PERRIN. ı-xl. London,
New York 1959 (The Loeb Classical Library).
i!
ı
- Sall. hist. (= Sallustius, Historiae:): Sallust. With English
Translation by J. C. ROLFE. London, New York 1965 (The
Loeb Classical Library).
- Strab. (= Strabon, Geographika): The Geography of Strabo.
With English Translation by H. 1. JONES. I-VIII London,
New York 1917-1932 (The Loeb Classical Library). _
A. COOK.
ı-Xıı.
Cambridge, London 1923-1996.
ÇELGİN 1997: A. V. ÇELGİN,
Termessos Tarihi. İstanbul
(Baskıda).
DEMİRCİOGLU 1993: H. DEMİRCİOGLU, Roma Tarihi.
i. 1: Cumhuriyet. Ankara 19933 •
FGrH : Die Fragmente der griechischen Historiker. F. JACOBY. ı-xv. Berlin-Leiden 1923-1958.
GEYER 1931: GEYER, ''Mithridates''~RE -XV (1931) 2157_ Tae ann.C; Tacitus, Annales): The Annals. With English
Translation- by-J;JACKSON-;-f:;ondorr,- New-York 19312215. --- - - - - - - - - -- - - -- - ---- ---_____ ; _____193:L(The Loeb Classical Library).---------- - - -HEDERDEY 1934: R:-HEBERDEY,-'''ferrnessos''--RE--V-A-;-- --i'
38----------------------------------------------------------------------
HIND 1994: J. G. F. HIND, "Mithridates", CAH IX (1994)
129-164.
REINACH 1888: TH. REINACH, Trois royaumes de l'Asie
Mineure: Cappadoee, Bithynie, Pontis. Paris 1888.
lG: Inseriptiones Graeeae, eonsi/io et auctoritate Aeademiae
Litterarum Borissieae ed. maior: I-IV. VII. ,IX., XI.-XII.,
XIV. Berlin 1873-1939.
REINACH 1890: TH. REINACH, Mithridate Eupator, roi
du Pontis. Paris 1890.
IGRom : Inseriptiones Graeeae ad res Romanas pertinentes.
Ed. by. R. CAGNAT- J. TOUTAIN. I-IV. Paris 1906-1928.
IvPri. : Insehriften von Priene. Ed. by HILLER von GAE__ TARINGEN._Berlin_120_L ____ ~._._ .._ ___ _.. _._. __
._
İPLİKÇİoCLU 1992: B. İPLİKÇİoCLU , Eskiçağ
Tarihinin Anahatları II. İstanbul 1992.
J
1--.
ı
i
i
i
i
i
+~ -
i ~· · ·
,i
,I
diğ.,. ı-x.
London 1929-1993.
RAMSAY 1890: W. M. RAMSAY, The Historieal Geography
:
of Asia Minor. London 1890.
RE: Paulys Real-Eneyclopiidie der classischen Altertumswis-
.
~---sensehaft ;-Neue-- Bearb;-Unter
1
>
ı
,i
,
!
ıi
SHERWIN-WHITE 1977: A. N. SHERWIN-WHITE "Ro_
man Involment in Anatolia 167-88 BC". JRS LXVII
(1977) 62-76.
SIG: Sylloge Inseriptionum Graeearum. Ed. by W. DlTIENBERGER I-IV. Leipzig 1883-1915.
TAM: Tituli Asiae Minaris. Vindobonae 1901 v.dd.
DİPNOTLAR
MITCHELL 1993: S. MITCHELL, Anatolia. Land, Men and
___"_Gods in_Asia Minor.J~ıı:ı:he~Celts and.1he .1mpact_of-Roma11. __ __~ _____ __~~___ ._ .. _ _________. _________~. ___ _________ . ____ _____ ~
'ı
Rule. Oxford, New York 1993.
1. Strab. xiii. 4. 2. c. 624; Liv. perioeh. 58-59; Veli. ii. 4. 1; Plin.
- rı
nato xxxiii. 148; Plut. Tib. Graeeh. 14; App. Mithr. 62; civ. V.
;1
MITCHELL 1994: S. MITCHELL, "Termessos, King of
4; Flor. epit. i. 35. 2; lust. xxxvi. 4. 5; Eutr. iv. 18; Oros. hist.
':1
Amyntas and the War with the Sandoliotai. A new InsclLLL
V. 8. 4; konuya ilişkin olarak ayrıca bk. IGRom IV 289 =
ription from Pisidia", şurada: Studies in the History and
OGIS 338.
