PDF ( 0 ) - DergiPark

A M A D A
E Ğ İ T İ M
Y Ö N E T İ M İ
s a y ı : 19
ss.393-4
yaz 1999
ÖĞRENEN OKULDA SİSTEMİK DEĞİŞİM
Yrd.Doç.Dr. Ahmet SABAN
Selçuk Üniversitesi
Eğitim Fakültesi
Sistemik değişim, bir eğitim sistemindeki bütün okulların sistemdeki
zorlukları çözebilmek için topyekün olarak geliştirilmesine yönelik
çabaların tümünü kapsar. Bu çalışmanın amacı başlıca üç farklı
sistemik okul değişimi
modellerini
incelemek
ve
sistemik
okul
değişimi sürecinde insan faktörünü tartışmaktır. Bu çalışma "sistemik
değişim"in
ne
olduğu,
nasıl başlatılabileceği,
hangi
süreçlerle
gerçekleştirilebileceği ve bir sistemik okul değişimi sürecinde hangi
türde insan tipleri ile karşılaşabileceği konularında eğitimcilerin ileri
sürdükleri fikirleri kapsamlı b i r şekilde incelemeye yönelik b i r çaba
olması açısından önemlidir.
1
Günümüzde
birçok
eğitimci,
globalleşmenin
de
etkisiyle
d e ğ i ş e n ülkelerin g e r e k s i n i m d u y d u ğ u i n s a n g ü c ü ihtiyacını
için eğitim sistemlerinin d e b u n a
gerçekleştirmesi
gerektiğini
paralel
h.zla
karşılamak
o l a r a k sistemik bir değişimi
vurgulamaktadırlar.
Eğitim
literatüründe
"sistemik değişim"in ( s y s t e m i c c h a n g e ) s a v u n u c u l a r ı b u k a v r a m ı "sistemik
reform" ( s y s t e m i c r e f o r m ) y a d a "yeniden yapılanma" ( r e - s t r u c t u r i n g ) i l e
d ö n ü ş ü m l ü o l a r a k birbirlerinin y e r i n e k u l l a n a b i l m e k t e d i r l e r . B u çalışmanın
a m a c ı b a ş l ı c a ü ç farklı s i s t e m i k o k u l d e ğ i ş i m i m o d e l l e r i n i i n c e l e m e k v e
sistemik o k u l değişimi sürecinde i n s a n faktörünü tartışmaktır.
SİSTEMİK DEĞİŞİM NEDİR?
Eğitimde "sistemik değişim" kavramı
genellikle
üç
farklı
anlamı
k a s t e t m e k için kullanılmaktadır ( O ' N e i l , 1993):
1. S i s t e m i k d e ğ i ş i m , bir eğitim s i s t e m i n d e k i b ü t ü n okulların s i s t e m d e k i
zorlukları ç ö z e b i l m e k için t o p y e k ü n o l a r a k geliştirilmesidir.
2. Sistemik değişim, bir eğitim sisteminin çeşitli boyutlarının kapsamlı
bir şekilde geliştirilmesine yönelik çabaların tümüdür.
Ö Ğ R E N E N
O K U L D A
akmd
3. Sistemik
değişim,
bir
salan
eğitim
sistemindeki
bütün
alt-sistemler
arasındaki d i n a m i k etkileşimi v u r g u l a y a n bir d ü ş ü n c e v e u y g u l a m a
biçemidir.
D i k k a t e d i l i r s e , y u k a r ı d a k i ü ç farklı t a n ı m ı n d a s i s t e m i k d e ğ i ş i m h a k k ı n d a
o r t a k k a b u l ettikleri p r e n s i p aşağıdaki "çıkış noktasf'nı t e m e l almaktadır:
Bir
sisteminin
herhangi
bir
parçasında
meydana
gelen
d e ğ i ş m e o s i s t e m d e k i diğer bütün parçaları da etkiler;
herhangi
Dır
dolayısıyla,
bir
sistemin geliştirilebilmesi, o sistemi oluşturan bütün parçaların y a d a alts i s t e m l e r i n aynı " o r t a k a m a c a " ( y a n i , s i s t e m i n v i z y o n u n a ) yönelik o l a r a k
geliştirilebilmesine bağlıdır.
A y r ı c a , sistemik d e ğ i ş i m d e süreklilik söz k o n u s u d u r ; y a n i , d e ğ i ş i m b e l l i bir
z a m a n d a b a ş l a y ı p b e l l i bir z a m a n d a d u r m a z . D e ğ i ş i m , h e r z a m a n d a h a
i y i y e , d a h a g ü z e l e v e d a h a d o ğ r u y a d o ğ r u d a i r e s e l bir y ö r ü n g e d e sürekli
o l a r a k d e v a m e d e r . Ç ü n k ü , s i s t e m i k d e ğ i ş i m ç a b u c a k g e l i ş t i r i l m i ş v e "tek
defaya mahsus bir çözüm" d e ğ i l d i r .
Aynı şekilde, eğitimde "sistemik değişim"in y e r i n e kullanılabilen " y e n i d e n
y a p ı l a n m a " k a v r a m ı ile d e , S c h l e c h t y ' e g ö r e , " b i r s i s t e m d e k i z a m a n ı n ,
insanların,
yöneten
yerin,
bilginin,
kuralların,
değişimi" (Brandt,
ve
rollerin,
1993,
teknolojinin
ve
ilişkilerin
algılanmasını
meydana
s. 8) kastedilmektedir.
ve
kullanılmasını
getirdiği
örüntünün
Bu n o k t a d a n h a r e k e t l e ,
d e n i l e b i l i r ki, y e n i d e n y a p ı l a n m a s ü r e c i , o k u l l a r d a y e n i t ü r u y g u l a m a l a r ı n
m ü m k ü n o l a b i l m e s i v e dolayısıyla d a y e n i v e d a h a etkili s o n u ç l a r ı n e l d e
e d i l e b i l m e s i için v a r o l a n o k u l sistemlerinin gelişimsel o l a r a k değişmesini
amaçlar.
Bu
çerçeveden
binanın
halen
(Anderson,
tamamıyla
konusu
ele
alındığında,
içinde
1993, s.
yıkılıp
oturulurken
ve
yerine
dönüştürülmesi
biçime
ve
tadilatını
bir
anlamda
yapmaya
"bir
benzetilebilir"
yenisinin
inşasını
amaçlamaz.
Dolayısıyla,
söz
binanın işlevselliğini y i t i r m e m e s i için, o n u n y e n i
çok
gerekir.
d e ğ i ş e n şartlarına
değişim,
15). D i ğ e r b i r d e ğ i ş l e , s i s t e m i k d e ğ i ş i m , b i r b i n a n ı n
(tadilatı yapılan)
görünüşe
sistemik
O
dikkatli
olarak
halde,
sistemik
ihtiyaçlarına
eğitim sisteminin d e t o p l u m d a k i
içindekilere
değişim
uyarlanan
demek,
bir b i n a
değişmeleri,
zarar
verilmeden
günümüzün
örneğindeki
gibi,
gelişmeleri v e ihtiyaçları
karşılayacak şekilde y e n i d e n yapılanması d e m e k t i r .
ahmd saban
SİSTEMİK DEĞİŞİM NASIL BAŞLATILABİLİR?
Sistemik
değişimi
başlatmanın
y ö n t e m l e r i n d e n birisi d e ,
ve
devam
ettirmenin
en
eğitimciler arasında eğitim sistemini
geçerli
oluşturan
okulların çeşitli boyutlarını i l g i l e n d i r e n s o r u l a r ü z e r i n d e sürekli v e o t a n t i k bir
diyalogun
arasında
başlatılmasıdır
okulun
(VVagner,
amacına
yönelik
1993).
Aşağıdaki
sorular
bir
diyalogun
eğitimciler
başlatılmasında
kullanılabilir:
1.
O k u l u m u z k i m için vardır?
