J - Oregon Digital

••"P
wia»-t;-^i-iM
SAYFA : 3
ICINDEKiLER
GAP projesi
Ndtfliw ulasiyor mu?.
DUNYA ve TiCARET
tarafindan hazirlanmistir.
*
1
DOnya Super Veb Ofset A.§.
adina Sahibi:
Nezih DE.MlRKE.NT
Yazi isleri Miidiirii
Asaf ARDAK
Yayma Hazirlayanlar:
Nlhal BALBAY
Un ve unlu gidalar
sanayiinin Turkiye
ekonomisindeki yeri...
Reklam Sorumlusu:
Dunya-Aktuel
Reklam Servisi
Teknik Sekreter:
Gonen BOZKURTLAR
idare:
Narlibahce Sok.No:15 Cagaloglu
ISTANBUL
TEL: 512 01 90 (10 Hat)
Gazi Bulvari No: 18
iZMIR
TEL: 25 93 50 (4 hat)
ilan Fiyatlan
Arka Kapak: 300.000.-TL.
Ic Kapaklar: 150.000. -TL.
i<? sayfalar:
Renkli
: 200.000.-TL
Siyah-Beyaz :150.000.-TL.
Abone fiyati
6 Ayhk: 2500
12 Ayhk: 5000
Ofset hazirlik ve baski
Diinya Siiper Veb Ofset
Narlibahce Sok. No: 15
Cagaloglu-iSTANBUL
Tohumluk
patates
uretiminde
sasirtici
gelismeler
Tanmsal isletmelerde calisan
jgjjwja vergi karsisindaki durumlan.
SAYFA : 4
dortmevsim
f>*.
j5F»v
Bu yil kuru incir
f&ft
rekoltesinin 57 bin
ton olarak
VH
gerceklesmesi
bekleniyor
wxz-
wila
WFa
''"&L-S?
J^
»
Iizmir Ticaret Borsasi, izmir Ticaret
Odasi ve Turkiye Kuru Meyve ihracatpilan birligi tarafindan gdrevlendirilen heyet bir sure once baslattigi Ege
Bolgesi 1986 uretim sezonu Kuru incir
rekolte tahmin calismalanni tamamladi. izmir Ticaret Borsasi tarafindan bu
yilki rekoltenin 57 bin 800 ton civarinda gerceklesmesinin tahmin edildigi
aciklandi.
•Mt*
Aycicek ekiminin de
tesviki isteniyor
-•• vw*#*t" •»**«
:
AEskJsehir'de kurulu bulunan Demirca* YagSanaytf
w Yonetim Kurulu Baskani Nihat Demircan "yeterii ham- madde olmamasi nadaniyle yag sanayii attl kapasitey- sa
te cafestyor" dedt^V-'-v r^~-: •:
Eskisehir ve yoresinde yetistirilmekte olan aycicegi urununO degedendirmek amactyla 1985 yih sonIan nda ham yag uretimine basJayanDe-
rnircanfaeYa§ SanayivaiTlcawlA^'nin yonetim kurulu basfcam SfflF
mircan "Aycigek iirunun yeterii tesvik gdrmemesJ sonucu ortaya ctkan yag
acigmt, ithal yoluyta karsitamak zorunda kalmaktayiz." dadi.
Turkiyemizin y.llik yemekfryag ihtiyacirun 600 bin ton dedaymda oJdugunobettrten Nihat Demircan sozterini soyle surdurdu. "Turkiye'data yag fab-
rikaJannin uretimkapasiteleri birmflyon tonun uzBihatedteVatafM hawawaddentn buiunmayisi yag sanayimizin atil kapasite calismasina neden otmakta
ve kalan acik ithal yoluyia kapaHimaya calisiimaktadir.
Oysa Turkiye tanm ulkesidir. Aycicek uretimi tesvik edilirse. ham yag
ithali yerine ihracat yapabilir. Bu ancak ciftcimizin aycicegi ekimine tesvik
edilmesiyle aynca devlet destegi ile ziraat odalannca koylumuze ihtiyaci
olan tohumluk ve biigi aktanmi sagianmasiyia olacaktir. Tahmin ediyorum
ki bu sayede ulkemiz yag ithali yerine yag ihracati yapabilecek duruma gelecektir."
Hizla artan nufus karsisinda ulkemizin ihtiyaclannin da hizla artis gds-
terdigine dikkati ceken Nihat Demircan soyle devam etti. "Turkiye'de yag
sanayiinin buyuk bolumu Trakya bolgesinde bulunmakta ve hammaddde
ihtiyaclannt da kendi bolgelennden karsilamaktalar. Artik, Trakya bilgesi
ulkenin ihtiyaci olan yagi karsilayamaz durumdadir. Bu nedenle, aycicek
ekiminin Anadolu'ya kaydmlmast ve ozendirilmesi gerekmektedlr. Aynca
urunun bolgede ismenmesiyle maliyeti azaltacak tir".
Disandan ham yaga ithalinin yerli ureticiyi zor duumda biraktigi™ anla-
tan Demircan son olarak sunlan sdyledi."ithalattada beli simrlann konmasi gerekli, al-.si takdrirde eldeki mevcut uretimi kaybetmemezide ate konusudur. Ancak ithal edelmeseydi belki tuketici yagi bu gunku fiyabmn daha
ustundeki bir fiyatla satin almak zorunda kalacakti. Bizim amacimtz Eski
sehir ve yoresinde yetisen aycicegi urununu degerlendirmek. Bolgenin ih
tiyaci olan yemeklik yagi uretmek icin fabrikamizi kurduk. 1987 mevsiminde rafine yag unitesimn devreye girmesiyle raflne aycicek yagi uretecegiz.
izmir Ticaret Borsasi Yonetim Kuru
lu Baskani Mahmeteik Paykoc, turn
olumsuz kosullara ragmen Kuru incir-
de genelde her boyutta ve tipte kaliteli
urun alinabilecegini belirterek turn yorelerde gepen yila g6re 3-5 gun gere-
ken urun alinabilecegini dile getirdi.
Ozellikle sulu ziraat yapilan bolgelerde
agaclarda cesitli hastaliklar ve daneterde dikkati ceken Paykoc ozetle sunlan
sdyledi:
Tahmin heyetinin hazirladigi rapora
gore 20 incirbdlgesivebubolgelerebagli bahpelerde yapilan
cunda,
tetkikler sonu-
incir kalitesini bozan kanli-
balsira hastaligi, mucadelesi yapilan
bolgelerde hemen hemen tamamen
yok edilmis, fakat ilaclanmayan bahceler bu hastahgin etkisi altinda kalmaya devam etmistir.
Hava cok sicak seyretmesi, mahsulun bir kisminin kavuryali olmasina neden olmustur.
Hemen hemen her bolgede Qrettci
daha fazla urun elde etmek icin cesitli
kimyasal gubre kullanmis, kulanilan
giibre incirin kalite ve nefasetini oldukca etkilemistir.
Ozellikle sulu ziraat yapilan yoreler-
de agaplarda cesitli hastaliklar ve danelerde akintilar gozlenmektedir.Butun
olumsuz kosullara ragmen, genelde her
boyutta ve tipte kaliteli urun almabileiektir.
Bu arada Horsunlu ve Cubukdag'dan
yurt ici ve yurt disina giinde 50-60 ton
arasinda secme ve yas incir sevk edil
digi ogrenilmistir. Bilindigi gibi taban
arazilerdeki bahceler kalitesiz iirun ver-
meye basladigindan, dag ve yamaclarma fidan dikme faaliyeti hizla devam
etmektedir.
Sonuc olarak hava sartlan elverisli
gittigitakdirde bu yilki rekoltenin 57 bin
80 ton dolayinda gerceklesecegi tahmin
edilmektedir."
.:*.-. • —-"trfTfFi
SAYFA : 5
Uzmanlar Pamuk
fiyatlannda arti§ beklemiyor
1986/87 sezonu ile ilgili goruslerini sby-
yatlarda biryiikselme beklenmememesi gerekiyor. Butabloyu, sirasiyle 37.60
le belirtiyor:
ve 27.60'a diisen Liverpool A ve B in-
Bir pamuk piyasasi gbzlemcisi
deksleri de dogruluyor. Bu durumda.fiyatlann baskisiyla gelecek sezonda
(1987/88 Orta Amerika, Hindistan, Pa
kistan, Avustralya ve Turkiye'de Ekim
"Bugun, 1986/87 rekolte yil icin devredilen stok miktan 47 milyon balya ola
rak tahmin ediliyor. Her ne kadar, bu
rakamm buyuk bir boliimunii diinya ti
caretine dahil olmayacak Qin pamugu
teskil ediyorsa da dunyamn pamuk icin
de bogulduQunugormek k?in fazla gay-
Icaret
j ihraendiri-
alanlannin azalacagi gercegi, ic ve dns
piyasalardaki fiyat farklan dolayisiyla
imkansiz hale gelen Turkiye ihracati.
jiEge
Dunya pamuk piyasalannda asm
lamlaian bu
stoklar ve uretim nedeniyle fiyatlarda dnemli bir artis beklenmedigi vur-
ret gerekmiyor. Bu arz/talep rakamlarinindegismesi icinancak cok biiyiik bir
felaketin yeni uriinu alip gbturmesi la-
GAP olayt,(Guney Anadolu Projesi), Ey-
u incir
gulandi. Pamuk piyasasi uzmanlan
zim. ABD'nin de, 9,4 milyon balya stok
polltikasi 1986/87sezonunun ilginc ge-
:ivann-
ABD'deki asm stoklarm ve yeni rekol
lismelere sahne olacagi kuskusuz."
•dildigi
tenin yaninda diinya ticaretine dahil ol-
,11 milyon balya yeni rekolte ve bugiinku fiyat seviyesi el hedefini gerceklestirecegi uzak bir ihtimalolamayacagma
qdre bugun 30-35 cent arasinda olan fi-
masa da Qin'in rekor uretimi diinyayi
i Kuru-
pamuga bogabilecegi kaydediyorlar.
liildeki GATT toplantisi, Reagan'in vetolan ve Kongrenin korumacilik
1986 yilinda vadeli ve spot pamuk piyasalanni daha cok yeni yuriirliiQe giren ABD hukiimetinin yeni tanm
politikasim izledigini kaydeden uzman
lar borsalardaki fiyat daigalanmalannin
birkac yeni haber ve sbylentinin dism-
p, turn
u incirkaliteli
urn yon gere-
da baska birseyden etkilenmediQi ifade ediyorlar. ABD'nin Yeni tanm
getirdi.
politikasim uygulamaya baslamasi ile
gelerde
diinya pamuk ticaretinin cehre degistirmeyi basladigmi kaydeden bir gdzlem-
lanelersunlan
-.-.-
•
rapora
Alcilar
erebagsr sonu-
i
kanli-
yapilan
imamen
•an bahi kaima-
mahsiisina ne-
e uretici
in cesitli
-.ulanilan
ni olduk-
yorelerr ve da-
1 r.Butvin
aide her
linabile-
dag'dan
D-60 ton
avk ediloi taban
jriin ver-
:'amaplai devam
elverisli
m 57 bin
;i tahmin
ci ABD'nin yeni pamuk politikasi
konusunda sbzlerini soyle surdurdu:
"Ureticiden cirpirciya, tekstilciden miisterisine kadar yeni fiyatlar yeni ticari an-
•;•.
9
layislar ortaya cikiyordu. Senenin ilk
yansinda artik hiikumetin .Amerikan pamugunu dunyada rekabet ettirecek fi
Tavukculuk
A.S.uretimini
yat seviyelerine indirme niyetinde gayet
ciddi oldugu ortaya cikiyordu. Bu vesileyle, dunyamn en buyiik tanm giicii
dusurdu.
olan ABD'nin 1985/86 sezonunda 2 mil
i c Anadolu Bolgesinin en biiyuk tavuk ciftliklerinden c4an Airpter Ta,
I vukculuk A.?, son gunlerde yasanan yurnurta;kn»rmkaw 0^^.«a^;\
tacaWanni apikladi.
'**'*'. 'if
,.^^..2...'.,' .*•' mun'm^'¥:-*Algilar Tavukculuk AS. Yonetim Kurulu Baskani TitffW Aieryapngi acwlamada yurnurta tavukpulugunun cikmaz iciride'aJdugWiu Y*&«?**^2! '
coztim olarak ilk planda gtinde 40 bin olanuretimterini 15bin edosUTduk- *,
lerini soyledi. Rustii Alci Turkiye'deki yurnurta tavukcutagu knzimn nedenlerini ise soyle acikladi:
.."r
:ii*fy
l__:T,v;:
Uretim artisi: Oretimin cesitlitesviklerle desteklenmesi uretim patlamasina nedenolmustur. Bu tesvikler ise sunlardir.-Ziraat Bankasi'mn yumur- . _
ta tavukculugunu tesvik temesi ve ucuz kredt vermesi, devlet tarafindan
%
yem subvansiyonunun yapilmasi, buyuk yatinm yapmis olan damizlik $r- "'_
ketleri, yem fabrikalan ve ilap fabrikalannin konuyu cesitli ydmeniferietea-*
viketmesi.
.
t^.""
Oretim fazla oldugu halde stok yaprtmamasr. bunun nedenten isduzun J
sureli muhafazalarda yumurtamn bozulmasi, bircok ureticinin normal v»rektirmesi.
Uretici firmalann cogunun yurnurta fiyatlannin yukselecegmi umduklan
icin zarara katlanmalan.
'•
„
Dissatim yapan buyiik firmalann yurtdist satislannda buyuk oranlarda fi
yat kirmalan. Bu firmalar yukanda sayilan nedenlerle daha dusuk fiyatlar-
la yurnurta alabileceklerini bildikleri icin daha ucuz fiyata baglanti yapmaton.
sezonunda 6 milyon balyaya cikanlmasi
hedefleniyordu. Subat ortasmdan itibaren eksi urun (Temmuz 86'ya kadar) fiyatlan sabit kalip Temmuz'da en
yiiksek seviyelerine (65cent/libre)yeni
iiriin fiyatlan devamli bir diisiis gistererk 60 cent'lerden 30 cent'e indi.
•
Quval, kanavipe fiyatlan
yiikseliyor
Cuval Kanavic piyasasinda fiyatlar
yiikselme egilimine girdi. Piyasa il-
gifileri pamukculann fiyatlar artacagi
ya soguk hava depolarma sahip olmayisi, stoklamanin biiyuk finans ge-w
Bircok ureticinin maliyet hesaplarini yanlis yapmasi.
yon balyada tjkahan ihracatmin 1986/87
,
diisuncesiyle aiimlanni hizlandirdiklanni
bununda piyasaya hareket getirdigi bildirdiler.
Cuval satislannin kismen canh olma-
sma karsin kanavipe satislannin ayni
sekilde canh olmamasi dikkati cekiyor.
Kanavice satislannin onumuzdeki giinler ipinde canlanacagmi vurguluyan ilgililer fiyatlannda
bir
miktar
yukselebilecegini belirtiyorlar.
UL
©
Q TU ty~»-r ,f U* GAP £c*-2 A«~M» Ky">- 7%^
Pr^tf °f i>uU- B«->^» TZrAy') g°°" i«.**,«-i —''</«-.
4-*.//*^ £>^ K^t.4-KJ- ^t^s^r-t^^t^J-J
*
•*>*.•»
UT^lfrj A«~J
0#~t^>
is
*\0**s )
n
/<Q ~Th>J **-«-•• Cx>rr*.Xf>o*Jj4» r-ocspA/j «« /2^A* ^
^
*o4x/ «,,«.*/«
V
rro*
'<f
•fi^^e+rJ cL-Pf,'^ /-A
(J U/\
A f * Ju-mS /' <f5
(D •r**'
e_
*<_<ix5«~?eit«j *
r*
^/;^
»
p rO/
mr*.
'
^
U*»
<«.
X^^/e^
_rAj>/~'
X/*A
V,'
>^v>e.
•
#fi£JJifY]Q2i($ }
t * <
fftar
r
(J Sy &l
cJt.t. C pt-O U SM
0)
/
<?e*r
Tt^r i
/ A*.
&<<-<?jA-CT
\ jf
t>r*e-
O
f 4-L-
UA
dortmevsim
SAYFA : 6
vi
f
iua
f-.v •
GAP T
NASIL
I OGDU?
f
Gene Turkiy^xajmhurjy^ti^
PSfc
surariseji^ajilarnacilar do§ru bdlgelerimi-\
zinde de gelismesi icin caba harcamalctaydtlar. 1930'lu yillarda Firat'i degerfendirme dQ- 7
suncesinm eyleme gepilerek Keban BarajTnm yapimina baslanmasi GAP'in da baslangia o4a->
rak kabul ediliyor. 1936 yihnda bugiinku Keban Baraji yakinlarmda kurulan Keban Akim Goz-j
leme istasyonu Turkiye'nin ilk hidrotbjik goztem istasyonlanndan bin olurken bir anlamda dayillar sonrasinin buyuk projesi GAP'in temelini olusturuyordu.
Havza arastirmalannin bu kadar eskilere dayandtdj GQneydodu Anadolu Bolgesi'nin gelisimine bakildidjnda, bdlgenin geri planda birakildidj ve bu bdyuk potansiyelden yararlanmak
icin oldukpa gee kalindidj gdriiluyor. TQrkiye'nin kuUajiilabilittopfak, su ve hidroelektrik eoer-,
jisi potansiyelinin yaklasik dortte birinfolusturan bu genis ve asiinda son dereceverimli arazi-
lenn gozden kacmasi (ya da gozardi edilmesi) mumkun de$Hdi. Ancak 1930'lu yrilarda havza c
arastirmalannin baslatildigi ku tooraklarda yeterii kapasitedeki sulama tesisleri finans sikinfr)
si nedeniyle gerpeklestirilem /ordu. Buna bagii olarak Guneydogu Anadolu'ya bircok temei
yatinm da gitmiyor ve gunumuze gelindigmde bolge Turkiye'nin en geri kalmis alanlanndan
biri olmaya mahkurn oluyordu. Bunda finansman ve teknoloji yetersizlidj kadar, hukumetlerin
kisa yadeli pikar hesaplanna dusmelerinin de etkisi oldu^uu bir gerpekti. Oysa yilin biiyuk
bir bdlumunde hip ya§is almayan bu kurak topraklann asiinda son derece verimli ve dodal v
kaynaklar apisindan zengin oldugu apeydir bilinmekteydi. Dolayisryla Gunaydnfln Anadolu'- }
nun gelismede oncelikli olmasi ipin'biri digerinden dnemsiz olmayan iki nedeni vardr SozG ?
editen dqgal zenginliklerTTfioprak ustu ve alti) ve geri kaimislkji...