:!
the Topography of Lycia and Pisidia in Memoriam A. S. Hall.
2. II. Eumenes'in gayrimeşru oğlu (Strab. xiv. 1. 38. C. 646;
Ed. by. D. FRENCH ve diğ ., British Institute of ArchaeoPlut. Tib. Gracch. xiv. 1-2; OGIS 338).
logy at Ankara Monograph XIX. Ankara (1994) 95-105.
3. Strab. xiv. 1. 38-42. C. 647; Liv. perioeh. 59; Eutr. iv. 20; Oros.
MOMMSEN 1930: TH. MOMMSEN, The History of Rame
hist. V. 10. 2; konuya ilişkin olarak ayrıca bk. BRANDIS
I-IV. Intr. by. E. A. FREEMAN, Trans. by. W. P. DlCKSON
1896: 1538 v.d.; BROUGHTON 1938: 505; MAGIE 1950:
I-IV vol. London, New York 1930'.
159 v.d.; 1037 v.d. n. 11; BEAN 1994: 51.
OGIS : Orientis Graeci Inseriptiones Seleetae. Ed. by. W.
4. SHERWIN-WHITE 1977: 68 v.d.; DEMİRCİoGLU 1993:
DlTTENBERGER. I-II. Leipzig 1903-1905.
410 v.dd.--- - - -- .. ---- ÖZSAİT 1982: M. ÖZSAİT, "Anadolu' da Hellenistik Dö5. App. Mithr. 11-12,15,56-57; Iust. xxxvii. 5. 3; IGRom IV
nem". AU II (1982) 279-324.
ı
752; konuya ilişkin olarak ayrıca bk. MAGIE 1950: 1042
i
.,1
i
i
MAMA: Monumenta Asiae Minaris Antiqua. Ed. by W. M .
ÖZSAİT 1985: M. ÖZSAİT, Hellenistik ve Roma Devrinde
Pisidia Tarihi. İstanbul 1985.
"
IX
1953.
CALDER ve
r-
its Neighbours: The First Mithridatic War" CAH
(1932) 211-260.
JONES 1971: A. H. M. JONES, The Cities of the Eastem Roman Provinees. Oxford 1971'.
MAGIE 1950: D. MAGIE, The Roman Rule in Asia Minor to
the end of the Third Century After Christ I-II. Princeton
1950.
II
ıL
1
ROSTOvrZEFF-1932:M.-L-ROSI-Gv:ı:.ZEFF,-"Pontusand ..~. - - -~
ROSTOVTZEFF 1953: M. i. ROSTOVTZEFF, Social and
Eeonomie -History -of -the -Hellenistie World .. l-III. Oxford
of Roman Studies. London.
i
ROBERT 1937: L. ROBERT, Etudes Anatoliennes Etudes
Orientalis V. Paris 1937.
İPLİKçİoCLU 1997: B. İPLİKÇİoCLU, Eskibatı Tarihi i:
Giriş, Kaynaklar, Bibliyografya. Ankara 1997.
JRS : Journalaf Roman Studies. Society for the Promotion
t~
REYNOLDS 1982: J. M. REYNOLDS, Aphrodisias and Rome. London 1982.
if
mit wirkungzahlreicher
Fachgenossen hrsg. von G. WISSOWA (spiiter fortgef.
von W. KROLL u. K. MITIELHAUS ve diğ., hrsg. von
K. ZIEGLER) Reihe I, Halbbd. I-XLVII. Reihe Halbbd. 1XIX. 5uppl.- Bd. I-XVI. Stuttgart (München) 1893-1980
(Reihe 1: A- Q, Bde. ı-xxıv 1,1893-1963; Reihe 2: R-Z,
ıi
v.dd. n. 26; JONES 1971: 116 n. 5; SHERWIN-WHlTE 1977:
68; DEMİRCİoGLU 1993: 410 v.dd.; MITCHELL 1993: 29.
6. BEAN 1995: 14.
LL
7. Bu vergiler farklı biçimlerde toplanmıştır: Başka bölgeler!L
de bizzat vali vergi toplamakla görevlendiri1mişken, Asia
!~
__ __ Ey:aleti~nde_pu.bliml1u.s_denilen \TergimültezimlerLbu_işi_ __ __ i~
yapmışıardır.
arasında, kadın
8. Bu yüzden vergi mültezimleri halk
yüzlü, yaygın kanatlı, sivri pençeli bir çeşit yırtıcı mitolojik
kuş olan Harpya'lara (kapıp kaçanlara) benzetiliyorlardı.