2.
Okulumuzun vizyonu nedir?
3.
iyi bir o k u l h a k k ı n d a s a h i p o l d u ğ u m u z t e m e l d e ğ e r l e r n e l e r d i r ?
4.
O k u l u m u z u n k u v v e t l i v e zayıt yanları n e l e r d i r ?
5.
O k u l d a gerçekleştirmek istediğimiz değişim için önceliklerimiz v e
stratejilerimiz
6.
nelerdir?
Amaçlarımızı
gerçekleştirmek
için
ne
tür
bir
okul
yapısına
türdeki
bilgilere,
ihtiyacımız vardır?
7.
Okulun
vizyonunu
gerçekleştirmek
için
hangi
b e c e r i l e r e v e k a y n a k l a r a ihtiyacımız vardır?
F u l l a n v e H a r g r e a v e s (1996), s i s t e m i k d e ğ i ş i m i g e r ç e k l e ş t i r m e n i n e n etkili
yolunun,
olarak
okuldaki
birlikte
bütün
hareket
üyelerin
etmesi
ve
öğrencilerin
çalışması
olduğunu
o k u l u n ö ğ r e t m e n l e r v e o k u l liderleri a r a s ı n d a
başarısıdır.
uzun,
çok v e d a h a yoğun o l a r a k çalışmaları
önemli
ölçüde
etkilemeyecektir;
g e r e k e n e n önemli şey,
öğrenmektir.
okul
ileri
için
kolektif
sürer;
yani,
"interaktif profesyonelliği"
geliştirebilme
daha
Diğer bir değişle,
öğrenmesi
üyelerinin
dolayısıyla,
d a h a z e k i c e çalışmayı
okul
sadece
daha
o k u l u n performansını
üyelerinin
(yani,
birlikte
yapması
çalışmayı)
Ö Ğ R E N E N
O K U L D A
S İ S T E M İ K
D E G I S I M
Âmrt şuhun
SİSTEMİK OKUL DEĞİŞİMİ MODELLERİ NELERDİR?
1.
ADAMS ve SPENCERİN SİSTEMİK OK'JL DEĞİŞİMİ MODELİ
A d a m s v e S p e n c e r ' i n (1988) Sistemik O k u l Değişim M o d e l i ' n e göre,
geleneksel
yapıdaki
okul
sisteminden
yeniden
yapılanma
çabaları
ile
ö n g ö r ü l e n o k u l d e ğ i ş i m i b a ş l ı c a y e d i e v r e d e g e r ç e k l e ş m e k t e d i r . Bir b ü t ü n
olarak
bu
evreler
gerçekleştirilen
eski
okul
sisteminden
bir geçiş sürecini t e m s i l
yeni
ederler.
okul
sistemine
Bu evreler,
doğru
ayrıca,
söz
k o n u s u geçiş sürecini yaşayan uygulayıcıların ruh h a l l e r i n d e , m o r a l l e r i n d e
v e k e n d i öz-değerlerinde m e y d a n a g e l e n değişimleri d e i f a d e e d e r l e r .
1.1. Mevcut Dengenin Bozulması ve Belirsizlik. D e ğ i ş i m , h e r h a n g i b i r
varlıkta, o l g u d a v e y a o l a y d a d a h a önce v a r o l a n d e n g e n i n bozulmasına
n e d e n o l u r v e b i r ç e ş i t belirsizliği d e b e r a b e r i n d e g e t i r i r . D o l a y ı s ı y l a ,
fotoğraf
önceden
kamerasının
açık,
merceğinden
net ve
alışılmış
bakarcasına,
olan
"bütün"
bir
kişi
için
bir
daha
artık b u l a n ı k g ö z ü k m e y e
başlar.
1.2. Etkinin Azaltılması. D e ğ i ş i m i l e b i r l i k t e g e l e n b i r b e l i r s i z l i k d u r u m u n u n b i r
k i ş i d e y a r a t t ı ğ ı o l u m s u z e t k i y i a z a l t m a n ı n e n e t k i l i y o l l a r ı n d a n birisi d e , o
kişinin d e ğ i ş i m i n ö n g ö r d ü ğ ü " y e n i
d e n ö n c e y e ( y a n i , g e r i y e ) d ö n e r e k eski
u y g u l a m a l a r a d e v a m e t m e s i d i r . Özellikle, d e ğ i ş i m d e y e n i o l m a n ı n verdiği
stresi y o ğ u n o l a r a k y a ş a y a n kişiler i ç i n b u t ü r d e k i b i r e ğ i l i m d a h a f a z l a
görülmektedir.
1.3. Öz-değeri Sorgulama (Questioning Self-Worth). B u e v r e d e d e ğ i ş i m d e n
e t k i l e n e n kişi, dış ş a r t l a r ı n v e g e r ç e k l e r i n d e e t k i s i y l e , k e n d i n i s o r g u l a m a y a
başlar. B u n u n s o n u c u n d a , değişimle birlikte g e l e n "belirsizlik h a l i " n i n kişide
d o ğ u r d u ğ u e t k i y a v a ş y a v a ş işlevini k a y b e t m e y e b a ş l a r . B u e v r e d e g ö z
ardı e d i l m e m e s i g e r e k e n e n önemli n o k t a , uygulayıcıların k ü ç ü k d ü ş m e ,
k ı z g ı n l ı k v e y a ş a ş k ı n l ı k g i b i çeşitli d u y g u l a r ı y a ş a m a s ı n ı n g a y e t d o ğ a l v e
n o r m a l olduğunun o n l a r tarafından bilinmesidir.
1.4. Geçmişin Gitmesine İzin Vermek4. B u e v r e y e g e l e n e k a d a r , k i ş i d e
g e ç i ş - ö n c e s i d ö n e m e ( y a n i , eski u y g u l a m a l a r a ) karşı bilinçsiz bir bağlılık
söz
konusudur.
Bu
bir
çeşit
"geçmişe
demir
atma"
olarak
da
tanımlanabilir. B u e v r e d e n sağlıklı bir geçişin o l a b i l m e s i için, kişinin bir a n
önce
kendine
bir
değişimin
var
olduğu
gerçeğini
anlatması,
onu
k a b u l l e n m e s i v e değişimin k e n d i s i n d e n beklediği sorumluluğun b i l i n c i n e
varması gerekir.
feHHIH^IHlliyiM
akmrt
salan
1.5. Yeni Durumu Değerlendirme. B u e v r e u y g u l a y ı c ı l a r a v e r d i ğ i c o ş k u ,
enerji
ve
heyecan
dönemden"
(yani,
kendilerinden
atmaya
ve
gibi
duygularla
geçmişten)
emin
olarak
kendilerinin
tanımlanır.
kendilerini
geleceğe
koparan
doğru
potansiyellerini
"Değişimden
yavaş
sınamaya
kişiler
1.6.
kendilerini
bir d e ğ e r l e n d i r m e y e t a b i
artık
yavaş
adımlarını
başlarlar.
Değişimin
gerektirdiği y e n i davranışların geliştirilmesi v e k a z a n ı l m a s ı ile
kişiler k e n d i
önceki
birlikte d e
tutarlar.
Anlam Kurma. B u e v r e , k i ş i n i n , k e n d i e t r a f ı n d a o l u p b i t e n l e r ( y a n i ,
öngörülen değişim)
üzerinde k a f a yorması v e yaşamakta olduğu geçiş
sürecinin
bir b ü t ü n
o l a r a k özel
çalışması
ile tanımlanır.
okulda
öngörülen
hayatını
nasıl
D i ğ e r bir d e ğ i ş l e ,
değişim
sürecinin
bu
etkilediğini
evredeki
kendisine ve
kavramaya
bir uygulayıcı,
diğer i n s a n l a r l a
olan
ilişkilerine, m e s l e ğ i n e v e h a y a t t a k i a m a c ı n a nasıl e t k i yaptığını a n l a m a y a
çalışır.
