dosyayı indir - Onkoloji Eczacıları Derneği

Transkript

YDÜ
EPHAR 763-D10
Onkoloji Eczacılığı Ders Notları 2015
UzEcz Ahmet S. BOŞNAK
Onkoloji Eczacıları Derneği Başkanı
Avrupa Onkoloji Eczacıları Derneği
Bşk.Yrd.
Asya, Afrika ve Orta Doğu Onkoloji
Eczacıları Derneği Eş Bşk.
Uluslararası Onkoloji Eczacılar Birliği Eş
Bşk.
1
Onkoloji Eczacıları Derneği olarak büyük bir mutluluk yaşıyoruz. Kıbrıs Yakın Doğu
Üniversitesi Eczacılık Fakültesi’ne 2015-2016 Güz Döneminde 4.Sınıfta Onkoloji
Eczacılığı dersi konuldu. 2007 yılında ilk Onkoloji Eczacılığı ile ilgili sunumumu
yaptığım gün Türkiye’de Onkoloji Eczacılığının hızla gelişeceğini ancak çok ciddi bir
eğitim eksikliği olduğunu anlatmıştım. Yıllar içerisinde çok eleştirildik ancak zaman
bizi haklı çıkarttı. 2013 yılındaki 3.Onkoloji Eczacılığı Kongremizin ardından tüm
Eczacılık Fakültesi Dekanlarına gönderilmek üzere bir mektup kaleme almıştım. Ne
yazık ki, çok yakın bir tarih olan 2013 yılında dahi mektubumuza cevap alamadık.
Uzmanlıkların belirlenmesi sürecinde de Onkoloji Eczacılığının Türkiye’de gerçekten
uygulanan ve uygulanabilecek tek Klinik Eczacılık dalı olduğunu anlatmaya çalıştık
ancak nedendir bilinmez hakkımızda söylenmeyen kalmadı, dünyadaki örneklerini
gösterdik ancak ısrarla görmezden gelindi. Bugün onkoloji ilaçları hastanelerden
verilmek zorunda, ilaç hazırlama üniteleri tüm ülkede kurulmuş durumda ve
başlarında da eczacılarımız var. 2009 yılında derneğimizi kurduğumuzda, 2011
yılında ilk kongremizi yaptığımızda da, eğitim, eğitim, eğitim demiştim. Gelecekte bir
gün gelecek, hazırlıklarımızı yapmalıyız demiştim. O gelecek geldi, şimdi oldu. Geç
mi kaldık? Sahadaki Onkoloji Eczacıları olarak HAYIR, Eczacılık Fakülteleri ve Meslek
Örgütleri olarak EVET. Onkoloji Eczacılığı şimdi yeni bir kilometre taşına ulaşmış
bulunuyor. Kıbrıs Yakın Doğu Üniversitesi Eczacılık Fakültesi, öğrencilerini yeni
yüzyıla hazırlama adına önemli bir adım attı. 13/07/2015 tarihi itibariyle Onkoloji
Eczacılığı dersini müfredatına aldı. Diğer Eczacılık Fakültelerine örnek olmasını
diliyorum. Yakın Doğu Üniversitesi Yönetimine, Yakın Doğu Üniversitesi Eczacılık
Fakültesi Dekanı Prof.Dr. İhsan Çalış’a, Dekan Yardımcısı Doç.Dr. Dudu Özkum
Yavuz’a, Farmakoloji ve Klinik Eczacılık Bölüm Başkanı Doç.Dr. Bilgen Başgut’a
verdikleri destek, verdikleri önem ve gösterdikleri gayret için şahsen, tüm dernek
üyelerim ve hastalarımız adına şükranlarımı sunarım. Bu dersi alacak tüm genç
meslektaşlarıma da başarılar dilerim. Umarım en kısa zamanda, bu gayretler ile,
Türkiye ve Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti’nin tüm onkoloji hastaları hak ettikleri
mükemmel eczacılık hizmetine sahip olurlar.
Uzm Ecz Ahmet Sami Boşnak
Onkoloji Eczacıları Derneği
Yön.Kur.Bşk.
Avrupa Onkoloji Eczacıları Derneği
İdari Bşk.Yrd.
2
ÖNSÖZ
Herşey farkındalıkla başladı.
2008 yılında da bugün olduğu gibi, kanser hastaları tedavi arayışı içindelerdi. Sabah
tuvalette az bir kan, balgamda pembelik, karın bölgesinde bir şişlik veya büyümeye
başlayan bir benle başlayan yıkıcı yolculuk, doktor ziyaretleri, sayısı unutulan kan
tahlilleri, filmler, acılı biyopsilerle ilerliyor, teşhisle beraber bedenin ihaneti, aklı da
bulandırıyordu.
Bu yolculuktan yorulan bunalan hasta kendi psikolojisini bozduğu gibi yakınlarını da
yıpratıyordu. Yolculuk bir süre sonra Kemoterapi denen, dost düşman ayırt
edemeyen bir orduyu kendi bedenine gönderme ile devam ediyordu. Bu ordu işini
bitirdiğinde geride yok edilmiş veya zayıflatılmış düşmanla birlikte, yıkılmış dökülmüş
bir beden şehri bırakıyordu. Beden ancak bu yıkıntıyı kusarak, kaşınarak, döküntüler
vererek temizleyebiliyordu.
Orantısız güc kullanmak belkide bu durumu özetleyen en kısa kelimeler olabilir.
Konusunda uzman hekimler, bu gücü savaştığı hücrelere orantılı bir şekilde
kullanmaya çalışırlar. Teşhise göre kemoterapi planlamak ve bu tedaviyi hastanın
yaşamına yaymak, ilerleme ve gerilemeleri takip etmek, bir orkestrayı yönetmek
gibidir. Şef birbirine hem bağımlı hem de bağımsız bir çok enstrumanı ahenk
içerisinde yönetebildiğinde başarı oluşur. Bu orkestrada ise en önemli parçayı çalan
ve eser boyunca en uzun notalara basan Kemoterapidir.
Kemoterapi, hepinizin bildiği üzere, ilaçla tedavi anlamına geliyor. Ama ne ilaç!
Antineoplastik, Sitotoksik gibi kelimelerle ifade edilen bu grup ilaçlar, temelde
kontrolden çıkmış ve normalden çok çok hızlı bölünmeye başlamış kendi
hücrelerimizin bu bölünmelerini iptal etmek fikriyle planlanmış ve üretilmiş ilaçlardır.
Son yıllarda hedefe yönelik ilaçlar adı altında bir miktar daha tümöre özgü hareket
eden yeni ilaçlar üretilmiş olsa da tedavinin temeli yine de aynıdır. Peki bu ilaçlar
başarılı mı? Yoksa umutları paraya çeviren tek kollu canavarlar mı?Bu sorunun doğru
cevabı, kemoterapiyi bir miktar daha incelemekle cevaplanabilir.
Kemoterapi iyi planlanmalıdır: İyi bir laboratuvar, akıllı bir gözle bakılan
görüntüleme cihazları, uzman bir patalog, mahir bir cerrah, zeki bir radyo-onkolog
ve uzman-akıllı vicdanlı bir onkolog tarafından hastaya uygulanacak kemoterapi
protokolü belirlenmelidir ve hastalığın seyrine göre güncellenmelidir.
Kemoterapi iyi hazırlanmalıdır: Kemoterapi hatasız hazırlanmalıdır. Akıllıca
planlanmış bir yazılım, mükemmel planlanmış bir iş-akış modeli, iyi bir Güvenlik
Kabini, şartlarına uygun depolanmış ilaçlar, kaliteli hazırlama malzemeleri, akıllı
hazırlama makinaları, eğitimli-akıllı onkoloji eczacısı teknisyenleri ve konusunda
uzman onkoloji eczacıları tarafından hazırlamalar yapılmalıdır.
3
Kemoterapi iyi uygulanmalıdır: İyi bir klinik, hazırlamadan-uygulamaya doğru
şartlarda sevkiyat, tek bir damla dahi çevreye saçılmayacak yöntem, doğru ilacı,
doğru hastaya, doğru zamanda verebilecek iş-akış modeli, akıllı uygulama
makinaları, kaliteli uygulama malzemeleri, eğitimli-akıllı-vicdanlı onkoloji hemşireleri
ile uygulamalar yapılmalıdır.
Bu üc aşama bir araya geldiğinde evet, bu ilaçlar başarılıdır.
Bu basamaklarda biz Eczacılar ve Teknisyenlerimiz önemli bir rol üstleniyoruz.Avrupa
da yapılan çalışmalarda anlattığım gereklilikler sağlanmadan yapılan kemoterapilerde
çok önemli hatalar yapıldığı tespit edilmiştir. Dozajın yanlış hesaplanması, yanlış ilaç
ile hazırlanması, yanlış taşıyıcı solusyon kullanılması, yanlış ambalaj seçimi,
etiketlerin yanlış yapıştırılması ile hastalara yanlış ilaçların verilmesi, taşıyıcı
solusyona hiç ilaç koyulmaması, taşıyıcı solusyona üst üste iki doz ilaç koyulması,
taşıyıcı ambalajın ilaç akıtması gibi hatalar rapor edilmiştir.
2008 yılında Gaziantep Üniversitesi’ne bağlı olarak açılan Şahinbey Onkoloji
Hastanesi Eczanesi’nin sorumluluğuna getirildiğimde benden istenen orada bir
eczane kurmam ve işletmem idi. Kemoterapi tam karşımızdaki odada hemşireler
tarafından klasik yöntem dediğimiz metal uçlu enjektörle açıkta, elle üzeri yazılarak
hazırlanmakta ve aynı hemşirelerce yerçekimi mantığına dayanan bilinen serum
infüzyon hortumları ile uygulanmaktaydı.
Hemşirelerimiz yoğun baş ağrısı, kaşıntı, saç dökülmeleri gibi hastalarla neredeyse
aynı yan etkileri yaşarken, klinikte yoğun bir ilaç kokusu, kullanılan serum setlerinde
yapılması gereken ön işlemden dolayı yerlerde ilaç döküntüleri vardı.
Bölüm başkanımız Prof.Dr.Celalettin Camcı sorunun farkındaydı ve o da bir arayış
içerisindeydi. Hocamın varlığı, vizyonu ve önümü açması ile basamak basamak
Kemoterapi İlaç Hazırlama işlerini hastane eczanesi olarak üzerimize almaya
başladık.İşe bu işi yapabileceğimiz izole bir oda ayırmak, bu odaya bir Saferoom
(Güvenli Oda) ve laminar akımlı kabinler inşaa ettirerek başladık.Arkasından
hazırlamanın güvenlik parametrelerini belirledik. Bu sürecte Avrupa Onkoloji
Eczacıları Derneği ile irtibata geçtim. Büyük oranda ilk sistemlerimi kurmada bu
derneğin yayınladığı Quapos Onkoloji Eczaneleri için Kalite Standartları kitabından
faydalandım. Ancak herşey o kadar kolay olmadı. Örneğin, bu odada çalışacak
personelin güvenlik kıyafetleri hazır bir set halinde yoktu. O güne kadar da bu
şekilde standart bir kemoterapi güvenlik kıyafet kiti tasarlanmamıştı. Toplam yedi
parçadan oluşan kiti tasarladık ve yerli üretimini yaptırdık. O güne kadar hazırlama
açıkta ve sıradan enjektörlerle yapıldığından bizim tasarladığımız kapalı-güvenli
sistemlerin ödemeleri konusunda da hiçbir çalışma yoktu. Kullanacağımız
malzemeleri standardize ettik, yerli üretimi konusunda destek verdik. Eczane
tarafından verilen bu hizmetin ve malzemelerin SGK tarafından kabul edilmesini
sağladık. Bu şekilde Kemoterapi İlaç Hazırlama sistemleri ve verilen Eczacılık emeği,
diğer tıbbi uygulamalar gibi kabul edilmiş oldu. Bu da bu sektörün gelişmesine sebep
oldu, bugün Kemoterapi İlaç Hazırlama ve Uygulaması konusunda faaliyet gösteren
10’a yakın yerli ve yabancı firma var.
4
2009 yılı, Avrupa Onkoloji Eczacıları Derneği’nin daveti ile, ilk olarak Almanya ile
başlayan Avrupa ve Orta Doğu faaliyetlerimin başladığı yıl oldu. 2009 yılında Türkiye
Onkoloji Eczacıları olarak bu derneğin asil üyesi olduk ve Türkiye Delegasyonunu
kurdum. Bugün Türkiye bu önemli derneğin Eğitim Koordinasyon Komisyonu EşBaşkanıdır. Avrupa genelinde yılda bir defa düzenlenen Master Class adlı üst ihtisas
eğitimlerinin planlanması ve eğitim metinlerinin hazırlanmasında Türkiye görev
almaktadır. Yine bu derneğin her yıl güncellenen Kalite Standartları kitabının bazı
bölümleri Türkiye tarafından yazılmaktadır. Dernek 2009 yılında Gaziantep Ünitemizi
Avrupa’nın en iyi klinik uygulamasının yapıldığı ünite seçmiştir. Bugüne kadar dokuz
ülkede davetli olarak yaptığımız çalışmaları sunduk. Kurulduğundan bugüne ünitemiz
sayısız yerli ve yabancı uzman tarafından ziyaret edildi. 2009 yılı aynı zamanda bu
konuda kendi derneğimizi kurduğumuz yıl da oldu. Onkoloji Eczacıları Derneği…
Derneğimiz ‘Kemoterapi İlaç Hazırlama Teknikleri ve Güvenli Oda Yönetimi’ adlı
Sertifikalı eğitimi gerçekleştirmektedir. Bu eğitim halen konusunda Türkiye’nin ilk ve
tek eğitimidir. Eğitim Avrupa Onkoloji Eczacı Derneği tarafından akredite edilmiştir ve
eğitim tekniklerimiz Avrupa’da ki eğitimlerin kapsamına alınmıştır.
Kanserle savaş halen devam ediyor. Cepheden iyi haberler geliyor ama yakın zamana
kadar da barış beklenmiyor. Düşmanı tanımak, düşmanlığına sebep olan etkenleri
anlamak, yeni silahlar icat etmek en büyük hedefimiz.Kanser tedavisi multidisipliner
bir tedavi.Bu savaşta Eczacılık Mesleği hakettiği rütbeye ancak konusunda
uzmanlaşması ile ulaşabilir. Hekime ve Hemşireye sıkı sıkıya bağlanmalı, beraber
çalışmalı ve kendisine düşen misyonu layıkı ile yerine getirmelidir.Bu da ancak ilgi,
bilgi ve tecrübe ile mümkün olacaktır.
Bir gün Kanseri yeneceğimize inanıyorum. Bu hastalık da, bir dönem kitlelerin
ölümüne yol açmış ancak sonra tedavisi bulunmuş bir hastalık olarak tıp tarihindeki
yerini alacaktır.
Bu kitabın yazılması için çaba gösteren ekibime gönülden teşekkür eder, siz
kursiyerimize faydalı olmasını dilerim.
Uzm.Ecz. Ahmet Sami BOŞNAK
5
YAZAR HAKKINDA
Uzm.Ecz.Ahmet Sami BOŞNAK
1998 yılında Gazi Üniversitesi Eczacılık Fakültesi’nden mezun oldu. 2004 yılında Gaziantep Üniversitesi
Tıp Fakültesi Tıbbi Biyoloji ve Genetik BD da Moleküler Genetik üzerine Yüksek Lisansını tamamladı.
