mevsimlik tarım işçisi ailelerin nüfus ve sağlık araştırması 2011

TARIMDA ÇALIŞAN NÜFUSUN SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ
Prof. Dr. Zeynep ŞİMŞEK
Harran Üniversitesi Tıp Fakültesi Halk Sağlığı Anabilim Dalı; Tarımda İş Sağlığı ve
Güvenliği Uygulama ve Araştırma Merkezi Müdürü
Giriş
Uluslararası Çalışma Örgütü (ILO) tarafından, dünyada %35 ile tarımın 2. istihdam
alanı olduğu, bu oranın bölgesel dağılımı incelendiğinde Sub_Saharan Afrika’da %59, Güney
Asya %53,5, Güneydoğu Asya ve Pasifik’de %44,3, Doğu Asya’da %36,9, Kuzey Afrika’da
%27,8, Güneydoğu Avrupa’da %20,2, Latin Amerika’da %16,3, gelişmiş ekonomiler ve
Avrupa Birliği ülkelerinde %3,7’dir.1 Türkiye’de de tarım yaklaşık %24 ile ikinci sıradadır.2
Tarım, dünyada gıda gereksiniminin karşılanması, sanayi sektörüne girdi sağlama, ihracat ve
yarattığı istihdam olanakları açısından önemini korumaya devam edecektir. Dünyada nüfus
artışına paralel olarak beslenme sorunu özellikle gelişmemiş ve gelişmekte olan ülkelerde
artarak devam etmekte; artan nüfus karşısında yeni tarım alanlarının açılamaması, erozyon,
sanayi bölgeleri ve yeni yolların açılması gibi nedenlerle tarım arazisi olarak kullanılan
alanların daralması nedeniyle yüksek verime ulaşmanın yolları aranmaktadır.3 Tarımsal
üretimde bir diğer önemli konu ise iklim değişikliğidir. Bir önceki yüzyıla göre yaz aylarında
ortalama sıcaklığın 3.5°C arttığı, bu şekilde devam ettiğinde yüzyılın ortalarına doğru artarak
2090’da dünyanın çoğu bölgesinde kaydedilen en yüksek sıcaklıktan daha yüksek olacağı,
buna bağlı olarak elde edilen ürün miktarının azalacağı, diğer yandan gıda maddelerinde aşırı
sıcakta hızlı büyümeye bağlı besin değerlerinin azalacağı tahmin edilmektedir (4).
Tarım hastalık ve erken ölümler açısından en tehlikeli iş kollarından biridir. Tarım
işlerindeki sağlık ve güvenlik uygulamalarını diğer işlerden ayıran temel özellikler; 1- İş yeri
ve yaşam alanının aynı yerde olması ve genellikle tüm aile üyelerinin birlikte yaşaması ve
çalışması, 2- Tarımsal üretim yapılan alanların küçüklüğü nedeniyle kısa süreler için
oluşturulan sağlıksız yaşam koşulları, 3- Tarımsal üretimin mevsimlik olması ve belirli işlerin
birbiri ardına kısa sürede yapılması nedeniyle çalışanların kayıt dışı olması, 4- Yoğun
mevsimlik işgücü gerektirmesi ve işgücünün sürekli yer değiştirmesi, 5-İşlerin büyük
çoğunluğunun açık alanlarda yapılma zorunluluğu, 6- Çalışma saatlerinin ayarlanmasında
güçlükler, 7- Genellikle tarla başı yaşam nedeniyle temiz içme-kullanma suyu, elektrik gibi
temel ihtiyaçların karşılanmasında sorunlar, 8- İnsan ve hayvan atıklarının ortadan
kaldırılmasında yaşanan güçlükler, 9-Yoğun hayvan, toprak ve bitki teması gerektirmesi, 101
Kimyasal kullanımının kontrolsüz artışı ve pestisit satış ve uygulamasının yeterince
denetlenememesi, 11- Kırsal alanlara uygun sağlık hizmeti yapılanmasında güçlükler, 12Tarımda iş sağlığı ve güvenliği standart ve yönetmeliklerinin olmayışı ya da uygulama
güçlükleri, 13- Çoğunluğunun aile işletmesi olması nedeniyle kendi nam ve hesabına
çalışanların iş sağlığı ve güvenliği hizmetleri kapsamında olmaması, 14-Çalışanların eğitim
düzeyinin düşüklüğüne bağlı sağlıkları üzerinde kontrollerinin yetersizliği, 15- Çalışanların iş
sağlığı ve güvenliği konularında bilgilendirilmemiş olmasıdır.5
Tarımda çalışan nüfusun sosyo-demografik özellikleri açısından erken ölüm ve
hastalıklar
Tarım sektörü, yukarıda belirtilen özelliklerin yanı sıra çalışanların kişi, yer ve zaman
özellikleri, tarımsal üretimin niteliği (kuru/sulu-makineli/insan gücü) ve tarımla birlikte
hayvancılık yapılma durumuna göre hastalık ve erken ölüm nedenleri farklılık göstermektedir.
