docMektup_Ankara_HAZIRAN2015 - Veteriner Tavukçuluk Derneği
download 
Şikayet Transkript
Mektup_Ankara_HAZIRAN2015 - Veteriner Tavukçuluk Derneği
Avian Influenza: Son Vakalar, Epidemiyoloji ve Kontrol Avıan Influenza (Kuş Gribi) ve Halk Sağlığı Avian Influenza facebook.com/tavder • twitter.com/tavder Eriyip Gidiyor-Tav/Vet(21x29)-ORJ.indd 1 04.10.2013 12:18 Başyazı Başyazı Sayın Sektör Temsilcileri, Veteriner Tavukçuluk Derneği (VTD) dergisinin bu sayısında Avian Influenza konu olarak seçilmiştir. Derneğin 18 Şubat 2015 tarihinde Ankara’da düzenlendiği “Önemli Kanatlı Hastalıkları: Epidemiyoloji ve Kontrol-1” konulu toplantıda da öncelikli konular arasında olan Avian Influenza Nisan ayının son günlerinde ülkemizde yeniden görülmüştür. Köy tavuklarında görülen bu vakayı daha sonra ticari yumurtacı işletmede görülen iki vaka izlemiştir. Mayıs ayının ortalarından bu yana yeni vaka bildirimi yapılmamıştır. Bilindiği gibi hastalık ilk kez 2005 yılında bildirilmiş daha sonra 2006 çok sayıda vaka ile yaygın bir seyir izlemiştir. 2007 ve 2008 yıllarında sınırlı bir bölge ve sınırlı sayıda vaka bildirilmiştir. 2005-2008 yılarında görülen tüm vakalar serbest yaşayan kanatlılarda görülmüştür. Ülkemizin coğrafik konumu, Avian Influenza yönünden potansiyel riske sahiptir. Ülkemizin hem göçmen kuşların göç yolları üzerinde bulunması hem de sulak alanların fazla olması, özellikle göç mevsiminde (Eylül-Nisan ayları arasında) riski artırmaktadır. Göçmen kuşlarda bulunan ve kıtalar arası yayılan Avian Influenza viruslarının hem sulak alanlarda hem de direk temas ile serbest kuşlarda yaşayabilme potansiyeli, hastalığın risk süresini arttırmaktadır. Hastalık etkeninin evcil kanatlılara bulaşmasından sonra farklı bir süreç başlamakta ve daha sonraki aşamada hayvan hareketlerinin kontrolü ön plana çıkmaktadır. Ülkemizin kanatlı üretiminin yapısal özelliği, ticari işletmelerde hastalık kontrolünü zorlaştırmaktadır. Bu zorlukta en önemli faktör, kümes, işletme, bölge biyogüvenlik uygulamalarının yetersiz/eksik olması ve genel olarak ülkedeki kanatlı hareketlerinin kontrolünde yaşanan problemlerdir. İlave olarak köy kanatlı hayvancılığının desteklenmesi ve bu kanatlı ürünlerinin farklılaştırma çabaları, riskteki ve ticari işletmelere bulaşmadaki en önemli role sahip popülasyonu arttırmaktadır. Köy kanatlı popülasyonunun kontrolsüz artmasına karşın bu hayvanların yetiştirme modeline yönelik desteklerin olmaması ve tamamen kontrolsüz yapılması, Avian Influenza ve Newcastle Hastalığı gibi problemlerin çözümündeki zorlukları arttırmaktadır. Hastalık kontrolünde başarı için diğer önemli bileşen, hastalıkların erken tanısıdır ve tanı işleminden sonra uygulanması gereken kuralların tam anlamıyla uygulanmasıdır. Mevzuatla ilişkili hastalıkların ilgili mevzuat hükümlerine göre, mevzuatı olmayan hastalıkların ise temel biyogüvenlik uygulamaları çerçevesinde işlemler yapılmalıdır. Hastalık tanısından son aşamaya kadar en önemli görev, üretici ve üreticilere teknik servis veren kişi/kuruluşlara düşmektedir. Son Avian Influenza vakaları ile birlikte ülkemizde, tüm dünyada kanatlı üretiminin en önemli hastalıklarından olan Avian Influenza, Newcastle Hastalığı ve İnfeksiyöz Larinhotacheitis (ILT) kanatlı üretimi için problem haline gelmiştir. Köy kanatlılarında devam eden Newcastle Hastalığı, yumurtacı ve damızlıklarda görülen ILT ve ayrıca Avian Influenza ile mücadelenin bilinen hastalık kontrollerinden daha farklı ve detaylı çalışmalarla yapılmasını zorunlu hale getirmiştir. Bu kapsamda, hastalık mücadele sistematiğinin yeniden oluşturulması gerekmektedir. Bu sistematikte hastalıkların hızlı ve doğru tanısı, üretici ve/veya teknik servis sağlayıcının işletmede uygun önlemler alması, bilgilendirme, hayvan hareketlerinin kontrolü ve verim dönemini tamamlamış tüm sağlıklı kanatlıların kesimhaneye sevk edilmesi gerekmektedir. İlave olarak desteklenen köy kanatlı hayvancılığının biyogüvenlik açısından risk olmayacak koşullara göre düzenlenmesi ve takip sisteminin oluşturulması zorunluluğu vardır. Ekonomik verim dönemini tamamlamış kanatlıların, köy kanatlı üretiminin desteklenmesinde kullanıldığı sistemde, yukarıda sayılan hastalıkların kontrolü ile ilgili başarıyı sağlamak mümkün değildir. Ülkemizin kanatlı sektörünün dinamizmi, bu problemlerle mücadelede temel çıkışı oluşturacaktır. İhracat potansiyelinin artışından bahsederken son Avian Influenza vakalarından sonra ihracat durmuş durumdadır. Yeniden başlaması için çalışmalar devam etmektedir. Ancak ortaya çıkan sonuç, başta Avian Influenza olmak üzere hastalıkların kontrolünde daha detaylı çalışmalara gereksinim vardır. Bu amaçla sektördeki tüm paydaşların bir plan doğrultusunda hareket etmeni yarar sağlayacak, daha sonraki süreçte hastalık problemlerinin çıkmasını önleyecek/çözümünü kolaylaştıracaktır. Prof. Dr. Mehmet AKAN Başkan Yıl: 2015 Cilt: 13 Sayı: 2 MEKTUP ANKARA 1 Yerel Süreli Yayın Veteriner Tavukçuluk Derneği’nin yayın organıdır. Yılda 4 kez 3 ayda bir yayımlanır. Veteriner Tavukçuluk Derneği Adına Sahibi Prof. Dr. Mehmet AKAN Sorumlu Yazı İşleri Müdürü Prof. Dr. U. Tansel ŞİRELİ Yayın Kurulu Prof. Dr. Ahmet ERGÜN Prof. Dr. Mehmet AKAN Prof. Dr. Erol ŞENGÖR Dr. Serdar ERTAŞ Uzman Vet. Hek. Mücteba BİNİCİ Vet. Hek. Ekrem T. YÜCESAN İdare Yazışma Adresi İrfan Baştuğ Caddesi No: 26/3 Dışkapı / ANKARA Tel: 0312 517 25 65 • Faks: 0312 517 25 65 Banka Hesapları REKLAM GELİRLERİ Türkiye İş Bankası Dışkapı Şubesi 4206 932790 IBAN No: TR 1500064 00000 142060932790 ÜYE AİDATLARI Türkiye İş Bankası Dışkapı Şubesi 4206 917468 IBAN No: TR 0400064 00000 142060917468 Dergide yayımlanan yazıların sorumluluğu yazarlarına aittir. Alıntı Yapılamaz. Grafik Tasarım ve Baskı Elma Teknik Basım Matbaacılık Ltd. Şti. Çatal Sok. 11/A Maltepe/ Ankara Tel: 229 92 65 • Fax: 229 92 65 www.elmateknikbasim.com [email protected] Basım Tarihi: 08.07.2015 2 MEKTUP ANKARA Yıl: 2015 Cilt: 13 Sayı: 2 Av ı a n Infl ue nz a : S o n Va ka l a r, Epi de mi y o l oji ve K on tr ol AVIAN INFLUENZA: SON VAKALAR, EPİDEMİYOLOJİ VE KONTROL David E. Swayne, Claudio Afonso, Patti Miller, David Suarez, & SEPRL Team Exotic & Emerging Avian Viral Diseases Research Unit SEPRL, ARS, USDA, Athens, Georgia, USA Kanatlı hayvanlarda bazı hastalıklar, solunum sistemi problemleri ya da yumurta üretiminde düşüşler gibi bazı sendromlarla kendilerini gösterirler. Ayırıcı teşhis işlemleri ile bu hastalıkların nedenlerini bulmak gereklidir. Bu hastalıklar, akuttan subakuta kadar değişen viral, bakteriyel ve fungal sebeplerden kaynaklanabilirler. Avian Influenza ve Newcastle hastalığı, solunum sistemi rahatsızlıkları ve yumurta üretiminde düşüşlere yol açarak kendini gösterirler. Eğer yüksek mortaliteye sebep veren bir hastalıkla karşı karşıyaysak burada yüksek patojeniteli Avian influenza ve virulent Newcastle hastalığını devre dışı bırakmamız gereklidir. Bakteriyel hastalıklar ve bunun yanı sıra diğer infeksiyöz olmayan sebepleri de devre dışı veya ihtimal harici tutmamız önemlidir. Bu işlemin bir sırayla yapılması gerekir. Öncelikle problem teşhis edilmeli, klinik kanatlı sağlık probleminin belirlenmesinde yaklaşımların standardize edilmelidir. Geçtiğimiz 10 yıl zarfında hastalıkların teşhisinde, moleküler teşhis yöntemleri gibi bazı farklı teşhis metotları geliştirilmiştir. Daha detaylı ve hızlı veri sağlayan moleküler metodların yanısıra hala virüs izolasyonuna da güvenmek durumundayız. Sürü içindeki patojen maruziyetinin geçmişini ortaya koyması açısından, hala serolojik verilere de ihtiyacımız bulunmaktadır. Problem bir defa tanımlandıktan sonra bunun coğrafik olarak değerlendirilmesi yani hastalığın nere(ler)de görüldüğünün de bilinmesi gerekiyor bu da büyük ölçüde patojenin takibiyle sağlanır. Ondan sonra da bir çözüm geliştirmemiz lazımdır. Bu da hastalığın ve enfeksiyonun önlenmesine ve eradike edilmesine yönelik çözümü ortaya koymamız gerekir. Bu girişimlerin başarıya ulaşabilmesi için bazı kritik unsurlar vardır. Bunlardan birincisi resmi otoritedir ve resmi otorite sektörle ve akademik dünyayla işbirliği halinde bu işin yürütülmesi sağlar. Şeffaflık kesinlikle gereklidir, herhangi bir bilgi bu üç ortağın ya da bu üç paydaşın arasında birbirinden kesinlikle saklanmamalıdır. Bu üç paydaşın arasında bir güven tesis edilmelidir. Teşhis ve takip ihtiyaçlarının karşılanabilmesi için de teknik yetkinlik ve yeterli laboratuvar