2009 yılında Onkoloji Eczacıları Derneği’ni kurdu. Halen Yönetim Kurulu Başkanıdır. 2008 yılında
Türkiye’yi Avrupa Onkoloji Eczacıları Derneği’ne üye yaptı. 2013 yılına kadar aynı derneğin Eğitim
Komitesi Eş-Başkanı olarak Yönetimde bulunmaktadır. 2009 yılından bugüne ‘Antineoplastik İlaç
Hazırlama Teknikleri ve Güvenli Oda Eğitimi’ ni ekibi ile beraber vermektedir. Bu eğitim Avrupa
Onkoloji Derneği tarafından akredite edilmiştir. 2010 yılında TBMM Kanser Hastalığı Konusunun
Araştırılarak Alınması Gereken Önlemlerin Belirlenmesi Amacıyla Kurulan Meclis Araştırması
Komisyonu’na brifing vermiştir. 2011 yılında kurucu üyesi olduğu Enfeksiyon ve Nutrisyon Destek
Eczacıları Derneği ile beraber 1. Onkoloji ve TPN Eczacılığı Kongresi’ni düzenledi. Sayısız konuşma,
seminer, eğitim toplantılarında Onkoloji Eczacılığı hakkında sunumlar yapmıştır. Türk Eczacıları Birliği
Akademisi tarafından Onkoloji alanındaki başarılardan dolayı Juri Özel Ödülü almıştır.
6
İÇİNDEKİLER
YAZAR HAKKINDA
ÖNSÖZ
İÇİNDEKİLER
KISALTMALAR LİSTESİ
1. KEMOTERAPİ BASAMAKLARI……………………………………………………………….12
2. KİŞİSEL KORUYUCU ARAÇLAR…………………………………………………………….14
2.1.
Eldiven…………………………………………………………………………………….16
2.2.
Gömlek veya önlük……………………………………………………………………16
2.3.
Koruyucu maske………………………………………………………………………16
2.4.
Koruyucu gözlük………………………………………………………………………18
2.5.
Emici örtüler………………………………………………………………………….…18
2.6.
Galoş veya ayakkabı kılıfı………………………………………………………..…18
3. GÜVENLİK ÖNLEMLERİ…………………………………………………………………….…18
3.1.
3.2.
KT ilaçları hazırlamada alınması gereken önlemler………………….……20
KT ilaçlarının taşınması ve depolanmasında alınması gereken önlemler.
24
3.3. KT atıklarının yok edilmesinde alınması gereken önlemler……..……26
4. SAFE&SAFER TOP 10 GÜVENLİK NOKTALARI…………………………………….…26
5. İLAÇ HAZIRLAMA İŞ AKIŞI: U SİSTEMİ………………………………………………..30
6. ASEPTİK EL YIKAMA YÖNTEMİ……………………………………………………….…34
7. İLAÇ HAZIRLAMA ORTAMLARI………………………………………………………….…38
8. HAZIRLAMADA MARUZİYET RİSKLERİ……………………………………………….40
9. PERSONELE BULAŞI DURUMU…………………………………………………………….44
10.ACİL DÖKÜLME KİTİ NEDİR? NE AMAÇLA KULLANILIR?...........................44
11.DÖKÜLMELERİN TEMİZLENMESİ YÖNETİMİ……………………………………….46
12.BİYOLOJİK GÜVENLİK KABİNLERİ……………………………………………………..48
13.ANTİNEOPLASTİK İLAÇ HAZIRLAMA PERSONELİNİN ÇALIŞMA SÜRELERİ VE
SAYISI NASIL OLMALIDIR?......................................................................52
14.ANTİNEOPLASTİK İLAÇ HAZIRLAMA ÜNİTELERİNİN TEMİZLENMESİ………56
15.BİLGİSAYAR YAZILIMININ GEREKLİLİĞİ………………………………………………56
16.İLAÇ HAZIRLAMA : SÜREKLİ İNFÜZYON POMPALARI…………………………..…60
17.NEDEN STOK SOLÜSYON HAZIRIYORUZ?...............................................64
18.İLAÇ HAZIRLAMA SONRASI TRANSPORT……………………………………………….66
19.ÇALIŞAN PERSONELİN SÜREKLİ EĞİTİMİ………………………………………………68
20.ATIK YÖNETİMİ…………………………………………………………………………………..68
21.ANTİNEOPLASTİK İLAÇLARA ÖZEL HAZIRLAMA TEKNİKLERİ…………………..74
21.1. AFLIBERCEFT…………………………………………………………………………….74
21.2. ABRAXANE ………………………………………………………………………………..74
7
21.3. ASPARAGINASE…………………………………………………………………………74
21.4. BEVACIZUMAB…………………………………………………………………………..74
21.5. BENDAMUSTINE………………………………………………………………………..74
21.6. BLEOCIN…………………………………………………………………………………..74
21.7. BRENTUXIMAB…………………………………………………………………………..76
21.8. BUSULFAN………..………………………………………………………………….…..76
21.9. BORTEZOMIB…………..………………………………………………………………..76
21.10.CABAZITAXEL …………….…………………………………………………………….76
21.11.CATUMAXUMAB…………………………………………………………………………76
21.12.CARMUSTIN………………………………………………………………………………76
21.13.CARFIZOMIB……………………………………………………………………………..76
21.14.CLADRIBINUM…………………………………………………………………………..78
21.15.CYTARABINE..………………….……………………………………………………….78
21.16.CARBOPLATIN… …………………..…………………………………………………..78
21.17.CISPLATIN……....………………………………………………………………….…..78
21.18.CYCLOPHOSPHAMIDE ….…………………….……………………………………..78
21.19.CETUXIMAB…………………….…………………………………………………………78
21.20.DOCETAXEL………………………………………………………………………………80
21.21.DACARBAZINE ..……………………………………………………………………….80
21.22.DACTINOMYCIN…………………………………………………………………………80
21.23.DAUNORUBICIN.………………………………………………………………….……80
21.24.DOXORUBICIN.…………………………………………………………………….……80
21.25.DOXORUBICIN LIPOZOMAL…….……….…………………………………….…..80
21.26.EPIRUBICIN………………………………………………………………………….…..82
21.27.ETOPOSIDE…………………………………………………………………….………...82
21.28.FLUDARABINE…………………………………………………………………….…..…82
21.29.FLUOROURACIL………………………………………………………………………….82
21.30.FOLINIC ACID,CALCIUM FOLINAT…………………….…………………………82
21.31.GEMSITABINE.……………………………………………………………………………82
21.32.IFOSPHAMIDE……………………………………………………………………….…..82
8
21.33.IDARABUCIN……………………………………………………………………………..84
21.34.IRINOTECAN……………………………………………………………………………..84
21.35.IPILIMUMAB………………………………………………………………………………84
21.36.IXABEPLONE………………………………………………………………………………84
21.37.MELPHALAN……………………………………………………………………………….84
21.38.MITOXANTRONE…………………………………………………………………….…..84
21.39.METHOTREXAT..………………………………………………………………………...84
21.40.NIMOTUZUMAB…………………………………………………………………………..84
21.41.OXALIPLATIN……………………………………………………………………………..86
21.42.PACLITAXEL..……………………………………………………………………………..86
21.43.PEMETREXED…………………………………………………………………………86
21.44.PIXANTRONE…………………………………………………………………………86
21.45.RALTITRAXED………………………………………………………………………..86
21.46.RILITUMUMAB……………………………………………………………………….86
21.47.RITUXIMAB……………………………………………………………………………88
21.48.TOPOTECAN……………………………………………………………………………….88
21.49.TRASTUZUMAB…………………………………………………………………………..88
21.50.TRABECTEDIN……………………………………………………………………………88
21.51.VINORELBINE…………………………………………………………………………….88
21.52.VINBLASTINE…………………………………………………………………………….88
21.53.VINCRISTINE…………………………………………………………………………….88
22.ÖRNEK OLGU ÇALIŞMALARI………………………………………………………………..90
23.ANTİNEOPLASTİK İLAÇLAR VE AMBALAJ TÜRLERİ ARASINDAKİ STABİLİTE
İLİŞKİSİ………………………………………………………………………………………………94
24.İLAÇ MARUZİYETİNDE SİTOTOKSİK AJANA ÖZEL İLK YAPILMASI
GEREKENLER……………………………………………………………………………………….96
25.TERİMLER SÖZLÜĞÜ…………………………………………………………………………….98
26.CEVAPLAR…………………………………………………………………………………………100
KAYNAKLAR………………………………………………………………………………………….102
9
KISALTMALAR LİSTESİ
❖ BGK: Biyolojik Güvenlik Kabini
❖ EVA: Etilvinilasetat
❖ KT: Kemoterapi
❖ PE: Polietilen
❖ POF: Poliolefin
❖ PP: Polipropilen
❖ PVC: Polivinilklorür
❖ UPBH: Uygulama Pompası Bağlantı Hattı
10
1. KEMOTERAPİ BASAMAKLARI
#
11
&
SORU 1.
ETOPOSİDE 230mg
DEX 500ml
FORM: 100mg/5ml
Kullanılacak İlacın Miktarı Nedir?
Toplam Volüm Nedir?
12
2. KİŞİSEL KORUYUCU ARAÇLAR
Kişisel koruyucular, çalışanların iş kazalarına uğramaları veya meslek hastalıklarına
tutulmalarını önlemek üzere, çalışılan yerin özelliğine ve yürürlükteki mevzuata göre
çalışma süresince kullanılma zorunluluğu olan malzemelerdir. Kişisel koruyucuları
işyerinin özelliğine göre, sürekli kullanılması gerekenler (iş elbisesi, iş ayakkabısı vb.)
ve çalışma anında kullanılması gerekenler
(maske, gözlük, eldiven, bone vb.)
şeklinde iki ayrı grupta değerlendirmek mümkündür. Kişisel korunma araçları iş
güvenliği tekniğine rağmen bertaraf edilemeyen tehlikelere karşı korunmak için
verilmektedir. Ne kadar önlem alınmış olursa olsun, ilaç hazırlamada olası tehlikelere
karşı kişisel koruyucu malzemeleri kullanma zorunluluğu vardır. Kişisel korunma
araçlarının nasıl ve nerede kullanılacağı ilaç hazırlama ünitesindeki yetkililer
tarafından bildirilir. Koruyucu malzemelerin bildirilen yerlerde belirtilen şekilde
kullanılması ihmal edilmemelidir. Unutulmamalıdır ki, koruyucu malzemeler,
kullanılacağı işlerin ve kullanılacağı yerlerin risklerini önleyecek şekilde tasarlanmış
ve imal edilmiştir.
Kemoterapi ilaçlarının hazırlanması sırasında güvenlik kiti olarak bilinen kişisel
koruyucu malzeme kullanılmalıdır.
1. Eldiven
2. Gömlek veya önlük
3. Koruyucu maske
4. Koruyucu gözlük
5. Emici örtüler
6. Galoş veya ayakkabı kılıfı
13
&
SORU 2.
CISPLATIN 40mg
SF 1000ml
FORM: 50mg/100ml
14
1.1. Eldiven
Antineoplastik (sitostatik) ilaçların hazırlanması
sırasında lateks olan, normal cerrahi eldivenlerden
daha kalın kemoterapi eldivenleri (3-4 mm ya da daha
kalın) kullanılmalıdır. Eldivenlerde geçirgenlik süre ile
bağlantılı olarak arttığından eldivenler saat başı ve ilaç
bulaştığında ya da yırtıldığında mutlaka değiştirilmelidir. Kemoterapi eldiveninin
olmadığı durumlarda çift kat lateks eldiven giyilmelidir. Eldivenlerin iç tarafı kullanılan
malzemeyi rahat tutabilecek şekilde pürtüklü olmalı, çok düz olmamalıdır. Mutlaka
pudra içermeyen ürünler tercih edilmelidir.
2.2. Gömlek veya önlük
Koruyucu, atılabilir gömlekler, pamuklu ve sıvı
geçirmeyen özellikte uzun kollu, kol manşetleri elastik
ya da örgü şeklinde olmalıdır. Standart laboratuvar
gömlekleri ya da diğer materyallerden yapılmış
gömlekler giyilmemelidir. Gömlek mesai bitiminde ya
da kirlendiğinde atılmalıdır.
3.Koruyucu maske
Solunum yolu ile kontaminasyonu önlemek için normal
tıbbi maskelerden daha kalın ve yüzün daha geniş bir
kısmını örtecek şekilde ve filtreli olmalıdır. (FPP3) Cerrahi
maske bu özellikleri taşımamaktadır.
15
&
SORU 3.
5-FU 1450mg
DEX 500ml
FORM: 1000mg/20ml
16
4.
Koruyucu gözlük
Normal gözlüklerden farklı olarak gözün yan
taraflarını da koruyacak biçimde olmalıdır.
5.
Emici örtüler (kemoterapi örtüleri)
Sıvı emici özelliği olan ancak alt tarafa sıvıyı
geçirmeyen özellikte olmalıdır.
6.Galoş veya ayakkabı kılıfı
Sıvı geçirmeyen özellikte çabuk deforme olmayan
sağlam yapıda olmalıdır. Güvenlik kabin içine giriş ve
çıkışlarda değiştirilmelidir.
3. GÜVENLİK ÖNLEMLERİ
Kemoterapi ilaçları kanserli hücreleri etkilerken, sağlıklı hücreleri de etkileyebilir. Bu
nedenle bu ilaçların taşınması, depolanması, hazırlanması, uygulanması ve
atılmasında eczacı, eczacı teknisyeni, hemşire, doktor, diğer sağlık personelleri ve
temizlik personelipotansiyel olarak risk altındadır. Temel amaç bu ilaçlara mesleki
maruziyeti en aza indirgemektir.
17
&
SORU 4.
BLEOMICIN etken maddesinin sadece
SF solüsyonu ile hazırlanmasının
nedeni nedir?
18
1.
KT ilaçları hazırlamada alınması gereken önlemler
❖ KT ilaç hazırlama konusunda eğitimli olmak,
tecrübe kazanmak,
❖ Biyolojik güvenlik kabininin doğru çalışıpçalışmadığının kontrol edilmesi,
❖ İş yükünün gereğinden fazla olmaması,
❖ Hazırlama ortamında 3-5 saatten fazla kalınmaması,
❖ İlaç hazırlama ortamının fiziksel açıdan müsait olması (ısı, ışık, gürültü)
❖ İlaç hazırlamaya girerken güvenlik kiti içindeki giysilerin doğru şekilde giyilip
içeri girilmesi,
❖ Kullanılacak malzemelerin kontrol edilmesi (kırık, çatlak, delik vb),
❖ Enjektör luerlocklu olması,
❖ Her bir flakonatam kapalılık özelliği olan ürünlerin takılması ve kullanıldıktan
sonra bu ürünlerin çıkarılmadan tıbbi atık kutusuna atılması
❖ Dolum torbasına ilacın güvenli verilmesini sağlayacak ara ürünlerin takılması
ve bu hattın havasının ilaç verilmeden sadece serum ile doldurulması,
❖ Mümkünse ampul formda sitotoksik ilacın kullanılmaması (iğne kullanılması
gerektiğinden dolayı),
❖ Mümkünse tamamen kapalı atık kutusunun olması ve kapaklı atık kutusu
varsa kapağın atık atılabilecek kadar açılması ve kapağın açık bırakılmaması,
❖ Çabuk kırılabilecek cam flakonların atık kutusuna atarken dikkatli bir şekilde
atılması, kırılmamasına özen gösterilmesi,
❖ Damlama veya dökülmelerde zaman kaybı olmadan temizlenmesi,
❖ Kullanılan kapalı sistem aparatlarının birbiri ile tam uyumlu olması.