1.7. Yeni Deneyimin Entegrasyonu (Integration of the Experience). B u e v r e ,
kişinin,
geçmiş
nihayette
evredeki
ulaştığı
keşifleri
anlamlı
gerçek
geriye-yansımaların
hayatına
sonucunda,
uygulamaya
koymaya
b a ş l a m a s ı ile t a n ı m l a n ı r . Y e n i b i r b a k ı ş a ç ı s ı , y e n i b i r m a n t ı k s a l d a y a n a k v e
dolayısıyla
da
b e l k i d e y e n i b i r k i m l i k g e l i ş t i r e n kişi d e ğ i ş i m i n
kendisine
sağladığı p o t a n s i y e l öğrenme v e gelişmeyi k e n d i hayatına u y g u l a r .
A y r ı c a , A d a m s v e S p e n c e r ' e (1988) göre, sistemik d e ğ i ş i m s ü r e c i n d e k i bir
kişinin
söz
konusu
olan
"eskiden
yeniye
geçiş"i
yaşama
yoğunluğu
a ş a ğ ı d a k i b e l l i başlı y e d i f a k t ö r d e n e t k i l e n m e k t e d i r .
1. Değişimde Yeni Olmak. S i s t e m i k d e ğ i ş i m s ü r e c i n d e y e n i o l m a k i l e o k u l
tarafından
öngörülen
değişimin
bir
uygulayıcıyı
(mesela,
öğretmeni)
s ü r p r i z l e m e d e r e c e s i , b i r k i ş i n i n ö n g ö r ü l e n d e ğ i ş i m e hazırlıklı o l m a d ü z e y i
veya
b i r d e ğ i ş i m i n b i r kişiyi a l ı p ç o k t a n ı d ı k o l m a y a n
bir y e r e
götürme
o r a n ı k a s t e d i l i r . S i s t e m i k d e ğ i ş i m e y e n i o l m a k , b i r a n l a m d a kişiyi k a r a n l ı k t a
bırakır. V e d e ğ i ş i m d e y e n i o l m a n ı n d e r e c e s i n e k a d a r y ü k s e k i s e k i ş i n i n
içine girdiği g e ç i ş e v r e s i n i n niteliği h a k k ı n d a f a r k ı n d a o l m a s ı d ü z e y i d e o
d e n l i y o ğ u n o l u r . Y a n i , b ö y l e b i r kişi d e ğ i ş i m i n e v r e l e r i a r a s ı n d a b i r ileri b i r
g e r i g i d e r , gelir,
2. Beklentilerin Açıklığı. O k u l d a ö n g ö r ü l e n s i s t e m i k d e ğ i ş i m d e n b e k l e n e n
s o n u c u n h e r u y g u l a y ı c ı d a uyandırdığı netlik d e r e c e s i d e bir kişinin g e ç i ş
sürecinden
birisidir.
etkilenme
Genellikle,
yoğunlunu
belirleyen
en
önemli
sistemik değişimin s o n u c u hakkında
net
faktörlerden
bir v i z y o n a
ahnet
s a h i p o l a n uygulayıcılar için d e ğ i ş i m
salan
evrelerinin d a h a
hızlı, f a k a t d a h a
az
y o ğ u n l u k t a v e d o l a y ı s ı y l a d a d a h a a z stresli g e ç t i ğ i g ö z l e n m e k t e d i r .
3.
Kişinin İçinde Bulunduğu Hayat Evresi (Stage of Life). O k u l d a ö n g ö r ü l e n
değişim sırasında uygulayıcının içinde bulunduğu y a ş a m evresi de geçiş
sürecinin
Çünkü,
yoğunluğunu
bazı
yetişkinlik
ve
hızını
evreleri
etkileyen
daha
önemli
durağan
faktörlerden
veya
istikrarlı
birisidir.
geçerken
d i ğ e r b a z ı l a r ı d a d a h a d ü z e n s i z v e y a aşırı fırtınalı o l a b i l m e k t e d i r . Ö r n e ğ i n ,
kişinin
kendini
en
çok
sorguladığı
orta-yaşlılık
krizinden,
kişi
için
en
çalkantılı bir d ö n . m o l a r a k b a h s e d i l m e k t e d i r . Dolayısıyla, b u d ö n e m d e k i
b i r kişi, e v l i l i k , b o ş a n m a , b i r y a k ı n ı n ı k a y b e t m e v e y a m e s l e k d e ğ i ş i m i g i b i
hayatında
gerçekleşmekte
olan
değişimlerden
çok
daha
yoğun
bir
şekilde e t k i l e n e c e k t i r .
4. Yaşanılan Diğer Geçişlerin Sayısı. B u f a k t ö r b i r ö n c e k i e v r e d e t a r t ı ş ı l a n
faktör ile iç içedir. Y a n i , halihazırda bir işten a t ı l m a d u r u m u ile u ğ r a ş a n bir
kişinin
aynı
anda
bir yakınını
kaybetmesi
veya
bir
boşanma
sürecine
s ü r ü k l e n m e s i s o n u c u n d a k i yaşlılığın oranı, s a d e c e bir b o ş a n m a s ü r e c i n d e
o l a n kişiye o r a n l a d a h a f a z l a o l a b i l m e k t e d i r .
5. Gerçeği Kabullenme. B a z ı t o p l u m l a r d a i n s a n l a r ı n k e n d i k a r a r s ı z l ı ğ ı n ı ,
şüpheciliğini
insanlarla
veya
birlikte
bağımlı
iken
nitelendirilmektedir.
gizleme
bir
kişilik
açığa
vurmaları
Dolayısıyla,
eğilimindedirler.
yapısına
Ancak,
böyle
sahip
bir
olduğunu
başka
işareti"
olarak
"zayıflık
toplumlardaki
değişim
gerçeği
ne
kişiler
kadar
gerçeği
geç
kabul
e d i l i r s e , b i r e v r e d e n d i ğ e r b i r e v r e y e g e ç i ş s ü r e c i d e o d e n l i stresli, u z u n v e
y o ğ u n olur.
6. Kendini Tanıma. H e r i n s a n f a r k l ı y a r a d ı l ı ş ö z e l l i k l e r i n e , h a y a t t e r c i h l e r i n e
ve
düşünce
niteliklerinin
bulunduğu
yapısına
sahiptir.
farkında
olması
evreden
bir
Dolayısıyla,
(yani,
sonraki
insanın
kendini
evreye
kendindeki
tanıması),
"geçiş"i
bu
onun
yaşamadaki
gibi
içinde
hızı
ve
kolaylığı ile d o ğ r u orantılıdır.
7. Zaman Kesinliği. Z a m a n v e y a s ü r e a ç ı s ı n d a n b a k ı l d ı ğ ı n d a , s i s t e m i k o k u l
değişimi
esnek
dinamik
bir y a p ı y a
değişimin
bir y a p ı y a
sahiptir v e
içinde
yer
gerçekleşebileceğine
dair
faaliyetler
bitiş
için
sahiptir.
belli
bu
alan
bazı
Çünkü,
nedenle
birtakım
yeniden
de
süreklidir.
tespit
süreci
Ancak,
sistemik
ne
zaman
faaliyetlerin
ön-kestirmelerin
zamanlarının
yapılanma
yapılması
edilmesi
d e ğ i ş i m s ü r e c i n d e d a h a a z stres y a ş a m a l a r ı n ı s a ğ l a y a c a k t ı r .
ve
belli
uygulayıcıların
HMMMİUlUfeHtfEill
ahnet saban
2.
ANDERSON'UN SİSTEMİK OKUL DEĞİŞİMİ MODELİ
A n d e r s o n ( 1 9 9 3 ) " S i s t e m i k O k u l D e ğ i ş i m i S ü r e c i " n i n t e m e l o l a r a k altı
gelişimsel
evresi
istedikleri y e r e
olduğunu
ileri
ulaşmak için
sürer.