' J>
Aradan yillar gepiyor venihayet 1960"li ytllara^etindigmde kendi alaninda dunyamn en bu
yuk projelenarasinda yeralan Guneydogu Anadolu Projesine iliskin ?ali?matar baslatiliyor-
du. Bu donemdeGAP, dnceleri Devlet Su Isleri Genel Mudurlurju'nce ele alinan Asagi Rrat
PlarnastfleiJaha sonralari bu projeye "Dicle Havzasi Planlamasi'nin da eklenmesiyle buqun
anlapr^gVbipimiyle GAP kavrami ortaya pikiyordu.
—-
—
ProjeWyllrd^rnuzda bugune kadar gerpeklestirilen su yapilannin en buyugii olan Ataturk
barajini da ipermesi bdlgenin ekonomik kalkinmasi, sosyal gelismesi ve bunlann yanisira ulu-
sal ekonomiye yapacaQi katkilann biiyukluQu nedeniyle GAP, yiilarca Turkiye gundeminin vazgepilmez konulanndan biri oldu.
7~£«
p ro p o J
Ot)
4, 0f 4ftfi i~J~<-
saT
Cx> n-r 'J
*J. G^^f, jfTf£**-*> M^t^S
E
£>f rroj^*> ^-A^
*^<J e-lp A/^t ,^
^v^'--3<- /« *^<~;
• \aJ.:
2
b r I / r otn-4»'
(J
**-,-.
•
/ /
<--
AV^Vr,
°~~J
I A-»-
fez* 2./,/S
fjSESv ^ypfro _ e-(e.cT/-,'c-^/ a^iz-p y
A~f *»* ». «./< t /,-; c_a-/ *-«jv«_r^ y
{/L^/- x**,// L*- £>l4*.l-y*J
a *_^-',~ p „ n^, ^/^j Ol-*» ** ° VJl> >
Pr*kc>£^ er»cx>vrvp^5«5
V
V
V<*^>\s«y<HH<7yJc^J^
^/-^
0-f~L*-~r «J,; r,j//
^
/• V e-
- \<*(*-^ J,'</y /pfi_r j'pt/^r* A-'f> -^eix -
'
*°
A/A
\JJ
/;/^Cj /- 4^~
a. /«_•
»-^_V
v? <J
/> JO" Cl^\ /
0 S~>
IS
?c .7°,
t A/v-\rs f
i SL./~
/ «"A_
4_
-/A«^_a_ f.'psJ <~KS
/-./" ^/.-cA
,-«<«*_
(7) -f-u (—•! **-'"*' >-f ^ u^ r/^s "^^i-^X^^K
;c
J
//
>/ /£-
c-T*SS
A
C<
f~ 3^3-
/
^u-»
)/A
/
/y
n-JA'-fOo^^/
( j
lo /-v ' jyj^*
n~U- /°A/ /^^ ~
f _f
O -sf «_ /—•
jJ o
j~o <j y~- a ^
,i//<'o-> XeoC /~J
/vri^ «v> rJ ki /^ ^vt- ^- ^/» Ar^1*-^
/ /-A: ^ r//^
cl v « _ r <-^
TT'
/7.
/f '2- <£". £ J"~ <£ <•' /"/'•' 0 ** y^ <^^^ ''<! e^-r «^«^^
r
Ur-J*
£7 >~<yy'Ih o^l*
T^A"
<Z_/r,a< & /«
A
£». e-»-^ O C^^-> T-J"
0^
OL>*ixc ^«Ar5//
/ ^-Vdf »* t/^ ^i<u^v, </
(_&)
/j CCo t~ <A ^ a oFo
a
4/ju
/!)•/'*•A'*,
i
-it
/
/
tZJ
A
/1
/-f^
o T
7"
/A* cL>Jr\L^J1
j> ^y
O
A" //*-
vUa.
/**"'*-
rJ ^ tv" •» «• «-»•*;,'
r~n.
Afci
«J )
(7
'—>,
t» fry.
A"
'«*-»•
fA-~A
U. \r*>******)•>
y -
j A-*"A*'o •-» -*
• p
n
l<jL~.*.i*r*l*"t '
s^
b4tt'(A w»'/
£>Av> cAaj-
AA.
w /*- TO1
If
i
-/-A, lo~p^+-
J~0 /A»- ^rv^^o^.^/
f 11 {-*-•"* <-T<-J~r *A-ULxa/
/y/A
/, a4v5 w il // £*- rrrWlA
^L,„ +Ua
;T«
w*-rrw'
V
ddrtmevsim
SAYFA : 7
m
I
Guneydogu Anadolu
Projesi (GAP)
Duran TARAKLI
Son giinlerin en giincel konulanndan
biri Guneydogu Anadolu Projesi
(GAP) oldu. Hazirlik pahsmalan Keban
Baraji ile birlikte1930'lu yillarda baslatilan GAP, nedendir bilinmez, ancak
Karakaya ve Atatiirk barajlarmin temellerinin atilmasi ve projenin buyiik fiziki
yatinmlannin bir bolumunun daha uygulanmasiyla giindemdekiyerini almaya basladi. Basta politikacilar olmak
uzere, toplumun ilgili kesimleri de, da
ha dune kadar bu projeye ilgi gostermemislerdir.
$imdiye dek yalnizca bazi universite
ve kamu kuruluslannda GAP'la ilgili calisma vearastirmalar yapildi. Bugun de
siirduriilenler var. Hatta bu palisma ve
arastirmalann giderek ivme kazandigini gormekteyiz. Ancak turn bu calisma-
lann GAP'in sorunlannin cozumijnde ve
beklenen yararm saglanmasinda yetersizkaldigi da bir gerpek. GAP ipinde ya
pilmasi gerekenlerin birpcgunda gee
kalinmistir. Yapilan palismalann pogu,
sadece fiziki yatinmlarin bitirilmesine
iliskindir, Ekonomik, sosyal, kulturel ko-
bundan sonra sulanabilecek alanm yuzde 33.81 'ine turn sulanabilir alan. yuz-
nulara iliskinp alismalar ve arastirmalar
ise henuztoplumungiindeminegireme-
de 21.18'ine eedegerdir. Yaratilacak
munun gundeminde ilk siralan almasi-
katina esit olacaktir.
mistir. Bu nedenle GAP'in Turk toplu-
ni konunun turnboyutlanyla kavranmasina yardimci olacagi icin olumlu ve sevindirici buluyoruz.
GAP'IN TANITILMASI
(P
GAP 12 biiyuk projeden olusmakta-N
dir. Projeyle 15 baraj ile 18hidroelek-
trik santralin yapilmasi ongorulmektedir. Bdylece yilda toplam 22 milyar ki
lowatt saat hidroelektrik enerjisi iiretilecek ve 18 milyon donum arazi sula-
nabilecektir. Uretilecek elektrik enerji
si Tiirkiyede halen uretilen enerjiye esde^er olacak, sulanacak arazi genisligi ise bugiine kadar sulamasi devlet
eliyle gerceklestirilen 15 milyon donum
hidroelektrik gup ise, mevcut gucun 4
GAP'in Konumu A^)
GAP projesi iperisinde Gaziantep,
Adiyaman, Urfa, Diyarbakir, Mardin ve v
siirt illeri yeralmaktadir. Bu alanda ka-
lan ovalan ise, Gaziantep, Urfa, Adiya
man, Kahta, Besni, Kaysun, Diyarbakir
Havzasi, Urfa, Harran, Mardin Ceylanpinar, Nusaybin ve Silopi-Cizre ovalan
olarak siralamak mumkundur.
J
Nufus ve Kdy Sayisi (j^
1985 nufus sayimlanna gore GAP^i
iperisinde yeralan illerin toplamnfjfusu
4 milyon445 bin 806 dir. Baska bir deyisle ulke niifusunun % 8.65'i bu bdl-
alandan, 3 milyon donum daha fazla
gede yasamaktadir. Dike genelinde ki- /
GAP ile sulanacak alan, Turkiye'de
iken bu bolgede 60'tir.
olacaktir. Baska birsekilde ele alirsak,
lomqtre kareye dusen insan sayisi 66/
dortmevsim
SAYFA : 8
Bolgeoe okur-yazartik orani erkeklerde yuzde 60. kadinlarda yuzde 30'un al-
tindadir. Turkiye genelindeki ayni ortalamalar ise sirasiyla yuzde 75 ve 50'dir.
GAP alanindaki koy sayisi 4110'dur.
Bunlann yuzde 46'si dagimk kdydur.
Kfly merkezleri ve mezralarta birtikte,
kirsal alandaki yerlesim sayisi 9258'e
ulasmaktadir.
Toprak Vartigi
liginin (1.4 hektar) 244 katidir. Ozetle,
Guneydogu Anadolu Bdlgesinde, tanm
topraklannin isletmeler arasindaki da-
Qiliminda dnemli dengesizlikler vardir.
Bu dengesizligin yarattiQi basta sosyal
yapi bozuklugunun yaninda, uretim ar
tist ve tanm teknolojisinin benimsenme-
sinde de olumsuz etkilerin oiacagi goz-
lenmekte ve bilinmektedir.
6)
Toprak vartigi Firat ve Dicle nehirleri
arasmda uzanan gems ovalardan olus-
maktadir. Bdlgedeki ovalann 1 milyon
555 bin 153 hektarlik bolumunun arazi
simflandinnasi palismasi bitirilmistir.
Arazi simflandirma palismasi tamamlanmis olanlara, on inceleme asamasinda
sulama gelismesi onerilen ovalann genisligi de eklendiginde, GAP'in toplam
toprak kaynaklannin genisliQi 2 milyon
hektan asmaktadir.
Su Kaynagi
Bdlgenin su kaynaklan yerustii ve yeralti kaynaklanndan olusmaktadir. Bol
gede pinar ve gdl olarak dnemli bir su
kaynagi bulunmamaktadir.
Guneydogu Anadolu bdlgesinin baslica akarsulan Firat ve Dicle ile bunlara bdlge smirtan iperisinde katilan kol-
lardir. Ulkemizin en biiyuk akarsuyu
olan Firat'in, Atatiirk baraj yerindeki yit-
Nk ortalama akimi 26.65.x10* m^ tiir.
Anyni deger, Birecik yakinlannda
30x109 rn^'e ulasmaktadir.
Ulkemizin ikinci biiyuk akarsuyu olan!
Dicle da, Ihsa baraj yeri yakinlannda yil-!
lik, ortalama 15x10* m« akima ulas
maktadir. Bu noktadan sonra Dicle'ye
sinirlanmiz iperisinde yalnizca Kizilsui
katilmaktadir. Ancaksinirlanmiz disin-
da Dicle ve Firat'a katilan.f akat proje
bdlgesinde yeralan 6 adet daha cayin
bulundugunu belirtmekte de yarar var-
dir.
Yeralti suyu olarak, Diyarbakir ovalannda 240x10" m», Gaziantep ovalannda 9x106 rrp, Harran'da 190x10" m*
>->,
CD
GAP'ta Onerilen Testator veGAP\n
Enerjl ve Sulama Potansiyeli
Guneydogu Anadolu Projesi kapsa-
minda 16adediana nehirbaraji 30 adedi ovada sulama sebekesi iizerinde in
sa edilecek ara depolama vebirisi de
yukleme havuzu olmak uzere 47 adet
depolama tesisi dusunulmektedir. Bu
depolamatesislerinin eteginde 18 adet
hidroelektrik santrali insa edilecektir.
Aynca pompaj sulamalar ipin de 86
adet pompa istasyonunun yapimi gerekmektedir. Atatiirk Barajinm sulanni
E'Jt.', ara2,^in di9er yar,s' (yuzde
h?n2aWen£yuzde 6's,nin e|jnde buSfiSf,"'- En bQyQk d'iimdeki ortakupuk dilimdeki ortalama isletme genis-
lan 13 yerle$im merkezinin mulkiyetiise
kdyliilere aittir.
Sulama sebekesine giren 31 yerlesme merkezinde 1791 ailenin bulundu-
gu saptanmistir. Bu ailelelenn 399'u
(yiizde 23.46) islenen topraklann tamaminin mulkiyetme sahiptir. Geri kalan
1302 (yuzde 76.54) ailenin ise hip topragi yoktur. Bazilan kira veya ortaklik
usiilii arazi isledikleri ipin, toprak isleyen aile sayisi 786'ya pikmaktadir. Bun-
lardan sadece 680'i sulama suyundan
yararlanmaktadir.
nacaktir.
Halen bolgede Keban ve Nusaybin
hidroelektrik santrallan uretimde bulunmaktadir. Karakaya Baraji hidroelektrik
santralinin yapim cali$malan devam et-
mektedir. GAP'ta halen 22 kupiik sula
ma tesisi ile 39060 hektar alan sulanmaktadir.
GAP'la ilgili olarak buraya kadar ve-
rilen biigiler, kamuoyuna sunulan biigi-
lerdir. Buyukliikleri itibarryle hakli ola
rak heyecan ve gurur kaynagi oimaktadirlar. Ancak, projeden bekJenen yararlann sadlanmasi yalniz fiziki yatinm-
larin bitirilmesi ileeide edilebilecek ka
dar kolay degiWir. Bir dizi dnlemin alin-
masi ve bir demet sorunun mutlaka cd-
Tanm isletm*lerinin Yapisi
L-S SS3Ed,r-l?lenen arazinin J™
SLiffl,lerm yuzde 505,i tarafindan
Devegepidi sulama alaninda yeralan
J1 yerlesim merkezinde 18 yerlesim
merkezinin mulkiyeti 16 aileye, geri ka-
Turn bu fiziki yatinmlaria, uiusal sisteme yilda 21795x10* kwh enerji katkisi olacaktir. Aynca daha dnce de belirtildigi gibi 1.2 milyon hektar arazi sula-
linda yapilan incelemenin bazi sonuclarini ele almakta yarar var.
m^ laQD2^bin
tar,m arazi
j?le^esi
l£n
981 bin 592949hektar
isle-
Koy ve isletmelerde Miilkiyet
dir.
ziilmesi gereklidir. Sonuca yararli oiur
diisiincesiyle, GAP iperisinde yeralan
« rimD^de^^ut istat'stiki verilere gd-
lunmaktadir.
Harran ve Ceylanpinarovalanna akitacak olan herbiri 26 kilometre uzunluQundaki iki ayn sulama tunelintn de
dunyanin en uzun sulama tunelleriolacagini da burada belirtmekte yararvar
Ceylanpinar'da 852x10" m^, Surup
ovalannda 47x10" m* giivenilir yeralti
suyu kaynagi saptanmistir.
gelmis olan 18 kby ve bu kdylere baqli
13 mezra ile birlikte 31 yerlesim yen bu-
Devegepidi sulama alaninda, 1982 yiGAP'ta Bir Sulama Projesi:
Devegepidi Sulama Sebekesi
Devegepidi Baraji, Devegepidi Cay'i
uzerinde ve Diyarbakir'in 27km kuzey
batisinda insa edilmistir. Sulama sebe
kesi 1972 yilinda isletmeye apilmistir.
Sulama sebekesiyle 7500 hektar alanin
sulanmasi amaplanmistir.
Devegepidi sulama alaninda, iki tane-
si halen Diyarbakir'in mahallesi haline
Bu sayisal verilerin sonuplan bizleri,
GAP'tatoprak mulkiyeti daQilimmin ne
denli bozuk oiabilecegi konusunda
uyarmalidir. Bozuk bir toprakmiiikiyeti
dadjliminin sosyal ekonomik ve hatta
politik olumsuz etkileri ancak kapsamh
bir toprak reformu uygulamasiyla giderilebilir. Sonupta sulama suyunu kullanacak ve bunu ekonomik yarara ddniistiirecek piftpi olacadjna gore, bu konuda pok gep kalindidj da ortadadir.
GAP'ta toprak reformu konusunda,
kaybedilen zamani da kazandiracak
kapsamli bir uygulamaya hemen baslanilmahdir. Bu uygulama, sulama ile
gelecek yogun tanm tekniQinin gerektirdicji ek niifusu da kapsamahdir. Eli-
mizdeki pok genel verilere gore, sula
ma ile GAP'ta ve yalniz tanm kesimin-
I
SAYFA : 9
dbrtmevsim
de. ek olarak her yasta 2.5 milyon niifusa gerek vardir. Bu nedenle toprak re
formu uygulamasi bdlgeye olacak gdp-
veya beklenen yararlarm umulandan
pok daha uzun surede derlenmesimn
lenn dengeli ve duzenli yapilmasi sorununu da pdzmelidir.
lacaktir.
Devegepidi Sulama Tesislerinin
». geri he*
likiyetta,
nyerieebulurtdurin 399'u
inn tame*
ieri kalan
e hip topa ortaklik
aci sonuclanna katlanmak zorunda ka-
Tanm isletmelerinde ortalama aile
genisligi 9.70'tir. isletmelerdeki nijfusun
en yuksek dilimini pocuk nufus (0-14)
de drgiitlendigini sdylemek olanakh degildir. Simdiye kadar poktansonuplannm almmis ve piftpiye intikal ettirilmesi
ipin gerekli pahsmalarin bitirilmis olmasi
gereken en acil konular bile yanitsiz kalmaktadir. Ornegin sulu tarimda yetistirilecek bitki turleri, bunlann vegetasyon
Kullammi ve GAP Genelinde
olusturmaktadir. isletmeler ortalamasin-
Dusundiirdukleri
da pocuk niifus orani yiizde 53.29 dur.
Ayniorarr 1980 niifus sayimi sonuplanna gore Diyarbakir ili ortalamasinda
yiizde50.88, Turkiye ortalamasinda ise
suresi, uygulanacak teknik hizmetler,
Mudurnu ilpesinde yaptnm bir arastirmada bu oran tanm isletmelerinde yiiz
dan verilecek ana hedefler konusunda-
Baslangip yili olan 1972'den 1983'e
kadar gepen 11 yillik surede, DevletSu
islerinin isletmeyi tarn anlamiyla denetim altma alabildigini sdylemek olanaksizdir. Bu nedenle sulama randimam-
nin sulanabilecek alan-yiizde 26'ya ka
dar dustugu yillar olmustur.
Sulama alaninda bilinpli bir bilgi deseni uygulanmadigi gibi, sulama suyu
yiizde38.97'dir. 1977 yilinda Bolu'nun
de 27.40 olarak bulunmustur.