❖ Atılacak olan atık poşetlerinin ağzının kelepçe ile kapatılıp öyle çıkarılması,
19
&
SORU 5.
ETOPOSIDE 200mg
SF 250ml
FORM: 100mg/5ml
20
❖ Uygulama öncesi dolum poşetlerinin sızdırmazlık kontrollerinin yapılıp
verilmesi,
❖ Dolum poşetlerine kapasitesinden fazla ilaç verilmemesi (aksi takdirde dolum
poşeti patlayabilir!),
❖ Hazırlamada kullanılan tüm malzemelerin gün sonunda atılması, daha sonraki
gün kullanılmaması (malzeme deformasyonu ve kontaminasyon riski)
❖ İlaç hazırlayan personelin ruh sağlık durumunun iyi olması (stres, üzüntü,
depresyon)
❖ Hazırlama sırasında vücudun herhangi bir yerine temastan kaçınılması,
❖ Hazırlama sırasında solunum veya sindirim yoluyla maruziyeti arttıracak
işlemlerden kaçınılması (yiyecek, içecek),
❖ İlaç hazırlama sonrasında temizlik yapılması,
❖ Zorunlu olarak iğne kullanacak ise enjektörün içindeki havayı çıkartırken
flakon içinde olmasına dikkat edilmesi,
❖ Hazırlık sırasında bir şeffaf eldiven bir kemoterapi eldiveni istenirse birde
lateks eldiven giyilmesi,
❖ Eldivenlerin önlük manşetlerini örtecek şekilde giyilmesi,
❖ Sitotoksik ilaç bulaşmış dolum torbalarının mutlaka atılması,
❖ Kısa zaman aralıkları ile eldivenlerin değiştirilmesi veya ilaç bulaşmış
eldivenlerin derhal değiştirilmesi,
❖ Kemoterapi ilaç hazırlama odalarında yiyecek, içecek vbbulundurulmaması,
❖ Kemoterapi ilaç hazırlama odalarına takı eşyaları ile girilmemesi,
❖ Kemoterapi ilaç hazırlama odalarına makyajsız bir şekilde girilmesi,
❖ Kesici veya delici malzemelerin plastik kutulara atılması veya kılıfları ile birlikte
atılması gerekmektedir.
21
&
SORU 6.
CALCIUM FOLINATE 30mg
SF 100ml
FORM: 100mg/10ml
22
2.
KT ilaçlarının taşınması ve depolanmasında alınması gereken
önlemler
❖ KT ilaçları fabrikadan eczaneye gelene kadar
eğitimli kişiler tarafından takip edilmeli ve ekip
halinde çalışılmalıdır.
❖ İlaç sayarken, depolarken veya hazırlama
kabinine transferi sağlanırken KT eldiveni ve
maske kullanılmalıdır.
❖ Kemoterapi ilaçları istiflenirken dikkatli olunmalı,
kırılmamasına özen gösterilmelidir.
❖ KT ilaçlarının bulunduğu bölümde veya raflarda
uyarıcı işaretler bulunmalı ve kırılma durumlarını
önlemek amacıyla üst raflarda ilaç
bulundurulmamalıdır.
❖ Hazırlanan ilaçlar üzerinde sitotoksik yazısı bulunan taşıma arabasında kısa
sürede dikkatli bir şekilde nakli yapılmalıdır.
❖ Hazırlanan ilacın taşınması eğitimli kişiler tarafından yapılmalıdır.
❖ Hazırlanan KT ilacının nakli sırasında ortamda, acil dökülme kiti
bulundurmalıdır.
❖ Hazırlanan soğuk zincir ilacının nakli sırasında ilaçlar buz aküleri ile
taşınmalıdır.
❖ Taşıma sırasında hazırlanan ilaçlar doğrudan güneş ışığına maruz
bırakılmamalıdır.
❖ Taşınmasında veya depolanmasında dökülen ilaçlar acil dökülme kiti giyilerek
alınıp tıbbi atık kutusuna atılmalıdır.
❖ Hazırlanan KT ilaçları yetkili kişiye teslim edilmelidir.
23
&
SORU 7.
LEUNASE etken maddesi ne ile ve ne
şekilde sulandırılır? Neden?
24
3.
KT atıklarının yok edilmesinde alınması gereken önlemler
❖ Tıbbi atıkları toplayan personel eğitimli olmalıdır.
❖ Tıbbi atık torbalarının ağzı kelepçe ile kapatılıp
öyle atılmalıdır, düğümlenmemelidir.
❖ Tıbbi atık torbası sağlam yapıda sıvı geçirmeyen
cinsten olmalıdır.
❖ Tıbbi atık kutularına iki adet torba geçirilmelidir.
❖ İlaç hazırlamada kullanılan malzemelerin hepsi tıbbi
atık kutusuna atılmalıdır ve üzerine uyarıcı etiket yapıştırılmalıdır.
❖ Tıbbi atık torbasını alırken maske KT eldiveni ve gözlük kullanılmalıdır.
❖ Tıbbi atık torbalarını taşırken dikkatli ve hızlı davranılmalıdır, kısa sürede
ortamdan uzaklaştırılma işlemi gerçekleştirilmelidir.
❖ Tıbbi atık torbalarının ağzı açık bırakılmamalıdır.
❖ Tıbbi ilaç torbalarının taşınmasında akma, sızma veya yırtılmalarda derhal
yetkili kişilere haber verilmelidir.
4. #
TOP 10 GÜVENLİK NOKTALARI
Günümüzde her ne kadar işler titizlikle yapılıyor olsa da insanın bulunduğu yerde
hatalar kaçınılmazdır. Bu hataların en aza indirilmesi açısından sistemli olunması ve
her basamaktaki uygulamanın bir sonraki basamakta kontrol edilmesi gerekmektedir.
Söz konusu insan sağlığı olduğundan yapılan hataların geri dönüşü mümkün
olmamaktadır. Türkiye’de hastaya hizmet veren birim her geçen gün artmakta fakat
buna paralel olarak hasta sayısı da hızla artmaktadır. Bunun sonucu olarak
hastaneye düşen hasta sayısı artmakta ve hizmet kalitesi düşmektedir.
25
&
SORU 8.
5-FU 5200mg
5 gün Elastomerik Pompa ile (max.
kapasite 300ml)
FORM 1000mg/20ml
Eklenecek SF Miktarı?
26
2/Kemoterapi
Teknisyeni Protokol
Bilgileri ile
Hazırlanan Etiket
Bilgilerini Kontrol
Eder(1.Bas.
Kontrol)
1/Eczacı Doktorun
Yazdığı Protokol
Bilgilerini Eczacılık
Bilimleri Açısından
Kontrol Eder
(Protokol Kontrol)
10/Eczacı
Uygulama Sırasında
Gözle Son Ürün ve
Filtre Kontrolünü
Yapar (Sürekli
Kontrol)
3/Kabin İçinde
Kemoterapi
Teknisyeni İlaç, İlaç
Formu ve Serum
Bilgilerini Kontrol
Eder(2. Bas.
Kontrol)
9/Uygulama
Hemşiresi Teslim
Alır ve Doğru İlaç/
Doğru Hasta/
Doğru Zaman
Eşleştirmesi Yapar
(Son Kontrol)
4/İlacı Manuel
Hazırlayan Personel
Doğru İlaç / Doğru
Doz Bilgilerini
Kontrol Eder(3.
Bas. Kontrol)
8/Kabin Dışındaki
Personel Soğuk
Zincir İlaçlar İçin
Taşıma Çantası ve
Buz Aküsünü
Kontrol Eder (Son
Ürün Kont.)
5/ İlacı Yarı
Robotik/Robotik
Hazırlayan Personel
Doğru İlaç/ Doğru
Doz Bilgilerini
Kontrol Eder(3.
Bas. Kontrol)
7/Kabin Dışındaki
Personel Hazırlanan
İlaçlarda Akma/
Sızmayı Kontrol
Eder (Son Ürün
Kont.)
27
6/Kemoterapi Tek.
İlaçların Servislerini
Kontrol Ederek
Doğru Servislere
Transferini Sağlar
(Servis Kontrol)
&
SORU 9.
PACLITAXEL ve DOCETAXEL etken
maddelerinin PVC yapıdaki serumlarda
neden hazırlanamaz?
28
Kemoterapi gören hastaların doğru zaman-doğru hasta-doğru doz üçgeninde on
noktada kontrolü gerçekleştirilen, hasta ilaçlarının hastaya güvenli bir şekilde
verilmesi, hastanın ileriki günlerde tedavi açısından sıkıntıya düşmemesi için önem
arz etmektedir.
5. İLAÇ HAZIRLAMA İŞ AKIŞI: U SİSTEMİ
Hasta protokolünün hazırlama ünitesine ulaşıp, evraklarının kontrolü ve etiket
işleminden sonra, gerekli ilaçların istenen dozlarda ve etiketle birlikte giriş
passbox’ından kabin içine transferi sağlanır. Kabin içerisinde yapılan görev dağılımına
bağlı olarak etiketlemede bulunan personel, etiketteki bilgileri dikkate alır,
kullanacağı ürünleri (serum, EVA torba, ışıktan koruma poşeti vs.) hazırlayıp etiketi
yapıştırarak serum setinin havasını çıkarır ve ilaç hazırlama işlemini yapan personele
verir. İlacı hazırlayıp servisine bağlı olarak çıkış passbox’ına koyar. Bu noktadan
itibaren ilaçların servislere transferleri sağlanır. Her ünitede ünitenin yapısal şartları
ve kullanılacak sisteme göre değerlendirilerek, minimum hata ve güvenlik için
aşağıdaki 5 alanlı U sistemi mutlaka kurulmalıdır.
1 Numaralı Alan (İlk Triaj Alanı): Uygun seruma etiket yapıştırılıp uygulama
pompası bağlantı hattı (UPBH) takılır. UPBH nın havası serumla alınır. Standart olarak
kullanılan 100 ml 500 ml ve 1000 ml nin haricinde serum miktarı isteniyorsa (200
ml, 300 ml, 700 ml v.b) 2 numaralı tezgaha verilir. İlaçlar manuel hazırlanacak ise, 3
numaralı alana hastaya uygulama sıralamasında bir numaralı ilaçlar öncelikli olacak
şekilde verilir; değilse 4 numaralı alana yarı-robotik/robotik cihazlarla hazırlanmak
üzere verilir.
2 Numaralı Alan (Serum Ayar/Toz İlaç Sulandırma Alanı): Serum eksiltme
veya artırma işleminin yanı sıra toz ilaçları sulandırma işlemi yapılır. Eksiltilen/
artırılan serum manuel hazırlanacak ise 3 numaralı alana; değilse 4 numaralı alana
verilir. Toz halindeki ilaçlar ise uygun miktarlarda sulandırma yapıldıktan sonra
kullanılmak üzere uygun tezgaha verilir. Sulandırma işlemi tercihen makine destekli
yapılmalıdır.
29
&
SORU 10.
CYTARABINE 2575mg
SF 500
FORM: 1000mg/20ml
30
#
31
&
SORU 11.
5FU 6000mg
46 saat Elastomerik Pompa ile (max.
kapasite 300ml pompa hızı: 3ml/saat)
FORM 1000mg/20ml
32
3 Numaralı Alan (Manuel Hazırlama Alanı): Manuel olarak hazırlanan ilaç
hazırlama işleminden sonra onay işareti konularak 5 numaralı alana verilir.
4 Numaralı Alan (Yarı-Otomatik/otomatik Alanı): Bu alan Yarı-Robotik/
Robotik sistemleri varsa dikkate alınmalıdır. Yarı-Robotik/Robotik cihazlarla
hazırlanan yüksek hacimli flakonlarla ilaç hazırlama işleminden sonra onay işareti
konularak 5 numaralı alana verilir.
5 numaralı tezgah (Son Triaj Alanı): Hazırlanmış olarak bu tezgaha gelen ilaçlar
gönderilecek servislere göre ayrılarak sitotoksik uyarısı bulunan poşetlere uygun bir
şekilde yerleştirilip çıkış passbox’a verilir.
6. ASEPTİK EL YIKAMA YÖNTEMİ
Ellerin gözle görünür kirlenme durumunda kirleri uzaklaştırma ve aynı zamanda
geçici floranın tamamını kalıcı floranın ise en aza indirecek şekilde yıkanması
durumudur. Hastanede oluşabilecek enfeksiyonların önüne geçmek veya gelişmiş
olan enfeksiyonların kontrolünü sağlamak için doğru el yıkama tekniği belirlemek
kemoterapi ilaç hazırlama, ameliyathane ve tpn üniteleri gibi oda ve kabin benzeri
yerlerde bu tekniği uygulamak zorunlu olarak gerekmektedir.
3 şekilde el yıkama yapılır bunlar:
1. Günlük olarak el yıkama(sosyal)
2. Aseptik el yıkama
3. Cerrahi el yıkama
Burada bizim için önemli olan aseptik el yıkama tekniği olmalıdır. İlaç hazırlama
kabini içerisine her giriş ve çıkışta mutlaka aseptik olarak el yıkama tekniğinin
uygulanması gerekmektedir. Aksi taktirde ilaçla kontamine olması durumunda
istenmeyen sonuçların olabilirliği göz ardı edilmemelidir. Aseptik el yıkama;
1. Elde ve kolda bulunan tüm takılar çıkartılmalıdır
2. Eller ılık su ile ıslatılmalıdır
3. Sabun ve antiseptik maddelerle avuç içine yeterli miktarda alınır
33
&
SORU 12.
GEMZAR sulandırıldıktan sonra neden
oda sıcaklığında saklanmalıdır?
34
35
&
SORU 13.
CYCLOPHOSPHAMIDE 468mg
DEX 500ml
FORM: 1000mg/50ml
36
4. Başparmak ve işaret parmağı arası iyice yıkanır
5. Ellerin üst yüzeyi iyice ovularak yıkanır
6. Parmak araları iyice yıkanır
7. Parmak uçları ve tırnak araları iyice ovularak yıkanır
8. Baş parmak avuç içine alınarak yıkanır
9. Avuç içi ovularak yıkanır
10.Bilekler yıkanır
10 basamakta aseptik el yıkama işlemi bittikten eller bol su ile yıkanır ve musluğu
dirseğimiz yardımı ile kapatıp tek kullanımlık peçeteler ile eller kurulanır. Daha sonra
ilaç hazırlama işlemine geçilir. Tercihen optik kontrollü otomatik kapanan musluk
sistemleri kullanılmalıdır.
İlaç hazırlama kabinin bulunduğu yerde lavabo, sabun, tek kullanımlık kağıt peçete,
el yıkama talimatı, el antiseptiği ve çöp kutusu bulundurulması hijyen bütünlüğü
açısından zaruridir. Bu alanda normal günlük el, yüz, gıda temizliği kesinlikle
yapılmamalıdır.
7. İLAÇ HAZIRLAMA ORTAMLARI
❖ İlaç hazırlama ortamı KT ilaçlarıyla maruziyeti en aza indirecek şekilde
düzenlenmelidir.