Kişi özellikleri açısından incelendiğinde, yapılan araştırmalar tarımda çalışan ve tarım
alanlarında yaşayan nüfusun yarısının 18 yaşın altında olduğunu ve çoğunluğunun eğitim
düzeyinin düşük olduğunu göstermektedir. Çocukların riskleri bilmeme ve deneyim eksikliği
nedeniyle, eğitim düzeyinin düşük olması da tarımda iş sağlığı ve güvenliği çalışmalarını
anlama, algılama ve uygulama açısından büyük güçlüklere neden olmaktadır. Bu nedenle
standart eğitim ve prosedürlerin çoğunlukla başarısız olduğu, tarımda çalışanların kültürü,
deneyimleri ve inançları eğitim alma, kabul etme ve uygulama istekliliğini etkilediğini
göstermiştir. 6-7
Diğer yandan, dünyada ve ülkemizde yapılan çalışmalar incelendiğinde, tarım
çalışanları, hastalık ve erken ölümlerin nedenlerini kendilerinde görmeyip, Allah’ın takdiri,
toprak sahibinin ya da işi yaptıranların görevi ya da işin doğası gereği olacağı gibi çoğunlukla
sağlık kontrolünü dışarda aramaktadırlar.5-9 GAP Tarımda Çalışanların Sağlığı Araştırması
2013’ de tarımda çalışanların sık karşılaşabilecekleri hastalıklar ve sağlık sorunları konusunda
bilgi ve davranışlar da araştırılmıştır. Bu araştırmada %79,5’i aile hekimini bilmemekte, sık
görülen zoonozlar ve su kaynaklı bulaşıcı hastalıkları doğru bilme %0,7-58,8 arasında,
hastalıkların sağlık etkilerini doğru bilme %0,0-42,6 arasında; korunma yollarını doğru bilme
%0,0-50,5 arasında değişmektedir. Bulaşma yolu vektör olan Kırım Kongo Kanamalı Ateşi,
Sıtma ve Şark Çıbanını duyma %63,0-66,1 arasında iken; duyanların korunmayı tam bilme
durumları%0,0-7,8 arasındadır. Sık görülen intestinal parazitleri duyma %59,1 iken,
duyanların korunmayı tam bilmeleri %0,3’tür. İdrar yolu enfeksiyonlarını duyma oranı %60,0
olup, bu kişilerin %2,8’i korunma yöntemlerini tam bilmektedir. Kas-iskelet sistemi, solunum
2
sistemi hastalıkları ve dermatolojik yakınmaları doğru bilme sırasıyla %78,3; %33,8; %42,6;
nasıl korunulacağını bilme %0,2; %4,8; %0,2’dir. Sıcak etkilenimine yönelik olarak güneş
ışınlarının zararlı olduğu saatleri doğru bilme %8,0; hastalıkları doğru bilme %1 olup hiçbiri
nasıl korunulacağını tam olarak bilmemektedir.10 Dolayısıyla tarımda çalışanların sağlık okuryazarlığı oldukça düşüktür. Bu nedenle başta koruyucu sağlık hizmetleri olmak üzere sağlık
hizmetine zamanında başvuru da düşüktür. Diğer yandan kırsal alanlarda tıbbi hizmetlerden
uzak yaşamak, hastalıkların tedavisinde geleneksel uygulamaları artırmakta, bu durum sıtma,
tüberküloz gibi hastalıkların hızla yayılmasına, ilaç direncine ve prognozun kötüleşmesine
neden olmaktadır. 6,11
Kişi özellikleri açısından diğer önemli faktör mevsimlik gezici nüfus olma durumudur.