Konuya ilişkin olarak bk. Plut. Luc. 7. 6.
------------------------------------------------------------------39
-1--
,L-~s"uv, ""'*~' ' .,. -' ' ' ' ' ' ' "' .-,-. " . . ,.,. .,.
-~.
'~
,ll
,i:
i
i
A~OLOrtVESANAT------------------------------------------------------------
22. Mitylene halkı savaşı para hırsı yüzünden başlatan Ro9. İPLİKÇİoGLU 1992: 75 v.d.; BEAN 1995: 15.
10. Iust. xxxvii. 4. 3; xxxviii. 5. 4.; 7-10.
ma Consul'ü Manius Aquilius'u Mithridates'e teslim etti
11. FGrH 434.22 (= Memnon); Strab. xi. 15-16. c. 498; xii. 3.
(OGIS 441 VI, XI, XXXIX, XLIX, LXXXII). Mithridates önı
----~--~~ 1~c541; Xii.- 3~ 28-29-.--c:-555;-Verg:-georg:-ii-=--c~-440; App:- - -ce ona- işkence yapmamış;-fakat kendisinLbir.eşek-üzeri- ____1Mithr. 17; Iust. xxxviii. 7. 2; Eutr. v. 5. Konuya ilişkin olane bindirtip, kent kent gezdirerek "Ben bir Roma Conrak bk. MAGIE 1950: 1092 n. 54.
sul'ü Manius Aquilius'um" diye bağırtmışh. Sonra da,
12. Diod. xxxxvi. 15. 1; Iust. xxxvii. 4. 6; xxxviii. 7.
Pergamon'da consul'ün boğazına paraya, servete doyma13. Strab. xii. 5. 1. c. 567; konuya ilişkin olarak bk. RAMSAY
sı için erimiş alhn akıttırmıştır (Cie. imp. Cn. Pomp. 11;
1890: 261; MAGIE 1950: 198; 1094 n. 58.
App. Mithr. 21: PIin. nato xxxiii. 48; Vaı' Max. ix. 13. 1; RE14. REINACH 1888: 51; BMC: Ga/atia XXXVIII; MAGIE
INACH 1890: 126 n. 6; MOMMSEN 1930: III 278 v.d.;
HIND 1994: 146).
1950: 203 v.d.; 1098 n. 12.
23. App. Mithr. 28-41; vi. 41; Iust. xxxviii. 4. 9; xxxviii. 3. 6;
15. FGrH 434. 23 (= Memnon); App. Mithr. 10-14; Iust.
konuya ilişkin olarak ayrıca bk. REYNOLDS 1982: 14.
~xxvii. 3; Bu sırada Roma'nın, kendisine karşı ayaklanan
24. MOMMSEN 1930: III 282 v.dd.; MAGIE 1950: 218 v.dd.
Haliklerle başı dertteydi. Bir grup İtalik, Mithridates'ten,
25. Strab. xiii. 1. 28. C. 595.
İtalya'ya karşı sefer yapmasını istemiş; fakat Mithridates
26. Memnon 35. 1-2; Liv. perioch. 82-83; Hor. epit. i. 40. 12;
bu kadar uzak bir yere sefer yapmaktan korkmuştu. Kısa
Pluto Sull. 22 v.dd.; App. Mithr. 54-58; Eutr. V. 6. 3; V. 7. 2;
bir süre sonra, İtaliklerle anlaşma sağlayan Roma, KüçüOros. hist. vi. 2. 9; VelI. ii. 23. 6; FGrH 43425.
kasya işlerine ağırlık vermiş; Roma'ya sığınmış iki Küçü27.Sulla ordusuyla Roma'dan hareket ettikten sonra, rakipkasya kralını eski yerlerine yerleştirmesi için, Manius
leri Comelius Cinna ve Gaius Marius onu Roma SenaAquilius başkanlığında bir heyeti Küçükasya'ya yollatus'unda vatan haini olarak ilan ettirmişler, Roma'daki
mışh. Bu sırada M.ö. 93 yılı Cilicia Valisi Sulla, Doğu Akbütün
evlerini yıktırrnışlar ve arkadaşlarını öldürmüşler­
deniz'de korsanıara karşı savaşmaktaydı. Senatus'tan aldi.