❖ Merkezi birim olmalıdır.
❖ Giriş çıkışlar sınırlandırılmalıdır.
❖ Sadece ilaç hazırlama öncesinde ve sonrasında kullanılmak üzere lavabo
olmalıdır.
❖ Güvenlik kabini ve kişisel güvenlik malzemeleri bulunmalıdır.
❖ İlaç hazırlama ortamında yiyecek içecek vb bulundurulmamalıdır.
❖ Hazırlama ortamlarında dikkat dağıtıcı unsurlar bulunmamalıdır.
❖ Dökülme prosedürünün olduğu yönergeler görülecek yerde olmalıdır.
37
&
SORU 14.
FLUDARA 47mg
SF 100ml
FORM: 50mg/2ml
38
❖ Hazırlama sırasında oluşan olumsuz bir durumu not edecek ve rutin
işlemlerinin takibi için bir pano bulundurulmalıdır.
❖ Hazırlama ile depo alanı birbirinden uzak mesafede olmamalıdır.
❖ Acil dökülme kiti hazır bulundurulmalıdır.
Bilindiği üzere ülkemizde birkaç farklı ilaç hazırlama ortamı bulunmaktadır. Bunlar;
❖ İleri düzey korunma ile ilaç hazırlama ortamı olan HEPA filtreli dışarı ile
havalandırılması bulunan negatif basınçla çalışan BGK’dır.
❖ Orta düzey korunma ile ilaç hazırlama ortamı olan personelin şeffaf bir set ile
korunduğu laminar kabinde hazırlama.
❖ Minimum düzey korunma ile ilaç hazırlama ortamı olan sadece kişisel güvenlik
kiti ile havalandırması bulunan bir odada hazırlama.
Kemoterapi ilaç hazırlama her ne kadar bu üç ortamda hazırlandığı bilinse de ne
yazık ki ülkemizde hala bozuk kuvözlerde veya tamamen korunmasız ortamlarda
hazırlandığı da görülmektedir. KT ilaçları biyolojik kabinin olduğu, negatif hava
basıncı altında, aydınlık, dışarıya açık filtreli havalandırması bulunan başka bir
amaçla kullanılmayan kabin içerisinde hazırlanmalıdır. Son yıllarda önem arz eden
BGK yaygın hale getirilmeli ve ilaç hazırlama işlemleri tek merkezli şekilde BGK
içerisinde yapılmalıdır.
8. HAZIRLAMADA MARUZİYET RİSKLERİ
Çalışanların güvenliğini tehdit eden maruziyet riski üç şekildedir:
1. İnhalasyon
2. Cilt yolu
3. Oral yol
39
&
SORU 15.
METHOTREXATE 18.6mg
SF 100ml
FORM:50mg/5ml
40
Nasıl maruz kalırız;
❖ Kullanılan malzemelerin bağlantılarının tam yapılmadığı durumlarda,
❖ Uygulama pompası bağlantı hattının serumla bağlantısı iyi yapılmadığında,
❖ İğne kullanıldığı durumlarda,
❖ Kullanılan malzemelerin hasarlı çıkması durumunda,
❖ Kesicilerle yaralanma durumlarında,
❖ Ampul formda ilaçlarla çalışılması durumunda,
❖ Boş flakonların çöp kutularında kırılması ve hala o çöp kutusunu kullanıyor
olunması durumunda,
❖ Setlerin cihazlarla bağlantısının iyi yapılmadığı durumlarda,
❖ Sulandırma yaparken maksimum hacminden daha fazla sulandırıcı konduğu
durumlarda,
❖ Eğitimsiz kişi tarafından yapılması durumunda,
❖ BGK bakımsız olması durumunda,
❖ İlaç bulaşmış eldiven veya önlük ile çalışılması durumunda,
❖ İlaç hazırlama sonrasında temizliğin yetersiz yapılması durumunda,
Olası riskler nedir?
❖ Baş ağrısı, baş dönmesi
❖ Saç dökülmesi
❖ Kontakt dermatit
❖ Karın ağrısı
❖ Allerjik reaksiyonlar
❖ İntrauterin ölüm
❖ Ektopik gebelik
❖ Menstrüasyon bozuklukları
❖ İnfertilite
❖ Spermatogenezde bozukluk
❖ Düşük tehlikesi, düşük doğum ağırlıklı bebek
41
&
SORU 16.
CISPLATIN 150mg
DEX 1000ml
FORM: 50mg/100ml
42
9. PERSONELE BULAŞI DURUMU
❖ Bulaşma durumunda eldiven ve gömlek hemen çıkartılarak tıbbi atık kutusuna
atılmalıdır.
❖ Etkilenen deri bol su ve sabun ile 15 dakika süre ile derhal yıkanmalıdır.
❖ Etkilenen göz ise serum fizyolojik veya su ile 15 dakika yıkanmalıdır.
❖ Maruz kalan personele yönelik kayıt tutulur.
❖ Antineoplastik ilaç tedavisinden sonra ilk 48 saat, hastanın vücut sıvıları ya da
idrarı ile uğraşan kişiler eldiven, atılabilir gömlek giyer ve göze sıçrama
olasılığına karşı önlem alır.
❖ İlaç uygulaması yapılan hasta ve hastaya bakım veren bireyler evde almaları
gereken önlemler konusunda bilgilendirilir.
❖ İlaç türüne göre uygun solüsyonla yıkanır.
❖ İlaç çeşidine özgü ilk müdahale yöntemi Bölüm 24’de detaylı anlatılmıştır.
10. ACİL DÖKÜLME KİTİ NEDİR? NE AMAÇLA KULLANILIR?
Herhangi bir ilaç kazalarında (dökülme, kırılma, saçılma vb) etkili bir şekilde
korunma sağlayan kullanıcı korunma ekipmanı olmasının yanı sıra, kontamine olmuş
atık nesnelerin ve kontamine olmuş yüzeylerin temizliğiyle ilgili her türlü içeriğe
sahip müdahale aracıdır.
❖ Acil durum talimatları
❖ Koruyucu önlük
❖ Koruyucu eldiven (iki boy)
❖ Koruyucu maske
❖ Koruyucu gözlük
❖ Galoş
❖ Atık toplamaya yarayan kürek
❖ Kırılma durumunda, parçaları toplamaya yarayan maşa
❖ Atık torbasının ağzını kapatmaya yarayan kelepçe
❖ Pamuklu emici bez
43
&
SORU 17.
HOLOXAN 10000mg
ÜROMITEXAN 10000mg
24 SAAT (Elastomerik Pompa ile (max.
kapasite 300ml pompa hızı: 5ml/saat)
FORM: HOLOXAN 1000mg/10ml
FORM: ÜROMITEXAN 400mg/4ml
44
Bu malzemeler;
❖ Kolay ulaşılabilir yerde bulundurulmalıdır.
❖ Az veya çok dökülmelerde muhakkak kullanılmalıdır.
❖ Kullanımıyla ilgili eğitim almalı ve düzenli tatbikatlarla bilginin güncel kalması
sağlanmalıdır.
11. DÖKÜLMELERİN TEMİZLENMESİ YÖNETİMİ
İlaç hazırlamada gerek malzeme kaynaklı gerekse ilacı hazırlayan kişiden
kaynaklanan hatalar sonucunda dökülme, damlama, kırılma vs. durumlarla
karşılaşılabilir.
❖ Kırılma dökülme damlama gibi durumlarda acil dökülme kiti kullanılmalıdır.
❖ Dökülen kısım kendi dökülen alandan başka bir alana yayılmamalıdır.
❖ Dökülmenin en az olduğu yerden en fazla olduğu yere doğru temizlenme
yapılmalıdır.
❖ Temizleme işlemi mümkün olan en kısa sürede yapılmalıdır.
❖ Dökülen ilaçlar emici özelliğe sahip bez ile üzeri kapatılıp alınmalıdır.
❖ Temizleme işleminde kullanılan malzemeler atık kutusuna atılmalıdır.
❖ Temizleme işleminde dökülen yerin uygun kuruluğa gelene kadar yapılmalı
daha sonra temizleyiciler kullanılmalıdır.
❖ Dökülen kısım antiseptik maddelerle (dezenfektan, deterjan) temizlenmelidir.
❖ Dökülen toz formdaki ilaçlar ıslak bir bez ile alınmalıdır.
❖ Dökülen toz halindeki ilaçlar kesinlikle sulandırılmamalıdır.
❖ Kırılmış cam parçaları bir kürek yardımıyla alınıp atık kutusuna atılmalıdır.
❖ Atık kutusunun üstüne uyarıcı işaretler konulmalıdır.
❖ BGK dökülmelerinde kabin yüzeyi de temizlenmelidir.
45
&
SORU 18.
TRASTUZUMAB 600mg
SF 500ml
FORM: 150mg/7.5ml
46
❖ Filtrelere bulaşması durumunda filtreler temizlenmeli veya değiştirilmelidir aksi
takdirde kabin kullanılmaz.
❖ Her nasıl temizlenirse temizlensin, yüzey tamamen değişmedikçe %100
temizlenmeden söz edilemez, bundan dolayı öncelikle dökülme
engellenmelidir.
12. BİYOLOJİK GÜVENLİK KABİNLERİ
Antineoplastik ilaçlar “Sınıf II Tip B” ya da “Sınıf III” biyolojik güvenlik kabinlerinde
hazırlanmalıdır.
Sınıf II
Başlıca dört tip Sınıf II biyolojik güvenlik kabini bulunmaktadır. Bu kabinlerde aşağı
doğru hava akışı ile beraber HEPA (High-EfficiencyParticulateAir) filtreler
bulunmaktadır. Bu kabinler, kabin içinden dış ortama atılan havanın yeniden kabin
içine geri dönen hava miktarına göre, kabin içindeki havanın oda içine ya da dış
atmosfere atılmasına göre, pozitif ya da negatif basınç boruları kemoterapötik
madde ile kontaminasyonuna göre sınıflandırılmaktadır. Aşağıda bu kabinlerin dört
tipi tanımlanmıştır:
❖ A tipi kabinler,kabin havasının yaklaşık %70’i HEPA filtresi aracılığıyla tekrar
kabin içine geri verilmekte; geri kalanı HEPA ile filtre edildikten sonra
hazırlanan oda içine atılmaktadır. Kontamine borular pozitif basınç altındadır.
❖ B1 tipi kabinler,yüksek hava akımına sahiptir. Kabindeki havanın % 30’ugeri
dönüşlüdür. Geri kalanı HEPA ile filtre edildikten sonra dışarı atılır. Biyolojik
olarak kirlenmiş tüm yollar negatif basınç altındadır ya da negatif basınç ile
çevrilidir.
❖ B2 tipi kabinler, kabin içindeki hava HEPA ile filtre edildikten sonra , kabin
ya da oda içine geri dönüş olmadan havanın hepsi dışarı atılır. Havanın geri
dönüşü olmaması dışında diğer özellikleri B1 tip kabinlere benzer.
47
&
SORU 19.
TOPLAM VOLUME: 549.5ml
DEX 500
DACARBAZINE FORM: 100mg/10ml
48
❖ B3 tipi kabinler,kabindeki havanın yaklaşık %70’nin geri dönüşlü olması
nedeniyle A tipi kabinlere benzer. Ancak geri kalan %30’u negatif basınç
altında dışarıya ve borulara yollanır.
Sınıf III
❖ Bu kabinler, tamamen gaz çıkışına kapalı yapılmıştır. Tüm kabin negatif basınç
altındadır ve tüm çalışmalar eldiven takılarak yapılır. Havanın hepsi HEPA ile
filtre edilir.
❖ Dikey (vertikal) hava akımlı biyolojik güvenlik kabinleri kullanılır. Yatay
(horizantal) hava akımlı biyolojik güvenlik kabinleri filtre edilen havayı çalışma
alanına geri vererek odadaki personelin ilaca maruz kalmasını artırması
nedeniyle kullanılmaz.
❖ Biyolojik güvenlik kabini 24 saat 7 gün sürekli çalışır.
❖ Dikey hava akışı başlığı üzerindeki fan ya da pervane (Başlık tamir edildiği ya
da çıkarıldığı zaman dışında) her zaman çalıştırılmalıdır. Pervane kapatılırsa
yeniden kullanılmadan önce başlık temizlenir.
❖ Biyolojik güvenlik kabini içinde, yeterli hava akışını ve kabin işleyişini
gösteren, devamlı izleme aracı bulunur.
❖ Kabinlerin güvenirliği, havalandırması ve denetiminin devamlılığı sağlanır.
❖ Kabin bir yerden bir yere taşındığında ve düzenli olarak altı ayda bir olmak
üzere kabinin teknik bakımı kalifiye bir teknisyen tarafından yapılır.
❖ Üretici firmayla yukarıda belirtilen teknik bakıma yönelik sözleşme yapılır.
❖ Hava akışı tıkandığında ya da kazayla kabin/borular ilaçla kontamine
olduğunda HEPAfiltreleri değiştirilir.
❖ Kabinlerin temizliği, üretici firmanın kabinin temizliğine ilişkin hazırladığı
yönergeye göre yapılır.
❖ Kabinlerin temizleme sıklığı üretici firmanın önerilerine göre belirlenir.
49
&
SORU 20.
ALEXAN 200mg/m2
SF 500
FORM: 100mg/5ml
Hastanın m2: 1.86
50
❖ Bütün antineoplastik ilaçlara yönelik herhangi bir temizleyici ajan
bulunmadığından yüzeyler su ve herhangi bir deterjanla temizlenir.
❖ Hava geri dönüşü olan kabinlerde, kuvaterner amonyumlu temizleyiciler, geri
dönen havada buhar oluşturması nedeniyle kullanılmaz.
❖ Hazırlanan ilaç alkol ile çözünür özellikte ise temizleme işleminde etil alkol ya
da %70’lik izopropil alkol kullanılır. Ancak, havanın yeniden dolaşıma katıldığı
biyolojik güvenlik kabinlerinde (Sınıf II Tip A, B1 ve B3) alkol kullanımından
kaçınılır.
❖ Sprey temizleyiciler HEPA filtrelerinin işlevinde risk oluşturması nedeniyle
kullanılmaz.
❖ Germisid ajanlar (Buhar yöntemi kullanılarak yapılan geleneksel temizleme
işlemleriyle) ilaçları temizlemeyip, inaktif hale getirmediği için biyolojik
güvenlik kabinlerinde kullanılmaz.
13. ANTİNEOPLASTİK İLAÇ HAZIRLAMA PERSONELİNİN ÇALIŞMA
SÜRELERİ VE SAYISI NASIL OLMALIDIR?
İlaç hazırlama üniteleri açısından normal şartlarda gün içerisindeki hasta sayısı en
fazla 40 olmalıdır. Bu 40 hastanın ilaçlarının hazırlanması ise en az iki personel
tarafından yapılmalıdır. Hasta sayısının 40’ı geçtiği ünitelerde personel sayısı her 20
hasta için 1 kişi arttırılmalıdır. Çünkü:
Ortalama bir hastanın iki ilacının olduğu ve her bir ilacın oda içerisine girişi ve çıkışı
arasındaki işlemlerin yapılma süresinin ise ortalama 2,5-3 dakika olduğu
düşünülürse; bu durum 40 hastanın 80 farklı ilacının hazırlanması ve toplam sürenin
3,5-4 saat olacağı anlamına gelmektedir. Söz konusu zaman zarfında,
51
&
SORU 21.