Örneğin Güneydoğu Anadolu Bölgesi’nde tarımda çalışanların yaklaşık %40’ı Türkiye’nin
yaklaşık 48 iline mevsimlik tarım işgücü olarak göç eden nüfustur ve mikrobesin eksikliği,
enfeksiyon hastalıkları başta olmak üzere sağlık ölçütleri kendi tarlasında çalışanlara göre
daha kötü durumdadır.8-9
İşin yapılma biçimi açısından incelendiğinde, yapılan bir araştırmada ailelerin %15,1’i
sadece makineli tarım yapıldığını, %41,3’ü sadece insan gücüne dayalı tarım yapıldığını,
%43,6’sı ise hem makineli hem insangücüne dayalı tarım yapıldığını bildirmiştir.9 İnsangücü
ağırlıklı tarım yapıldığında kronik yaralanma olarak ifade edilen kas-iskelet sistemi
hastalıkları öne çıkarken, makineli tarımda akut yaralanmalar daha fazla görülmektedir.6
Tarımda çalışan ailelerin büyük çoğunluğu aynı zamanda küçük ve büyük baş hayvancılık
yapmakta, ya da hayvanlara temasın yüksek olduğu yerlerde çalışmaktadırlar. Bu durumda
zoonozların diğer hastalıklara göre daha yaygın olduğu görülmektedir. Tarım işletmelerinin
büyüklüğü de gerek denetimler gerekse düzenli işgücünün bu alanlarda yaşaması için alt yapı
çalışmaları açısından erken ölüm ve hastalıklarla yakından ilişkili bulunmuştur.6 Türkiye'de
tarım işletmelerinin %64,8’i 5 ha’ın altında, %29,4’ü 5-19 ha arasında, %5,1’i 20-49 ha
arasında ve %0,7’si de 50 ha ve üzeri arazi varlığına sahiptir.9
çalışanların sağlığını koruma – geliştirme çalışmaları
Dolayısıyla tarımda
açısından değerlendirildiğinde;
özellikle temiz içme-kullanma suyu sağlama, atıkların kontrol altına alınması ve kimyasal
kontrolü gibi uygulamaların küçük/aile işletmelerinde genel sağlık hizmetlerine entegre
yürütülmesi gerektiğini düşündürmektedir. Temel sanitasyon açısından değerlendirildiğinde
dünyada 2,5 milyar nüfusun temiz-içme kullanma suyu, dışkının sağlıklı uzaklaştırılması gibi
iyileştirilmiş sanitasyona erişemediği, bu kişilerin %72’sinin kırsal alanlarda yaşadığı ve
tarımda çalıştığı bilinmekte, buna bağlı bulaşıcı hastalıkların görülme sıklığı da artmaktadır.12
3
Tarımda sık görülen sağlık sorunları ve mesleki riskler
Literatürde tarımda mesleki kaza ve yaralanmalar arasında, kas-iskelet sistemi
hastalıkları, solunum sistemi hastalıkları, enfeksiyon hastalıkları, malnütrisyon, üreme sağlığı
sorunları, işitme kayıpları, ağız-diş sağlığı sorunları, göz yaralanmaları ve hastalıkları, cilt
hastalıkları, ruhsal ve nörolojik bozukluklar, termal stres ve akut ve kronik pestisit
etkilenimine bağlı hastalık ve kazalar ile tarım aletleri ve hayvanlar yanı sıra sınır, su
kavgaları gibi nedenlerle kaza ve yaralanmalar bildirilmektedir. Tarımda kadınlar, çocuklar,
yaşlılar ve mevsimlik tarım işçileri özel risk grubu olarak tanımlanmıştır.6-42 Ayrıca,
çocukların tarım alanlarında çalışması büyüme ve gelişme geriliği yanı sıra, yaşam kalitesini
düşürmekte, eğitim hakkına engel olmakta, bu nedenle ILO tarafından çocuk işçiliğinin en
kötü biçimlerinden biri olarak tanımlanmaktadır.43-45
Birçok ülke, tarımsal üretimin niteliği ve üretim biçimine bağlı olarak genel çevresel
riskler (tarlada güvenli içme suyu, kolay ulaşılabilir uzaklıkta, atığı insandan uzaklaştıran,
mahremiyeti koruyan tuvalet, el yıkamak için uygun düzenek ve sabun, buzdolabı, kıyafetlerin
değiştirebileceği kapalı ortam, tarlada cibinlik kullanımı, uygun uyuma yeri, bozuk yapıların
denetimi, elektrik telleri, korumalu su kanalları, gürültü ve toza karşı koruyucu ekipman
varlığı); hayvan kaynaklı riskler (hayvanların bulunduğu alanların çitle çevrilmesi, veteriner
kontrolleri, hastalıklı hayvanların tüketimi, hayvan doğumu sırasında eldiven kullanılması,
ahırların kireçle badana edilmesi, hayvan dışkılarının açıkta bulunması, tehlikeli hayvan
zehirlenmelerinde ilk yardım bilgisi vb); nakliye ve hareketli makinalar (işçilerin güvenli
durumu; kullanılan tarım alet ve makinelerinin bakım ve onarımı, arazi başlığı kullanımı),
güvenli pestisit depolama ve uygulama, çocukların bakımı ve oynaması için korumalı
alanların bulunma durumu, termal stres, psikososyal riskler ve sağlık hizmetlerine erişimi
içeren farklı alanlarda tarımda mesleki riskler kontrol listeleri hazırlamışlardır. Türkiye’de de
tarımda mesleki riskleri değerlendirmek için bir kontrol listesi hazırlanmış ve denenmiştir.46-48
2013 yılında GAP bölgesinde ‘Tarımda Mesleki Riskler Listesi’ kullanılarak yapılan