hizmetlerine ihtiyaç vardır. Bu süreci bilimsel bilgiler yönlendirmelidir. Hastalık kontrolü için elde edilen çözümlerde bütün üreticilerle ve bütün şirketlerle paylaşılmalı, onların gelişimine sunulmalıdır. Bu konu, yüksek patojen Avian Influenza ve virulent Newcastle Hastalığı için -özellikle altını çiziyorum- gereklidir. Yüksek patojen Avian Influenza ve virulent Newcastle Hastalığının teşhis işlemi merkeziyetçi bir yaklaşımla gerçekleştirilmelidir ve bu görev, yetkinliğe sahip birimler tarafından akredite edilen laboratuvarlarda yapılmalıdır. Çünkü merkeziyetçi bir teşhis süreci çok uzun zaman almaktadır. Teşhis işlemi ve teşhis ihtiyaçları, araştırma işleminden ayrı tutulmalıdır. Bir patojenin ne kadar virulent olduğuna ve belirli bir coğrafi bölgede ne kadar yaygın olduğuna bağlı olarak ortaya konulacak çözümler birbirinden farklılık arz edebilir. Teşhis işleminde, ilk olarak virusun tespiti gerekiyor ve Amerika Birleşik Devletleri’nde en yaygın olarak gerçek zamanlı RT-PCR yöntemi kullanılmaktadır. Sonra da spesifik olarak H5, H7, H9 Avian influenza ve virulent Newcastle hastalığı için eleme işlemi yapılıyor. Virüs izolasyonu ikinci bir test olarak hala ihtiyaç duyduğumuz bir husus, çünkü teyit ve karakterizasyon için virüs izolasyonuna, izolatlara ihtiyacımız hala bulunmaktadır. İnfeksiyonun yokluğu ya da varlığını teyit etmek için uygun coğrafik bölgelerde antikor testleri de yapılmaktadır. Tarama maksatlı olarak ELISA ve agar jel immunodiffüzyon yöntemi kullanılmaktadır. Avian Influenza’da teyit amaçlı alt tipin tespitine dönük olarak hemaglütinasyon-inhibisyon –kısaca HI testive aynı zamanda virulent Newcastle hastalığı için de bir saptama testi olarak kullanılmaktadır. Laboratuvar sistemi içerisinde de ayırıcı teşhis, patojenler için güvenilir testlere sahip olmak zorundayız. Bunlar çok önemlidir, çünkü klinik göstergeler sadece yol gösterici niteliktedir. Kesin bir netice veya kesin bir hükme temel teşkil edemezler. Newcastle hastalığı ve Avian influenza’nın ikisi de ortak noktalara Yıl: 2015 Cilt: 13 Sayı: 2 MEKTUP ANKARA 3 A vıan I nf lu e n za: S o n V a k a l a r , Ep i d e mi y o l o j i ve K o ntro l sahiptir. Mesela bunlardan ikisinin de hemaglutinasyon aktivitesi vardır. Her iki patojen de embriyolu yumurtalarda çoğalabilirler. Newcastle hastalığı ve Avian influenza’nın gözle görülür lezyonları birbirlerine benzerdir. Her ikisinin de düşük virulanslı ve yüksek virulanslı formları vardır. Newcastle hastalığının tek bir serotipi vardır. Dolayısıyla çapraz koruma mevcuttur. Diğer taraftan Avian influenza’nın muhtelif alt tipleri vardır ve bunlar arasında çapraz koruma mümkün değildir. Newcastle hastalığı biyoloji itibariyle çok stabildir. Düşük virulanstan yüksek virulansa mutasyon geçirmesi hemen hemen yok gibidir. Yani öngörülebilir bir hastalıktır. Ama Avian influenza böyle öngörülebilir bir hastalık değildir. H5 ve H7 gibi düşük virulanslı formları yüksek virulanslı formlara mutasyonla dönüşebilirler. Newcastle hastalığına karşı aşılama dünya genelinde yaygın olarak uygulanmaktadır. Yüksek virulanslı Avian influenza için aşılama sadece 6 ülkede yapılmaktadır. Düşük virulanslı Avian influenza için de birkaç ülkede daha aşılama yapılmaktadır. Ama hem yüksek patojeniteli Avian influenza ve hem de virulent Newcastle hastalığı için hedef aynıdır. Bu hedef, eradikasyondur. Dünya Hayvan Sağlığı Örgütü 178 üye ülkeye sahiptir. Türkiye, Avrupa Ülkeleri ve Amerika Birleşik Devletleri de bunların arasındadır. Uluslararası düzlemde rapor edilmesi mecburi üç kanatlı hastalığı vardır. Bunlar yüksek patojen Avian influenza, düşük patojen H5 ve H7 Avian Influenza ve virulent Newcastle hastalığıdır. Diğer Avian Influenza formları ve düşük virulensli Newcastle hastalığının bildirilmesi edilmesi mecburi değildir. Avian Influenza Avian Influenza, Orthomyxovirüs neden olduğu bir hastalıktır. Newcastle hastalığında olduğu gibi Avian influenza da ısı uygulaması ve kimyasal maddelerle kolayca öldürülebilir. Buna mukabil infeksiyöz bursal hastalığı ve çiçek hastalığının virüsleri kimyasallarla ya da ısıl işlem uygulamasıyla kolay kolay öldürülemez. Avian influenza virüslerinin de yüzeylerinde hemaglütinin ve nöraminidaz tipinde protein çıkıntıları vardır. 16 farklı hemaglütinin ve 9 farklı nöraminidaz alt tipi mevcuttur. Bu alt tipleme bir serolojik testle yapılmaktadır. Farklı virüsler arasındaki ilişkinin düzeyi hakkında bu test bize bir bilgi vermez. İki genel patotipi vardır: bunlardan biri düşük patojeniteli, bir diğeri yüksek patojeniteli. Düşük patojenitei olan düşük düzeyde solunum sistemi rahatsızlıkları ve yumurta üretiminde düşüşe sebebiyet verir. Yük- 4 MEKTUP ANKARA Yıl: 2015 Cilt: 13 Sayı: 2 sek patojeniteye sahip olan tip ise sistemik hastalıklara yol açar ya da çok yüksek ölüm oranları ortaya koyar. Bir ilave not olarak, düşük patojeniteli Avian influenza virüsleri deneysel çalışmalarda genellikle klinik emare ortaya koymazlar. Klinik hastalık ortaya çıkabilmesi için ikincil bir hastalığa gerek vardır. Bu da ikinci bir patojen, ikinci bir virüs veya bakteri olabilir. 1959’dan bu tarafa 35 adet yüksek patojen Avian influenza hastalık vakası görülmüştür. Bu vakaları 10’ar yıllık dilimler halinde sınıflandırdığımızda; 60’lar, 70’ler gibi. Bu hastalık vakalarının birçoğu tek bir ülkeyle sınırlı kalmıştır. Ancak, 1996’da ilk ortaya çıkan bu vaka (H5N1), dünya genelinde 65 ülkeyi etkilemiştir. Bunların arasında biliyorsunuz, Türkiye’de vardır. Diğer 34 vakayı ele alır ve bunların hepsini toplarsak bunların sebebiyet verdiği ölüm son vakanın sebebiyet verdiği ölümden daha azdır. Yüksek patojen Avian influenza’nın son iki yıllık durumunu özetlendiğinde; geçtiğimiz 2 yıl zarfında yüksek patojen Avian influenza’dan 24 ülke etkilenmiştir. Bu ülkelerin 22’sinde H5N1 yüksek patojenli Avian influenza vakası görülmüştür. Bu vakaların büyük çoğunluğu Asya’da ortaya çıktı. Bu hastalığın merkezi de Doğu Asya ve Güneydoğu Asya olarak söyleyebiliriz. Mısır’da da bir merkez ya da odak vardır. Geçtiğimiz kış Avrupa, Kanada ve Amerika Birleşik Devletleri’nde de vakalar görüldü. Güney Afrika’da 2 ülkede devekuşlarında ve yerel tavuklarda H5N2 görüldü. Bunlar aynı alt tipten H5N2’den olsa da bu virüsler genetik açıdan farklılık arz etmektedir. Avustralya’da H5N2 salgını oldu. Hala devam etmekte olan bir H5N3 vakası da Meksika’da görüldü. Meksika’daki bu salgın 2012’de başlamıştı. İtalya ve Avustralya’da da H7N7 görüldü. Her iki virüs de aynı alt tipte olmakla birlikte genetik olarak farklı virüslerdir. H5N1’in son 21 yıl zarfında nasıl bir evrim geçirdiği, nasıl değiştiğine dair biraz bilgi paylaşmak istiyorum. Bu hastalık, 1996’da Çin’in Huang Dong eyaletinde kazlarda başladı ve 5 yıl zarfında 4 farklı genetik gruba ayrıştı. 8 yıl zarfında 10 farklı altgenetik gruba ayrıldı. Demek ki aynı kaynaktan gelseler de zaman içinde bu virüsler evrim geçirerek farklı genetik yapılara değişebilmektedir. 2005’e gelindiğinde, bu değişim devam ederek ikinci bir genetik grup oluştu. Daha ileri, 2008’e gelindiğinde üçüncü genetik grup da ortaya çıktı. Bu da ikinci noktadan sonraki sayıyla kendini gösteriyor. 2011’e gelindiğinde dördüncü A vıan I nf lu e n za: S o n V a k a l a r , Ep i d e mi y o l o j i ve K o ntro l genetik grup karşımıza çıktı. Zaman içinde bu değişim yaşanırken, bazı genetik gruplar kendiliğinden ortadan kalkıyor ve onların yerini yeni genetik gruplar alıyor. Ortadan kalkan-kaybolan grupların yerine yenileri geçiyor (Şekil 1). Bugünü konuşursak, özel olarak bugün ne olup bitiyor? Son 2 yıl zarfında, yüksek patojen Avian influenza virüsünün bu hemaglütinin grubunu rapor eden ülkelerde 6 farklı genetik grubun varlığı belirlenmiştir. Şekil 1. H5N1 virusunun değişimi Bildirilen virus sadece H5N1 olsa da diğer işaret ettiğim H5N8, H5N7, H5N6, vs. de içermektedir. Muhtelif genetik gruplar, farklı renklerle Şekil 2’de gösterilmiştir. 2010’dan 2015’e kadar baskın olan 2-3, 2-1a, ama son 12 ayda baskın olarak karşımıza çıkan 2-34-4. Avian influenza virüsleriyle ilgili olarak, öngörebileceğimiz tek şey bunların değişeceğidir. Bunlar değişirler ve asla aynı kalmazlar. Zaman içinde virüs hemaglütinin geninde ufak ufak değişimler yaşayarak neticede değişiyor. Aynen insan gribi vakalarında olduğu gibi zaman içinde bunlar değişiklik gösteriyor ve buna bağlı olarak her sene farklı suşlarla aşılama yapılması gerekiyor. Bu değişim Avian influenza vakalarında da virüslerinde de gözükür. H5N1 virüsünde, halihazırda 5 farklı altgenetik grup gelişmiştir. Şekil 2. 