şavşat sancak beyi hamşizade abdi ve dede bey

Transkript

Hamþioðullarý / KHÝMSHÝASHVÝLÝ
ÞAVÞAT SANCAK BEYÝ HAMÞÝZADE ABDÝ VE DEDE BEY .
Onaylayan Zafer Þenol
Son Güncelleme Cuma, 01 Mayýs 2015
.
Satlel Kilisesi ve Mezarlýk Hakkýnda Bilgi.
Tarihin tek DNA'sý vardýr o da mezar taþýdýr.
Bu mezarlýkta Asker olmadýðý ve sivil mezarlýk görüntüsü olduðu konusu hakkýnda verilen bilgilerine karþýlýk bunun do
ve bu konuda ciddi tarihi belge olarak eldeki mevcut parçalanmýþ mezar baþ taþý ‘nýn bulunmasý ile kanýtlayýp sunmaktayým.
.
.
T.C MÝLLÎ SAVUNMA BAKANLIÐI / ANKARA - MTÝY : 4220- ( 8541 ) 09 / 9170 - Tarih : 06 / Mayýs / 2009 Tarihli
yazýsý:
MSB Erzurum Ýnþaat Emlak ve Nato Enf Bölge Baþkanlýðýnca ilgi ( b)’ye atfen ilgi ( c ) ile Þavþat Garnizon Komutanlýðý
Askerlik Þubesi Baþkanlýðý ile Koordineli olarak yapýlan araþtýrmalar sonucunda,
Mezarlarýn sivil mezarlarý olduðu, Baþ taþlarý yazýlý olmayan mezarlarýn ise kimliklerinin ve isimlerinin bilinmediði, Bu
mezarlarýn þehit olup olmadýklarýna dair herhangi bir belge ve bilgi bulunmadýðý tespit edildiðinden söz konusu mezarlarýn
bulunduðu yerin þehitlik statüsüne alýnmasýnýn uygun olmadýðý deðerlendirilmiþtir.
.
ÝÞTE ÝLGÝLÝ BAKANLIÐIMIZA VERDÝKLERÝ BÝLGÝLER.
.
A- Mezar baþ taþlarý yok ve okunmuyor.
B- Asker olmadýðý ve sivil mezarlýk görüntüsü olduðu,
C - Her hangi bir belge veya bir bilgi bulunmamaktadýr.
D – Þehitlik statüsü konusunda deðerlendirilmemiþtir.
.
BUNLARIN HÝÇ BÝRÝNÝN DOÐRU OLMADIÐINI TEK, TEK BELGELERÝMLE AÇIKLIYORUM.
.
Tam tersine bunlarý hepsi var bende. Þavþat Halkýna Türkiye vatandaþlarýna iþte buradan sunuyorum.
.
BÝÝÝÝR:
.
Sizleriniz oraya geldiðiniz de mezar baþ taþlarý bulunup ve þahadet tarihleri dahi yazýlý olan yan yana yatan þehitleri
görmediniz mi. ?
.
Artýk Þavþat’ýn ilgili yetkili makamlarýnda oturanlar deðil, lütfen Þavþatlýlar sizlerden rica ediyorum. Gidip bir bakýn. Var
yok muymuþ.
.
Yýllardýr dilekçeler verilmiþ. Burada Hýristiyan Kilisesi ve Kilisenin bir tarafýnda da Hýristiyan Mezarlarý olmasý yüzünden
Osmanlý dönemine ait kitabeli, tuðlu, turalý mezarlar parçalanýyor kazýnarak daðýtýlmaktadýr. Yýllarca bu konuda yekililere sayý
þifa’en bilgiler verilmiþ ve tarihini hatýrlayamayacaðýmýz dilekçeler sunulmuþtur.
.
Þavþat’ ta bu konuda araþtýrma yapýp karar veren Ýlgili makamlarýn çok yakýnýnda bulunan ve Þavþat’ýn merkezi Maha
bu yerde; bu güne kadar yerle yeksan edilerek devam eden sivil mezarlýk görünümüne göz yuman tahribat ve kazýlardan ilgili
makamlarýn Kaymakamlar benim zamanýmda olmamýþ diyerek sorumluluklarýný geçiþtiremezler. Bu güne kadar devam eden v
yöneten mülki amirler SORUMLUDUR. Bunun cevabýný kendilerinin vermesi gereklidir.
http://www.hamsiogullari.com
Joomla! ile Güçlendirilmiþtir
Oluþturan: 12 October, 2016, 22:31
.
Þimdi tam zamaný gelmiþtir. Asker olmadýðý ve sivil mezarlýk görüntüsü olduðunun aslý sorumlularý olarak bu ilgili maka
cevap istiyorum.
Ýlgili makamlarýn bilgisi dahilin de sözde koordineli olarak bu þehitlik konusunda neden meçhul kiþilerden bilgi edinmek
gereðini hissediyorsunuz. Size bilgi verecek olan bu meçhul kiþilerin o zamanda mý yaþamýþ veya onlarýn bilimsel akademik
düzeyi nedir.
.
Anlaþýlan çok daha kuvvetli çok derin koordineli araþtýrma yoluna girerek kurumlarýnýzda ve dýþarýda ki akýl danýþman
olan bu art niyetli meçhul kiþilerden edinilmiþ olduðunuz bilgiler sonucunda yaptýðýnýz yazýþma ortadadýr.
.
ÝKÝÝÝÝ:
.
Buyurun iþte þimdi cevap verin; O mezarlýkta asker komutan bulunduðuna dair elimiz de parçalanmýþ okunur olan tuðlu
turalý, kitabeli taþlar toplanmýþ olarak evimizde konaðýmýzdadýr. Bu parçalanmýþ kitabeli okunur olan taþlarýn ve Mezar baþ ta
okunur olan þehit mezarlarýn resimlerini yayýmladým. Bakýn görün vatandaþ da görsün. Þimdi ne diyeceksiniz.
.
Hani sivil mezarlýk görüntüsü var idi. ? Sizlerin hakkýnýzda tahkikat açacak arkamda güveneceðin benim adaletim yok ki
Kimi kime þikâyet edeyim. Kazýnarak, parçalanarak yok edilen elde kalan iþte bunlar bugün yarýn gelecek için ihtiyaç duyulduðu
ilgililerin korumasý gereken resmi belge vesikalardýr. Bunlarýn gözleri görmek istemiyor ise Allaha havale etmekten baþka ne
yapýlabilinir.
.
Ancak bu gerçekleri gören vicdan ve merhamet sahibi Þavþat Halkýna sunmaktan baþka. Burada bu denli atalarýma
yapýlanlar karþýsýnda çaresiz kalmýþ TÜRK VATANDAÞI olduðumdan insanlýk onuruma, þeref ve haysiyetime yakýþtýramýyor
.
ÜÇÇÇÇ :
.
Bunlarýn haricinde Resmi Belge olarak kendilerince Artvin Valilik Makamýnýn bastýrdýðý kitabý ben yazmadým. Bu kitap
resmi makamýn Valiliðimizin yayýmladýðý kitaptýr. Oradan açsýnlar baksýnlar ilgili sayfada okurlar ve görürler. Kendi resmi kitap
içindeki bilgiden haberleri olmayanlara ben bu art niyetlilere ne diyeyim. Dikkat edin. O kitap ARTVÝN VALÝLÝÐÝ ‘ nin kitabýdýr.
.
Diðer yönden Þavþat ve bölgemiz hakkýnda kaynaða ve belgeler dayalý Kitaplarý da ben yazmadým. Buyurun aþaðýda h
sayfa, sayfa yazýlýdýr. Sizin baþka istediðiniz nedir.? Þavþat Halkýna okuyun, rica ediyorum lütfen okuyun.
.
Çünkü; Þavþat’ lý olarak da bilinen 18 tane daha þehit var. Lütfen Þavþatlýlar sizlerde meydanlarda hamaset nutuklarý ile
Bayram kutlamalarý ile onlarý dinlemek deðil önce onlarý bu meydan da konuþmaya hak edebilmeleri için üzereline düþen milli
görevlerini hatýrlatmanýzý Þavþat’ýn bilinen 1914 - 1915 yýllarýnýn 18 þehitlerine sahip çýkmanýzý isterim.
.
DÖRTTT:
.
Hakaretim hiç kimseye ama hiç kimseye asla olmaz, olamaz da ne bana ne de benim geçmiþime yakýþýr ama artýk haklý
olarak biraz ifadelerim sert olacak beni artýk anlayýn kusuruma bakmayýn.
Affedilemeyecek ve her alanda asla cevap veremeyeceðiniz Canlý, vesika, Canlý belge, Canlý tarih karþýnýza konuþuyor
Buyurun iþte Þavþat Halkýnýn görüp dinleyeceði ve bu olumsuz yazýþmalara meydan veren ilgili makam kurum ve kuruluþlarýn ö
koyarým.
.
Dinleyin. Þavþat Halký bilsin doðru olup olmadýðýný anlayabilsinler yeter.
.
Burada Hamaset nutuklarý deðil, Olayýn içinde yaþan gerçek tarih konuþuyor. Ýyi dinleyin, iyi dinleyin. Hamþioðullarý
sitesinden sundum. Þimdi bu yapmýþ olduðunuz olumsuz yazýþmalarýn arkasýnda kimlerin ne yattýðýnýn, ne ettiðinizin cevabýn
bir soruþturun. Tebriklerinizi kabul eden Þavþat Halký karþýsýnda bu durumu ne hale getirdiðiniz þimdi yakýþtý mý.?
.
Benden resmi belge istiyorlar. O zamanýn þartlarýnda arþivlendirilmemiþ kendi arþivlerinde yoksa benim yapabileceðim
hiçbir þey yoktur. Orada yatan þehitlerin torunu olarak canlý þahit sesinden ve görüntüsünden izlenerek gereðinin yapýlmasýný a
ediyorum.
Bu konu da kitaplar da mevcut ‘tur. Bu durumu hakkýnda tarafýma yazýlan olumsuz yazýþmalarý Þavþat Halkýna da
sunuyorum.
Bundan daha kuvvetli bilgi, vesika isteyemezsiniz. Daha baþka bir þeyler istemelerinizin altýnda yatan Art niyet olur.
Artýk þehitleri mezarlarýndan kaldýrýp ayaklarýnýza götürülüp suçlu gibi tek, tek ifadelerini almanýz gerekir. Elinizden gelse bunu
yaparsýnýz.
.
ARTVÝN VALÝLÝÐÝ’ NÝN HAZIRLATMIÞ OLDUÐU :
.
ARTVÝN ÝL YILLIÐI 1967 – ÝÇEL / MERSÝN Kütüphanesinde – No: 058 – Kayýt No: 11326 – Sayfa: 130 ‘da yazýlýdýr.
1967 Artvin Ýl yýllýðýna bakýlacak. Baský hatasýndan dolayý burda da Hamþioðlu Ramiz yazýlacak yerine , Hamþioðlu Remzi d
yazýlmýþ. ).
.
Bir en baþta ADET cd. izlensin. Buna Türk hukuku ve yargýsý önünde savunup cevap veremez gereðini yerine getirme
durumundadýrlar.
.
ARTVÝN TARÝHÝ OLGULARI – Ozan Mikâil Bahçeci – Sayfa: 123 – 124 - 460 yazýlý,
.
ARDAHAN – ERZURUM – ARTVÝN - ACARÝSTAN TARÝHÝ – Ahmet Acar – Sayfa: 22 – 38 - 39 yazýlý,
.
ARTVÝN TARÝHÝ – Halit Özdemir- ( 2 tane ayrý, ayrý kitap )- Sayfa : 184 – 185 yazýlý,
.
ARTVÝN TARÝHÝ – Halit Özdemir – ( 2 tane ayrý, ayrý kitap )- Sayfa: 241 - 245 yazýlý,
.
ARTVÝN YILIIÐI - Atilla Turan - Sayfa: 39 - 39 yazýlý.
.
YURT ANSLÝKLOPEDÝSÝ – TÜRKÝYE ÝL ÝL. DÜNÜ BUGÜNÜ YARINI – ANKARA – BOLU – Sayfa: 39 yazýlý,
.
ARTVÝN DESTANI – Hayrettin Tokdemir- Sayfa: 208 yazýlý,
.
ARTVÝN VE ÇEVRESÝ – M. Adil Özder – Sayfa: 126 - 140 ve 119 yazýlý,
.
Bakýlmak üzere kaynaklar var.
.
Þehitlerin mezar yerleri biliniyor. Þehit Mezar Baþ taþlarý okunuyor. Asker olduðunu kanýtlayacak tuðlu ve kitâbeli baþ taþ
bulunduktan sonra, 1914 yýlýnda olayýn içinde yaþayan bilgi veren sesi ve görüntüsüyle canlý tarih bilgisi dikkate alýnmasa eðer
zaman þehitleri yerlerinden kaldýrýp tek, tek siyasi ve politik amaç güdenlerin karþýlarýna ifade vermeleri gerekir. Makamlarda ki
araþtýrma ve koordine saðlayanlar içinde ki engelleyen ve olumsuz yazan bu meçhul kiþi veya kiþiler kimlerdir.
.
Ayrýca þimdi bu durumu ben ortaya ve halka sunduðuma göre bu bilgi veren meçhul kiþileri araþtýrmasýný soruþturmasý
hangi kurumumuz yapacak. Her þeyi belgeyi, bilgiyi halka sundum. Mülki amirlerimize bu konu da artýk hassasiyet
göstermelerini rica ediyorum.
.
Ýçerisinde adý geçen þehitlerin kimin çocuklarý olduklarýna dair en az 1400 yýllarýna dayanan aile þeceresi.
.
Bu ilgili kurumlara þehitlerin ayný günde öldüklerine dair mahkeme kararýný da sundum isimleri orda mevcuttur.
Mahkeme kararýnda baba adlarý mevcuttur. Þehitlerin aile þecereleri mevcuttur.
.
Vaktiyle yaþanmýþ olan Þavþat yangýnýndan dolayý Þavþat Nüfus idaresinde isimleri bulunamadýðýndan, bu iki þehidin
öldüklerine dair mahkeme kararý.
.
Eldeki mevcut mahkeme kararýnda istenilen isimlere ulaþýlabilmesi için;
.
Mahkeme kararý:
Hakim: Ali Necmettin Kýþlal
Katip : Ýbrahim Gündüz
Esas: 45
Karar : 25
Tarih : 1938 olup 1971 de tekrar çýkarýlmýþtýr.
.
1 Adet, olayýn içinde, olayý gören o olayý anlatan canlý þahit 01-07 1901 doðumlu, Þavþat Nüfusuna kayýtlý Rusca, Osm
Türkçe’yi mükemmel bilen, eðitim görmüþ, aydýn bilgili bir Haným, Feryal Haným’ýn kendi sesinden ve görüntülü CD si mevcut o
vesikanýn aslý verdiði bilgi en önemli olanýdýr. Olayýn canlý tarihi resmi olaný da budur. Kendilerinde bir bilgi bir vesika
bulunmadýðýna göre arþivlerinde bu cd 'nin saklanmasý gereklidir.
.
Oradaki þehitleri yýkayan Müftü Süleyman Özbey 'in mezaraý da kendi köyü ve ailesi yanýn da deðil Bu þehitlerin yanýnd
vasiyeti üzerine oradadýr.
.
Ulvi yüce makama saygým sonsuzdur. Hiç kimse yanlýþ düþünmesin. Çünkü Göndere Türk Bayraðýný çeken ilk kaymaka
evvel de yine o makamý yönetenlerin tarihini bilmeyenler olabilir. Ama ben biliyorum. Onun için atalarýmýn Þavþat tarihinde
yönetim ve idare ettikleri o makama ve emanetlerine saygýsýzlýk etmem.
.
Ýlgili makamýmýza gönderdiðim olumsuz yazýlar ve bu yazýlara bakýlarak, yine olumsuz yazýþmalar olursa eðer söylem
tesiri yok, Susunca da gönlüm razý deðil. Halk bilsin yeter.
.
Batum Camii’sinden, Büyük ana cadde isimlerine bakýn, Acaristan da Okul adý, Müzelere ve Sokak isimlerine kadar
bakýn, Mezarlarýmýzýn korunmasýna bakýmýna bakýn, burada da ilgili makamlarýmýzýn yaptýklarýna bakýn.
.
Devlet erkâný, baþbakaný orda anma töreni düzenliyor burada þehitlerimize sahip çýkamýyoruz. Tarihi eserlerimizi yok
edilmektedir.
.
TAKDÝR OKUYAN, ARAÞTIRAN ,ÖÐRENEN BÝLGÝ EDÝNEN BÖLGEMÝZ HALKINA BIRAKILMIÞTIR.
Lütfen izleyin:
https://www.youtube.com/watch?v=rtR8dUy9fRU
Saygýlarýmla.
.
Tanzimat Döneminde Ýsyancý Bir Ayan Profili:
.
ACARALI HAMÞÝZADE KÖR HÜSEYÝN BEY HADÝSESÝ
.
ÞAVÞAT SANCAK BEYÝ HAMÞÝZADE ABDÝ VE DEDE BEY
.
Özgür YILMAZ
.
BELLETEN, 282, Cilt: LXXVIII-Sayý: 282-Yýl: 2014 Aðustos
.
19. yüzyýlda Osmanlý taþra idaresinde yaþanan en önemli deðiþim þüphesiz temellerini II Mahmud’un attýðý merkezileþt
faaliyetleriydi. Taþrada uzun bir geçmiþi olan âyan ailelerinin güçlerinin sýnýrlandýrýlmasý ve merkezi denetimin yeniden tesis
edilmesi esasýna dayanan yeni devlet politikasý etkilerini Doðu Karadeniz bölgesinde de gösterdi. 19. yüzyýlýn ilk otuz yýlýnda b
bölge merkezi temsil eden valiler ile yerel güçler ara sýnda sürekli bir mücadeleye sahne oldu.
.
Bu mücadele döneminin bir sonraki aþamasý olarak bölgede Tanzimat’ýn uygulanmaya baþlamasý ve sadece idari deðil
anlamda da bir merkezileþmeyi ve yeni bazý uygulamalarý ön görmesi çýkarlarý zedelenen geniþ bir zümrenin ortaya çýkmasýna
oldu. Bu muhalif kesimin bir kýsmý yeni sisteme entegre edilerek teskin edilse de Trabzon Eyaleti’nin doðusu gibi
imparatorluðun bazý hassas bölgelerinde bu süreç biraz daha sancýlý oldu.
.
Osmanlý-Rus sýnýrýnda tampon bir bölge özelliði gösteren Acara’da 1840’tan 1846’ya kadar devam eden bir karýþýklýk
Karadeniz Bölgesi’nin kendine has âyanlýk sisteminin bir örneðini sergilediði gibi bölgenin gerek iç gerekse de dýþ geliþmelere ka
hassas yapýsýný ve kýrýlganlýðýný da göstermektedir. Bu baðlamda bu çalýþma, Acara bölgesinin en önemli âyan ailelerinden o
Paþazâdelerden Kör Hüseyin Bey’in ilki 1840; ikincisi de 1846’da ortaya çýkan ve aldýðý destek ile bölgeyi anarþi ortamýna sürü
isyanlarýnýn ortaya çýkýþlarýný ve bölgedeki etkilerini Osmanlý ve Fransýz arþiv kaynaklarý üzerinden deðerlendirmeyi amaçlam
.
Anahtar Kelimeler: Âyan, Tanzimat, Acara, Kör Hüseyin, Ýsyan
.
I. Selim Paþazâdeler ve Bölgedeki Etkinlikleri
.
19. yüzyýlýn baslarýnda imparatorluðun pek çok yerinde olduðu gibi Ahýska, Acara ve Çýldýr taraflarýndan devletin otorit
oldukça zayýflamýþ ve bölge bazý âyan / derebeyi ailelerinin idaresine geçmisti. Bu bölgelerde etkili olan âyanlar ise Þerif Mehm
Paþa7 ( Ahýskalý ), Selim Paþa, Bayezid Valisi Ýbrahim Paþa ve Abdullah Pasazade Kara Beylerdi. Adý geçen bu bölgeler bu
âyanlarýn sürekli olarak birbirleriyle hâkimiyet mücadelesine sahne olan sahalar haline geldi.8 Pehlivan Ýbrahim Paþa’nýn Erzuru
valiliði döneminde en önemli görevi de bu taraflarda devletin otoritesini yeniden tesis etmekti.
.
Ýbrahim Paþa bu âyanlardan ilk olarak Þerif Mehmed Paþa’yý sulh yolu ile etkisiz hale getirdi. Ardýndan da bölgedeki da
etkili diðer bir âyan olan Selim Paþa üzerine gitti. Ýbrahim Paþa’nýn uzun süre Selim Paþa9 ve oðullarý ile olan mücadelesi Selim
1815 yýlýnýn ortalarýnda idam edilmesi ve oðullarýnýn da etkisiz hale getirilmesiyle sona erdi;
.
fakat Ýbrahim Paþa’nýn Ahýska ve Acara’daki âyanlarý bertaraf edip kendisine yakýn bir idari yapý kurmasýyla bölgede
sükûnet saðlanamadý. Zira bölge halkýnýn Selim Paþa ve oðullarýnýn idarelerine almýþ olmalarý ve yeni idarecilerin halka olan
davranýslarý nede niyle bu bölgede istenilen düzen saðlanamadý.10
.
Bunun yanýnda bölgede Þerif Mehmed Paþa ve Selim Paþa’nýn mahdumlarý arasýndaki rekabet daha sonra da devam
etti. Özellikle Selim Paþa’nýn oðullarý Ahmed, Dursun, Abdullah / Abdi ve Hüseyin babalarýnýn idamýndan sonra bölgede etkili
olmaya devam etti.
.
Her ne kadar isyan ettikleri için haklarýnda ferman çýkarýlsa da bu ayanlarý daha sonraki dönemlerde affedildiler. Þüphes
bunlarýn en önemlisi 1828’de Çýldýr mutasarrýfý olan Hamþizade Ahmed Paþa’dýr. 11
.
Hamþizade Ahmed Paþa 1828-1829 Osmanlý Rus Savaþý sýrasýnda bölgedeki Rus yayýlmacýlýðýna karþý önemli bir m
verdi.12 Selimpaþazâdeler daha sonraki dönemlerde de bölgedeki idari etkiniklerini devam ettirdiler. Hamþizade Ahmed Paþa
1831’den ölüm tarihi olan 1836’ ya kadar Kars mutasarrýflýðý yaptý.13 Hamþizade Abdullah / Abdi Bey Þavþat sancakbeyliði, da
sonra da Acara-i Ulyâ mütesellimliði yaptý. Oðlu Hamþizade Dede Bey ise babasý Acara-i Ulyâ mütesellimi iken Þavþat mütesell
görevinde bulundu.14
.
Hüseyin Bey de ilerde daha detaylý görüleceði gibi Osmanlý idaresine karsý geleceði 1840’lý yýllarda Artvin’in idarecisiyd
öncesinde de Osman Nuri Pasa’nýn Erzurum Valiliði zamanýnda bir süre Erzincan’da idarecilik yapmýþtý.15 Aile üyelerinin bu
sekilde idari mekanizmada yer almalarý ayný zamanda onlarýn diðer âyanlara karsý güçlerini pekistirmelerine de yol açmýþtýr.
.