Bu nufus yapisi planlara tanm kesiminde ve tanm kesiminin disinda yapi-
adir. Burv
da gereginden fazla kullantlmaktadir.
lacak yatirimlann papma ve ekonomik
olarak geperiilik siiresini gdstermesi ba-
suyundan
Bunun sonucu olarak sulama sebeke-
kimindan dnemlidir. Yalniz sonuplan iti-
sinde yiizde 85 oraninda pamuk ekimi-
bariyle hip de ip apisi bir durum gdste-
prak isle-
sorunlannin ustesinden gelecek diizey-
rememektedir. Bu tablonun normale
pevrilmesinin ne kadar zor ve uzun zaman alacagini sdylemeye bilmem gerek
var mi? Ama bu konuda etkili ve kalici
hangi proje hazirlanmis ve uygulamaya konulmustur diye de sormadan edemiyor insan.
1982 yilindan ben surdurdugum aras-
bitki ndbetleme sistemi ve benzeri temel konularda bile ancak yokluktan
bahsedilebilinir.
Hele GAP'a tanmsal uretim bakimm
hipbir yetkilidenbir tekkelime i$iti!mi$
deQildir. Diyelirn ki GAP'ta halen mevcut kiipiik sulama sebekelerinde gdriil-
diigii gibi GAP'in genelinde yiizde 80
oraninda pamuk ekilse ve birim araziden umulan verim saQlansa Turkiye'nin
halen urettigi kutlii pamuk uretiminin en
az 3 katiyalnizGAP'tan sagianacakttr.
istenen sonup bu mudur? EQer buysa,
bugun urettigi pamu^un ancak yiizde
40'iniisleyen ve elde etti§ipamuklumamullerin ip tiiketiminden artan kismini
di$ satima ayiran Turkiye'nin pamukip-
li§i ve pamuklu giyim esyasi ipin 2000'li
yillann di? pazari yeterii olmayacaktir.
Ama kiitlii pamugu (hammadde) ucuz
tirmada beni en fazla iizen ve en fazla
veya pahali satabiliriz nasilolsa. Buso
yoran konu bitki deseninin saptanmasi
ipin gerekli verilerin saglanmasi konusu olmustur. Bu konudaki bilimsel palismalar sayi ve kapsam bakimmdan
son derece yetersizdir.
Her ne kadar 1976 yilinda Sanliurfa'da bu amapla bir arastirma enstitusu
ye pek fazla hakkimiz olmayacaktir.
Egerpamuk degil baska seyteruretmek
amaplanmistir deniliyorsabunun da belirgin olarak simdilerde ortaya konulmasi gerekmektedir. Ama ne yazik ki bu
kurulmus ise de bu enstitiinun perso-
nel arap ve gerep bakimmdan GAP'in
nucu alacaksak inanin GAP'la dvunme-
konuda bilimsel, yeterii ve devlet politikasina temel aiinabilecek hipbir palisma yapilmamistir.
SONUC
•
»genel hatenyta Me
ki GAP biri
siQdinlamayacak kadar buyuktur. Yer dariigmdan, fiziki yerlesim,
yonetim, tanmsal sanayi, tanm disi sanayl, ulasim, enerjt ve ben
in bizleri,
ne, ya da tanm di?i 6. sinif arazide yuz-
iminin ne
>nusunda
de 44'e kadar celtik ekimine rastlamak
ve peltiQe bir biiyume mevsiminde or-
tala'ma 70 kez sulama suyu veriimesi
zeri konulara dokunmak olanaQini bile bulamadik.
„^
GAP ovunulecek, heyecan duyulacak kadar buyuk bir projedir.
GAP'tan Turkiye mutlaka yuzakiyla pikmalid ir. Bunun aksini dusun-
hip de sasirtici gelmemektedir.
mek btte korku vericidir.
mulkiyeti
ve hatta
kapsamli
Devegepidi sulama sebekesi daha
siyla gidejnu kulla-
once de belirttiQimiz gibi GAP iperisinde yeralmaktadir. Tanm kesiminde ya-
tra ddniisbu konudadir.
pilan yatirimlann ve planlann basansi
piftpinin tarlasinda uyguladiQi tekni^e
baglidir. Belki hipbirkesimde insan un-
nusunda,
suru bu kadar onemli decjildir. Qiftpinin
andiracak
men ba?-
ba?ansi ise miilkiyed, e^itim, teknoloji, kredi, ulasim, pazarlama ve de§er-
ulama ile
lin gerekaiidir. Elio^e, sulai kesimin-
lendirme a?amalannin halkalarmin diizenli bir sekilde biraraya getirilmesi ile
olasidir. Yoksa toplum, yapilan yatinmlarin bir kisminin Devegepidi sulama sebekesinde oldugu gibi elden pikmasi.
r
=
,^>-;
\ YaJntz GAP, bugune kadar kamuoyuna sunuldu§u gibi bir ftzikfyatinmlar demetinden de ibaret deQildir. DusunOnce, gdrunce insana heyecan ve gurur veren bu fiziki yatinmlar, aysbergin suyflzundeki kismidir. Bunun altindaki kisimlar ise projenin basarist icin
gerekli sosyal, ekonomik vepolitik palismalar demetinden otusmaktadir.
GAP, uluspagd^uslemek ve basanyla bitirmek zorunda oidu§umuzbirbayrak yansidtr. Bu nedenle GAP'in basan ve basansiziidj
bir kisiye, bir kurum veya kurulusa mal edilemez. Zaten bir kisinin,
bir kurum veya kurulusun bu denli kapsamli bir projenin ustesin
den gelmesi de sdzkonusu deqildir.
S
V}
V^' /
f V r/e-(L*J
fJ
,1 p / T\\ J>f
-. c*
rl
JI~Of*^
(jZ^
rA«
f£M
C>3 <->
ui To-od
p Or^r
pro
,»«.</ «f+A-«A
otAo^/
/4 pr-f cj^> /A ^a
yvi >I'' o r\ &
p Q-o n
»m»*,AA.A.'p^
/ ^'f kji
;
$
V
I f f *f~ J^c^<^
lJL ^^ -h«oL IrU^ *W^
^r
V
/ /-AA j>9>Amsf«J~:t
d.<r4-fr-! £ <-j£."c"-y
-rdf'C f^re.
iAJtffy
©
.
\
y
/A/A ^a:/A
#*
o
•.">
>4s
1 -
po *<-> f^t< o ^
2.g,Jf~ r*)lllo^i
, , J . _./ ^r"
A
; (/~A*~AW,
/
7,3. J-
^
-try.**. <-~-ps <•»-,*
/
*J <-
'£»r2tfk
-~\"
A'v^R^<-^
/ ^ "*'"
P
«-• ,~A-»-y
/;.«, ^ ,A . l A / ^ .^ -^- —j
A
j
o^/"1*'^
3
^ikw,Ar'
p-^isi
U^'A.
Jei
A
AA ^=k>,/ /?.^/"/^
yj'A.u- /- ^"^
V? £>
^^^ ,AU—
:v//j 7^^
n s> <~ C*-»x-
A^V- <&64M*,Ju •*.>/ 4yr* .^-^^ ~rt b^5r"
tt~+J /—A •A
tA^
A^ a ^
y
Pr-oy
„^J 7?*rA> , ^V
i^jaJ* ~/;
, r e-^°-
p //
^A*. «^»^r- /»
w^A^ ^;~*-
/J A!<^r^7
m.»r« t«- >'<~^h,(
f> I r
y^ O<3 O
SQ^r-r*.
4MM}
fkJ Io ,
'?
J
o 7 prjsjt cA
(J) 6A? A
•TJI a- *-v<. -f
«~*
A,vA -/// *« <-'//-
AU>VfrW,lV
•
.
'~
7
1'
ii^r^f jrrVwcA*
wi(«'«- UJttA ^J
1 w,
r
C/c^ <^C~ '^/a
(f
vh?a«
Aw<^ 77pr»'. 77U'trr
/f
...
Zoo C. 6->A^~ t~~pl*-+^}
A~Jp
'Bom r\*e-
&^\e. i
IV
;/A - aj-*^ Y
r?
r"*A
/
cs
^.Ay- 3*- .^ - ** A'/A-/ ~J ^rf A~ ^^
/^U <&- ^rsLt
,^0-v-tct^AA ,
^
/>A/«-«^AA •-»*«
/»
/A^. *1f,yt^\ljiZ
,,
M{U^7<°f
y
^ft^OiA4>^y^^
.«/
r^®!P 7X*" o^-^^
/ / ,• -f ^ .A»-»
,f_ ^
^X ^£ AUlZrL D.
A ' t> A.
A
A^
„
,// At.
Aif-U^ pi*
a*'<lA»
«•. p*» rf/oi« «r^|[,wiiT
r\<> r-f-LjLJ-V\
6, ^-«_re_/~J" /><:-^ S£C*>r>&
**ttl °
*^>
yf ^/u. H^rr*-^ ^^'^#4^ ^<!^^^ »f ^
Aty> O
' r r-'f>** r (J
v^'A/ ^<
|^rt«J Jyl^
1
J
«-CJS «^S
„ AM^J'n Ca.^r-1
7
'
,,
/,
& «//>i>*_j- A^«v rv/»«-< yi/f^tsyj ,
*
M
L~> -I
*
*
f- pv^\/>i ,-p • r-
. / f'l
<-4~[_ju
o'>' rt< AAA
/ /~J(%& 2oo A^-, Uy-dsfaP'U.
w*r\
~r~fp
>
I
jrS
S>^y~y<L ^«C
I
r
i
3 o
i of
0,
AAt-/-,
Ji-'r'
f -iU CJrf~ !Z^m/+ Sy s4
y A-*- t-« i~ J "Tf-^j c- r-f a is\
4k. r-
Cjx/-,
» i~.Tx.j~
~t~o
^r^-f7^rrA»i f/^/"
07
«_*-*•»
//
Co v*T~f *"^y-J f r-*
S
'
•o
w->
f>~«-~ff.t( ~~J
tfo ~-*.'hLrj
t
A *<>C:^A *,-<-(^p^'-r•
rt
/
£.V C
(l-\
•7.6^
,at_TJ
^44- /Co^s, i^A ^^ex-c/x-_ v-f 4-^ «•**- of/>»*fJ °"{J
ouun
Car-r-^\na
-J,
Ao A^
„/" 2^ ^Ihor***! hj^-r-t **a//
To
A Ke_ ,.f«
V-^
r\
.' r7r'« ^.J Aa ^ J
J~~ tnry *
„ A /^/ <- ^-^ / / ,
SAYPA : 10
ddrtmevsim
Prof.Dr.Burhan KACAR
Ankara Uni.Zir.Fak.OgTetim Ouesi ve TUBiTAKTOAG Yurutme Komitesi Sekreten.
B
ir iilkenm ekonomisinde, sosyal yasantisinda ve
gtivenligininsagianmasindatoprak vesu kaynakla-
rinin rolii buyuktiir. Turkiye sahipoldugu toprak vesiLkaynaklanyla dunyamn sayili ulkeleri"arasirida yer almaktadir.
Bugiin temel besin maddelecLgereksinimleri ybniinden
ulkemiz kendine yeterii ilk JO ullkearasmda bulunmaktadir. Dissattm gelirlerimizin dnemli bir bdliimii dogrudan
Cumhuriyet
en
buyul
&
Turkiye'nin kalkinmasinda bi
doniim noktasi olu^turacak niteliktek
Guneydogu Anadolu Proje;
tanm iirunlerinden sagianmaktadir. Aynca ekonomimiz-
de sanayi gelirleri arasmda yer alan tekstil, yari islenmis
yada islenmis besinlerin temel girdijeri de buyiik oranda
tanm sektdriince yaratilmaktadir. Ozet olarak tanrn^ily~N |
kemizde miitusun %56^sinxaej^-^m11ydndolayindak^l::;;|
insanimizirT~yasamirirve yazgisini yakindan etkileyen eko- '
nomik bir ugras koludur.
^
Turkiye, bugun 50 milyona yaklasan niifusu, 28.5 mil
yon hektar tanm arazisi, 13.5 milyon hektar sulanabtlir
toprak potansiyeli, 105 miyar metrekupu bulan yillik kul-
lanilabilir su varhgi 22 milyon hektar cayir ve merasi 23.5
milyon hektar orman ve fundah§i, 83 milyon ba? hayvan
varhgi ve her tiirlu, iiriiniin ekolojisi ile Avrupa ve Orta Dogu'datanmsal kaynaklan enbiiyiik olan iilkedir. Sulana-
biiir nitehklere sahip 13.5 milyon hektar arazimizin % 47'si
Guneydogu Anadolu ile kryi bdlgemizide % 45'i ise ipAna
dolu ile gepit bdlgemizde bulunmaktadir. Bu bolgelerde
tanmsal uretimi smirlayan en dnemli etken ise su noksanhgidir. Sulama ile birlikte cagdas tanm teknolojisi ve
girdilerinin kullanilmasi durumunda, tanmsal uretim degerinin, kuru ko?uilara gore 10-15 kat artinlmasi olanagi
vardir.
Tanmin temel dayanagi olan toprak ve su kaynaklannin gelistirilemesi ve iiretimin olanaklann elverdigi en yiiksek diizeye cikanlmasi, tilkelerin basta gelen ugraslan
arasmda bulunmaktadir. Nitekim, ileri gitmisligin ve zenginligin bir dnemli kosulu da sahip olunan toprak ve su
kaynaklannin gelistiriimesi ve bunlardan en list dtizey^X
de yararlanilmasidir. Su kaynaklan ydniinden u\kemz)^jj
Sovyejleriiirligi ve Noxyep ten sonra^Avrupa"^aXWa-
da^lumnak^aTrpGuneyclogu AnadoluldgLyeralaTrPTc-
le ve hiraTnejiIrTerTTse~^iOaynakiari potansivenmizm
yaKiasiK %30'unu]o)usturmaktadir. Arazi tasnif calismalarrprograrrTlnaininanJlalMafla birlikte, bolgede toprak
kaynagnop1arrr2~milyon hektari asmaktadjr.
Turkiye nufusunun yaklayik %8'i yasamaktadir. Okurya-
Ulkemizin tariTrTsaTTrazTve su potansiyelinin dnemli
zarlik orani Turkiye ortalamasinin aitinda olup. bu oran
bdlumunu olusturan Guneydogu Anadolu Projesi (GAP),
Cumhuriyet ddneminin en biiyiik yatirimlanndan biri ola
erkeklerde 0/o60. kadinlarda ise %30 duzeyindedir. Bol
gede Akdeniz Bdlgesi'nden uzaklastikca ve kuzeyden gii-
rak kabul edilimektedir. Gune^dijgu^na^oJu^PjDiesj^DiCA
arasirida^uzanaTTeski Mezopotamya ovalannin yukan kV
neye inildikce. sicakligin arttigi karasal bir step iklim
gdzlenir.Yillik ortalama yagis. kuzeydekiToroslarmuzantilanndan yuneye. Surive diizliiklerine dogru inildikce aza-
simlanni kapsamakta olup, toplam proje alani, yaklasik
lir
- ve Siift
SiirtJJIfitinirLbirj?dQaztaTiTep",' AdiyamarjJSiyarbalar-ve
illerinin bir bd- V--
Ya^ kurakliQinm cok siddetM alriygu halgada.
Haziran-Agustos ddnemtnde diisen ortalama yagis 10
le ve Firat nehirierinjrrr^isagTj<esirnTeri ile bunlanh
74.000 kmj^djrJjanJHJrfa ve Mardin illerinin.tamami ile (f)
junriU proje alanjnlTqirmfikladit
mm civanndadir. Alti aya yaklasan yaz kurakligi nede-
Yurdumuztm 7flociatLbdloesinden biri olan Guneydo
gu A?iadolu Bdlgesi, Antitoroslann olusturdugu yayin guneyinde kalan Suriye ve Irak sinirlan ile
pevrili az
engebeli, biiyiik diizliiklere sahip bir alani kapsamakta-
dir. Tarima dayah ekonominin hakim oldugu bolgede,
ri»y|«. uulyeUtflialen kuru tanm uygulanmakta. hayvarvcilik ise dnemli yer tutmaktadir. Bitkisel uretim ile
hayvancihgin birlikte yapildigi isletme sayisi. toplamm
0--o90'ini
glu_sturmaktadir_Jaxiro—-tsletmelennin
^61 4 u.rJO dekar araziyesahip kucu_R-.isletmelerdir.
mm
SAYFA: 11
dlger
sektdrler.n
tes.s^JS'^KSS^
lu entegre
bir gel.sme
premier demeti a »
da
et tarihimizin
uk projesi
>inda bir
telikteki
i Projesi
GAP bag.msiz b.r proie olmayip. 7s» .«-'»
0eden
ve 6'si da Dicle havzasinda yer ala top amUP ^
olusmaktadir.
Turn *£g^2££^S&yto.
linda tamamlanmas.
ongorulen ££%*££ ap.lma-
JfSS R8S kiS0saa?'hSro.ik enenimn sulama
(GAP) nedir, uygulanmasi hangi
SSssssMSg
yarar neler olacaktir?
,e Dodu
kapsam.na
f,me£f°'ru ^ AQn y6relerindeki dagAnadolu da Erzurum ve «gniy«
ajamadadir ve ulkemize saglayacagi
Harran Mardin-Ceylanpinar ve Srverek-HUvan ovaia p
larda kaynaklanan Murat"""""j^^X
lannda bideserek. ^ J'^S^^ pulumur kollar.
BaSBfeMgiWarasss
Firat Nehri Adiyaman f«^g5SSvfl«aSS Hassrss^irsrsulanA
mektedir Firat Nehri uzennde Keban w w«wy
nunden 15'.nc., hKlroelektrk santja 9U yBarajinin
17'inci dokju t'P«baraKl.r Ataturk Barai. ^eoan .
5.6 kati, gdl hacmi Keban golunun 5kati. santra.
B6!gede_yer alan 4.110 kdyiin %54.3 toplu. %45,7'si da-
Okurya-
nmik vprlesim duzenine sahiptir.
9GQnlSAnadolu
Projesi ile ilgil caM ar Detfet
. bu oran
edir. Bdl-
Su isler. (DSi) Genel Mudurlugu'nce Asag. Firat Havza
ayden gii-
fi Ran amas seklinde baslat.lm.s ve uzun sure Asag.