Daha
sonra da muhalif partiden olan Flaccus'u consul
dığı emir üzerine Kappadokia'nın eski kralı Ariobarzaseçtirip,
yanma
askeri kuvvetler alarak hem Mithridates'i
nes'i tekrar tahtına oturtmak üzere, M.ö. 92 yılında Kap__
hem
_d~ Sulla _y.ıUaı:aftcırl.cı.D11ı or1.cı.d~n_ kaldırmak üzere
padokia topraklarına- giren Sulla'nın karşısına ne Mithriharekete geçirmişlerdir. Fakat, Flaccus'u~ aC1m~~1Z ~e hadates ne de Armenia Kralı Tigranes çıkabilmişti. İki kral
ince tavırları orduda huzursuzluk yaratmış ve kendisi tada sessizce Kappadokia topraklarından çekilmiştir. Böyrafından orduya alınan Fimbria adında Roma Senator sı­
lece Ariobarzanes, Kappadokia Bölgesi'nin kralı olmuş­
nıfından bir soylunun eliyle Nikomedia' da öldürülmüş­
tur (Liv. perioch. 70; Pluto Sull. 5. 3; App. Mithr. 10. 56; kotür. Konuya ilişkin olarak bk. Strab. xiii. 1. 27. C. 594; App.
nuya ilişkin olarak ayrıca bk. MAGIE 1950: 1099 n. 17;
Mithr. 51 v.dd.; 60; Pluto SUl/o 20; MOMMSEN 1930: III 289
1163 v.dd. n. 14,.
v.d.; MAGIE 1950: 226; 233.
16. App. Mithr. 11.; Iust. xxxvii. 5. 8; konuya ilişkin olarak
28. App. Mithr. 60; Pluto SUl/o 22 v.dd.; 43-45; konuya ilişkin
bk. ÖZSAİT 1982: 307. Mithridates, aynen Kappadokia' da
i
olarak ayrıca bk. MOMMSEN 1930: III 295; MAGIE 1950:
yaphğı gibi, olay çıkarmadan Bithynia'yı terk etmiş; böy233 n. 2.
lece Sulla, M.ö. 92 yılında Ariobarzanes'i Kappadokia
tahtına; M. Aquilius ise, M.ö. 89 yılında Nikomedes'i
29. Strab. XIII. 1. 27. c. 594; App. Mithr. 53.
Bithynia tahtına tekrar çıkarmıştır. --30. SIG 785.
______ ____ _
17. Diod. xxxvii. 2. 2.
31. Strab. xiv. 2. 3. e. 651-652; App. Mithr. 61; civ . v. 7; Diod.
i!
!; .
18. Liv. perioch. 77; App. Mithr. 14; Dio Cass. frgs. 99; Eutr. v.
5. 1; Oros. hist. vi. 2. 1.
xxxvii.
32. OGIS 441.
------~- --19. App. Mithr. 11-12; konuyailişkin- olarakbk. -SHERWIN- ~g3,-QGI~342,---_____________ _
WHITE 1977: 72 n. 74.
34. App. Mithr. 61. Konuya ilişkin olarak ayrıca bk. App.
20. Memnon 31. 4; Cic. imp. Cn. Pomp. 7; Flacc. xxv. 60; Liv.
Mithr. 20; 24; 27; CIL I 589; TAM II 899; MAGIE 1950: 1385
perioch. 78; VelI. ii. 18. 1-2; Vaı' Max. ix. 2; Hor. epit. i. 40.
n. 42; AKŞİT 1971: 87 v.dd.; ÖZSAİT 1982: 309; HIND
6; Pluto Sull. 24. 4; App. Mithr. 22~23; Dio. Cass. xxx-xxxv
1994: 146 v.d.; 162 n. 98.
109.8-9; Eutr. v. 5. 2; iii. 76. 3; Oros. hist. vi. 2. 2; Roma'nın
35. Kibyratis, Balbura, Bubon ve Oinoanda kentlerinin oluşKüçükasya'yı hangi koşullarda ele geçirdiğine dramatik
turduğu (dört kentlik) konfederasyon. Konuya ilişkin
bir hava kazandırmak için bu rakamlar şüphesiz abarWolarak ayrıca bk. Strab. xii. 4. 17. c. 631.
mıştır; konuya ilişkin olarak ayrıca bk. MOMMSEN 1930:
36. Strab. xiii. 17. e. 631; konuya ilişkin olarak ayrıca bk.
III 278; MAGIE 1950: 214 v.dd.; 1103 n. 36; BRUNT 1971:
MOMMSEN 1930: III 295; AKŞİT 1971: 89.