bir çalışmada, genel çevresel riskler incelendiğinde; yaklaşık %60’ı tarlada çalışma sırasında
güvenli içme kullanma suyuna erişilemediğini, el yıkama düzeneği ve sabun olmadığını,
%85’i erişilebilir arazi tipi tuvalet olmadığını, üç kişiden ikisi güneş ışınlarının dik indiği
saatlerde çalıştığını bildirmiştir. Ayrıca %98’i gürültülü çalışma ortamlarında gürültüden
koruyucu kulak tıkacı kullanmadığını; %75’i tozdan koruyucu ekipman kullanmadığını,
%89’u su kanalı etrafında koruma bandı ya da çit bulunmadığını; %91’i ilk yardım bilgisinin
olmadığını ifade etmiştir. Hayvanlarla ilgili riskler incelendiğinde; %83’ünün hayvan doğumu
sırasında eldiven kullanmadığı, %82’isinin köpeklerine kuduz aşısı yapılmadığı, %63’ünün
4
hayvanlarına brusella aşısı yapılmadığı, yaklaşık yarısının hayvanlarının veteriner
kontrolünde olmadığı belirlenmiştir. Nakliye ve makinelerle ilişkili riskler incelendiğinde
yaklaşık %80’i emniyet kemeri takmadığını, dört kişiden biri traktörlerin bakım ve
kontrolünün düzenli yapılmadığını söylemiştir. Çalışanların %72’si pestisit uygularken tulum
giymediklerini, iki kişiden biri maske takmadığını, %28’i uygulama sırasında sigara içtiklerini
bildirmiştir. Çocuk işçiliği açısından katılımcıların %27’si çocukların tarımda çalıştırıldığını,
%14’ü 14 yaşından küçük çocukların traktör kullandığını bildirmiştir. Katılımcıların %66’sı
tarımda çalışmanın stresli olduğunu bildirmiştir. Ayrıca pestisit satış yerlerinin hiçbirinin
yasal düzenlenmelere uygun olmadığı belirlenmiştir. 49-50
Üretim biçimi tarım olan gelişmiş ülkelerde 1950’li yıllardan itibaren tarımda
çalışanların sağlığı ve güvenliğine yönelik multidisipliner anlayışla hekim, veteriner hekim,
hemşire, toksikolog, mikrobiyolog, çevre mühendisi, ziraat mühendisi, antropolog,
paramedik, sosyal hizmet uzmanı, psikolog gibi meslek elemanlarından oluşan ‘Kırsal Sağlık
Enstitüsü / Tarım Tıbbi Enstitüsü’ gibi isimlerle üniversitelerde birimlerin oluşturulduğu,
kanıt değeri yüksek epidemiyolojik çalışmalara dayalı iyi uygulama örneklerinin geliştirildiği,
sağlık personeline yönelik zorunlu kredili derslerin verildiği, yüksek lisans ve doktora
programları ile sertifika programlarının başlatıldığı görülmektedir.6
Ülkemizde tarım ve hayvancılık faaliyetleri yoğun olmasına karşın,
tarımda
çalışanların sağlığına yönelik epidemiyolojik çalışmalar sınırlı sayıda olup, ilk bilimsel
sempozyum Harran Üniversitesi, Halk Sağlığı Uzmanları Derneği ve GAP Kalkınma İdaresi
Başkanlığı işbirliğiyle 6-7 Nisan 2012 tarihinde Şanlıurfa’da yapılmış, sempozyum sonrası
Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı tarafından 2012 yılında gerçekleştirilen İş Sağlığı ve
Güvenliği Haftası’nın konusu ‘tarım’ olarak belirlenmiş, Bakanlıkta tarımda iş sağlığı ve
güvenliği ortak danışma kurulu oluşturulması gibi kurumsal düzeyde önemli adımlar
atılmıştır. Ayrıca, Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı tarafından tarımda mesleki riskleri
değerlendirme ve tarıma özel rehberler geliştirme çalışmalarına başlanmıştır.
Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı tarafından, Mevsimlik Gezici Tarım İşçilerinin
Çalışma ve Sosyal Hayatlarının İyileştirilmesi Genelgesi yayınlanmış, ‘Mevsimlik Gezici
Tarım İşçilerinin Çalışma ve Sosyal Hayatlarının İyileştirilmesi Stratejisi ve Eylem Planı’
hazırlanmıştır. Proje bazlı alt yapı oluşturma amacıyla illere önemli destekler sağlanmış,
ancak henüz mevsimlik tarım işçilerinin tümünü kapsama alamamıştır. Mevsimlik tarım
işçilerinin ve ailelerinin nitelikli sağlık hizmetine erişimlerini sağlamak üzere Harran
Üniversitesi ve Birleşmiş Milletler Nüfus Fonu işbirliğiyle, Sağlık Bakanlığı Türkiye Halk
Sağlığı Kurumu desteği, Toros Tarım ve Hollanda Büyükelçiliği katkılarıyla ‘Mevsimlik
5
Tarım İşçilerinin Sağlığını Geliştirme Programı’ adıyla ülke modeli geliştirme niteliğinde bir
operasyonel çalışma yürütülmektedir. Program sağlık sistemini ve mevsimlik tarım işçilerini
güçlendirme yanısıra ilgili diğer sektör ve medyada farkındalık oluşturma boyutlarında
yürütülmektedir. Program kapsamında birinci basamak sağlık çalışanları için mezuniyet
öncesi ve sonrası hizmetiçi eğitim rehberi, sağlık aracısı modülü, din görevlisi sağlık rehberi,
tarım iş aracısı sağlık rehberi ve işverenler, yöneticiler için farkındalık broşürleri ile çok
sayıda görsel ve işitsel halk eğitim materyali hazırlanmış ve 12 ile yaygınlaştırılmıştır.