2010-2015 yılları arasında H5N1 alttiplerinin dağılımı 6 MEKTUP ANKARA Yıl: 2015 Cilt: 13 Sayı: 2 Bu hastalıkların mevcut olduğu süre zarfında bu ülkelerde başka Avian influenza virüsleri de vahşi kuşlarda, yabani kuşlarda olsun ya da canlı pazarlarda satılan hayvanlarda olsun kendilerini gösteriyorlardı. Avian influenza virüslerinin 8 gen segmenti vardır ve iki Avian influenza virüsü bir hücre içinde ürediğinde bunların genleri birbirine karışabiliyor. Buna yeniden dizilim diyoruz. Neticede yeni bir hibrit virüs karşımıza çıkmış oluyor. Bu gen segmentleri farklı bir şekilde bir dizilim, bir karışım göstermiş oluyor. Demek ki H5N1’de nörominidiaz ve diğer genler karışarak şu farklı alt tipleri karşımıza çıkarıyor. H5N1, 2, 3, 5, 6 ve 8 oluyor. Aynı hemaglütinin geni fakat nörüminidaz geninde bir değişim ifade ediyor. Bu çeşit değişikliği de kayma tabiriyle adlandırıyoruz. Hemaglütinin geninin farklı altgenetik gruplarının, hangi ülkelerde görüldüğü, insanlarda rastlanan vakalar da söz konusudur. Birincil olarak karşımıza çıkan 2, 3, 4, 4. Artık sadece H5N1 olmakla kalmıyor, çoklu değişiklik arz eden nörominidaz tipleri önümüze geliyor. Peki, kanatlıları etkileyen bu virüslerin kaynakları nerelerdedir? 2, 3, 4, 4 altgenetik grupları ile ilgili kanıtlar kuvvetle şunu göstermektedir ki, yabani su kuşları bu virüsü yeni ülkelere taşıyorlar. Genellikle de bu hastalığın bulaştığı ilk yer açıkta yetiştirilen kanatlılar olmaktadır. Canlı kanatlı pa- Av ı a n Infl ue nz a : S o n Va ka l a r, Epi de mi y o l oji ve K on tr ol zarlama sistemi olan ülkelerde bu hastalığın ticari kanatlılara bulaşması ve ikincil yayılmanın gerçekleşmesi mümkün oluyor. Asya’nın çeşitli ülkelerinde evcil ördek varlığı bu hastalık için konakçı teşkil ediyor ve aynı zamanda canlı hayvan pazarlarına bulaşması için de bir kanal sağlamış oluyor. Bu sene neler olmuş, onu gösteren bir harita Şekil 3’te sunulmuştur. H5N8 2014 kışında Kore, Japonya ve Doğu Çin’de görüldü. 2014’ün ilkbaharında bu virüs Sibirya’ya ve Batı Alaska’ya taşındı (su kuşlarının yazlık üreme yerleri). 2014 sonbaharında ise bu üreme mevsiminin ardından hayvanlar kış için güneye doğru göç etmeye başladılar. Bir kısmı Avrupa’ya, bir kısmı Alaska’ya. Bunların bir kısmı devamlı Kuzey Amerika’ya ve bazılar da Asya’ya geldiler. Şekil 3. H5N8 virusunun dağılımı Amerika Birleşik Devletleri ve Kanada’da bu virüs, yeniden dizilim geçirerek H5N1 ve H5N2’ye dönüştü. Virüsler arasındaki genetik ilişkileri gösteren bu genetik harita, network analiz dediğimiz bir metotla geliştirilip ortaya konulmuştur. Bir virüsün diğer bir virüsten üremiş olduğuna dair çok karmaşık matematik hesaplamalar gerektiren bir metottur. Burada gördüğünüz küme 2014 sonbaharında Güney Kore’de görülen durumdur. Kırmızılar çiftlikleri, yeşillerse yabani kuşları ifade etmektedir. Bunların arasındaki ilişkiyi ve bu virüsün nasıl yayıldığını gösteriyor. Buradan hareketle, sonbahara gelindiğinde 3 farklı genetik gurup ortaya çıktı. Bu, Rusya, Kuzey Amerika ve Kanada’yı temsil ediyor. Avrupa ve Rusya ortadaki küme, diğer ise Japonya ve Kore’dir. Şurası enteresan ki, bunların hepsi A1, A2 ve A3’ü gösteriyor, yani bu üreme sahasından Japonya, Kore, Doğu Çin’e geri dönmüş bu hayvanlar. Demek ki, yüksek patojen Avian influenza için tek çözüm eradikasyondur. Bu programın da 4 ana unsuru var. Biyogüvenlik tedbirlerinin attırılması, teşhis ve takip, enfekte hayvanların itlaf edilmesi ve eğitim. Bu daha önce bahsettiğim 35 epizootik olayın 30’unda uygulanan bir sistemdir. Bu 35 vakanın 5’inde beşinci uygulama olarak da aşılama yapıldı. Buradaki amaç konakçının saha virüsüne karşı duyarlılığını azaltmaktır. Zaman çizelgesine baktığımızda, hastalığı ortadan kaldıran ülkelerin çoğunun sadece itlaf uygulaması ile bu işi başardığını görüyoruz. Bu uygulama birçok ülke için temel uygulamadır. Bazı ülkelerde aşılama da bir acil tedbir olarak, çok kısa sürede pozitif etki sağlamak için hem yönetim hem de önleme adına ve mortaliteyi azaltmak adına uygulanmıştır. Ama aşılamanın bu ülkelerde olumsuz bir etkisi oldu. Aşılama yapan ülkelerin eradikasyonu sağlaması, daha uzun zaman aldı. Bunun sebeplerinden bir de yüksek patojen Avian influenza aşılaması biraz da olayı kabullenme şeklinde yorumlanabilir. Aşılama yapıldığında çiftçiler kendilerini güvende hissettikleri için biyogüvenlik önlemlerine gerekli önemi vermemektedirler. 2002-2010 yılları arasında 113 milyar doz aşı kullanılmıştır. Bu aşılar 14 ülkede 3 farklı senaryoda kullanılmıştır. Çok küçük bir yüzdesi önleyici programlar kapsamında ya da acil durum tedbiri olarak aşılardan yararlanılmıştır. Ama bu aşıların %99’u sadece 4 ülkede rutin ulusal aşılama programı kapsamında kullanılmıştır. %91’i Çin’de, %4.5’i Mısır’da, %2.3’ü Endonezya’da, %1.4’ü de Vietnam’da kullanılmıştır. Bu orantı bu ülkelerin kanatlı üretimini yansıtan bir orandır. Dünyadaki en büyük kanatlı eti üreticisi Çin’dir. Diğer bir önemli nokta da, belirli bir ülkedeki veterinerlik hizmetlerinin yüksek patojen Avian influenza ve diğer kritik hastalıklar karşısındaki yetkinliğidir. Bu veteriner hizmetlerinin performansını şu şekilde ölçüyoruz: eradikasyonu daha kısa sürede sağlamaları, daha az sayıda hastalık vakası olması, ölümün azalması gibi. Eradikasyonun hızlı, etkin ve en düşük maliyetle sağlanması oldukça önemlidir. Düşük patojen Avian influenza’ya baktığımızda, 16 farklı alt tip var ve bunlar dünya genelinde yaygındır bunların içinde sadece H5 ve H7’nin OIE’ye karşı rapor edilme yükümlülüğü vardır. Bunun sebebi H5 ve H7 düşük patojenli Avian influenza’nın yüksek patojen Avian influenza’ya mutasyon geçirme ihtimalidir. Demek ki, düşük patojen infeksiyonların erken saptanması ve ortadan kaldırılması bunların yüksek patojene dönüşmesini engelleyecektir. Buna mukabil H9N2 düşük patojen bir virüstür ve OIE’ye rapor Yıl: 2015 Cilt: 13 Sayı: 2 MEKTUP ANKARA 7 A vıan I nf lu e n za: S o n V a k a l a r , Ep i d e mi y o l o j i ve K o ntro l edilmesi zorunlu değildir. Bununla nasıl mücadele edileceği ülkeler tarafından müstakilen kararlaştırılır. Dolayısıyle, düşük patojen Avian influenza pek iyi belgelendirilebilmiş bir hastalık değildir. H5N2 ise daha iyi ve sağlam verilere sahip olduğumuz, Meksika, Orta Amerika ve Karayip ülkelerinde yaygın olan bir hastalıktır. Bizatihi, düşük patojen Avian influenza sahada büyük problemler çıkarmasa da, her zaman yanında ikincil patojenler açığa çıkabilir. Ortadoğu’da bunun yanında getirdiği ikincil enfeksiyonlar Mycoplasma gallisepticum, Mycoplasma synoviae ve Newcastle hastalığıdır. Düşük patojen Avian influenza ile bu saydığımız hastalıkların birlikte seyretmesi durumunda %60’lara çıkan ölüm oranları görebiliriz. Düşük patojen Avian influenza’nın kontrol programları diğer solunum yolu hastalıklarında olduğu gibi ekonomik değerlendirmelerle ortaya konulur. Biyogüvenlik tedbirleri vasıtasıyla hayvanların bu hastalığa maruziyetinin önüne geçilir. Enfeksiyonların tespiti için izleme-takip yapılır. Bakteri ve virüs mevcudiyetine dikkat edilmesi, sıcaklık ve rutubetin kontrol altında tutulması vs. gibi çevresel faktörler kontrol altında tutulur ve bazı ülkelerde aşılama yoluna gidilebilir. H9N2 en yaygın görülendir ve en yaygın aşılama yapılan tiptir. En azından 10 ülkede bu hastalığın aşılanmasına izin verilmektedir ve milyarlarca doz söz konusudur. Burada düşük patojen H9N2 ile yüksek patojen H5N1’in mukayesesini yapalım. H9N2 sadece lokal bir enfeksiyona yol açar, solunum sistemini etkiler, yumurta veriminde düşüşlere sebebiyet verir. Buna mukabil H5N1, sistemik enfeksiyonlara yol açar, vücudun bütün organları –et ve yumurta da dahil olma üzere- bundan etkilenir. H9N2 düşükten yüksek mortaliteye kadar farklı mortalitelere sebebiyet verir ama yüksek mortalitenin olabilmesi için ikinci patojene ihtiyaç vardır. H5N1’de ise tek başına yüksek mortaliteye sebebiyet verebilir. Düşük patojen olanın OIE’ye rapor edilmesi mecburi değildir. Yüksek patojen olanın mecburidir. Düşük patojendeki hedefimiz hastalığın yönetilmesidir. Ama yüksek patojende eradikasyonu hedefleriz. Düşük patojen Avian influenza’da aşılama giderek yaygınlaşmakta ama yüksek patojen Avian influenza’da bir çok ülkede aşılama yapılmamaktadır. Peki, aşılar ne yapabilir? Avian