Dolayısıyla,
ne yapmaları
eğitimciler,
gerektiğini,
varmak
sistemik değişim
sürecinin h a n g i a ş a m a s ı n d a olduklarını a n a l i z e d e r e k görebilirler. Sistemik
d e ğ i ş i m s ü r e c i n i n b u altı e v r e s i , g e l e n e k s e l b i r e ğ i t i m s i s t e m i n d e n a k t i f
ö ğ r e n m e n i n gerçekleştiği, kararların birlikte alındığı ve öğrenci başarısının
yüksek
düzeyde
aşamalı
olarak
olduğu
"geçiş"i
yeni
sisteme
doğru
temsil
eder.
Burada
gelişimsel
bir
doğrultuda
unutmamak
gerekir
ki,
s i s t e m i k d e ğ i ş i m s ü r e c i n i n s ö z k o n u s u b u altı e v r e s i b i r b i r i n d e n b a ğ ı m s ı z
o l a r a k l i n e e r v e y a doğrusal bir şekilde g e r ç e k l e ş m e z .
2.1. Eski Sistemin Korunması. B u e v r e d e , e ğ i t i m s i s t e m i n d e k i b i r e y l e r
( m e s e l a , yöneticiler, ö ğ r e t m e n l e r ) v a r o l a n s i s t e m i bir b ü t ü n o l a r a k orijinal
dizayndaki
gibi
sisteminin
eğitim
korumaya
günümüz
çalışırlar.
dünyasındaki
uygulamalarının
zaman
Yani,
sistemdeki
gerçeklerle
dışı
eğitimciler,
eğitim
bağdaşmaaığının
veya
kaldığının
D o l a y ı s ı y l a , s i s t e m i k d e ğ i ş i m i n b u ilk e v r e s i n d e ,
bilincinde
öğrenme,
değildirler.
öğretme ve
ö r g ü t s e l y a p ı ile ilgili y e n i b i l g i l e r v a r o l a n s i s t e m i n y a p ı s ı n a e n t e g r a s y o n u
gerçekleşmez.
2.2. Farkına
Varmak.
Sistemik
değişim
sürecinin
bu
evresi
eğitim
s i s t e m i n d e k i birçok uygulayıcı için bir a n l a m d a s i l k i n m e k , k e n d i n e g e l m e k
ve
bir
şeyin
bilincine
varmak
olarak
tanımlanabilir.
Bu
evrede,
eğitim
sisteminin birçok uygulayıcısı v a r o l a n sistemin gerçekte olması gerektiği
gibi
işlemediğini
fark
eder,
fakat
bunu
gidermek
için
y a p ı l m a s ı gerektiği k o n u s u n d a kesin v e açık bir anlayışa
tam
olarak
ne
(yani, vizyona)
s a h i p değildir.
2.3. Araştırma, İnceleme ve Keşif. S i s t e m i k d e ğ i ş i m i n b u e v r e s i n d e , e ğ i t i m
sistemindeki
birçok
uygulayıcı
son
zamanlarda
yapılan
araştırmaları
i n c e l e r l e r v e y e n i yaklaşımların uygulandığı diğer okulları z i y a r e t e d e r l e r .
B u kişiler,
daha
sonra,
genellikle
az-risk g e r e k t i r e n
öğretim
ve yönetim
stratejilerini k e n d i okullarında u y g u l a m a y a başlarlar.
2.4. Geçiş. S i s t e m i k d e ğ i ş i m i n b u e v r e s i n d e , o k u l l i d e r l e r i v e ö ğ r e t m e n l e r
yeni
sistemin
yaklaşımlara
öngördüğü
kendilerini
öğrenme,
adayarak
öğretme
bu
ve
yönetim
alanlarda
gerekli
g e r ç e k l e ş t i r m e k i ç i n d a h a f a z l a risk a l a r a k ç a b a s a r f e d e r l e r .
ile
ilgili
değişimi
ahmet salan
2.5. Yeni Yapının Belirmesi. S i s t e m i k d e ğ i ş i m i n b u e v r e s i n d e , b i r ö n c e k i
evrede
yeni
öğrenme,
yaklaşımlar
öğretme v e yönetim
sistemdeki
çoğu
alanlarında
üyelerce
uygulamaya
kabul
görmeğe
konulan
başlar
ve
dolayısıyla d a y e n i s i s t e m b e l i r m e ğ e başlar.
2.6.
Yeni Sistemin Egemenliği. S i s t e m i k d e ğ i ş i m i n b u s o n e v r e s i n d e ,
sistemdeki
eğitimciler
tarafından
yaklaşımlar u y g u l a m a y a
yeni sistemdeki
konulur.
gerçekleştirilmeğe
Ve yeni sistem
çalışılan
yeni
o d e r e c e b e l i r g i n l e ş i r ki,
k a ş i f l e r d a h a b a ş k a v e d a h a iyi o l a b i l e c e k u y g u l a m a l a r ı
tasavvur e t m e y e
başlarlar.
A n d e r s o n (1993), ayrıca, sistemik d e ğ i ş i m sürecinin başarılı o l a b i l m e s i için
g e r e k l i o l a n altı t e m e l u n s u r d a n s ö z e d e r :
1. Vizyon. Y e n i s i s t e m i n o l u ş a b i l m e s i v e y a v a r o l a n s i s t e m i n d e ğ i ş e b i l m e s i
için insanların s a h i p oldukları eğitim sisteminin v i z y o n u
v e o n u n başarısı
hakkındaki görüşlerinin değişmesi gerekir.
2. Toplumsal ve Siyasal Destek. Y e n i s i s t e m i ç i n g e r e k l i o l a n v i z y o n u n
gelişmesi
ve
uygulamaya
geçirilebilmesi
için,
eğitim
sisteminin
her
düzeyindeki b ü t ü n liderlerin ve halkın d e s t e ğ i n e ihtiyaç vardır. Böyle bir
d e s t e ğ i n o l u ş m a s ı d e m e k , b u kişilerin s i s t e m d e n e l e r i n d e ğ i ş m e s i v e nasıl
d e ğ i ş m e s i konularında d e r i n bir anlayışa s a h i p olması d e m e k t i r .
3. İnsanlar Arası İlişki ve Etkileşim Ağların Kurulması.
denenmesini,
insanlar ve
kurulması
uygulamaya
eğitim
uzun
geçirilmesini
kurumları
vadedeki
ve
arasındaki
sistemik
desteklenmesini
iletişim
değişim
Yeni
ve
için
sağlayacak
etkileşim
gerekli
vizyonun
ağlarının
olan
temel
t a ş l a r d a n birisidir. A n c a k , b u t i p i l e t i ş i m v e e t k i l e ş i m a ğ l a r ı v a r o l a n s i s t e m i n
bürokratik
yapısı
bilgisayarlar ve
üzerinde
basılı
oluşmazlar;
onlar
yayınlar şeklinde
daha
ortaya
çok
konferanslar,
çıkarak s i s t e m d e k i
aynı
v e y a b e n z e r rollere s a h i p bireyleri bir a r a y a getirirler.
4. Öğrenme ve Öğretme Süreçlerinde Değişim,
öğrendiğine
d a i r yapılan
araştırmaların
ışığında
insanların
öğrenme
nasıl
ve
en
iyi
öğretme
süreçlerinde değişikliklerin yapılması y e n i s i s t e m i n esasını oluşturur. Diğer
bir değişle, eğer ö ğ r e n m e v e ö ğ r e t m e stratejilerinde d e ğ i ş m e l e r o l m a z s a ,
s i s t e m d e k i diğer bütün değişikliklerin f a z l a değeri yoktur.
