Doğu Karadeniz Bölgesi Üretim Alanlarında Hastalık Oluşturan

DOĞU KARADENIZ BÖLGESI ÇAY
(CAMELLıA
SıNENSıS
L.) Ü R E T I M A L A N L A R ı N D A
HASTALıK OLUŞTURAN
ETMENLERIN
TESPITI ÜZERINDE ÖN
ÇALıŞMALAR
Osman ÇAKIR
1
Salih
CEYLAN
1
ÖZET
Çay üretim alanlarında hangi hastalıkların bulunduğu, yayılış
ve (bulunuş oranlarının ne olduğunu saptamak amacıyla toplam 47
bahçede yapılan çalışmalarda yapraklarda; (Guignardia camelliae)
(Cke.) Butl. imperfekt devre Colletotrichum camelliae Masset, Pestalotia îheae Saw., Phyllosîicîa sp., Cercoseptoria theae (Cav.) Curzi) dallarda leke (Pestalotia theae Saw., Phoma sp.). dal ve yap­
raklarda Siyah fumajin (Capnodium sp. vs.), sarı fumajin, yıllık sür­
gün yapraklarında kloroz, yapraklarda ödem hastalıkları, dal ve
gövdelerde ayrıca büyük olasılıkla Hypodermopsis theae Hara ol­
duğu tahmin edilen bir fungus tesbit edilmiştir.
f
Bunların dışında ayrıca Monochaetia nattrassü, Fusarium spp.,
Trichoîhecium sp., fungusları da tespit edilmiştir.
Bu etmenlerden Capnodium sp. Ülkemiz'de çaylar üzerinde ilk
defa saptanmıştır.
Yapılan sürvey sonucunda Rize, Trabzon, Artvin, Giresun il­
lerinde G. camelliae sırasıyla % 15.0; 24.7; 16.6; 20.0 oranmda,
dalda Pestolatia'nın % 5.0;; 11.4; 5.3, 12.0 oranında, sarı fuanajia'in
% 8.2; 14.9; 0.6, 1.0 oranında, Siyah fumajin'in % 0.4, 7,2, 0.0, 2.0
oranında klorozun % 7.9; 6.9; 8.0; 10.0 oranında olduğu tespit
edilmiştir.
Tespit edilen 'hastalıkların büyük çoğunluğu .diğer çay yetiştiri­
len ülkelerde yaygın olan ve çayda üçüncü ve dördüncü derecede
önemli olan hastalıklardır.
1
K a r a d e n i z T a r ı m s a l A r a ş t ı r m a Enstitüsü - S A M S U N
Y a z ı n ı n Y a y ı n ve Y ö n e t i m Kurulu'na geliş tarihi
(Received)
: 18.3.1968
87
BİTKİ K O R U M A
B Ü L T E N İ C İ L T 27, N o :
1-2
GİRİŞ
Çay dünyada ilk defa Çin ve Hindistan'da yetiştirilmeye baş­
lanmış ye sonraları Pakistan, Japonya, Seylan, Çinhindi, Endo­
nezya, Afrika, İran, Rusya, Türkiye'ye kadar yayılmıştır (Kartal
ve Kinez, 1964).
1919 Yılında çayın Türkiye'de yetişebileceği fikri ortaya atıl­
masına rağmen, ziraatı .1939 yılında başlamıştır (Çelebioğlu ve
Sönmez, 1973).
Ülkemiz'de çay ekolojik koşullardan dolayı yalnız Doğu Kara­
deniz Bölgesinde Rize, Trabzon, Artvin, Ordu, Giresun'da yetişti­
rilmektedir. Bölge halkının gelir kaynaklarından birini teşkil et­
mekte olan çay, aynı zamanda günlük hayatımızın her anında ke­
yif verici ve serinletici bir içecek olarak kullanılmaktadır.
Çay üretimi ülkemiz'in ihtiyacını tamamen karşıladığı gibi son
yıllarda ihraç durumu da önem kazanmaktadır.
1982 Yılı verilerine ıgore Türkiye'de 644.993 dekar çay dikim
alanı mevcuttur. Ülkemiz'de b u kadar geniş sahalarda çay yetiş­
tirilmesine rağmen çay üretim alanlarında bugün tam olarak hâlâ
hangi hastalıkların mevcut olduğu bilinmemektedir. Hangi hasta­
lıkların bulunduğunu tespit etmek amacıyla bu çalışmanın yapılma­
sı uygun görülmüştür.