influenza enfeksiyonuna karşı direnci arttırır, Avian influenza’nın solunum kanalında ve gastrointestinal kanalda çoğalmasını geriletir, azaltır, hastalık kanatlılarda ölümlerin 8 MEKTUP ANKARA Yıl: 2015 Cilt: 13 Sayı: 2 önüne geçer. Bunun neticesi olarak da çevresel kirliliğin önüne geçilir, kanatlılara bulaşması azalır, gıda arz güvencesi ve yaşamlarını sürdürecek gelirden de insanlar mahrum kalmamış olur. Netice itibariyle aşılar hastalığı yönetir. Ama teşhisi ve izlemeyi zorlaştırırlar. Antikoru değil, virüsü aramanız gerekir. Bir aşılama uygulanacaksa, bu aşılama programının etkin olabilmesi için bazı temel unsurlara ihtiyacımız vardır. Muhtelif potanslar söz konusu, sahada başarı için yüksek potanslı aşılar olması gereklidir. Neticede aşının yüksek bir antikor titresi ortaya koymasını önemlidir. Düşük titreler, hastalığa karşı başarıda probleme neden olur.. 10 yıl kadar önce eşik 1/32 iken günümüzde bu değer 1/128 olarak değiştiirlmiştir. Potansı ölçmek ve miktarsallaştırmak için dozdaki hemaglütinin yoğunluğunu da göz önünde bulundurulmalıdır. Bu aşıdaki tohum suşlarının da antijenik açıdan saha suşuna uyması gereklidir. Hemaglütinin antikor titrelerinin yüksek olması gereklidir. Yüksek titredeki antikorlar, eprüvasyon virüsü karşısında iyi bir koruma sağlamalıdır. Dört seneden fazla sahada bulunan bir virüse karşı bu aşının kullanılması sahadaki virüste bir direnç oluşmasına yol açabilir. Mısır, Çin, Vietnam, Hong Kong ve Meksika’da bu durumla karşılaşıldı. Doğru tipte bir aşılama programına ihtiyacımız vardır. Bu bireysel zoolojik koleksiyonlardan tutun ülke genelindeki aşılama programına kadar değişebilir. Şu da bir gerçek ki, ulusal aşılama programlarının uygulanması çok zordur. Özellikle köylerde, kırsal alanlarda yetiştirilen bol miktarda kanatlı hayvan olduğu durumlarda başarısızlık oluşabilmektedir. Başarı için, hedefteki popülasyonun çoğunluğunun (%60-80) aşılanması gereklidir. Bu da ulusal aşılama programlarının başarıyla uygulanmasının çok zor olduğunu, riskli hayvanlar için hedefe yönelik aşılama programlarının daha makul bir yaklaşım olacağını göstermektedir. Tam koruma için yeterli sayıda aşılama yapılması gerekir. Her bir hayvan için genelde 2 doz yeterlidir. Uzun süreli hayatta tutulan hayvanlarda rapel aşıların yapılması gerekir. Diğer bir strateji aşılanmış hayvanlarda HI titrelerinidir ve HI titreleri bir göstergedir. Popülasyonun %80’inde ölümden korumak için 1/32, virüsün saçımından ve çoğalmasından korunmak için de 1/128 gibi titreler aranmalıdır. Bu titrenin altında kalanlar için de rapel aşısı yapılması gereklidir. Virolojik takip için, aşılanmamış nöbetçi hayvanlar ya da aşılanmış hayvanlar içindeki günlük ölüm ya da hastalık oranlarına bakılmalıdır. Bu da en iyi, gerçek zamanlı PCR ile sağlanabilir. Serolojik izleme de yapılabilir ama bu ancak virolojik izlemeyi tamamlayıcı nitelikte bir uygulamadır. TR.MER.14.01.07 TAVUKLARDA GUMBORO VE MAREK’E KARŞI İMMUN SİSTEMİN DAHA ERKEN DESTEKLENMESİ, YAŞAM BOYU TAM KORUMA VE OPTİMAL PERFORMANS İÇİN Büyükdere Cad. No:193 K: 4-10 34394 Levent/İstanbul - Türkiye • T: +90 212 339 10 00 F: +90 212 339 59 11 • www.merial.com.tr A vıan I nf lu e n za ( K u ş G r i b i ) ve H a l k Sa ğ l ı ğ ı AVIAN INFLUENZA (KUŞ GRİBİ) VE HALK SAĞLIĞI Şireli, U. T., İplikçioğlu Çil, G. Ankara Üniversitesi Gıda Hijyeni ve Teknolojisi Anabilim Dalı, Ankara-Türkiye. E-posta: [email protected]. Avian Influenza, göçmen kuşlar tarafından taşınan, evcil kanatlı hayvanlarda ölümle sonuçlanan infeksiyonlara neden olan ve insanlara da bulaşma özelliği kazanmış viral bir hastalıktır. Halk arasında bilinen adıyla kuş gribi, Türkiye dahil olmak üzere Dünya’nın bir çok ülkesinde ciddi ekonomik kayıplarla sonuçlanan büyük salgınlar şeklinde kendini göstermekte ve halen önemini korumaktadır. Avian Influenza dünya çapında ekolojik dengenin, hayvan yetiştiriciliğinin ve gıda üretim zincirinin insan sağlığını nasıl etkilediğini gösteren en önemli örneklerdendir. Hastalığa neden olan influenza virüsleridir. Bu etkenler öncelikle A, B ve C olmak üzere 3 antijenik gruba ayrılır. Bunlar arasında A grubu insanlar ile kuşların, domuzların ve atların dahil olduğu birçok hayvan türünde hastalığa neden olmaktadır. Influenza A virüsleri de kendi içinde serotiplere ayrılmaktadır. Bilinen 16 farklı Hemaglutinin (H) ve 9 farklı Neurominidase (N) tipinin varlığı söz konusudur. H ve N proteinlerin birçok farklı kombinasyonlarda bir araya gelmesiyle bu serotipler oluşmaktadır. Bu serotipler arasında, hem insanlara bulaşabilmesi hem de kanatlı sektörü açısından büyük önem taşıması nedeniyle H5N1 serotipi ayrı bir yere sahiptir. Avian Influenza kanatlılar arasında türe göre farklı seyirler göstermektedir. Evcil kanatlılarda ciddi ve hızlı yayılan ölümcül sistemik infeksiyonlar şeklinde ortaya çıkarken, yabani kuşlarda asemptomatik seyretmektedir. Hastalanan hayvanlarda vücut ısısında artış, tüylerde kabarma, iştahsızlık, depresyon ve şiddetli ishal tipik semptomlardır. Hasta hayvanlarda konjuktiva şişmiş, kırmızı renktedir ve bu hayvanların göz kapakları kapanabilir. Sakal, ibik ile gözlerin çevresinde ödem ve siyanoz şekillenir. İnfeksiyonun ilerleyen aşamalarında ise nörolojik semptomlar ve ölüm görülmektedir. Ölüm oranı evcil kanatlılarda %100’e yakındır. Özellikle tavuk ve hindiler hastalığa çok duyarlıdır. Influenza A virüslerinin taşınmasında ve yayılmasında yaban ördeği başta olmak üzere su kuşlarının etkili olduğu bilinmektedir. Etkeni taşıyan ama hastalık 10 MEKTUP ANKARA Yıl: 2015 Cilt: 13 Sayı: 2 belirtisi göstermeyen bu kuşların bağırsak sisteminde çoğalan virüs, dışkı ile yayılarak, suyu, toprağı ve çevreyi kontamine etmektedir. Ayrıca etken bulaştıktan sonra bu ortamlarda uzun süre canlılığını muhafaza etmektedir, yapılan çalışmalar dışkıda 4°C’de 35 gün boyunca virüsün bulunduğunu ortaya koymuştur. Benzer şekilde virüs suda 22°C’de 4 gün, 0°C’de ise 30 gün boyunca kalabilmektedir. Bu durum hastalığın evcil kanatlılara bulaşmasında oldukça önemli bir yer tutmakta olup, kontamine çevrelerde serbest halde dolaşan evcil kanatlıların hastalığa kolaylıkla yakalanabilmesine sebep olmaktadır. Hong Kong’da 1997 yılında meydana gelen Avian Influenza salgınında insanlarda da infeksiyonun görülmesiyle, tür spesifik olarak bilinen etkenin memelilere de bulaşabileceği belgelenmiştir. Hastalık insanlarda 2-4 günlük inkübasyon süresi sonunda tipik grip benzeri semptomlarla ortaya çıkmaktadır. Ateş, öksürük, boğaz ağrısı ve kas ağrısı gibi belirtiler görülmektedir. Bazı vakalarda şiddetli ve hayatı tehdit eden komplikasyonlar oluşabilmekte, solunum yetmezliği nedeni ile 10 gün içerisinde ölüm şekillenebilmektedir. Ancak ölümler çok genç, çok yaşlı, ciddi bir sağlık problemi yaşayan ya da hastaneye geç başvuran vakalarla sınırlı kalmaktadır. WHO verilerine göre 2003 yılından günümüze kadar Avian Influenza’nın dünyadaki insan sağlığı açısından bilançosu 694 vaka ve 402 ölüm şeklindedir. Hastalığın insanlara bulaşmasında bilinen en etkili yol hasta hayvanlarla temas etmektir. Dünya çapında bildirilen insan vakalarına bakıldığında, evlerinde kümes hayvanı yetiştiren aile bireyleri, hayvan pazarlarında canlı kanatlı satışı yapanlar ve onları satın alanlar gibi hasta hayvanlarla temas eden ya da onlarla aynı havayı soluyan insanlarda hastalığın ortaya çıktığı görülmektedir. Gelişmekte olan ülkelerde yapılan aile yetiştiriciliklerinde gelenekselleşen bir uygulamada herhangi bir hastalık belirtisi gösteren hayvanların kesilerek, ekonomik kayıpların en aza indirilmeye çalışılmasıdır. Kuş gribinde bu durum hastalığın etrafa yayılma- Av ı a n Infl ue nz a ( Kuş G ri bi ) v e Halk Sağlığı sı ve hayvanı kesen bireylere bulaşmasında önemli bir faktördür. Hastalığın insandan insana bulaştığına dair yeterli veri bulunmamaktadır. Hastalık görülen bölgelere seyahat, solunum yolu semptomları gözlenen hasta bireylerle aynı ortamda bulunmak gibi durumlarda hastalığın taşındığına dair kesin sonuçlar elde edilmemiştir. Birkaç vakada hasta annesi, teyzesi veya kuzeni ile yakın temas sonrası küçük çocuklarda hastalık görülmesi hastalığın insandan insana bulaştığına dair şüpheleri artırmış ancak vaka sayısının yeterli olmayışı ve hastalığın sadece kuşlarda infeksiyonun görüldüğü zamanlarda ortaya çıkması, doğal yollarla insanlar arasında geçişin şekillenmediği görüşünü desteklemiştir. Hastalığın