Firat ProSsT olarak ele almmist.r. Daha sonralar., Dicle
tep iklim
HavzaXnlam'as, da bu pro.eye eklenmistirTopra; ve
inn uzan-
jikce aza-
bolgede
X
yagis 10
igi nede-
hayvarv
retim
ile
toplamm
lelerinin
melerdir.
su kavnaklannin gelistirilmes. amacina yonelikbu proje
ler SSenin ekonomisini ve sosyal yasantisin, buyuk cap-
eareSe9yTci °'malan ve b.r ^tf^ftSlff'SSS
nitelikte bulunmalan nedeniyle. daha sonraian ^u"";y
SH^iiHininriP
Anadolu Dicle
Pro,es..(GAP)'
olarak «£****£»
ve Firatnehirlenuzerinde kuruiacak
r SSk batapar, ve ^e^^^
pro,eulast.rma.
alaninda .nsa
edlle"^ers^k
ve
[ lama
yap., tesislenni,
tanmsal yapi.
sanay..
eg.t.m, sagl.k ve
ssaassssfssass scy
wsim
.,2 ,^?fa)l f1'?8 Urfa-Harran ovasma su tasiyacak u*
£2SS- S1S,9m'"'" yap'"!' 1981 ytlmdan beri siirdurul- 2L«?jJSlyon i0n "nyitin ya da bedelinin tamami ddviz
mektedir. Her biri 28.4 km uzunlugunda ve7.62 metre • cektir
en 5mi,yon ton fue'-0''in tuketilmesi gerekeicpapinda, 40 metre arahkli paralefe adet tuneH vaDim. 1991 yHina degin tamamlanaclkve Ata«TBaraj?mn^uW\^H^^ 9«?«klesmesiyle Guneydogu Anadolu ovatoplama dOzeyi tiinellere su verecek kota cikmea sana I' %TS2S1?&? 1-635.000 ha arazTsulu tanma apil-
yide debisi_328 m» su Urfa-HarnYTaSSSS 25rtT '
Bdylece. TOrkiye'nin en biiyiik ve en geni?suTaSs£
mine kavu$ulmus olacaktir.
mis olacakftr Bu deger. kamu sektdrutaraftndan bugune
degin gerpeklestirilen sulama alanlanndan daha fazladir.
Kuru tanm sistemmin uygulandidi bdtoede halen t».
ulnlLff08' is« nadasa birakilmaktadir. Proje
cak S3KT sonra W'Qede nadas tamamen kalka-
rine i^£~«Ta™ ek,llece.k ve aymarazinin dortte bi.
sonucuotarak, yaklasik 2 mitvonhektar arazi tanmsal
EST Fft^?6"2:5sulama
milyon sonucur^deSSSS,?J.
^-KfiTSJEollc^ir^Orurrdeeeni
muk, palates,gaufwcargibi uturteon?n«r«oteki
^IiSE5S^?jrtebde<*^- Oft* yandan,
Xm&TSSS**?£*•a^^&SS
inmfa^^T 9WceWesmea$
He tanm sektorQne
19JTO fiyafenna gore, y,lda 200 x10* TL lcafttsa#an* .
V^* V
SuG£SS^S^a/'n,n #***^ ipn gereklt
''^»'l
"v/_
it.
_=_._-san44v"-.
SKSSSB^^
tumdarbogazra--
''bewSen^K^60"?yd°$U
Anado,u ovalannda
oewenen ve oztenen sonuclara ulasdabilrnesL
Droiev*
erSSS"^1^ Pro*esi'nde sag,anacak yaraJ mnt ktfnX^
v-fecek2522£r;„Bllnu"•v***™*
wzmS vt
• receK rakarMiWann^kamuvedzelkuruftislannhiHiirfxx,^,
S"tSS?
Ituru.lu5,arca
yurutiilmesigereken
pro evtet
g.l» turn istenn
birbirini biitunler
sekilde^ianfeSfw
azaI^%P,S^eVSf1kUfma'any,a' ene* ^etimlnde
halinde,JSeSSSl ^fammm "vaulanmas.
r-aut,^ q .?""*_enen.» uretimi 21.8 mi yar k lowaltsaat nia
ramianmas,
dum
zorunluveuygulanmasripin
gozukmektedir
OstSzeySTS^£a?*:'
uu^eyae D.r esgu-
<Ozet olarak, Guneydogu Anadolu'da cok olumlu v*»
"mut vena bir eserolu?maktad,r. Proje u^lSSnS
iWlgedeto oyalar en verimli tanmsal uretim atanfarinarS
nusecektir. Insanhk farihindeki ilk buyuk uWlSdo?
1
•
.
dortmevsim
SAYFA
-I'm sutasiyacak Ur-
. 'i H!,in ien surdurul•(:-.:"ida v* 7 62 metre
"• •' .Kiet tufieli yapimi.
e Ataturk Baraji'nin su
n tamami.i-
°- kota cikiaca. sana'/..lsina Jkitilacaktir.
• r1 gems sulama s.ste-
^
-.»**?
>^
a
Proienm gejeffklesmesiyle Giineydogu Anadolu ova-
lanm.zda. vatflasik 1635.000 ha arazi sulu tanma acil-
mis olacaWir Bu deger. kamu sektbrutarafindan bugune
degingferceklestinlen sulama alanlanndan daha fazladir
cak. arazmin lamam, ekilecek ve ayn, araz.nm dortte binne ikinc, urun ekme olanag.na kavusulacakt.r. Bunun
sonucu olarak. yaklasik 2 milyon hektar arazi. tanmsal
uretim yonunden 2.5 m.lyon hektar araz.ye esdeger ola
caktir. urun aesen, sulama sonucunda degis.rken. pa
muk, patates. seker pancar gib. urunlenn yanisira dtek.
endustr, bitkilerinin de uret.lmes.yle, bolgede kurulacak
anm sanayiinin hammadde gereks.nim, karsilanabilecekt.r.^yrica uretilecek yem b.tkilen sayesinde, et ve siit hav-
*
R&tfSt.-
cektir
uru tanm s.stem.nin uyguland.gi bolgede. halen latopraklarinin a. 55',ne tahil bitkiler, ek.lmekte vearazmm o 18 60s. ise nadasa b.rakilmaktadir Proie
uygulamas.ndan sonra bolgede nadas tamamen kalka-
3$fc
HR
dan 22 milyon ion imyitin yada bedelimn tamami dov.z
olarak odenen 5 milyon ton fuel-oilin tuketilmesi qereke-
aw
IwTl'£irdaubuyuk 9elisme olacaktir. Bdylece, bdlqeden
J»
S ht euCek.UrUnlenn besliyeb'lecegi niifus rniktan da
»«*
£ bHuyuAr1akam,a,'a ulasacaktir. Ornegin proje alanin
da elde ed.lecek patates urunii 100 m.lyon, pamuk 35
mjyon. ce.t.k 65 milyon. meyve 17 milyon, seker panca
n53 m.lyon. tutun 28 m.lyon, sebze ve bostan 27 milyon
nufusun gereksinmesine yetebilecektir. Diger yandan
s^Effi?" *?*i Pr°,eSi'nin ^™"5i tanm k*
mS o?ai,r ^ "* de d°9mdan i? 0,ana9' yarat"Yapilan arastirmalara gdre bugiinkii kosullarda 1983
f-yatlanyla 8.500 TL/hektar olan yill.k net gelinn prS
nm uygulanmas.ndan sonra 148.500 TL/hektara ulasa
cagi ve bu durumda net gelir artisimn 140.000 TUhektar
S ' hlSap edilm,?tir- Bir baska deyisle. Guneydogu
^•dlaS0,eSmm gerceklesmesi ile tanm sektoriine
cakt?r
90re' y"da 20° X1°9 TL ka,kl sa9,ana-
Erski
ftl
Guneydogu Anadolu ovatannin gelistirilmesi ipin qerekli
irnL
KSaJ Urf,mm art,rilmasmda en dnde gelen S
erden b.nd.r. Ancak suyun tarlaya getirilmesinde van
:^4'j
It*.
3
S*fiR
%r\ i*
SaSJnda
0rtaya c,kmasi
nn zamanmda gidenlmesi
gerekirolasi tu™ darboqazla
udroogazia-
:*. &•
L*£i
R*-*:ju
Her
beklenPnyvpUlTaS,nda
Gtjne^0^
Anadolu ovalannda
bek
enen ve ozlenen sonuclara
ulasilab.lmesi.
pro.eye
"-ce saglanacak yarar.
le-melde iki noktadatopiVV olan 18 adet hidroee ile caslangicta toplam
;--;..ecekt.r GereK ener-
.':J?-.se Sulama projelerij- .':i —•".er;i jretiminde
oc-aimnir ;ygulanmasi
'J; .•- Kilowatt saat ola-• . .inda lerrnik ve hid-rjiye yakin olup.
.onian
L_
acak yatmmlarm verimli olabilmesi vTen u«dtowde£
Nnn saglanabilmesi ion. tanm isletmelerindekl^aS £
zukluklarm
gider.lmes,.
cagdas
S^
nn kullan(lmas,
zorunludur
Dj-erteknoloji,
5S ara
ft^ffit
Salffnda' ,as'™nda. depolanmas.nda ve
sinm lermik sant-ogal *avnaklar-
S™lTrn^
Ve 62en ^terilmeSiSS
ri.1 k ,
Bunun ,<?in Pro<e alaninda hizmet ve-
recek bakanliklarm. kamu ve dzel kuruluslann bSlikte ve
b b^leriyle uyumlu b.r b.cmde hizmet uretme.e igere
k QesrtI. kurulusiarca yurutulmes. gereken projeyle 5g.l. turn ,sler,n b.rbinn, butunler sekilde planlanmas prooramianmas. ve uygulanmas, ic.n ust duzeyde bur'Srt
dum zorunlu gdzukmekted.r
?9
u°;e,°larKk' G^eydogu Anadolu'da cok olumlu ve
umut venc. bir eser olusmaktad.r. Proje uygulandiomdl
bolgedek. oyalar en verimli tanmsal ure.,m alanSj £nusecektir. Insanlik tar.hindeki ilk buyuk uygarSSdS
dugu bU topraklar. gelecegimiz,n guvenceysin, Xstu°a-
dortmevsim
SAYFA . 12
- in,i su lasiyacak Ur•uian
ben surdurul-
dan 22 milyon ton Urw/\Uryya da bedelmin tamami doviz
olarak odenen 5 milyprTton fuel-oilin tuketilmes. gereke-
...-1 !.i ve 7 62 metre
cektir.
.' ariet tuneli yapimi.
Proienin ger^eklesmes.yle Guneydogu Anadolu ovalanmizda. yrfklas.k 1 635.000 ha arazi sulu tarima ac.lm.s olacaktir Bu deger. kamu sektorutarafmaan bugiine
deqirv^erceklestinlen sulama alanlanndan daha fazladir.
Atatiirk Baraji'nin su
- kota cikmca. sana-
•/.asina
n
akitilacakt.r.
ieius sulama siste-
uru tanm sistemimn uyguland.gi bolgede. halen ta
rn topraklannin a/o 55'ine tahil b.tkiler. ekilmekte ve ara18.60s.
nadasa
b.rakilmaktad.r.
jygulamasindan sonra bolgede nadas tamamen kalka3k. araz.n.n tamami ekiiecek ve ayni arazinm dortte bi
rifoe ikinci urun ekme olanag.na kavusulacakt.r. Bunun
sonucu olarak. yaklasik 2 milyon hektar arazi. tanmsal
uretim yonunden 2.5 milyon hektar araz.ye esdeger ola-
caktV- Urun aesen. sulama sonucunda degis.rken. pa
muk. patates. seker pancar gibi urunlerm yan.s.ra dteki
endiistr. b.tkilennin de uretilmes.yle, bolgede kurulacak
tanm sariay.inin hammadde gereksinimi kars.lanabilecekt.r. Aynca-uretilecek yem bitkiler. sayesinde, et ve sut hayvanci.ginda biiyiik gelisme olacaktir. Bdylece, bdlgeden
elde edilecek urunlerm besliyebilecegi niifus miktan da
cok biiyiik rakamlara ulasacaktir. OrneQin proje alanin
da elde edilecek patates iiriinii 100 milyon, pamuk 35
milyon, celtik 65 milyon, meyve 17 milyon, seker pancar. 53 milyon, tiitiin 28 m.lyon, sebze ve bostan 27 milyon
niifusun gereks.nmesine yetebilecektir. Diger yandan,
Guneydogu Anadolu Proiesi'nin uygulanmasiyla tanm kesiminde bir milyon kisiye de dogrudan is olana^i yaratilmis olacaktir.
Yapilan arastirmalara gdre bugiinkii kosullarda, 1983
fiyatlar.yla 8.500 TUhektar olan yillik net gelirin, proje
nin uygulanmas.ndan sonra 148.500 TL/hektara ulasacagi ve bu durumda net gelir artisin.n 140.000 TL/hektar
olacagi hesap edilmistir. Bir baska deyi?le, Guneydogu
Anadolu Projesinin gerceklesmesi iie tanm sektdriine
1983 fiyatlanna gdre, yilda 200 x 109 TL katki saglanacakt.r.
Guneydogu Anadolu ovalannin geli?tirilmesi ipin gerekli
su, tanmsal uretim.n artinlmasinda en dnde gelen girdilerden biridir. Ancak suyun tarlaya getirilmesinde yapilacak yatirimlann verimli olabilmesi ve en iist diizeyde geinn saglanabilmesi icin, tanm isletmelerindeki yapisal bozukluklar.n gidenlmesi. cagdas teknoloji, arac ve girdile-
rin kullan.lmasi zorunludur. Diger yandan uriinun yetistinlmes.nde. hasad.nda. tas.nmasinda, depolanmas.nda ve
pazarlanmas.nda ortaya cikmasi olasi turn darbogazlar.n zaman.nda gidenlmesi gerekir.
Proje uygulamasmda Guneydogu Anadolu ovalannda
beklenen ve dzlenen sonuclara ulasilabilmesi. projeye
ozel bir bnem venlmesini, ilgi ve dzen gdsterilmesini zorunlu kilmaktadir. Bunun icin proie alaninda hizmet verecek bakanliklann, kamu ve dzel kuruluslann birlikte ve
birbirleriyle uyumlu bir bicimde hizmet uretmeleri gere
kir. Cesitli kuruluslarca yiirutulmesi gereken projeyle il
gili turn islerin birbinni butiinler sekilde planlanmasi, programlanmasi ve uygulanmasi icin ust diizeyde bir esgudiim zorunlu gdzukmektedir.
Ozet olarak, Guneydogu Anadolu'da cok olumlu ve
umut verici bir eser olusmaktadir. Proje uygulandiginda
bdlgedeki ovalar en veriml. tanmsal uretim alanlanna dd-
nusecektir. insanlik tarihindeki ilk biiyuk uygarligm dogdugu bu topraklar. gelecegimizm giivencesini olusturacaktir
SAYFA : 13
t : 1g*
ddrtmevsim
GAP ve bitki
<iz
«e-
n.n pevres.n. g.umce artan bir sekilde
tahrip etmesi, insan.n bizzat kendisini
b.rzararli haline getirmekte, bunun sonucunda da o, halen gerpek ve en
koruma aqsmdan
«-
ni
ne
dnemli bir zararl. halini almis bulunmak
tadir. Bitki korumac.lar, tecriibel. eko-
loglar olarak bu durumun bilinci tpindedirler.
du$undurdukleri
dir.
tara-
i|e
insanlar yeryiiziinde gdriildiikleri ilk
giinden itibaren pok uzun bir sure ayc.l.k ve toplayicilikla yasadilar. Bu donemde o dogadaki mevcut ekolojik kosullardan pok az etkilenerek kendi tlk-
«a-
_
01-
Prof Dr Nivazi LODOS
yasam.ni surdurdu. Ancak ziraatpi ve
iun
tsal
jlapa-
ISki
cak
:ek-
ayien
aa
-\n-
.35
ca-
yon
.an,
keatr-
383
ojeaa-
<tar
igu
ine
na-
ekli
rdiapi-
gebo-
lileistiive
daida
eye
zo-
ya piftpi olmaya (ki ilk baslama tanhi
Guniimtiziin biiyiik meselesi olan
ve istisnas.z her Turk vatandasi-
bundan 10 bin y.ldan dnceye dayan.r)
baslamasmdan .tibaren habitatlar. zorlamaya, pevresine hakim olmaya paba-
manlarda biitiin agirligiyla birlikte Turk.;
lamak suretiyle bulundugu yere tutun-
ye giindemme geldigi gdriilmekted.r.
maya pal.sti. Bu gelismedeki belirgin
Dodrudan 74 bin. dolayl. olarak da 150
bin kilometre karelik. Antitoros'larla Su-
ddnemlerin ilki, ismmak amacyla or-
riye ve Irak s.n.rlar.nin kuzey kes.mle-
manlar. tahrip etmesi olmustur. Daha
sonra artan niifusu besleyebilmek .pin,
rinin ucsuz bucaks.z denebilecek b.r
yeni ekim alanlan temin etmek iizere or
alan.n.n dogal yap.s.n. dehnden etk.le-
man ve meraliklann tahribi takip etti.
yecek olan GAP, bu haliyle gerpekten
muhte$em bir manzara arzetmektedir.
Ancak piftpilikle geptnme, yada doyma
yerine ekonomiye dayali yetistirmeye
Onun bu durumunu, bu bdlgeyi b.len,
gepise basladigmdan itibaren, kendi pi-
gez.p gdrenler ancak takdir edeb.l.r.
karlan doQrultusunda yogun bir bip.mde pevresini ve dcgayi degistirmeye,
bozmaya ve gerpeksekilde kirletmeye
ni yak.ndan ilgilendiren GAP'in, son za-
GAP, yalniz bu bdlgeyi degil, b.r butun
olarak aziz Turkiye'mizin genel kalk.nmasinda da cok biiyuk bir paya sahip
44-46) tarafindan etrafti sekilde ap.kland.g. icin burada tekrarlanmayacaktir.
pimizin elbirligi, gbniilbirlig.yle destek-
Ancak orada da belirtildigi gib., msa-
Milleti olarak, bu projey. istisnas.z ne-
lemem.z en biiyuk gdrevim.z olmal.d.r.
Nitekim gerek muhalifi, gerekse muta-
noglunun pevresini kendi pikarlan dog-
mek, bizleri son derece fazla sevindir-
paralel olarak azami yiiksekl.ge ulas-
ve yar.n.yla cok yak.ndan ilgilendiren
bdylesine dev bir projenin, her ydniiy-
mist.r bile. Ekilebilir alanlarm sinirh bir
kaynak oldugu bir tarafa, tek tarafli sd-
niimiizde niifusun gittikpe artmas.na
mektedir. Esas amac, hepim.z.n bugun
mak iizeredir, hatta bu yiikseklige var-
le miikemmel olmasi ve ondan bekle-
nen amaca ulasmasid.r. Iste bu yazi da.
bu amaca ydnelik olarak kaleme al.nm.stir.