Mesela daha evvel babalarý Hamþizade Selim Paþa döneminde aralarýnda husumet olan Þerif Mehmed Paþa’nýn oðlu S
Bey Ahmet Paþa’nýn Çýldýr valiliði zamanýnda, 1248’de (1832/1833) Kör Hüseyin Bey tarafýndan haksýz yere öldürülmüþtür.16
intikamýný Þerif Paþa'nýn oðlundan aldýlar kendi acýlarýný dindirdiler.
.
Bunun yanýnda Selimpaþazâdelerin zaman zaman kendi aralarýnda da mücadeleye girdikleri görülmüþtür.
.
1840’ta Kör Hüseyin Bey ile biraderi Abdi/Abdullah Bey arasýnda bir husumet ortaya çýkmýþ ve bundan dolayý Erzurum
veTrabzon valilerine bu meselenin halledilmesi yönünde emirler gönderilmisti.17 Ýþte Acaralý Kör Hüseyin Bey’in ilk isyan
sürecininde onun bölgedeki idari mekanizma içinde yer bulma, etkinliðini genisletme gayretlerinden ve bu süreçte idareciler ile
olan çatýsmalardan kaynaklandýðý anlaþýlmaktadýr.
.
II. Hamþizade Kör Hüseyin Bey’in Ýlk Ýsyaný (1840)
.
1846 yýlýnýn ortalarýnda Van’dan Acara’ya gelerek burada daha önce Tanzimat’ýn uygulanmasý sürecinde yeniden
canlanan muhalefetin basýna geçerek daha büyük bir isyan hareketine giriþen Kör Hüseyin Bey’in daha evvel bölgede, özellikle
Penek’te, baska karýsýklýklara neden olduðu görülmektedir.18 Her ne kadar ikinci isyaný kadar 1840’taki bu ilk isyanýn ortaya
çýkmasý hakkýnda çok ayrýntýlý bilgilere sahip olmasak da en azýndan Hafýz Paþa’nýn valiliði dönemine rastlayan bu ilk hareke
gelisimi hakkýnda bazý bilgiler vermek mümkündür.
.
Erzurum Fransýz konsolosu Garnier’nin, Kör Hüseyin Bey’in 2. Ýsyan dönemi olan Temmuz 1846 tarihli raporunda 1840
yýlýndaki isyanýna iliskin olarak çizdiði tablo bizim çalýsmamýzýn genel çerçevesini tayin ettiði gibi aralarýnda bes yýl kadar bir z
olan iki isyanýn birbiri ile baðlantýlý olduðunu da göstermektedir. Konsolos bu isyan sürecini su þekilde deðerlendirmektedir:19
.
“Acara kökenli Kör Hüseyin 5 yýl önce de padisahýn otoritesine karþý isyan etmisti. Birkaç ay boyunca dönemin Erzurum
Valisi Hafýz Paþa’nýn kontrolü altýnda kalan Kör Hüseyin Bey ele geçirilmis ve Ýstanbul’a gönderilmiþti. Fakat hükümet onu
cezalandýrmak yerine ona rütbe vererek memleketine gönderdi; Hafýz Paþa Ýstanbul’da Kör Hüseyin Bey’e yapýlan muamelenin
kendi tutumuna karsý bir uyarý olduðunu düsünerek istifa etti. Hüseyin Bey yeniden harekete geçmeyi ihmal etmedi. Yeniden ele
geçirildi ve hapse konuldu. Fakat kaçmayý basararak Mýsýr’a sýðýndý”.
.
Osmanlý arsiv kaynaklarýna göre Kör Hüseyin Bey Penek ve Oltu mutasarrýfý iken halka zulümle suçlanmýs ve daha son
Çýldýr ve Ardanuç taraflarýna gelerek karýsýklýk çýkarmýstý. Özellikle Penek halký 1838 - 1840 yýllarý arasýnda Kör Hüseyin B
baskýsýndan muzdarib olmuþ ve deðistirilmesi için girisimde bulunmustu.20
.
Daha sonra Kör Hüseyin Bey ile kardesi Abdi Bey arasýndaki sürtüsme bölgeyi etkileyecek yeni bir karýsýklýða dönüsmü
Hüseyin Bey, Abdi Bey ile olan sürtüsmelerini gerekçe göstererek Çýldýr Eyaleti’ne baðlý Ardanuç Kazasýna gelerek Ardanuç Ka
tamir etmiþ, etrafýnda adam toplamýs ve zahire tedarik etmeye baslamýþtý.
Bu sürece iliskin olarak Erzurum Valisi Hafýz Pasa yazdýðý tahriratlarda bunlarýn yanýnda Kör Hüseyin Bey’in Ýbrahim P
(Mýsýrlý) ile de görüstüðünden ve halka ettiði zulümlerden de bahsediyordu.21
.
Bu konuda en detaylý tahrirat Kars ve Çýldýr Kaymakamý olan Bahri Paþa tarafýndan kaleme alýndý. Bahri Pasa
tahriratýnda, Kör Hüseyin Bey’in Rus sýnýrýna yakýn yerlerde etrafýnda topladýðý firariler ile halkýn huzurunu kaçýrdýðýný ve ay
etrafýnda topladýðý dört bin Ahýskalý ile beraber Rus sýnýrýna tecavüz ettiðini ve bunun da Rus yetkililerin sikâyetlerine neden o
belirtiyordu.22
.
Bu bakýmdan meselenin telkin yolu ile halledilmesi için Kör Hüseyin Bey’e haber gönderilerek isyandan vazgeçerek Oltu
Sancaðý’nda Karnovas karyesindeki hanesinde ikamete davet edilse de o isyanýna devam etmiþtir.23
.
Erzurum’dan Kör Hüseyin Bey’in bölgedeki hareketleri hakkýnda yazýlan tahriratlar üzerine, Ýstanbul’da bu meselenin zo
kullanýlmadan halledilmesi yönünde yapýlan deðerlendirmeler devletin bu süreçteki hassas durumuna da isaret etmektedir.
Meclis-i Mesveret’te yapýlan deðerlendirmelerde imparatorluðun içinde bulunduðu hassas süreçte, Kör Hüseyin Bey’in bu isyaný
askeri kuvvet ile deðil de bazý etkili tedbirleri ile bertaraf edilmesi gerektiði belirtiliyordu. Bunun yanýnda Ardanuç’un Trabzon
Eyaleti sýnýrýna olan yakýnlýðý ve Vali Osman Paþa’nýn da bölgedeki nüfuzu dikkate alýnarak Erzurum ve Trabzon valilerinin or
hareket edebileceði tavsiye ediliyordu.24
.
Bu sekilde Kör Hüseyin Bey’in isyanýna Trabzon valiliði tarafýndan yapýlacak olan müdahalelerin de onayý verilmis
oluyordu. Meclis-i Mesveret’te alýnan kararlar gereðince Trabzon Valisi Osman Pasa, Kör Hüseyin Bey’e adam göndererek onu
bu isyan hareketinden vazgeçirmeye çalýsacaðýný ifade etmiþti.25
.
Fakat devletin bu gelismelere müdahale etmekte gecikmesi 1840’ýn baslarýnda baslayan bu isyanýn Temmuz ayýna
kadar devam etmesine neden olmustur.26
.
Kör Hüseyin Bey’in sekavet ve bozgunculuðu Ahýska ümerasýný da rahatsýz etmekle birlikte, zamanla isyan halini alan b
hareketler uluslararasý bir boyutu kazandý. Kör Hüseyin Bey’in isyanýna sahne olan bölgelerin Rus sýnýrýna yakýn olmasý Rusy
rahatsýz ediyordu. Nitekim Kör Hüseyin Bey’in Rus sýnýrýndaki tecavüzleri de Rus yetkililerin sikâyetlerine neden olmuþtu.27
.
Buna karsýn Hafýz Paþa, Kör Hüseyin Bey’in Rus imparatoruna göndermiþ olduðu bazý mektuplarýn da ele geçirildiðini
belirtiyordu. 28
.
Bu baðlamda Osmanlý hükümeti Kör Hüseyin Bey hadise sinin Rusya’ya karsý bir hadise gibi algýlanma ihtimalinin önüne
geçilmesi için bu konuda Rusya’nýn sýnýr memurlarýna ve Rus elçiliðine gerekli bilgilendirmenin yapýlmasýný istemekteydi. 29
.
Hüseyin Bey’in bu altý yýllýk isyan sürecinin ilki olarak 1840’taki isyaný hakkýnda Trabzon’daki Fransýz konsolosu
Clairambault’nun raporlarý bize oldukça doyurucu bilgiler vermektedir. Konsolosun raporlarýna göre Kör Hüseyin Bey’in
isyanýndaki en önemli etken Erzurum Valisi Hafýz Paþa’nýn Artvin Livasý’na Kör Hüseyin Bey yerine Yusuf Bey’i30 atamasý ve
Yusuf Bey’in otoritesini tesis etmek için Artvin’e 1 000-1 200 kisiyi göndermesiydi.
.
“Öyle görünüyor ki Hüseyin Bey burada önemli bir güç sahibidir” diyen Konsolos Clairambault, onun yerini Yusuf Bey’e
býrakmayý reddettiðini, bölgedeki diðer bir âyan olan Ali Bey’in31 de adamlarýyla birlikte isyan ederek Kör Hüseyin Bey’e katýlma
üzere Ardanuç’a geldiðini belirtir.32
.
Bunun üzerine kendisini Erzurum’a çaðýran Hafýz Paþa’nýn asýl niyetinin onu Artvin’den çýkarmak olduðunu düsünen Kö
Bey, sahip olduðu pek çok silah ve cephane ile kendisini Ardanuç Kalesi’ne kapatmýs 33 ve kendisine yapýlan, sekavet ve
bozgunculuðu terk etmesine yönelik tavsiyeleri dikkate almayarak Livane taraflarýnda Yusuf Bey ile çatýsmaya girmiþtir.34
.
Osmanlý hükümeti, devletin içinde bulunduðu bu kritik süreçte meselenin mümkün mertebe zor kullanmadan çözülmesi
doðrultusunda Trabzon ve Erzurum valilerinin ortak hareket etmesini tavsiye etse de Osman Paþa ve Hafýz Paþa’dan Bâb-ý Âli’y
gönderilen tahriratlar, meselenin telkin yolu ile çözülemeyeceðini ortaya koyuyordu.35
.
Nitekim Haziran ayýnda meselenin çözülmesi doðrultusunda daha ciddi adýmlar atýlmaya baslandý. Erzurum’dan 2000
kisilik bir kuvvet isyan halinde olan Artvin’e gönderildi. Fransýz konsolosu bunlara ilaveten Hafýz Paþa’nýn Kars taraflarýndan bir
o kadar asker ve iki Fransýz görevliyi 36 de göndermesi gerektiðini belirtiyordu.37
.
Dahasý Kör Hüseyin Bey’in Ardanuç’taki isyanýnýn önüne geçilmesi için hem Hafýz Paþa’ya hem de Trabzon Valisi Osm
Paþa’ya gerekli tedbirlerin alýnmasý yönünde emirler gönderildi.38
.
Fransýz konsolosu Outrey’nin Erzurum’dan aldýðý haberlere göre, 800 kisi, daha evvel Erzurum’dan ayrýlan ve Penek’te
bulunan Hafýz Pasa’ya katýlmak üzere sehirden ayrýldý. Bunun yanýnda hükümetten aldýðý emirler doðrultusunda Osman Paþa
Lazistan taraflarýnda Batum’dan Hafýz Pasa’nýn birliklerine yardým etmek ve Kör Hüseyin Bey’i ele geçirmek üzere Trabzon
âyanlarýndan Uzunzade Mehmet Aða’yý 39 Artvin’e doðru gönderdi.40
.
Zira Uzunzade Mehmet Aða Lazistan taraflarýndan 2000 asker toplamakla görevlendirilmisti. Fransýz konsolosu,
yapýlan hazýrlýklarýn yanýnda Kör Hüseyin Bey’in isyan ettiði bölgelerden gelen haberleri de aktarmaktaydý. Bu doðrultuda Uzu
Mehmet Aða’nýn yakýnlarýndan gelen bilgilere göre Kör Hüseyin Bey’in etrafýndakiler onu terketmeye baslamýþ ve Kör Hüseyin
Artvin’deki vekili kaçarak Osman Pasa’ya sýðýnmýþtý. Erzurum’dan konsolosa ulasan haberlere göre daha ilginç bir gelisme ise
Hüseyin Bey’in isyaný sürecinde etkili olan ve Hafýz Paþa’nýn kendisine güvendiði Abdi Bey’in valiye ihanet etmesi ve adamlarýy
birlikte Kör Hüseyin Bey’e katýlmasýydý.41
.
Bu birlesmeye karsýn Haziran ayýnda isyancýlar ile askerler arasýnda bir çatýsma olmamýstýr.42
.
Konsolosun verdiði bilgilere göre bu sýrada Penek’te bulunan Hafýz Paþa ise Kör Hüseyin Bey’in yenilmesi durumunda
Rusya’ya kaçmak gibi gizli bir planý olduðuna dair bilgi almýþtý. Bundan dolayý konsolos, Hafýz Pasa’nýn Kör Hüseyin Bey’in ba
“50.000 kuruþ ve kellesini getirene yýllýk maaþ” baðlayacaðýný vaat ettiðini belirtir.43
.
Erzurum Valisi Hafýz Pasa, Haziran 1840 tarihli tahriratýnda “hain-i merkum” olarak nitelediði Kör Hüseyin Bey’in isyanýn
geliþim sürecineiliskin olarak, onun Çýldýr Eyaleti’ndeki servet sahibi kimseleri soyarakbunlarý adamlarýna verdiðini ve etrafýnda
topladýðý beþ altý yüz askerlePenek tarafýna geldiðini ifade etmekteydi.44
.
Bu konudaki diðer belgelerdeKör Hüseyin Bey’in Penek Kazasý beyi Süleyman Bey’in üzerine yürüdüðü ve Süleyman Be
ettiði belirtilmektedir.45
.
Kör Hüseyin Bey’inbu basarýsý üzerine Abdi Bey ve Ardahan beyi Hüseyin Bey, Hafýz Paþa’ya, bölgeyi karýsýklýða sürü
Hüseyin Bey’in engellenmemesi durumunda böylesine bir vakt-i nazikede isyanýn bütün bölgeye yayýlabileceði uyarýsýnda
bulunuyordu.46
.
Bu uyarýlar dikkate alýnmýs olmalý ki 9Haziran’da iki tabur asker, týmarlý süvari, birkaç kýta top ve mühimmat Erzurum’d
Oltu’ya hareket etti. Ayný sekilde Redif-i Mansure miralayý Aziz Bey de bir miktar asker ile Kars’tan Ardahan’a geldi. 47
.
Fakat gerek Trabzon gerekse de Erzurum tarafýndan Kör Hüseyin Bey’in üzerinde gönderilen birliklerin Kör Hüseyin Bey’
ele geçirmeleri çok kolay olmadý.Hafýz Paþa’nýn ifadesiyle “çalýkuþu gibi daldan dala konan” Hüseyin Bey, Oltu taraflarýndan Li
ve Maçahel taraflarýna gelerek Ardanuç Kalesi’ni tahkim etmiþti.48
.
Nihayet Temmuz ayýnýn baþlarýnda Erzurum’dan Bahri Paþa’nýn komutasýnda gönderilen birlikler Kör Hüseyin Bey’in
saklandýðý Acara-i Ulyâ Kazasý kurrasýndan Hola Karyesi yaylasýna ulasmýstýr. Bunun üzerine Kör Hüseyin Bey aman dilemek
Acara ulemasýndan birkaç kisiyi Bahri Paþa’ya gönderip daha sonra teslim olsa da 9 Temmuz gecesi birkaç adamý 49 ile firar
etmis; 50 fakat çok uzaklasmadan Bahri Paþa ve beraberindeki elli süvari ile yasanan bir çatýsmadan sonra Kör Hüseyin Bey’in
birkaç adamý ölmüs ve yaralanmýs, Kör Hüseyin Bey de üç yerinden yaralý bir sekilde ele geçirilmistir.51
.
Erzurum Valisi Hafýz Pasa’nýn 11 Temmuz tarihli tahriratýna göre, Kör Hüseyin Bey, muavinleri, Acara-i Ulyâ naib ve mü
ve Ahýska Kadýsý Sabýk Ýbrahim Efendi kendisi Erzurum’a varmadan önce Erzurum’a gönderildi. Hafýz Pasa ise 27 Temmuz’d
Hüseyin Bey’e karþý olan seferinden sonra Erzurum’a döndü. Öte yandan Uzunzade Mehmed Aða’nýn Acara ve Maçahel
taraflarýndaki seferi sonucunda buradaki Kör Hüseyin Bey yanlýlarý aman dileyerek teslim oldu.52
.
Fransýz konsolosunun raporlarýna göre Temmuz ayýnýn baslarýnda yakalanarak Erzurum’a getirilen Hüseyin Bey,
Aðustos ayýnýn basýnda aldýðý yaralardan dolayý hasta bir sekilde hâlen daha Erzurum hapishanesindeydi.53
.
Hafýz Pasa’nýn Kör Hüseyin Bey’in Ýstanbul’a gönderilmesine iliskin olarak yaptýðý yazýsmalarda yaralarýnýn iyilesmes
sonra Ýstanbul’a gönderileceði belirtilsede 54 Kör Hüseyin Bey’in iyilesmesinin beklenmediði anlasýlmaktadýr. Zira Kör Hüseyin
Ýstanbul’a gitmek üzere 5 Aðustos itibarý ile Trabzon’a getirilmistir. Hasta ve yaralý bir halde olmasýndan dolayý Hafýz Paþa, Kö
Hüseyin’in yanýna kendi özel doktorunu tahsis etmiþti.55
.
Fransýz konsolosu her ne kadar Kör Hüseyin Bey’in 6 Aðustos’ta vapur ile Ýstanbul’a gönderileceðinden bahsetse de
Ýstanbul’dan gelen yazýlarda, Kör Hüseyin Bey’in isyanýna dair gerçek sebeplerin Hafýz Paþa tarafýndan hükümete bildirilene k
onun, Ýstanbul’a gönderilmesinde ortaya çýkacak masraflardan kaçýnmak için firar etmeyecek bir sekilde Trabzon taraflarýnda
münasip bir mahalde ikamet ettirilmesi istenmekteydi.56
.
Buradan da anlaþýldýðý gibi hükümetin gerek Hafýz Paþa gerekse de biraderi Bahri Paþa’dan gelen tahriratlara karþýn b
isyanýn mahiyetini tam olarak anlayamadýðý ve bu konuda yeni ayrýntýlar talep ettiði anlasýlmaktadýr. Zira bunun nedenini kýsm
bu iki kardesin Erzurum ve Kars’taki valilik ve kaymakamlýklarýndaki idare anlayýþlarýnda aramak gerekmektedir.
.
Belgelere göre Acara ve Çýldýr bölgeleri Kör Hüseyin Bey’in sekavet ve bozgunculuðundan kurtulsa da Erzurum civarýnd
karýsýklýklar devam etti. Kör Hüseyin Bey meselesinden sonra Hafýz Pasa bu kez de Kürtlerin sürekli saldýrýlarýna uðrayan Erz
taraflarýna 3-4 bin adamýyla gitme hazýrlýðý yapýyordu.57
.
Bundan baska Fransýz kaynaklarýnda 6 Aðustos’tan sonra Kör Hüseyin Bey’in isyaný ve yargýlanmasýna dair baþka bir
bilgiye rastlanmamaktadýr. Kör Hüseyin Bey’in yakalanmasý, Erzurum ve Trabzon üzerinden Ýstanbul’a gönderilmesi sonrasýnd
geliþmeler bizim bu ilk isyan sürecine daha farklý bir bakýs açýsý ile yaklasmamýzý gerektiren bazý detaylar içermektedir.
.
Kör Hüseyin Bey ve Hafýz Paþa arasýndaki iliski doðrultusunda, Hafýz Paþa’nýn Erzurum valiliði üzerine ayrý bir çalýsma
olmayý hak eden ayrýntýlara göre, Kör Hüseyin Bey’in Ýstanbul’da saðlýklý bir sekilde yargýlanmasý öncelikli olarak, bu hadisen
sadece Kör Hüseyin Bey’in biraderi Abdi Bey arasýndaki bir husumetten mi yoksa Kör Hüseyin Bey’in kiþiliðinden kaynaklanan
gerçek bir isyan mý olduðunun bilinmesine baðlýydý.58
.
Fakat daha sonraki yazýsmalar, gerek Hafýz Paþa gerekse de Bahri Paþa’nýn Kör Hüseyin Bey hakkýndaki tahriratlarýnd
bazý çeliskilerin olduðunu ortaya koymaktadýr. Mart 1841 itibarý ile Kör Hüseyin Bey Ýstanbul’dadýr. Fakat yakalandýktan sonra
emvaline el konulmus ve hizmetçi ve tüm yakýnlarý da Erzurum’a getirilmiþti. Özellikle yakýnlarýnýn Erzurum’daki sefaletleri ve m
ve mülklerine el konulmasýnýn Tanzimat’ýn ilkelerine aykýrý olduðu ifade edilmekteydi.
.
Bu konuda Hafýz ve Bahri paþalar tarafýndan gelen tahriratlar ve Kör Hüseyin Bey’in Hafýz Paþa hakkýndaki arz-ý halinin
59 deðerlendirmesi niteliðinde olan yazýsmalarda; bu iki paþa ile Kör Hüseyin Bey arasýnda bir para meselesi üzerinde
durulduktan sonra bu pasalarýn Hüseyin Bey hakkýnda gönderdikleri tahriratlarýn bazý çeliskiler içerdiði, Kör Hüseyin Bey’in dev
olan daha önceki hizmetleri ve Hafýz Paþa’nýn Mus ve Van taraflarýndaki idaresi hakkýnda gelen þikayetler sýralanarak Hüseyin
Bey’e haksýzlýk yapýldýðý ifade edilmektedir.60
.
Daha da önemlisi Hafýz ve Bahri paþalarýn haksýz yere Kör Hüseyin Bey’i “asi þekline koyarak üzerine asker sevk etmes
bu þekilde onun namusunu lekelemekle suçlanmalarýydý.61
.
Bu baðlamda Kör Hüseyin Bey’in arzuhalinde sýraladýðý hususlar hakkýnda yeni Erzurum Valisi Kamil Pasa ve Trabzon
Valisi Osman Paþa’dan da isin aslýna dair yeni bilgiler talep edildi. 62
.
Elimizdeki kaynaklar bu muhakeme sürecine iliskin baþka detaylar içermez. Fakat Hafýz Paþa’nýn Erzurum valiliðinden
Ocak 1841’deki istifasýný, Kör Hüseyin Bey’in durumunu güçlendiren bir gelisme olarak kabul etmek gerekmektedir. Her ne
kadar Hafýz Paþa’nýn istifasýnýn gerekçesi olarak, 63 Erzurum valiliði dönemindeki kötü idaresi ve Mus ve Van halký tarafýndan
idaresine karsý yapýlan þikâyetler gösterilse de, Hafýz Paþa’nýn istifasýnda bu sýralarda Hükümetin tam olarak mahiyetini anlam
çalýstýðý Kör Hüseyin Bey hadisesi de etkili olmuþtur. Bu doðrultuda Hafýz Paþa’nýn istifasýndan sonra biraderi Bahri Paþa’nýn
Kars’taki kaymakamlýðýndan azlinin uygun olacaðýnýn belirtilmesi, Hafýz ve Bahri paþalarýn bölgedeki idareciliklerinden ortaya
hosnutsuzluðu göstermektedir.64
.