CYCLOPHOSPHAMIDE 50mg/KG
SF 500
FORM: 1000mg/50ml
Hastanın kilosu: 80kg
52
❖ Etiketlerin uygun ürün (ışıktan koruma poşeti, EVA vb.) veya seruma
yapıştırılması,
❖ Seruma pompa bağlantı hattının takılması,
❖ Bu hattın havasının çıkarılması,
❖ Kullanılacak ilacın seruma verilmesi için hazırlanması (sulandırma, ilacın kendi
solüsyonu ile seyreltilmesi),
❖ Kullanılacak olan ilaç flakonlarına kapalı sistem adaptörünün takılması,
❖ İlacın manuel olarak enjektörle seruma verilmesi ya da Yarı-Robotik/Robotik
cihazlarla seruma verilmesi,
❖ Onay işleminden sonra ilacın doğru servise transferini sağlamak için
paketlenerek yada direkt olarak çıkış passbox’ına verilmesi,
işlemleri yapılmaktadır. Bu sayısal veriler ışığında varılan sonuç; ilaç hazırlamada
bulunan iki personelin sabah saat 9:00 ile 12:30 arasında ideal bir çalışma süresi
olduğudur. Hastasayısının 40 üzerine çıktığı durumlarda ise üçüncü personele ihtiyaç
duyulmaktadır. Böylece oda içerisinde fazla kalınmamış olup doğruluğu ve güvenliği
en üst düzeyde hazırlama işlemi gerçekleştirilmiş olur.Oda içinde, hastaların serviste
yoğun olduğu sabah 9:00 ile 12:30 arasında iki personel çalışmaktadır. Bu
personellerin oda içinde iş bölümü ayrıdır. Bir personel oda içinde koordinasyonu
sağlarken diğer personel sadece manuel ilaçhazırlama işlemini gerçekleştirmektedir.
Bu iş bölümünün asıl amacı hataları minimuma indirmek aynı zamanda iş akışının
hızlı doğru ve kontrollü bir şekilde gerçekleşmesidir. Kemoterapi hazırlama işleminde
hız önemli bir kavramdır. İlaç hazırlama işlemi ne kadar hızlı olursa hasta,hastane
içerisinde o kadar az zaman geçirmiş olacaktır.
53
&
SORU 22.
VINCRISTINE 0.8mg
SF 10ml
FORM: 1mg/1ml
Nasıl Hazırlanır?
54
14. ANTİNEOPLASTİK İLAÇ HAZIRLAMA ÜNİTELERİNİN TEMİZLENMESİ
Teknik olarak her 6 ayda bir partikül sayımı ve HEPA filtre bakımı yapılan kemoterapi
ilaç hazırlama ünitelerinin, günlük ve belirli zaman aralıklarında düzenli olarak
temizliği yapılmalıdır. Bu sistemde rutin olarak günde iki kez atıkları almak için
kabine giren temizleme personeli 2 günde bir zemin silerek ve haftada bir duvarları
silerek görev almalıdır.İlaç hazırlamada bulunan personel gün sonunda tüm
tezgahları siler ve haftanın bir gününü tezgah içlerini temizlemek için belirleyerek bu
işlemin rutin olarak tekrarını sağlar. Buişlemler için kullanılan temizleme ürünleri
arasında yüzey dezenfektanı, yüzey temizleyici ürünler ve deterjanlar
bulunmaktadır.Temizleme işleminde en çok dikkat edilmesi gereken nokta,
temizlemenin en temiz alandan en kirli alana doğru yapılmasıdır.
15. BİLGİSAYAR YAZILIMININ GEREKLİLİĞİ
Bilgi birikiminin çok hızlı onaylandığı tıp alanında, bir yandan hastanelerde hastalara
ait bilgilerin depolanması, gerektiğinde kolay ulaşılabilir ve kullanılabilir olmasının
önemi tartışmasız bir olgudur. Günümüzde değişmeyen, hatta üzerinde önemle
durulan tek şey bilgilerin kayıt edilmesi olmuştur.
Türkiye’de pek çok alanda olduğu gibi sağlık sektörünün de kendine özgü çözüm
bekleyen sorunları bulunmaktadır. Hastanelerde tutulacak düzenli kayıtlar,doğru
analizler ve sistemli bir çalışma ortamı hem hastane personelinin hem de hastaneye
başvuran hastaların sorunlarını azaltmanın ilk adımıdır.
Sistemin etkili bir şekilde işlemesini sağlamak, hastanın hastaneye giriş işlemlerinden
kemoterapi uygulama anına kadar olan işlemlerinin takibi ve kayıtları kapsayan bir
doküman takibi sisteminin oluşturulması; kontrol yerine önleyici bir yaklaşımın
uygulanmasını sağlar.
55
&
SORU 23.
L-ASPARAGINASE 9200IU
SF 100
FORM 10000IU/5ml
56
Tıbbi kayıt hukuki bir zorunluluktur. Bir suçlamada çözüm belgelere dayandığı için
kayıt tutma çok önemlidir. Gerek hekimlerin gerek sağlık personelin kayıt tutma
yükümlülüğü vardır. Dolayısıyla kayıtların düzenli tutulması, ayrıntılı olması ve
arşivlenmesi gereklidir
Bilgisayar destekli kemoterapi ilaç hazırlama sistemlerinin iş gücü kazancının yanı
sıra maliyet kazancı ve üretkenlik artırımı gibi daha pek çok avantajları da vardır.
Yapılan kayıtlarla istenildiği takdirde istatistiksel verilere de ulaşım mümkün
olabilmektedir. Bu tür sistemler, hastaların takibi ve izlenebilirlikleri için de kullanılır.
Bu sistemler bilgiye çabuk ve kolay ulaşılmasını, risk kontrolünü, etkililiğin artmasını
sağlar ve hataları minimuma indirir. Etiketleme sistemleri işlemleri otomatikleştirir ve
bunun sonucunda da üretkenlik artar. Elle yapılan işlemlerde hata yapma oranı
oldukça fazladır.
Etiketleme sistemi, teknisyenlerin bilgileri daha çabuk ve kolay kaydetmesini sağlar
böylece çalışanlar görevleri için daha fazla zamana sahip olurlar.
Kullanılan yazılım sayesinde gerekli bilgiye ulaşmak birkaç saniye sürerken bu
bilgileri dosyalar arasından veya arşivden araştırmak çok daha uzun sürer. Kayıt
tutma (etiketleme sisteminde) tüm basamaklara istenildiğinde geri dönülmesini
sağlar. En doğru bilgiyi almamızı sağlar, kullanıcı hatalarını ortadan kaldırır. Benzer
ilaçlar veya benzer adlara sahip hastalar arasındaki karışıklığı önler.
Yazılımlarda olması gereken temel bilgiler;
1. Protokol numarası
2. Hasta adı soyadı
3. İlacın verildiği tarih
4. İlacın veriliş sırası
5. İlaç bilgisi
6. İlaç dozu
57
&
SORU 24.
CETUXIMAB 500mg
FORM: 100mg/20ml
Nasıl Hazırlanır?
58
7. Onay butonu
8. İlaç uygulama süresi
9. İlaç hakkında uyarıcı bilgiler
16. İLAÇ HAZIRLAMA: SÜREKLİ İNFÜZYON POMPALARI
Kemoterapide kullanılan ilaçlar değişik yollarla uygulanmaktadır:
1. Damar yoluyla (en sık kullanılan)
2. Ağızdan
3. Vücut boşluklarına
Sürekli infüzyon pompaları,
kemoterapi
uygulanacak hastaya damar yoluyla verilmektedir.
Bu uygulama hastaların günlük yaşamlarına
devam edebilmesi için en ergonomik ve en
konforlu alternatiftir. Bu şekilde ilaç verilmesinin
nedenlerinden biri hastanın damar yolunun belirli
aralıklarla ilaç verilmesine uygun olmamasıdır.
Yani uzun süreli tedavi alanhastaların belirli bir
süre sonrasında damarlarının tahrip olmasından dolayı bu yöntem uygulanmaktadır.
Dolayısıyla burada amaç hastanın duyacağı acı miktarını azaltmaktır.
Sürekli infüzyon pompalarının rahatlığı ve uyumluluğunun yanı sıra içerisindeki ilacın
istenilen sürede bitmemesi gibi problemlerle karşılaşılmaktadır. Hasta protokolüne
göre belirlenen ilaç dozu pompa içerisine verildikten sonra hasta ilacı almaya
başladığında ilaç beklenen süreden daha geç veya erken bitebilmektedir. Bu durum
kullanılan pompanın kalitesinden kaynaklanıyor olabilir. Kemoterapi uygulamalarında
sürekli infüzyon pompaları, farklı süre ve
59
&
SORU 25.
IPILIMUMAB 250mg
FORM: 200mg/40ml
Toplam Volüm 90 ml
Kullanılacak SF ve İlaç Miktarı Nedir?
60
dozlarda ilaç hazırlanmasına olanak tanımaktadır. Hazırlama şekilleri yani hastaya
verilecek ilaç dozunun hesabının yapılması, infüzyon pompalarının saatte kaç ml ilaç
akışını sağladığıyla doğru orantılı olarak değişmektedir. Piyasada ilaç akışının (ml/
saat) isteğe bağlı olarak değiştirilmesini sağlayan infüzyon pompaları da
bulunmaktadır. Gaziantep Üniversitesi Onkoloji Hastanesi Kemoterapi İlaç Hazırlama
Ünitesi ekibi olarak çoğunlukla kullandığımız infüzyon pompaları saatte 2 ml ilaç
verilmesini sağlayan türlerdendir ve maksimum kapasitesi 300 ml’dir. Bu sayısal
veriler ışığında ünitemizde infüzyon pompa sistemlerinde ilaç hazırlama
hesaplamalarına göz atalım:
ÖRNEK 1
Bay Alkan, 5-Fu 2000 mg iv 22 saat infüzyon, 1. ve 2. Gün infüzyon pompası ile
hazırlanacak. Buna göre infüzyon pompası içerisindeki 5-Fu ve SF (serum fizyolojik)
miktarını hesaplayınız (ünitemizde kullandığımız 5-Fu flakonu 1000mg 20 ml
formundadır).
Toplam hacim (pompa içerisindeki SF ve ilaç miktarı): 88 ml
Akış hızı saatte 2ml olan bir pompada ilaç hazırlandığından, bu pompa 44 saat için88
ml ilaç+SF içerir.
Kullanılacak 5-Fu miktarı: 80 ml’dir (4000 mg ilaç 80 ml’ye karşılık gelir)
Kullanılacak SF miktarı: 88-80=8 ml
Sonuç olarak söz konusu infüzyon pompası 80 ml (4000 mg) ilaç, 8 ml SF eklenerek
hazırlandıktan sonra uygulama hemşiresine verilir ve önceden port açılmış olan
hastaya ilaç verilmeye başlanır.
61
&
SORU 26.
5-FU 4000mg
5 gün Elastomerik Pompa ile (max.
Kapasite 300ml pompa hızı: 2ml/saat)
FORM 1000mg/20ml
62
ÖRNEK 2
Bay Ermiş, 750 mg/m2 5-Fu 1-5 günler arasında sürekli iv infüzyon
şeklinde verilecektir. Hastanın vücut yüzeyi 1,60 m2dir. Bu verilere dayanarak sürekli
infüzyon pompa içerisinde ne kadar 5-Fu ve ne kadar SF bulunması gerektiğini
hesaplayınız.
Toplam hacim (pompa içerisindeki SF ve ilaç miktarı): 240 ml
1 gün=24 saat
5 gün=120 saat
Akış hızı saatte 2 ml olan bir pompada ilaç hazırlandığı için, bu pompa 120 saatte
240 ml ilaç+SF içerir
Kullanılacak 5-Fu miktarı: 120 ml
Vücut yüzeyi verilen hastanın m2 sine 750 mg ilaç düşmesi gerekmektedir.Bu
durumda 1,60 m2ye 1 gün için 1200 mg ilaç; 5 gün için ise 6000 mg ilaçdüşer.
6000mg ilaç= 120 ml
Kullanılacak SF miktarı: 240-120=120 ml’dir
Sonuçta sürekli infüzyon pompası içerisine 120 ml ilaç ve 120 ml SF konularak
uygulamaya hazır hale getirilir.
17. NEDEN STOK SOLÜSYON HAZIRLIYORUZ?
Yüksek hacimli ilaçları manuel hazırlamak oldukça yorucu ve zaman alan bir iştir.
Hasta sayısının ve ilaç talebinin fazla olduğu kemoterapi hazırlama ünitelerinde iş
akışı ve zaman oldukça önemlidir. Bu bağlamda yüksek hacimli ilaçlarda stok
solüsyon hazırlanarak ilaç hazırlama işleminin cihazlarla yapılması iş kolaylığı ve
zaman tasarrufu sağlamanın yanı sıra, cihazda bulunan sensörler ve doğru
kalibrasyon işlemi ile hata olasılığını ortadan kaldırmaktadır.
63
&
SORU 27.
PACLİTAXEL 180 mg
SF 500
FORM: 150mg/25 ml
64
Yan tarafta ünitemizde stok solüsyonlar için
kullanılan etiket örneği bulunmaktadır. UYARILAR
kısmı göz önünde bulundurularak hazırlanan stok
çözeltiler, ilaç hazırlamada oldukça önemli olan
zaman kavramı açısından büyük tasarruf
sağlamakta ve iş yükünü azaltmaktadır. Stok
solüsyonu kullanarak hazırlama yaptığımız cihaz
“mg” baz alınarak çalışmaktadır. Örneğin 500
mg’lık ilaç dozunu SF 500 serum içerisinde
hazırlayacaksak; daha önceden hafızaya yüklemiş
olduğumuz ilaç bilgileri sayesinde, mg bazında ilaç
dozunu cihaz ekranına yazarız ve istenen doz (500mg/25 ml) alınarak serum
içerisine verilir. Bu işlem sırasında cihaz başında durulmasına gerek olmamaktadır.
18. İLAÇ HAZIRLAMA SONRASI TRANSPORT
İlaç hazırlama işlemi sadece ünitenin bulunduğu birimlere yapılmayabilir. Talebin
fazla olması durumunda farklı servislere ilaç gönderen üniteler için, paketleme ve
ilaçların servislere dağıtılması işlemi önem arz etmektedir. İlacın yanlış servise
gönderilmesi uygulama noktasında görevli olan hemşire arkadaşlar ve hasta
açısından problem olduğu gibi hazırlanan ünite açısından da sorun teşkil etmektedir.
İlaca ulaşılamadığı takdirde ilacın yeniden hazırlanması gerektiği gerçeği de
maliyetin artışını ortaya koymaktadır. Hazırlanan ilacın hastanın damarına kadar
ulaşması sürecinde yapılan işlemlerin doğru ve düzenli bir şekilde olması iş akışı için
de oldukça önemlidir. Zaman, malzeme, ilaç ve emek kaybı olmaması açısından
doğru ilacın doğru şekilde paketlenip doğru servise transportunun sağlanması
gerekmektedir. Doğru paketleme işlemi kapsamında kemoterapi ilaçlarının sitotoksik
ilaç olduklarını belirten taşıma poşetleri içerisinde ve ilaç taşıma aracıyla transferi
sağlanmalıdır. Aynı zamanda ilaç taşıma araçları içerisine buz aküleri konulmalı ve
ilaç stabilitesi açısından ilacın istenen noktaya ulaşma süresinde soğuk kalması
sağlanmalıdır. İlaç transferlerini yapan personellerin konu hakkında bilgi sahibi
olmaları ve gerekli görüldüğü takdirde eğitilmeleri önemlidir.