Esas konuya gecmeden, once. Droblemin daha iyi anlas.labilmesi icin bazi
ac.klamalarda bulunmak faydal. olacak
tir. BitkiKoruma denilince dzet olarak:
Bitkilerin gelismesine veverimine kdtii
ydnde etkide bulunan, k.saca ona zarar veren, her tiirlu canli organizmay-
la, bunlardan bitkilerin korunarak sag-
gii-
lik'l. yetistirilmeleri ipin ahnan cesitli 6nlemler hatira gelir. Bdylece bitki koru
ma biiyiik bir bilim dal. olup her b.r.si
bag.ms.z bircok altbilim dallanndan clur\.T. Gdriildii^u gibi buradaesas etken,
ve
ida
dd-
ogjra-
rultusunda degistirmeye palismasi, gii-
b.k.yla GAP'in desteklenmes.n. gdr-
»ve
3 ilog-
ydneldi. Bu durumlar Lodos (1983, s.
olacag. siiphesizdir. Bu bak.mdan Turk
ve-
;re-
sel ydntemlerine gdre duzenled.d,i
kompleks ipinde dogal bir unsur olarak
bitkilerde zararli olan butun canh var-
hklarin birbirleriyle ve cevreleriyle olan
etki sistemleri (= ekosistem) bir kompleks olarak ele alind.g.ndan, zararli te-
rimini geni? kapsamda anlamak gere-
kecekt.r. O halde zararli k.saca; Yasa-
yan organizmalar olup insan.n b.zzat
kendisine, ya da onun sahip oldugu her
seyiyle cevresine zarar veren canli var
iolaraniasilmal.d.r. Bu aniamda bdcek-
ler dah.l her tiirlu canli, zararli katego-
risine girer ve insanin kendisi de bundan bir istisna degildir. Hatta dyle ki, in
san, mevcut zararl.lar.n en tehlikelisi ve
en dehset sacan. olarak, bircokekologlar tarafindan kabul edilmektedir. Bu
gun dunyamizda, biyosferi tehd.t eden
en onemii 3 problem bulundugunadikkat cekilmektedir. (Darling, 1969). Bun-
lar; a) Niifusun devaml. olarak gittikpe
artmasi, b) Surekli sekilde cevre kirlili-
ginin ve bunlarm cesitlerinin gittikpe
fazlalasmas., ve c) Ekosistemin korun-
masinm g.ttikce gucluge ugramasidir.
Bu problemler insan.n verimli bir pev-
rede rahat yasamas.n. giicle$tiren se-
bepler olup birincis. en dnemlisidir ye
diger iki problemin halini de biiyuk
oranda engeller. iste niifusun devaml.
artmasi, bunun sonucu olarak da insa
miiriilmeleri yiiziinden, bu alanlar da
her yilziraataelverissiztopraklar haline
ddnustiiriilmektedir. Budurum dunyadaki biitiin iilkeler ipin geperti olupTur
kiye de bunlarm ipine dahildir.
Turkiye bu durumda topraklanni bir
mirasyedi hovardaligi ipinde harcayan
Qlkeierin belki de en basmda gelenlerden bihsidir. Son 30 yildan fazla b.r zamandan beri verimsiz yerler dumrken,
yurdumuzun en verimli topraklan iize-
rinde kentler, anlamsiz betonarme binalar ve fabrikalarm yiikselmelen bu
nun pok ap.k bir delilidir. Hatta 1982
Anayasa'sin.n 45. Maddesinde yer alan
"tanm topraklarin.n amaplar dismda
kullan.lamayaca§. hiikmiine ragmen,
bunlara ?ahit olunmas. gerpekten pok
uziiciidur. Hele tuQIa ve kiremit fabri-
kalann.n giizelim ekilebilir birinci smif
topraklara sahip tarlalan genis pukurlar aparak dbek dbek derin gdlciiklere
pevirmelerini gdrmek, insanin ipini siz-
ddrtmevsim
SAYFA : 14
latmamasi miimkiin miidiir? Bunu iplerinde biraz olsun vatan ve memleket
sevgisi olanlar pok dennden hissetmek-
tedir. Cunkii bizler yalniz s.md.ki zaman
ipin degil, gelecek nes.llertn de sorumlUSI'''
Bu perpevede simdi gelelim GAP'a.
Bu proje mcelendiginde (Sdnmez et al.
1985), dogrudan 74.000 km2'yi kapla-
yan ve aynca suni olarak meydana getirilen Turkiye'nin Van Gdlii'nden son
ra en biiyuk gdliiniin de yar aldigi bir
alanda, tanmsal iiretimin on planda tutuldugu gdrulmektedir. Tanmsal uretim
ise, yukandaki apiklamalardan da anlasilacagi uzere cevre sorunlartyla pok
yak.ndan ilgilidir. Hele b.nlerce yildir belirli bir ziraat s.stemi, ozellikle kuru zi-
raatla hasir-nesir olmus diinyaca iinlii
Mezopotamya ovasi'nin kuzey kesiminin biiyuk bir bdlumiinde, tarihinin hip
bir ddneminde rastlanmayacak sekilde
tamamiyle degisik olan sulu ziraat sis-
temine gepilmesi, muhakkak ki pevreyi biiyuk oranda etkileyecektir. Tabii bu
etki iklim dahil, toprak ipi ve iistiinde yasayan biitiin canh varhklan da ipine aia-
caktir. Bdylece meydana gelecek olan
yeni bir ekosistem, daha dogrusu ag-
Ba$bakan Turgut Ozal'in direktifleri dogrultusunda..
GAP ile ilgili ikinci
bir komite kurulacak
Devlet Bakani Titiz Guneydogu Anadolu Projesi (GAP) ile ilgili olarak Basbakan Turgut Ozal'in direktifi uzenne ikinci bir komitenin kurulacag.ni apikladi.
Titiz, Bakanlar Kurulunun 2,5 saatsiiren toplant.s.ndan sonra yapt.gi ap.klamada.
"GAP'in gecm.si. bugiinii ve g«*ecegine ydnelik arast.rmalarina yer aldig. raporun
Bakanlar Kurulunca ben.msendigim" bildirdi.
GAP' sulama, elektrik, uretim olmak, iizere egitimden, sanayiye. hayvancil.ktan di
ger konulara kadar pok ydnlu bir proje demeti oldugunu hatirlatan T.naz Titiz, Bakan
lar Kurulundan bu projelerde metininbdlge kalkinma modelinegdre yapilmasmmi dnerildigim sdyledi.
Devlet Bakani. toplanti sonunda Basbakan Ozal'in direktifleri dogrulutusunda konunun biraz daha detaylandinlarak gerekli cah$malarin yapilmasi ipin, ikinci komite
nin kurulumas.na karar verdigini kaydetti. Titiz, "Oniimiizdeki gunlerde bu komite ku
rulacak ve pal.$malar.na baslayacakt.r. Bu komite siiratle sonuca varan bir komite
olacaktir" diye konustu Birincisinde oldugu gibi tiim kuruluslann ikinci komitede de
yer olanagini belirten Titiz, ikinci komiteden gerekinme duyuldugunu soyle ap.kladi:
roekosistem sdz konusu olmakta, bu
"Birinci komitenin yapmisoldugucal.?ma, gnel hatlanyla yap.lmagerekenler. orta
ya koymustur. bunlar, bugiinkii toplantida benimsenmis ve kabul gdrmiistiir. Guney
dogu anadolu projesi her ydnuyle buyiik bir projedir. O bakimdan aynntilara girmek,
asamada da Bitki Koruma'nm devre-
planlama yapmak iizere ikinci komiteye gerek duyulmustur.
ye girme mecburiyeti dogmaktadir.
Su, ister sivi ister havadaki orantilt
nem seklinde olsun, canlilann yasaminda rol oynayan en dnemli faktdrlerden
birisidir. Bu bak.mdan kurak kosullara
binlerce yildir ah?mis olarak, bu bolge
de yasamlanni siirdiiren canhlar, sulu
ziraata gepildikten sonra ya bu yeni ortama adapte olarak yasamlanni siirdii-
recek, veya eskiden biiyiik populasyonlar olusturmus olanlar yeni ortama az
Ian faunistik bir arastirmada (Onder ve
Lodos, 1977), Galeatus scrophicus
Saund. (- helianthi) isimli bir bdcek tii-
rii (Heteroptera: Tingidae), bu bolgede
yeni yeni ekim yapilan aypiceklerine
adapte olarak zarar yaptigi tespit edilmistir. Halbuki bu tiir, daha dnceleri bu
bolgede yabani olarak yetisen bazi Co-
arastirmalann sonucunda elde edilen
bilgiier degerlendirilmek suretiyie bit^,
korumayla ilgili stratejiler belinenmis
oiur. .
Yukanda ana hatlanyla apiklamaya
pahsilan bitki koruma apisindan yapil
masi gerekli arastirmalara GAP'ta yer
vehlmedigi gibi, Sdnmez et al. (1 .c.)'nin
uyum gdsterebilecekleri ipin yogunluklannda azalmalar gdstererek yasamla
nni ancak siirdiirebilecek, ya da hip
uyum sagiayamayanlar da bolgede yok
Samaktaydi. Bu drnek, bitki koruma ile
masi, gerpekten biiyiik bir eksiklik ola
olup gidecektir. Buna karsihk rutubeti
ilgili arastirmalartn ne kadar dnemli ol
dugunu gdsteren iyi bir detildir. Tabii ki
bitki korumacilan bu gibi sonuplara gd-
yaklasik 40 kadar uzmanm bulundugu
ihtisas komitesinde, bu konuya cok yakm ilgisi oldugu halde bitki korumayla
ilgili birtek uzmanm dahil edilmeyisini
baQdast.rmak miimkiin degildir. Bitki
seven, fakat baska bolgelerde bulunan
degisik tiirler de bu bdlgeye girip yerlesebilecektir. Bu durumlar, burada an-
lat.ld.gi kadar kolay olaylardegildir. Bu
olaylarda iklim kosullan, toprak, besin,
tiir ipi ve tiirler arasi rekabet, dogal dusmanlar, populasyon yo^unluklanyla,
bunlarm birbirlerine olan etkileri gibi
faktdrler rol oynar. Tabii bu arada za
man faktdriinii de dikkate almak gerekir. Sulu ziraata gepilece$ine gdre, bununla birlikte bdlgeyeyabanc. olan, in
san eliyle birtakim tanm bitkilerinin de
sokulaca§i tabiidir. Bu bitkiler ise mev
cut olan, fakat baska bitkilerde yasayan
bdcek ve diger hayvansalzararl.larla fitopatolojik etmenlere pekaia besin kay
nagi olabilecek, bdylece'gskiden zararli
olarak ismi gepmeyen tiirler, bu saye
de yeni zararl.lar seklinde kar$imiza pikabilecektir. Nitekim bu bolgede yap.-
mpositae familyasi bitki turterinde ya-
tiirebilmek icin, bu gibi projelerde da
ha fizibilite pahsmalann.n baslad.g. giinlerde, hatta daha dnceden olmak uze
re fauna ve floran.n her ydnuyle cok iyi
Sekilde arastinlmasi gerekmektedir. Bu
hazirlamis olduklan raporda da bu ko-
nuya en ufak sekilde deginilmemis olrak gdriilmektedir. Hele sonuncusunda
korumayla ilgili bu turlii arast.rmalarda,
da kolay bir is degildir. Ciinkii yalnizfa
una ve florayi teskil eden tiirlerin sap-
zaman pok dnemli bir faktdrdiir. Bu ba
tanmasi bir anlam ifade etmez. Bununla
la ilgili pahsmalara baslansa bile, bu za
birlikte ozellikle fauna ile ilgili tiirlerin
zuhurlan, konukculan ve populasyon
yogunluklann.n da tespitleri gerekir. Po
pulasyon yogunluklann. tespit etmek
kimdan simdiden sonra bitki korumay
man faktdriiniin nasil telafi edilecegi de
aynca merak konusudur.
LiTERATUR
Darling, F.F.1969. The Reith Lectures. The
ise. ozellikle bdceklere ait tiirlerin im
mature (= gelismemis) ddnemlerinin
Listener
de bilinmesiyle miimkiindiir. Bu bak.m
Lodos, N. 1983. Turkiye Entomolojisi. Ill
dan bitki korumayla ilgili bu gibi aras
tirmalar gerpekten cok zor olup mutlaka yetkili ve geni? personel kadrosuna
sahip gerekli her tiirlu tephizatla donat.lm.s bir ekip tarafindan yuriitulmesi
mecburiyeti vard.r. Biitiin bu pal.?ma ve
E.U.Z.F. Yayinlan, 282.
Onder, F. and Lodos, N. 1977.A newspe
cies of Galeatus Curtis (Het.: Tingidae) form
Turkey. Tiirk.Bit.Kor.Derg., 1(2): 23-27
Sdnmez, N., Balaban, A. veKaradeniz. MM.
1985. Guneydogu Anadolu Projesi Entegre
Bdlge Kalkmmasi Yaklasimi. TUBiTAK.
—Mta
SAYFA : 15
ddrtmevsim
nda..
rak 3asbaacikladi.
oiklamada.
gi raporun
ciliktan di-
tiz, Bakansmini dne-
isunda koici komitekomite kubir komite
>mitede de
e acikladi:
enleri orta-
ur. Gtineyira girmek,
?lde edilen
retiyle bit*.
jelirlenmis
CAP projesi
p.klamaya
idan yapil-
GAP'ta yer
tl. (I.c.)'nin
\ da bu ko-
ilmemis ol-
hedefine ula?abilecekmi
-ksiKlik ola-
jncusunda
oul.indugu
.ya pok yakorumayla
iilmeyisini
,.ldir. Bitki
urmalarda,
jur. Bu ba-
Gecmisi neredeyse cumhunyetimiz kadar eskilere da-
yanan Guneydogu Anaooiu Projesi (GAP), gectigi-
miz gunlerde yme gundeme geliyor ve heryerde GAP'
tan konusuluyordu.
Urfa Tuneiirnm acilisi ve Ataturk BarajTiin bazi unitelerinin devreye girmesiyle birlikte projede dnemli adimlar alilmis oldu. Tunelin acilisim Basbanan Turgut Ozal
Iste butun bunlar. kisa birsure once (Projenin bazi bdliimlerinin tamamianmasi nedeniyle) konusulup, tart.?i-
hyordu. GAP'la ilgili bu son gelismelerin ara sepim dn-
cesi siyas; cevreierm propoganda malzemesi haline gelmesiyle konu yen-sen alevlendi. Projenin tamamianma
si ile birlikte saclayacagi yararlar gbzkamast.r.c. nitelikleri He ortaya koyulurken. Kiyasiya bir sahiplenme yan-
bile, bu za-
yapiyor. projenin ikibinli yillann basinda tamamlanacagmi mujdeliyordu. Bu araoa 1986 yihnsn :lk oes avnda
Guneydogu Anadolu Sblgesi 331 milyar yatirim tesvik,
dilecegi de
alarak tanhinde ilk kez yatirim odlgesi olarak ucuncu si-
ve saghkh dusunrneye caiisan cevrelerde (ozellikle tar.m-
raya ulasmist;. Susuzluk Guneydogu icin art.k kader ol-
c:iar arasmcai oazi endiseler var.
i koru may-
maktan cikiyordu.
Gercek'en (j9 Kapsadigi 74 bin kiiometrekare alan .e
•ctures. The
molojisi, III.
'A newspeigidae) form
2): 23-27.
ideniz. M.M.
13 alt projesi ile GAP. Turkiye'de bugune kadar gercek-
lestinlen yatirimlann en buyuklennden biri. Ozellikle ta
nmsal acidan konu ele almdigmdan. kendi alaninda dun-
yanin da en buyuk yatinmlarmdan bin olan proiemn yakin bir gelecekte bolgenin oldugu kadar ulkenin de yapismi derinden etktieyecegi. buyiik katkilar saglayacagi goruliiyor
si surduruiuvordu.
GAP'in kimin esen oldugu konusundaki tartismalar surdiirule dursun, konu ile 'Igili olarak daha derinlemesine
Giineydogunun cldugu kadar Turkiye'nin de pevresi
ni degistirecek mtelikteki bu dev proieler butununiin ta
mamianmasi ha! ide beklemlen yaran saglayabilmesi
icin, cugurden a.nmasi gereken pek cok onlem ve ya
pilmasi zorunsu oirpok calismanin oldugu belirtiliyor.
Doc.Dr. UCKun Geray in ou konudaki gdriislerine yer
veren b'.r vazismca sozkonusu calismalanna daha fazla
vakit kavbedi.meden basiatiimasi gerektigi vurgulanarak
sdvle aeniiivorAksi takdirde, birsu kaynag.n. nehir
esi Entegre
UBITAK.
zwmam
ddrtmevsim
SAYFA : tl
lt!f6n
°,Urup seVre^e yerine. bu kez sulama kanaharma ver.p seyretme durumunda kal.n.r '
Hep ayni yanhs yaklasim
vnk'Sfii^IT8
!^L" »d»cegimiz. GAP', bekleyen bu
yuk tehhkelere gepmeden dnce Tiirkiye'deki sulama nrrL
Je rrm^T3 d99er^™ekte yara! Z.
"*
sjass k ?sundu9u raporda konu*
fJork,y^de kamu sulama'an su kaynagi ile baslavan ve
tersiyer kanallann ucunda sona eren bir diziTulloil,
p.kanlmas. olarak dusd
nulmektedirBu yaklasim sulaman.ngerpekle?tirilrniil,Un.
JL
"^me'teKnotojik
^ binkimine
ve fwH
finans kaynaklanna
b.rakmaktad.r.
Digervesermaye
bir beline*
HLe^lama^r,°ie,eri; y°redeki *™ ureticilenn pro>t
£S£n deweve^X
fm
,ekn°,0ji8i " «^J
SrESld?!V
?°kaca9|r"
varsaymaktadir.
Bu giicuvarsayim Turkiye'de genellikle dogrulanmamakta- fii
nm .nsa edilip ortaya
len sulanan alanlar projede du?iiniilen alanTn hanl di"
senmis sulama sebekesinin altinda kalabilmekte ve bdt
SSneasssSS
sstsspsss
yapacak olan da, ondan yararlanarak ma„
*.Sulamayi
.nsan olduduna
gdre. dnce bu insanTanSSSS.^1
Guneydogu Anadolu'da yasam
Guneydogu Toroslar.n giinevindeki Irak «» q,„.;.,„
s.lam.yor. ua$ka bir deyisle, tanm topraKlar.n.n yanaar
razia sinai sahip olan pok az sayidaki kes.m.n i*letme
sindeki buyuk alanlarda elde edilen venm oldukca diisuk
Sanayi yatinmlarm.n yok denecek kadar az oldudu bol
geoe toprakia ugrasmak halkin cogunlugu .cm tek yol olu-
y?.L ?"""" disinba yapabilecekler. sey ise gdp etmek
rww»am Guneydogu Anadolu Bdlgesi'nin. 1970 bu ya-
r.rinnilSK-n"n
olmasm.n
ba?l.ca belirt.linedenlennden
binnin.f3Zla
bdlgeartmam,s
disina olan
gdpler oldugu
?„™ Tk"218'19'• Bo,9emn sa$,,k h.zmetler. gibi di-
dflunrtyi'OTe"er
bu kadar
?a™z olmasi.
ddnup dolasip suyunapls,ndan
olmamas.na
baglan.yor
Su amap mi, arap mi?