Muhtemelen Kör Hüseyin Bey hakkýndaki muhakemenin sona erdiði 1842 yýlýnýn basýnda ise daha da ilginç bir gelisme
oldu. Ocak 1842 tarihli yazýsmalar Kör Hüseyin Bey’in Ýstanbul’dan memleketi tarafýna, burada ki görevine gitmesine izin
verildiðini, daha önceki suçlar konusunda da gerekli terbiyeyi aldýðý ve görevinde daha bir sevkle çalýsmasý için kendisine kapýc
nisaný verildiðinden bahsediyordu. 65
.
Böylece yaklasýk bir buçuk senelik Ýstanbul ikametinden sonra Kör Hüseyin Bey’e kapýcýbasýlýk rütbesiyle memleketine
gitme imkâný saðlandý. Kör Hüseyin Bey’in ilk isyaný hakkýnda detaylarýný aktardýðýmýz bu gelismeler üzerinden bazý sonuçla
mümkündür. Ýlk olarak gerekçesi bölgedeki en etkili âyan ailelerinden olan Selimpasazâdeler arasýndaki bir iktidar mücadelesi o
görünen bu çatýsmalarýn devletin temsilcileri olan vali ve kaymakamlarýn müdahaleleri ile yeni bir boyut kazandýðý anlasýlmakta
Her ne kadar devlet Rus sýnýrý gibi hassas bir bölgede bir çatýsma ortamýndan kaçýnsa da, bölgedeki karýsýklýk ortamý sýnýr
de tehdit eden bir hüviyet kazanýnca askeri müdahale de kaçýnýlmaz bir hale geldi.
.
Fakat buna karsýn Kör Hüseyin Bey’in isyaný sonrasýndaki gelismeleri, devletin bu bölgede herhangi bir çatýsmadan
kaçýnmasý, bölgedeki etkili yerel güçlerden olan Kör Hüseyin Bey’i taltif edilerek kendi tarafýna çekme gayretinden kaynaklandýð
görülmektedir.66
.
Bunun yanýnda Tanzimat’ýn bölgede uygulanmasý için öncü çalýsmalarýn bu döneme denk gelmesi ve Doðu Anadolu’da
isyanlarýnýn varlýðý en azýndan devletin çatýsmanýn yayýlmasýný engellemek için böyle bir hamle yapmasýný anlasýlýr bir hale
getirmektedir. Fakat bu hamlenin istenileni vermediði Kör Hüseyin Bey’in Acara bölgesinde yeniden karýsýklýklar çýkararak tekra
yakalanarak Ýstanbul’a gönderildiði anlasýlmaktadýr.67
.
III. Tanzimat’ýn Bölgede Uygulanmasý ve Tepkiler
.
Kör Hüseyin Bey’in yukarýda gördüðümüz 1840 yýlý isyaný sonrasýnda ele geçirilmesi ve Ýstanbul’a gönderilerek burada
kaçmasý ve buradan da Van üzerinden Çýldýr taraflarýna gelerek 1846’nýn Temmuz’undan itibaren Acara bölgesindeki isyanýn
önemli aktörü olarak ortaya çýkmasýndan evvel bu bölgede Tanzimat’ýn uygulanmasýndan dolayý karýsýklýklarýn olduðu ve Kör
zaten yeni düzenlemelerden rahatsýz olan Acara bölgesindeki hareketin basýna geçtiði görülmektedir.
.
Dolayýsýyla Kör Hüseyin Bey’in 1846 yýlýndaki ikinci isyanýný anlamak için bölgenin idari yapýsýna ve bölgede Tanzima
uygulanmasý çalýsmalarýna ve bu çalýsmalarýn nasýl tepkiler aldýðýna bakmak gerekmektedir.
.
Tanzimat’ýn bölgeye uygulanmasýndan evvel Osmanlý Ýmparatorluðu’nun doðusundaki Rus sýnýrýný deðistirmesi ve bö
üzerindeki etkileri bakýmýndan 1828-1829 Osmanlý-Rus Savaþý’nýn bölgede yaptýðý idari deðisikliði ortaya koymak gerekmekte
Bilindiði gibi savaþ sonunda imzalanan Edirne Antlaþmasý en çok Çýldýr/Ahýska Eyaleti’nin idari yapýsýnda bir deðiþikliðe neden
olmuþtur. Zira savas tazminatý olarak Ruslar Azgur, Hýrtýs, Çeçerek, Ahýlkelek, Ahýska ve Koblýyan gibi altý sancaðý kendi
topraklarýna katmýþlardý.68
.
Bu toprak kayýplarý sonrasý kuzey ve kuzeydoðu sýnýrlarý daralan Çýldýr Eyaleti’nin merkezi ise Ahýska’dan Oltu’ya
taþýndý.1830’da Tahdit-i Hudut Komisyonu’na göre Çýldýr Eyaleti Ardahan, Göle, Oltu, Ardanuç, Poskov, Þavþat, Livane ve Pert
gibi yerlerden müteþekkil oldu.69
.
Fakat daha da önemlisi, merkezi bir idarenin gereði olarak Çýldýr Eyaleti’nin eyaletten sancak statüsüne indirgenmesiyle
gerçeklesti. Müsirliklerin kurulmasý sürecinde Erzurum Valisi Esat Pasa Erzurum ve havalisinde bulunan eyaletlerin bir müsirin
idaresi altýnda birlestirilmesinin zaruri olduðunu belirtmiþti. Esat Paþa böyle bir idareyle Doðu Anadolu’da asayisin saðlanabilece
vergilerin adil bir sekilde tahsil edilebileceði, asker yazma isinin süratle yürütülme imkânýnýn doðacaðý ve bölgede asayisi bozan
sergerdeler ile daha iyi mücadele edileceðini belirtmekteydi.
.
Bu tavsiyeler Bâb-ý Âli’de dikkate alýnarak Esat Pasa Erzurum Redif-i Mansure Müsirliði unvaný ile atandý. Kars ve Çýldý
Eyaletleri de Ahmed Paþa’nýn ferikliðe atanmasýyla beraber Erzurum Müsirliðine baðlandý.70
.
Böylece daha evvel de olaðan üstü koþullarda zaman zaman Erzurum Eyaleti’ne baðlanan bu bölgeler II. Mahmud’un
reformlarýnýn bir neticesi olarak daha merkezi bir yönetim amacýyla Erzurum Eyaleti bünyesine dahil oldular. Kars ve Çýldýr’ýn b
statüsü 1845 yýlýna kadar devam etti. Tanzimat’ýn Erzurum’da uygulanmaya baþlanmasý sürecinde ilk olarak Erzurum’un idari
yapýsý yeniden düzenlendi. Buna göre Kars ve Çýldýr Eyaletleri Erzurum Eyaleti’nin birer sancaðý oldular.71
.
Çýldýr Eyaleti’nin, Oltu, Ardahan ve Ardanuç kazalarý, Oltu merkeziyle sancak hâline getirilerek Erzurum vilâyetine
baðlandý.72
.
Böylece Erzurum merkezli olarak yapýlacak olan her yeni idari düzenleme etkilerini bu bölgelerde de hissettirecekti.
Þüphesiz bunlarýn en önemlisi 1845 yýlý itibarý ileTanzimat’ýn yeni mali reformlarýnýn Erzurum’da uygulanmaya baþlamasýdýr.
.
Tanzimat’ýn Erzurum’da uygulanmaya konulmasýna en büyük tepki Van’dan geldi. Bedirhan Bey’in desteklediði Mahmud
Han, Van bölgesinde isyan faaliyetlerine basladý. Erzurum’dan da bu isyan hareketlerin destekler nitelikte bazý isyan
belirtileri ortaya çýktý. Bu isyanlarýn en önemli nedeni Tanzimat’ýn yeni mali uygulamalarýydý. Bölgenin büyük oranda yurtluk ve
ocaklýk olarak tanýmlanan vergi yapýsý diðer bir ifade ile bölgenin sosyo ekonomik yapýsý Tanzimat’ýn yeni ilkelerini kabul edec
durumda deðildi.73
.
Bu durum Çýldýr Sancaðý için de geçerliydi. Nitekim ülkedeki sarp ve daðlýk bölgelerin önemli bir kýsmý gibi Çýldýr’da da
ocaklýk sistemi hâkimdi.74
Dolayýsýyla bu bölgelerde Tanzimat’ýn uygulanmasý ve Tanzimat’ýn yeni mali ilkeleri ile beraber yurtluk ve ocaklýk
sistemi ile idare edilen arazinin doðrudan devletin eline geçirilmesine yönelik çalýsmalar sonucunda nüfuzlarý zedelenecek olan
kesimlerden büyük bir muhalefet ortaya çýktý. Van taraflarýnda ortaya çýkan bu muhalefet domino etkisi yaparak Erzurum’daki
týmar sahiplerine de sirayet etti. Bunlar arasýnda Çýldýr’daki týmar sahipleri de vardý. 75
.
1845 yýlýnýn ortalarýndan itibaren Tanzimat yeni düzenlemeleri Çýldýr taraflarýnda büyük isyan hareketlerine neden oldu
Kars ve Çýldýr taraflarýnda yurtluk-ocaklýk sahibi olan ( Hamþioðullarýnýn Damadý ) Posof Beyi Kamil Bey, Tavasger Beyi,
Hamþioðullarýndan Dursun (Kör Hüseyin’in kardeþi) ve Ardahan Beyi Hasan, Göle Beyi Arslan beyler ile, Mirho Bey, Osman ve
hamþioðullarýndan Hüseyin, Ahmedpaþazade Þerif Bey, Livaneli Yusuf Bey ve Þavþat Sancak Beyi Hamþioðlu Abdi Bey bir aray
gelerek Tanzimat’a karþý muhalefete baþladýlar. Bu beylerin Erzurum üzerine yürüyecekleri haberinin gelmesi üzerine Erzurum
Valisi Bekir Sami Paþa gerginliði ortadan kaldýrmak için yurtluk-ocaklýklara dokunulmayacaðýna dair bunlara haber göndermek
zorunda kalmýþtý. 76
.
Fransýz konsolosu Clairambault bu sürece iliskin oldukça detaylý bilgiler vermektedir. Konsolosun 2 Temmuz’daki
raporuna göre Artvin’de önemli bir isyan hareketi ortaya çýkmýstý. Bu isyanýn nedeni Van’ýn eski Valisi Hasan Paþa’nýn Tanzim
reformlarýný uygulamak üzere Artvin’e gelmesiydi. Zira Artvin halký Abdullah Paþa’nýn idaresinde olan komsu eyaletin idaresi
gibi o ana kadar kendi bölgelerinde uygulanan sistemden baska bir sistem kabul etmek istemiyordu.
.
Bundan dolayý 4 binden fazla kisi Hasan Paþa’nýn konaðýný çevreleyerek Paþa’yý Artvin’den çýkarmaya zorlamýstýr. Ko
yaðmalanan fakat hiç bir adamý yaralanmayan Hasan Paþa yörenin ileri gelenleri ve müftüsü vasýtasý ile hiçbir þey yapýlmayaca
bildirmis ve Artvin halkýnýn ortaya koyduðu gerekçeleri Ýstanbul’a yazmýþtýr. 77
.
Konsolosun bu yazýsý bile Artvin’deki muhalefetin boyutlarýný göstermesi açýsýndan çok önemlidir. Belki de Tanzimat
reformlarýna yönelik daha önemli bir tepki Acara ve Maçahel kazalarýndan geldi. Zira Erzurum müsirliðine baðlý Çýldýr Eyaleti
kazalarýndan olan Acara ve Maçahel kazalarý halký 1255/1839-1840 yýlýndan beri hisselerine düþen vergiyi vermedikleri gibi
buradan redif askeri alýnmasýna da karþý çýkýyorlardý. Belgelerde Acara ve Maçahel halkýnýn terbiye edilmesi gerektiði; fakat Ý
meselesinden dolayý devletin doðu sýnýrýnda, bu meselenin ortadan kalkana kadar herhangi bir karýsýklýða neden olunmamasý
bu kazalarýn Trabzon Eyaleti’ne baðlanmasýna karar verildiði belirtiliyordu. 78
.
Bu konuda Erzurum valisi Kamil Pasa’dan gelen tahrirat üzerine Trabzon Valisi Abdullah Pasa’nýn deðerlendirmeleri
ilginçtir. Abdullah Paþa, Trabzon Eyaleti halkýnýn sert mizaçlý olduklarýný belirterek, Acara ve Maçahel kazasý halkýnýn ise dah
beter olduðunu ve her fýrsatta karýsýklýklar çýkarmayý adet ettiklerini söylerken bölgede daha önceki hadiselere de iþaret ediyor
.
Neticede Acara ve Maçahel halkýnýn istediði doðrultuda bu kazalar Trabzon Eyaleti’ne dâhil edildi. 80
Clairambault artýk Abdullah Paþa’ya tabi olan Acara ve Maçahel halkýnýn istediklerini yapabildiðini, bunun üzerine tüm
Livanelilerin de ayný sekilde Erzurum Eyaleti’nin bir parçasý olmak istemediklerini belirtirken sýnýrdas olan bu bölgedeki farklý
idare tarzlarýnýn sonuçlarýnýn da kestirilemeyeceðini ifade ediyordu. 81
.
1845 Aðustos ayýnýn baslarýnda Erzurum’daki Fransýz konsolosu Garnier, ekileri bakýmýndan Van’daki isyandan aþaðý
kalmayan bir isyanýn Çýldýr’da ortaya çýktýðýný ve Çýldýr halkýnýn büyük bir kýsmýnýn týmarlý olmasý itibarýyla yeni reformlar
baktýklarýný ve Van taraflarýnda olduðu gibi Çýldýr’da da Tanzimat’ýn uygulanmasýnýn büyük zorluklar ile karþýlaþacaðýný ifad
Hamdi Bey’in basýný çektiði asiler bir kaç bin adam toplayarak Kars önlerine gelmiþ; bu gelisme Erzurum’da duyulur duyulmaz
Van’a karsý hareket etmek için Bayezid’de bekleyen Bahri Pasa geri çaðrýlmýs ve 800 adam ile sehri kurtarmak için Kars üzerine
gönderilmiþtir. 82
.
Konsolosun 5 Aðustos’taki raporuna göre Kars’ý tehdit eden isyancýlarýn basýnda Kör Hüseyin Bey’in kardesi Abdi Bey
bulunuyordu. Bundan dolayý Selim Paþa komutasýnda bir tabur piyade askeri Kars’a gönderildi. 83
.
Aðustos ayý itibarý ile olaylarýn yatýþtýðý anlaþýlmaktadýr; fakat Clairambault’ya göre bölgede endise verici bir karýsýklý
olamaya devam ediyordu. Zira Artvin mütesellimi Hamþizade Abdi Bey’in 84 görevinden uzaklaþtýrýlmasýndan dolayý Þavþat
taraflarýnda isyan hazýrlýðýnda olduðunu belirtiliyordu.
.
Bunun yanýnda Trabzon valiliðince bölgedeki karýsýklýklara bir tedbir olarak Hursit Aða yerine Lazistan mütesellimliðine
Uzunzade Mehmed Aða atandý. Clairambault hiçbir idarecinin bir seneden fazla kalamadýðý bu görevin sýk sýk deðismesinde
bölgenin Rus sýnýrýnda yer almasýndan kaynaklanan meseleler, buradaki aðalarýn eski fikirlerinden kaynaklanan ve bas
edilmesi zor sürekli þikâyetlerinin etkili olduðunu ifade ediyordu.85
.
Bölgedeki gelismeler 1845 yýlýnýn sonlarý ve 1846 yýlýnýn baslarýnda yeni bir boyut kazandý.Erzurum’daki Fransýz
konsolosu Garnier özellikle bu bölgelerin Rus sýnýrýnda yer almasýndan dolayý daha da önemli hale geldiðini ve Esad Paþa’nýn
buraya adam göndererek gelismeler hakkýnda bilgi almaya çalýþtýðýný ifadeediyordu.86
.
Aralýk ayýnda ise Esad Pasa’nýn Çýldýr’daki gelismelere daha yakýndan eðilmesini gerektiren gelimseler oldu. Kars
kaymakamýnýn verdiði haberlere göre Esad Paþa’nýn Çýldýr’daki isyancýlar nezdine gönderdiði görevliler isyancýlar tarafýndan
ve hapse konulmustu. Esad Paþa bu geliþmeyi öðrenir öðrenmez Bahri Paþa’yý 200 süvari, 2 tabur piyade ile isyancýlara karþý g
ve onu isyancý baslarýný ele geçirmek ve bu þekilde diðer isyancýlara gözdaðý vermekle görevlendirdi. 87
.
Garnier’nin 6 Aralýk’taki raporuna göre ise Bahri Paþa Çýldýr’daki isyancýlarý daðýtmýþ, isyancýlarýn bir kýsmý teslim ol
kýsmý da Trabzon eyaletine baðlý olan Acara’ya sýðýnmýþtý. 88
.
Bahri Pasa’nýn Çýldýr’daki seferinde ele geçirilenler arasýnda isyancýlar yanýnda baþka kiþiler de vardý. Bunlardan biri d
Hasan Gaspi veya Osmanlý kaynaklarýnda Þeyh Þamil’in adamý olduðu belirtilen Hasan Hasbi’ydi. Garnier, Hasan Gaspi’nin
bölgede Tanzimat’ýn neden olduðu hosnutsuzluktan istifade ederek Acara halký arasýndan kayda deðer bir birlik oluþturma ve
Rus sýnýrlarýnda yer alan Ahýska’ya kaçabilme amacýnda olduðunu yazýyordu. Yakalanarak Erzurum’a getirilen Hasan Gaspi
Rus tebaasýndan olmasýndan dolayý þehirdeki Rus konsolosu ile Esad Paþa arasýnda bir çatýsma konusu olmuþtur. Rus
konsolosu bu kisinin kendisine teslimini isterken Esad Paþa bu konuda nasýl davranmasý gerektiðini Hükümete bildirmiþti. 89
.
Bahri Pasa tarafýndan Çýldýr’da ele geçirilen asiler Þubat ayý itibarý ile Erzurum hapishanesindeydi. Fakat asilerin burad
uzun süre kalmalarý þehrin güvenliði için bazý sakýncalar doðurmaktaydý. Garnier bu konudaki deðerlendirmeleri Tanzimat süre
Erzurum’daki durumun kýrýlganlýðýný da ortaya koyuyordu. 90
.
“Hali hazýrda Erzurum’daki bu beylerin Ýstanbul’a gönderilmeleri kurtarýcý / koruyucu bir tedbirdir. Onlar buradaki esareti
sýrasýnda Erzurum halkýnýn sürekli bir sempatisine konu olmaktadýrlar. Müslüman halk onlarý kutsal bir amacýn kurbanlarý olar
görmektedir. Halkýn onlar nezdinde ki bu görüsü Esad Paþa için ciddi bir utanç kaynaðýna dönüþebilirdi.”
.
Bir zamanlar Hamþioðlu Dede Bey’in yanýnda yer alan Hasan Gaspi ve Çýldýr’daki isyancýlar 23 Þubat itibarý ile Trabzo
getirildi. Tutuklular arasýnda Çýldýr bölgesinde oldukça etkili 8 bey, Hamþioðullarýn eniþtesi Posof Beyi Kamil Bey, Hamþioðullar
Ardahan Beyeleri Hasan ve Hüseyin kardeþler, Hamþioðullarýndan Göle beyleri Arslan ve Ýzzet kardesler, Ýzatelle Beyi Hamþio
Abdi Bey ile Hamþioðullartýndan Tavasker Beyi Dursun, Himeskeve Beyi Hüseyin Bey bulunuyordu. Kolaðasý Hüseyin Bey’in
komutasýnda 30 kisilik bir süvari korumasýyla Trabzon’a gelen bu beyler vali konaðýna getirilmisler ve burada Halil Paþa,
beylere yönelik aðýr bir konusmadan sonra onlarý zincire vurarak Trabzon karantinasýna göndermiþtir. 91
.
Bu beylerin ele geçirilmesiyle birlikte Çýldýr’daki karýþýklýðýn tam olarak ortadan kaldýrýldýðýný söylemek zordur. Bu tar
isyanýn lideri olarak Abdi Bey’in oðlu Dede Bey’in ele geçirilmesi sürecinde yasananlar Çýldýr taraflarýnda yeni bir ayaklanmanýn
ortaya çýkmasýna neden oldu. Zira bu isyanda Uzunzade Mehmed Aða’nýn Hamþioðlu Þavþat Sancak beyi Dede Bey’i sulh yolu
kendisini hapsetmeyeceði vaadiyle Çürüksu’ya getirmesi; fakat daha sonra onu tutuklayarak Erzurum’a göndermesi etkili
olmuþtur. 92
.
Batum’daki Ýngiliz konsolosundan gelen haberlere göre, Acaralýlar bu tutuklamaya tepki olarak Keda’da bulunan
Acara mütesellimini konaðýnda muhasara etmis ve iki taraf arasýnda çatýþmalar olmustu. Bunun üzerine tüm Lazistan âyanlarýn
olusan iki bin kiþi Acara taraflarýna gitti. 93
.
Acaralýlarýn teslim olmak konusunda ileri sürdükleri sartlar aslýnda birbirini takip eden bu isyan hareketlerinin gerçek
nedenini anlamamýz açýsýndan önemlidir. Bunlar:1. Paþanýn bir adamý deðil de bu memleketten birinin mütesellim atanmasý; 2
Ýsyan suçlularý valiye teslim edilmeyerek Acaralýlarýn kendileri tarafýndan cezalandýrýlmalarý; 3. Bu eyaletin halkýnýn hiçbir ve
ödememesi; fakat valinin bunlara ihtiyacý olmasý durumunda hizmet etmeleri. 94
.
Acaralýlarýn bu sartlarýnýn kýsmen kabul edildiði anlasýlmaktadýr. Zira Clairambault 11 Mart’ta Acara hadisesinin sona
erdiðini, Acara aðalarýnýn, Batum’da toplanmalarý ve Uzunzade Mehmed Pasa ile Trabzon’a gelmelerinin beklendiðini rapor
ediyordu.
.
Nitekim 15 Mart’ta aðalar Trabzon’a geldi ve burada Halil Paþa’nýn otoritesini kabul ettiler. Halil Pasa da onlarý
cezalandýrmak yerine onlarý iyi bir þekilde karþýladý ve affetti. Acaralýlarýn istediði þekilde Acara ve Maçahel Lazistan müteselli
Uzunzade Mehmed Paþa’nýn elinden alýnarak Selimpaþazade Ahmed Paþa’nýn oðlu Þerif Paþa’ya verildi. Bu þekilde baðýþlana
Acaralýlar yeni mütesellimleri ile birlikte Trabzon’dan ayrýldý. 95
.
Halil Paþa’nýn bu sekilde Acara âyanlarýný affetmesi ve Uzunzade Mehmed Paþa’yý görevinden almasý Mehmed Paþa’n
tepkisini çekmiþ ve Mehmed Paþa Halil Pasa’nýn yanlýþ bir adým attýðýný ifade etmistir. Aslýnda Halil Paþa’nýn bu hamlesinin T
Eyaleti’nde Tanzimat’ýn uygulanmasý için daha yoðun giriþimlerin yapýldýðý bir dönemde olduðunu, eyalet genelindeki âyanlarýn
süreçte yeniden görevlerine atanmalarýný göz önüne alýrsak valinin bu çevrelerden gelecek olasý tepkileri önleme amacýnda old
96
.