65
&
SORU 28.
IDARUBICIN 15mg/m2
SF 100ml
FORM: 10mg/10ml
Kullanılacak İlaç Miktarı Nedir?
Hastanın m2: 1.53
66
19. ÇALIŞAN PERSONELİN SÜREKLİ EĞİTİMİ
❖ Personel işe başladığında antineoplastik (sitotoksik) ilaçların zararlı etkileri,
alınması gereken güvenlik önlemleri ve hastane protokolleri konularında
eğitilmelidir.
❖ Antineoplastik İlaçların Güvenli Kullanım Rehberinde yer alan bütün konular
hakkında eğitim verilmelidir
❖ Eğitimlerin kaydı tutulmalıdır.
❖ Eğitim içeriği teorik ve uygulamalı olarak verilmelidir.
❖ Eğitimin sürekliliği sağlanmalıdır.
20. ATIK YÖNETİMİ
Antineoplastik ilaçların hazırlanmasında gösterilen özen ve dikkat, aynı oranda
oluşan atıkların olası risklerinden korunmak amacıyla üzerinde ciddi olarak durulması
ve konu ile ilgili ekiplerin oluşturulması gerekir.
Antineoplastik İlaç Hazırlama Ünitesinde
Atık
Yönetiminde Dikkat edilmesi gereken hususlar
şunlardır:
❖ Sağlık bakım atıklarının uygun şekilde yönetimi
için ekipte kişilere sorumluluklar verilmelidir.
Kimin ne konudan sorumlu olduğu
belirlenmelidir.
❖ Mümkün ise hastanenin rutin atıklarını
toplayan personel ile kemoterapi atıklarını toplayan personel
ayrılmalıdır. Mümkün değil ise, kemoterapi atıklarının toplanması ile rutin atık
toplama zamanları ayrılmalıdır.Bu personeller için özel bir "Hastane Atık Planı"
hazırlanmalı hangi birimin atığının ne zaman toplanacağı önceden
belirlenmelidir.
67
&
SORU 29.
IRINOTECAN 4mg/kg
DEX 500
FORM: 100mg/5ml
Kullanılacak ilacın Miktarı Nedir?
Hastanın kilosu: 45kg
68
❖ Kemoterapi hazırlama ve uygulama atıkların ayrı olarak toplanmasını
sağlamak ve kontaminasyon riskini en aza indirmek için ayak basma pedallı ve
üzerinde tıbbi atık amblemi olan kovalar önerilir.
❖ Kemoterapi atıkları atık konteynırları ya da atık toplama kamyonları ile
toplanmaktadır.Bu işi yapan personele atıkların içeriği hakkında bilgi verilmesi
uygun olacaktır.
❖ Özellikle atık toplayan elemanların koruyucu başlık, yüz maskesi, gözlük, iş
tulumu, bot, özel eldiven kullanması sağlanmalıdır. Tıbbi atık toplayan
elemanların koruyucu aşılarının tam olması önerilir.
❖ Atıkların azaltılmasında üretildiği yerde uygun şekilde ayrıştırılması esastır.
Hazırlama ortamında sitotoksik ilaç ile doğrudan temas etmiş malzeme ile
temas etmemiş malzeme iki ayrı kapta toplanmalıdır. Örneğin malzemelerin
dış kapları bulaşı riski taşımaz bu malzemenin tıbbi atık poşetine atılması
gereksizdir.
❖ Kemoterapi atıkları, radyoaktif atıklarla karıştırılmamalıdır.
❖ Kesici aletler kemoterapi atıkları diğer tıbbi atıklardan ayrılmalıdır.
❖ Kesici atıkların taşınması sırasında torbalarda delinme ya da yırtılma riski
yaratan enjektör, ağzı kapatılmamış flakon adaptörleri, ampul gibi kesici-delici
atıklar darbeye dayanıklı, sızdırmasız plastik kutularda toplanmalı, dolunca
kırmızı atık poşetine atılmalıdır.
❖ Enjektörler kullanıldıktan sonra iğne uçları kapatılmadan bu kutulara
atılmalıdır.
❖ Atık yönetim programı, kaynak tasarrufuna ve atıkların geri kazanılmasına
önem vermelidir. Atık üreten kaynağın azaltılması atık miktarını da
düşürecektir. Atık üreten kaynağın ve atık tipinin tanımlanması tıbbi atık
miktarının azaltılması için önemli bir yaklaşım tarzı olabilir.
❖ Yeterli miktarda tıbbi atık kovası gerekli yerlere konulmalı, kemoterapi
hazırlama ve uygulama personelinin görebileceği yerlere de tıbbi atık
kovalarına hangi malzemenin atılacağı konusunda afiş ya da yazı ile
desteklenmelidir.
69
&
SORU 30.
Kemoterapide kullanılan Sitoprotektif
etki gösteren ilaçlar hangileridir ?
70
❖ Çalışan tüm personele hangi atığın nereye atılacağı konusunda düzenli
aralıklarla eğitim verilmelidir.
❖ Atıkların geçici atık toplama ve tıbbi atık geçici depolama alanlarına taşınması
sırasında kullanılacak nakil araçları akma ve sızmayı önleyici nitelikte, kolay
yıkanabilir olmalıdır.
❖ En az 20 yatak kapasitesine sahip üniteler Tıbbi Atıkların Kontrolü
Yönetmeliği'ne göre konteynır bulundurmalıdırlar. Atığın oluştuğu tarihten
muamele edilmesine kadar depoda tutulacağı süre çevre ısısına bağlıdır.
Soğutma tertibatı olmayan atık depolarında ılıman iklimlerde, kışın 72 - yazın
48 saat saklanabilirken; sıcak iklimlerde kışın 48 - yazın 24 saat saklanabilirler.
Depo alanı yada konteynır, su geçirmez, iyi drene ve sert zeminli olmalı, kolay
temizlenebilmeli ve dezenfekte edilebilmelidir. Güneş ışığından korunmalı,
ışıklandırma ve havalandırma tertibatı olmalıdır.
❖ Tüm sağlık personeli vücut sıvıları ve atıkları ile yapılan her türlü işlemde
(idrar, kan, kusma vs.)koruyucu önlem almalıdır.
❖ Tuvalet veya hasta vücudundan çıkan sıvıların (kusma, kan, idrar vs.)
temizliğinde kullanılan araç ve gereçler başka yerlerde kullanılmamalıdır.
❖ Antineoplastik ajanların vücuttan atılma süresi ilaca ve kişiye göre değişmekle
birlikte genel olarak 48 saatlik bir süre kabul edilmektedir.
❖ Hasta tuvaleti vs. temizliğinde galoş veya koruyucu ayakkabı giyilmeli
sonrasında atılmalıdır.
❖ Antineoplastik ajanların çoğu uygulamadan sonraki 48 saat içinde tamamen
idrar yolu ile atılır.
❖ Temizlik veya hasta bakımı bittikten sonra gerekli kişisel dezenfekte işlemi
yapılmalı ve her türlü malzeme atılmalıdır.
❖ Antineoplastik ajanların çoğu uygulamadan sonraki 7 gün içinde tamamen
gaita ile atılır.Vücut atıklarını tamamen uzaklaştırmak için tuvalet sifonu iki kez
çekilmelidir. Sifon olmayan yerlerde bol su dökülmelidir.
❖ İlaç uygulaması yapılan hasta ve hastaya bakım veren bireyler evde almaları
gereken önlemler konusunda bilgilendirilmelidir.
71
&
SORU 31.
5FU 1450 mg
DEX 500
FORM:1000mg/20ml
72
21. ANTİNEOPLASTİK İLAÇLARA ÖZEL HAZIRLAMA TEKNİKLERİ
Kanser tedavisinde kullanılan ilaçlar, oldukça toksik ve diğer ilaçlara göre dar bir
terapötik aralığa sahip ilaçlardır. Bu nedenle ilaca ilişkin problemlerin (drug-related
problem: DRP) görülme ihtimali en yüksek olan ilaç grubudur. İlaç hazırlamada görevli
personelin ilaçlar, etkileşimler, geçimsizlikler ve ilaçların stabilitesi hakkında bilgi sahibi
olması gerekmektedir. Bazı ilaçların hazırlama aşamasında dikkat edilmesi gereken
noktalar vardır. Buradaki ilaç-bilgi paylaşımımız buna yönelik olmuştur.
1. AFLIBERCEPT
+4 C”de saklanması gereken soğuk zincir ilaçlardandır. Kesinlikle
çalkalanmamalıdır. Işıktan korunması gereken bir ilaçtır. Artan ilaç muhakkak
atılmalıdır. Stabilitesi düşüktür ve kısa sürede hastaya verilmelidir.
2. ABRAXANE
Paclitaxel benzeri bir ilaç olup EVA poşet içerisinde hazırlanmalıdır. Cetuxumab
gibi sadece etken madde olarak hastaya verilir.stabil süresi kısadır.
3. ASPARAGINASE
Toz formda bulunan asparaginase etken maddesinin sulandırılmasına özen
gösterilmelidir. İlacı sulandırmak için flakon içerisine 5 mL’likenjeksiyonluksu
verilir ve ilaç çalkalanmadan dairesel hareketlerle (sekiz çizerek) homojenize
edilir. İçerik ünite cinsinden olduğu için hesaplama dikkatle yapılmalıdır.
4. BEVACIZUMAB
Dextroz ile geçimsizdir bu yüzden sadece sodyum klorür serumda hazırlanmalıdır.
İlaç soğukta muhafaza edilmelidir ama dondurulmamalıdır. Özellikle 20°C ve
altındaki sıcaklıklarda ilaç etken maddesinde bozunmalar gözlenmektedir.
5. BENDAMUSTINE
Sadece enjeksiyonluk su ile sulandırılmalıdır. Seyreltme işleminde ise serum
fizyolojik kullanılabilir. [cl-] ile stabilitesi arttığından dextroz kullanılmamalıdır.
Cam, EVA veya PP içerisine hazırlanmalı ve ışıktan korunmalıdır.
6. BLEOMICIN
Bleomicin dextroz’a hazırlandığı takdirde etken madde ve serum arasında
etkileşme söz konusu olduğu için bu ilacı sodyum klorür çözeltisi veya
enjeksiyonluk su ile hazırlanması uygundur.
73
&
SORU 32.
PEMETREXED 860 mg
SF 100
FORM: 500mg/25 ml
74
7. BRENTUXIMAB
+4 derecede saklanmalıdır. Sulandırma yaparken köpürmemesi için
sulandırıcısı flakon çeperine doğru verilir. 50 mg ilaç 10,5 ml ile enjeksiyonluk
su ile sulandırılır. Final konsantrasyon 0,4-1,8 mg/ml olmalıdır.
8. BUSULFAN
Çözeltisinin buzdolabında saklanmaması gereken ilaçtır. Ayrıca ışıktan koruma
EVA, PP, POF veya cam şişlerde hazırlanması gereken ilaçtır. Isı düşmesi ile
4°C ve altındaki sıcaklıklarda çökme gözlenmiştir.
9. BORTEZOMIB
Sodyum klorür ile hazırlanmalıdır. Cam, pp veya eva torba kullanılmalı ve
ışıktan korunmalıdır. Stabilitesi (8 saat) çok kısa olduğundan uygulama işlemi
çabuk yapılmalıdır.
10.CABAZITAXEL
EVA poşet içerisine hazırlanması gereken bir ilaç olup stabilitesi düşük
ilaçlardandır. Buzdolabında saklanılması bir miktar stabiliteyi artıracaktır.
11.CATUMAXUMAB
Enjektör içerisinde çok az miktarda olan bir ilaç olup hazırlanmasına özen
gösterilmelidir. EVA, PP poşetler içerisine sodyum klorür ile hazırlanması
gerekir. Stabil kalma süresi düşük olduğundan kısa sürede hastaya
verilmelidir.
12.CARMUSTINE
Soğuk zincir ilaçlardan olup dextrozda hazırlanması gereken, kendine özel
çözücüsü ile sulandırılması gereken bir ilaçtır. PVC poşet ile hazırlandığında
adsorbsiyon olacağından EVA, PP, PE gibi torbalar içerisinde hazırlanması
gerekir. Sıcaklık artışı ile parçalanmalar meydana geldiğinden sıcak ortamlarda
bırakılmaması gerekir. Stabilitesi düşük olduğundan kısa zamanda hastaya
verilmelidir.
13.CARFIZOMIB
Enjeksiyonluk su ile çözdürülmelidir ve dextroz ile hazırlanmalıdır. Maximum
uygulama süresi 10 dakika olmalıdır. Stabilitesi 4-24 saat olduğundan kısa
zamanda hastaya verilmelidir. Köpüren bir ilaç olduğundan enjeksiyonluk su
verirken flakon çeperine doğru verilmelidir ve taşınma aşamasında da dikkatli
olunması gerekir.
75
&
SORU 33.
5FU 6400 mg
46 saat Elastomerik Pompa ile (max.
kapasite 300ml pompa hızı: 3ml/
saat)
FORM 1000mg/20ml
76
14.CLADRIBINUM
Sodyum klorür ile hazırlanması gereken ilaç olup dextroz ile geçimsizdir.
Soğuk zincir grubu ilaçlardandır. SF 100 ml içerisinde hazırlanıp 24 saatte
hastaya verilmesi gerekir.
15.CYTARABINE
Genelde tüm formları sıvıdır ve oda sıcaklığında muhafaza edilir. Doxorubicin
ilacında olduğu gibi firma farkından kaynaklanan ışıktan koruma ve
korumama özelliğine sahip olan cytarabine ilaçları piyasada kullanılmaktadır.
(alexan’ın ışıktan korunması gerekirken; Cytarabine için aynı durum söz
konusu değildir!). Prospektüs bilgilerine bakılmalıdır
16.CARBOPLATIN
Işıktan korumalı poşetlere hazırlanmalıdır. Carboplatin alüminyumla
reaksiyona girdiğinden alüminyum içeren infüzyon malzemeleri, enjektörler ve
enjeksiyon iğneleri ile kullanılmamalıdır. Kullanıldığı takdirde ilaç aktivitesinin
azalması görülmektedir.
17.CISPLATIN
Sadece izotonik sodyum klorür ile seyreltilen cisplatinin aynı zamanda ışıktan
korumalı poşetler içerisinde hazırlanması gerekmektedir. İlacın dextroz serum
içerisinde hazırlanmamasının nedeni etken madde de bozunma görülmesidir.
Ayrıca konsantrasyon artırılması veya ısının artırılmasında da yine etken
maddede bozulma görülmektedir. İlacın değişik konsantrasyonlarda flakonları
olmakla birlikte yüksek hacimlerde ve sürekli kullanımı olduğu için işlemi
kolaylaştırıcı otomatik compounder cihazlarla hazırlanması önerilir.