Yasam diizeyi apisindan Turkiye'nin bu en geri kalm.s
Mgesinde projenin tamamlanmasiyla birlikte sulanS
SeSSSSSSF?'
Suy,akadar
bir,iktetooradin
*»ar
gelecek, hizmet goturulecek. Bu giine
ku-
2Sf!2S.T0,duSu s6ylenen ^"SSTJii
beS^i^i^ dfuncede t8me|de bir aksakl.k oldugu
belk.de farkinda olmaks.z.n gdzden kap.nl.yordu. Sulama yapilanmn bir an dnce tamamlanmas.na cal.s.l.rken
bu ana amap olarak kabul ediliyor ve bdlge iireSnm
ahst.di, bilip uyguladig, kuru tanm tekniklerini biraka ak
ytduaSenkimmda9herek,erini
yerine ^'-eceai
vaarsay'
:
SrtJSL
'
,ha
°nCe
Qerceklestirilen
kamu
yatinmlarinda da ayni yaklasimla hareket edildidi ancak bekte.
"T^BTTrAKTaaratir^rmHU,a?l,amadl^
9*"Su
h.,»anl
?a"ndan hazirianan sdzkonusu
rapor iste
bu yanhs yaklasim, ortaya koyuyor ve GAP'tan bek'leni
en yarann saglanabilmesi ipin dncelikleTsaniann eS
mgine haz.rlanmas, gerektigine dikkat ceEdT
hlmesi, sosyal. kiiltiirel ve ekonomik olarak Sanm S"
Insan faktoru dikkate ahnmaks.z.n, yalnizca su ve too-
^k kaynaklann.n gelistirilmesi seklinde ele alman suta
ma projelennde sonup olumsuz olacaktir. Qifnku submit'
yapacakolanda, toprag. kullanacakolan da insandr Bu
rada yasayan insanlar.n sosyal ve kiiltiirel olarakTerek
smimlermin kars.lanmasi zorunludur. CunkTtanm val"
nizca b,r uretim bipimi degil, ayn, zamanda SrStfS
^Cyfnkfr&tl*? fU ^Z'er' 0lduk?a du?0ndurucuy-
ac.kTam^a?
raqrasssMS g-«dujunu, buna karsln i*l«?m2L y
oak %80-i olduSunu beliniyof
s""n e',n<Je *
P
a"'n an'
SiSS 9d,sme,er konusunda yapilan tiim
Sy^m^er--^-^ak-^
Arastirmalar ne durumda?
tennce gercekle9ip gerceklesmedigine.^bir c"ftc?eat
^m.ne ye proje alaninda gdrev yapin kuiSlui arK
wfa t
tan beklen''en yarann sadlanmasr Droie
ye ozel b,r onem verilmesine, entegre proje anTay'si ic nde
SAYFA : T
aklannin yandan
kesimin isletmen oldukca dOsuk.
ar az oldugu bdl|u ipin tek yol oluise gdp etmek...
nin, 1970 bu yai baslica neden-
1 oldugu belirttli.
itken ise bebek
izmetleri gibi ditr sansiz olmasi,
aniyor.
>u en geri kaimi?
Dirlikte sulanma-
j.rlikte yatinmlar
idar topragm kumsuzluklar artik
aksaklik oldugu
r.r.l.yordu. Sulasina calis.hrken,
olge iireticisinin
ilerini birakarak,
recegi varsayihan kamu yatinmgi, ancak beklebriiluyordu.
nusu rapor. iste
iAP'tan bekleni-
3 insanlann egiM yeni tanm tekcekiliyordu.
inizca su ve topeie ahnan sula-
Ciinkii sulamayi
da nsandir. Bu-
el olarak gerekjnkii tanm, yalla bir yasam bidusunduructiyida yapilan turn
atlennde ahnan
Bdlge halkina
! <imse pek bir•min tarihi gelimuhendislik te-
ie verilen agirhma sonras. ye-
iyi bir piftci egiruluslar aras.nvarmektedir. O
anmasi; proje-
anlayisi ipinde
i hizmet vere-
ve birbirleriyle
gdre hizmet gd)larak yap.lm.s
•nunun dnemi-
SAYFA . 17
ddrtmevsim
ne oranla, yap.lmis olan calismalann yok denecek kadar
az oldugunu gordiik. Daha kotusu, yap.lmis olan arastirma palismalan arasmda b.r butiinliik yoktu ve sonuplan-
son derece basit olan kuru tanm al.sk.n ureticinin, sulu
nin uygulamaya akt.nlmasini saglayacak dnlemlenn ahn-
sacas. modern tanm teknikler.ni uygulayarak ver.m ve
uretimi 15 katina p.karmasi gerekecek!
Sulama Proiesi degil, entegre bdlge kalk.nmast.
mamas. nedeniyle zaten yeters.z say.da olan arast.rma-
lardan yarar saglanamiyordu. Ne yaz.k ki bu konuda palisan (iiretken olarak) tek kurulusun Urfa Bdlge Topraksu Arastirma Enst.tusii oldugu gdruliiyordu. GAP ipers.n-
ziraate gec.lmes.yle birlikte mucizev. bir sekilde yen. urun
desenler.ni bemmsemesi gerekli girdikler. kullanmas....Ki-
Bunca bekley.s ve emekten sonra GAP, basar.h olmak
zorunda... Sulama Projeler.nm basar.s. .se sunlara bag-
de yer alan alt projeler arasmda bugun en dnde olan Asagi F.rat'in Urfa-Harran Ovas. Sulama Projesi olmas. ne
deniyle Urfa ydresine iligkin calismalar yapilm.sti. Digei
alt bdlgeler ipin calismalar ipin belk.de daha erken oldu
gu dusunuluyor.
Topraksu Arastirma'nin 1976 y.l.ndan bu yana yiiriittiigii pahsmalann sonupunda bugday, yonca, pamuk, domates ve nar ipin su tiiketim arast.rmalan ile yine bug-
lan.yor.
day, pamuk ve yoncada giibre ihtiyaclan belirlenmis. Birkap ana urun ipin verim ve uretim maliyeti arastirmalar.
sal diizenlemeler bulunmuyor. Ancak, zaten basannin ya-
ile pesitli iiriinler icin adaptasyon denemeleri de yapilan
diger calismalar
Bdlgede bulunan iki arastirma enstitiisii ise, atil vazi-
yette duruyor. Akpakale Pamuk Tohumu Uretme istas-
yonu ve Cayir-Mer'a Tohum Uretme Istasyonlan, konunlan ile ilgili olarak cahsma yapmalan ipin gdrevlendirilmediklerinden ve olanks.zl.klanndan dolayi bu kurulus-
lardan proje amacna ydnelik yarar saglanam.yor.
Universiteler Ne Yapiyor?
"Guneydogu Anadolu Sulama Projesi ve Urfa Ziraat
Fakiiltesi'nin Onemi" adi altinda yayinlanmis bir kitap var.
Urfa Ziraat Fakultesi OgTetim Uyesi Prof. Dr. Hiiseyin
Apan tarafindan hazirlanmts olan 38 sayfahk bu kitappikta
ydrenin dzellikleri, GAP hakk.nda genel bilgiler, pdziimlenmesi gereken sorunlara yer ver.lirken; son bdliimde
de Urfa Ziraat Fakultesi'nin GAP ac.s.ndan dnemine de-
giniliyor. Bdlgeye ydnelik zirai arastirmalar.n biiyiik bir
kism.n.n Urfa Ziraat Fakultesi tarafindan yiiriitiilecegi be
lirtilen kitapta "Universitelerin vazifelen sadecedgretim
yapmak olmay.p, arastirma ve yayim hizmetleri de vardir. Kuru ziraatten sulu ziraate gepince, iki yilda bir uriin
ahnan bu bereketli topraklardan y.lda en az iki uriin alinacaktir. Bunun ipin de gerek bdlgeye adapte olan bitki
tiir ve cesitlerinin tesbiti, gerekse sulama ve drenaj problemlerinin coziimlenmesi ipin simdiden uzun vadeli ca-
hsmalara baslamak gerekir" seklinde gerpekpi bir yak
lasim yerahyor.
Arastirma kuruiuslan ile universitelerde yapilan GAP'a
ydnelik arastirma palismalan iste bu durumda. Prof. Dr.
Apan'm kitab.nda ise su sdzler yer ahyor: "Su ciftpinin
tariasina gelmeden gerekli arastirmalar.n yapihp bitirilmesi sarttir. Su, ciftpinin tariasina gelinceye kadar bu
arastirmalar.n yapihp bitirilmesi ve piftpiye gerekli teknik
bilgilerin aktanlmasi gerekir. Bu konuda gee kahnirsa, sulamadan fayda yerine zarar gelebilir."
Gdriildiigii gibi ozel olarak gdrevlendirilmeyen ve za
ten yeterii olanaklara sahip olmayan arastirma kuruius
lan ile universitelerden fazla bir?ey beklemek, bu durum
da olanaks.z. Daha dnce de belirtildigi gibi oldukpa az
say.daki arastirmalar da pratige aktar.lamiyor. Birbirinden habersiz yapilan arastirmalar (ki sayilan da oldukpa
yetersiz) kutiiphanelerde bekleye dursun, bir sure sonra
kuru tarima alismis olan bilgisiz ureticinin basarili olma
si dogal bir sonupmus gibi kabul ediliyor. Bu durumda,
-Proiealan.ndaki tiim liretic.lenn projededngdriiien tek-
nolojiyi bemmsemesi,
-Ureticinin ben.msedigi teknolojiy. toprag.nin tamam.n-
da uygulayab.lecek bilgi ve sermayeyi biriktirm.? veya
sagiayabiiecek bir konumda olmasi.
Ulkemizdesulama projeler.ndedngdriiien sulama, giibreleme ve bitki desenmin uygulanmas.ni saglayacak ya-
sal diizenlemelerden pok ureticinin organizasyonu, egitimi. kredilendirilmesi ile kamu kuruiuslan arasmdaki is-
birtigine bagli oldugu bilinen bir gerpek. Turkiyedeki su
lama projelerinde gdrulen basansizhgin. biitiin bu hizmet
lenn sulama kapsam. d.sinda b.rak.lmas. oldugu beiirtiliyor. GAP'in sonucunun olumsuz olmamasi isetamamiyle bu anlaytsm degi$tirilmesi halindemiimkiin olabilecek.
TUBiTAK GAP ihtisas Komitesi raporunda konu ele ahnarak, sdyle ifade ediliyor:
"Bir bdlgeninsu toprak kaynaklannin gelistirilmesi dii-
sunulurken sistemin "BOLGE" olarak kabul edilmesi ge-
rekmektedir. Bdylece sistemin amap fonksiyonu kirsal
bdlgenin entegre kalkinmasi olarak tarif edilecek, kirsal
kalkmmanm en biiyiik yatinm.ni olusturan sulama tek basma degil entegre kalkinma ile birlikte ve onun alt yap.si
olarak dusunulecektir. Entegre kalkinma yaklas.mlann-
da sulama yatinmlar., endiiistriyel, sosyal ve kiiltiirel kalk.nmalar.n siirukleyici unsuru bipimine ddniismektedir.
GAP'in benzer yaklas.mla (bir sulama projesi olarak de
gil entegre kirsal kalkinma planlamasi olarak yorumlanmas. ile) sulama sistemi gerceklestirildiginde ulusal ekonomiye katki, dngdriiien diizeyde saglanabilecektir."
Buraya kadar anlat.lanlardan var.lacak sonuc, TUBi
TAK'.n hazirlay.p Bakanlar Kurulu'na sundugu raporda
ap.k bir sekilde belirtiliyor:
"Guneydogu Anadolu'nun kalkinmasi, yalnizca GAP'in
entegre bdlge kalkinmasi projesine donii$turulmesi ile
mumkune gdzukmektedir."
Sonuc
Bugiinkii durumuyla su ve toprak kaynaklannin gelis
tirilmesi amacna ydnelik bir porje olarak alg.lanan Gu
neydogu Anadolu Projesi'nden bu haliyle beklenilen ya
rann saglanamayacag. ac.kca gdriiiiiyor. Bu projenin en
tegre bdlge kalkinmasi olarak ele ahnmas.n. zorunlu ha
le getiriyor. Ancak bu sekilde bdlgenin bir biitiin olarak
degerlendirilerek hizmetlerin daha etkin bir bipimde iireticiye ulastmlmasinm saglanacagi belirtiliyor.
Entegre bdlge anlayisin.n yasama gepirilmesi ipin ise
dncelikle yeni bir drgiitlenmeye gidilmesi gerekiyor. Bdl
gede planlama ve uygulamadan tek basina sorumlu olan.
bag.ms.z yatirim biitcesine sahip birGAP Kalkinma Otoritesi'nin kuruimasi dneriliyor.
Bdlgeye hizmet gdriitecek kuruluslar arasmda etkin bir
isbirliginin saglanabilmesi ve pahsmalann uygulamaya
gecirileb.lmesi icin bdyle bir iist kurulusun kuruimasi zo
runlu gdruliiyor. Ve butun bunlar icin kaybedecek vak.t
kalmad.g. birkez daha belirtilerek yetkililer uyanl.yor.
dortmevsim
CAP pre
gerekli
belirlenmesi ve du Curler icinden yoreye uygun vuksek vemh cesitlenn seciimesi ipin mtrodu .siyon adactasyon ve
venm arastirmalanna bugunden baslamak zorundaviz..
Onceden de dedjnildigiqibi'anmsaluretiminen ustdu-
Bdlgeye sulamamn girmesi ile saglanacak uretim artisi sonucunda dzeihkle Ortadogu ve diger ulkeiere yapi
s. ve gehstir.lmesine donuk arast.rmalam tez elden vaoiimasi zoruniudur. Oyle ki du konuda kaydedilece* her
gunun, kalkinmamizdaki olumsuz etkisi ciaerek aqinasacaktir. Bu nedenle, GAP bolgesinae yapilacak tanmsal
uretime donuk arastirmalar "Oncehkli Arastirmalar'' ola
Toprak, su. iklim ve insan gibi temel uretim etmenlen
icensmde sayilamayan ancak. venmin en yuksek duze-
zeye cikanimas. icin gerekli teknoloj.ier.n uyar.anma-
rak nitelendirilmektedir.
Tanmsal uretim. 'stenen en yiiksek auzeve UieStirma*
icm uretim etmenlerinin temeii'n. olusturan su /e ;oorak
lacak tanm urunlen ihracatinin tur ve cesitle, mm behrlenmesme yonehk calismalar da aynca onem tasimaktadir.
GIRDILERIN BELiRLENMESlNE YONELIK
ARASTIRMALAR
ye ulastiriimasi ipin yapay olaraK oisarcan uygulannasi
gereken islerin tununu iceren girdiiere Hiskin arastirma
konulan asagida ozetlenmistir.
kaynaklannin belirlenmesi gerekir 3u amac'a GP alan-
larmda Arazi Kuliantm Kabiliyet, Toprak. Muikiyet. /enmlilik ve Suiamaya Uygunluk haritalannm ayri avri c^animasi icm calismalara simoicen baslanilmaiioir
Guneyoogu Anadolu Projesi kapsami icens.ne giren
ovalarda, altemat.f planlar seklinde belirtilen ekim ^«?sen-
len iperisinde yer aiacaK urunlerm yetistirme arastirma
lar. ouyuk onem tasimaktadir.
Bugun icin. brnegin Hanan Ovasi lie iiqiii bitkise. .••:tim arastirmalan yok denecek kadar azeir Behrtilen ne
denle yapilmasi gerekli arastirma!ar asaoidaki s<=K<lde
ozetlenebilir.
TUP. VE QESiT BELIRLEME ARASTIRMALARI
GAP ovalannir. urun desenlen iper.snde yer a.aca-. pamuk, tutiin gibi endiistri bitkilen;bugdav a'pa m.s.r gib'
hububat; sebze ve meyveler icm arast.rmava dayanan tur
SULAMA VE DRENAJ
SU TUKETiMi VE UYGUN SULAMA PROGRAM!
GAP'mde ongcrulen ekim desenlennde yer alan bitki
lerin her birisi ipin bugunden bitki su tuketimi. mevsimlik
vemevs.mici su uretim fonksiyonunun: su isteg. acismcan bitkinm kntik aonemlerinin. uygun sulama yonet mi-
nm. sulama sayis., suresi ve arahg.n'in behrlenmesme yd
nelik arast.rmalam yapilmasi gerekmekted.r Aynca kultiir
bitkilennin sulama mevsimi uzunluklannm iik ve son su
verme zamanlann.n, uygun islatma derirhgmin Siimme-
sme ihskm arastirmalara baslanmahdir Biimcigi gibi ydrede suregelen ikhm nedeniyle buhariasma kayiplan /uk-
sektir Bunun icm evapotraspirasyonu azaltia oniem>er.
kulturel islemler. pestis.tler konusunu iceren cahsmaiar
yapiimalidir
SULAMA YONTEMLERi
Sulama suvunun
tsek bir randimania topradin onki
SAYFA : 19
projesinde ele alinmasi
di tanmsal arastirmalar
devreye sokacagini kabul etmektedir. Ancak, bu inanp
Turkiye'de genellikle dogrulanmamaktad.r. Fiilen sulanan
alanlar projede dusunulen alan.n, hatta ddsenm.s sula
ma ?ebekesinin altinda kalabilmektedir. Bdylece sulama
projeleri dngdriiien ekonomik hedeflerine ulasamamaktadir.