Samsun Bölge Zirai Mücadele Araştırma Enstitüsü Meyve ve
Bağ Hastalıkları laboratuvarı elemanlarınca önceki yıllarda çay üze­
rinde bazı fungal hastalık etmenleri tespit edilmiştir. Bunlar; Rosellinia sp., Pestolatia theae, Saw, Piggotia theae New., Glomerella
cingulata (Sto.) Schr. (=Colletotrichum gloeosporioides Penz), Pestalotiopsis natrassii Steyaert, saprofit olarak da Cladosporiıım cladosporioides
(Breş.) de Vries, Trichoderma sp., Penicillium sp.
Trichothecium sp'dir.
2
3
Çeşitli literatürden derlenen çay hastalıkları aşağıda verilmiş­
tir. MeHöla cameliae (Catr.) Saca Elsinoe leucospila Bitanc-Jenk.
(imperfekt devre Sphaceloma theae Kuro S.)> Capnodium theae
Boed., Hypodermopsis theae Hara, Calonectria theae Loos. (im­
perfekt devre Candelospora theae (Petch) Wakef. Nectria spp., Spha2
Çay
Araştırma
Enstitüsü
Müdürlüğü'nün
11.10.1983
gün
ve 1 6 0 4 - 0 1 / 6 0 9
yazısı.
3
Z i r a i M ü c a d e l e A r a ş t ı r m a Enstitüsü M ü d ü r l ü ğ ü ' n ü n arşiv d o s y a l a r ı .
88
No.Iu
Mart-Haziran
1937
erostilbe repens Berk-Br., Aglaospora aculeata Petch., Guignardia
camellia (Cooke) Butl-Petch (İmperfect devre Colletotrichum ca­
melliae Massae, Hypoxylon asarcodes (Theus) Mili., Rosellinia spp.,
Ustulina zonata (Lev) Saca, Helicobasidium compactum Beed., Septobasidium spp., Exobasidium vexans Massae, Fomes spp., Polyporus spp., Ganadorme applanatum (Pers.) Pat., Poria hypobrunnea
Petch., P. hypolateritia (Berk) Cooke, Armillaria mellea Vahl.-Fr),
Kumm., Corticium spp., Marasmius pulcher (Bcrk-br.) Petch.,
Botryodiplodia theobromae Pat. Discosia theae Cav. Macrophoma
spp., Phoma spp., Phomopsis theae Petch., Phollosticta spp., Piggotia
theae New., Monochaetia camelliae Mil., Pestalotia theae Saw.,
Cercoseptoria theae '(Çav.) Breda de Haan, Cercosporella theae
Petch., Cladosporium spp., Fusarium spp., Trichothecium
roseum
Lk., Rhizoctonia solanu Xylaria, Yağ lekesi (Oil spot) Cephalouros
virescens Kuntze, Pseudomonas the&e Floem nekroz virüs hastalığı,
Likenler Güneş yakması, Mn noksanlığı, Mg noksanlığı, Kloroz,
Fe noksanlığı (Bremer, 1948; Karaca ve Göbelez, 1954; Karaca 1974;
Gürcan, 1975; Petch, 1923; Gadd, 1949; Roger, 1951-1954; Hainsworth, 1952; Brooks, 1953; Okafoa and Goto, 1955; Mulder, 1963 a;
Mulder etal, 1963; Shanmuganathan and Mulder, 1963; Tolhurst,
1963; Agninothrudu, 1964; Deschodt, 1970; Chen and Chen, 1982 ve
literatür lisesindeki diğerleri).
t
;
MATERYAL
VE
Çalışmanın ana materyalini çay
talık etmenlerinin izole edilmesinde
ve Sakkaroz Nutrient Broth Agar
Nutrient Broth, % 2 Agar, PH = 7)
METOT
bitkileri oluşturmuştur. Has­
Patates Dekstroz Agar (PDA)
(SNA = °/o 5 Sakkaroz, % 0,8
ortamları kullanılmıştır.
Çay yetiştirilen her ilçe bir ünite olarak kabul edilmiştir. Di­
kim alanı 1000 dekardan az olan ilçelerde sayım yapılmamıştır.
Bölgenin ekolojik koşulları, gözönüne alınarak her ilçede incele­
necek bahçe sayısı aşağıdaki gibi tespit edilmiştir.
Dikim alanı 10000 dekara kadar olanlardan 1 örnek bahçe
» 30000 »
» 60000 »
»
» 100000 »
»
» 100000 dekardan fazla
incelenmiştir.
»
»
2 »
3 »
5 »
8 »
»
»
»
89
BİTKİ KORUMA
B Ü L T E N İ Ö İ L T 27, N o :
1-2
Çalışmaların yürütüldüğü Rize, Trabzon, Artvm, Giresun, Or­
du illerinde çay dikim alanları ve incelenen bahçe sayısı Çizelge
l'de verilmiştir.