bulaşmasında gıdanın rolünün olup olmadığı, üzerinde dikkatle durulması gereken konulardan bir tanesidir. Bugüne kadar uygun şekilde pişirilmiş kanatlı veya kanatlı ürünlerinin tüketimini takiben virüs ile herhangi bir kişinin infekte olduğunu gösteren bir bulguya rastlanmamıştır. Virüsün 60˚C de 30 dakikada etkinliğini yitirmesi sebebiyle hastalığın düzgün şekilde pişirilmiş kanatlı eti ve yumurta ile bulaşması olası değildir. Ayrıca hastalığa yakalanan hayvanlarda yumurta üretiminin durduğu gözlenmiştir. Yine tüketimin yanı sıra, gıda hazırlama sırasında da, temas ile etkenin bulaşmadığı bilinmektedir. Hasta ve hastalıktan şüpheli hayvanların itlaf edildiği de göz önünde bulundurulduğunda, kontamine kanatlı eti ve yumurtanın gıda zincirine dahil olma olasılığı düşüktür. Kuş gribinin gıdayla bulaştığına dair yanılgılar nedeniyle, salgınların meydana geldiği ülkelerde tüketim alışkanlıkları geçici olarak değişmektedir. Örneğin ülkemizde 2006 yılında meydana gelen salgında başkent Ankara’da tavuk eti satışlarında % 54 düşüş görülmüş ve tavuk eti fiyatları % 32 azalırken, yumurta ve diğer kanatlı ürünlerinde de fiyatlar düşmüştür. Kuş gribinin neden olduğu ekonomik kayıplar sadece bununla da sınırlı kalmamaktadır. Vietman’daki salgında 44 milyon kanatlı itlaf edilmiştir ve bu sayı ülkenin kanatlı popülasyonunun % 17’sini oluşturmaktadır. Tüm bu itlafın ülkeye maliyeti 120 milyon dolardır. Yine ülkemizde 2006 yılında meydana gelen salgında 2.5 milyon kanatlı itlaf edilmiştir ve bunun ekonomiye maliyeti 226 milyon dolar olmuştur. Gelişmekte olan ülkelerde halen devam eden aile yetiştiriciliği bu tip salgınlardan daha fazla etkilenmektedir. Hem hastalığın bulaşması açısından yüksek risk altında olan, hem de ekonomik olarak en çok sıkıntı çeken bu küçük işletmelerdir. Endonezya’da meydana gelen kuş gribi salgınında bu tip işletmelerde çalışan işçilerin % 20’si işini kaybetmiştir. Hastalık bildirilen ülkelerden kanatlı hayvan ve ürünleri ihracatına yasaklamalar getirilmektedir. Entegre şekilde yetiştiricilik yapan kayıtlı, denetim altındaki işletmelerde uygulanan biyogüvenlik önlemleri hastalığın bulaşma riskini en aza indirmektedir. Bu tip işletmelerde giriş ve çıkışlar tamamen kontrol altındadır. Araç giriş ve çıkışlarında da dahil olmak üzere dezenfeksiyon işlemleri yapılmakta, böylelikle tesislere çevreden hastalık etkenlerinin taşınmasının önüne geçilmektedir. Kullanılan alet ve ekipmanlar sadece o işletmeye özel olduğundan, farklı kümeslerden hastalık taşınma olasılığı elemine edilmiştir. Hastalıkların yayılmasında önemli bir etken olan fare, böcek gibi canlılarla mücadele yine biyogüvenlik önlemleri gereğince gerçekleştirilmektedir. Kontrollü yem ve su kullanımı da yapılan bu tesislerde, yabani kuşların etlik veya yumurtacı evcil kanatlıları kontamine etme olasılığı oldukça düşüktür. Yıl: 2015 Cilt: 13 Sayı: 2 MEKTUP ANKARA 11 A vıan I nf lu e n za ( K u ş G r i b i ) ve H a l k Sa ğ l ı ğ ı Bu da hem ihracat yapan hem de ithalat yapan ülkeler açısından ekonomik sıkıntılar doğurmaktadır. Tayland 2004’deki kuş gribi salgınına kadar kanatlı eti ve ürünleri ihracatında dünyada dördüncü sırada yer almaktaydı. İhracatını % 40 gibi bir oranla başlıca Avrupa ve Japonya’ya yapan ülke, kuş gribi salgını ardından gerçekleşen ambargo ve yasaklarla ciddi ekonomik kayıplara uğramış ve kendi piyasasının % 50’sini kaybetmiştir. Avian Influenza İtalya’da 1878 yılında yapılan ilk bildiriminden sonra Dünya’da birçok ülkeye yayılarak halen salgınlar oluşturmaya devam etmektedir. 1997 yılında Hong Kong’da meydana gelen H5N1 kaynaklı salgında 1.5 milyon kanatlı itlaf edilirken, bu salgın etkeninin insanlara bulaştığının ilk örneği olması açısından önemlidir. Kuş gribi 1997’den sonra 2003 yılının Aralık ayında Güney Kore’de yeniden ortaya çıkmış, 2004 yılının başlarında Çin, Japonya, Tayland ve Vietnam’da da kanatlı hayvanlar arasında yayılım göstermiştir. Mart ayında kuş sürüleri arasında ilerlemesi hızlanan ve batıya doğru yayılan infeksiyon sonucu, Endonezya, Kamboçya, Malezya’da da infeksiyon bildirilmiştir. Hastalığın Asya’dan göçmen kuşların hareketiyle tüm dünyaya yayılmaya başlamasıyla 2005’te salgının görüldüğü ülkelere Rusya, Kazakistan ve Moğolistan ile Türkiye, Romanya, Hırvatistan ve Ukrayna; 2006’da ise Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti, İsrail, Ürdün, Nijerya, Fildişi sahilleri, Pakistan, Sırbistan Karadağ, Sudan, İsveç, Mısır, Almanya ve Danimarka da eklenmiştir. Yabani kuşların göç yollarının kesiştiği önemli bir konumda yer alan Türkiye, sahip olduğu sulak alanları nedeniyle ilkbahar ve sonbahar aylarında çok sayıda göçmen kuşa ev sahipliği yapmaktadır. Bu durum hastalığın ülkemize taşınmasında ve yayılmasında önemli rol oynamaktadır. Kuş gribi Türkiye’de ilk kez 2005 yılının Ekim ayında Balıkesir ili, Manyas ilçesi, Kızıksa beldesinde bulunan bir aile hayvancılığı işletmesine ait hindi sürüsünde görülmüştür. Ülkemizdeki ikinci salgın, Iğdır ilindeki Aralık ilçesinden, Kasım 2005’te bildirilmiştir. Hastalık, köy tavukçuluğu yapan 53 ile yayılmıştır. Bu salgının bir diğer önemi de ilk kez Güney Doğu Asya dışında bir ülkede insan vakalarının görülmesi ve bu 12 vakadan, çocuk olan 4’ünün hayatını kaybetmesidir. 2007 yılı Şubat ayında Batman ili Gercüş ilçesinde, H5N1’in yol açtığı ve 80 kanatlı ölümüyle sonuçlanan Kuş gribi vakası kendini göstermiştir. Enfeksiyon kaynağının, yabani türlerle temasta olduğu tahmin edilen köy tavukları olduğu bildirilmiştir. Batman ve komşusu olan Diyarbakır ilinden toplam 12 MEKTUP ANKARA Yıl: 2015 Cilt: 13 Sayı: 2 18 noktada daha infeksiyon bildirilmiştir. 2008 yılında Türkiye’nin farklı illerindeki farklı odaklardan kuş gribi bildirimleri yapılmıştır. Zonguldak, Samsun, Sakarya, Sinop ve Edirne’nin çeşitli ilçelerinde görülen toplam 7 salgında resmi verilere göre 5399 kanatlı hayvan (tavuk, ördek, kaz ve güvercin) itlaf edilmiştir. OIE (Dünya Hayvan Sağlığı Örgütü) hastalık alarm sisteminin son verilerine göre ülkemizde 2015 yılının Mart ayında yeni bir H5N1 salgını başlamıştır. Kastamonu, İkizciler’de şekillenen ilk salgında şüpheli 207 hayvandan 35’i ölmüş, geriye kalan 172’si de itlaf edilmiştir. Daha sonra Balıkesir’in Edincik ilçesinden de kuş gribi bildirimi yapılmıştır. Resmi rakamlara göre, etkilenen 4141 kanatlıdan 150’sinde ölüm görülmüştür. Bölge karantinaya alınmış ve 3991 kanatlı hayvan itlaf edilmiştir. Bu salgınlar sırasında insan vakası bildirimi olmamıştır. Göç yolları boyunca, yabani kuşlarla Dünya’nın birçok yerine taşınabilen bu hastalıkla mücadele oldukça zordur. Hastalığın tamamen ortadan kaldırılması mümkün olmasa da, kanatlılar arasında yayılımının önüne geçilmesi ve insanlara bulaşmasının engellenmesi için alınması gereken önlemler bulunmaktadır. Hastalığın yayılmasına karşı alınabilecek ilk önlem itlaftır. Hasta veya hasta hayvanlarla temas eden kanatlıların hepsini uygun biçimde imha etmek birçok ülkede gerçekleştirilen en temel uygulamadır. Bunu takiben karantina ve kordon altına alma, hastalığın insanlar tarafından taşınmasının önüne geçilmesi açısından önem taşımaktadır. Karantina altındaki bölgelerde gerekli temizlik ve dezenfeksiyon işlemlerinin yapılması da alınacak tedbirler arasında yer almaktadır. Etken formalin ve iyot bileşikleri gibi yaygın olarak kullanılan dezenfektanlara duyarlıdır. Bu nedenle dezenfeksiyon işlemi ile etkenin kontrol altına alınması mümkündür. Bir diğer önlem de hastalık çıkan kümes veya işletmedeki yumurta, gübre, tüy ve yemlerin dışarı çıkarılmasının yasaklanmasıdır. Ülke çapında, bölgesel bu uygulamalar dışında canlı hayvan veya kanatlı eti ve ürünlerinin ticaretinin kısıtlanması da hastalığın uluslararası yayılımını engellemek açısından gereklidir. Kuş gribine (H5N1) karşı aşı çalışmaları halen devam etmektedir. Tüketicilerin ve üreticilerin bu hastalığa karşı bilinçlendirilmesinin tüm ülkeler açısından yararlı olacağı da unutulmamalıdır. Kaynaklar Kaynaklar yazarından temin edilebilir. A vian I nf lu e n za AVIAN INFLUENZA Prof. Dr. Mehmet Akan Ankara Üniversitesi Veteriner Fakültesi Mikrobiyoloji Anabilim Dalı E-posta: [email protected] Giriş Ülkemizde 2008 yılından bu yana görülmeyen Avian Influenza (AI; Kuş Gribi), Nisan 2015’te yeniden ortaya çıktı. İlk vakayı takiben iki vaka daha tespit edildi. Bu vakalardan ikisi ticari yumurtacı işletmede görüldü. Uzun bir süre sonra yeniden