- 224 v.dd.; MITCHEtI:;-1993: 30; HIND 1994: 148 n. 66; BE37. Strab: xiiic- W. e. 631. - ------- --~~- ---
__ ~1'L1295: 15.
_____ ___ 2) =- Cie. F/acc. xxv. 60.
____ _ _ ~__________ _ 38. App. Mithr, 24;J<QnlJ)'a ilişJsiI19laı~J<~)':rıca bk._AKŞjI _
1971: 88 v.dd.
-----------~
40-------------------------------------------------------i ii
. !
" - -- --- - - - - -
----------~--------------------ARKEQLQJİ-VE-SANAT
39 :-App :-Mithr.=28-;-konuya-ilişki~ -olarak
aynca bk.-MAGIE- --- 51.·Liv;-perioehdxxxi~·App ; Mithr.-2-1i~Paus .-i.-20.5.- -- - "- --"-------- - 19~0: 218 v.d.; 1102 n. 30; AKŞIT 1971: 88 n. 248 v.dd.
52. Strab. xii. 3. 5. c. 621; App. Mithr. 61.
40. Boylece Rhodos Adası, M.ö 168 yılında,Roma'nın Make53. Pluto Luc. 3. 3.
donya Kralı II. Perseus'a karşı savaşı sırasındaki tutumu
54. Tac. ann. iv. 14.3.
yüzünden kaybettiği topraklan şimdi yeniden ele geçir55. MAGIE 1950: 234 n. 8.
miş oluyordu. Konuya ilişkin olarak aynca bk. MOMM56. OGIS i 242 = MAMA VI 162.
SEN 1930: III 295.
41. Bunun sebebi, M.ö. 88 yılında Mithridates'in Küçükas57. App. Mithr. 21; konuya ilişkin olarak aynca bk. OGIS I
i
ya'daki bütün Romahlan katledişi sırasında Kaunos'lula441.
____1"111 kentleri.Ild.eki bu katliama seyirci kalmalanndan kay58. Bu kentlerin Mithridates' e karşı savunmaları uzun
naklanıyor olsa gereıctiI:-Komryii ilişkin -ülarak- ay-rıcaôk-:--- - -ömürlü olmamış ve kentlerPontoskralı tarafından ele ge-.----MAGIE 1950: 233 n. 3; 956 n_ 68. Rhodos Adası'nın topçirilmiştir. Bu bakımdan, krala karşı önemli miktarda saraklarının Sulla tarafından genişletilmesine ilişkin olarak
vaş tazminahyla haraç vermek ve kentlerinde bir Pontos
bk. Cie. ad. Q. jr. i. 1. 33; ad. Brut. 312; 316; 316; Pluto Cic.
garnizonu bulundurmak zorunda kalmışlardır. Konuya
iv. 4;-Val.-Max. ii.-2.-3;-OGIS--414;-IG -Xıı ı. 48; Syll (3) 745,
ilişkin olarak~yrıca pk:. _MAGıgJ950: 215; HIND 1994:
Kaunos'luların Rhodos'lu vergi toplayıCllannın Romalı
168 v.d.
publicanus'lardan (vergi mültezimleri) daha zorba olduk59. Tabai kentinin M.ö. 81 yılında özerkliğinin Roma Senalarını ileri sürerek mahkemeye başvurmalan için ise ayntus'u tarafından kabul edildiğine dair yayımlanan Senatus
ca bk. Cie. ad. [am. xiii. 56. 3.
Consu/tum de Tabaenis'e ilişkin olarak bk. OClS i 441 ve
42. Fakat, bununla birlikte Cilicia Eyaleti'nin kuzey sınırını
MAMA VI 162. Aynı yılda Stratonikeia'ya ilişkin özerklik
kararının yayımlandığı Senatus Consu/tum de Stratonicentespit etmek şu an için imkansızdır. Konuya ilişkin olarak
ayrıca bk. ÖZSAİT 1982: 309; 1985: 74 n. 347; ÇELGİN
sibus'a ilişkin olarak bk. OGIS I 441.
1997: 112. _
60. Stratonikeia'nın toprak bütünlüğüne ve sınırlarının ne
43. App. Mithr. 53.
ölçüde genişlE~tildiğine ilişkin detaylı biİgi ve tartışmalar
,f
i
"i
~
i-
44. Strab. xii. 1. 27. C. 594; App. Mithr. 61; Oros. iv. 2. 11; konuya ilişkin olarak aynca bk. MAGIE 1950: 234.
45. lGRom IV 197 = OGlS-T444; -SEC IV -664; CIG 3601;-yu- karıda adını zikrettiğirniz bu kentler Troas Bölgesi'nde
kendi aralannda bir konfederasyon oluşturmuşlardır.