ÇİZELGE 1.
1982 Yılı Rize, T r a b z o n , Artvin, G i r e s u n , O r d u illeri ç a y
dikim
a l a n l a r ı ve incelenen b a h ç e sayısı
İncelenen
İ 1 i
Rize
İlçesi
202.672
8
77.279
5
Pazar
51.187
3
Kalkandere
43.998
3
Ardeşen
Fındıklı
32.971
3
21.235
2
3.368
1
2.179
1
Merkez
i k i z d e re
Of
93.669
5
Sürmene
19.292
2
Araklı
5.528
1
Vakfıkebir
4.502
1
Merkez
3.686
1
Çaykara
2.822
1
Yomra
546
Arsin
344
—
—
Akçaabat
Artvin
Giresun
Ordu
(dekar)
Çayeli
Çamlıtıemşin
Trabzon
Çay dikim alanı
bahçe
41
—
Hopa
28.507
Arha'Vi
21.654
2
Borçka
13.675
2
2
Tirebolu
5.343
1
Ey n e s i l
5-337
1
Görele
2.308
1
Espiye
1.023
Keşa-p
648
Merkez
374
Bulancak
173
Perşembe
584
Fatsa
26
Merkez
22
Toplam
644.993
sayısı
1
—
—
—
—
—
—
47
Her örnek bahçe yaklaşık iki-dört dekar büyüklüğünde alın­
mıştır. Bu bahçeler mümkün olduğu kadar ilçelerin farklı yer ve
yüksekliğinden seçilmiştir.
90
M a r t -Haziran
1987
Siirvey mayıs-haziran ve ağustos-eylül aylarında yapılmıştır.
Hastalıklar belirtilerine göre harflendirilmiş ve her örnek bahçede
aynı belirtiyi gösteren ocakların hem sayımları yapılmış hem de
hastalıklı bitki örnekleri naylon torbalara konularak incelenmek
üzere laboratuvara getirilmiştir. İncelemeler her örnek bahçenin
dört köşesinden ve ortasındaki ocaklardan olmak üzere 25 ocakta
yapılmıştır. Sürvey sırasında ocakların incelenmesi bir bütün ola­
rak ele alınmış ve her ocaktaki bitkilerin herhangi bir organında
(kök, gövde, dal, yaprak) hastalık belirtilerine rastlandığı zaman o
ocak hastalıklı olarak 'kabul edirniştir.
Örnek bahçelerde hastalıkların bulunuş oranları, incelenen has­
ta ocakların incelenen toplam ocaklara oranlanması İle bulunmuş­
tur. Sayım yapılan çay bahçelerinin çeşitli hastalıklara ait hastalık­
lı ocak yüzdeleri saptandıktan sonra incelenen ocak sayısı üzerin­
den tartılı ortalamaları alınarak ilçe ve illerdeki hastalıklı ocak
yüzdeleri bulunmuştur.
Arazide makroskobik olarak incelenip belirtilerine göre harflendirilen hastalıklı örnekler laboratuvara getirilmiştir. Burada ör­
neklere önce binoküler altında bakılmış ve bu örneklerde herhangi
bir früktifikasyon organı olup olmadığı incelenmiştir. Früktifikasyon organı ihtiva eden veya etmeyen örneklerden kazıma ve kesit
preparat yapılarak mikroskopta incelenmiştir. Bu incelemeden so­
nuç alınamayan örnekler çeşme suyunda yıkandıktan sonra petri
kutuları içinde hazırlanmış nemli hücrelere konulmuş, ikinci gün­
den başlamak suretiyle bir hafta süre ile her gün tetkik edilerek
gerekli durumlarda mikroskopta inceleme yapılmıştır. Bu şekilde
de sonuç alınamayan örnekler % 0.5'lik Sodyum hipoklorit ile de­
zenfekte edilerek PDA ve SNA ortamına ekilmişlerdir. Burada geli­
şen etmenler tekrar mikroskopta incelemeye tabi tutularak teşhis
edilmeye çalışılmıştır. Teşhis edilen fungal etmenlerden 100'er adet
spor ölçümü yapılmıştır.
91
B İ T K İ K O R U M A B Ü L T E N İ C İ L T 27, N o .
1-2
SONUÇLAR
Çaylıklarda hastalık: oluşturan etmenlerin tespiti, yayılış ve
bulunuş oranlarının saptanması amacıyla birinci yıl 28-29.5.1984
tarihinde Giresun'da, 13-15.6.1984 tarihinde Trabzon'da, ikinci yıl
4-7.6.1985 tarihinde Rize ve Artvin'de sürvey yapılmıştır. Ayrıca
yeni bir hastalık oluşup oluşmadığı, önceki hastalıkların ne durum­
da olduklarını kontrol etmek amacıyla birinci yıl 13-15.8.1984, ikin­
ci yıl 4-6.9.1985 tarihinde aynı illere gidilmiştir.