Fakat zamanla Halil Paþa’nýn Trabzon’da Tanzimat reformlarýný uygulayamayacak olduðu anlasýlýnca görevine son
verilmiþti. 97
.
Acara taraflarýndaki hadiseler bu þekilde yatýsmasýna karþýn Mayýs 1846’da bu kez de Çürüksu taraflarýnda bazý karýs
bas gösterdi. Bunun üzerine Uzunzade Mehmed Paþa Halil Paþa tarafýndan Batum’a gönderildi; fakat buradaki karýsýklýklarý ge
gibi bertaraf edemeyince yerine daha evvel Rize mütesellimliði de yapan Sohrap Mehmed Paþa Lazistan mütesellimi olarak
tayin edildi. 98
.
Ýste Kör Hüseyin’in 1846 Temmuz’unda yeniden Çýldýr’da ortaya çýkana deðin bölgede Tanzimat’ýn ve bu doðrultuda ya
düzenlemelerin neden olduðu gelimþeler bu þekildeydi. Dolayýsýyla Kör Hüseyin Bey zaten daha önceden karýsýklýklarýn var ol
Acara taraflarýna gelerek buradaki isyanýn lideri konumuna gelmiþtir.
.
IV. Hamþizade Kör Hüseyin Bey’in Ýkinci Ýsyaný (1846)
.
1846 yýlýnýn Temmuz’undan itibaren Acara ve Çýldýr taraflarýnda yasanan geliþmeleri Kör Hüseyin Bey’in ikinci isyan dö
olarak nitelemek mümkündür. Her ne kadar Kör Hüseyin var olan muhalefetin toparlayýcýsý olarak ön plana çýksa da aslýnda on
kisisel bazý hesaplarý olduðu biliniyordu. Bu kisisel hesaplar bölgede çýkarlarý zedelenen kesimlerin tepkisiyle birlesince bölgeyi
altý ay kadar etkileyecek olan yeni bir anarsi ortamý da baþlamýþ oldu.
.
Ýstanbul’dan firar ederek Mýsýr’a giden ve daha sonra Anadolu’ya gelen Kör Hüseyin Bey’in daha önceki gelismeler ile
sabit olan bölgedeki etkinliði, onun Van taraflarýnda görülmesi ile birlikte yetkililerin bazý giriþimlerde bulunmalarýna neden oldu.
giriþimde bulunan Erzurum Valisi Esad Pasa’ydý. Bazý kaynaklara göre Esad Paþa, Erzurum’da tutulan oðlu Mehmet Ali
vasýtasýyla 99
.
Acaralý Kör Hüseyin Bey’in Van taraflarýnda belirmesi üzerine kendisi ile haberlesmeye çalýsýyordu. Daha sonra Kör Hü
Bey’in Van’dan Çýldýr taraflarýndaki hanesine gelmesi üzerine Çýldýr kaymakamý durumu Esad Paþa’ya bildirilmiþti.
.
Esad Paþa ise Kör Hüseyin Bey’e daha evvel emniyet verildiðini ve tekrar isyan yolunu tutmasýnda Van’daki isyan
hareketi ile olan baðlantýsýndan bahsetmekteydi. 100
.
Gerçekten de Erzurum’daki Rus konsolosu, Ocak 1846 tarihli raporunda, Esad Paþa’nýn Erzurum’a gelmeden önce Kör
Hüseyin Bey ile haberlestiði ve kendisine Erzurum’a gelmesini ve affý için devlet nezdinde aracý olacaðýný ve Çýldýr kaymakam
atanmasý için Bâb-ý Âli nezdinde girisimde bulunacaðýný ifade ediyordu. 101
.
Fakat Kör Hüseyin Bey’in niyeti zaman ilerledikçe daha da anlasýlýnca Esad Paþa, Vanlýlar ile ittifak kuran Kör Hüseyin
Bey’in olasý bir isyaný durumunda hemen müdahale edilmesi gerektiðini belirtmis ve bu konuda Trabzon müsirine de engel
olmamasý için gerekli emirlerin verilmesini istemiþti. 102
.
Nitekim Rus konsolosu da doðru bir öngörüyle Esat Paþa tarafýndan Kör Hüseyin Bey’e sunulan þartlarýn ve bunlarýn
gerçeklesmesinin çok olasý olmadýðýný ifade etmekteydi. Zira Rusya için asýl önemli olan husus sýnýr bölgesinde yer alan Çýld
Hüseyin Bey’in neden olacaðý bir karýsýklýðýn sýnýr bölgesinin sükûneti için olusturacaðý tehdit idi. 103
.
Nitekim daha sonra da Rus konsolosu Kör Hüseyin Bey’in Van’daki isyancý Kürtler ile olan iliskileri ve planlarý
konusunda Rus sefaretine bilgiler vermeye devam etti. Kör Hüseyin Bey’in Van’dan ayrýlarak daha sonra isyan çýkaracaðý Acara
taraflarýna gitmesi üzerine bu kez Trabzon’daki Rus konsolosu, Trabzon ve Erzurum valilerinin herhangi bir tedbir
almadýklarýný; fakat buna karsýn Bâb-ý Âli’nin Kör Hüseyin’e karsý gerekli tedbirleri alarak Rus sýnýrýndan uzak bir yerde ikame
ettireceðine inandýðýný ifade ediyordu. Diðer bir ifade ile Erzurum’daki Rus konsoloslarýn da ifade ettikleri gibi Ruslarýn kaygýsý
Kafkasya’daki Rus otoritesine karþý Kör Hüseyin’in olusturacaðý muhtemel tehlikeler idi. 104
.
Yeri gelmisken burada Kör Hüseyin’in Han Mahmud ile olan iliskisine de deðinmek gerekir. Bilindiði gibi ilk isyanýndan
sonra gönderildiði Ýstanbul’dan firar etmeyi basaran Kör Hüseyin Bey Mýsýr’a gitmisti. Buradan Mekke’ye giderek daha sonra
Suriye ve Anadolu’da birkaç sene geçirdikten sonra isyan halinde olan Van’a gelmiþti.105
.
Erzurum Valisi Esad Paþa, Kör Hüseyin Bey’in isyanýna iliskin olarak yazdýðý tahriratta, Hüseyin Bey’in Van’daki isyancý
ile olan iliskisine dair ayrýntýlar aktarmaktadýr. Buna göre Hüseyin Bey’in Çýldýr taraflarýna gelmeden önce Van ihtilalcileriyle
aralarýnda bir ittifak ortaya çýkmýstý. Bu ittifak gereði Hüseyin Bey Çýldýr’da iken Van ihtilalcileri ile haberlesmekteydi ve Kör Hü
Bey Çýldýr taraflarýnda çýkaracaðý isyan sýrasýnda, üzerine asker sevk edildiði takdirde, Van ihtilalcilerinden yardým alacaktý. 1
.
Rus konsolosu da benzer bilgiler vermektedir. Konsolosun verdiði bilgilere göre Van’daki isyancý beyler Kör Hüseyin
Bey’i büyük bir muhabbetle karþýlamýþ ve kendisine içinde 50.000 kurusun da olduðu deðiþik hediyeler vermiþlerdi. Ayrýca kend
mali reformlarýn uygulamaya konulduðu Çýldýr ve civar yerlerdeki halkýn muhalefetini yeniden canlandýrmasý durumunda deste
sözü de vermislerdi. 107
.
Bu desteðin ne ölçüde etkili olduðunu tam olarak bilmesek de, Kör Hüseyin Bey’in isyanýnýn basladýðý Temmuz 1846 ta
Ýngiltere’nin Trabzon konsolosunun Büyükelçi Canning’e gönderdiði mektupta, bu isyan hareketinin Kör Hüseyin Bey’in yanýnda
Mahmud’un gönderdiði külliyetli miktarda süvari olmasý dolayýsýyla kolay kolay kontrol edilemeyeceðine dair verdiði bilgi en azýn
bu ittifakýn gerçekleþtiðini ortaya koymaktadýr. 108
.
Her ne kadar bazý kaynaklarda Kör Hüseyin Bey’in Acara’da çýkardýðý isyan ile Han Mahmud’un isyaný arasýnda yakýn
iliski olmadýðý ifade edilse 109 de Rus, Ýngiliz ve Fransýz konsoloslarýn ifadelerinden ve daha da önemlisi Esad Paþa’nýn
deðerlendirmelerinden Kör Hüseyin’i isyana tesvik eden en önemli gücün Van’daki geliþmeler olduðu görülmektedir. 110
.
Zira Esad Pasa yukarýda da deðindiðimiz gibi Acaralý Kör Hüseyin Bey ve Van’daki isyancýlar arasýndaki iliþki dolayýsýy
Van meselesi çözülmedikçe Acara taraflarýnda da fesadýn eksik olmayacaðýný söylüyordu.111
.
Böyle bir ortamda Kör Hüseyin Bey Van’dan ayrýlarak önce Çýldýr’a geldi. Kaynaklar Kör Hüseyin Bey’in Van’dan Çýldýr’
1846’da geldiði ve buradan da Acara’ya gittiðini göstermektedir. Fransýz konsolosu Clairambault Kör Hüseyin Bey’in Çýldýr
taraflarýna gelmesinin ortaya çýkardýðý endiseyi “Bir zamandan beri Han Mahmud’un yanýnda Van’da bulunan meshur Kör Hüse
Bey yakýn bir zamanda tekrar Çýldýr’a geri döndü. Burada Kör Hüseyin Bey’in Acara’ya girmesi ve burada karýsýklýklar çýkarma
korkuluyor” sözleri ile ifade etmektedir. 112
.
Kör Hüseyin’in etrafýnda adam toplayarak bir fesat çýkaracaðý ve Çýldýr ve bölge için olusturduðu tehdide yönelik uyarýl
Kaymakamý Hadim Bey tarafýndan da Erzurum Valisi Esad Paþa’ya iletilmisti. 113
.
Esad Paþa, Kör Hüseyin Bey’in bu hareketinin Erzurum’daki Ahýskalýlarýn Kör Hüseyin’e meyletmelerine neden olacaðý
baska tehditlerden de bahsediyordu. 114
.
Yukarýda da gördüðümüz gibi Erzurum Valisi Esad Paþa’dan daha evvel emniyetname verilmis olmasýna raðmen Kör Hü
Bey’in Van’dan Çýldýr’a geldiði ve buradan da 30 kadar adamýyla birlikte Acara tarafýna hareket ettiði bir dönemde, Erzurum’da
veya kendi hanesinde kendi haliyle mesgul olmak üzere Esad Paþa’dan aman diledi. Esad Pasa Kör Hüseyin’in ilerde herhangi
bir bahaneye sýðýnmamasý için kendisine muteber memurlar ile emniyetname gönderdi ve Kör Hüseyin Bey’den gelecek cevap
beklendi. 115
.
Fakat daha sonra Kör Hüseyin’in aman dilemesinden maksadýnýn zaman kazanarak etrafýna adam toplamak olduðu
anlaþýldý. 116
.
Fransýz konsolosu Clairambault, Esad Paþa’nýn Kör Hüseyin Bey’i ikna etmesi konusunda Osmanlý kaynaklarýnda
karsýlasmadýðýmýz baksa ilginç bilgiler vermektedir. Buna göre Kör Hüseyin Bey Çýldýr’da bulunduðu sýrada Esad Paþa, konso
ifadesine göre, Kör Hüseyin Bey’i tanýyan ve onun üzerinde etkili olan Katolik Piskopos Salriani’yi 117 buraya göndermistir. Faka
Clairambault, Salriani’nin Kör Hüseyin’i ikna edebileceðinden de süphelenildiðini eklemektedir. 118
.
Nitekim Clairambault, 6 Temmuz’daki mektubunda Salriani’nin Kör Hüseyin Bey hadisesindeki misyonunun boþa çýktýðýn
Kör Hüseyin’in Penek’ten yanýna iki oðlunu alarak Acara taraflarýna kaçtýðýný haber veriyordu. 119
.
Kör Hüseyin Bey’in Acara’daki gücünü göstermesi bakýmýndan Acara’ya gelmesinden sonraki gelismeler bahsedilmeye
deðerdir. Bu dönem de Acara’da mütesellim vekili olarak Ahmed Pasazade Þerif Bey bulunuyordu. Acaralýlar, Kör Hüseyin Bey’in
Acara’ya gelmesi durumunda kendisine itibar etmeyecekleri ve onu tutarak teslim edeceklerine dair taahhüd ve yeminlerine
raðmen Kör Hüseyin Bey’in adamlarýyla birlikte Van’dan Penek karyesine ve oradan Acara-i Ulyâ’ya gelmesinden sonra Kör
Hüseyin tarafýna geçmeye basladý. Kör Hüseyin Bey de oðullarýný sergerde ederek Acara-i Süflâ ve Maçahel kazalarýna iki kold
hücum etmis ve Gönye mütesellimi Mehmed Paþa’yý muhasara etmiþtir. 120
.
Haziran 1846 tarihinde Acara’ya gelen Kör Hüseyin’in burada etrafýnda adam toplayarak uygunsuz hareketlere
girismesi üzerine Gönye Sancaðý mütesellimi Mehmed Paþa bu durumu Trabzon Valisi Halil Paþa’ya bildirdi. Bunun üzerine, iler
de görüleceði gibi Halil Paþa Kör Hüseyin Bey’e bu þekilde uygunsuz hareketlerde bulunmayarak Trabzon’a gelip ikamet etmesi
memurlar göndermiþtir. 121
.
Fakat Kör Hüseyin Bey’in, daha önce Erzurum Valisi Esad Paþa’nýn davetinde gösterdiði gibi, bu davete icabet etmeyip
civar yerleri ele geçirmek niyetinde olduðu anlasýlýnca, gönderilen memurun Trabzon’a dönmesi beklenmeden Rize, Of ve
Sürmene kazalarýndan asker toplanmasýna karar verildi.
.
Gönye Sancaðý mütesellimi de bu sancaktan bir miktar asker toplayarak Acara üzerine doðru ilerledi. Sürmene, Of ve
Rize kazalarýndan toplanan askerler ise Trabzon’da bir araya getirilerek Avusturya posta vapuru ile Batum’a sevk edildi.
Bunun gibi Canik ve diðer taraftan gelen askerler de Acara’ya doðru yönlendirilmistir. 122
.
Erzurum Valisi Esad Paþa da Erzurum’da vukubulan olaylardan dolayý sehrin güvenliðini gerekçe göstererek askeri
nizamiye gönderemeyeceðini bildirdi. 123
.
Kör Hüseyin Bey’in faaliyetleri hakkýnda Acara taraflarýndan gerek mütesellimler ve gerek diðer kaynaklardan gelen
havadislere göre, Kör Hüseyin Bey Acara’nýn bir iki kazasýna bizzat gitmiþ ve bazý kazalara da mektuplar yazarak “ehl-i fesad”
olan kimselerden yedi sekiz yüz kadar adam toplamýstý. 124
.
Bu doðrultuda Kör Hüseyin Bey’in etrafýnda topladýðý adamlarla Livane’den Ardanuç ve Ardahan kazalarýný asarak Çýld
Eyaleti ve civarýnda karýsýklýklar çýkardýðýna dair haberler, Selimpasazâde Ahmed Pasa’nýn mahdumu Þerif Bey ve Çýldýr ka
tarafýndan Erzurum’a bildirilmisti. 125
.
Kör Hüseyin Bey’in Acara’ya gelip etrafýna adam toplayarak isyana baslamasý sürecinde ilk olarak Gönye Mütesellimi
Mehmed Paþa ile karsýlastýðý anlasýlmaktadýr. Önemli bir kuvvetle Keda 126 Konaðý’na gelen Mehmed Paþa burada Kör Hüse
ve adamlarýnýn hücumuna maruz kaldý. 127
.
Mehmed Pasa Kör Hüseyin ve yanýndaki 2-3 bin kadar Acara ve Maçahel eskýyasý tarafýndan kusatýlmýs; burada
isyancýlar ile Mehmed Paþa arasýnda bir buçuk saatlik bir çatýmsa yasanmýstýr. Bu çatýsmada askerlerden iki yaralý olmuþ;
eskýyadan da ikisi ölmüs ve yirmi yirmi beþ kadarý da yaralanmýþtýr. 128
.
Acaralýlar tarafýndan konaðýndan çýkmaya zorlanan Mehmed Pasa Batum’a çekilmek zorunda kaldý. 129
.
Kör Hüseyin Bey’in bu basarýsý ve Halil Paþa’nýn ifadesiyle, “Van eskýyasý aðzýndan fitne yaymasý ve halký tahrik etme
bölgenin asayisi için tehlike olusturmaya basladý. Bu durumun Acara’ya baðlý bulunan Lazistan ve Çürüksu kazalarýnda da karý
neden olmasýnýn yanýnda Van ve Çýldýr tarafýndaki bu gelismeler Erzurum taraflarýnda da isyan eðiliminde olanlarýn dikkatle
takip ettiði gelismelerdi. Bundan dolayý Halil Paþa bölgeye asker sevkinde bir iki gün daha gecikme olmasý durumunda Çürüksu
Lazistan kazalarýnýn tamamen “taht-ý itaatten”çýkabileceklerini belirtiyordu. 130
.
Bunun önüne geçilmesi için Halil Paþa’nýn adýmlarýndan biri de Kör Hüseyin Bey’in sekavetinin sulh yolu ile çözülmesiyd
maksatla 12 Recep 1262/6 Temmuz 1846’da Halil Pasa Hacý Rýfat Efendi’yi Kör Hüseyin’e göndererek kendisine emniyetname
gönderdi. 131
.
Fransýz konsolosuna göre Kör Hüseyin Bey Hacý Rýfat Efendi’ye kendisinin Acara’ya gelerek sorun çýkarmak niyetinde
olmadýðý; fakat kendisi hakkýnda uygunsuz ifadeleri olan ve kendisini tehdit eden Mehmed Paþa’dan alýnacak kiþisel bir öcü
olduðunu ifade etmistir. 132
.
Sohrab Mehmed Pasa’nýn bu sekilde Kör Hüseyin Bey karsýsýnda tutunamayarak Batum’a çekilmek zorunda kalmasý
Trabzon valiliðince daha ciddi hazýrlýklarýn yapýlmasýna neden oldu. Zira Fransýz konsolosunun da belirttiði gibi Sohrab
Mehmed Paþa Acaralýlara karþý hem yanlýþ bir konumda bulunuyordu hem de elinde sadece 200 kiþilik bir asker vardý. Bunun
yanýnda Sohrap Mehmed Paþa’nýn Keda’dan çýkarýlmasýndan sonra Kör Hüseyin Bey ve etrafýndakiler de bölgede güçlerini
pekiþtirmeye yönelik faaliyetlerde bulundular. Halil Paþa’nýn da belirtiði gibi Mehmed Pasa’nýn Keda’dan çýkarýlmasý Kör Hüsey
katýlanlarýn sayýsýný da etkiledi. Kör Hüseyin Bey ve adamlarý Acara’yý çevreye baðlayan beþ önemli yolu vadilerden kesmis v
buralarda bulunan köprüleri de yýkmýstýr. Bu þekilde gücünü pekistirmeye çalýsan Hüseyin Bey Maçahel üzerinden Livane ve La
taraflarýna doðru harekete geçmiþtir. 133
.
Bundan dolayý Acara’daki askerlere destek olarak Trabzon âyaný Mehmed Aða komutasýnda 600 asker “Ýstanbul” adlý
Avusturya vapuru ile 22 Temmuz’da Trabzon’dan hareket etti.134
.
Böylece hem Trabzon tarafýndan hem de Lazistan taraflarýndan tedarik edilecek askerler ile 7000 kisilik bir askeri güç
oluþturulacaktý. 135
.
Daha da önemli bir hamle ise Kethüdazade Emin Aða’nýn baþbuðluðunda daha hazýrlýklý bir asker ve mühimmat sevkiya
yapýlmasýydý. Bilindiði gibi Tirebolu Âyaný Kethüdazade Emin Aða Trabzon Eyaleti’nin en etkili âyanlarýndan biri olarak daha ön
Tuzcuoðullarý isyanýnýn bastýrýlmasý sürecinde Trabzon Valisi Osman Pasa’nýn yanýnda yer almýs ve önemli katkýlar saðlamý
.
Belgelere göre bu dönemde Rize mütesellimi olan Dergâh-ý Ali Kapucubasýlarýndan Kethüdazade Emin Aða 16 Temmuz
Batum’a vardý. Rize, Sürmene ve Canik taraflarýndan toplanan askerler Emin Aða’nýn idaresinde olacaktý. Bunun yanýnda
Trabzon üzerinden Batum’a cephane, top ve peksimet gönderildi. Emin Aða Lazistan âyanlarý ve Rize’den toplanan 2 500 asker
ile Hopa’ya vardý ve buradan da zor durumda olan Mehmed Paþa’ya doðru ilerledi. 137
.
Tam bu dönemde Trabzon tarafýndan yapýlan bu hazýrlýklarýn yanýnda Vali Halil Paþa’nýn baþka giriþimleri de oldu. Bu
Erzurum’dan nizam askeri talep edilmesiydi. Öncelikli olarak Erzurum vilayetince vahameti görülen Kör Hüseyin Bey hadisesinin
Trabzon Eyaleti’ni ilgilendiren bir mesele haline gelmesinin aslýnda Kör Hüseyin Bey’in Acara’ya gelmesi ile baþladýðý söylenebi
Nitekim, belgelerden anlasýldýðý kadarýyla Temmuz 1846 itibarý ile Trabzon Valisi Halil Paþa meselenin halledilmesi için bazý
giriþimlerde bulunmuþtu.
.
Fakat Kör Hüseyin’in isyan niyetinden ayrýlmamasý üzerine meselenin cebren halledilmesinden baska bir yol kalmamýstý
Bu maksatla Trabzon valisi isyanýn bastýrýlmasýnda Erzurum valiliðine ve Anadolu Ordu-yý Hümâyunu’nun yardýmýna basvurar
askeri nizamiye ve bunlara kumanda edebilecek bir görevlinin Acara üzerine tayinini istedi. 138
.
Fakat tam bu sýrada Erzurum’da halk ile Ýran murahhasý Mirza Tegi Han arasýnda meydana gelen hadise nedeniyle
Erzurum’dan istenilen nizam askerleri gönderilemedi. 139
.
Buna karsýn Bayburt, Ýspir ve Keskim kazalarýndan süvari ve piyade 700 nefer basýbozuk askeri tertip edildi ve Dergâhý Ali Kapucubaþýlarýndan Koca Bey basbuðluðunda Acara taraflarýna gönderildi. 140
.
Ayrýca Muþ Sancaðý’na tabi Bitlis’te bulunan bir tabur askerin, her ne kadar bu mevki için gerekli olsa da, gönderilmesi
Mus Kaymakamý Þerif Bey’e bildirildi ve Erzurum’daki hadiseler yatýstýktan sonra da gerek duyulduðu takdirde Erzurum’dan
nizam askeri gönderileceði ifade edildi. 141
.
Fransýz konsolosu, Halil Paþa’nýn Erzurum’dan nizam askeri istemesinin amacýný Kör Hüseyin Bey’in kaçmasý durumun
tekrar Van’a gitmesine engel olmak için ulasým baðlantýlarýný kesilmesi olduðunu ifade etmektedir. 142
.