Konuya ilişkin olarak detaylı bilgi için ayrıca bk. MAGIE
1950: 66 n. 53.
46. Cie. Verr. i. 81; konuya ilişkin olarak ayrıca bk. MAGIE
1950: 234 n. 5; 1lıO v.d. n. 24.
47. Khios Adası'nın Romalıları desteklediğinden şüphele'thr'd t s k
t i
d
Z
b' ,
nen
ı a e,
omu an arın an eno los u oraya
göndermiştir. Zenobios, ada halkından önce 2.000 ta/anton talep etmiş, sonra da tartıda hata yaptıklarından yakınmış ve cezanın tam olarak ödenmediği gerekçesiyle
bütün ada halkın! k9 1eleştirerek Kolkhis'e sürmüştür. Fakat, Khios'lular Sulla tarafından Dardanos Andlaşması'nın hükümleri uyannca Kolkhis'ten getirilerek önce
tekrar özgürlüklerine, daha sonra da bağımsızlıklarına ve
özerkliklerine kavuşturulmuşlardır. App. Mithr. 46-48;
konuya ilişkin olarak ayrıca bk. FCrH II 249; lGRom IV
943; SylI (3) 785 I 13; MOMMSEN 1930: III 289 v.dd.; MAGIE 1950: 224 n. 51; ÖZSAİT 1982: 309.
48. App. Mithr. 61; konuya ilişkin olarak ayrıca bk. lGRom
- -rv-943;-ele-L222;-Syll(3)-765.
"" - -- - - 49. Oros. vi. 2. 8; Aynen Smyrna gibi, Sardis, Kolophon ve
TraHes kentleri de Pontos kralına kapılarını kapayarak
ona karşı tavır almışlardır. Konuya ilişkin olarak aynca
bk. MAGIE 1950: 234 n. 7; HIND 1994: 159.
50. MAGIE 1950: 1112 n.7
Mı
+,
,
L
I
ıl
"
i
~!
'ı
i
ıL
için ayrıca bk. MAGIE 1950: 235 n. 9.
61 . ÖZSAİT 1985: 73; ÇELGİN 1997: 111.
62. Alınan-bu -kararname..ya da yasaya.Termessos..kenti için
çıkarılmış özel bir yasa yahut kararname gözüyle bakıldı­
ğından dolayı söz konusu isimle adlandırılmıştır. Büyük
bir kısmı kayıp olan bu yasanın kapsamı ve içeriği üzerine şimdiye kadar çeşitli fikirler ortaya atılmıştır. Konuya
"
"
ilişkin olarak bk. HEBERDEY 1934: 749 v.d.; ÖZSAİT 1985:
76 v.dd.; BEAN 1997: 109; ÇELGİN 1997: 113 n. 414. Yasanın tarihine ilişkin olarak ise, HEBERDEY 1934: 749; TAM
III 1: 4; JONES 1971: 130; AULOCK 1979: 46;ÖZSAİT 1985:
76 v.dd.; BEAN 1997: 109; ÇELGİN 1997: 116 n. 425.
63. Roma'da ele geçen bu bronz levha için CIL I (2) 2. 589;
TAM III 1: 4 v.d.; ÇELGİN 1997: 113 n. 412.
64. AKŞİT 1971: 88 n. 249; ÇELGİN 1997: 111 n. 404.
65. Kararnamede- yer alan hükümlerde deniz vergisiyle
(=portoria marituma) adalardan (= insu/ae) bahsedilmekteydi ki, şimdiye kadar bir kara kenti olarak düşünülen
Termessos için bu görüş bir hayli ilginçtir. Konuya ilişkin
olarak ayrıca bk. ÖZSAİT 1985: 77 v.dd.; ÇELGİN 1997:
113 n. 414.
66. HEBERDEY 1934: 749 v.d.; ÖZSAİT 1985: 76 v.dd.; BEAN 1997: 109; ÇELGİN 1997: 113 v.d. n. 415.
67-;-Syll- (3) 742;-MOMMSEN--1930;-III-188. -- - - -- - -- 68. App. Mithr. 48 ve 62; Liv. perioch. !xxxii; Oros. vi. 2. 8; konuya ilişkin olarak ayrıca bk. MOMMSEN 1930: III 288
v.d.; ÖZSAİT 1982: 309 v.dd.