Yapılan sürvey ve çalışmalar sonucunda tespit edilen hastalık
etmenleri Çizelge 2'de verilmiştir.
Ç İ Z E L G E 2.
1984-1985 Y ı l l a r ı n d a
edilen
Doğu
Karadeniz
Bölgesi'nde ç a y d a
tespit
hastalıklar
Bitkide z a r a r
S p o r boyutları
( )
u
Hastalığın adı
verdiği o r g a n
E t m e n l e r
(Boy x en)
Leke
Yaprak
Guignardia
13.2-24.7x3.9-7-2
(Cke.)
camelHae
Butl. (imp.
Colletotriöhum
dev.)
camelliae
9.9-23.1x3.1-6.6
Massee
Pestalotia
theae
Phyllosticta
sp.
Saw.
Cercoseptoria thea
Curzi
Dal
Sarı
fumajin
fumajin
Kloroz
Da!
ve y a p r a k Capnodium sp., vs.
Dal ve
Yıllık
yaprak
sürgün
yaprakları
Ödem
92
1.5-6.3x1.5-3.7
(Cav-)
34.6-94.5x2.5-3.1
Pestalotia theae Saw.
Phoma sp.
Siyah
10.9-44.1x4.7-7.5
Yaprak
1.9-4.7x1.6-3.1
Mart - Haziran
1987
Çizelgede görüldüğü gilbi çayda yaprak ve dallarda leke, Siyah
ve Sarı fumajin, kloroz ve ödem hastalıkları tespit edilmiştir.
Çizelgede görülen etmenlerin dışında ayrıca çay sürgünlerinde
Monochaetia nattrassii ve nemli ortama konulan dal ve yapraklar­
da Fusarium spp., Trichothecium sp. saptanmıştır.
4
Çay ocakları kök hastalıkları yönünden de incelenmesine rağ­
men herhangi bir hastalığa rastlanılmamıştır.
Aynı belirtiyi gösterdiğinden dolayı aynı harfle adlandırılarak
laboratuvara getirilen yaprak lekesi örneklerinden farklı etmenle­
rin teşhis edilmesi sebebiyle bunlar yaprak lekesi adı altında değer­
lendirmeye tabi tutulmuşlardır. Bu sebeple çizelgede yaprak lekesi
adı altında verilmiştir.
Dallarda görülen Pestalotia, yapraklarda görülen Pestalothia!
nin Yaprak lekesi içinde sürveye tabi tutulması dolayısıyla ayrı
olarak değerlendirilmiştir.
Çizelge 3'de Doğu Karadeniz Bölgesi'nde
hastalıklrm bulaşıldık oranları verilmiştir.
çaylarda görülen
Çizelgede görüldüğü gibi Rize, Trabzon, Artvin, Giresun ille­
rinde yaprak: lekesi sırasıyla % 15.0; 24.7; 16.6; 20.0 oranında dal­
da Pestalotia % 15.0; 11.4; 5.3; 12.0 oranında, Sarı fumajin % 8.2;
14.9; 0.6; 1.0 oranında, Siyah fumajin % 0.4; 7.2; 0.0; 2.0 oranın­
da, kloroz % 7-9; 6.9; 8,10 oranında yaygındır.
4
A.Ü. Ziraat
Fakültesi
Bitki
Koruma
Bölümü'nün
10.6.1985
ve 13.121935
tarihli
yazıları.
93
BİTKİ K O R U M A
O cg ro <T) O O o
iri r- cö *- (O cd o
o
V
t
-
«i
o o
mi ^
O
ö
p
p o
•C CO
c v ı o o o e y
o
p
CM
cvj TT (Û
o
CM
O
CM
p
o
O
ro
Ö C v i Ö Ö Ö Ö Ö Ö
ı—
p o p
cd "j- o
O n O O O O O O C O
"tf"
"T
C\J
o
ö
o
^
I CM
' t*-
o
o
o
i p
ö
p P
^' d
j O
' esi
ö ö ö
I
o
o
o
O
v- , - O
O
cj
O p
o ü
I
I
o
T
o
O
o
o
o
o
O
o
O
«~
[
O p P
00 COi cb
ı
'
O
ci
3
*r p
O
w
o
6
UF
8 -Sı?