51-53
Ayrıca Türkiye Halk Sağlığı Kurumu tarafından tüm illere uygulamaları yönlendirmek üzere
gönderilmiştir.
İş sağlığı ve güvenliği hizmetlerinin yasalaşması açısından önem taşıyan, 6331 Sayılı
İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu çıkarılmış, ancak kendi nam ve hesabına çalışanları kapsama
almamıştır. Ayrıca tarımda kayıt dışı istihdam nedeniyle mevsimlik gezici işçilerin de büyük
kısmı söz konusu düzenlemelerin dışında kalmıştır.
GAP bölgesinde tarımın hızla gelişmesi nedeniyle, hem bölgeye hem de ülkeye yönelik
‘model çalışmalar’ geliştirmek ve bu alanda daha ileri araştırmaları yürütmek üzere ‘Tarımda
İş Sağlığı ve Güvenliği Uygulama ve Araştırma Merkezi’ kurulmuştur. GAP Bölgesinde
Tarımda Çalışanların Sağlığı Araştırması - 2013 yapılıp, 25 Şubat 2014 tarihinde Şanlıurfa’da
GAP Bölge Kalkınma İdaresi Başkanlığı ve Harran Üniversitesi Tarımda İş Sağlığı ve
Güvenliği Uygulama ve Araştırma Merkezi işbirliğinde, Sağlık Bakanlığı Türkiye Halk
Sağlığı Kurumu (THSK), Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı (ÇSGB), Gıda, Tarım ve
Hayvancılık Bakanlığı (GTHB), Şanlıurfa, Adıyaman, Gaziantep, Kilis, Mardin, Şırnak, Siirt,
Batman ve Mardin illerinden kurumların temsilcileri, Birleşmiş Milletler Nüfus Fonu ve
Kalkınma ajansları temsilcileri ile alan uzmanlarının katıldığı bir çalıştay düzenlenerek
önerileri içeren eylem planı hazırlanmıştır.9 Yine tarım aletlerine bağlı kaza ve yaralanmaları
önlemek için SAFER isimli bir program geliştirilmiş olup,
tüm ülkeye yaygınlaştırma
çalışmaları devam etmektedir.54
Sonuç olarak, tarımda çalışanların hastalıklarının önlenmesinde en etkili stratejiler;
etkin bir sürveyans sisteminin kurulması, sürveyans verisinin analiz edilerek sağlık
sorunlarının kontrolü için kullanımının sağlanması, risklerin en aza indirilmesi için ortamın
çalışanlara uygun hale getirilmesi ve kişilerde güvenli sağlık davranışlarının geliştirilmesidir.
Sonuç olarak tarımda çalışan nüfusun hizmete erişim düzeylerine ve sosyo-demografik
özelliklerine bağlı olarak ana-çocuk sağlığı göstergeleri, erken tanı-tedavi girişimleri,
paraziter ve diğer bulaşıcı hastalıklar, malnütrisyon başta olmak üzere sağlık göstergeleri ülke
ortalamasının altındadır.8-9,34 Tarımda çalışanlar sağlığın temel belirleyicileri olan temiz içme6
kullanma suyu, gıda, ulaşım olanakları, sağlık bilgisi ve üreme sağlığı hizmetleri başta olmak
üzere temel sağlık hizmetleri ile iş güvenliği hizmetlerine erişememektedirler.
Öneriler
1. Tarım alanlarında minimum sağlık ve güvenlik koşullarının yasal düzenlemelerle
belirlenmesi (Tarlada sağlıklı su ve sabun temini, tuvalet, banyo, gölgeliğe erişim, kimyasal
kutularının imhası, barınma tesisleri, çalışma süresi, taşıma ve işlemlerde kullanılan makine,
teçhizat, cihaz ve aletleri kapsayacak şekilde),
2. Sürveyans sisteminin tarımda hastalık, kaza-yaralanmalar ile riskli sağlık davranışlarını
kapsayacak şekilde geliştirilmesi,
3. Pestisit satış yerlerine, yönetmelik düzenlemesiyle koruyucu ekipman tedariki ve
kimyasalların kutu vb. atıklarını toplama ve imha zorunluluğunun getirilmesi,
4. Tarım makinelerinden kaynaklanan kazaları önlemek için, makine kullanım sertifika
programlarının geliştirilmesi ve uygulanması ile makine kullanımı sırasındaki koruyucu
malzemenin tedarikçi tarafından sağlanmasına yönelik yasal düzenlemelerin yapılması,
5. Sağlık çalışanlarına yönelik tarımda çalışanların sağlığı ve güvenliğine yönelik mezuniyet
öncesi derslerin ve mezuniyet sonrasında da sertifika programlarının geliştirilmesi,
6. Fiziksel, biyolojik ve kimyasal riskler çocuk ve gebe kadınları korumak için tarım
alanlarında gebe kadın ve çocukların çalışmasının yasal düzenlemelerde belirtildiği şekilde
uygulanması için denetim ve farkındalık çalışmalarının yapılması,
7. Tarımda çalışanların sağlık sorunlarına yönelik epidemiyolojik araştırmaların artması,
8. Tarımda işin türüne göre risk değerlendirme rehberlerinin hazırlanması ve denetimlerin
yapılması.