69. Ephesos kentiyle aynı cezaya çarptırılmış olan Pergamün için bk. MAGIE 1950; 237 n, 12i 417 n. 42.
----------------------------------------------------------41
.
"-1
i'
"
---
ARKEOLOJİVE SANAT-----------------------------------------------------------------
70. Bu kentlere ilişkin olarak Sulla'nın aldığı kararlar bilinmemekle birlikte, Cicero'nun pro Flacco 59 adlı eserinde
-:- -- -.. --M.o.-6Z yılii1cfiTfa:uesKentınmJ(endlveigıs!ni kendisinilltopladığından bahsedilmektedir. Bu da bize, bu kentin
Roma'ya vergi vermekle yükümlü olduğu ve Sulla tarafından bağımsızlığına kavuşturulmadığı görüşünün doğ-
ru olabileceğini düşündürmektedir. Konuya ilişkin olarak
ayrıca bk. MAGIE 1950: 237 n. 13; HIND 1994: 159.
71. MAGIE 1950: 223 n. 49; 237 n. 14.
72. Liv. perioch. lxxxix.
73. ' Bu ücret yaklaşık olarak bir askerin aldığı gündeliğin
kırk mislidir.
74. Plut. Sul/o 25. 2.
75. MOMMSEN 1930: III 294 v.d.
76. App. Mithr. 61.
.
-
77. App. Mithr. 62; Plut. Sull. 25; bu miktar Mithridates'in
Sulla'ya ödediği savaş tazminatmın on kahdır. Konuya
ilişkin olarakayrıca bk. MOMMSEN 1930: III 294; BROUGHTON 1938: 518; 562; MAGIE 1950: 238 n. 16; ROSTOVTZEFF 1932: 259; 1953: 958; HIND 1994: 162.
Iİ'
i
Iİ
. i!f'
da Murena, Pontos topraklannı yağmalamaya devam etmiştir. Mithridates ise, elçileı:i:ni tekrar Murena'ya. gQ!ı.Ç._e:... _
rip,biT kez daha, bu yaphğının Roma'nın dostu olan bir
devletin toprak bütünlüğüne saygısızlık olduğunu bildirmiştir. Daha sonra da, bu uyarıyı kulak ardı yapan Murena'yı, topraklannda pusuya düşürmüş ve pek çok Roma!ının hayatmı kaybettiği bu muharebede, Murena canını
zor kurtararak Phrygia'ya çekilebiimiştir. Bu zaferin ardından bütün Roma güçleri, hem Pontos hem de Kappadokia' dan sürülmüşlerdir (Cic. Mur. 12; App. Mithr. 6466; konuya ilişkin olarak bk. REINACH 1890: 303; GEYER
1931: 2179; MAGIE 1950: 243 v.d.; 1124 n. 36 v.dd.; ÖZSAİT 1982: 309).
93. Bu bakımdan, Sulla, Murena'ya Pontos kralına karşı hiçbir yeni girişimde bulunmaksızın derhal Roma'ya dönmesini emretmiştir. Konuya ilişkin olarak bk. Plut. Sul/o
16 v.dd.; App. Mithr. 66; Cic. imp. Cn. Pomp. 8.
94. App. Mithr. 63.
95. App. Mithr. 63; konuya ilişkin olarak bk. MOMMSEN
1930: IV 37 v.d.; HIND 1994: 163.
96. IGRom IV 196 =OGIS 443; aynı yıllarda Cilicia Valisi Cn.
Comelius Dolabella'nın quaestor'u olan Verres, korsanları
ortaya çıkarmak bahanesiyle Pamphylia Bölgesi'ni yağ-
78. App. Mithr. 48; Ath. Deip. vi. 226; Oros. vi. 2. 8; SIG 742.
79. MOMMSEN 1930: III 294; ROSTOVTZEFF 1932: 259;
"________ HIND_1994;._159_v.dd. ve 163. --- ~-- . - ---- - - ---malamişm-(ÖZSAİI198Z:309) :--- -
i;
97. MOMMSEN 1930: iv 41 v.d.; ÖZSAİT 1982: 309. Bu tehlike ancak, M.ö 78-75 yılları arasında korsanları ortadan
ıl
kaldırma görevini üzerine alan Publius Servilius Vatia tarafIDdan ortadan kaldırılmıştır: Konuya ilişkin olarak ayrıca bk. Cic. Verr . ii. 4. 21; [ego agr. i. 5; ii. 50; Sall. hist. i.