W
cı o
o
o
B Ü L T E N İ O İ L T 27, NO: 1-2
o
I en
<D
I
co <a- o
m
o
>y
o
O
o
o
S £
8
™
CO
p
°
O
p o
O O
(O
CO
:
T-
cg
Tl"
o
fj
!
o
1
v*
R-
5
Ü
O
« vp
:3
O P J c O p C D O O Ç l
N
a i "sf (D w «J «J
(O O)
H .
co m
ı-
m
7-
O
c\j m
r s i n co
T -
p
CÖ
\
o
p
p
CO CM
CO
co
w
fj
w
«t e»ı
5S
v
D
in
*
w
0:3 ^
ı~
T—
o
O
İ
U
(A
o n
ai ^
O.J
CVJ
iri q o o
c\ı cö ö
N
ı—
i—
CM
i
o
'iri
cg O Q p
n i ( 6 t\ı i -
o, O
c\j c o
p
ı—
CO CO
CM
CM
lO
CM
CO
'.O co
rjj co
cn co o ı o i
* " CVJ I
O)
vr>
>•
c
«
o
o m ir) ı o m m
(\ı ıft c\ı (M n j CJ f.
<
—
»-
0)
O
o 2 «t
_
<D
£. p i
aı -o
94
N
• -
D
;
0)
a. h
" O a
"a
£ O Q . : * : < U . Ö . - * h O
>
CM
ı~
i EŞ
1 O
CU
CM
T
CM
CM
«t
o
C
D
o
(D M
CM
o
İH . *
o
S
.£
p p
c6 CD
R-
i—
°
c
CM
O
«
<
>
"S >. a. F5 o O a
S ü (-
o
<
•-
o
«£
S İ
_ı
o i= o O a
x < m i- O
|~
LÜ O
£3 s!
&6fc
LU J—
O
Mart - Haziran
1987
TARTIŞMA VE KANI
Yapılan çalışmalardan görüleceği gibi çay yapraklarında gö­
rülen leke hastalıkları sadece yaprak lekesi adı altında sürveye
tabi tutulmuştur. Bunun sebebi bunların çoğunluğunun sekonder
parazit olmaları ve Hainsworth (1952) un da belirttiği gibi has­
talık belirtilerinin 'birbirine çok benzemesinden ve aynı lekede bir­
kaç etmenin bir arada bulunmasından kaynaklanmıştır. Laboratuvara getirilen lekeli yapraklarda C. camellia hakim durumdadır.
Hninsworth (1952) Hindistan'da C. camelliae'nm P. theae'den da­
ha yaygın olduğunu bildirmekte ve bu funguslarm zayıflayan çay­
lıklarda ve direnci azalmış yapraklarda görüldüğünü ve zayıflık et­
keni ortadan kalkınca hastalığın kaybolduğunu (bildirmektedir. Danelia (1951), C. camellia mn Azerbaycan'da fazla yaygın olduğunu
bildirmektedir. Bu hastalıklara daha çok taban suyu yüksek, düz
ve bakımsız bahçelerde rastlanılmıştır. Adı geçen funguslar tara­
fından meydana getirilen yaprak lekeleri daha çok yaşlı yaprak­
larda görülmektedir. Yıllık hasat sürgünleiMideki yapraklar üze­
rinde tespit edilmemiştir. Bu nedenle ekonomik bir değer ifade et­
meyeceği görüşündeyiz.
Dallardaki Pestalotia ile yapraklarda görülen Pestalotia ayrı
olarak sürveye tabi tutulmuştur. Bundan amaç çaylıklarda PestalofrVnın yaygınlık oranının sağlıklı saptanmasıdır. Bu hastalığa da­
ha çok aşırı budanan çaylıklarda gelişen iki - üç yıllık sürgünler­
de rastlanılmıştır.
Dallarda ve 'gövdede ayrıca sadece Japonya'da tespit edilen
ve adının büyük olasılıkla Hypodermopsis theae Hara olduğu tah­
min edilen bir fungusa da rastlanılmıştır. Çok yaygın olmasına rağ­
men kabuk üstü bir fungus olması dolayısıyla ekortomik önemde
hiçbir zararı olmayacağı kanısındayız. Yine kanımıza göre ekono­
mik yönden zararlı olmadığından araştırıcılar tarafından üzerin­
de durulmamıştır.
95
BİTKİ KORUMA
B Ü L T E N İ Öİ'LT 27, N o ;
1-2
Sarı ve Siyah fumajin daha ziyade yol kenarında ve iyi hava­
landırılmayan bahçelerde görülmesine rağmen özellikle Siyah fu­
majin bakımsız, kendi haline terk edimiş bahçelerde görülmekte­
dir. Bunlar çeşitli fumajin funguslarmdan oluşurlar. Siyah fumajinde en belirgin olarak Capnodium sp. tespit edilmiştir. Bunlar
daha ziyade alt kısımlarda bulunan yaşlı ve orta yaşlı dal ve yap­
raklarda görülürler.