9. Tarımda çalışan nüfusun kayıt altına alınmasının sağlanması ve mesleki eğitimlerinin
yapılması,
10. Tarımda çalışan nüfusun sosyo-demografik yapısına uygun eğitim materyallerinin
geliştirilmesi ve çiftçi eğitim programlarına entegre edilmesinin sağlanması,
11. Yasal düzenlemelerle tarım iş aracılarının tarım alanlarında hastalık ve erken ölümlerin
önlenmesine yönelik iş sağlığı ve güvenliği eğitimi almalarının sağlanması.
7
Kaynaklar
1. International Labor Office. Global Employment Trends 2011, International Labor
Organization, 2011,
http://www.ilo.org/wcmsp5/groups/public/@dgreports/@dcomm/@publ/documents/publicati
on/wcms_150440.pdf; (Erişim Tarihi: 08.06.2013).
2. Türkiye İstatistik Kurumu.
http://www.tuik.gov.tr/PreHaberBultenleri.do?id=10761&tb_id=2
(erişim tarihi: 08/03/2012)
3. Kimya Sanayii Özel İhtisas Komisyonu, Dokuzuncu Kalkınma Planı, 2007-2013.
4. Fedoroff NV, Battisti DS, Beachy RN et al. Radically Rethinking Agriculture for the 21st
Century. Science. 2011; 327(5967): 833–834.
5. Donham KJ, Thelin A. Agricultural Medicine Occupational and Environmental Health for
the Health Professionals. Blackwell Publishing, 2006.
6. Arcury TA, Estrada JM, Quandt SA. Overcoming Language and Literacy Barriers in Safety
and Health Training of Agricultural Workers. J Agromedicine, 2010; 15(3): 236–248.
7. Doak CC, Doak LG, Root JH. Teaching Patients with Low Literacy Skills. 2. Philadelphia:
J.B. Lippincott; 1996.
8. Mevsimlik Tarım İşçilerinin ve Ailelerinin İhtiyaçlarının Belirlenmesi Araştırması 2011;
Nüfus/Tarım İşgücü Göçü/Yaşam Koşulları/Üreme Sağlığı. (Hazırlayan: Zeynep Şimşek).
Harran Üniversitesi Tıp Fakültesi Halk Sağlığı Anabilim Dalı ve Birleşmiş Milletler Nüfus
Fonu, 2012, Ankara.
9. Tarımda İş Sağlığı ve Güvenliği Uygulama ve Araştırma Merkezi. GAP Tarımda
Çalışanların Sağlığı Araştırması-2013 /GAP Tarımda Çalışanların Sağlığı ve Güvenliği
Eylem Planı-2014. Harran Üniversitesi ve GAP Bölge Kalkınma İdaresi Başkanlığı- 2014,
Şanlıurfa.
10. Keklik AZ, Şimşek Z, Demir C et al. GAP Bölgesinde Tarımda Çalışanların Tarım ve
Hayvancılıkla İlişkili Hastalıklara Yönelik Bilgi Durumu. 16. Ulusal Halk Sağlığı Kongre
Kitabı, (ss:184), 27-31 Ekim 2013, Antalya.
11. Koçakoğlu Ş, Şimşek Z, Ceylan E. 2001-2006 Yılları Arasında Şanlıurfa Merkez Verem
Savaş Dispanserinde Takip Edilen Tüberküloz Olgularının Epidemiyolojik Özellikleri. Toraks
Dergisi 2009;10(1):9-14.
12. World Health Organization. World Health Statistics; A snapshot of global health. World
Health organization 2012.
13. Goldberg R. L, Janssen S. Reproductive Hazards. Agricultural Medicine, A Practical
Guide. Eds: Lessenger J.E. Springer, 2006.
14. Villarejo D, McCurdy SA. The California agricultural workers health survey. J Agric Saf
Health. 2008;14:135–146.
15. Cameron L, Lalich N, Bauer S, Booker V, Bogue HO, Samuels S, Steege AL.
Occupational health survey of farm workers by camp health aides. J Agric Saf Health.
2006;12:139–153.
16. May JJ. Occupational injuries and illness in farmworkers in the eastern United States. In:
Arcury TA, Quandt SA, editors. Latino farmworkers in the eastern United States: Health,
Safety, and Justice. New York: Springer; 2009: 71–101.
17. Rabinowitz PM, Sircar KD, Tarabar S et al. Hearing loss in migrant agricultural workers.
J Agromedicine. 2005;10:9–17.
18. Quandt SA, Feldman SR, Vallejos QM et al. Vision problems, eye care history, and ocular
protective behaviors of migrant farmworkers. Arch Environ Occup Health. 2008;63:13–16.