Gerek Trabzon gerekse de Erzurum eyaletlerinden saðlanan yaklasýk yedi sekiz bin kisilik bir ordu bir hafta zarfýnda
Acara sýnýrýna kadar ulaþmýþtýr. 143
.
Kedhüdazade Emin Aða’nýn harekete geçmeden önce daha önceki beyhude giriþimlerde olduðu gibi Halil Paþa’nýn isteð
doðrultusunda isyancýlarýn hepsine emniyet vererek bu hareketleri terk etmeleri yönünde nasihatleri olmussa da bunlar da
sonuçsuz girisimler olarak kaldý. Bunun üzerine Kethüdazade Emin Aða 7 Saban 1262 / 31 Temmuz 1846’da komutasýndaki
askerleri iki kola ayýrarak bir kolunu Acara-i Süflâ’da Köprübaþý denilen yere nehir yoluyla; diðer kolunu da Maçahel yakasýndan
karayolu ile göndererek dört bes saatlik bir çatýþmadan sonra Kör Hüseyin ve adamlarýný daðýttý. 144
.
Fakat Kör Hüseyin Bey’in yenilerek adamlarýnýn daðýlmasýna ve kullandýklarý mahallerin tahliye edilmesine raðmen 145
Hüseyin’in ele geçirilmediði anlaþýlmaktadýr. Gerek Trabzon gerekse de Erzurum’daki Fransýz konsoloslarý Acara’daki geliþmel
yakýndan takip etmekte ve buradan gelen haberleri raporlarýna yansýtmaktaydýlar. Bu bilgilere göre askeri birlikler ile
isyancýlar arasýndaki çatýsmalar daha çok 1846 Aðustos’unun ilk yarýsýnda yaþanmýþtýr. Trabzon Fransýz konsolosu Clairamb
5 Aðustos’taki mektubuna göre Acara’ya giren askerler pek çok köyü yakýp yýkmýs ve Kör Hüseyin Bey’i kuþatmýstý. 146
.
Daha kesin haberler ise 12 Aðustos’ta Trabzon’a ulastý. Trabzon valisi, Batum’a asker nakleden “Üsküdar” vapurunun
getirdiði haberlere dayanarak, Acaralýlarýn tamamen yenildiðini ve Kör Hüseyin’in de firar ettiðini sehirde duyurdu. 147
.
Çok kýsa bir süre de bu haberi teyit etmesi bakýmýndan Acaralý isyancýlarýn 11’i zincire vurulmuþ bir halde yargýlanaca
Ýstanbul’a gönderilmek üzere Trabzon’a getirildiler. Kör Hüseyin Bey’in de yakalanmasý için basýna ödül konuldu. 148
.
Konsolosluk kaynaklarý gibi Osmanlý kaynaklarý da Kör Hüseyin Bey’in yenilmesinden sonra firar ettiði ve Ardahan
yoluyla Van taraflarýna doðru gittiðini belirtiyordu. 149
.
Bu konuda Erzurum Valisine yazýlarak bir daha Van taraflarýna ayak basmamak üzere ele geçirilmesi istendi. 150
.
Fakat daha sonra Kör Hüseyin Bey’in Çýldýr Eyaleti’ne tabi Þavþat Kazasý’nda saklandýðý anlasýldý. Trabzon Valisi Hali
firari durumda olan Kör Hüseyin Bey’in yakalanmasý ve Trabzon’a getirilmesine iliskin yazdýðý tahriratta, Acara Mütesellim
Vekilinin Kör Hüseyin Bey’i yakalamak için bölgeyi iyi bilen bazý Acaralýlarýn seçildiði ve bu kimselere 25-100 bin kuruþ bahsis
verildiðini belirtiyordu.
.
Bu doðrultuda basýnda Civakoroðlu Mehmed Aða’nýn bulunduðu görevliler Kör Hüseyin Bey’i aramaya gitmiþ ve Kör Hüs
Bey’in Þavþat’ta saklandýðýný görmüþlerdir. Mehmed Aða, Kör Hüseyin’in halen daha direnme planlarý yaptýðýna dair ayrýntýla
Acara’da yetkililere aktarýnca yeri tespit edilen Kör Hüseyin Bey’e karþý 30-40 asker ile harekete geçilmiþ ve Kör Hüseyin Bey kü
çatýþmadan sonra yakalanmýþtýr. 151
.
Fransýz konsolosunun da belirttiði gibi Kör Hüseyin Bey’in yakalanmasýnda daha evvel isyaný döneminde 300 adamý ile
yanýnda bulunan Sýngýroðlu’nun çok önemli bir etkisi oldu. Ele geçirilen Kör Hüseyin Bey Acara Mütesellim Vekili Þehyoðlu Has
Aða’nýn vasýtasýyla Trabzon’a getirildi. 152
.
Fakat aralarýnda Kör Hüseyin Bey’in ve iki oðlunun da olduðu pek çok tutuklunun Trabzon’da olmasýnýn bazý sakýncalar
vardý. Zira Fransýz konsolosu 22 Eylül tarihli raporunda Emin Aða ile birlikte 14’ü aða ve 24’ü de âyan toplam 41 kiþi 153 Acaralý
tutuklunun Trabzon’a getirildiðini ifade etmiþti.154
.
Bu konuda Halil Paþa, Trabzon’da emniyetli bir hapishane 155 olmadýðý için tutuklularýn hep birlikte Tüfekçibasý Konaðý
tutulduðunu, özellikle de Kör Hüseyin Bey ve iki oðlunun Samsun Kalesi’ne gönderilmeleri ve Trabzon’da tutulan tüm tutuklularýn
gruba ayrýlmalarý gerektiðini tavsiye ediyordu.
.
Bu dört grubun ilkinin “mutlaka katl ve idam”; ikincisinin “Tersane-i Amire küreðine irsal ve izam”; üçüncüsünün “Samsun
kalasýnda bes altý mah hapis ile ba terbiye afv” ve dördüncüsünün de “Trabzon’da bir az eyyamý mahbusen tevkife bade
memleketlerine iade” edilmeleri gerektiðini ifade ediyordu.156
.
Acara seferi ile Kör Hüseyin Bey’in etrafýndakilerin daðýlmasý ve baþlýca isyancý liderlerin ele geçirilmesi, belgelerin diliy
“dâhil-i daire-i istiman olmasý”, bölgede bir sükûnetve teslimiyet ortamý oluþturdu. 157
.
.
Bu sükûnet ortamýnýn Kethüdazade Emin Aða’nýn bölgeden ayrýlmasýndan sonra da devam edeceði civar bölgelerdeki
idareciler tarafýndan dile getiriliyordu. 158 Özellikle Acara-i Ulyâ ve Süflâ ve Maçahel meclislerinden Kör Hüseyin Bey gailesi
bittikten sonra gelen taahhüdnamelerde bunu görmek mümkündür.
.
Bu kazalarýn ulema, süleha, eimme-i hüttab, muhtaran ve bi’l-cümle fukara ve zuafasýnýn arzuhali olarak tasdik edilen
taahhütnameye göre bu üç kaza halký Kör Hüseyin Bey hadisesinde yapmýþ olduðu yanlýþlýðý kabul etmekte ve simdiye kadar
kendilerine bahsedilmis olan tekâlif-i seriye ve örfiyeyi emsalleri olan kazalar gibi hal ve tahammüllerine göre ödemeyi, Kör
Hüseyin ve avanesinden hiç kimseye destek vermemeyi, Acara mütesellim vekili ve askerlerinin masraflarýný karþýlamayý ve bu
sözleri yerine getiremedikleri durumda da devlet hazinesine 1000 kese akçe vermeyi taahhüt ediyorlardý. 159
.
Resmi yazýþmalarda bu süreçte önemli katkýlarý olan Halil Paþa ve Emin Aða’nýn taltif edilmesi gerektiði belirtiliyordu. 16
.
Bu doðrultuda Halil Pasa Bâb-ý Âli tarafýndan Acara meselesinde gösterdiði baþarýdan dolayý þeref kýlýcý ile taltif edildi
gibi Acara mütesellim vekili Hasan Aða ( Þeyhzade ) da Kör Hüseyin Bey’in ele geçirilmesindeki hizmetinden dolayý kapýcýbaþýl
rütbesi aldý. 161
.
Kör Hüseyin Bey meselesi için Acara’ya gönderilen Muhlis Efendi’ye rütbe-i saniye ve Kethüdazade Emin Aða’ya da Istab
Amire müdürlüðü payesi verildi. 162
.
Kör Hüseyin Bey’in Trabzon’dan Samsun’a götürüldüðü anlasýlmaktadýr. Burada Samsun Kalesi’ne hapsedilmiþ, 163 dah
sonra Ýstanbul’a götürülerek Tersane-i Amire’de küreðe konulmuþtur. 164 Kör Hüseyin Bey Mayýs 1848’de Girid’e nefyedilmis v
burada Haziran 1848’de de vefat etmiþtir. 165
.
Böylece Kör Hüseyin Bey’in bölgedeki idareciliði döneminde baslayýp 1840 yýlýnda belirgin bir sekilde ortaya çýkan ve ar
geçen bes yýl sonrasýnda 1846 yýlýnda tekrar alevlenen isyan süreci de sona ermiþ oldu. Ancak Kör Hüseyin Bey’in isyanýnýn
bitmesinden sonra bölgedeki hassasiyetin bir süre daha devam ettiði anlaþýlmaktadýr. Zira Kör Hüseyin Bey’in isyanýnda etkili o
ve Ýstanbul’da yargýlanan 23 tutuklu hakkýnda Halil Paþa, Mart 1847 tarihli bir tahriratýnda bunlarýn affedilmeleri ve
memleketlerine geri gönderilmelerinden bahsediyordu.166
.
Fakat Valinin bu talebine karþýlýk Hükümet, Bedirhan Bey meselesinin halen daha devam etmesinden dolayý bu hassas
ortamda bu kimselerin Acara’ya dönmelerinin þimdilik uygun olmayacaðý ifade etmiþtir. 167
.
Sonuç
.
Kör Hüseyin Bey hadisesi üzerinden bölgedeki âyan-derebeyi hadiselerine iliskin bazý tespitler yapmak mümkündür. Önc
olarak merkezin Tanzimat döneminde Doðu Karadeniz’de yeni düzeni uygulama konusundaki çekincelerinin Trabzon merkezi
dýsýnda eyaletin daha uzak bölgelerinde de ne derece yerinde olduðu görülmüþ oldu.
.
Zira Trabzon’da Tanzimat’ý uygulamaya koymaya çalýsan valiler Trabzon Eyaleti için “eyalet-i nazike”, halký için “ahalisi
hasin-i mizaç”, “buranýn ahalisi sair mahal ahalisine kýyas olunmadýðýndan”, “eyalet-i merkume oralarla mukayese olunmayub”
“eyalet-i merkumenin husunet-i mizaçlarý” gibi ifadelerle Trabzon eyaletindeki muhalefet potansiyeline ve olasý zorluklarý iþaret
ediyorlardý.
.
Nitekim Acaralýlar konusunda da benzer bir bakýs açýsý vardý. Aslýndaresmi belgelerde “sebepsiz yere isyan ederek
mütesellimlerin konaðýný muhasara eden ve kendilerine bahsedilen güvenin sükrünü bilmeyen” 168 ve “bu hareketleri adet halin
getiren” 169 Acaralýlarýn bu tutumlarýný Osmanlý tasra teskilatýnda yasanan bir yapý deðisikliði çerçevesinde ele almak
gerekmektedir. Zira oluþmasý uzun bir zaman alan ve yerel bir hanedan hüviyetine bürünen âyanlýðýn gücünün kýrýlmasý tasrad
kesimlerin sert tepkilerine neden oldu.
.
Özellikle bu tepkiler 1828-1829 Osmanlý-Rus Savasý’nýn etkilerinin en çok hissedildiði sýnýr bölgelerinde olunca yasana
süreç daha farklý özellikler gösterdi. Rusya karsýsýnda yaþanan toprak kayýplarýnýn ve yeni idari yapýlanmanýn bölgenin yapýs
muhakkaktýr. Bunun yanýnda bölgeden Rusya’ya olan göç de yörenin ekonomik sartlarýnda da deðiþikliðe neden oldu. Ayrýca
Kafkaslardaki Rus yayýlmasýna karsý hareketlerin ve Ruslarýn Kafkas politikalarýnýn da Anadolu’nun Kafkaslar ile sýnýrý olan b
bölgede etkilerini gösterdiði anlaþýlmaktadýr. 170
.
Bunlara ilaveten Tanzimat düzeninin bölgedeki mali yapýya getirdiði yeni düzenin de saydýðýmýz bu etkenler ile birleþme
ile birlikte bölgedeki hadiseleri daha karmaþýk bir hale getirdi.
.
Sonuç olarak; Kör Hüseyin Bey ve bazý isyancý beylerin Ýstanbul’a götürülüp yargýlanmasýna ve bu isyan sürecinin bitir
karþýn Selim Paþazadelerin bölgedeki etkinlikleri sona ermedi. Zira yukarýda da deðindiðimiz gibi bölgenin en önemli âyan
ailelerinden olan Selim Paþa’nýn mahdumlarý Acara’da idari yapý içinde bir yer iþgal etmekteydiler.
.
Mesela Kör Hüseyin Bey’in 1846’da Acara’ya geldiði sýrada Ahmed Paþazade Þerif Bey Lazistan mütesellimi idi. Her ne
kadar bölgede Tanzimat’a karþý muhalefete girisen âyanlar arasýnda yer alsa da daha sonra Acara-i Ulyâ’da kaza müdürlüðü gö
bulundu. Diðer bir örnek de 1849 yýlýnda Þerif Bey’in yerine 1849 yýlýnda bu kazaya müdür olarak amcasý Selimpaþazâde Þavþ
Hamþioðlu Abdi Bey’in müdür olarak atanmasýdýr. 171
.
Bu örnekler bize ailenin diðer üyelerinin bölgedeki etkinliklerini devam ettirdiðini göstermektedir. Aslýnda bu önlem
Tanzimat’ýn Trabzon Eyaleti’nde uygulanma sürecinde yerel ileri gelenlerin yeni sisteme dâhil olmalarý için yapýlmýþ bir hamleyd
Trabzon Eyaleti’nde Tanzimat’ýn uygulanmasý için en önemli adýmlarý atan Ýsmail Rahmi Paþa’nýn 1847 yýlýndaki atamalarý d
yeni düzenin uygulayýcýlarý olarak esraf ve âyan denilen yerel hanedanlarýn gücünün devam ettiðini göstermektedir. 172
.
Bu baðlamda Acara ve Maçahel’in daha evvel tabi olduklarý Erzurum’dan, burada 1845 yýlý itibarý ile Tanzimat’ýn
uygulanmaya baþlamasý üzerine tepki olarak Trabzon Eyaleti’ne baðlanmasý bölgenin sadece iki sene daha Tanzimat düzeni
dýsýnda kalmasýný saðladý. Zira 1847 yýlý itibarý ile Trabzon Eyaleti Tanzimat düzenine dâhil oldu ama Eyalette Tanzimat idare
tam manasý ile tesis edilmesi 1850’lere kadar devam eden bir süreç olarak karþýmýza çýktý.
.
KAYNAKLAR
.
Yrd. Doç. Dr., Gümüþhane Üniversitesi, Edebiyat Fakültesi, Tarih Bölümü,
.
Gümüshane / TÜRKÝYE, [email protected]
.
1 Âyanlýk konusunda bazý örnek çalýþmalar hakkýnda bkz. Yücel Özkaya, Osmanlý Ýmparatorluðu’nda Âyânlýk, TTK, A
Yuza Nagata, Tarihte Âyânlar Karaosmanoðullarý Üzerine Bir Ýnceleme, TTK, Ankara 1997; Mustafa Akdað, “Osmanlý Tari- hind
Âyanlýk Düzeni Devri, 1730-1839", Ankara Üniversitesi DTCF Tarih Arastýrmalarý Dergisi, VIII-XII/14-23 (1975), s. 51-61; Özer
Ergenç, “Osmanlý Klasik Dönemindeki Esraf ve Âyân Üzerine Bazý Bilgiler”, Osmanlý Arastýrmalarý, III (1982), s. 105-118; Cana
Þahin, The Rise and Fall of An Ayân Family in Eighteenth Century Anatolia: The Caniklizâdes (1737-1808), The Instýtute of
Economics and Social Sciences of Bilkent University, Yayýnlanmamýs Doktora Tezi, Ankara 2003; Yasar Yücel, “Osmanlý
Ýmparatorluðunda Desantralizasyona Dair Genel Gözlemler,” Belleten, XXXVIII/152 (1974), s. 657-704; Robert Zens, The
Ayanlýk and Pasvanoðlu Osman Paþa of Vidin in the Age of Ottoman Social Change, 1791–1815, University of WisconsinMadison, Yayýnlanmamýs Doktora Tezi, Wisconsin 2004; Robert Zens, “Provincial Powers: The Rise of Ottoman Local
Notables (Ayan)”, History Studies, 3:3 (2011): 433-447; Gilles Veinstein, “Ayân de la région d’Izmir et le commerce du
Levant (deuxième moitié du XVIIIe siècle)”, Revue de l’Occident musulman et de la Méditerranée, 20 (1975), s. 131-147.
.
2 Konu hakkýnda bazý çalýsmalar için bkz. M. Münir Aktepe, “Tuzcuoðullarý Ýsyaný”, Ýstanbul Üniversitesi Edebiyat Fak
Tarih Dergisi, III/ 5-6 (1953), s. 21-52; Anthony Bryer, “The Last Laz Rising and the Downfall of the Pontic Derebeys 18121840”, Bedi Kartlisa, XXVI (1969), s. 191-210; Abdullah Bay, Trabzon Eyaletinde Mütegallibe Hareketleri ve Ayanlýk (1750 1850), Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Basýlmamýs Doktora Tezi, Erzurum 2007; Feridun Emecen, “Doðu
Karadeniz’de Âyânlýk: Tirebolulu Kethudazâde Mehmed Emin Aða”, Belleten, LXV/242 (2001), s. 193-215; Aydýn Güven, Doðu
Karadeniz Âyânlýðýna Kýsa Bir Bakýþ (1808-1826), LXV/242 (2001), Atatürk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayýnlanma
Yüksek Lisans Tezi, Erzurum 1999; Rýza Karagöz, Karadeniz’de Bir Hanedan Kurucusu Haznedarzade Süleyman Pasa, Etüt
Yayýnlarý, Ýstanbul 2009; Michael E. Meeker, Ýmparatorluktan Gelen Bir Ulus, Türk Modernitesi ve Doðu Karadeniz’de Osmanlý
Mirasý, çev. Tutku Vardaðlý, Ýstanbul Bilgi Üniversitesi Yayýnlarý, Ýstanbul 2005.
.
3 Bryer, a.g.m., s. 194-195.
.
4 Zens bir açýdan Doðu Karadeniz’deki âyanlarý da içine alacak bazý sýnýflandýrmalar ortaya koymustur. Zens küçük ve
âyanlar olarak bir sýnýflandýrmaya tabi tutulan âyanlar arasýnda “Ottoman Warlords” Osmanlý savaþ beyleri denilen üçüncü bir â
olduðunu Vidinli Pasvanoðlu Osman Paþa, Baðdatlý Süleyman Paþa, Akkalý Cezzar Ahmed Paþa ve Yanyalý Tepedelenli Ali Pa
örneklerinde ortaya koymaya çalýþmaktadýr. Robert Zens, “Ottoman Provincial Notables in the Eighteenth Century: A
Comparative Study”, Perspectives on Ottoman Studies Papers from th 18th Symposium of the International Committee of
Pre-Ottoman and Ottoman Studies (CIEPO) at the University of Zagreb 2008, ed. E.Causevic ve dið., Lýt Verlag 2010, s.
245-252.
.
5 Meeker, a.g.e., s. 163-165; Bryer, a.g.m., s. 199.
.
6 Bu konuda Osmanlý arsiv kaynaklarý yanýnda Fransýz ve Ýngiliz konsolosluk kaynaklarý da bu sürece iliskin olarak
önemli bilgiler ihtiva etmektedirler. Zira gerek 1830 yýlýnda Trabzon’a Fransýz konsolosu olarak atanan V. Fontanier’ye gerek
1836’da Trabzon’da Ýngiliz konsolosu olarak atanan J. Brant’a verilen talimatlarda Trabzon Eyaleti’nin Rus sýnýrýndaki
gelismelerin takip edilmesi ve elçiliklere iletilmesi isteniyordu. Nitekim bu misyonun daha sonraki konsoloslar tarafýndan da
devam ettirildiði konsoloslarýn önemli gelismeleri rapor ettikleri görülmektedir. Bu konuda bkz. Bryer, a.g.m., s. 200;
Fontanier’ye verilen talimatlar için bkz. “Instructions pour M. Fontanier gérant du vice-consulat de Trébizonde”, AMAEF,
CADN (Centre des Archives diplomatiques de Nantes), Constantinople, Ambassade, Série D, Corres- pondance avec
les Échelles, Trébizonde, Tome 4.
.
7 Sicill-i Osmani’ye göre Þerif Mehmed Paþa, Ýshak Paþa’nýn torunu Süleyman Paþa’nýn oðludur. Babasýnýn hayatýnda
18 yasýndayken kapýcý baþý olmuþtur. 1205’te (1790- 1791) babasýnýn vefatýnda Çýldýr Eyaleti Ýshak Paþa’ya verildi ve kýsa
sonra Ýshak Paþa 1206 (1791-1792) vezir rütbesiyle vali oldu. Receb 1211/Ocak 1797’de azledildi. Daha sonra Maraþ ve
Rakka; Halep ve Adana valiliklerinde bulundu. 1222/1807’de Kars, ardýndan Diyarbekir, ikinci defa Adana,1223/1808’de
Karahisar-i Sahib valisi ve 1224’te Trabzon valiliðiyle Karadeniz sevahili seraskeri oldu. Ancak Çýldýr Valisi Hamþizade Selim
Paþa ile geçinemeyip azledildi. Bkz. Mehmed Süreyya, Sicill-i Osmani, c. 5, Yay. Haz. Nuri Akbayar, Tarih Vakfý Yurt Yayýnlarý,
Ýstanbul 1996, s. 1589-1590; Hüseyin Albayrak, Tarih Ýçinde Trabzon Valileri 1461-2007, Trabzon Valiliði Yayýnlarý, Trabzon
2008, s. 136.
.
8 Sakir Sevket, Trabzon Tarihi, haz. Ýsmail Hacýfettahoðlu, Trabzon Belediyesi Kültür Yayýnlarý, Trabzon 2001, s. 184185; Abdullah Saydam, “Trabzon’un Ýdarî Yapýsý ve Yenilesme Zarureti (1793-1851)”, OTAM, 18 (2006), s. 291; Salih Erol,
Pehlivan Ýbrahim Paþa Vakay’-i Nâmesi (Baba Paþa Tarihi), Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayýnlanmamýs Yük
Lisans Tezi, Eskisehir 2007, s. 55.
.
9 Sicill-i Osmani’nin “derebeyi seklinde bir zorba” olarak tarif ettiði Acaralý Memiszade Selim Paþa bölgenin nüfuzlu
beylerindendi ve 26 R 1217’de (26 Aðustos 1802) vezir rütbesiyle Çýldýr beylerbeyisi olmus ve uzun yýllar bu görevde kalmýstýr.