görülen bu vakaların, ülkemizdeki tüketim üzerine etkili olmazken kanatlı sektörü üzerine önemli derecede olumsuz etkisi oldu. Bu etki halen devam etmektedir. Bu makalede, hastalıkla ilgili genel bilgilerin yanısıra başta koruma kontrol olmak üzere ülkemizin hastalık yönünden risk değerlendirmesi yapılmıştır. Avian influenza, temel olarak kanatlılarda görülen bir hastalıktır. Hastalığın etkeni Orthomyxoviridae familyasına ait Influenza A viruslarıdır. Kanatlılarda Influenza A nedenli infeksiyonlar, subklinik seyirden yüksek mortaliteye (%100) kadar değişiklik gösterebilir. Yüksek mortalite ile seyreden vakalarda, solunum ve sinir sistemini etkilenir, akut seyirli ve çok bulaşıcıdır. Influenza A viruslarının çok sayıda altiplerinin olması, konakçı spektrumunu da arttırmıştır. Hastalık, kanatlı hayvanlara ilave olarak insan, at, evcil domuz, mink ve deniz memelileri olmak üzere çok sayıda hayvan türünde görülebilir. Avian Influenza vakalarının ulusal ve uluslararası düzeyde hem hayvan sağlığı hem de insan sağlığı otoritelerince izlenmesi, hastalığın önemini ortaya koymaktadır. Hastalık ülkemizde bildirimi zorunlu (H5 ve H7) ve tazminatlı hastalıklar arasında yer almaktadır. Hastalık hızlı bulaşabilme potansiyeline sahip olduğundan uluslararası bir problemdir ve çözümü için uluslararası bir çaba gerektirir. Hastalığa neden olan bazı alttiplerin insanlarda infeksiyona neden olması, halk sağlığı açısından hastalığın önemini arttırmaktadır. Tarihçe Hastalık ilk kez 1878 yılında İtalya’da tavuklarda ortaya konmuştur. Hindilerde ise ilk etken izolasyonu 1963 yılında Kuzey Amerika’da gerçekleştirilmiştir. Hastalık etkeninin Influenza A olarak tanımlanma- 14 MEKTUP ANKARA Yıl: 2015 Cilt: 13 Sayı: 2 sı 1955 yılında gerçekleştirilmiş ve bu yıldan sonra özellikle Amerika, Avrupa, Güney Afrika ve Asya’da hem evcil hem de yaban hayatındaki kanatlılarda hastalık vakaları bildirilmiştir. Kanatlı influenza viruslarının ekolojisi ve bulaşması ile ilgili detaylı bilgilere 1970’li yıllarda ulaşılmış ve hastalığın kanatlı sektörü üzerine olumsuz etkileri öngörülmüştür. Hastalığa bağlı önemli kayıplara neden olan ilk salgın, 1983-1984 yıllarında Amerika Birleşik Devletleri’nde belirlenmiştir. 1997 yılından sonra farklı ülkelerde (İtalya, Hollanda, Asya ve Ortadoğu ülkeleri) yüksek patojeniteli AI (HPAI) alttiplerinin (H5, H7) neden olduğu ciddi ekonomik kayıplı salgınlar görülmüştür (Tablo 1). Son olarak 2000’li yıllarda dünyanın birçok ülkesinde görülen H5N1 nedenli AI vakaları devam etmektedir. Günümüzde ise özellikle Kuzey Amerika olmak üzere Asya, Avrupa ve Ortadoğu’da aynı kökenden gelen AI vakaları ciddi kayıplara neden olarak devam etmektedir. Bugüne kadar görülen ciddi seyirli salgınlarda H5 ve H7’nin alt tiplerinin etkili olduğu belirlenmiştir. Örnek olarak Pennsylvania-Virginia-New Jersey (198384) salgınında H5N2, İtalya (1999-2002) salgınında H7N1 ve Hollanda-Belçika (2003) salgınında H7N7, Uzak-Doğu Asya ülkelerinde H5N1 ve H5N2 etkili olmuştur. 2015 yılında Amerika Birleşik Devleri’inde H5N8 nedenli ciddi kayıplar devam etmektedir. Tablo 1. Kanatlı orijinli HPAI izolatları (Alexander, 2000) A vian I nf lu e n za Etiyoloji Kuş gribi virusları, Orthomyxoviridae familyasında Influenzavirus A cinsinde sınıflandırılmıştır. Influenza virusları nükleokapsid ve matriks antijenlerine göre A, B, C olmak üzere üç gruba ayrılmıştır. Bunlardan sadece A grubu, kanatlılarda hastalıktan sorumlu etkenleri içerir. Avian Influenza viruslarının tiplendirilmesinde hemaglütinin (H) ve nöraminidaz (N) antijenleri temel alınmaktadır. Şu ana kadar izole edilen suşlarda birbirinden farklı 16 hemaglütinin antijeni (HA; 1-16) ve 9 nöraminidaz antijeni (NA; 1-9) belirlenmiştir. Genel olarak Influenza viruslarının isimlendirilmesinde temel kurallar bulunmaktadır. Bir izolatın isimlendirilmesi, Influenza virusun tipi (A, B, C), konakçı, coğrafik orijin, varsa suş numarası, izolasyon yılı ve parantez içinde yazımla H ve N antijen yapısı ile yapılmaktadır. Örneğin A/turkey/Wisconsin/1/68/ (H8N4). Avian Influenza virusları, patojenitelerine göre iki grupta incelenmektedir. Bunlar, kanatlılarda hafif solunum sistemi belirtileri ve verimde düşmelere neden olan “düşük patojeniteli viruslar (low pathogenic AI virusları; LPAI)” ve kanatlılarda yüksek ölümlerle karakterize ciddi tablolara neden olan “yüksek patojeniteli viruslar (highly pathogenic AI virusları; HPAI)” olarak isimlendirilirler. Bugüne kadar belirlenen HPAI virusları H5 ve H7 özelliğindedir ancak izole edilen H5 ve H7 alt tiplerinin tümü yüksek patojeniteli değildir. H5 ve H7 suşlarında düşük patojeniteli olan viruslardan yüksek patojeniteli viruslara dönüşüm söz konusudur ve bu durum değişik kanatlı hayvanlarda salgınlara neden olan H5 ve H7 suşlarında belirlenmiştir. Bu değişime, viruslarda görülen nokta mutasyonlar (antijenik drift) ve daha büyük düzeyde ortaya çıkan genetik değişimler (antijenik shift) neden olmaktadır. AI virusları, çevresel koşullardan etkilenir. Yüksek sıcaklık, çok düşük/yüksek pH, hipertonik ortamlar ve kuruma, virusu inaktive eder. Virusun yağ katmanı olması nedeniyle, organik çözücüler, deterjanlar tarafından inaktive edilirler. Organik madde varlığında AI virusları aldehidler, beta-propolakton gibi kimyasallarla yıkımlanırlar. Organik maddelerin uzaklaştırılması sonrasında, fenoller, amonyum iyonları, okside edici ajanlar, sulandırılmış asitler ve hidroksilamin gibi dezenfektanlar, AI viruslarını öldürür. Burun akıntısı ve dışkıda bulunan AI viruslarının, fiziksel ve kimyasal inaktivasyona direnci artar. Düşük sıcaklık ve nemli ortamlar AI 16 MEKTUP ANKARA Yıl: 2015 Cilt: 13 Sayı: 2 viruslarıının çevresel koşullarda yaşamasını uzatır. Sıvı gübrede kış koşullarında 105 gün yaşar; dışkıda se 4 C de 30-35 gün, 20 C de 7 gün ve 25-32 C de 4 gün canlılığını korur. AI viruslarının inaktivasyonu için dışkının 32-38 C de 1 hafta süreyle ısıtılması, saha infeksiyonlarının kontrolü için önem taşır. Pastörizasyon ve pişirme, AI viruslarının inaktivasyonu için en etkili yöntemdir. Epidemiyoloji Avian Influenza virusları, kanatlı, insan, at, domuz, fok, balina, vizon ve kedigiller olmak üzere birçok türden izole edilmiştir. Kanatlılar arasında ise, hindi, tavuk, ördek, kaz, bıldırcın, deve kuşu, sülün, beç tavuğu, martı, keklik, deniz kuşları, bataklık kuşları, muhabbet kuşu, tavus kuşu, güvercin, serçe ve papağandan etken izolasyonu bildirilmiştir. Buna karşın bazı virus suşları, belirli kanatlı türlerinde hastalık oluşturabilir. Avian Influenza viruslarının kanatlı hayvanlarda oluşturduğu infeksiyonların virusun patojenitesine göre klinik olarak farklılık göstermesi, hastalığın izlenmesini ve kontrol önlemlerinin alınmasını zorlaştırmaktadır. Yaban hayatındaki kanatlılarda ve/veya evcil kanatlılarda düşük patojeniteli virusların oluşturduğu infeksiyonlar genellikle dikkatten kaçmaktadır. Bu virusların uzun süreli olarak bu kanatlılarda bulunması, üremesi ve çevreye saçılması sonrasında viruslarda düşük patojeniteden yüksek patojeniteye doğru bir değişim olma potansiyelini arttırmaktadır. Bu nedenle tüm kanatlı influenza viruslarının özellikle de H5 ve H7 viruslarının izlenmesi, hastalığın evcil kanatlılara bulaşması ile ilgili faktörlerin kontrolünü mümkün kılmaktadır. Göçmen su kuşları, virus rezervuarı olarak tanımlanmaktadır ve virusun yayılmasında çok önemli bir rol üstlenir. Göçmen kuşlar arasında, süzgeç kanatlı kuşlar (Anseriformes takımı; kazlar, ördekler, kuğular) ve yağmur kuşları (Charadriiformes takımı; çulluk, martı, kırlangıç) diğer göçmen/yaban hayatındaki kuşlara göre daha önemlidir. Göçmen su kuşlarındaki düşük patojeniteli ve/veya yüksek patojeniteli virusların evcil kanatlılara bulaşması direk temas ve indirekt yolla gerçekleşebilmektedir. Hastalık etkeni taşıyan su kuşları ile direkt temas (açık besi yapılan kanatlılar), infekte kanatlılar, kontamine altlık, kümesler arası virusla bulaşık ekipmanların hareketi, bulaşık materyalle ve infekte kanatlılarla temas ha- Oleobiotec® Poultry Doğal Performans Artırıcınız Optimum bağırsak sağlığı Düşük FCR Yüksek canlı ağırlık “Doğal olarak üretildi” DSA AGRIFOOD PRODUCTS CO Merkez Ofis: Organize Sanayi Bölgesi Kızılırmak Cad. 3. Sok. No:5 Yahşihan/Kırıkkale Tel: +90 318 32 1 32 92 www.dsakimya.com.tr Fabrika: Kırıkkale Organize Sanayi / Kırıkkale www.phode.com A vian I nf lu e n za lindeki insanlar (özellikle gübre ile), hastalığın sürülere bulaştırılmasında önemli rol oynarlar. Hastalığın yoğun yetiştiricilik yapılan işletmelere bulaşmasında en genel yöntem serbest yaşayan ördek, kaz, tavuk ve hindi gibi evcil kanatlılardır. Evcil kanatlılara ve/ veya ticari sürülere bulaşma şekillendikten sonra, hastalığın bölgesel/ülkesel dağılımında hasta hayvanların kontrolsüz dolaşımı ve insan hareketleri önemli rol oynar. Bu nedenle canlı kanatlı pazarları hastalığın yayılmasında oldukça etkilidir. Genellikle hasta hayvanlar iki hafta süreyle virusu çevreye yayarlar ve 4 hafta sonra virus çoğunlukla infekte kanatlılarda saptanmaz. Dünya’da ve Türkiye’de Avian Influenza Hastalık günümüzde, Kuzey Amerika, Asya, Avrupa, Afrika ve Orta-Doğu olmak üzere dağılım göstermektedir (Şekil 1). Bu vakalarda H5N8, H5N1, H5N2, H7N2, H7N3 ve H7N7 bildirimleri yapılmıştır. Bu haritada görüldüğü üzere, hastalık yayılma eğilimindedir. Şekil 1. Dünya’da AI vakaları Ülkemizde ilk vaka 2005 yılında Ekim ayında ManyasKızıksa’da belirlenmiştir. Daha sonra yine 2005 yılının son günlerinde Iğdır ili Aralık İlçesinde yeniden görülmüş ve 2006 yılında yaygınlığı artmıştır. Yıllara göre vaka sayıları, 2005 yılında 6 il 9 vaka, 2006 yılında 54 il 233 vaka, 2007 yılında 2 il 18 vaka ve 2008 yılında 7 il 10 vakadır. Yaban hayatında ise özellikle serçe, güvercin ve şahinde de izolasyon yapılmıştır. Bu olguların büyük bir çoğunluğunda HPAI H5N1 saptanırken ayrıca LPAI H7N1’de izole edilmiştir. Bu olgulardan biri dışında tüm vakalar köy kanatlılarında gözlenmiştir. Son olarak 2015 yılının Nisan ayında bir Mayıs ayında iki vaka olmak üzere toplam üç vaka OIE bildirilmiştir (Şekil 2). Bu üç vakada H5N1 nedenlidir ve ikisi ticari yumurtacı işletmede görülmüştür. Vakaların tamamı Ekim-Nisan döneminde görülmüştür. Ayrıca vakaların ilk çıktığı yerler göç mevsimi, göç yolları ve sulak alanlar ile ilişkilidir. 18 MEKTUP ANKARA Yıl: 2015 Cilt: 13 Sayı: 2 Şekil 2. Türkiye’de 2015 yılında görülen AI vakaları Hastalığın Ekonomik Önemi Hastalık, neden olduğu kanatlı ölümleri, kontrol için kanatlıların itlafı ve diğer kontrol önlemleri değerlendirildiğinde ekonomik açıdan ciddi kayıplara neden olmaktadır. Ekonomik kayıpların hesaplanmasında, imha edilen kanatlı hayvanların maliyetine ilave olarak ortaya çıkan verim kayıpları, kümeslerin boş bırakılması, dezenfeksiyon ve temizlik harcamaları da dikkate alınmaktadır. Ayrıca tüketiye yansıyan fiyat farkları da kayıp olarak hesaplanmaktadır. Önemli ekonomik kayıplara neden olan ilk salgın 1983-1984 yılları arasında ABD’da üç eyaletin etkilendiği salgındır. Bu salgında, kanatlı hayvan ölümleri, itlaflar ve kontrole ilgili kayıpların toplamı 349 milyon $ olarak hesaplanmıştır. Yukarıdaki salgından sonra diğer önemli salgınlardan ikisi Avrupa kıtasında gerçekleşmiştir. Önce düşük patojeniteli olarak 1997’de başlayan ardından 1999 yılında yüksek patojeniteli virusa dönüşen İtalya’daki salgında, hem tavuk sürüleri hem de hindi sürüleri hastalıktan etkilenmiş ve 2002 yılına kadar 20 milyon kanatlının itlafı ile sonuçlanan önemli kayıplar şekillenmiştir. İtalya’da ortaya çıkan büyük ölçekli salgın 2002’de kontrol edildikten sonra yaban hayatında bazı izolasyonlar yapılırken 2003’te Hollanda ve arkasından Belçika ve Almanya’da (küçük çaplı) yeni bir salgın başlamış ve sonuçta Hollanda ve Belçika’daki salgında yaklaşık 30 milyon kanatlı itlaf edilmiştir. Bu son vaka 3 ay gibi kısa bir sürede yoğun itlaflarla sonlandırılmıştır. Hem İtalya’da hem da Hollanda-Belçika’da ortaya çıkan salgınların her birinde ortaya çıkan ekonomik kayıp 500 milyon $ olarak hesaplanmaktadır. Asya’daki başlayan ve halen devam eden salgının boyutları ise şu an için hesaplanamamaktadır. Sadece Tayland ve çevresindeki ülkelerde itlaf edilen kanatlı sayısı 100 milyonu geçmiştir. ABD’de 2015 yında itlaf edilen kanatlı sayısı 50 milyona yaklaşmıştır. Bu Kreatin Kaynakları Enerji Kaynakları Doğal Kreatin Kaynakları Arjinin Tasarrufu CreAMINO® Canlı Ağırlıktan Fazlası En Düşük Et Maliyeti Kg Etin Maliyeti? Bak! Yem, modern hayvansal üretimin ihtiyaçlarını karsılamak zorundadır. Evonik Tek Kelimeyle; Verimli™ [email protected] www.evonik.com/animal-nutrition A vian I nf lu e n za salgınların ekonomik kayıpları oldukça yüksek düzeylere ulaşmıştır. Ülkemizde 2006 yılında sadece köy kanatlılarında görülen salgının direkt ekonomik kaybı yaklaşık 30 milyon TL olarak hesaplanmıştır. Üretim ve tüketici kayıpları hesaba dahil edilmemiştir. İnsanlarda AI ve zoonotik önemi Son 10 yıl içinde yapılan değerlendirmede, insanlarda H5N1 nedenli infeksiyonların daha dikkat çekici olduğu görülmektedir. Hong Kong’da 1997 yılında insanlarda görülen H5N1 vakasından sonra günümüze kadar (Mayıs 2015) Dünya Sağlık Örgütü’ne bildirilen insan vaka sayısı 840 ve bunlardan 447’si ölümle sonuçlanmıştır. İnsan vakaları Dünya’da 15 ülkede bildirilmiş bu bunlardan sadece biri Kuzey Amerika’da (Kanada) diğerleri Asya başta olmak üzere Orta-Doğu ve Afrika ülkelerindedir. Ülkemizde ise insan vakaları dikkate alındığında 2005 yılının son günleri ile 2006 yılının ilk aylarında çıkan vakalarda toplam 21 insan etkilenmiş ve bunlardan 4’ü hayatını kaybetmiştir. Ülkemizdeki vaka sayısı, Dünya Sağlık Örgütü verilerine göre 12 olarak belirlenmiştir. Klinik Hastalığın inkubasyon süresi virusun patojenitesi ve virüs dozuna bağlı olarak birkaç saat ile 3 gün olarak kabul edilmektedir. Konakçının bireysel özelliğine bağlı olarak bu süre 14 güne kadar çıkabilir. Klinik bulgular direkt olarak virusun patojenitesi ile ilişkildir. HPAI virüsü infeksiyonlarında klinik tablo çok şiddetli iken LPAI virüs infeksiyonlarında klinik bulgular, kümes bakım-idaresi ile ilgili problemler (kötü havalandırma, toz, soğuk vs.) ile diğer viral ve/veya bakteriyel infeksiyonlara bağlı olarak değişkenlik gösterebilri. Morbitide genel olarak yüksektir ve mortalite düşük düzeyden %100’e kadar ulaşabilir. HPAI vakalarında hastalık çok hızlı seyreder ve herhangi bir klinik belirti olmadan ölüm görülebilir. Klinik olarak, ciddi depresyon, azalan aktivite, yem yemede azalma, zayıflama, bir araya toplanma, tüylerde bozukluk, başta ve yüzde ödem, tüysüz deride siyanoz, solunum sistemi belirtileri (öksürük, aksırık, burun akıntısı, solunum sesleri, aşırı lakrimasyon), sinirsel belirtiler, yumurta veriminde azalma ve ishal görülür. Makroskopik bulgular arasında, sinuslarda kataral, fibrinöz, serofibrinöz, mukopurulent, veya kazeöz yangı gözlenir. Sinuslarda şekillenen yangı sonrasın- 20 MEKTUP ANKARA Yıl: 2015 Cilt: 13 Sayı: 2 da ödemli bir baş, siyanotik ve hemorajik sakallar ve ibikler dikkati çeker. Soluk borusunda serözden kazeöze kadar değişen eksudat, hava keselerinde yangı ve kalınlaşma, peritonitis, özellikle hindilerde enteritis görülür. Bacaklarda hemoraji sıklıkla görülen lezyonlar arasındadır. Hastalık ilerledikçe iç organlarda (karaciğer, dalak, böbrek ve akciğerde) nekrotik odaklara rastlanır. HPAI virus infeksiyonlarında çok hızlı seyreden vakalarda herhangi bir makroskopik bulgu, ani ölüm nedeniyle gelişmeyebilir. Teşhis A- Klinik tanı: HPAI viruslarının neden olduğu vakalarda yüksek ölüm görülmesi nedeniyle hastalıktan şüphe edilir. Hastalık bulgularının solunum ve sinir sisteminde olması, tüysüz deride siyanoz ve yüzde ödem belirleyici bulgulardır. LPAI viruslarının neden olduğu infeksiyonları diğer hastalık tablolarından klinik bulgulara göre ayırmak mümkün değildir. LPAI viruslarına bağlı infeksiyonların başka viral (infeksiyöz laringotrahitis) ve/veya bakteriyel infeksiyonlarla birlikte seyrettiği tablolarda mortalite ciddi düzeylere ulaşabilir. LPAI infeksiyonları, benzer bulgularla seyreden Newcastle hastalığı (aşılı sürülerde), infeksiyöz bronşitis, infeksiyöz laringotrahitis, tavuk kolerası, komplike CRD ve Marek hastalığından ayrılmalıdır. B- Nekropsi: Yüksek ölümle seyreden vakalarda (HPAI) şiddetli sinüzitis, soluk borusunda eksudat, iç organlarda kanama ve bacak kaslarında siyanoz hastalık için önemli nekropsi bulgularıdır. Ancak bu bulgular ile kesin tanı koymak mümkün değildir. LPAI virüs infekyonlarında üstsolunum yolu infeksiyonuna ait bulgular dikkati çeker. C- Laboratuvar muayeneleri Hastalığın teşhisi direkt ve indirekt teşhis metotları ile yapılmaktadır. Bu yöntemlerin tamamı, ülkemizde OIE Manual’de bildirilen yöntemlerle yapılmaktadır. Bu hastalık için referans Enstitü, Bornova Veteriner