8
19. Arcury TA, Feldman SR, Schulz MR et al. Diagnosed skin diseases among migrant
farmworkers in North Carolina: prevalence and risk factors. J Agric Saf Health. 2007;13:407–
418.
20. Alderete E, Vega WA, Kolody B, Aguilar-Caxiola S. Lifetime prevalence of and risk
factors for psychiatric disorders among Mexican migrant farmworkers in California. Am J
Public Health. 2000;90:608–614.
21. Grzywacz JG, Quandt SA, Early J et al. Leaving family for work: ambivalence and mental
health among Mexican migrant farmworker men. J Immigr Minor Health. 2006;8:85–97.
22. Arcury TA, Grzywacz JG, Isom S et al. Seasonal variation in the measurement of urinary
pesticide metabolites among Latino farmworkers in eastern North Carolina. Int J Occup
Environ Health. 2009;15:339–350.
23. Kamel F, Rowland AS, Park LP et al. Neurobehavioral performance and work experience
in Florida farmworkers. Environ Health Perspect. 2003;111:1765–1772.
24. Quandt SA, Arcury TA, Preisser JS et al. Behavioral and environmental predictors of
salivary cotinine in Latino tobacco workers. J Occup Environ Med. 2001;43:844–852.
25. Stiles MC, Grieshop JI. Impacts of culture on driver knowledge and safety device usage
among Hispanic farm workers. Accid Anal Prev. 1999;31:235–241.
26. Quandt SA, Hiott AE, Grzywacz JG et al. Oral health and quality of life of migrant and
seasonal farmworkers in North Carolina. J Agric Saf Health. 2007;13:45–55.
27. Şimşek Z, Koruk İ. Şanlıurfa İl Merkezinde Gezici Mevsimlik Tarım İşçiliği Durumu ve
Sağlık Hizmetine Erişim. XII. Ulusal Halk Sağlığı Kongresi, 2008. 22-26 Ekim, Ankara.
28. Simsek Z, Koruk I, Doni NY. An operational study on implementation of mobile primary
healthcare services for seasonal migratory farmworkers, Turkey. Matern Child Health J.
2012;16:1906-1912.
29. İnakcı HI, Şimşek Z, Koruk İ, Tekin Koruk S. Coverage of tetanus vaccine after national
tetanus vaccination campain and basic determinants. TAF Preventive Medicine Bulletin,
(TSK Koruyucu Hekimlik Bülteni), 2009; 8(9):453-458.
30. Şimşek Z, İnakçı Hİ, Koruk İ, Shermatov K. Şanlıurfa’da 12-23 Aylar Arasındaki
Çocuklarda Aşılama Durumu ve Belirleyicileri. Türkiye Klinikleri, J Pediatr 2010;19(1):20-9
31. Koruk İ, Şimşek Z. Göçebe mevsimlik tarım işçisi olan ve olmayan kadınlarda tetanoz
aşılama durumu ve ilişkili diğer faktörler. Türkiye Halk Sağlığı Dergisi, 2010;8(3):165-175.
32. Koruk I, Simsek Z, Tekin Koruk S, Doni N, Gürses G. Intestinal parasites, nutritional
status and physchomotor development delay in migratory farm worker's children. Child Care
Health Dev. 2010;36(6):888-94.
33. Şimsek Z, Koruk İ. The Effects of migratory seasonal farmwork on psychomotor
development and growth among children ages 0-5 years in Southeastern Anatolia. Turkish
Journal of Public Health Vol 9, No 3 (2011): 157-165.
34. Şimşek Z, Yıldırımkaya G, Erçetin G et al. Mevsimlik tarım işçilerinin karşılaştırmalı
sağlık göstergeleri ve hizmet gereksinimi 15.Ulusal Halk Sağlığı Kongresi; Sağlık
Reformları,2-6 Ekim 2012-Bursa; 499-501).
35. Şimşek Z. Kırmızıtoprak E. Mevsimlik Tarım İşçisi Gençlerin Sağlıklı Yaşam Bilgi ve
Davranışlarına Akran Eğitiminin Etkisi. Türkiye Halk Sağlığı Dergisi, 2013;11(1):1-10.
36. Demir C, Şimşek Z, Erçetin G, Yıldırımkaya G. Mevsimlik Tarım İşçisi Kadınlarda
Gebelik Kayıpları ve İlişkili Faktörler. 16. Ulusal Halk Sağlığı Kongre Kitabı, (ss:537), 27-31
Ekim 2013, Antalya.
37. Şimşek Z, Çelik E, Demir C, Keklik AZ, Yörük S.GAP Bölgesinde Tarımda Çalışan
Ailelerin Adölesanlarında Ruh Sağlığı ve İlişkili Faktörler. 16. Ulusal Halk Sağlığı Kongre
Kitabı, (ss:214), 27-31 Ekim 2013, Antalya.
9
38. Yentür Doni N, Gürses G, Şimşek Z, Yıldız Zeyrek F, Keklik Z, Demir C.Güneydoğu
Anadolu Bölgesi’nde Tarım İşçilerinin 6 Yaş Altı Çocuklarında Bağırsak Parazitlerinin
Dağılımı. 16. Ulusal Halk Sağlığı Kongre Kitabı, (ss:500), 27-31 Ekim 2013, Antalya.