1229/1814’te vefat etti. Mehmed Süreyya, a.g.e., c. V, s. 1492-1493; Salih Deðirmenci, 1828-1829 Osmanlý-Rus Savasý
Öncesi Çýldýr Eyaleti’nin Ýdari, Siyasi, Askeri, Sosyo-Ekonomik ve Kültürel Yapýsý (1 Numaralý Ahýsha Ser’iyye Siciline Göre: 1
1241), Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayýnlanmamýs Yüksek Lisans Tezi, Ýstanbul 2010, s
13-14.
.
10 Erol, a.g.t., s. 57.
.
11 Mehmed Süreyya, a.g.e., c. 1, s. 201.
.
12 Bu konuda bkz. W.E.D. Allen-Paul Muratoff, Kafkas-Harekâtý, 1828-1921 Türk-Kafkas Sýnýrýndaki Harplerin Tarihi,
Genelkurmay Basýmevi, Ankara 1966, s. 23-45; Bayram Nazýr, Osmanlý-Rus Savaþlarýnda Acaralýlar 1774-1829, Atatürk
Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü
Yayýnlanmamýs Yüksek Lisans Tezi, Erzurum 1993, s. 33-104; Fatma Yelda Gök, 1828–1829 Osmanlý-Rus Savasýnda
Doðu Anadolu, Dumlupýnar Üniversitesi Sosyal Bilimler EnstitüsüYayýnlanmamýs Yüksek Lisans Tezi, Kütahya 2008.
.
13 Oktay Kýzýlkaya, XIX. Yüzyýlda Kars Sancaðý’nda Sosyal ve Ekonomik Durum (1830-1877), Atatürk Üniversitesi Sos
Bilimler Enstitüsü Yayýnlanmamýs Doktora Tezi, Erzurum 2011,s. 63.
.
14 PRO.FO. (Great Britain, Public Records Office/Foreign Office) 526/2, “Notes made on a Journey from Batoom
by Adjarah, Shavshet, Ardanuch, Ardahan, Ghivleh, Penek, and Olti, to Erzeroom”, 31 August 1841.
.
15 BOA(Basbakanlýk Osmanlý Arsivi), Ý. DH. (Ýrade Dahiliye), 17/781-Lef 10;BOA. Ý.MVL. (Meclis-i Vâlâ), 18/278-Lef 1
.
16 BOA, Ý. MSM. (Ýrade Mesail-i Mühimme), 87/2468- Lef 9, 23 L 1262/14 Ekim 1846; BOA, Ý. DH. 12/575, Gurre-i
Za1255/6 Ocak 1840; Ahmed Lûtfî Efendi, Vak’anüvis Ahmed Lûtfî Efendi Tarihi, c. 4-5, Yapý Kredi Yayýnlarý, Ýstanbul 1999, s.
743; Mehmed Süreyya, a.g.e., c. 5, s. 1439; Mustafa Adil Özder, Tarihte Çýldýr Atabeðleri ve Torunlarý, Erzurum 1971.
.
17 BOA, HAT (Hatt-ý Hümayûn), 1424/58241, 21 S 1256/24 Nisan 1840; BOA, Ý. DH. 12/575-Lef 4, 22 S 1256/ 25
Nisan 1840.
.
18 BOA, HAT, 1233/48014/A, 27 M 1241/11 Eylül 1825; Deðirmenci, a.g.t., s. 25, 339-341.
.
19 AMAEF (Archives du ministère des Affaires étrangères français), Paris, CPC (Correspondance politique des consuls), Dépêche politique d’Erzeroum et Trébizonde, 1844-1847,
Tome 2, Garnier’den Politik Kýsma, 30 Temmuz 1846.
.
20 BOA, C. ZB (Cevdet Zaptiye), 64/3198, 29 Z 1255/4 Mart 1840.
.
21 BOA, Ý. DH. 12/575-Lef 3, 27 M 1256/31 Mart 1840; Sinan Hakan, Osmanlý Arþiv Belgelerine Göre Kürtler ve Kürt
Direnisleri (1817-1867), Doz Yayýncýlýk, Ýstanbul 2011, s. 186.
.
22 BOA, Ý. DH. 12/575-Lef 2, Gurre-i Za 1255/6 Ocak 1840.
.
23 BOA, Ý. DH. 12/575-Lef 3, 27 M 1256/31 Mart 1840.
.
24 BOA, Ý. DH. 12/575-Lef 4, 22 S 1256/25 Nisan 1840; BOA, Ý. DH, 17/781- Lef 27,
.
11 R 1256/12 Haziran 1840.
.
25 BOA, Ý. DH. 15/697-Lef 3, 8 R 1256/9 Haziran 1840.
.
26 Hakan, a.g.e., s. 186.
.
27 BOA, Ý. DH. 12/575, Gurre-i Za1255/6 Ocak 1840.
.
28 BOA, Ý. DH, 17/781-Lef 20, Gurre-i R 1256/3 Haziran 1840.
.
29 BOA, Ý. DH, 17/781-Lef 29.
.
30 Ýngiliz konsolosu Guarracino’ya göre Yusuf Bey Artvin mütesellimi iken halktan 300 kese haraç almýs ve bunun
üzerine Kars Valisi Bahri Paþa onu görevinden uzaklastýrmýs ve yerine Mustafa Bey’i tayin etmisti. Kendi aralarýndan mütesellim
atandýðý zaman istediði gibi hareket edebilen bölge beyleri ise bu atamadan rahatsýz olmus ve ondan kurtulmak için bir plan
yapmýslardý. Bu konu hakkýnda detaylý bilgi için bkz. Frederick Guarraccino, “Notes on an Excursion from Batum to Artvin”,
Journal of the Royal Geographical Society of London, 15 (1845), s. 298.
.
31 Fransýz konsolosunun Livane/Artvin mütesellimliðine Kör Hüseyin Bey yerine Yusuf Bey’in atandýðýný belirtmesine ka
bazý kaynaklarda, bu göreve Ali Bey’in yerine Yusuf Bey’in atandýðý belirtilmektedir. Hakan, a.g.e, s. 187; Bunun yanýnda
Livaneli Ali Bey, Kör Hüseyin Bey’in isyanýnýn en önemli aktörlerinden biriydi. Zira Hafýz Paþa tarafýndan Kör Hüseyin Bey’in ele
geçirilmesi ve Ýstanbul’a gönderilmesi sürecinde harcanan bin kese akçenin alýnacaðý sorumlular arasýnda, Livane, Ardanuç,
Penek, Maçahel ahalileri yanýnda Ali Bey de diðer bir sorumlu olarak gösterilmektedir. BOA, Ý. MVL. 18/278-Lef 1, 5 C 1256/4
Aðustos 1840.
.
32 AMAEF, CADN, Constantinople, Ambassade, Série D, Correspondance avec les Échelles, Trébizonde, Tome,
4, Outrey’den compte de Pontois’ya, 23 Mayýs 1840.
.
33 Guarracino Ardanuç Kalesi’nin Kör Hüseyin Bey tarafýndan Hafýz Pasa’ya karsý direnmek için tamir edildiðini; fakat
Bahri Paþa’nýn bu kaleyi yýktýðýný not etmektedir. PRO, FO 526/2, “Notes made on a Journey from Batoom by Adjarah,
Shavshet, Ardanuch, Ardahan, Ghivleh, Penek, and Olti, to Erzeroom”, 31 August 1841.34 BOA, Ý. DH. 17/781-Lef 27, 11
R 1256/12 Haziran 1840.
.
35 BOA, Ý. DH, 17/781-Lef 29; Ayný Belge, Lef 27, 11 R 1256/ 12 Haziran 1840.
.
36 Erzurum Valisi Hafýz Paþa’nýn bir yýllýk valiliði dönemindeki en ilginç icraatlarýndan biri de maiyetinde çalýstýrmak üz
Fransa’dan topçu zabiti istemek oldu. Cevdet Küçük, devletin istihdamýna izin verdiði bu zabitin gelip gelmediðinin bilinmediðini
belirtir ki bize göre konsolosun bu ifadesi bu zabitlerin Erzurum’a geldiklerini göstermektedir. Cevdet Küçük, Tanzimat Devrinde
Erzurum, Ýstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Bölümü Sonçað Tarihi Kürsüsü. Yayýnlanmamýs Doktora Tezi, Ýstanbu
174-175.
.
37 AMAEF, CADN, Constantinople, Ambassade, Série D, Correspondance avec les Échelles, Trébizonde, Tome
4, Outrey’den compte de Pontois’ya, 10 Haziran 1840; Guarracino’nun verdiði bilgilere göre Artvin Mütesellimi Yusuf Bey’in
görevinden alýnmasý ve yerine Mustafa Bey’in atanmasý ile bölgedeki beylerin Mustafa Bey üzerindeki baskýsý artmýþtý. Hatta
Valisi Bahri Pasa’nýn görevden alýndýðýna dair bir haberin yayýlmasý ile Artvin beyleri halký da yanlarýna alarak Mustafa Bey’i
Artvin’i terk etmeye zorlamýþlardý. Guarracino, a.g.m., s. 302.
.
38 BOA, HAT, 1424/58241, 21 S 1256/24 Nisan 1840.
.
39 Uzunzade Mehmed Aða Fransýz kaynaklarýnda “Rumoðlu” olarak geçmektedir. Bundan dolayý çalýsmada Rumoðlu
yerine, birebir aktarýmlar dýsýnda Uzunzade Mehmet Aða’yý kullanmayý tercih ettik.
.
40 BOA, Ý. DH. 17/781-Lef 27, 11 R 1256/12 Haziran 1840; AMAEF, CADN, Constantinople, Ambassade, Série
D, Correspondance avec les Échelles, Trébizonde, Tome 4,Outrey’den compte de Pontois’ya, 20 Haziran 1840; Ýngiliz
konsolosu Guarracino 1841 yýlý yazýnda bölgeye gerçeklestirdiði gezide, bölgedeki çatýsmalar hakkýnda bilgi verirken Erzurum
Valisi Hafýz Pasa’nýn, Uzunoðlu Mehmed Aða ile Kör Hüseyin Bey’in birbiriyle anlaþarak kendi aralarýnda göstermelik bir savas
yapmalarý nedeniyle, Osman Paþa’nýn Trabzon’dan gönderdiði birliklere ne kadar güvenebileceðini gösterdiðini belirtmekteydi.
Guarraccino, a.g.m., s. 298.
.
41 Fransýz konsolosunun verdiði bu bilgilere karþýn Osmanlý arþiv kaynaklarý Abdi Bey’in Kör Hüseyin Bey’e katýlmasýn
bir bilgi vermez. Hatta belgelerde Kör Hüseyin Bey’in isyanýný baþlatan en önemli geliþme olarak biraderi Abdi Bey ile aralarýnda
anlaþmazlýk gösterilmektedir. Bu anlaþmazlýk doðrultusunda Kör Hüseyin Bey, Acara-i Ulyâ’da bulunan Abdi Bey üzerine yürüm
onu konaðýndan çýkmaya mecbur ederek Acara-i Ulyâ bölgesini de ele geçirmiþti. Bunun yanýnda, en azýndan Abdi Bey’in taraf
göstermesi açýsýndan, Haziran 1840 itibarý ile Abdi Bey, biraderi Kör Hüseyin Bey’in isyanýna karþý otoriteleri daha etkin önlem
almaya davet ettiðini belirtmek yerinde olur. BOA, Ý. DH, 17/781-Lef 28, 12 R 1256/13 Haziran 1840; BOA, Ý. MVL. 18/278Lef 1.
.
42 Meeker, a.g.e., s. 230.
.
4, Outrey’den compte de Pontois’ya, 20 Haziran 1840.
.
44 BOA, Ý. DH, 17/781-Lef 28, 12 R 1256/13 Haziran 1840.
.
.
46 BOA, Ý. DH, 17/781-Lef 28, 12 R 1256/13 Haziran 1840; Hakan, a.g.e., s. 187.
.
.
.
49 Belgelerde Kör Hüseyin Bey’in 27 gulamý ile bulunduðu askerlerin arasýndan firar ettiði belirtilmektedir. BOA, Ý. MVL.
18/278-Lef 1.
.
50 BOA, Ý. DH. 18/863-Lef 2, 11 Ca 1256/11 Temmuz 1840.
.
4, Outrey’den compte de Pontois’ya, 23 Temmuz 1840.
.
52 BOA, Ý. DH. 18/863-Lef 2, 11 Ca 1256/11 Temmuz 1840.
.
53 Outrey ayný raporunda Erzurum Valisi Hafýz Paþa’nýn bu kez de Gürcistan’dan Erzurum’a gelen ve 30 kadar atlýdan
olusan bir kervana saldýran ve yaðma eden Kürtlerin bulunduðu Kars taraflarýna halen daha birlikler göndermek zorunda
olduðunu ifade ediyordu. AMAEF, Paris, Correspondance Consulaire et Commerciale (CCC), Trébizonde, Tome 4,
Outrey’den Thiers’ye 1 Aðustos 1840.
.
54 BOA, Ý. DH. 18/863-Lef 3, 5 C 1256/4Aðustos 1840.
.
55 Bu doktor büyük bir ihtimalle Erzurum’da Fransýz konsolosluk temsilciliði için de aday olan Fransýz Brunner’dir.
AMAEF, CADN, Constantinople, Ambassade, Série D, Corres- pondance avec les Échelles, Trébizonde, Tome 4,
Outrey’den compte de Pontois’ya, 25 Aðustos 1840.
.
56 BOA, Ý. DH. 18/863-Lef 2, 5 C 1256/4 Aðustos 1840.
.
57 AMAEF, Paris, CCC, Trebizonde Tome 4, Outrey’den Thiers’ye 5 Aðustos 1840.
.
58 BOA, Ý. DH. 18/863-Lef 2, 5 C 1256/4 Aðustos 1840.
.
59 Bu ilk isyan sürecinde Kör Hüseyin Bey tarafýndan durumuna iliskin olarak yazýlan tek belge için bkz. BOA, Ý. MVL.
32/544- Lef 1-2.
.
60 BOA, Ý. MVL. 18/278-Lef 1.
.
61 Ayný Belge, Lef 2, 20 M 1257/14 Mart 1841.
.
62 BOA, Ý. MVL. 32/544, 17 Za 1257/31 Aralýk 1841.
.
63 Mayýs 1841’de Ýstanbul’a gitmek üzere Trabzon’a gelen Hafýz Paþa’nýn istifa etmeinde Outrey’ye göre Kör Hüseyin’e
gösterilen bu hürmetin etkili olmasý bir yana asýl etken Erzurum’da idaresine karsý olusan þikâyetlerdi. Özellikle kuraklýktan
kaynaklanan hububat kýtlýðýnýn olduðu eyalette Hafýz Pasa’nýn Trabzon ve Gürcistan taraflarýndan eyalete gelen hububatýn
daðýtýmýnda spekülasyon yaptýðýna yönelik sikâyetler olmuþtu. AMAEF, CADN, Constantinople, Ambassade, Série D,
Correspondance avec les Échelles, Trébizonde, Tome 4, Autrey’den Compte de Pontois’ya, 20 Subat 1841; Ayný dosya
Outrey’den Compte de Pontois’ya, 2 Ekim 1840; Bu konuda Cevdet Küçük, Hafýz Pasa’nýn kötü idaresinden dolayý hakkýndaki
sikâyetlerin arttýðýný ve bundan dolayý istifa etmese de valilikten azledileceðini belirtmektedir. Hafýz Paþa’nýn Erzurum valiliði iç
Küçük, a.g.t, s. 173-179.
.
64 BOA, Ý. DH. 31/1442, 29 Za 1256/22 Ocak 1841.
.
65 BOA, Ý. DH. 50/2500, 11 Z 1257/24 Ocak 1842.
.
66 Hakan, a.g.e., s. 186.
.
67 Fransýz konsolosu Garnier’nin verdiði bu bilginin dýsýnda Kör Hüseyin Bey’in tekrar memleketine dönerek yine karýþý
çýkarmasý ve yeniden yakalanmasý hakkýnda baþka bir kaynaða sahip deðiliz. Bunun yanýnda Hafýz Paþa’nýn istifa tarihi olan
1841 ile Kör Hüseyin Bey’in memleketine dönüþ iznini aldýðý 1842 Ocak ile arasýndaki bir yýlý da dikkate alýrsak Garnier’nin Ha
Paþa’nýn istifa gerekçesi olarak sunduðu “Kör Hüseyin Bey’in taltif edilmesi” gibi bir etkeni de sorgulamamýz gerekir. AMAEF, Pa
CPC, Dépêche politique d’Erzeroum et Trébizonde, 1844-1847, Tome 2, Garnier’den Politik Kýsma, 30 Temmuz 1846.
.
68 Fahrettin M. Kýrzýoðlu, 1855 Kars Zaferi, Isýl Matbaasý, Ýstanbul 1955, s. 32; Fahrettin M. Kýrzýoðlu, Kars Tarihi, c. I
Isýl Matbaasý, Ýstanbul 1953, s. 549-550.
.
69 Çýldýr Eyaleti’nin idari yapýsý hakkýnda bkz. Bahattin Kýlýç, 19. Yüzyýlda Çýldýr Sancaðý’nýn Ýdari Yapýsý, Kafkas Ü
Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayýnlanmamýs Yüksek Lisan Tezi, Kars 2011; Feridun M. Emecen, “Çýldýr Eyâleti”, Diyanet Ýslam
Ansiklopedisi (DÝA), c. 8, Ýstanbul 1998, s. 300.
.
70 Ahmed Lütfi Efendi, a.g.e., c. 4-5, s. 962; Küçük, a.g.t., s. 100; Musa Çadýrcý, “Anado- lu’da Redif Askeri Teskilâtýnýn
Kurulusu”, Ankara Üniversitesi DTCF, Tarih Arastýrmalarý Dergisi, 8/14 (1963), s. 71.
.
71 Küçük, a.g.t., s. 224.
.
72 Yunus Zeyrek, Ahýska Bölgesi ve Ahýska Türkleri, Pozitif Yayýnlarý, Ankara 2001, s. 20.
.
73 Fatih Gencer, “Merkezîlesme Politikalarý Sürecinde Yurtluk-Ocaklýk Sisteminin Deðiþimi”, Ankara Üniversitesi DTCF
Tarih Arastýrmalarý Dergisi, 49 (2011), s. 75-96; Hakan, a.g.e., s. 117.
57; Cabir Doðan, “Tanzimat’ýn Van’da Uygulanmasý ve Han Mahmud Ýsyaný”, History Studies, 3/2( 2011), s. 149-150;
Musa Çadýrcý, Tanzimat Döneminde Anadolu Kentlerinin Sosyal ve
Ekonomik Yapýsý, TTK, Ankara 1997, s. 193-194.
.
74 Ýnbasý’nýn Çýldýr Eyaleti üzerine yaptýðý incelemeye göre eyaletin sancaklarýnýn önemli bir kýsmýnýn ocaklýk olara
görülmektedir. 1750–1800 yýllarýna ait deftere göre, Çýldýr Eyâleti’nin sancak sayýsý 21 olup bunlardan Nýsf-ý Livane ve Pertek
Macahel, Acara- i Ulyâ, Acara-i Süflâ ve Estize sancaklarýnýn, ocaklýk sancak, Penek sancaðýnýn da malikâne olarak kaydedild
tespit etmiþtir. Bkz. Mehmet Ýnbasý, “XVIII. Yüzyýlýn Ýkinci Yarýsýnda Çýldýr Eyaleti ve Ýdarecileri”, Atatürk Üniversitesi Sosya
Enstitüsü Dergisi, 7/1 (2006), s. 77-94; Ayrýca bkz. Orhan Kýlýç, “Yurtluk-Ocaklýk ve Hükümet Sancaklar Üzerine Bazý Tespitler
OTAM, 10 (1999), s. 119-137.
.
75 Erzurum Defterdarý Tevfik Efendi de Çýldýr Eyaleti kazalarý müdürlerin ekserisinin yurtluk ve ocaklýk ashabýndan
bulunduklarýndan dolayý Tanzimat’ýn tatbik edilmesine mani olacaklarý ihtimalini belirtmekteydi. Küçük, a.g.t., s. 231-236.
.
76 Gencer, a.g.m., s. 84-85; Çýldýr Eyaleti’nde Tanzimat’ýn uygulanmasýnýn ortaya çýkardýðý tepkiler için ayrýca bkz. S
Ural ve diðerleri, Kars Tarihi Geçmisten Cumhuriyete, Eser Ofset ve Matbaacýlýk, Erzurum 2011, s. 355.
.
77 Clairambault raporunun devamýnda “öyle görünüyor ki Artvinliler yeni sistemin manasýný tam olarak anlamadýlar ve b
sey kazanmayan; tersine Tanzimat sistemi ile her seyini kaybeden kavgacý aðalarýn etkisinde kalmaktadýrlar. Artvin aðalarý bu
yeniliklerin hiçbirinin uygulanmadýðý Trabzon Valisinin otoritesi altýnda olan Acara ve Batum sancaklarýnýn ne kadar huzurlu
olduðunu halka gösteriyorlar” diyerek Artvin aðalarýnýn örnek gösterdiði Trabzon Eyaleti’nde bile uygulamanýn geç kalýndýðýný
görünen Lazlarýn bile muhtemelen bu yeni sistemi daha erken uygulayacaklarýný ifade etmektedir. AMAEF, CADN, Constantinople, Ambassade, Série D, Correspondance avec les Échelles, Trébizonde, Tome 5, Clai-rambault’dan Bourgueney’ye, 2
Temmuz 1845.
.
78 BOA, Ý. DH. 87/4365-Lef 5, 5 Ca 1260/22 Haziran 1844.
.
79 BOA, Ý. DH. 87/4365-Lef 3-4, 25 R 1260/14 Mayýs 1844.
.
80 BOA, A. MKT. (Sadaret Mektubî Kalemi), 11/95, 17 R 1260/6 Nisan 1844; BOA, Ý.DH,
.
87/4365, 5 Ca 1260/23 Mayýs 1844.
.
5, Clairambault’dan Bourgueney’ye, 2 Temmuz 1845.
.
82 Bu hareketlerin Tanzimat’ýn bölgede uygulanmasý önünde gerçek engel olmadýklarýný belirten konsolos alýnmasý
gereken tedbirler konusunda “Bunun bir protesto olduðu düþünülebilir; fakat Van’daki isyanýn bastýrýlmasýný yavaslatan gerçek
nedendir.
.
Eðer Sami Paþa, Kamili Paþa’nýn Han Mahmud isyanýnda yaptýðý gibi þüphelileri cezalandýrmasý uygulamalarý hýzland
Van’da örnek bir uygulama yaparsa, þu anda Lazistan’da gerçekleþen hadiselerin önüne geçilebilir” demektedir. AMAEF, CADN,
Constantinople, Ambassade, Série D, Correspondance avec les Échelles, Erzeroum, Tome 1, Garnier’den Bourgueney’ye,
1 Aðustos 1845.
.
5, Clairambault’dan Bourgueney’ye, 5 Aðustos 1845.
.
84 Hamþizade Dede Bey ve Hamþizade Abdi Bey’in idareci olduklarý dönemde, yani 1841’de Acara ve Þavþat civarýnda
bulunan Guarraccino’nun Batum’dan Erzurum’a olan yolculuðu konusun da hazýrladýðý raporda bazý bilgiler bulmak mümkündü
.