5. Yönetimsel Roller ve Sorumluluklar. Ö n g ö r ü l e n s i s t e m i k d e ğ i ş i m i n h e r
okulda
ve
işlemesine
sınıfta
yönelik
gerçekleşebilmesi
ve
hiyerarşik
için salt
yapıya
dayalı
kontrol
mekanizmasının
yönetimsel
rollerin
ve
•ı rı»ıınaMiMMMmn
ahmet salan
sorumlulukların yerini birlikte k a r a r v e r m e y i v e a r z u e d i l e n değişiklikler için
gerekli
maddi
ve
manevi
desteği
sağlamayı
esas
alan
yönetimsel
anlayışa bırakmak zorundadır.
6. Eğitim Politikasının Tek ve Aynı Amaca Yönelik Olarak Düzenlenmesi.
S i s t e m i k d e ğ i ş i m i n oluşabilmesi için bir eğitim sistemini oluşturan b ü t ü n a l t sistemlerin
(örneğin, eğitim programı, öğretim süreci, öğrenci başarısını
değerlendirme v . b .
gibi)
sistemin sahip
olduğu v i z y o n a
yönelik
olarak
işlemesini s a ğ l a y a c a k bir d ü z e n l e m e y e v e u y g u l a m a y a ihtiyaç vardır.
3.
DONALDSON'UN SİSTEMİK OKUL DEĞİŞİMİ MODELİ
Donaldson
(1993)
her
birinin
bir
"ihtimal" v e b i r "tehlike" i l e
k a r a k t e r i z e edildiği başlıca beş e v r e d e n oluşan bir sistemik o k u l d e ğ i ş i m
modeli
ileri
potansiyel
okuldaki
sürmektedir.
gelişmeyi
ve
depolanmış
Sistemik
değişimin
her
evresindeki
olumlu
sonuçlan,
"tehlike"
ise
kaynakları
tüketmesi
halinde
neler
"ihtimal,"
yeni
çabaların
olabileceğini
tanımlar. Y a z a r a göre, z e k i c e v e kolektif o l a r a k h a r e k e t e d e n o k u l üyeleri
içinde
bulundukları değişim süreci
hakkında
kendilerine
başlıca şu
üç
s o r u y u yöneltir:
1.
Şu a n d a değişim sürecinin h a n g i e v r e s i n d e y i z ?
2.
A c a b a
değişim
sürecinin
okulumuz
için
sağladığı
gelişme
ve
iyileşme ihtimallerinin b i l i n c i n d e miyiz?
3.
A c a b a
değişim
sürecinin
başarısını
engelleyen
tehlikeler
baş
göstermekte midir?
D o n a l d s o n ' a (1993) g ö r e , s i s t e m i k d e ğ i ş i m süreci ile k e n d i n i g e l i ş t i r m e y e
ç a b a l a y a n h e r okul aşağıdaki beş e v r e d e n geçer:
3.1. Tenkit Evresi. O k u l u n h a l i h a z ı r d a k i p e r f o r m a n s ı i l e ilgili o l a r a k o k u l u n
i ç i n d e n v e dışından d i l e g e t i r i l e n hoşnutsuzluklar o k u l d a bir t e n k i t s ü r e c i n i n
b a ş l a n g ı c ı n ı oluşturur. O k u l h a k k ı n d a y a p ı l a n h e r eleştiri s a y e s i n d e , o k u l
üyeleri
okulun
okulda
neyin
performansını
ç o k iyi
işlediğini
ve
geliştirmek için d a h a
öğrenebilirler (ihtimal).
Ancak,
okul
neyin
çok
iyi
işlemediğini
nelerin yapılması
ve
gerektiğini
hakkında yapılan eleştirilerin
okulun
bazı üyelerini memnuniyetsizliğe v e çaresizliğe s ü r ü k l e m e tehlikesi d e söz
konusudur;
dolayısıyla
bu
kişilerde
s u ç l a m a g i b i eğilimler baş gösterebilir.
"savunmacılık"
veya
diğerlerini
ahmd saban
3.2. Kendini Sınama Evresi. E ğ e r t e n k i t e v r e s i o k u l ü y e l e r i n i n ç o ğ u n l u ğ u
tarafından
savunmacı
bir
tavır
almadan
atlatılırsa,
okul
objektif
olarak
s o r g u l a n a n öğrenci başarılarını v e b u sonuçları e t k i l e y e n u y g u l a m a l a r ı bir
değerlendirmeye
tabi
işleyip
işlemediğine
Bu
ve
neyin
evredeki
tehlike
tutar.
ise
Bu
durumda,
dair
okul
öğretmenler
deliller toplayıp
üyeleri
arasında
okulda
neyin
kullanabilirler
(ihtimal).
okulda
gösteren
baş
p r o b l e m i n k a y n a ğ ı n a d a i r bir ihtilafın v e u y u ş m a z l ı ğ ı n o r t a y a
çıkmasıdır.
3.3. Amaç Belirleme Evresi. Bir k e z o k u l ü y e l e r i o k u l p r o b l e m i n i n n e r e d e n
k a y n a k l a n d ı ğ ı n a d a i r a n l a ş m a s a ğ l a r s a , birlikteliği s a ğ l a y ı p k o l e k t i f o l a r a k
okulun
okulun
ulaşılabilir
varolan
çeşitlilikte
amacını
kaynaklarıyla
veya
edebilirler.
Bu
belirleyebilirler
çok
ve
fazla
durumda,
mümkün
gerçekle
okul
(ihtimal).
üyeleri
Ancak,
olan z a m a n d a
tutarlı
olmayan
arasında
bir
okul
üyeleri,
ulaşamayacağı
amaçlar
tespit
b o z g u n c u l u k tehlikesi
baş gösterebilir.
3.4. Yeni Çabalar Evresi. Bir ö n c e k i e v r e d e u l a ş ı l a b i l i r a m a ç l a r ı n t e s p i t
e d i l m e s i başarısını g ö s t e r e n o k u l l a r b u a m a ç l a r ı g e r ç e k l e ş t i r m e k için a r z u
edilen
yeni
(ihtimal).
Bu
dolayısıyla,
çabaların
planlanmasına
e v r e d e k i t e h l i k e ise o k u l
değişime
kendini
ve
üyelerin
adayan
ve
jygulanmasına
çabaları
yeni
e t t i r m e k i s t e y e n s a d e c e küçük bir g r u p kalabilir.
gittikçe
başlarlar
azalabilir;
uygulamaları
devam
Bu d u r u m d a ,
okuldaki
k o l e k t i f ç a b a v e y a birliktelik parçalanabilir.
3.5. Birleştirme Evresi. O k u l u n k o l e k t i f o l a r a k y e n i ç a b a l a r ı u y g u l a m a s ı
halinde,
bu
uygulamaların
başarısı
kolaylıkla
tespit
edilebilir ve
dolayısıyla
repertuarına
eklenebilir
(ihtimal).
veya
başarısızlığı
başarılı
Ancak,
olan
eğer bazı
objektif
olarak
uygulamalar
okui
üyeleri
okulun
dışlanırsa,
o k u i b ü t ü n b u g e r ç e k l e ş t i r m e y e çalıştığı f a a l i y e t l e r d e başarısızlığa v e düş
kırıklığına
uğrayabilir (tehlike).