18.CYCLOPHOSPHAMIDE
Yüksek hacimlerde sulandırılması gereken toz şeklinde olan
Cyclophosphamide in çözünürlüğü oldukça düşük olduğu için ve ilacın
tamamen çözünmesi gerektiğinden uzun süre çalkalanmalıdır ve
beklenmelidir. Ayrıca ısı artırıldığında stabilite düşecek ve etken madde
bozunması gözlenecektir.
19.CETUXIMAB
Soğuk zincir grubundan olan cetuximab aynı zamanda Bevacizumab,
Rituximab, Trastuzumab etken maddeleri gibi monoclonal antibody sınıfından
bir ilaçtır. Hazırlanan tüm kemoterapi ilaçlarından en önemli farkı hastaya
verilecek dozun serumsuz olarak, sadece etken madde şeklinde verilmesidir.
77
&
SORU 34.
HOLOXAN 7700mg
ÜROMITEXAN 7700mg
24 SAAT (Elastomerik Pompa ile
(max. kapasite 300ml pompa hızı:
4ml/saat)
FORM HOLOXAN 1000mg/10ml
FORM ÜROMITEXAN 400mg/4ml
78
20.DOCETAXEL
Docetaxel kendi solüsyonu ile çözülüp kullanıma hazır hale getirilen, yüksek
viskoziteye sahip ve PVC (polivinilklorür) poşetler ile etkileşime girmesi
sebebiyle EVA torba içerisinde hazırlanması gereken bir ilaçtır. İlaç kendi
solüsyonu ile sulandırıldıktan sonra homojen bir karışım oluşana kadar uygun
bir şekilde çalkalamadan! ve dairesel hareketlerle (sekiz çizerek) hazırlanır.
Docetaxel köpürtülmemesi gereken bir ilaçtır. Bu yüzden sulandırılması ve
serum içerisine verilmesinden taşınmasına kadar her aşamada dikkat edilmesi
gerekmektedir.
21.DACARBAZINE
Toz formunda bulunan dacarbazine etken maddesinin sulandırıldıktan sonraki
konsantrasyonu 10 mg/mL olmalıdır. Işıktan korumalı poşetler içerisinde
hazırlanmalıdır. Aksi taktirde indükleme (etkileşim) olacağından bozunmalar
görülür.
22.DACTINOMYCIN
Işıktan korunması gereken ve toz formunda olan ilaçlardandır. 1.1 ml (1
ml’sinde 500 mcg ilaç olacaktır.) herhangi koruyucu içermeyen steril su ile
çözündürülmelidir. Çözünen Cosmogen dextroz veya SF ile hazırlanabilir.
sulandırılan ilaç herhangi bir koruyucu madde içermediği için kontaminasyon
olabileceğinden kullanılmayan kısmı atılmalıdır. Seliloz ester mebranlar
kullanıldığında adsorbsiyona neden olup etken madde kaybı olacağından
kullanılmamalıdır. Stabilitesi 24 saati geçmediğinden kısa sürede hastaya
verilmelidir.
23.DAUNORUBICIN
Toz formundaki ilacın etken maddesinde bozunma gözlenmesi sebebiyle ışığa
maruz bırakılmaması gerekmektedir.
24.DOXORUBICIN
Sıvı ve toz formları bulunan renkli ilaçlardandır. Işıktan korumalı poşetler
içerisinde hazırlanmalıdır. Uygulama sırasında naylon filtre kullanıldığı taktirde
adsorbsiyon olacağından konsantrasyonda azalma olacaktır.
25.DOXORUBICIN LIPOZOMAL
Işıktan korumalı poşetler içerisinde hazırlanmalı ve soğukta saklanmalıdır.
79
&
SORU 36.
RITUXIMAB 565 mg
SF 500
FORM: 500 mg/50 ml
80
26.EPIRUBICIN
Renkli ve sıvı formda bir ilaçtır. Işıktan korumalı poşetler içerisinde
hazırlanmalıdır.
27.ETOPOSIDE
24 saati aşkın sürelerde PVC poşetle etkileşime giren yüksek viskoz bir ilaçtır.
Sıvı formda olan ilacın serum içerisindeki konsantrasyonu 0,4 mg/mL olmadığı
takdirde bulanıklık ve çökme gözlenmektedir. Basitçe her 40mg için en az
100ml SF kullanılmalıdır. Bu hesap dikkate alınmadan yapılan hazırlamalarda
oluşan bulanıklık sonrasında ilave edilen SF ile düzelmez. Mutlaka imha
edilmelidir.
28.FLUDARABINE
Sıvı ve toz formları bulunan ilaçtır. Sıvı formu buzdolabında muhafaza
edilirken bu durum toz formu için geçerli değildir. toz formundaki ilacı steril
enjeksiyonluk su ile çözdürülmesi gerekir, seyreltme işlemi ise dextroz veya
SF ile olabilir. 25°C altındaki sıcaklıklarda veya buzdolabında saklanmalıdır.
29.FLUOROURACIL
Yoğun bir şekilde kullanılan 5-Fluorouracil etken maddesi hem kombine
tedavilerde hem de tek başına verilebilmektedir. Manuel ve yarı otomatik/
otomatik cihazlarla hazırlanan ilacın uzun süreli tedavilerde, serum dışında
elastomerik pompaya alınarak hastaya uygulaması da yapılmaktadır.
30.FOLINIC ACID,CALCIUM FOLINAT
Sitotoksik olmayan (Sitoprotektif) ve kemoterapinin olumsuz etkilerini
azaltmak için kullanılan sıvı formda bir ilaçtır. Kemoterapi hazırlama odasında
hazırlanma zorunluluğu yoktur.
31.GEMSITABINE
Gemsitabine, konsantrasyonu 40 mg/mL olacak şekilde sulandırılmalıdır. 40
mg/mL’den yüksek konsantrasyonlarda çökme gözlenmektedir. Ayrıca düşük
sıcaklıklarda saklanması durumunda yine çökme gözlenmiştir. İlacın tamamen
çözünüp homojen bir görünüm kazandıktan sonra seruma verilmesi
gerekmektedir.
32.IFOSPHAMIDE
Çoğunlukla üromitexan ile kullanılan ve toz formunda olan Ifosfamide serum
dışında elastomerik pompaya da hazırlanabilmektedir. Üromitexan ilacın yan
etkisini azalttığı gibi stabil kalma süresini de değiştirmemektedir.
81
33. IDARUBICIN
Idarubicin ilacının hem toz formu hem de sıvı formu bulunmaktadır. Söz konusu
ilacın sıvı formu soğuk zincir özellik taşımakta olup bu durum ilacın toz formu için
geçerli değildir. Hazırlanan ilaç buzdolabında saklandığı zaman stabilitesi artar. PVC
poşet içerisinde stabilitesi 2 gün iken PP veya EVA ile hazırlanan ilaç stabilitesinde
artma gözlenmiştir.
34. IRINOTECAN
Işıktan korumalı poşetler içerisinde hazırlanmalıdır. Sıvı formda bulunan Irinotecan
etken maddesinin flakon iç basıncı yüksek olduğundan hazırlama esnasında dikkatli
olunmalıdır.
35. IPILIMUMAB
Soğuk zincir ilaçlardandır. Işıktan korumalı poşetler içerisine hazırlanması gerekir.
Stabilite düşük olduğundan hastaya veriliş süresi 24 saati aşmamalıdır. Kullanılmayan
kısım atılmalıdır.
36. IXABEPLONE
Soğuk zincir ilaçtır. Hazırlama yapmadan önce oda sıcaklığında 30 dk bekletilmelidir.
Sadece kendi solüsyonuyla sulandırılmalı ve çalkalanmamalıdır. Işıktan korunmalıdır.
37. MELPHALAN
Işıktan koruma torbalarda hazırlanması gereken ilaçtır. Sodyum klorür çözeltisinde
[cl-] miktarının artmasıyla stabilitesi artacağından dextroz kullanılmaması gerekir.
Stabilitesi düşük olduğundan kısa sürede hastaya verilmesi gerekir. Sadece kendi
çözücüsü ile sulandırılmalıdır. Sulandırıldıktan sonra 50 saniye kadar şiddetli bir
şekilde çalkalanmalıdır.
38. MITOXANTRONE
Renkli ve sıvı formda olan ilaçtır. Hazırlanan Mitoxantrone 25°C’nin altındaki oda
sıcaklığında minimum 3 güne kadar kimyasal ve fiziksel açıdan stabil kaldığı
görülmüştür.
39. METHOTREXAT
İlacın sıvı formları ve farklı konsantrasyonları piyasada mevcuttur. Flakonların iç
basıncı oldukça yüksek olduğundan hazırlamada sıçrama durumunun gözlenmemesi
için dikkatle hazırlanmalıdır. Işıktan korumalı poşetler içerisinde hazırlanmalıdır.
40.NIMOTUZUMAB
Soğukta saklanmalıdır. 250 ml serum fizyolojik içerisine hazırlanmalıdır.
Hazırlandıktan sonra sıcaklığı 27 dereceyi geçmediği sürece stabilite 72 saattir.
82
&
SORU 37.
Kabinde burnunuz kaşınırsa ne
yaparsınız?
83
41. OXALIPLATIN
Mutlaka dextroz içerisinde verilmesi gereken antineoplastik bir ajandır. İzotonik
sodyum klorür çözeltisi ile hazırlandığı takdirde indüklenme gözlenecektir ve ilaç
etken maddesi bozunması olacağından etki gösteremeyecektir.
42. PACLITAXEL
Paklitaksel viskozitesi yüksek ve sıvı formda olan, PVC poşetler ile etkileşime girmesi
sebebiyle EVA torba içerisinde hazırlanması gereken bir ilaçtır.
Paclitaxel–PVC: DEHP (di(2-etilhekzil)fitalat), sentetik organik bir kimyasaldır. Esasen
PVC gibi sert plastiklere esneklik katmak için kullanılan bu maddenin renksiz,
kokusuz ve kolay buharlaşmayan sıvı bir yapısı vardır. DEHP dozunun artışı böbrek,
over, troid ve kanda olumsuz etkiler göstermektedir. Aynı zamanda DEHP, benzin,
boya giderici ve yağlarda suya göre daha kolay çözünmektedir.
Paclitaxel ilacının bileşenleri arasında polioksilhint yağı bulunmakta ve bu madde PVC
gibi DEHP içeren kaplarda zaman ve konsantrasyona bağlı olarak artan DEHP
sızmasına neden olmaktadır. EVA (etilvinil asetat), PE (polietilen), PP (polipropilen),
PO (poliolefin) ve silikon ürünleri ftalat (DEHP vs) içermediği için Paclitaxel ilacının
hazırlanmasında kullanımı uygun bulunmaktadır. Ayrıca konsantrasyonun artması
stabilitesinde azalma ve çökelti oluşumuna neden olacaktır.
43. PEMETREXED
500 mg’lık toz formundaki ilaç 25 mL serum fizyolojik ile sulandırılmalıdır.
44. PIXANTRONE
5 ml serum fizyolojik ile sulandırılır ve 60 sn boyunca çalkalanır. Koyu mavi bir
renk elde edilir.250 ml serum fizyolojikte EVA torba içinde hazırlanır. Stabilitesi 24
saati geçmediğinden kısa sürede hastaya verilmelidir.
45. RALTITRAXED
Soğuk zincir gurubu ilaçlardan olup, sulandırma işlemi mutlaka enjeksiyonluk su
ile yapılmalıdır. Sulandırma işlemi tamamlandıktan sonra sf veya dextrozla
hazırlama yapılabilir. Stabilitesi 24 saati geçmediğinden dolayı kısa sürede
hastaya verilmelidir.
46. RILITUMUMAB
Soğuk zincir ilaçlardandır. Hazırlama sırasında ışıktan korumalı EVA torbalar
içinde hazırlanması gerekir. Kesinlikle çalkalanmaması gerekir. Oda sıcaklığında
stabil kalma süresi 8 saattir. Dondurulmadan muhafaza edilmelidir ve
kullanılmayan kısmı atılmalıdır.
84
&
SORU 38.
Kabinde hapşırmak üzeresiniz
ne yapmalısınız?
85
47.RITUXIMAB
Sıvı formda ve monoclonal antibody sınıfından olan Rituximab ilaç etken
maddesi 40°C’ de parçalanmaktadır. Buzdolabında ve EVA, PP, POF poşet
içerisinde saklandığı sürece günlerce stabilitesinin değişmediği gözlenmiştir.
48.TOPOTECAN
Sarı renkte ve toz formunda olan topotecan’ın ticari preperatları 4
mg’lıkflakonlarda bulunmaktadır. Genellikle 500 mL’likizotonik serum
fizyolojiklerde hazırlanır. Enjeksiyonluk su ile sulandırılması gereken ilaç olup
seyreltme işlemi SF veya dextroz ile yapılabilir. Hazırlanan ilacın stabilitesi
ışıktan korunduğu takdirde 24 saat olup korunmadığı zaman ise 4 saati
geçmemektedir.
49.TRASTUZUMAB
Dextroz ile geçimsizdir bu yüzden sadece sodyum klorür serumda
hazırlanmalıdır. Dextroz serumla seyreltildiği takdirde ilaç etken maddesinde
bozunma ve etkinlik kaybı gözlenmektedir.
50.TRABECTEDIN
Soğuk zincir ilaçlardan olup seyreltmeden sonraki stabilitesi 30 saattir. Toz ilaç
olduğundan çözme işlemi (1mg ilaç için) 20 ml’lik enjeksiyonluk su ile
yapılmalıdır.
51.VINORELBINE
Soğuk zincir ilaçlardandır ve hazırlanan ilaç buzdolabında saklanmalıdır. Işığa
maruz bırakıldığında ilaç molekülünde parçalanma gözlenmektedir ve bu
nedenle ışıktan korunması gerekir. Yarım kalan ilaç atılmalıdır.
52.VINBLASTINE
Renksiz ve sıvı formda olan ilacın uygulanması sırasında kullanılan filtreler
naylon yapıda olduğu takdirde adsorpsiyon gözlenmektedir. Vinblastine etken
maddesi ışığa maruz kaldığında etken maddede bozunma gözlenmektedir.
53.VINCRISTINE
Işıktan korumalı poşetler içerisinde hazırlanması gerekir. Uygulama sırasında
kullanılan filtrelerin naylon olmamasına özen gösterilmelidir. Aksi taktirde
adsorbsiyon olacağından konsantrasyon düşmesine neden olacaktır.
86
ÖRNEK OLGU ÇALIŞMALARI
#
87
#
88
#
89
#
90
21. ANTİNEOPLASTİK İLAÇLAR VE AMBALAJ TÜRLERİ ARASINDAKİ
STABİLİTE İLİŞKİSİ
Aşağıdaki tabloda ilaç etken maddelerinin hazırlandığı serumların ambalaj türlerine
karşı stabiliteleri verilmektedir:
Etken madde
Cam
PVC
POF
PE
PP
EVA
Elastomer
Fluorouracil
+
+
?
+
+
+
+
Doxorubicin
+
+
?
+
+
+
+
Cytarabine
+
+
?
+
+
+
+
Pemetrexed
+
+
?
?
+
?
?
Paclitaxel
+
-
+
+
+
+
?
Bevacizumab
?
?
+
?
?
?
?
Bleomicine
+
+
?
?
?
?
?
Irinotecan
+
+
?
+
+
?
?
Carboplatin
+
+
?
+
+
+
+
Cisplatine
+
+
?
+
+
+
?
Dactinomycin
+
+
?
?
?
?
?
Daunorubicin
?
+
?