Buyiik yatinmlarla sulama hizmeti gdtiiriilmiis olan pro
je alanlannin bir k.sm.nda gerpekte sulu tanm yapilmad.g., sulu tanm.n verim art.s.ndaki etkis.nm bilinmesine
ragmen sulama tesislerinin var oldugu bazi ydreterde piftp.n.n kuru tar.mi tercih ettigi ozellikle son yillarda gdriil
mektedir. Ornegin; Asagi Seyhan Ovasmda (ASO) 1968
y.hnda suiamaya ap.lan saha 57322 hektar ve bunun %
91'i fiilen sulan.rken, 1982 y.hnda sulanan alan 115000
hektara yiikselmis, ancak fiilen sulanan alanlara iliskm
sulama orani pesitii nedenlerle azalarak °/b 80'e kadar
diismiistiir. Devletin sinirh mali olanaklanndan yararlanilarak sdzkonusu ovaya uzun yiilardan beri pesitii kuruluslar tarafindan yap.lagelen buyiik yatinmlara ve sarf edilen biiyuk pabalara Karsin arzu edilen amaca tarn ulasi-
kok bolgesinae yeten kadar depoianmasi iyi bir sulamaor
iq
irti-
ap.'en• dir
c -iien
duze-masi
/iirma
.Ml
nm temel kosuludur Sulamada suyun topraga. bitki kdk
bolgesinm depoiayabileceginden fazia olarak verilen kism.
cogunlukla araziae onemh ve pahali dren tesislerinin insasmi ve dolayistyla olduKca vuksek mahyeti olan yati
proiede uyguianacac Karik. :ava. vagmurlama veya damla
verilmelidir.
gibi suiama yontemien, alternant fizibilite analizi yapilarak secilmeiidir Bcloede proieye dahil ovalardaki iiriin
desem iperisinde yer aian :iti- 'erm suianmasinda kullaniiabuecek vuzev sulama .oo'emlermn pelirienmesi ama-
kemizde hizmete ac.lmis olan sulama $ebekelerinin en
biiyiik sorunudur. Qiftciler, kuru tar.mdan sulu tanma gep-
r. GAP isletmeye aciimadan basiat.lmalidir. Boylece el
de gelecekte tarla sUama sistemlerinin pianlamaproieleme ve isletme esaslar.ni iceren kapsamli bilgiler
>on su
iinme-
:ibi yo;ri yuk^m.er.
.malar
n bitki
SUYUN EKONOMiK KULLANIMI
Ciftpiler tarafindan asm sulama suyu uygulanmasi iil-
ciyla yapiiaca* arastirmalar ^cnucu elde edilecek bilgiier ciftpilere e'kiH bir yay.m yoiuyia aktarilmahdir.
Tarla ip. sulama sistemier.nm planlama dlcutlen. isletma sorunlari. bak.rh ve jehstiriimelerme ve oirbirleriyle
simlik
etimi-
Yalniz Asag. Seyhan Ovas. ipin degil, ayni zamanda
diger biiyuk sulama proje alanlannda devletin biiyuk ya
tinmlar yaparak sulama hizmeti gdtiirecegi alanlardaki fi
LERI kuruiuslan taratmdan dana planlama asamasinda
Suiamaya acilacak araziier icin DSI ve KOY HiZMET-
karsnastinlmalarma oonuk bilimsel arastirma calismala-
ne yoKuitiir
alan.ndaki aksakhklar vb. olarak belirlenmistir.
ilen sulanan alan oranlar.ni olanaklar oraninda yiiksek tutmak amac.yla bu sorunun ortaya pikmasina neden olan
sakmcalarin belirlenmesine ydnelik arastirmalara onem
nmlar: qereKt'ren crena; sorunlari ortaya pikartir.
bitki;cism-
lamamasinin nedenlen 1979 yil.ndaCukurova'da yapilan
arastirmalar sonucu, taban fiyatlan, isci iicretleri, ilap,
giibre, tohumluk, kredi eksikligi, akaryakit sorunu, iist iiste
ayni ve tek iiriin ekilisi, beyaz sinek, sulama uygulama
butunabilecekt.r
FiiLEN SULANAN ALAN ORANINI ARTTIRMA
Ulkemizde kamu sulamalar., su kaynagi ile baslayan
ve tersiyer xanallartn ucunda sona eren bir dizi su yapismm msa ediiip. ortaya p.kar.lmas. olaraK cusunulmektedir. Bu yaklasim cok (juck. bir varsayim olmakla birlik
te suiamanin gerceklestinlmesin. uretictnin niyetme. b.lgisme ve para varhgrna b.rakmaktadtr Daha acikcasi, su
lama projeleri. vcredek; tun ureticiienn proiede ongdriiien bitki deseni. tanm teknolojisi ve ekonomik kaynaklan
tikleri zaman ilk birkap y.l icerisindednemliderecede iiriin
artis. elde etmekte vebu sonuckendilerinde"fazla su ile
fazla verim saglanacagi" inanc.n. yaratmaktadir. Aradan yillar geptikpe asm sulama suyu ilavesinin ortaya pikardigi olumsuz toprak-su-bitki iliskilenyle ilgili sorular pdzumlenemediginden toprakta drenaj ve tuzluluk sorun
lari ortaya pikmaktadir. Sonupta toprak verimliligi azalmakta, baz. ydrelerde tuzlulasma ve coraklasmadan dolayi tanm arazileri tamamen elde pikmaktadir.
Su kaynagi "yenilebilir" bir uretim etmeni olmas.na kar
sin, miktar. sinirhd.r. Elde bulunan suyla en fazla alan.n
sulanmasi, projede dngdriiien birim akis.n tiim alana yetmesi veya baska bir devi$le mevcut sebekelerde su sik.nt.s.nin olmamas. icin sulama rand.manlarm. yiikselti-ci onelmlere ydnelik arastirmalara dncelik verilmelidir.
Su sikintisinin oldugu durumlarda ahnacak en etkin dnlemler demetinin bilinmesi ipin simdiden bilimsel calis
malar yap.lmahd.r. Bu amacla, su miktar.na bagh verim
ddrtmevsim
tonks.yonlarmin elde olunmas. icin arastirma projeleri hazirlanmahdir. Aynca, bir sulama programi iperisinde uygulanan herbir suyun etk.nlik derecesi ilesulama suyundan yapilabilecek en yiiksek kisintinm anlasilmas. vb., gibi
arastirmalar zaman gepirilmeden ele ahnmahdir.
Asm sulamanin zararlan ve arastirma sonuplannm ilet.mi konusunda uretic.ye bilgi aktarmahd.r. Fazla suyun
yarar yerine zarar get.rebilecegi konusunda lireticy. et-
k.leyebilecek uygun basit ydntemlerin olusmasma ydne
SAYFA : 20
cutlerde yore kosullar.nda bel.rlenmel.dir. Bu amacla, tuz
lu ve alkali topraklann islah edilmes.yle ilgili bilimsel ca
lismalar simdiden ele ahnmahdir. Bdylece gelecekte benzen sorunlarla kars.las.ld.ginda cdzum ipin gerekli veriler bulunabilecekt.r. Konuyla iliskili olarak. y.kama suresi, yikamasuyu gereksinimi, kimyasal maddegereks.nimi, toksitelementler, topraklarda tuz dag.hmi modellerin.n c.kar.lmasi vb. g.b. arastirma projeleri yuriirliige koyulmahd.r.
lik arastirmalara ginlmelidir.
TARLA iQi DEVELOPMANI (TESViYE)
Sulama sebekelerinin hizmet gdtiirdiigii alanlarda ye
terii ve teknigine uygun birsulama yapilabilmesi ipin genellikle arazi tesv.yesme gerek vardir. Tesviye yap.lmis
araz.de uygulanacak kiiltiirel i$lemler ile ilgili olarak egitim ve yayim pahsmalar.na bugiinkii duruma oranla da
ha fazla hiz ve onem verilmelidir. Yapilan tesviyenin bozulmasmi dnleyici dnlemlerin basmda, ciftpinin tesviye
ARAZi ISLAHI
GAP alanlannda tash alanlar oldukca gem? yer tutmak
tadir. Volkan bombalan niteligindeki taslar, kdksiizdiir.
Toprak profilinin rastgele dennliklennde gdmulii bulun
maktadir. Bir kisim taslar ise toprak yiizeyine serili du-
rumdadir. Degintlen taslann toplanip atilmasi ile hem genis alanlar tanma apilabilecek, hem de ulkemiz insaat sektdriine iyi nitelikfi dis piiskuriik taslar (bazalt) kazandinilmis olacaktir.
ed.lmis arazide siiriim ipin doner kulakli pulluk kullan-
Bu amapla ydrede baslatilmis palismalara ek olarak,
tas toplama ekonomisi, uygun tas toplama ydntemi, ge
doner kulakli pulluk ve hafif tesviye aletlerinin belirlen
yararli sekilde kullanimi ile ilgili arastirma projelenne bas-
mas. gerekmektedir. Yapilan tesviyenin devamhhgini sa§lamak ipin yore kosullanna uygun, ucuz ve yerii yapim
mesi arastirmalar. na agirhk verilmelidir. Bu pahsmalar so-
rekli alet ve ekipman; pikan taslann iilke ekonomisine en
lanilmahdir.
nucu belirlenecek imalat tipleri ydrede halen mevcut ve
dusiik kapasitede calisan Tanmsal Makina Sanayi'nde
istihdam yaratabilecektir.
EROZYON KONTROLU
Bolgede toprak ve su kaynaklannin gelistirilmesini saglamak amaciyla yap.lacak tesislerin ekonomik dmiirlennin belirlenen surelerde devam etmesi ve tanm alanlan
nin korunmasi ipin yukanda havza drenaj alanlannda
erozyonu dnleyici dnlemlerin saptanmasi amaciyla KOY
HIZMETLERi, eski ad.yla TOPRAKSU tarafindan hidroIO|i ve toprak koruma konulannda baslat.lan arastirma
lar hizlandinlarak surdiiriilmelidir.
DRENAJ VE TUZLULUK
Sulama projelerinde devamhhk vebasan ancak yeterii
b.r drenai.n saglanmas., bunun etkin bir sekilde pahstmlmasi. bakim. ve kontrolii ileolastd.r. Qagdas tanmda dre
naj, bu bakimdan sulamanin aynlmaz parcasi olarak ka
bul ed.lmektedir. Ulkemizde bu anlay.sm heniiz tarn an-
gubre
Bdlge topraklan tanmsal ydnden bugune kadar hipbir
zaman verimlilik potansiyeline uygun birsekilde kullanil-
mamistir. Ornegin, toprak vebitkilerin istegine uygun bir
giibreleme bugun de yapilamamaktadir. Belirtilen nedenle
yetistirilmesine karar venlen her iiriin tiir ve pesidi ipin
bugiinden giibreleme denemelerinin yapilmasma gerek
vardir.
TARIMSAL MUCADELE
Bir bolgede hastahk vezararhlann yayginhgi vezararli
olma durumu o bdlgenin sulu veya kuru tanm yapmasi
ilepokyakmdan ilgilidir. Qiinku birpok hastahk ve zarar
hlann bir bolgede bulunabilmesi ve populasyonu arttirabilmesi o bdlgenin hava, toprak ve bitki vejetasyon sevi-
yesindeki nemine buyiik oranda baghdir.
lami ile yerlestigi sdylenemez. Yapilan tarla ipi drenaj pahsmalar.nin sekli ve kapsami da bu gdriisii dogrular niteliktedir. Tarla ipi drenaj palismalan pikan ciddi drenaj
ve corakla$ma sorunlari ile kars. kars.ya kal.nd.gi zaman
baslamaktad.r. Tarla ipi drenaj.na baslan.ncaya kadar ver.mde meydana gelen azalmalar ve baz. ydrelerde topraklar.n tamamiyla elden pikmasi sonucu olusan kayip-
lann parasal degerleri milyarlan asan astronomik rakam-
lara ulasmaktadir. Bu nedenle GAP'da suiamaya apila-
cak olan tanmsal alanlarda drenaj cal.smalar.na ne den-
I. onem ver.lmesinin gerektigi acik olarak ortaya c.kmak-
tadir.
Ayni zamanda, pagdas aniamda sulama ile kazanilan
verim artisiarinin devamhhgi sulanan alanlarda tesis edilen drenaj sistemlerinin de etkili sekilde cahsmasi ile
miimkiindiir.
Belirtilen nedenlerle GAP alaninda uygulanacak dre
naj sistemleri ile ilgili arastirmalar biiyiik onem kazanmak-
tad.r. Ozellikle uygulanacak drenaj projeleri ipin gerekli
Ef£5fS
kr.terler.n behrlenmesine ydnelik arastirmalar dncelik al-
maktad.r.
Drenaj sistemlerinin miihendislik kriterlerinin belirlen
mesi yan.nda tuzlu topraklann iyilestirilmesi ile ilgili dl-
•>'• ^fSEEWO;;-\r-' "V ~',T\ '•' -•
>. '' ••-.'••-"'•""*#&'''•-V*'_»
» >1 *•
•-'• *.••
s
A . 20
la, tuz-
sel pae ben.11 verii siireeksini-
delleri-
;ge ko-
utmak.iizdiir.
dortmevsim
Bugun bolgede genelde kuru tanm yapildigi icin gerek
hastaliklar ve gerekse zararlilann hem tur sayisi hemde
zararli olma dereceler. pek yuksek degildir. Ancak bol
gede sulama basladigmaa hastahk ve zararlilann artacagi
da b.r gercekt.r.
Bunun ip.n dnce bolgenin hastahk ve zararhlar yoniinden ayr.nt.h bir etudu yap.lmal.d.r. Aynca, her bir zararli
ip.n ekonomik mucadele es.gin.n belirlenmesi. b.tki-suzararl. ilisk.ler. ile zararh-iklim iliskilen vb. gibi arastirma
proielen tez elden oaslatiimaiidtr.
bulun-
da kullan.lacak aletlen tanimayis. bolge tar.minin en
onemi. sorunudur. Mak.na kullanim.nin ve bak.minin uygulamalarla dgret.lmesi gerekhdir. Diger yandan yore top-
olarak,
cimsiz katmanin patlatilmas.n. saglayacak ekipman ve
ekipmanin siiriim arahk ve derinligin. belirleme arast.rmalanna gereksinme vardir. Ayni zamanda bdlge topraklan killi biinyeli olup ozellikle halen sulanan yerlerde gdriildiigii iizere, oiusan kaymak katmanin.n kinlmasi ile il
gili piftpinin bilgi ve gdrgiisii yok denecek kadar azdir. Ge
rek tohum ekiminden ve gerekse sulamalardan sonra oiu
san kaymak katmaninm kinlmasi ile ilgili alet ve ekipma
nin arastmlmasi, bunlarm yapimi ve kullanilmalannin piftc.ye dgretilmesi onem tasimaktadir.
Ydrede kullanilan ekim makinalan tek sandikh olup gub
re ve tohum kanstinlarak ekim yapilmaktad.r. Kombine
makinalar.n ve is genisligi biiyiik makinalar.n kullan.minm yaygmlastir.lmasi yaninda, santrafiij giibre dagitici-
sine en
ne bas-
r hipbir
ullanil-
gun bir
edenle
>idi ipin
a gerek
raklar.nda uzun yillar pulluk kullanimi sonucu oiusan ta-
ban tasmin k.rilmas. sorunu ve uygulamada kars.las.lacak sorunlar.n cbziimii onem tasimaktadir. Sdzkonusu ge-
lar ile ekim kosullannin asartirilmas. da dnemli bir konudur.
; zararli
Ybrenin dnemli bir iiriinii olan mercimekte hasat so-
apmasi
runlann.n cdzumti ve bu konuda yapilan arast.rmalarin
sonuplarinm ciftciye ulastiriimasi gereklidir.
s zarar-
i arttira-
on sevi-
TOHUM, FIDE VE FiDAN
GAP bdlgesinde tanmsal uretim. en iist diizeye ulast.rmak icm nitelikli tohum, fide ve lidan elde olunmasi ve
bunlarm bolge lireticsine zamaninda yeter. m.ktarda .let.lmesme ozen gdstenlmesi zorunludur
Bu amapla. ustun dzelliklere sah.p, verimli, hastahk ve
zararl.lara dayan.kh, bdlge toprak ve .khm kosullanna uy-
mus tohumlann elde olunmas. .pin simdiden b.limsel aras
tirmalara baslanmast, ulke ekonomisi yonunden pok yararh olacaktir.
TARIMSAL MEKANIZASYON
Ciftpinin yeni tanm tekn.klenni ve bunlarm uygulan.sin-
irili duemgelat sekandiml-
mi, ge-
SAYFA : 21
Gdriildiigii iizere ozellikle sulu tarima geciste ydrede
bitkisel uretimin mekanizasyonu ile ilgiil pok pesitii aras
t.rmalarin bugiinden yapilmasi sdzkonusu olabilmektedir.
KREDI
Ureticinin alet-makina donan.m, tohum. ilac, giibre vb.
gibi gereksinmelerini kolayca saglayabilmesi ipin satin al
ma olanaklar.n. art.nc. dnlemler simdiden ele ahnmahdir.
Bu amapla kolay ve ucuz kredi bulma olanaklari arast.nlmal. veya bunu saglayacak yasal diizenlemeler iizer.nde cahs.Imahd.r.
YETiSTtRME TEKNJKLERI ARASTIRMALARI
UYGUN
URUN
DESENI
BELIRLEME
Projelerin teknik bzelliklehn.n saptanmasi ile ekonomik
analizlenn yap.lmas.nda hareket noktasi yore icin dnerilen iiriin desenleridir. Proje alanlan ipin dngdriiien iiriin
desenlerinin mevcut kosullara gdre optimum bipimde
olusturulmasi bu bak.mdan pok onem tasimaktadir. Uriin
desenlerinin sepiminde proje alaninin toprak ve su kay
naklan, pevre ekolojisine uygun bitki turleri, bu bitkilerin
pesitii gereksinimleri, isgucu, sermaye, arazi varhgi, birim alandan saglanabilecek uretim degerleri, pazarlama
olanaklari gibi degiskenlerm pok dikkatli bir sekilde incelenmesi gerekir. Sulama projeleri ipin en ekonomik iiriin
desenlerinin sepimi kadar dnemli olan bir nokta da, pift
pinin desenlerde dngdriiien ekimi yapmasi, bu iiriinlerin
yetistirilmesi ve sulu tanm hakk.nda teknik ve pratik ydnlerden egitilmesidir.
Ulkemizde, sulama sebekeleri ipin dngdriiien iiriin desenleri yalniz sebekelerin su ihtiyaplannin projelenmesinde ve projenin uygulama dnce rantabilitesinin saptanmasmda bir kriter olarak ele ahnmakta, fakat gerpekte isletme hizmete ap.lmadan dnce veya ap.ldiktan sonra gepen
siireler iperisinde dngdriiien iirun desenlerinin piftpi ta
rafindan uygulanmasim sagltyacak gerekli tedbirler ahnmamakta, etkili egitim palismalan istenilen diizeyde ya
pilamamaktadir.