Bu d u r u m d a ,
kolektif
çabalar yerini
"verilen
ç a b a y a d e ğ m e z " g i b i a n l a y ı ş l a r a bırakır. O k u l ü y e l e r i s a h i p o l d u k l a r ı v e
başlangıçtan
beri
çözmeye
çalıştıkları
problemlerin
üzerine
yatarlar,
yeni
a m a c ı n n e o l d u ğ u v e o n a u l a ş m a k için y e n i u y g u l a m a l a r ı n n e l e r o l d u ğ u
konularında
görüş
kaybederler
ve
bu
nedenle
de
y a v a ş l ı ğ ı v e v e r d i ğ i z a r a r i l e ilgili o l a r a k s a b ı r s ı z l a n ı r l a r .
değişim
sürecinin
akmet sal an
SİSTEMİK OKUL DEĞİŞİMİNDE İNSAN FAKTÖRÜ
Evans'a
veya
ürün
(1993)
"yeniden
olarak
göre,
eğitim
yapılanma"nın
birçok
değerlendirmektedir;
başarılmak
zorundadır"
eğitimciler,
genellikle
(s.
literatüründeki
19).
değişimin
"sistemik
savunucusu
"okul
ancak,
değişim
Değişimi
bir
kişisel
reformunu
insanlar
ürün
boyutunu
değişim"in
tarafından
olarak
yok
bir
algılayan
sayarak
değişim
sürecinin yapısal v e y a örgütsel ç e r ç e v e s i n e ağırlık veririler; f a k a t d e ğ i ş i m
h e m kişisel h e m d e ö r g ü t s e l d i n a m i ğ e s a h i p o l a n bir süreçtir. D o l a y ı s ı y l a ,
denilebilir
ki,
bir
eğitim
sistemi
içinde
yer
alan
her
değişiminin
gerçekleştirilebilmesi,
büyük
ölçüde
uygulayıcıların
kendilerinden
değişimi
isteme
konusu
değişime
olan
istenen
adama
derecelerine
okulun
o
ve
bağlı
tek
tek
sistemdeki
kendilerini
olacaktır.
söz
Çünkü,
sistemik değişimin başarısı o s i s t e m d e k i h e r o k u l u n v e ö ğ r e t m e n i n b i r e y s e l
başarısını
gerektirir.
Ve
birçok
öğretmen
okulda
öngörülen
değişimi
b e n i m s e r k e n , diğerleri b e n i m s e m e y e b i l e c e k t i r .
Dolayısıyla,
yeni
sistemlerin
yaratılması
ve
uygulanabilmesi
u y g u l a y ı c ı l a r d a g ü v e n , i n a n ç , m a n t ı k , b i l g e l i k v e ö n s e z i g i b i b i r t a k ı m kişilik
özelliklerinin v a r o l m a s ı n ı gerektirir. B u n e d e n l e , S c h l e c h t y (1993) e ğ i t i m d e
y e n i d e n yapılanma sürecine öncülük e d e c e k okul
liderlerinin,
insanların
d e ğ i ş i m e karşı a y n ı t a v r ı s e r g i l e m e y e c e ğ i n i b i l m e l e r i v e b u d u r u m a d a
hazırlıklı
olmaları
gerektiğini
vurgular.
Schlechty'e
göre,
yeniden
y a p ı l a n m a s ü r e c i n d e t e m e l d e b e ş farklı t u t u m s e r g i l e y e n b e ş f a r k l ı i n s a n
tipi
vardır.
Bunlar
kaşifler,
öncüler,
göçebeler,
statükocular
ve
s a b o t a j c ı l a r d ı r . Y a z a r a g ö r e , o k u l l i d e r l e r i t a r a f ı n d a n b i l i n m e s i n d e kritik b i r
öneme
sahip
beceriler
olan
nokta,
geliştirmeye
ve
bu
insan
farklı
türde
tiplerinin
her
yönetimsel
birinin
farklı
desteğe
türde
ihtiyaçları
olduğudur.
I.KAŞİFLER
Okul
liderlerinin,
yolculuklarda
boşunadır.
okuldaki
Dolayısıyla,
paradigmatik
her
öğretmenin
okuldaki
bir
değişimi
gönüllü
yeniden
olmasını
yapılanma
sağlayacak
beklemesi
çabalarının
ö n c ü l ü ğ ü n ü ü s t l e n e c e k ö ğ r e t m e n l e r e ihtiyaç vardır. B u ç e r ç e v e d e n e l e
a l ı n d ı ğ ı n d a , kaşifler, y e n i d e n y a p ı l a n m a s ü r e c i n d e h e r z a m a n ilk g i r i ş i m d e
bulunan
ve
kendilerine
daima
olan
ilk
adımları
atan
kişilerdir.
güvenleri s a y e s i n d e sürekli
Çünkü,
olarak
bu
tür
insanlar,
değişiklikler peşinde
k o ş a n , e l d e v a r o l a n d u r u m l a hiçbir z a m a n y e t i n m e y e n v e dolayısıyla d a
her z a m a n her ş e y i n e n iyisi i ç i n ç a b a sarf e d e n b i r t u t u m s e r g i l e r l e r . G u
ahnrt
nedenle,
kaşifler,
daha
savan
önceden
hiç
kimsenin
gitmediği
yerlere
yol-
h a r i t a s ı z g i t m e y i b i l e r a h a t ç a g ö z e alırlar. Bir O h i o ö ğ r e t m e n l i d e r i n i n d e
ileri s ü r d ü ğ ü g i b i ( S a b a n , 1 9 9 9 , s . 11);
Bir
kez
mu
yeni
ve
fikir
eğer
"haydi
o
birlikte
nedenle,
(okuldaki
fikir
birlikte
yeniden
yapılanma
yapmamız
kiminle
Şu
birlikte
haydi
taşıyorsa,
bir
ben,
insanım.
Bu
konuşarak
yapmamız
gerekiyorsa,
uygulamakta
olduğumuz
başarılı
olması
yapalım
çalışmamız
oldu
hakkında
ne
anda
önümde
anlam
türden
yok;
sürecinin
gerekiyorsa
bir
çalışmadığı
gerek
yapalım.
kastedeıek)
için
diyen
neyin
kaybetmeye
haydi
benim
gidelim"
okulda
zaman
vizyonu
ve
için
bunun
gerekiyorsa,
ne
için
haydi
de
birlikte
çalışalım.
Bir
okuldaki
kaşiflerin
bulunup
yeniden
yapılanma
sürecinde
öne
çıkartılması o k u l d a k i eğitim liderinin görevidir. A n c a k , kaşiflerin ulaşılacak
n o k t a h a k k ı n d a o n l a r a r e h b e r l i k y a p a c a k açık v e n e t bir v i z y o n a v e o k u l
liderlerinin b u y o l c u l u k t a s a ğ l a y a c a ğ ı m o r a l d e s t e ğ e g e r e k s i n i m l e r i vardır.
Ç ü n k ü , k a ş i f l e r , g i t m e k i ç i n farklı b i r y e r i n o l d u ğ u n u b i l m e k i s t e r l e r ; o n l a r
o l a ğ a n d ı ş ı fikirlerle v e y e n i l i k l e r l e m o t i v e o l u r v e risklerle h e y e c a n l a n ı r l a r .
Bulundukları o k u l d a inandıkları bir v i z y o n a bir k e z s a h i p olduklarında ise,
kaşiflerin
ihtiyaç
kendilerine
duydukları
sağlayacağı
ve
moral
istedikleri
destektir.
tek
şey,
okul
Unutulmamalıdır
liderlerinin
ki,
kaşiflerin
ç o ğ u , k e n d i l e r i n i n gösterdikleri b u türdeki eşsiz c e s a r e t t e n dolayı f a r k
e d i l m e y i , t a k d i r e d i l m e y i v e onurlandırılmayı beklerler.
Kaşifler,
gidecekleri
karşılaşacakları
yere
engeller
nasıl
hakkında
varacaklarını
kesin
ve
yargıları
yolculuk
olmamasına
sırasında
rağmen
n e r e y e g i t t i k l e r i n i ç o k iyi b i l e n i n s a n l a r d ı r . A n c a k , k a ş i f l e r i n s a h i p o l d u k l a r ı
v i z y o n l a r b i r e r kişisel v i z y o n o l d u ğ u n d a n , b ü t ü n b u özel v i z y o n l a r ı n o k u l
vizyonu
ile
bütünleştirilmesi
gerekmektedir.
Bu
nedenle,
okul
liderleri,
o k u l d a k i y e n i d e n y a p ı l a n m a sürecinin özel bir m a c e r a o l m a d ı ğ ı n ı , f a k a t
o k u l u n o r t a k faydası (yani, o k u l u n vizyonu) doğrultusunda olması gerektiği
k o n u s u n d a kaşifleri sürekli o l a r a k uyarmalıdırlar.