Guarraccino, Abdi Bey’in kýzý ile Ardahan Beyi’nin düðününe denk gelen ziyareti sýrasýnda Abdi Bey’in etrafýnda çoðu y
olan 70 kisinin bulunduðunu yazmaktadýr. Raporun devamýnda Guarraccino, Karslý Merhum Ahmed Paþa’nýn kardesi ve Yukar
Acara Bölgesinin en zengin kiþisi olan Hamþizade Abdi Bey’in, uzun zamandan beri önemli bölgelerin gelirini elde etmek için
berat sahibi olduðunu yazar.
.
Bu konuda Bkz. Guarraccino, a.g.m., s. 296-305; PRO, FO, 526/2 , “Notes made on a Journey from Batoom by
Adjarah, Shavshet, Ardanuch, Ardahan, Ghivleh, Penek, and Olti, to Erzeroom, 31 August 1841.
.
5, Clairambault’dan Bourgueney’ye, 22 Ekim 1845; Ayný tasnif, Erzereoum, Tome 1, Garnier’den Bourgueney’ye, 18 Kasým
1845.
.
86 AMAEF, CADN, Constantinople, Ambassade, Série D, Correspondance avec les Échelles, Erzeroum, Tome 1,
Garnier’den Clairambault’ya, 22 Kasým 1845.
.
Garnier’den Clairambault’ya, 1 Aralýk 1845.
.
Garnier’den Clairambault’ya, 6 Aralýk 1845.
.
89 Esad Paþa, Hasan Gaspi’nin sadece Rus hükümeti için deðil, sýnýr bölgesindeki karýsýklýklar nedeniyle Osmanlý hük
de tehlikeli biri olarak olduðunu düþünüyordu. Bkz. AMAEF, Paris, CCC, Erzeroum, Tome 1, Garnier’den Guizot’ya, 15 Aralýk
1845; Hasan Gaspi / Hasbi’nin bulunduðu Erzurum hapishanesinden Ýstanbul’a gönderilmesine iliksin olarak Þubat 1846’ya
Esad Paþa'ya Ýstanbul’dan gerekli talimat geldi. Erzurum’dan Trabzon’a gönderilen Hasan Gaspi buradan vapur ile Ýstanbul’a
gönderildi; fakat kýsa bir süre sonra buradan da firar etti. Bu konuda bkz. BOA, MVL. 3/59, 23 Z 1261/22 Aralýk 1845; BOA,
A. MKT. 37/4, 5 Ra 1262/3 Mart 1846; BOA, A. MKT. 37/32, 9 Ra 1262/ 7 Mart 1846; BOA, A. AMD (Sadaret Âmedî
Kalemi) , 1/60, 26 Ra 1262/24 Mart 1846; BOA, Ý. MSM. 82/2336-Lef 6, 1 S 1236/25 Temmuz 1846; Selahattin Tozlu,
“Karapapaklar Hakkýnda Bazý Notlar-II”, Karadeniz Araþtýrmalarý, 7 (2005), s. 98.
.
90 Garnier Erzurum’da Van isyaný hakkýnda bir karar alýnmadýðýný; fakat Acara ve Çýldýr taraflarýndaki isyanýn bertara
edilmesiyle birlikte Van meselesi ile daha kolay ilgilenilebileceðini belirtmektedir. AMAEF, CADN, Constantinople,
Ambassade, Série D, Correspondance avec les Échelles, Erzeroum, Tome 1, Garnier’den Clairambault’ya, 16 Þubat 1846.
.
5, Clairambault’dan Bourgueney’ye, 1 Mart 1846.
.
92 Fransýz konsolosuna göre bu süreç þu sekilde gerçeklesmistir: “ Dede Paþa Lazistan mütesellimi Rumoðlu Mehmed
Paþa’nýn kendisini hapsetmeyeceði hatta incitmeyeceðine dair sözü üzerine Rumoðlu’nun bulunduðu Çürüksu’ya geldi ve Rumo
teslim oldu.
.
Rumoðlu Abdullah Paþa nezdinde harekete geçmek ve Dede Bey’in affýný istemek üzere Trabzon’a geldi. Fakat tam bu
sýrada Trabzon valisi deðiþti. Öyle görünüyor ki Dede Bey’in ele geçirilmesine iliþkin Bâb-ý Âli’nin emirleri daha evvel Trabzon’a
.
Dede Bey Erzurum’a gönderildi, bu durumda Rumoðlu sözünü tutmamýþ oldu ve tutsaðýný diðer isyancý beylerin olduðu
Erzurum’a gönderdi. Bu durum Acara’da bir isyan hareketine neden oldu. Batum’dan bize gelen haberlere göre bu sancak
tamamen isyan halindedir, Batum’a gelen Acaralýlar ihanetinden dolayý Rumoðlu’nun konaðýný yaðmaladý. Acaralýlar bunu
Hamþizade Dede Bey için yaptýklarýný söylemektedirler.
.
Acaralýlarýn mütesellimin kardesini ele geçirdiði ve onu rehine olarak tuttuklarý ileri sürülmüþtür;
fakat bu haber hiç doðrulanmamýþtýr. Bu haber Trabzon’a varýr varmaz Halil Paþa Trabzon’da bulunan Rumoðlu’nu yedi
sekiz yüz adamý ile görevine göndermiþtir. Bunun sonucu önemli olmayacaktýr zira bu özellikle Rumoðlu’na karþý kiþisel bir eyle
olarak düþünülmektedir.
.
Bu taraflarda Abdullah Paþa bu hadiselere karsý oldukça asinaydý ve Halil Paþa’nýn Trabzon’a geli- sinden önceki
tecrübeler de bunu göstermiþti. Trabzon Kaymakamýnýn mektubunu iletmek üzere iki büyük gemi Trabzon’dan ayrýldý. Lazistan
âyanlarý bu ayaklanmaya hiç bir þekilde dahil olmamýþlardýr”. AMAEF, CADN, Constantinople, Ambassade, Série D,
Correspondance avec les Échelles, Trébizonde, Tome 5, Clairambault’dan Bourgueney’ye, 1 Mart 1846.
.
93 Clairambault bu tedbir hakkýnda “Öyle görünüyor ki Trabzon valisi sert bir müdahale gerçeklestirecektir; zira bunu
bitirmenin tek yolu budur” demekteydi. Ayný dosya, Clairam- bault’dan Bourgueney’ye, 8 Mart 1846.
.
94 Ayný Dosya, Clairambault’dan Bourgueney’ye, 8 Mart 1846.
.
95 Ayný Dosya, Clairambault’dan Bourgueney’ye, 30 Mart 1846.
.
96 Tanzimat’ýn Trabzon’da uygulanmasý için bkz. Özgür Yýlmaz, Tanzimat Döneminde Trabzon, Karadeniz Teknik
Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayýnlanmamýþ DoktoraTezi, Trabzon 2012, s. 102-122; E. Esin Sarýoðlan, Tanzimat’ýn
Trabzon’da Uygulanmasý (1839 - 1856), Karadeniz Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayýnlanmamýs Yüksek
LisansTezi, Trabzon 1996.
.
5, Clairambault’dan Bourgueney’ye, 15 Subat 1847.
.
98 Clairambault bu görev deðisikliðinde Ruslarýn etkisi olduðunu ve Sohrap Mehmed Pasa’nýn sýnýr görüþmeleri sýrasý
Ruslara karsý tavizleri nedeniyle Abdullah Paþa’nýn tepkisini çektiðini yazmaktadýr. Bundan dolayý konsolos Ruslarýn uzun
zamandan beri sýnýr bölgesi için bu tayini beklediklerini yazar. Ayný Dosya, Clairambault’dan Bourgueney’ye, 26 Mayýs 1846.
.
99 Hakan, a.g.e., s. 177.
.
100 Küçük, a.g.t., s. 261.
.
101 BOA, Ý. MSM, 49/1235, Lef 4’ten aktaran Doðan, a.g.m., s. 155.
.
102 BOA, A. MKT, 42/26- Lef 1-2, 20 Ca 1262/16 Mayýs 1846.
.
103 BOA, HR. TO (Hariciye Tercüme Odasý). 283/76, 19 Ocak 1846.
.
104 BOA, HR. TO. 284/16, 2 Haziran 1846; BOA, Ý. MSM. 49/1235-Lef 4, 20 R
1262/18 1846; Ayrýca bkz. Doðan, a.g.m., s. 155.
.
105 AMAEF, Paris, CPC, Depêche politique d’Erzeroum et Trébizonde, 1844-1847, Tome, 2, Garnier’den Politik
Kýsma, 30 Temmuz 1846; BOA, A. DVN. MHM. (Divân-i Hümayun Mühimme Kalemi), 2-A/95, 28 Receb 1262/22 Temmuz
1846.
.
106 “Kör Hüseyin Bey’e muvafakat-ý memul deðil iken ahali-i mezbureden mir-i mezbure bazý kazalarýn muvafakat ve
mütabaata baslamalarý mir-i mezbur bir kaç mahdan berü Van’da oturub muhalefet-i Van ile ittifak ederek bir takribiyle Çýldýr’a
gelüp el-yevm Trabzon’a mülhak bulunan Acaralar ve Maçahel kazalarýnda kadimen taraftarý olanlarla muhabere ederek yani
muhalefet-i Van tarafýndan Bedirhan canibinden Çýldýr fesadýna müzaheret ve üzerlerine memuru asker varýrsa muavenet
olunmak üzere onlarla ittifak edeceðini beyan...”. BOA, Ý. MSM. 82/2336-Lef 6, 1 S 1262/25 Temmuz 1846; Ayrýca bkz. BOA,
A. MKT. MHM. 42/26, 20 Ca 1262/16 Mayýs 1846.
.
107 BOA, HR. TO. 284/8, 30 Mart 1846; Rusya’nýn Erzurum konsolosunun Hamþizade Kör Hüseyin ile Han Mahmud
arasýndaki iliskiye dair Nisan ayýndaki raporu daha ilginç detaylar vermektedir:
.
“Emin kaynaklarýn da teyit ettiði gibi Hamþizade Acaralý Kör Hüseyin Bey Van taraflarýnda görüldü. Hüseyin Bey burada
bir hürriyet içinde ve burada asi Han Mahmud ile tam bir iþbirliði halindedir. Han Mahmud Kör Hüseyin Bey’e harcamalarý için pa
hediyesi vermiþtir. Buna ilaveten Hamþizade Kör Hüseyin Bey’in tüm harcamalarý Van Eyaleti tarafýndan karþýlanmýþtýr ki Ham
Hüseyin Bey’in Acaralý ve Kürt pek çok atlý hizmetçisi vardýr ve bunlara para ödenmekte ve masraflarý da Van’dan karþýlanmak
.
Hamþizade Kör Hüseyin Bey Acara ile irtibat halindedir. Buna göre, askeri birlikler Erzurum’dan Van üzerine yürüdüklerin
Hamþizade Kör Hüseyin Bey Van’dan hareket edecek iyi bir koruma ve beraberinde Kürt süvariler ile Bayezid Eyaletini geçerek
ailesi ve arkadaþlarýndan oluþan küçük bir birlik ile Vanlýlarýn imdadýna koþacaðý Acara’ya gidecek ve Osmanlý ordularý Vanlý
giderken bunlar da onlara yardým edecektir”
.
BOA, HR. TO. 284/13, 18-30 Nisan 1846.
.
108 BOA, A. DVN. MHM, 2-A/95, 28 Receb 1262/22 Temmuz 1846; Ayrýca bkz. BOA, A.MKT, 249/33, 29 R
1262/26 Nisan 1846’den naklen Gencer, a.g.m., s. 85.
.
109 Doðan, a.g.m., s. 152; Ayrýca bkz. Hakan, a.g.e., s. 172-174.
.
110 Küçük, Erzurum Valisi Esad Paþa’nýn Ýstanbul’a gönderdiði belgelerden hareketle Hamþizade Kör Hüseyin Bey
hadisesinin ortaya çýkmasýnda Van’daki isyancýlar ile yaptýðý iþbirliðinin en önemli etken olduðunu ifade etmektedir. Küçük, a.g
.
111 BOA, Ý. MSM. 82/2336- Lef 6, 1 S 1262/25 Temmuz 1846.
.
112 AMAEF, Paris, CPC, Depêche politique d’Erzeroum et Trébizonde, 1844-1847, Tome, 2, Claiarambault’dan
Bourgueney’ye, 3 Temmuz 1846.
.
113 BOA, Ý. MSM. 87/2336- Lef 1, Gurre-i Saban 1262/25 Temmuz 1846; Küçük, a.g.t., s. 261.
.
114 “Ahýsha(Ahýska) muhacirlerinden ekserisi Erzurum’da sakin olarak onlardan dahi vâkarýnýn mezbur Hüseyin Bey
tarafýna memayilleri münâsebetiyle tahriki maksuddan hali olmayacaklarý melfuz bulunmuþ olduðundan..”. BOA, Ý. MSM.
87/2336- Lef 1, Gurre-i Saban 1262/25 Temmuz 1846.
.
115 BOA, Ý MSM, 82/2336-Lef 1, Gurre-i Saban 1262/25 Temmuz 1846.
.
116 Ayný belge, Lef 2, Gurre S 1262/25 Temmuz 1846.
.
117 Salriani Erzurum ve Trabzon’daki Katolik kiliselerinin baskanýydý. AMAEF, Paris, CCC, Trebizonde, Tome 4,
Outrey’den Guizot’ya, 27 Mayýs 1841; Ýngiliz konsolosu Gua- rracino da Salriani’nin Türk beyleri arasýnda büyük bir itibarý
olduðunu; Artvin’de Katolik kilisesinin tüm yetkilerinin onda olduðunu, mütesellimlerin bile yetkilerine dokunamadýklarýný ve bazý
cezalandýrmalarý bile onun yaptýðýný ifade etmektedir. Bkz. PRO, FO 526/2, “Notes on an Excursion From Batum to Artvin”;
Belgenin orjinalinde Salriani’nin adý geçmemekle birlikte raporun daha sonraki basýmýna piskoposun adýnýn eklendiði
görülmektedir. Bkz Guarraccino, a.g.m., s. 303.
.
.
119 AMAEF, Paris, CPC, Depêche politique d’Erzeroum et Trébizonde, 1844-1847, Tome, 2, Claiarambault’dan
Bourgueney’ye, 6 Temmuz 1846; BOA, A. MKT. MHM. 2/16- Lef 2, 21 Receb 1262/15 Temmuz 1846.
.
120 BOA, A. MKT. MHM. 2/16-Lef 4.
.
121 BOA. A. DVN. MHM, 2-A/95, 28 Receb 1262/22 Temmuz 1846.
.
122 BOA, Ý. MSM. 87/2461-Lef 6, 29 B 1262/23 Temmuz 1846.
.
123 BOA, Ý. MSM. 87/2461-Lef 7, 27 N 1262/18 Eylül 1846.
.
124 BOA, A. MKT. MHM. 2/16-Lef 2, 21 B 1262/15 Temmuz 1846.
.
125 BOA, Ý. MSM. 87/2336- Lef 5, Gurre-i Saban 1262/25 Temmuz 1846.
.
126 Keda, Batum’a dokuz saat ve 27 mil uzaklýkta yer alan bir kasabaydý. PRO, FO 526/2, “Notes made on a
Journey from Batoom by Adjarah, Shavshet, Ardanuch, Ardahan, Ghivleh, Penek, and Olti, to Erzeroom”, 31 August 1841.
.
127 Trabzon Valisi Halil Paþa’nýn ifadesiyle “Mehmed Paþa hazretlerinin hasbe’l zarure Keda Konaðý’ndan huruca
mecbur olmasý Hamþizade Kör Hüseyin Bey namý sakinin muceb-i aceb ve ðururu sebeb tezayid-i ser u suru olarak…”. BOA, Ý.
MSM. 87/2462-Lef 3, 11 S 1262 / 4 Aðustos 1846.
.
128 BOA, Ý. MSM. 87/2461-Lef 5, 29 Receb 1262/23 Temmuz 1846.
.
.
130 BOA, Ý. MSM, 87/2462-Lef 3, 11 S 1262 /4 Aðustos 1846.
.
131 BOA, A. MKT. MHM. 2/16-Lef 2, 21 B 1262/15 Temmuz 1846.
.
.
133 BOA, Ý. MSM. 87/2462-Lef 2, 11 S 1262/4 Aðustos 1846.
.
.
135 BOA, A. DVN. MHM, 2-A/95, 28 Receb 1262/22 Temmuz 1846.
.
136 Bu konuda bkz. Emecen, a.g.m., s. 193-215.
.
5, Clairambault’dan Bourgueney’ye, 22 Temmuz 1846 - Ayný dosya, Clairambault’dan Bourgueney’ye 23 Temmuz 1846.
.
138 BOA, Ý. MSM. 87/2461-Lef 7, 29 B 1262/23 Temmuz 1846; BOA. A. DVN. MHM, 2-A/95, 28 Receb 1262/22
Temmuz 1846; Hakan, a.g.e, s. 185.
.
139 Osmanlý - Ýran sýnýr görüsmelerinin olduðu sýrada Erzurum’da 18 Temmuz 1846’da meydana çýkan hadiseler hakk
bkz. BOA, Ý. MSM. 82/2336-Lef 4, Gurre S. 1262/25 Temmuz 1846; AMAEF, CADN, Constantinople, Ambassade, Série
D, Correspondance avec les Échelles, Erzeroum, Tome 1, Garnier’den Bourgueney’ye, 19 Temmuz 1846; Ýbrahim Aykun,
Erzurum Konferansý (1843-1847) ve Osmanlý-Ýran Hudut Antlasmasý, Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü,
Yayýnlanmamýs Doktora Tezi, Erzurum 1995, s. 208-217; Küçük, a.g.t., s. 261-275.
.
140 BOA, Ý. MSM. 87/2461-Lef 7, 27 N 1262/18 Eylül 1846.
.
141 BOA, Ý. MSM. 82/2336-Lef 1, Gurre S. 1262/25 Temmuz 1846.
.
.
143 BOA, Ý. MSM, 87/2462-Lef 2, 11 S 1262/4 Aðustos 1846.
.
144 BOA, Ý. MSM. 87/2462-Lef 1, 11 S 1262/4 Aðustos 1846.
145 BOA, A. MKT. 48/34, 20 Saban 1262/13 Aðustos 1846.
.
146 Konsolos Clairambault Acaralýlarýn yakýnda davalarýndan vazgeçeceklerini de ifade ediyordu AMAEF, CADN,
Constantinople, Ambassade, Série D, Correspondance avec les Échelles, Trébizonde, Tome 5, Clairambault’dan
Bourgueney’ye, 5 Aðustos 1846; 10 Aðustos itibarý ile isyan halen devam ediyor ve Hamþizade Kör Hüseyin Bey de isyanýn
basýnda bulunuyordu.
.
Asiler ile Trabzon’dan gönderilen askerler arasýndaki çatýsmada bazen askerlerin tamamen yenildiði de oluyordu.
AMAEF, CADN, Constantinople, Ambassade, Série D, Correspon- dance avec les Échelles, Trébizonde, Tome 5,
Clairambault’dan Bourgueney’ye, 10 Aðustos 1846.
.
.
.
149 BOA, A. MKT. MHM. 2/16-Lef 4; Kör Hüseyin Bey’in nerde olduðunun bilinmediði bu dönemde Çýldýr Valisi Sýrrý Pa
görüþen Ýngiliz Konsolosu Holmes, Sýrrý Paþa’nýn Kör Hüseyin Bey’in Daðýstan’a Þeyh Þamil’in yanýna gitme ihtimalinden bah
belirtmektedir.
.
Bkz. Osman Ersoy, “Bir Ýngiliz Konsolosu’nun 1846 yýlýnda Erzurum’dan Kars’a Seyahati”, AÜ DTCF Tarih Bölümü Tarih
Arastýrmalarý Dergisi, 2 (1964), s. 237-249.
.
150 BOA, Ý. MSM, 87/2463, 24 S 1262/17 Aðustos 1846.
.
151 BOA, Ý. MSM, 87/2468- Lef 9, 22 L 1262/13 Ekim 1846.
.
152 BOA, Ý. MSM, 87/2468-Lef 9, 23 L 1262/14 Ekim 1846; AMAEF, CADN, Con- stantinople, Ambassade, Série
D, Correspondance avec les Échelles, Trébizonde, Tome 5, Clairambault’dan Bourgueney’ye, 15 Ekim 1846.
.
153 Bu konuda Osmanlý arsiv kaynaklarý Hamþizade Kör Hüseyin Bey ve iki oðlunun dýþýnda þehirde 52 tutuklunun
olduðunu yazmaktadýr. BOA, Ý. MSM, 87/2468- Lef 1.
.
5, Clairambault’dan Bourgueney’ye, 23 Eylül 1846.
155 Bu konuda bkz. Yýlmaz, a.g.t., s. 352-353.
.
156 BOA, Ý. MSM, 87/2468- Lef 9, 23 L 1262/14 Ekim 1846; Halil Paþa tahriratýnda eklediði bir liste ile kimin nereye
gönderilmesi gerektiðini ayrýntýlý olarak ifade etmistir. Buna göre Trabzon’da Tüfenkçibaþý Konaðý’nda kalmasý gereken toplam
“Maçahel Kazasýndan Catun Selim Bayraktar, Hartovisa Karyesinden Ýsmailoðlu Hüseyin, Sehamele Karyesinden Tursunoðlu
Hasan, Acara-i Süflâ’dan mazbetalý Darioðlu Emin Kavas, Acara-i Süflâ’dan Akusalý Lazoðlu Hasan, Acara-i Süflâ’dan Eshomor
Karyesi’nden Usta Osmanoðlu Seyyid Bayraktar, Acara-i Ulya’dan Peksazeli Usta Resuloðlu Sirin Bayraktar, Acara-i Süflâ’dan
Pabuçcuoðlu Esed, Maçahel Kazasý’ndan Cehotinet Kariyesi’nden Karaosmanoðu Mehmed”; Ýstanbul’a gönderilmesi lazým gel
toplam 23 kisi: “Acara-i Süflâ ümerasýndan Muti Aðazade Hasan Bey, Maçahel ümerasýndan Gevariloðlu Meded Bey, Yine Maça
Ümerasýndan Sulu Beyzade Osman Bey, Karýndasý Emin Bey, Maçahel avanesinden Ayramiza Ahmed Aða, Avane- i
merkumeden Kaftaroðlu Ahmed Aða, Acara-i Süflâ Avanesinden Kara Aðazade Dursun Aða, Acara-i Süflâ’dan Kovanta
Karyesinden Dede Beyzade Hasan Bey, Acara-i Ulya’dan Cevaneli Kýlazeoðlu Süleyman, Kariye-i Mezbureden Usta
Hekimoðlu Ahmed Bayraktar, yine Kariye-i Mezbureden Kýzhancýoðlu Mehmed Kavas, Alioðlu Süleyman kariye-i mezbur,
Muradoðlu Numan kariye-i mezbur, Mülailoðlu Hasan Tatar kariyei mezbur, Mehmedoðlu Hasan kariye-i mezbur, Çahbutinli
Müla Alioðlu Esad, Ketket Kariyesinden Hasan Bayraktar, Eshomoris Karyesinden Alenikoðlu Ahmed, Baðlat Kariyesinden
Mehmedoðlu Kahraman, Tabet karyesinden Zeytinoðlu Serif Bayraktar, Sevaho Karyesinden Seydi Bayraktar, Acarai
Süflsa’dan Akara karyesinden Mehmedoðlu Aziz, Macahel Kazasýndan Ýbrahimoðlu Ahmed”; Samsun’a nefyedilmesi gereken
toplam 16 kisi: “Kevariloðlu Hüseyin Bey, Kadýoðlu Müla Bey, Mutiaðazade Tursun Bey, Muman Aðazade Kibar Aða,
Karakollukçuoðlu Hüseyin Aða, Ketket Kariyesinden Kavi Alioðlu Hasan, Acara-i Süflâ ümerasýndan Muti Aðazade Mehmed Bey
Acara-i Süflâ Naibi Sabýk Hafýz Ali Efendi, Keda Karyesinden Ahmed Aðazade Hacý Hasan, Cevane Karyesinden Genç Ali,
Dazelü Karyesinden Kasýmoðlu Mehmed, Acaralý Musa Bayraktar, Baðlat Karyesinden Karsýbaloðlu Süleyman, Temürcülü Ýsm
Ýbrahim, Kariye-i mezbureden Ahmedoðlu Emin, Sehalete Karyesinden Temürcüoðlu Aziz”.