Uriin deseninin gerpeklesebilmesi icin ilgili kuruluslar
tarafinda ahnmasi gereken dnlemlerin yeterince yerine
getirilememesi ve ulkemizin iperisinde bulundugu ekono
mik kosullar sonucu, uygulamada basanh olunamamaktadir. Bu durum, teknik elemanlan ve piftpileri dnceden
tahmin edemedikleri sorunlar ile karsi kars.ya birakmaktad.r.
Bu sorunlardan birisi, ciftpilerin kuruda yetistirdikleri
iiriinleri sulu kosullarda da iiretmeye devam etmesi ve
bu ahskanhktan dolayi ekonomik olabilecek ve projenin
hazirlanisi sirasmda dngdriiien diger iiriin tiirlerinin iiretilmesine karsi bir yakmhk gdstermeleridir.
Diger bir sorun da, sulama sebekeleri iperisinde zanrtanla su tiiketimi fazla olan bir veya birkap tiir iiriiniin desende dngdrulen miktarlarm dismda pok genis alanlarda
yetistirilmesi sonucunda sebekede ortaya pikan sulama
suyu noksanligidir.
Ozellikle GAPgibi uygulamaya yeni apilacak devlet su
lama sebekelerinde projede dngdriiien ekonomik ve tek
nik yararlihgin gerektigi sekilde saglanabilmesi ve mev
cut suyun var olan sulanabilir arazi potansiyelinin tiimii-
nii sullayabilmesi ipin iiriin deseni, alternatif planlar bipiminde optimal olarak saptanmahdir.
dortmevsim
SAYFA : 22
UYGUN EKIM, DIKIM, HASAT ZAMANI BELIRLEME
DAMIZLIK BELJRLEME VE TEMINI
GAP icensinde yer alan ovalarda yetistirme mevsimi
cok sicak, buna kanjilik oransal nem pok diisiiktiir. Asm
sicak ve kuraklik nedeniyle iirunlerde tozlanma ve ddlenme sorunlanndan sdz edilmektedir. Ozellikle misir bit-
GAP bolgesinde iklim ve cevre kosullanna uygun yuksek venmli tiirlerin yetistirilmesi ipin nitelikh damizhk el
kisinde bu sorun belirlenmistir.
tarahndan nasil saglanacagi konusunda gereken diizenlemelenn yapitmasina bugiinden baslanilmahdir.
Uygun ekim ve dikim zamani, arastirmalarla belirlene-
de edilmesi amacna ddniik islah palismalan simdiden
baslatilmahdir. Aynca. elde olunan damizliklann uretici
mezse, ddllenme biyolojisi yonunden sorunlarla karsila-
silabilir. Ddllenme olmamasi halinde bitki boy atmasina
ragmen iiriin vermez.
Bdlgede gems capta yetistirilen urunlen bir kisminda
ozellikle sebze ve meyvelerde uygun hasat zamanmin
arastirmalarla belirlenmesi, ydrenin kendisine dzgii iklimi ile biiyuk onem arzetmektedir.
TOPRAK iSLEME
Kiiltiir bitkiterinin ekim dikim. ipin uygun bir toprak ha-
zirhginm yapilmasi gerekir. GAP bdlgesinde bu konuda,
toprak .sleme sekilleri, bitkilere gdre uygun toprak isleme bipim ve aietleri, asgari toprak isleme, toprak isleme
ydntemleri ile bazi toprak dzellikleri ve bitki gelisimi ara-
YEM
Hayvanciligin gelistinlmesi ipin ydre kosullanna uygun
hayvan besleme ve yemler konulannda arastirma projelen hazirlanmah. bunlar GAP bdlgesinde farkh ydrelerde
arast.r.lmal.d.r
iLAQ
GAP alanlannda yetistirilen yoreye uyum gdstermis
havvan varhgmin salgilardan korunmasi ve diger gereksmimleri ipin ilap miktan, cinsi konusunda arastirmalar
ilgili kuruluslar tarafindan baslat.larak, ydrede yogunlastinlmahdir.
s.ndaki iliskiler vb. gibi arastirma projeleri uygulamaya
ahnmahdir.
JKINCi URUN
Ulkemizin ekolojik kosullannin uygun oldugu ve halen
sulama yap.labilen yerlerinde bugdaydan sonra ikinci
iiriin olarak soya, yer fistigi, misir ve susam gibi urunle
rm yetistirilmesmi amaplayan ikinci iirun projesi basar.li
bir sekilde uygulanmaktadir. GAP projesi iperisinde de
ikinci uriin olarak iirun deseninde yer almis bulunan bit
kilerin tanmsal teknolojileri, ozellikle yore kosullanna uy
gun tiir ve cesit, ekim ve hasat tarihleri, giibreleme, su
lama ve mekanizasyon dzelliklerini belirleme yonunden
yapilmasi gerekli arastirmalara gereksinim vardir.
NADAS ALANI AZALTMA
GAP bdlgesinde sulu tanm alanlar.n dismda ve sebe-
KREDi
Hayvansal uretim ipingerekli kredi miktan ve saglama
kosullarmi belirleyen mevzuat diizenlemeleri yapilmahdir. Ureticinin ucuz ve bol miktarda kredi bulma olanaklarmi arttinci dnlemlerin belirlenmesi iizerinde cal.silmalidir.
TARIM EKONOMISi ARA?TIRMALARI
Guneydogu Anadolu ovalannm sulanmasi sonucu gerceklesecek bitkisel ve hayvansal iiretimin en iyi sekilde
degeriendirilmesi ipin gerekli cai.$ma konulan asagida siralanmistir.
SEQILEN MODELLERiN MALi VE EKONOMJK ANALJZJ
Bdlge ipin sepilen isletme modelinin mali ve ekonomik
analizinin yapilmasi ipin kullanilacak en uygun ydntemin
beiirienmesme iliskin calismalar yapilmalidir. Ulasilan so-
ke isletmeye apilmadan dnce, sebeke iperisinde kuru ko
nuclar, ydrede belirlenen drnek isletmelerde denenmeli-
sullarda uretim yapilmaktadir. Tanm araz.ler.nin yansi eki-
dir.
irken, diger yansi bos birakilmaktadir. Bdylece mevcut
toprak kaynagmm yansi iiretimde kullanilmaktadir.
Uretimde kullamlan alanin arttirilmasi ipin nadas alan
lannin azaltilmasi gerekir. Bu amapla sdzkonusu edilen
alanlara ekilebilecek, ekonomik degeri yiiksek bitkilerin
belirlenmesini amaplayan arastirmalara simdiden basian-
TARIM URUNLERiNI DE6ERLENDIRME. TARIMSAL
mahdir.
HAYVANSAL URETJM VE SU URUNLERi
Bdlgede mevcut ovalar sulanmaya basladiginda yem
bitkileri ve ozellikle yonca ekimine onem verilmege baslanacakt.r. Yem bitkileri iiretimindekiartis beraberindehay-
SANAYI
VE
PAZARLAMA
GAP'inde gercekiesecek bitkisel ve hayvansal iiretimin
en iyi sekilde degeriendirilmesi ve projenin entegre bir
tanmsal gelisme projesine ddnusturulmesi ipin yukanda
belirtilen sorunlann cozumu ile birlikte, ip ve dis pazarlarin saglanmasi. pazarlama organizasyonunun kuruima
si, tanm uriinlerinin ip ve di$ pazar kosullanna ve istek-
lerine gdre i$lenerek pazarlanmasini saglayacak tanm
sal sanayi ve ulas.m olanaklannin ve bdlgede tanmsal ge
lennin art.r.lmasina iliskin yapilmasi gerekli arastirma ko-
lisme ile biitiinlesecek sekilde diger sektdrlere ait hizmetlerin gelistirilmesi gerekir. Bunun ipin, bu konularda sim
diden gelistirme ve olanak yaratma palismalan baslatil
nulan asagida dzetlenmistir.
mahdir.
vanc.hgi da dzendirecektir. Hayvansal uretim ve su iirun-
TUR VE QESiT BELJRLEME
Bdlgede halen ilkel sekilde koyunculuk yapilmaktadir.
polay.siyla sulama, hayvancihkta entansif sut koyuncu-
ugu, entansif et koyunculugu ve siit sigircihgini daberaberinde getirecektir. Belirtilen nedenle bugiinden sdz
konusu hayvanc.hk sekilleri ileilgili olarak kesin biraras
tirma faaliyetine girilmesinde yarar gdriilmektedir.
Ayni zamanda Ortadogu iilkelerinin yurnurta ve beyaz
et taleplerini karsilama ydniinden bdlge biiyiik bir potansiyele sahiptir. Tavukpuluk ve bahkpihk arastirmalan bu
nedenle onem arzetmektedir.
Hayvansal uretimi istenen diizeye pikarmak ipin gere
ken girdiler ve bu konuda yapilmasi gereken arastirma
konulan, asagida bzetlenerek verilmistir.
Bu arada tanmsal iiriinlerin Turkiye'de ve yurt dismda
en iyi sekilde degerlendirilebilmesine olanak sagliyacak
ayni zamanda istihdam kapasitesi yaratabilecek nitelikteki konserve, salpa, meyve suyu vb. tanmsal sanayi tesisierini belirleme pahsmalarinin dncelikle yapilmasi gerekmektedir.
TARIM ALANLARINDA SOSYO-EKONOMIK
SORUNLAR VE COZUM YOLLARINA iLJSKJN
ARASTIRMALAR
TARIMSAL YAYIM VE EGlTiM
Bugiine kadar sdzkonusu edilmis bulunan sorunlann
pdziimiinde en etkin ydntemlerden birisi tanmsal yayim
ve egitimdir. Ancak ulkemizde tanmsal yayim ve egitimin
ddrtmevsim
i
ci
n-
jn
le-
de
SAYFA : 23
henuz b.r sorun nitel.q.nde oldugu D.i.nmektedir Bilginm
KURULUSLARARASI ISBIRLlGi
kdylu yen.letilmesinde gerekli olan personelin eksikhgi.
yayim hizmetler.nde kullanilmasi zorunlu teknik olanaklara yetennce sahip olunamamasi, ciftpinin egitim diizeyinin genellikle diisiik olusu, basta toprak ve su kaynak
lan olmak uzere pek cok kaynak kullamminda hatah davramslara yol acmakta ve ces.th sorunlar ortaya pikmak
tadir. Bunlar arasmda. ciftpinin "fazla su fazla verim"
diisiincesmin toprakta tuzluluk ve drenaj sorunlari orta
ya pikarmasi, toprak venmhliginin giderek azalmasi ve ba
Buraya kadar behrtnen hususlarda anla$.lacagi iizere
ulkemizde ozellikle suiamaya yeni apilacak alanlarda top
rak ve su kaynaklanndan en etkin sekilde yararlanmada
karsiias.lab.lecek sorunlar buyuktiir ve ortaya pikabilecek
sorunlann cbziimlenmesi ic.n bugunden bazi tedbirler
al.nmas. gerekmektedir. Sdzkonusu sorunlann cdziimunde un.vers.teler dahil ilgili butun kuruluslarca gdrevler diis-
mektedir. Ornegin, ulkemizdeki lin.vers.telerde anilan ydreler.n toprak ve su kaynaklannin degeriendirilmesi sirasinda kars.las.lan sorunlar ve bu sorunlann cdziimiine ilis
kin dnerileri kapsayan cok cesitli akademik arastirmalar
zi ydrelerde tuzlulasma ve coraklasmadan dolayi milyonlar yatmlarak gelistirilen h.zmetler.n tiimiiyle elden p.kma tehlikesi ile karsi kars.ya bulunmasi ornek gdsteriie-
yapilmaktadir. Ancak bu arastirmalar ve sonuplarimn uy
gulamaya intikal ettinlmesinde gerekli etkenlik maalesef
saglanamamaktad.r. Toprak ve su kaynaklannin rasyo-
bilir.
US
'K-
ar
as-
ma
ahiak-
Bu nedenle, tanm egitimcileri ve yayimcilan bdlge niifusunun bilinen sosyal durumunu dikkate alarak, ydrede
uygulanabilecek yayim ydntemlerinin ortaya c.kanlab.lmesi amaciyla on pahsmalara baslamal.dirlar.
nel b.r sekilde kullanilmasinin tanmsal uretim ve verim
uzennce olan buyiik etkileri dikkate alinarak sorunlann
cozumu icin daha dnceki bdliimlerde belirtilen dneriler
Gelecekte suiamaya apilacak tanm alanlannda sulama
ve cagdas tanm tekniklerinin etkili bir bipimde uygulanabilmesini saglamak ipin dncelikle yeti?kin piftpi pocuklarinin ve genplerinin egitimi bugiinden ele ahnmahdir. Bu
piftpi genplerin egitim.nin istenilen diizeyde yap.lab.lmesi, bdlgede bugunden konu ile ilgili tanmsal arastirma calismalannm yogunlastmlmas.ni gerektirmektedir.
ve arastirmalarla bulunacak diger cozum yollari iizerinde t.tizlikie durulmahd.r. Aynca toprak ve su kaynaklanna yonelik calismalar yapan kurulusiar arasmda etkin bir
isb.rngine girilmesini saghyacak ydntemlerin gelistirilmes)
amaciyla inceleme ve arastirma gruplan olusturulmahdir.
Bu gruplarm getirecegi dneriler iizerinde kuruluslararasi
isb.rhgine ginlmelidir.
•na-
SONUC VE
ger:ide
5SI-
LIZI
<mik
mm
I so-
neli>AL
Kisa adiyla GAP olarak tanimlanan ve Atatiirk Barajini
da iperisme alan Guneydogu Anadolu Projesi, gelecekte
Turkiye'nin sosyal ve ekonomik yasamma saghyacagi bu
yuk yararlann dnemi nedeniyle ulusal bir nitelik kazanmistir. Belirtilen nedenle sdzkonusu projenin uygulanmasmda gelecekte ortaya pikabilecek bazi sorunlann dnlenmesi amaciyla bdlgede bugiinden ele alinmast gerekli palisma ve arastirmalann dismda ortaya pikabilecek sorun
lar ve diger hususlara iliskin dneriler asagida s.ralanm.stir.
imin
.rim-
(1) Guneydogu Anadolu ovalarmin gelistir.lemesinde
sulama, tanmsal iiretimin arttirilmasi ipin gerekli faaliyetlerin en dnemlisidir. Bu faaliyet diger sektdrlerin hizmetleri ipinde pok yakindan iliskilidir. Bugiine kadar ulkemiz
de ele ahnan en biiyuk proje olan Atatiirk Baraji insaatinin da baslamas.yla dnemli bir asamaya gelen Guney
ige-
dogu Anadolu Bdlgesinde beklenen ve dzlenen sonup-
s bir
mda
irlama-
itek-
met-
sim-
latil-
mda
acak
telik-
yi te
ll ge-
lara ulasilabilmesi; projeye dzel bir onem verilmesini en
tegre proje anlayisi iperisinde ilgili ve dzen gdsterilmesini, proje alaninda hizmet verecek bakanhklann ve kuru
luslann birlikte ve birbirleriyle uyumlu bir bipimde yogun
hizmet gdturmelerini zorunlu kilmaktadir. Cesitli kurulus
larca yurutiilmesi gereken butun bu faaliyetlertn birbinyle uyumlu ve birbirini butiinler sekilde planlanmasi, programlanmasi ve uygulanmasi ipin, halen pok biiyuk bir eksiklik olarak ortaya pikan, iist duzeydeki koordinasyon eksikligini gidererek isbirligini saglayacak ve otorite boslugunu kapatacak bir diizenleme yapilmasi zorunlu gdriil
mektedir. Bu gerpeklestirilebildigi takdirde Guneydogu
Anadolu Bdlgesinin gelistirilmesinde karsilanacak sorun
lar daha kolay pdziimlenebilecek ve beklenen amaca pok
1 .
nlann
/ayim
itimin
daha kisa surede ulas.labilecektir. Bu suretle kaynaklarm gelistirilmesine paralel olarak yakin bir gelecekte bdl
gede hizla artacak niifusun da ortaya pikaracagi yerle
sim, egitim, saghk, ulas.m, su, elektrik ve benzert alt ya
ONERiLER
pi sorunlannm cdziimii ipin gerekli pahsmalann bugun
den betirlenmesi ve bu pahsmalara derhal baslanaoiimeei
miimkiin olacaktir. Proje alaninda koordinasyon icin olus-
turulmasi gerekli gdriilen "yeni bir diizenleme" gerpek
lestirilebildigi takdirde bdlgede yapilmasi gereken butun
faaliyetleri iperen uzun vadeli bir plan ve program disiplini iperisinde calismalar daha kolaylikla yurutulebilecektir.
Belirtilen nedenle Turkiye Cumhuriyetinin Kibns islerine verdigi dneme benzer, Bakani.klararasi (Kibns Koor
dinasyon Kurulu, Kibns Mustesariigi vb.) ve pesitii yabanci
ulkelerde de uyguland.gi sekilde Guneydogu Anadolu
Projesi ipin de en kisa siirede bir Koordinasyon Kurulu
veya Mustesariigi olusturulmahdir.
(2) Univsrsttemizin basta Ziraat, Vetariner ve Orman
Fakulteleri olmak iizere, diger ilgili fakuitelerindeki, dze»likle master ve doktora arastirma konulannin olanaklar
oraninda bu bdlgeye ait sorunlara pdzum getirebilecek
arastirma konulan arasmdan secilmesmi saglamak icin
bir prensip uygulamasina gidilebilmesi amaciyla YOK
Baskanhginin gerekli dnlemleri almasi uygun olacaktir.
(3) Guneydogu Anadolu Projesinin Turk kamu oyuna
gerektigi oranda tanrtilabilmesi ipin TUBlTAK tarafindan
en kisa zamanda Ankara'da "GAP'in DUNU, BUGUNU
ve YARINI" konulu bir apik oturum duzenlenmesi bu otu-
rum TV'den dzetlenmesi suretiyle Tiirk ispive muhendisi tarafindan gerceklestirilen bu biiyiikeserin iilkemizeko-
nomisine ne buyiik katkilar saglayacagi tekrar gdzleronune senlmelidir.
(4) Daha dnceki bahislerdekapsamli sekildeapiklanan
cal.sma ve arastirmalarla ilgili olarak bdlgede toprak etiid,
arazi kullanma, arazi toplulastirma. sulama, drenaj, tur
ve pe$it belirleme giibreleme, mekanizasyon, bitki koru
ma, iirun degertendirme, pazarlama, yayinv, egitim ve isbirligi arastirmalanndan uygun olanlan, TUBITAK tara
findan entegre projeler halinde desteklenmelidir.