II.ÖNCÜLER
Öncüler,
yeniden
kaşifler g i b i
yapılanma
maceracı
sürecinde
risk
bir t u t u m
almaktan
sergilerler ve
çekinmezler.
okuldaki
Ancak,
k a ş i f l e r d e n farklı o l a r a k , ö n c ü l e r , y e n i d e n y a p ı l a n m a s ü r e c i n e i l i ş k i n o l a r a k
ahnet salan
okulda
öngörülen
olduğuna
ve
denenmeye,
başarılabileceğine
öğretmenin
de
yolculukta
yalnız
Bu
değişimin
belirttiği
saymayıp
ki,
kadar
iyi
süre
ileriye
eğitim
şeyde çok iyiyim;
nedenle,
bu
ilk
kez
gittiğimizi
Bir
güvence,
bazı
olmama
olduğum
ihtiyaçları
değişim
bazı
sürecinin
yeteri
benim
olacaktır.
devam
diğer
her
yarın için
öğrenciler
ilerlemeye
okuldaki
olduğumuz
hissediyorum,
yapmakta
çünkü
olarak
bir
değer
vardır.
bu
bazen
bugün için iyi olan
iyi
sürekli
girişebileceğim
ihtiyaçları
12),
içerisinde
alanında
fakat,
daha
Dolayısıyla,
s.
doğru
olmayacaktır,
bugünkünden
1999,
zahmete
o l a r a k algılanabilir;
bulunduğum
inanıyorum
güvenceye
(Saban,
olmamak
okulda
yerde
gibi
dair
girilecek
Bu
etmeliyim.
öğretmenlerle
olması
bana
heyecan
vericidir.
Okul
liderleri,
öncülerde
güvenceyi
b e n z e r y e n i d e n yapılanma
önceden
getirip
denenen
onlarla
ve
çabaları
başarılı
paylaşmalıdırlar.
sağlama
ile ilgili
olan
konusunda,
o l a r a k başka
uygulamaları
Unutmamak
aynı
veya
okullarda
daha
örnek
gerekir
ki,
olarak
öncüler,
okula
okulda
ö n g ö r ü l e n değişim için g e r e k l i o l a n y e t e n e k l e r i n geliştirilmesine ihtiyaçları
yoktur;
onların
başarılabileceği
okulda
ihtiyaç
duydukları
konusundaki
halihazırda
varolan
tek
şey
güvencedir.
durumun
g e r ç e k l e ş m e s i ile d a h a iyi o l a c a ğ ı n a
öngörülen
Diğer
bir
öngörülen
inanmakla
değişimin
deyişle,
öncüler,
değişim
sürecinin
m o t i v e olurlar.
III.GÖÇEBELER
G ö ç e b e l e r c e s u r v e girişken bir kişiliğe s a h i p o l m a l a r ı n a r a ğ m e n ,
kaşifler v e öncüler g i b i m a c e r a c ı değildirler. Ö n c ü l e r g i b i , g ö ç e b e l e r d e
öngörülen
değişimin
başarılabileceği
ve
harcanacak
emek,
para
ve
z a m a n a d e ğ e r o l d u ğ u g ü v e n c e s i n e g e r e k s i n i m l e r i vardır. B u n a e k o l a r a k ,
göçebeler,
nereye
gideceklerini
ve
oraya
varmak
için
kendilerinden
ne
beklendiğini detaylı o l a r a k b i l m e y e g e r e k s i n i m l e r i vardır. D a h a önemlisi,
göçebeler,
okul
kendilerinden
Örneğin,
bir
olarak
istenenleri
öğretmen
tanımlamaktadır ( S a b a n ,
varılmak
nasıl
bu
yapacaklarını
konu
1999, s .
istenen
12):
ile
ilgili
noktaya
bilmeye
olarak
ulaşmak
ihtiyaçları
kendini
şu
için
vardır.
şekilde
Ö Ğ R E N E N
ahnd
Şu
anda
süreci
uygulamakta
hakkında
hususunda
bir
okulda
da
sürecin
bizleri
henüz
ve
ne
dizayn
bu
olmama
olduğuna
olduğu
bir
eden
ve
ve
okulda
da
kadar,
kesin
açık
gibi
bizim
fikrim
rolümün
veya
fikrim
henüz
bir
razıyım;
çünkü,
istediğimiz
gözükmektedir.
okul
çalıştığını
bu
bir
olmak
bu
okullarda
işlediğini
oluncaya
gelecekte
beklentim,
başka
onun
yapmaya
araç
istediği
rağmen,
süreçteki
konusunda
yapılanma
götürmek
konusunda
bu
bizleri
götürecek
umudum
şahit
yolculuğu
vizyonu
yeniden
nereye
sürüklediği
benim
bu
okulumuzun
benim
sahip
Dahası,
Fakat,
noktaya
bizi
nereye
pozisyonumun
olduğumuz
onun
sezgiye
başarılı
yok.
yok.
saban
Böylece,
modelinin
gören
onu
kişiler
gibi-
görmektir.
Yukarıdaki öğretmenin d e bahsettiği üzere, göçebelerin o k u l d a k i y e n i d e n
yapılanma
vardır.
sürecinin
Gerçekte,
bilginin
ve
gerektirdiği
yetenekleri
birçok p o t a n s i y e l
desteğin
okulda
var
göçebe,
geliştirmesine
değişim
olduğundan
emin
için
ihtiyaçları
gerekli
olmadan
olan
hareket
etmeyecektir.
G ö ç e b e l e r o k u l o l a r a k y a p a c a k l a r ı bir y o l c u l u k t a yalnız o l m a d ı k l a r ı n d a n
e m i n o l m a k isterler. B u n e d e n l e , g ö ç e b e l e r l e ilgili o l a r a k b e l k i d e b i l i n m e s i
ve
hatırlanması
yoldan
geri
dönmeye
gereken
en
dönmeleri
teşebbüs
kritik
için
şey,
göçebeler,
başkalarınca
ettiklerinde,
okulda
yeniden
yapılanma
olarak
ayartıldıklarında
kendilerini
sürekli teşvik e d e c e k g ü ç l ü v e g ü v e n v e r i c i
Çünkü,
okul
devam
bir o k u l
kapsamında
ve
geri
etmek
liderinin
öngörülen
gidilen
için
olmasıdır.
sistemik
okul
d e ğ i ş i m i n i n u y g u l a y ı c ı l a r d a belirsizlik, d ü z e n s i z l i k v e ş a ş k ı n l ı k g i b i d u y g u l a r ı
yaratabileceği
durumda,
gerçeği
okulda
okul
liderlerince
uygulanması
öngörülen
tarafından
korkutucu ve
dayatmacı
projelerin
sonuçları
azından
olmayabilir.
çerçevesinde
-en
Dolayısıyla,
öngörülen
mu? s o r u s u i l e s ü r e k l i
yeni
ardı
edilmemelidir.
projeler
bazı
o l a r a k algılanabilir v e
kısa
vadede-
göçebeler,
değişim
göz
yeniden
öğrencilerin
öğretmenler
bazen
daha
de
yeni
öncekilerden
yapılanma
performansını
meşgul olurlar ve bu k o n u d a okul
Bu
iyi
süreci
geliştiriyor
liderinin sürekli
d e s t e ğ i n e ihtiyaçları vardır.
IV.STATÜKOCULAR
Statükocular, y e n i d e n yapılanma kapsamında öngörülen değişime
karşı
çok
fazla
istekli
ve
heyecanlı
olmayan
insanlardır.
Ancak,
ahnd
statükocular
kötü
insanlar
sahan
değildir;
çünkü,
onların
okul
tarafından
öngörülen değişime başlangıçta t a r a f t a r olmaması d e m e k onların söz
konusu
olan
değişime
karşı
olduğu
anlamına
gelmez.