129; Flor. epit. i. 41.
98. Sulla'nın Roma'da yaphğı uygulamaların ve anayasal
reformlann büyük çoğunluğu, kendisinin M.ö. 79 yılında
ölümünden sonra yürürlükten kaldırı1mışbr. Sulla, yöresel yönetimi ilgili cemaatlere bırakmış; vali belirli günlerde ve yerlerdeki mahkemelere (conventus iuridicus ) baş­
---- kanlık etmek için eyaleti gezmiş ya da Asya Eyaleti' nde
olduğu gibi, bu işi temsilcilerine (legati proconsilis) yaphr87. ROBERT 1937: 427; MAGIE 1950: 239 n. 22.
mışbr. Önceleri praetor'lar eyaletlere vali olarak gönderil88. IvPri. 113. 41 v.dd.; 60; 114. 18 ve 25.
miş, yanlanna mali işlerle bir quaestor verilmiştir. M. ö. 81
89. Bu yüzden, federasyonun ortak kutsal alanı ve tapınağı_ _ ~~a-~ulla':'ru~LYjlpJığLbir )'.enilikle de,_eyaletlere prop-._
---lll\;---- - -, ölan Ilion'Uaki-Atnena-Tapınağı'na ödünç para akcik iÇin
raetor'lar ve proconsul'ler gönderilmeye başlamışbr. Bu
başvunnuşlardır (IGRom iv 197 =OGIS 1444; SEG iv 664;
kişiler daha önce praetor'luk ya da consul'lük yapmış
konuya ilişkin olarak ayrıca bk. MAGIE 1950: 239 n. 24).
kişiler arasından seçilmiş ve birer yıllığına bir eyaletin
90. Plut. Sul/o 26 v.dd.; App. Mithr. 60-64.
yönetimini üstlenmişlerdir.
91. MAGIE 1950: 240.
99. MAGIE 1950: 235. Ayrıca Asia Minor kentlerinden
92. Cic. Phil. ii. 33-34; Deiot. 26; konuya ilişkin olarak bk. GEbazıları onun Küçükasya'yı yeniden düzenlediği M.ö 85YER 1931: 2178. Mithridates ise, elçilerini Murena'ya gön84 yılını başlangıç alarak, Sulla aera'sı adıyla kendilerine
dererek, bu yaphğırun Dardanos Andıaşması'na aykırı 01yeni bir takvim oluşturmuşlardır. ı<:0n':lya !liş~ olarak
duğunu bildirmişti. Murena ise, böyle bir anlaşmanın var
ayrıca bk. BICKERMAN 1980: 73; IPLIKÇIOGLU 1997;
fi,-
i
80. Mithridates tarafından kölelerin serbest bırakılmasına
ilişkin olarak ayrıca bk. MAGIE 1950: 225; Sulla'nın köleleri tekrar sahiplerine geri göndermesine ilişkin olarak
ise,bk. MAGIE 1950: 237.
BL. Cic. Flacc. 32; ad. Q. [r. i. 1. 33; App. Mithr. 62; Liv. lxxxiii; konuya ilişkin olarak ayrıca bk. MOMMSEN 1930: III
294 v.d.; MAGIE 1950: 238 n. 17.
B2. MAGIE 1950: 236 v.d.
83. App. civ. i. 102.
84. Plut. Luc. 7. 6; 20 v.dd.; App. Mithr. 63.
85. BMC Lydia CXXXIX; BROUGHTON 1938: 556.
B6-:IGRomlV 300;-MA.GIE 1950: 239 n. 22.
-
~rnaçlJğll1l_~öylelJl:iştj{._ Dardanos. Andıaşması gerçekten_-----~p.
--
~ .__ ._~
--- -----~
_-o-
'- -
-
- _ .-
-
de yazılı bir anlaşma değildi. Hiçbir belgesi yoktu. Bu
100~ MAGIE~50: 236.. . _ _ _ ___ ______ _ _ __ _
yüzden-;-Mithridateselçilerinf oilseferaeSiııra'ya söiko---=--- - -lm.MOMMSEN 1930: III 295.
---nusu- durumun-bildirilmesi---için- göndermiştir. Fakat7"bu- -l02. MAGIE 1950: 236 v.d.; ÖZSAİT 1982: 309.
girişimden de bir sonuç çıkmamış olacak ki, M.ö. 82 yılın103. ÖZSAİT 1982: 309.
42---------------------------------------------------------------------\.\
-·: r -----------