Kloroz olarak adlandırılan fizyolojik hastalığın nisan ayında
yapılan bir gözlem sırasında survey yapılan haziran ayma göre da­
ha yüksek olduğu ve gölge olan yerlerde hemen hemen hiç görül­
mediği ıdikkati çekmiştir. Sürgünler geliştikçe bu durumun azaldı­
ğı ve alt yapraklarda sınırlandığı görülmüştür. Ayrıca ocaklarda
ikinci ve üçüncü hasat sürgünlerinde hiçbir kloroz belirtisine rast­
lanılmamıştır. Sağlam ve klorozlu yapraklardan yapılan analiz so­
nuçlarında her iki örnekte de bunların N, Cu, Mg oranlarının kriter
değerlere göre çok düşük seviyede bulunduğu tepsit edilmiştir.
Hernekadar bunların, bu elementlerin yetersizliğinden ileri gele­
bileceği düşünülebilirse de, bunlardan ziyade en önemli bir fak­
tör olarak ilkbaharda kapalı ve yağışlı geçen havaları, aniden (gü­
neşli havaların izlemesi sonucu Camellia'larda. Gram ve Weber
(1951)'in de belirttiği gibi güneş ışığı tarafından klorofilin parça­
lanması ile meydana geldiği kanaatindeyiz. Mulder (1963)'de yüksek
yerlerde aşırı güneş ışığından kloroz oluştuğunu bildirmektedir.
Yaprakların alt yüzeylerinde görülen ödemlerin ise fizyolojik ol­
duğu ve Anonymous (1960)'da bildirildiği gibi su dağılım denge­
si bozukluğundan ileri geldiği kanısındayız.
5
Kloroz hariç, bir yıllık sürgün yapraklarında fungal, bakteriyel ya da virütik bir hastalığa rastlanılmamıştır. Sadece iki ve üç
yılık sürgün dallarında Pestalotia ve Phoma belirtilerine rastlanıl­
mıştır. Dallar geliştikçe bunların ortadan kalktığı görülmüştür.
Yapılan çalışmalardan da görüldüğü gibi çaylarda hemen he­
men tüm çay yetiştirilen ülkelerde yaygın olan hastaluklar tesbit
edilmiştir. Özellikle Güneydoğu Asya'da yaygın olan ve yapraklar­
da ekonomik önemde zarar yapan Exobasidium vexans Massee et­
meni ülkemizde tespit edilmemiştir. Bu, Ülkemiz açısından çok şans5
E.Ü. Z i r a a t Fakültesi T o p r a k B ö l ü m ü ' n ü n 25,12.1985 trırih ve 32 sayılı yazısı.
96
Mart-Haziran
1987
lı bir durumdur. Bu sebeple bu ülkelerden özellikle çelik vs. geti­
rilmemelidir. Tespit edilen hastalıkların hiçbiri özellikle yaprak le­
keleri etmenlerinin gelişmelerine çok uygun ekolojik koşullar oluş­
maksızın ekonomik önemde zarar yapacak hastalıklar değildirler.
Bunlar daha ziyade üçüncü ve dördüncü derecede önemli hastalık­
lardır. Diğer çay yetiştirilen ülkelerde görülen önemli kök hasta­
lıklarının (Poria spp, Ustulina spp. vs. Ülkemiz'de görülmemesi ve­
ya zarar yapmaması çaylıklarımızın daha ziyade yamaç ve meyilli
arazilere tesis edilmesinden kaynaklandığı kanaatindeyiz.
S U M M A RY
STUDİES ON THE DETERMINATION OF AGENTS CAUSİNG
DISEASES İN TEA {CAMELLİA SINENSIS
L.) PLANTATİONS
İN THE EASTERN BLACK SEA REGION
Studies to determine the diseases and their distribution and in­
ci dence in Tea plantations in Turkey reveaied the existence of Leaf
spot (Guignardia ccimelliae Cke.) Butl. {Colletotrichum
camelliae
Massee), Pestalotia theae Saw-, Phyllosticta sp. Cercoseptoria theae
(Cav.) Curzi, Branch spot {Pestalotia theae Saw., Phoma sp.), Bİack
fumagine on branches and leaves (Capnodium sp., ete), Yellovv fu­
magine on branches and leaves, Chlorosıis on a year old shoot le­
aves, Oedema on leaves. Besides a suspeeted fungus which may be
Hypodcrmopsis theae Hara has been observed on stem and branch­
es.
Tn addition to these fungus Monocheatia nattrassi,
spp., Trichothecium sp. have been found.