Okul
liderinin
o k u l d a k i s t a t ü k o c u l a r l a ilgili o l a r a k y a p m a s ı g e r e k e n b e l k i d e e n ö n e m l i
şey,
değişim
sürecinin
başlangıcında
onları
değişime
ikna
etmek
için
z a m a n v e enerjisini h a r c a m a m a s ı gerektiğidir. Ç ü n k ü , bazı s t a t ü k o c u l a r
o k u l d a ö n g ö r ü l e n değişmeyi hiçbir z a m a n d e s t e k l e m e y e c e k l e r d i r . Aynı
şekilde,
bazı
statükocular,
okuldaki
değişim
sürecine
belki
de
ancak
k e n d i n d e n ö n c e k i ö n c ü l e r i n v e g ö ç e b e l e r i n g ö r e v l e r i n i ç o k iyi y e r i n e
getirdikten
sadece
sonra
bir
katılabilecekken,
ziyaret
için
"elbette
ki,
geleceklerdir"
bazıları
da
(Schlechty,
yeni
diyara
1993,
s.
50).
S t a t ü k o c u l a r a b i r ö ğ r e t m e n ö r n e k v e r i l e c e k o l u r s a ( S a b a n , 1 9 9 9 , s . 13);
Zannedersen,
olan
ve
Bu
ben
bu
okulda
nedenle,
benim
şu
çok
modellerden
fazla
olduğum
da
uygulamaması
için
modeli
modeldir
gören
olduğumuz
şeyler
Diğer
Kimseyi
etmeye
bir
kişiyim.
modeli
beklemediğim
diğer
bir
değişle,
bu
gibi
bu
okul
taraftarı
değişim
çalışmayacağım
hayatımda
haberi
okul
söylenemeyeceği
edilemez.
söz
fikirlerden
uygulamalar
tanesidir.
ikna
de
farklı
uygulamakta
hakkında
diye
farklı
olduğum
iddia
çok
farklı
bir
karşıtı
kadar
çok
an
sadece
modelinin
okul
yeteri
sürecinin
gibi,
karşılaştığım
bu
en
cazip
edemem.
S t a t ü k o c u l a r l a ilgili o l a r a k b e l k i d e u n u t u l m a m a s ı g e r e k e n e n ö n e m l i ş e y ,
sistemli o k u l değişiminin karşısında o l a n sabotajcıların o k u l d a
destek
bulmak
durumda,
okul
statükocuların
için
uğrayacakları
liderleri
desteğini
tepmesi sonucu
yanına
statükoculara
karşı
insanlar
için
tehlike
arz
elde
etmek
için
okuldaki
sabotajcıların
ilk
olmaları
edebilecek
uyguladıkları
d e ğ i ş i m e zararsız h a l d e
gitmelerine
neden
gerçeğidir.
bir
durum
yöntemlerin
bekleyen
olmaktır.
kendilerine
bu
Bu
ise
geri
insanların
Bundan
dolayı,
k u l l a n ı l a b i l e c e k e n iyi s t r a t e j i - e n a z ı n d a n y e n i d e n
y a p ı l a n m a sürecinin başlarında- onları geçici o l a r a k , f a k a t t a m a m ı y l a
d ı ş l a m a d a n değişim sürecinin dışında bırakmaktır.
V.SABOTAJCILAR
Sabotajcılar, o k u l d a k i değişim sürecini durdurulmasına k e n d i l e r i n i
aktif
olarak
değişime
adayan
karşı
engellemek
insanlardır.
olmakla
için
Dahası,
kalmayıp
ellerinden
sabotajcılar,
başkalarının
geleni
da
yaparlar.
sadece
okuldaki
değişime
katılmasını
Örneğin,
bir
Ohio
ahmrt
öğretmenine göre
gibi
kendi
(Saban,
okulunda
da
salan
1999, s .
bazı
13), h e m e n h e r o k u l d a o l a b i l e c e ğ i
"her
şeyden
fazlaca
şikayetçi
türde
insanlah'ın v a r olduğu doğrudur. V e y i n e b u ö ğ r e t m e n e göre, " e ğ e r bizler
z a m a n ı m ı z ı n ç o ğ u n u o n l a r l a birlikte geçirirsek, z a m a n l a o k u l d a k i h e r şeyin
h i ç t e iyi o l m a d ı ğ ı n ı d ü ş ü n m e y e b a ş l a r ı z . "
Sabotajcıların ç o ğ u , eğer t a b i r y e r i n d e ise, "yalnız süvariler"i o y n a r l a r v e
risk
almaktan
korkmazlar.
Nitekim,
sabotajcıların
en
etkili
olanlardan
bazıları kaşiflerinkine b e n z e r niteliklere sahiptirler. S a b o t a j c ı l a r ile kaşifler
a r a s ı n d a k i farklılık ise şu ş e k i l d e açıklanabilir: Kaşifler b a ş k a l a r ı n ı n k o r k t u ğ u
yerlere
gitmeyi
korkmaya
göze
başladıkları
alabilirken,
yerlerde
sabotajcılar,
kalmayı
başkalarının
rahatlıkla
göze
k a l m a k için
alabilmeleridir.
Ç ü n k ü , yalnızlığın g ö ç e b e l e r için taşıdığı a n l a m sabotajcılar için geçerli
değildir,
aksine,
sabotajcıların
onlara d a h a fazla
moral
diğer
insanlardan
g ü c ü sağlar.
soyutlanması
D i ğ e r bir n o k t a
n e r e d e olursa olsun p r o b l e m yaratabilirler.
Bu n e d e n l e ,
ise,
durumu
sabotajcılar
okul liderlerinin
s a b o t a j c ı l a r l a ilgili o l a r a k i z l e m e s i g e r e k e n e n m a n t ı k l ı y o l , s a b o t a j c ı l a r ı
o k u l d a k i değişimin dışında değil d e , değişim sürecinin içinde tutmaktır,
çünkü, b u s a y e d e onların davranışları kontrol altında tutulabilir.
Kaynakça
Adams. J . D . and Spencer,
S. A.
( 1 9 8 8 ) . People
in Transition. T r a i n i n g 8c
Developmentjournal, 4 2 , 6 1 - 6 3 .
Anderson, B. L. ( 1 9 9 3 ) . T h e Stages of Systemic Change. Educational Leadership,
51, 14-18.
Brandt, R. ( 1 9 9 3 ) . On Restructuring Roles and Relationships: A Conversation vvith
P h i l Schlechty. Educational Leadership, 5 1 , 8 - 1 1 .
D o n a l d s o n , G . A . ( 1 9 9 3 ) . VVorking Smarter Together. Educational Leadership, 5 1 ,
12-16.
Evans, R . ( 1 9 9 3 ) . T h e H u m a n Face o f Reform. Educational Leadership, 5 1 , 1 9 - 2 3 .
F u l l a n , M . and Hargreaves, A . ( 1 9 9 6 ) . VVhat's VVorth F i g h t i n g for i n Y o u r School?
NevvYork, N Y : Teachers College, C o l u m b i a University.
O ' N e i l , J . ( 1 9 9 3 ) . T u r n i n g the System O n Its H e a d . Educational Leadership, 5 1 , 8 13.
Saban, A. ( 1 9 9 9 ) . Systemic S c h o o l Reform: A Case Study of an O h i o S c h o o l . Paper
presented at the Second Accelerated Schools N a t i o n a l Conference, Nevv
Orleans, L A , U S A .
akmet saban
Schlechty, P. C. (1993). On the Frontıer of School Reform vvıth Trailblazers,
Pioneers, and Settlers. J o u r n a l of Staff Development, 14, 4 6 - 5 1 .
YVagner, T.
(1993).
Systemic
Change:
Educational Leadership, 5 1 , 24-28.
Rethinking
the
Purpose
of School.