39. Şimşek Z, Kara B, Demir C. Şark Çıbanı tedavisi uygulanmakta olan olguların tanımlayıcı
özellikleri ve hastalık hakkında bilgileri, 1. Tarım Sağlığı ve Güvenliği Sempozyumu
(Çevresel ve Mesleki Riskler), 6-7 Nisan 2012, (ss:236-238), Şanlıurfa. .
40. Akpirinç S, Şanlıurfa İl Merkezine Bağlı Köylerde Tarım İş Kolunda Akut Yaralanma
Sıklığı ve Kişi / Ortam Faktörleri, HR.Ü. Sağlık Bilimleri Enstitüsü,Yüksek Lisans Tezi,
Şanlıurfa, 2013.
41. Şimşek Z, Kara B, Erçetin G, Yıldırımkaya G. Mevsimlik Tarım İşçisi Gençlerin
Büyüme-Gelişmeye Yönelik Yaşadıkları Endişeler ve İlişkili Faktörler. 16. Ulusal Halk
Sağlığı Kongre Kitabı, (ss:529), 27-31 Ekim 2013, Antalya.
42. Ercetin G, Şimşek Z, Kara B, Yıldırımkaya G. Mevsimlik Tarım İşçilerinde Gebeliği
Önleyici Yöntem Bilgisi ve Kullanımı. 16. Ulusal Halk Sağlığı Kongre Kitabı, (ss:542), 27-31
Ekim 2013, Antalya.
43. Şimşek Z, Koruk İ, Tüysüzoğlu S. Mevsimlik Gezici Tarım işçiliğinin İlköğretim Çağı
Çocukların Yaşam Kalitelerine Etkisi. 13.Ulusal Halk Sağlığı Kongresi 18-22 Ekim 2010
İzmir, Bildiri Özetleri Kitabı (ss:39).
44. Şimşek Z. Koruk İ. Çocuk işçiliğinin en kötü biçimlerinden biri; mevsimlik göçebe tarım
işçiliği, Çalışma Ortamı, Temmuz-Ağustos 2009
45. Şimşek Z. Tarımda çalışan ailelerin çocukları. Uluslararası Katılımlı 4. Pediatri
Hemşireliği Kongresi, 22-25 Mayıs 2013 / Adıyaman.
46. Risk Değerlendirme Rehberi (Derleyen; Murat Andaç)
http://www.csgb.gov.tr/csgbPortal/ShowProperty/WLP%20Repository/icdenetim/dosyalar/cal
isma/riskdegerlendirmerehberi (Erişim Tarihi; 10.02.2011)
47.Agricultural health and safety. http://www.hse.gov.uk/agriculture/assessment/index.htm
(Erişim tarihi; 06.05.2012)
48.Yavuz H, Şimşek Z. Tarımda Riskli Sağlık Davranışları ve İlişkili Faktörler. 16. Ulusal
Halk Sağlığı Kongre Kitabı, 27-31 Ekim 2013, Antalya.
49. Şimşek Z, Kayı İ, Keklik Z, Demir C. GAP Bölgesi’nde Tarımda Hastalık ve Erken
Ölümlerle İlişkili Risk Değerlendirmesi. VII. Uluslararası İş Sağlığı ve Güvenliği Konferansı.
5-7 Mayıs 2014-İstanbul.
50. Kara B., Şimşek Z. Güneydoğu Anadolu Bölgesi’nde Pestisit Satış Yerlerinde Risk
Değerlendirmesi. VII. Uluslararası İş Sağlığı ve Güvenliği Konferansı. 5-7 Mayıs 2014İstanbul.
51. Şimşek Z, Yıldırımkaya G, Akın A.Üreme Sağlığı Alanında Kanıta Dayalı Sağlığı
Geliştirme Stratejilerinin Kullanıldığı Bir Program Örneği. 16. Ulusal Halk Sağlığı Kongre
Kitabı, (ss:447), 27-31 Ekim 2013, Antalya.
52. Şimşek Z, Güler MN, Ersin F et al. Mevsimlik Tarım İşçilerinin Sağlığını Geliştirme
Programı; Din Görevlisi Eğitimleri ve Değerlendirilmesi. 16. Ulusal Halk Sağlığı Kongre
Kitabı, (ss:182), 27-31 Ekim 2013, Antalya.
53. Şimşek Z, Kara K, Erçetin G et al. Mevsimlik Tarım İşçilerinin Sağlığını Geliştirme
Programı; TSM Eğitimi ve Program Değerlendirmesi. 16. Ulusal Halk Sağlığı Kongre Kitabı,
(ss:381), 27-31 Ekim 2013, Antalya.
54. Yurtlu, YB. Kırsal alanda çalışanlar için daha güvenli tarım (SAFER). http://saferomu.net/tr/?sayfa=haber_detay&id=112
10