Fusarium
Among these causal agents Capnodium sp. has been first recorded on Tea plants in Turkey during this researeh.
In Rize, Trabzon, Artvin and Giresun provinces, the incidence
of Leaf spot were 15
24.7 %, 16,6 % and 20 % respeotively,
Pestalotia on branches were 5 %, 11.4%, 5.3 % and 12 %; Yelknv
fumagine 8.2%, 14.9 %, 0.6 % and 1 %; Black fumagine 0.4 °/o, 7.2
%, 0 °/o and 2 % and Chlorosis 7.9 ;%, 6.9
8 % and 10 .%.
Most of the diseases that have been determined in this study
are common in the other Tea producing countries. These Tea dise­
ases rank third or fourth in importance. Therefore, it appears
unlikely that they threaten the Tea plantations in Turkey.
97
BİTKİ K O R U M A
B Ü L T E N İ Ö t L T 27, NO:
1-2
L İ T E R A T Ü R
A N O N Y M U S , 1960. I n d e x o f p l a n t
Printing
Office,
diseases
Agriculture
in t h e U n i t e d S t a t e s . U.S.
Handibook,
A G N I H O T R U D U , V., 1964- A w o r l d
No.
list of f u n g i
Goverment
65.
reported
on Tea. J. Madras
Univ.
S e c t . B, 34 : 155,271.
ALVAREZ
GARCİA,
L.A.,
U n i v . P. RİG0, 54
APPEL,
O.,
1970- A
(1)
leaf spot d i s e a s e
of T h e a sinensis L. J . A g r i c .
: 178-179.
1932. H a n d ' b u d h
der
pflanzenkrankheiten
die
pfianzlichen
parasiten.
Berlin V e r l a g ö b u o h h a n d l u n g . Paul Parey, Verlag für Landwirtschaıft,
b a u 'und F o r t s t v v e s e n S.W. 1 1 , H e d e m a n n s t r a o e 28 u 29, 3
BRBMER,
H., 1948
Neşriyat
Türkiye
Müdürlüğü
Fitopatolojisi.
Sayı
657.
Özel
Güney
B ö l ü m , Cilt
Matbaacılık
f
ll. Tarım
ve
Garten-
1-948.
Bakanlığı
Gazetecilik
T.A.O.
A n k a r a , 237.
BROOKS,
F.T.,
1953.
London,
Plant
disease.
Geoffrey
Cumberlege.
Oxford
Univ.
Pres©.
N e w Y o r k , T o r o n t o , 457.
C E L E B İ O Ğ L U , İ. v e il. S Ö N M E Z ,
1973. C a y
Yetiştiriciliği
ve
İmalatı. Tek
Gıda
İş S e n d i k a s ı K a r a d e n i z Ç a y S a n a y i R i z e M e r k e z Şu'be Y a y ı n l a r ı . N o . 1 , 112.
OH E N , T. M. a n d S.F. C H E N , 1982. D i s e a s e s of T e a a n d t h e i r c o n t r o l in t h e p e o p les R e b u b l i c
DANELIA,
B.K.,
chaya
sueli.
i
of
Ohina.
1951.
İzdania
suibtropiceskie
Bülten
Plant
Disease,
66 ( 2 0 ) ;
vsesoyuznago
kulitur.
İnstituta Chay
nauçnoızsledovatelskogo
Gruzinskaya
SSR.
DESCHODT,
Onay
C.C,
i
Gor^Ma'haradze
instituta
-
Ana-
i S u b t r o p i c e s k i e , N o . 3, 4 2 - 6 2 .
, 1 9 6 1 . ( D i s e a e e s of T e a , C i t r u s a n d o t h e r
İnstituta
961-965.
Subtropieceskie
Kulituri,
No.
1970. C e p h a l e u r o s virescens. A
Subtropical
1-2,
plants.)
Buiten
328.
potantial
danger for Tea
pro-
d u c t i o n i n S o u t h A f r i c a . P h y t o p h y l l a c t i c a , 2 ( 4 ) , 275-276.
G A D D , C.H., 1949. T h e
fton
GRAM,
in
Ceylan.
E. a n d
crops.
2,
A. W E 6 E R ,
London
G Ü R C A N , A., 1975.
Ankara
commoner
No.
Co
reference
to
North
E-
pests
on Tea
25 ( 2 )
produc-
94.
diseases-in orohard, nursery
L t d . , 16 M a d d o x
Çay h a s t a l ı k l a r ı , A n k a r a
Üniversitesi Basımevi,
Tea-Monoıgraphs
Res. Ins. Ceylan.
1951. Plant
Maodonald
H A I N S W O R - T H , E., 1952. T e a
98
diseases of
Tea
Street
Üniversitesi
and
garden
W . I , 618.