+
+
?
?
Dacarbazine
+
+
?
+
?
?
?
Oxaliplatine
+
+
+
+
+
*
?
Cyclophosphamide
+
+
?
+
+
?
+
Cetuximab
+
+
?
+
+
+
?
Etoposide
+
+
?
+
+
?
+
Epirubicin
+
+
?
+
+
?
?
Fludarabine
+
+
?
+
+
?
?
Gemcitabine
+
+
?
+
+
?
?
Trastuzumab
+
+
?
+
+
?
?
Ifosfamide
?
+
?
+
+
?
?
Vincristine
+
+
+
+
+
?
?
Idarubicin
?
?
?
?
+
?
?
91
Etken madde
Cam
PVC
POF
PE
PP
EVA
Elastomer
Topotecan
+
+
+
?
?
?
+
Asparaginase
+
?
+
+
?
?
?
Rituximab
?
?
+
?
?
?
?
Mitomycin
?
+
?
?
+
?
?
Methotrexate
+
+
?
+
+
?
?
Mitoxantrone
+
+
?
+
+
?
?
Docetaxel
+
-
+
+
+
?
?
Bortezomib
+
?
?
?
+
?
?
Vinblastine
+
+
?
?
+
?
?
92
22. İLAÇ MARUZİYETİNDE SİTOTOKSİK AJANA ÖZEL İLK YAPILMASI
GEREKENLER
SİTOTOKSİK AJAN
Actinomycin (cosmogen)
Asparaginase (leunase)
Bleomycin (bleomisin)
Caelyx
(liposomaldoxorubicin)
Calciumfolinate (Res)
Carboplatin (paraplatin)
YAPILMASI GEREKENLER
su ile yıkayınız
su ile yıkayınız
su ve sabun ile yıkayınız
su ve sabun ile yıkayınız
sitotoksik değildir. su ile yıkayınız
serum fizyolojik ve su ile yıkayınız
Carmustine
bol su ile yıkayınız. Bulaşma yerine sodyum
bikarbonat uygulayınız
Cisplatin
bol su ile yıkayınız. Kısa süreli yangı oluşursa
rahatlatıcı krem kullanılabilir.
Cyclophosphamide
(endoxan)
bol su ve sabun ile yıkayınız. Şayet gözünüze
bulaştıysa hemen %0.9 serum fizyolojik ve su ile
yıkayınız.
Cytarabine (alexan)
bol su ve sabun ile yıkayınız. Şayet gözünüze
bulaştıysa hemen %0.9 serum fizyolojik ve su ile
yıkayınız.
Dacarbazine (deticene)
su ile yıkayınız
Daunorubicin
(Dunomisin)
sabun, su ve sodyum bikarbonatla yıkayınız. Şayet
gözünüze bulaştıysa hemen %0.9 serum fizyolojik
ve su ile yıkayınız.
Docetaxel (taxotere)
Bol su ile yıkayınız. Şayet gözünüze bulaştıysa
hemen %0.9 serum fizyolojik ve su ile yıkayınız.
Doxorubicin (Adriamisin) sabun, su ve sodyum bikarbonatla yıkayınız. Şayet
Epirubicin
(Farmarubicin)
93
Etoposide (Lastet)
su ve sabunla yıkayınız. Maruziyet sonrası deride
reaksiyon görülebilir.
Fludarabine
su ve sabunla yıkayınız. Şayet gözünüze bulaştıysa
bol su ile yıkayınız.
Fluorouracil
Gemcitabine (Gemzar)
Idarabicin (zavedos)
Irinotecan (Campto)
Ifosfamide (holoxan)
Melphalan
Mesna
su ve sabunla yıkayınız.
su ve sabunla yıkayınız.
bol su ve sabun ile yıkayınız
su ile yıkayınız
su ile yıkayınız
sitotoksik değildir. Su ve sabun ile yıkayınız.
Methotrexate
bol su ile yıkayınız. Kısa süreli yangı oluşursa
rahatlatıcı krem kullanılabilir. Şayet gözünüze
bulaştıysa hemen %0.9 serum fizyolojik ve bol su
ile yıkayınız. Şayet yüksek dozda inhale edildiyse
ve/veya batma yolu ile vücudunuza girdi ise
calciumfolinate uygulaması tavsiye edilir. (Dr
başvurun).
Mitomycin
yüksek irritandır. Öncelikle nötralize etmek için
%8,4’lük sodyum bikarbonat çözeltisi ile yıkayınız
sonra su ve sabunla yıkayınız. El kremi
uygulamayınız.
Mitoxantrone
(novantrone)
su ile yıkayınız
Mustine (chlormethine)
bol su ile yıkayınız. Nötraliza etmek için sodyum
bikarbonat çözeltisi uygulanabilir.
Oxaliplatine (eloxatine)
Paclitaxel (taxol,
anzatax)
Raltitrexed (tomudex)
bol su ile yıkayınız
su ile yıkayınız. Şayet gözlerinize temas ettiyse en
az 10 dakika göz banyosunda gözlerinizi yıkayınız
94
Rituximab (mabthera)
Topotecan (hycamtin)
su ve sabunla en az 15 dakika yıkayınız. Batma
veya yanma hissedildiğinde doktora başvurunuz
Trastuzumab (herceptin) su ve sabunla yıkayınız. Göze bulaşma durumunda
en az 10 dakika yıkayınız. Göz kapaklarını
koruyunuz
Vinblastine (velbe,
vinko)
Vincristine
Vinorelbine (navalbine)
bol su ile yıkayınız. Şayet gözünüze bulaştıysa
hemen %0.9 serum fizyolojik ve su ile yıkayınız.
23. TERİMLER SÖZLÜĞÜ
❖ Allerji: Bağışıklık sisteminin anormal tepkisi.
❖ Antineoplastik: Malign neoplazmaları ortadan kaldırmak için kullanılan kimyasal
bileşikler (İlaçlar).
❖ Antiseptik: Mikropları, yani insan, hayvan ve bitkilerin dokularına yerleşerek
hastalığa yol açan bakteri, virüs, mantar gibi tek hücreli asalak canlıları yok etmek
❖ Aseptik: steril olmayan ancak hijyen ve mikrop barındırmayan durumlar
❖ Dezenfeksiyon: Cansız maddelerdeki patojen mikroorganizmaların fiziksel veya
kimyasal yöntemlerle öldürülmeleri veya üremelerinin durdurulmasıdır.
❖ Ektopik (dış) gebelik:Döllenmiş yumurtanın rahim dışında üreme sisteminin
başka bölgesine yerleşmesidir.
❖ Enfeksiyon: Hastalık yapıcı (patojen) özellikte bir mikroorganizmanın insan
vücuduna girip, herhangi bir dokuda veya organda yaşaması ve çoğalmas
❖ Flora: insan vucudunda yaşan, bazıları faydalı dahi olabilen, bağışıklık sistemi
güçlü olunduğu zaman hastalığa neden olmayan mikrooragnizmalara verilen
isimdir.
❖ Hijyen: Sağlığa zarar verecek ortamlardan korunmak için yapılacak uygulamalar
ve alınan temizlik önlemlerinin tümü hijyen olarak tanımlanır.
❖ İnfeksiyöz : Enfeksiyon yapan, bulaşıcı hastalık meydana getirici.
95
❖ İnfertilite: Kısırlık.
❖ İnhalasyon: Solunum yolu ile vücuda girmesi.
❖ intrauterin ölüm: erken tip (gebeliğin ilk 20 haftası içindeki ölüm), ara tip
(gebeliğin 21-28 haftaları arasındaki ölüm), geç tip (28 haftadan büyük bebeğin
in utero ölümü) gibi 3 tipi bulunan, bebeğin intrauterin dönemde ölmesi.
❖ Kateter: Kateter deride ufak bir kesi yapılarak, atar damarların veya toplar
damarların içine sokulan ince borulara verilen genel isimdir.
❖ Kemoterapi: Kimyasal bileşikler yardımıyla hastalık tedavisi, ilk olarak bu terim
hastaya zarar vermeden hastalık etkenini etkileyen kimyasal bileşiklerin
uygulanmasında kullanılmıştır. Sıklıkla ilaçlar (kimyasal bileşikler) ile malign
hücrelerin büyümelerini durdurma ya da tersine çevirme işlemi için de
kullanılmaktadır.
❖ Kemoterapotik madde:İnfeksiyon hastalıklarının tedavisi amacıyla kullanılan,
mikroorganizmalar üzerine zarar verici etkileri fazla buna karşılık organizma
üzerindeki etkileri çok az ya da hiç bulunmayan maddelerdir.
❖ Kontakt dermatit: Deri üzerindeki bir maddenin toksik etkisiyle (primer ir-ritan
dermatit) veya gecikmiş tip aşın duyarlılık reaksiyonu oluşturarak (allerjikkontakt
dermatit) yaptığı hastalıktır.
❖ Kontaminasyon: Bir mikrobun ya da hastalığın diğer bir canlıya geçmesi.
Kirlenme, bulaşma durumu.
❖ Menstrürasyon bozuklukları: Adet düzensizliği.
❖ Patolojik:Normal olmayan, hastalıklı.
❖ Sağlık Çalışanı: Antineoplastik ilaçların hazırlanması, depolanması, taşınması,
hastaya verilmesi ve atıkların elden çıkarılmalarında görevli olan her birey.
❖ Sitotoksik: Hücre yapısı ya da fonksiyonunda hasar oluşturan kimyasal bileşik,
sıklıkla bölünmekte olan hücreleri selektif olarak ortadan kaldırmak için kullanılan
antineoplastik ilaçları tanımlamak içinde kullanılır.
❖ Stabilite: dengeli olma,değişmemezlik hali.
96
24. CEVAPLAR
1
11.5ml, 511.5 ml
2
80ml, 1080ml.
3
29ml, 529ml
4
Etken maddenin SF ile etkileşime girerek etkinliğinin azalmasıdır.
5
Hazırlanamaz, 40mg için 100ml solusyon kullanılmalı, minimum 500ml SF
ile hazırlanabilir.
6
3ml, 103ml
7
Bidistile su ile,Köpürmemesiamacıyla,çalkalamadan, dairesel hareketlerle
sulandırılır.
8
104ml, 136ml
9
İlaçların PVC yapıdaki ambalajlar ile etkileşmesi ve istenmeyen yan
ürünlerin oluşması, Etoposit etken maddesinin uygulama süresi 24 saati
aştığında PVC ambalajlarda hazırlanmaz.
10
51.5ml , 551.5ml
11
120ml, SF = 18
12
Isı düşüklüğü çökmeyi indükler.
13
23.4ml, 523.4ml
14
1.9ml, 101.9ml
15
1.9ml, 101.9ml
16
Hazırlanamaz. CISPLATIN sadece SF ile hazırlanabilir.
17
İlaç sulandırılması üromitexan ile yapılır kullanılacak ilaç : 100ml,
eklenecek sf: 20ml
18
30ml, 530ml
19
49.5ml
20
18.6ml, 518.6ml
21
200ml, 700ml
22
0.8ml ilaç, 9.2ml SF ile enjektör içerisinde hazırlanır.
23
4.6ml, 104.6ml
24
CETUXIMAB SF siz olarak hazırlanabilir. Sadece 100ml. ilaç.
97
25
Sf:40ml, ilaç:50ml
26
80ml,160ml
27
30 ml, 530 ml
28
22.95ml, 122.95ml
29
9ml, 509ml
30
Uromitexan, Folinic Asit
31
29ml, 529 ml
32
43 ml, 143 ml
33
128ml, SF=10 ml
34
İlaç sulandırılması Uromitexan ile yapılır, toplam doz 77 ml, SF = 19
35
42 ml, 542 ml
36
56,5 ml, 556,5
37
Bu olası bir durumdur, ağız ve burnunuzun maske ile kapalı olduğu da
düşünüldüğünde oldukça zor bir durumdur. Kesinlikle ellerinizle yüzünüze
dokunmayın, eldiveninizin üzerine temiz bir eldiven daha giyin ve bu
eldivenli elinizle maskeye kısa kısa bas çek hareketi (açmadan doğrudan
cilde temas etmeden) yaparak kaşıntının geçmesini deneyin. Çok rahatsız
edici bir durumda ise odadan çıkınız.
38
Hapşırmak başlı başına tehlikeli bir durumdur. Öncelikle hasta iseniz
zaten odaya kesinlikle girmemeniz gerekir. Bu doğrudan hastalar için
büyük risktir. Ancak bu sadece bir etken kaynaklı hapşırma ise kesinlikle
maskeyi çıkartmadan hapşırın, mutlaka yönünüzü kapıya doğru
(hazırlama alanının ters yönüne) dönün. Hapşırma sonrası elinizi
yüzünüze değmeden hemen oda dışına çıkın, koruma kıyafetini ve
özellikle maskeyi atın, yenisini giyinin. Oda içi temizliğini günü gelmemiş
ise dahi hemen yapın.
98
25. YARARLANILAN KAYNAKLAR
❖ Onkoloji Eczacıları Derneği (OED)
❖ Safe&SaferQualityManagements of OncologyPharmacyTurkey (Safe&Safer)
❖ StabilisEnjeksiyonluk İlaçların Stabilizasyonu Rehberi
❖ Avrupa Onkoloji Eczacıları Derneği (ESOP)
❖ Uluslararası Onkoloji Eczacıları Derneği (ISOPP)
❖ NationalInstituteforOccupationalSafetyandHealth (NIOSH)
❖ British OncologyPharmacyAssociation (BOPA)
❖ GermanOncologyPharmacyAssociation (DGOP)
❖ QualityStandarts of OncologyPharmacy (QUAPOS)
❖ EuropeanJournal of OncologyPharmacy (EJOP)
❖ Onkoloji Eczacıları Derneği Dergisi (OEDD)
❖ 1.Onkoloji ve TPN Eczacılığı Kongresi Sunumları
❖ ESOP Master Class Eğitim Sunumları
❖ İlaç Bilgi Kaynakları
❖ Sağlık Bakanlığı Tarafından Yayınlanan Antineoplastik İlaç Hazırlama Merkezi
Kurulması Hakkındaki Genelgesi
❖ Sağlık Bakanlığı Tarafından Yayınlanan Antineoplastik İlaçlarla Güvenli Çalışma
Rehberi
Bu ders kitabında yer alan tüm bilgilerin doğru ve güncel olması için tüm çabalar
gösterilmiş olmasına rağmen sunulan bilgiler öneri niteliğinde olup sadece bilgi
sağlama amacına yöneliktir. Sunulan bilgiler tedavi belirlenmesine esas oluşturmaz.
Sunulan bilgiler ve üretilen sonuçlardan kaynaklanabilecek hatalardan yazarlar ve
Onkoloji Eczacıları Derneği hiçbir şekilde sorumlu tutulamaz. Bu rehberden yararlanan
her kişi bu kuralları kabul etmiş sayılır.
Her hakkı saklıdır. Dağıtılamaz, çoğaltılamaz, kopyalanamaz.
99

dosyayı indir - Onkoloji Eczacıları Derneği

Transkript

Benzer belgeler

add leaflet med. gr/turk/eng - ADD

Sektör Toplantıları Neticesinde Başbakan ve Ekonomi Koordinasyon

Yeni bir iş kolu: Profesyonel kobaylık

dünyadan sektörel haberler

Prospektüs

Prospektüs

eczacı