.
BOA, Ý. MSM, 87/2468- Lef 1.
.
.
158 Ersoy, a.g.m., s. 237-249.
.
159 Kaza ileri gelenlerinin bir nevi özrü olarak kabul edebileceðimiz bu belgede en çok Hamþizade Kör Hüseyin’in bölged
bulduðu destek karsýsýnda sergilenen acizlik ve bundan sonraki davranýslarý üzerinde durulmaktadýr. Hamþizade Kör Hüseyin
Bey’in tekrar Acara’ya gelmesi durumunda da “bundan böyle Hamþizade Kör Hüseyin ve avanesinden olan firarilerden birisini
kazamýza tabi olan köylerden her hangisine ayak basarlarsa derhal üzerine varub ve tutup mütesellim vekili tarafýna teslim
etmek ve sayed köyümüzde kalmayub da bir yerde görünür ve mahalli bilinir ise derakýb haber vermek ve ahz ve girifti hususuna
iane etmek ve içlerimizden bir kimesne eskýya-yý merkumeye ekmek verir ise veyahud birisini bilip de haber vermez ise ol
kimesne dahi hain hükmünde olacaðýndan bi’l-ittifak tutup mütesellim vekiline teslim olunmak” gibi sýký önlemler üzerinde
duruluyordu.
.
BOA, Ý. MSM, 87/2468- Lef 2-3-4.
.
.
161 BOA, A. MKT, 54/72, 22 Za 1262/ 11 Kasým 1846.
.
162 BOA, Ý. MSM, 87/2468- Lef 11, 8 Za 1262/18 Ekm 1846.
.
163 BOA, A. MKT, 56/8, 9 Z 1262/28 Kasým 1846.
.
164 BOA, A. MKT, 56/44, 17 Z 1262/6 Aralýk 1846; BOA, A. MKT, 56/95, 12 Z
1262/1 Aralýk 1862.
.
165 BOA, Ý. DH, 174/9351, 11 B 1264/13 Haziran 1848.
.
166 BOA, Ý. MSM, 87/2473- Lef 2, 27 Ra 1263/15 Mart 1847.
.
167 BOA, Ý. MSM, 87/2473- Lef 5, 7 B 1263/22 Haziran 1847.
.
168 Özellikle Tanzimat sürecinde sýk sýk isyan haberlerinin geldiði bu bölgedeki halkýn yapýsý resmi belgelerde “cümle a
ve sekenesi esved nesit-i merkez emin ve rahat iseler de cibilliyetlerinde mezkur olan gýlzet ve ruðvenet iktizasýnca isbu
nimet-i asayisin kadr ve sükrünü bilmeyerek haklarýnda ne kadar siyanet ve himayet olunsa ol kadar uygunsuzluða fikr ve
endise vekar bise edinmek tabiiyyeti saniyeleri olduðuna binaen ara sýra bila sebeb sunu bunu vesile ederek esare itibar
fitneye ibtidar etmekte olup hatta mukaddema gerek müteveffa Osman Pasa ve gerek Abdullah Pasa vakitlerinde
meydanda hiçbir sebebi aslý yoðiken kendü kendilerine dernek ve cemiyet ve mütesellim konaðý üzerine hücum..” seklinde ifade
ediliyordu.
.
BOA, A. MKT. MHM. 2/16-Lef 4.
.
169 BOA, Ý. DH. 87/4365, Lef 2-3, 25 R 1260/14 Mayýs 1844.
.
170 Hasan Gaspi örneðinde olduðu gibi Þeyh Þamil’in adamlarý Acara’ya gelerek Rusya’ya karsý yapýlacak olan kutsal b
savas için bölgeden adam tedarik etme çabasýndaydýlar. AMAEF, Paris, CCC, Erzeroum, Tome 1, Garnier’den Guizot’ya, 25
Ekim 1845.
.
171 BOA, A. MKT. MHM, 15/43, 13 S 1265/4 Temmuz 1849.
.
172 Ýsmail Rahmi Pasa bu atamalarýn hem bu yeni düzeni uygulayabilecek yeterli idarecinin olmamasý hem de bu
kesimlerden gelecek tepkilerden kaynaklandýðýný da ifade etmisti.
.
BOA, Ý. MSM. 87/2477- Lef 1-2; Yýlmaz, a.g.t., s. 110; Saydam, a.g.m., s. 285 - 317.
.
ÖZGÜR YILMAZ
.
A. Arþiv Kaynaklarý
.
1. Baþbakanlýk Osmanlý Arþivi (BOA)
.
HAT (Hatt-ý Hümayûn): 1424/58241; 1233/48014/A;1424/58241.
Ý. DH. (Ýrade Dâhiliye): 17/781; 12/575; 18/863; 174/9351; 31/
1442; 50/2500; 87/4365; 12/575; 17/781; 15/697.
Ý. MVL. (Meclis-i Vâlâ): 18/278; 18/278; 32/544.
Ý. MSM. (Ýrade Mesail-i Mühimme): 87/2468; 49/1235; 82/2336;
87/2461; 87/2462; 87/2463; 87/2473; 87/2477; 49/1235.
MVL. (Meclis-i Vâlâ Riyâseti): 3/59.
A. MKT. (Sadaret Mektubî Kalemi): 42/26; 48/34; 54/72;56/8;
56/44; 56/95; 11/95; 42/26; 37/4; . 37/32.
A. DVN. MHM. (Divân-i Hümayun Mühimme Kalemi): 2-A/95.
A. MKT. MHM (Sadaret Mühimme Kalemi): 42/26; 2/16.
A. AMD (Sadaret Âmedî Kalemi): 1/60.
C. ZB (Cevdet Zaptiye): 64/3198.
HR. TO (Hariciye Tercüme Odasý): 283/76; 284/8; 284/13;
284/16.
.
2. Fransýz Dýþiþleri Bakanlýðý Arsivi (Archives du ministère des Affaires étrangères français, AMAEF) Paris (La
Courneuve)
.
Correspondance politique des Consuls (CPC), Erzeroum: Tome 4.
Correspondance politique des Consuls (CPC), Dépêche politique
d’Erzeroum et Trébizonde: Tome 2
Correspondance consulaire et commerciale, (CCC), Erzeroum:
Tome 1,
Correspondance consulaire et commerciale (CCC), Trébizonde :
Tome 4
.
Nantes (Centre des Archives diplomatiques de Nantes, CADN)
.
Constantinople, Ambassade, Série D, Correspondance avec les
Échelles, Erzeroum: Tome 1
Échelles, Trébizonde: Tome 4
Échelles, Trébizonde: Tome 5.
.
3. Ýngiliz Milli Arsivi (Public Record Office, Foreign Office, PRO FO)
Turkey, 526/2.
.
B. Diðer Kaynak, Araþtýrma ve Ýnceleme Eserleri
.
Ahmed Lûtfî Efendi, Vak’anüvis Ahmed Lûtfî Efendi Tarihi, c. 4-5, Yapý Kredi Yayýnlarý, Ýstanbul 1999.
Akdað, Mustafa, “Osmanlý Tarihinde Âyanlýk Düzeni Devri, 17301839", Ankara Üniversitesi DTCF Tarih Araþtýrmalarý. Dergisi, VIIIXII/14-23 (1975), ss. 51-61.
Aktepe, M. Münir, “Tuzcuoðullarý Ýsyaný”, Ýstanbul Üniversitesi Edebiyat
Fakültesi Tarih Dergisi, III/ 5-6 (1953), ss. 21-52.
Albayrak, Hüseyin, Tarih Ýçinde Trabzon Valileri 1461-2007, Trabzon Valiliði Yayýnlarý, Trabzon 2008.
Allen W.E.D., - Muratoff, Paul, Kafkas-Harekâtý, 1828-1921 Türk-Kafkas
Sýnýrýndaki Harplerin Tarihi, Genelkurmay Basýmevi, Ankara 1966.
Aykun, Ýbrahim, Erzurum Konferansý (1843-1847) ve Osmanlý-Ýran Hudut
Antlasmasý, Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayýnlanmamýs Doktora Tezi, Erzurum 1995.
Bay, Abdullah, Trabzon Eyaletinde Mütegallibe Hareketleri ve Ayanlýk (17501850), Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Basýlmamýþ
Doktora Tezi, Erzurum 2007.
Bryer, Anthony, “The Last Laz Rising and the Downfall of the Pontic
Derebeys 1812-1840”, Bedi Kartlisa, XXVI (1969), ss. 191-210.
Çadýrcý, Musa, “Anadolu’da Redif Askeri Teþkilâtýnýn Kurulusu”, Ankara Üniversitesi DTCF, Tarih Arastýrmalarý Dergisi, 8/14 (1963), ss. 6375.
.
______, Tanzimat Döneminde Anadolu Kentlerinin Sosyal ve Ekonomik Yapýsý,
TTK, Ankara 1997.
.
Deðirmenci, Salih, 1828-1829 Osmanlý-Rus Savasý Öncesi Çýldýr Eyaleti’nin
Ýdari, Siyasi, Askeri, Sosyo-Ekonomik ve Kültürel Yapýsý (1 Numaralý Ahýsha
Ser’iyye Siciline Göre: 1233-1241), Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayýnlanmamýs Yüksek Lisans
Tezi, Ýstanbul 2010.
Doðan, Cabir, “Tanzimat’ýn Van’da Uygulanmasý ve Han Mahmud
Ýsyaný”, History Studies, 3/2( 2011), s. 149-147-162.
E. Meeker, Michael, Ýmparatorluktan Gelen Bir Ulus, Türk Modernitesi ve Doðu
Karadeniz’de Osmanlý Mirasý, çev. Tutku Vardaðlý, Ýstanbul Bilgi
Üniversitesi Yayýnlarý, Ýstanbul 2005.
Emecen, Feridun M., “Çýldýr Eyâleti”, Diyanet Ýslam Ansiklopedisi (DÝA), c.
8, Ýstanbul 1998, ss. 300-301.
.
______, “Doðu Karadeniz’de Âyânlýk: Tirebolulu Kethudazâde
Mehmed Emin Aða”, Belleten, LXV/242 (2001), ss. 193-215.
Ergenç, Özer, “Osmanlý Klasik Dönemindeki Esraf ve Âyân Üzerine
Bazý Bilgiler”, Osmanlý Arastýrmalarý, III (1982), s. 105-118.
Erol, Salih, Pehlivan Ýbrahim Pasa Vakay’-i Nâmesi (Baba Pasa Tarihi), Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayýnlanmamýs Yüksek Lisans Tezi, Eskisehir 2007.
Ersoy, Osman, “Bir Ýngiliz Konsolosu’nun 1846 yýlýnda Erzurum’dan
Kars’a Seyahati”, AÜ DTCF Tarih Bölümü Tarih Arastýrmalarý Dergisi,
2 (1964), ss. 237-249.
Gencer, Fatih, “Merkezîlesme Politikalarý Sürecinde Yurtluk-Ocaklýk
Sisteminin Deðiþimi”, Ankara Üniversitesi DTCF Tarih Arastýrmalarý
Dergisi,49 (2011), ss. 75-96.
..
.
VEFAT
AHMET ACAR ‘IN BÝYOGRAFÝSÝ .
Ahmet Acar Posof’ ta ilkokul tahsilini yapmýþ ve Erzincan Askeri ortaokulunu bitirmiþ, lise tahsilini Bursa Iþýklar Askeri
Lisesinde yapmýþ ve Kara harp okulunu 1942 yýlýnda bitirerek Mamak’taki Fen Tatbikat Okulu’nu da bitirerek Türk Silahlý
Kuvvetlerine fiilen katýlmýþtýr.
T.S.K ‘nin muhtelif kademelerinde bulunarak üstün hizmetler vermiþ ve hak ettiði üstün hizmet ve görev karþýlýðý rozet v
takdirnameler almýþtýr.
Dýþta da hizmet veren Ahmet Acar 3 Eylül 1974 yýlýnda kadrosuzluk nedeniyle emekli olmuþtur. Emekli olduktan
sonrada dev bir kuruluþun beþ yýl yönetim kurulu baþkanlýðýný yapmýþ ve 1980 sonrasý 8 Nisan 1984 yýlýna kadar Denizli Bele
Baþkanlýðýný yapmýþ ve Denizli’nin Hemþehrilik beratýna layýk olmuþtur.
5 Mayýs 1992 yýlýndan itibaren M.K.E.’nin Yönetim Kurulu Üyesi olarak görev yapmýþtýr. Evli ve iki çocuk babasý olup
almanca bilmektedir.
Hamþioðullarýnýn aile büyüðü ve medâr-ý iftiharýmýz olan Ahmet Acar Bey 30. 11. 2013 tarihinde hakkýn rahmetine kavu
1 Aralýk Ankara Kocatepe Camii öðlen namazý, 2 Aralýk Pazartesi günü Amasya Yýldýrým Beyazit Camii öðlen namazýn
sonra aile kabristanýna defnedilecektir.
Mekâný Cennet Ruhu Þad olsun. Ailesi ve geride kalan dost ve akrabalarýna Allah sabýr ve metanet versin.
01 / 12 / 2013
.
...............................................................
...............................................................
.
Satlel Kilisesi ve Mezarlýk Hakkýnda Bilgi.
Yukarýdaki ilgili baþ taþý’ný Üniversitelerimizden tarihçi ve akademisyenlerimize eðer gösterilirse bu baþ taþýn bir asker o
ve bu askerin baþ taþý üzerinde bir tuð rütbesini belirten dýþa doðru bir simgenin bulunduðunu, bu tuð’lu baþ taþýnýn bir paþa’ný
hakýnnda bilimsel akademik düzeyde inceleyerek bilgiler edinmeleri gerekli idi.
Yapýlan art niyetli meçhul olan tarih ve tarihi eserler konusunda yetkisiz, bilgisiz kiþilerden deðil burada yeniden
koordine yapan ilgili kurumlarýn yapmýþ olduklarý koordinenin saðlam bilgiler üzerinden ( Ünüversitelerimiz var ) bölgemiz
Üniversitelerimizden araþtýrmacý tarihçilerimizden faydalanmak süretiyle görevlendirilerek burasý hakkýnda yeniden bilimsel olar
koordineli çalýþmanýn gerekli olduðunu düþünmekteyim.
Buradan yetkililerimize ve Artvin ve bölgemiz halkýna bu resimleri sunarak burada ki vahim durumun yorumu ve
takdiri okuyucularýmýza býrakýlmýþtýr.
.
SATLEL KÝLÝSESÝ VE MEZARLIK HAKKINDA KISACA BÝLGÝ
.
Türkiye, Artvin vilaiet ( District ), Satlel tarihi bir köy eteklerinde shavshatis kentinde ( shavsat ) XI kesiminde yer
almaktadýr.
.
Modern adý Soghiutliu ( Söðüt için Türk sözcüðü) olan þehrin Satle shavshatis, eteklerinde. Daha önce Türkler Satlels ( S
olarak adlandýrýlýr. Þehir ayný zamanda Katolik Kilisesi'nin yazýlarý ve Rusça konuþan yazarlar.
.
( G. Kazbegi, s. Uvarov, bir. Pavlinovi, N.. Marie)eserlerinde söz edilmektedir.
.
Bunun yerine 's - Bu form, erken XVIII yüzyýlýn satle `~ beri kurulmuþtur. 1766 haritasýnda Josefa Nicolas de l 'saz
hala ~ `Satle olarak iþaretlenir.
.
Noktasýna eski çaðlardan Satle. IV yüzyýlda aziz baðlayan Gürcü gelenek. Þehitler orentiossa ve onun altý kardeþ.
.
Ama New York'ta. ilk kez Aziz ve kardeþleri göre küçük Asya ve Pontus diotsez doðu kesiminde yer alýr. Kekelidze
orentiosi Satala, iþkence þehir dahil.
.
Ortaçað'da Satle iyi müstahkem þehir. Görünüþe göre, erken Ortaçað Castle is now shavshat olan, burada inþa edildi - K
çaðrý.
.
Gürcüler önce ticaret ardýndan, Ermeni nüfusu ile birlikte ortaya çýkmýþtý. XVI yüzyýlda Vakhushti göre, `Satlel, küçük bi
tüccar sakinleri olduðunu.
.
1820 - Abdi Khimshiashvili Bey. Satlel’ ýn - ve eylem ikamet atalarýna ait bir kasaba kuruldu.
.
Selim oðlu Abdi Beg 1850’de kendi yeni bir yerleþim yerine ait mezarlýk yaptý.
.
Kilisenin Türkiye'nin Satlel Cumhuriyeti Kültür Bakanlýðý yetkisi altýndadýr. Javakheti ve Tao - Samtskhe Ortodoks Kilise
Kaynak :
http://www.dzeglebi.ge/dzeglebi/s/satlelis_eklesia.html
.
Yapý 1923 yýlýnda camiye çevrilmiþtir'', Bu sýrada ek yapýnýn güney giriþi kapatýlarak mihrap niþi eklenmiþ, kuzey kilise
ikinci nefinin güney kemerlerinin arasý doldurularak kapý ve pencere açýklýklarýna, kilisenin orta ve kuzey nefi ise avluya
dönüþtürülmüþtür.
.
Vakýflar Genel Müdürlüðü tarafýndan hazýrlanan Artvin ile ilgili yayýnda-, "Söðütlü Camii" olarak tanýtýlan yapýnýn özgün
bilinmemektedir. Yayýn taramalarýmýzda da farklý bir isimle de olsa, bölgede saptadýðýmýz özellikleri taþýyan bir kiliseden söz
edilmemektedir. Kimlik, yapým evreleri, farklý dönemlerdeki eklemelerle ciddt deðiþime uðrayan ilk yapý döneminin özgün nitelikl
ve yapý dönemlerinin tarihlendirilmesi için 2003 araþtýrma mevsiminde Satlel Kilisesi'ne bir kez daha gidilmesi kararlaþtýrýlmýþ;
yapýnýn eski eser olarak tescil edilmesi için gerekli iþlemler yapýlmýþtýr.
.
Türkiye'de Vakýf Abideler ve Eski Eserler (Artvin ili),Ankara 1984, s. 49.
.
Ay. es., s. 49-50; Yayýnlanan fotoðraf ve plandan. Satlel Kilise'den "Söðütlü Camii" olarak bahsedildiði anlaþýlmaktadýr. 1
yýlýnda, kiliseden camiye çevrilen yapýnýn üç nefli olduðu ve kuzeyinde iki katlý son cemaat yerinin bulunduðu belirtilmektedir. "S
cemaat yerinin ikinci katý yakýn zamanda biri ketduvarlarla oluþturulmuþtur. Buraya kuzeyden bir kapý ile girilmekte, kuzeyde
iki, doðuda da bir pencere11e aydýnlatýlmaktadýr. Doðudaki pencere apsýs flibi duvarda geniþ bir niþ oluþturulmuþtur. Ana meka
son cemaat yerinden basýk kemerli bir kapýdan girilmektedir. "anlatýmýndan, kuzeydeki ilk dönem kilisesinden hiç söz edilmedið
buranýn caminin son cemaat yeri, güneyde yer alan ve sonradan eklenen kilisenin de caminin ana mekaný olarak ele alýndýðý
anlaþýlmaktadýr.
.
Kaynak:
http://www.kulturvarliklari.gov.tr/sempozyum_pdf/arastirmalar/21_arastirma_2.pdf
T.C. Kültür ve Turizm Bakanlýðý Kültür varlýklarý ve müzeler genel müdürlüðü 21. Araþtýrma sonuçlarý toplantýsý 2. Cilt
2003 Ankara – Sayfa : 2
.
NOT:
1923 yýlýnda kiliseden camiye çevrilmiþ olmakla birlikte bu kilise vakýf arazisi üzerindedir. Esasta mahkemelik olan ve
vakýf adýna dava vekilliðini yapan Sahip Hamþioðlu tarafýndan mahkeme kazanýlarak vakýfa býrakýlmýþtýr. Vakýfa býrakýlmýþ
üzerinde bulunan yapýnýn etrafý Osmanlý dönemin de yönetim yapan Abdi Bey tarafýndan (Hazire) duvarla çevirmiþ olduðu mez
Abdi Bey tarafýndan duvarla çevrilmiþ olan müslüman mezarlýðýn dýþýnda kalan yine vakýf arazisi üzerinde kiliseye yaký
hýrýstýyan mezarlarý da bulunmaktadýr.
Osmanlý döneminde Istab-l Amir Abdi Bey tarafýndan camii olarak kullanýlmasý için bu kiliseye ilave yaparak onarým
geçirmiþ olduðunu ve Abdi Bey’in de bu mezarlýk da defin edildiðini orda ki mülkiyetin sahibi Abdi Bey’in torunu Rifat Bey kýzý 19
Þavþat doðumlu Feryal Haným tarafýndan ailenin mensuplarý bilgilendirmiþtir.
.
.
VÝDEO Ling:
.
.
.
http://www.youtube.com/watch?v=rtR8dUy9fRU
.
.
. Bu içeriði yeni bir pencerede açýn
( Karþýnýza gelen bu yazýnýn üzerini týklayýn ) yada , facebook sayfanýzdan aþaðýda ki ling’ i açýn. Resimlerin üzerini t
ilerdeki vahim çekilen resimleri gözlerinizle göreceksiniz. Saygýlarýmla.
.
http://www.facebook.com/photo.php?fbid=10151113651974311&set=a.10150933062554311.444407.847599310&type=1
&theater
.
DÝKKAT! : Yayýnlanan köþe yazýlarý ve haberlerin tüm haklarý www.hamsiogullari.com sitesine aittir. Kaynak gösterilse
dahi köþe yazýlarý ve haberlerin bir kýsmý yada tamamý kullanýlamaz.
.

şavşat sancak beyi hamşizade abdi ve dede bey

Transkript

Benzer belgeler

Dosyayı İndir

Romeo ve Juliet: Kendimizi Kavrama: Bir 9

ydü italyanca dil kurslarında

Mapa Petrol ürünleri`nde işine büyük bir bağlılıkla

Gazete No.2 - NEVALE by Elemeği

M. Hakkı Özer - DR. Tayyar ALTIKULAÇ

12 Eylül Hatırası

Göz- lemli- Yorum-1 - İnsan Kaynakları Zirvesi

Lezzet Kâşifleri`nin yolu, bu hafta Ortaköy`e düştü. Kebaptan pizzaya