Ziraat
Fakültesi
Yıllığı,
: 483-496-
and diseases
Indîa. C a m b r i d g e
W.
and
their
control with
Hefter-Sons
Ltd.
130.
special
Mart-Haziran
1987
Hİ'ROKA'VVA, S., 1965plant.)
Japan
, 1971.
Bull. Tea
(On
Tea
the
causal
Res. 3 t a .
(Greenspot
fumgus
of t h e
leaf
spot
disease
of
Tea
30, 31-38.
f
disease
of
Tea
:
leaf
c a u s e d by
a
Cercospora.)
Res. S t a . M i n i s t . A g r i c . For., 7 : 95-122.
J O E S F H , E.K.,
1979.
Pests
and diseases
in
Central
Travancore
plantmg
district.
B u l l . T e a S c i e n . D e p t . , U n i t e d P l a n t e r s A s s. S. İ n d i a , N o . 36, 14-17.
KARACA,
İ. v e
raat
M.
, 1974.
perfecti).
KARTAL,
GÖBELEZ,
Dergisinin
K.,
Sistematik
Cilt
M.
Matbaası
1954. T ü r k i y e
1954, N o .
'bitki
İV., B o r n o v a ,
KİNEZ,
mikoflorası
: 11. Ankara
1964.
hastalıkları
E.Ü.
Pratik
için yeni
Üniversitesi
mantarlar
(Deuteromycetes
M a t b a a s ı , İzmit.
Çaycılık.
Tarım
Zi­
Basımevi.
=
Fungi
im-
272.
Bakanlığı
Neşriyatı,
Baha
İstanbul. 81.
s
K A S A İ , K., 1972. G r e e n leaf s p o t o n t e a leaf c a u s e d o y a C e r c o s p o r a . J a p a n A g ­
ric. Res.quart., 6 (4)
231-234.
M U L D E R , D., 1963 a. R e c e n t d e v e l o p m e n t i n t h e s t u d y o f T e a d i s e a s e s a n d
in
Ceylan.
Plant
Prot-
Bull.
F A O . , 11
(6)
, 1953 b- V i r ü s a n d v i r ü s l i k e s y m t o m s o n s e e d l i n g t e a . T e a
34 ( 1 )
—
, N.
SH A N M U G A N ATH A N
N.M.
1955.
(Bacterial
shoot
blight
of
T.,
1923. T h e
Martin
PORTSMOUTH,
G.B.,
ARULPRA0ASAM,
1953.
Oil
spot
diseases
in
Japan.
IV. s t u d i e s
c a u s e d <by P s e u d o m o n a s
theae
on
n.sp.)
Univ., 5 : 96-99.
diseases
Street,
P.V.
plant
tea p l a n t
Rep. F a c . A g r i c . S h i z u o k a
st
and
L o n d o n , 199 : 92.
GOTO,
becterial
PETCH,
quarterly,
: 19.
d i s e a s e in T e a . N a t u r e ,
O KABA,
pests
: 121-128.
of
the
Tea
bush.
Maomillan
and
Co-,
Limited
L o n d o n . 220.
1961. B l i s t e r
blight
disease
of
Tea.
Outlook
on
Agric,
2 : 81-88.
RATTAN,
P.S.,
1981. Stem
a n d ıbranch
canker
(Phomopsis
th.sae
Petoh).
quar-
t e r l y N e w s l e t t e r , T e a Res. F o u n d a t i o n of C e n t r a l A f r i c a , N o . 61 : 15-17.
a n d R.G. P A W S E Y . , 1 0 8 1 . D e a t h of t e a in M a l a w i c a u s e d toy P s e u d o p h a e l u s boudoniî. T r o p i c a l p e s t m a n a g e m e n t , 27 ( 2 )
ROGER, L ,
1 9 5 1 , 1953, 1954. P h y t o p a t h o l o g i e
Leche
valier
Editeur
12
Rue
de
: 225-229.
des pays chauds- T o m e
T o u r n o n , 12
Paris
V I ; 1126,
l-lll.
Paul
1127-3286,
2857-3154.
S H A N M U G A N A T H A N , N., D.
disease
TAKAYA,
of
MULDER,
t e a . T e a q u a r t e r l y , 34 ( 4 )
S., 1978. Ne'w d i s e a s e s
TOLHURST,
1963. F u r t h e r o o s e r v a t i o n
J.A.H.,
1963.
spot
: 184-187.
of T e a p l a n t . J a r x , 12
Manganese
on the oil
deficiency
(3)
symptoms
: 1S8-140.
of
tea.
The
Tea
q u a r t e r l y , 34 : 148-149.
99