Kontrol Entitüsü’dür. Materyal: Ölü kanatlılardan alınan trakeal, orofarengeal, kloakal svaplar ve organ örnekleri teşhis amacıyla kullanılmaktadır. Solunum sistemi organlarından alınan materyaller ile sindirim sisteminden alınan örneklerin ayrı alınması yararlıdır. Alınan örnekler, çevreyi bulaştırmayacak şekilde laboratuvara gönderilmelidir. Virus izolasyonu ve identifikasyonu: Bu amaçla A vian I nf lu e n za hazırlanan inokulum 9-11 günlük embriyolu tavuk yumurtasının (ETY) koriyoallontaik sıvısına ekim yapılır ve 35-37 C de 4-7 gün inkubasyona bırakılır. İnkubasyon sirasında ölen yumurtalardan ve/veya süre sonunda tüm yumurtaların koriyoallantiok sıvıları toplanarak hemaglütinasyon aktivitesi incelenir. HA pozitif olan CAS ayrılarak identifikasyon işlemine başlanır. Virus identifikasyonunda, virusun hemaglutinasyon (HA) özelliği saptanır ve kesin identifikasyon hemaglutinasyon inhibisyon (HI; Tip A NP, MP teşhis) ile gerçekleştirilir. Kesin olarak identifiye edilen viral etkenin, HA ve NA özellikleri incelenerek alt tiplendirmesi gerçekleştirilir. Hastalık etkenin patojenite özelliklerinin belirlenmesi için SPF civcivler kullanılabildiği gibi moleküler tekniklerden de yararlanılır. Elde edilen tiplendirme bulgularının birbirleri ile ilişkilerini ortaya koymak için filogenetik çalışmalar yapılır. Serolojik Testler: Serolojik yöntemler hastalığın indirekt teşhisinde kullanılabilir. AI spesifik antikorlar, en erken 5-7 gün sonra belirlenebilir. Serolojik teknikler arasında AGP, ELISA ve VN sıklıkla kullanılmaktadır. Moleküler Teknikler: Hastalığın teşhisinde, PCR temelli moleküler tekniklerden (RT-PCR) de yararlanılmaktadır. Bu tekniklerle, virusunun Influenza A olup olmadığı, alt tipleri (H ve N) ve patojenite özellikleri ortaya konabilmektedir. Hastalığın kanatlı hayvanlarda hızlı teşhisinin yapılması, kontrol önlemlerinin alınması açısından önem taşımaktadır. Tedavi AI virüs infeksiyonlarının tedavisi yoktur. Koruma ve Kontrol Bu bölümde öncelikle koruma ve kontrolle ilgili genel bilgiler değerlendirilmiştir. Sonraki aşamada ise ülkemizde ve dünyada görüler son vakalar çerçevesinde yapılması gereken detaylı çalışmalara değinilmiştir. Koruma ve kontrolde en temel unsur, hastalık etkenini taşıyan su kuşları ve yaban hayatındaki diğer kanatlıların, üretimi yapılan kanatlılarla temasının önlenmesidir. Bu nedenle açık besi yapılan kanatlıların sürekli kontrol edilmesi ve yukarıda belirtilen kanatlılarla temasının engellenmesi gereklidir. Hastalık tespit edilen kanatlıların itlafı başta olmak 22 MEKTUP ANKARA Yıl: 2015 Cilt: 13 Sayı: 2 üzere karantina uygulaması, hastalığın kontrolü için önemlidir. İnfeksiyondan şüpheli ve/veya infeksiyon bildirilen ülkelerden hayvansal kaynaklı ürünlerin ve canlı hayvanların girişinin engellenmesi ve tamamıyla kontrol edilmesi gereklidir. Ülke içinde hayvan hareketlerinin sınırlandırılması/kontrollü yapılması ve açık pazarların kontrolü diğer önemli bir konudur. Hastalık görülen kümeslerde/yerlerde, hasta hayvan ile temasta bulunan insanların (kanatlı yükleme, aşılama gibi) diğer bölgelerdeki kanatlılarla teması önlenmelidir. Bu konulara ilave olarak kümesler ve entegreler bazında biyogüvenlik önlemlerinin eksiklik olarak yerine getirilmesi alınabilecek temel önlemlerin başında gelmektedir. Hastalığın yoğun olarak görüldüğü bazı ülkelerde, hastalığa bağlı kayıpları azalmak amacıyla farklı yöntemlerle hazırlanan aşılar kullanılmaktadır. Aşılar, klasik aşılar (inaktif) ve rekombinant aşılar olmak üzere iki grupta incelenmektedir. Adjuvantla hazırlanan inaktif aşılar, içerdikleri suşa göre homolog ve heterolog olarak gruplanmaktadır. Homolog inaktif aşılar, sahada problem olan suşlardan hazırlanırlar. Bu aşılar iyi bir koruma sağlarken düşük düzeyde virus çevreye saçılır. En büyük dezavantaj ise, aşılı sürülerde saha infeksiyonun ayrılmasına izin vermemesidir. Bu aşılar Meksika ve Pakistan’da uzun süredir kullanılmaktadır. Heterolog suşlardan inaktif aşılar, homolog aşılara benzer şekilde hazırlanır ve sahada infeksiyonda etkili suşların H antijen yapısı ile aynı fakat N antijen yapısı farklı suştan hazırlanır (DIVA; Differentiating infected from vaccinating animals). Örneğin sahada etkin olan H7N1 suşu ise aşılamada kullanılan suşun N antijeni N1’den farklı bir suştan (H7N3 gibi) hazırlanmalıdır. Bu aşıların avantajı, saha suşuna bağlı şekillenen vakaların kolaylıkla ayırt edilebilmesidir. Dezavantajı ise homolog aşılara benzer olarak virüs saçımının olmasıdır. Rekombinant aşılar, yüksek ve düşük patojeniteli H5 ve H7 suşlarına karşı etkili olan gen bölgelerinin, tavuk çiçeği veya infeksiyöz laringotracheitis virusuna aktarılması ile hazırlanır ve korumaya esas antijenik yapılar aktarılan virusun çoğalması ile eksprese edilir. Son yıllarda revers genetik aşıların hastalık kontrolü amaçlı kullanımı gündemdedir. Ülkemizde şu an için ruhsatlı AI aşısı bulunmamaktadır. Son vakalar, AI salgınlarının kontrolünde klasik yaklaşımların dışında detaylı programlara gereksinim ol- A vian I nf lu e n za duğunu göstermektedir. İşletme kapasitelerinin arttığı ve bölgesel kanatlı üretiminin yoğun yerlerde, hastalık görüldüğü durumda hastalığın kontrolünde ciddi güçlükler olduğu görülmektedir. Amerika Birleşik Devletleri’ndeki son vakalar, hastalığın kontrolünün bu nedenle çok zor olduğunu göstermiştir. Bu kapsamda yapılacak işlemleri üç aşamada değerlendirebiliriz. Şekil 4. Türkiye’deki sulak alanlar 1. Risk değerlendirme 2. Hastalık çıktığında yapılacak uygulamalar 3. Sürekli yapılacak işlemler 1. Risk Değerlendirme: Hastalık çıkmadan önce yapılacak işlemleri kapsamaktadır. Hastalığın yayılmasında, evcil kanatlılarda görülmesinde ve devamlılığında etkili risk faktörleri vardır. Bunlar aşağıda sıralanmıştır ve ülkemiz açısından önemi değerlendirilmiştir. c. Serbest yaşayan kuşlar: Belirli bölgelerde yerleşik olarak yaşayan bu kuşların, özellikle sulak alanlarda göçmen kuşlarla temasa gelmesi sonucunda AI virusları ile infekte olabilirler. İnfekte olan bu kuşlar, evcil kanatlılar için en önemli risk faktörüdür. a. Göçmen su kuşları: AI viruslarının uluslararası dolaşımında en önemli rolü göçmen su kuşları oynamaktadır. Bu nedenle göçmen su kuşlarının göç yolları üzerinde bulunan ülkeler/bölgeler bu hastalığa maruz kalma oranı daha yüksektir. Ülkemiz de göç yolları üzerinde bulunmaktadır ve mevsimsel olarak Ekim-Nisan ayları arasında, göçmen su kuşlarının geçici olarak konakladığı bir ülke konumundadır (Şekil 3). d. Köy kanatlıları: Bu kapsamda köylerde ve açıkta beslenen tavuklar, hindiler, kaz ve ördekler ihtiyaç/hobi amaçlı beslenen kanatlılar bulunmaktadır. Bu hayvanların kontrolsüz olarak beslenmesi, hem göçmen kuşlarla hem de göçmen kuşlarla temas eden serbest kuşlarla teması artırır. Bu durum bu kanatlılardan AI viruslarının evcil kanatlılara bulaşmasını sağlar. AI vakalarında en önemli risk, bu virusu taşıyan göçmen kuş/serbest yaşayan kuşlarla açıkta beslenen köy kanatlılarının direkt temasıdır ve çoğu vakada hastalık bu şekilde başlamaktadır. Ülkemizde köy kanatlı populasyonu ve çeşitliliği (tavuk, hindi, ördek, kaz) artmaktadır. Özellikle sulak alanlarda ve ticari işletmelerin yoğun olduğu yerlerde AI riski ciddi düzeydedir. b. Sulak alanlar: Ülkemizde yaklaşık 300 adet sulak alan bulunmaktadır (Şekil 4). Bu sulak alanlar göçmen su kuşları için kısa süreli ve/ veya uzun süreli konaklama alanalarıdır. Bu alanlarda konaklayan göçmen kuşlar, serbest yaşayan kuşlara ve/veya evcil kanatlılara AI viruslarını bulaştırabilirler. Ayrıca sulak alanlarda, AI viruları ile infekte göçmen kuşların dışkıları, virus için bir kaynak oluşturur ve çevresel faktörlere bağlı olarak 30 güne kadar dışkıda canlılığını muhafaza edebilirler. Bu nedenle sulak alanlar, hastalığın bulaşmasında temel rol oynayabilir. Şekil 3. Göç yolları e. İnfekte kanatlılar: İnfeksiyona maruz kalmış kanatlıların hareketlerinin kontrol edilmemesi sonrasında hastalık bir yerden diğer yerlere taşınabilir. Ayrıca hastalığın belirlenmesinden sonra, hasta ve/veya ölen kanatlıların imha edilmesi ve bu hayvanların yaşadıkları alanların dezenfekte edilmesi gerekmektedir. f. İnfekte kanatlı ürünleri: Hastalığa maruz kalan kanatlıların et ve/veya yumurtasının satılması/dolaşıma sunulması bir risk faktörüdür. Bu nedenle hastalıktan şüpheli vakaların hızlı teşhisinin yapılarak karantina önlemlerinin uygulanması gerekmektedir. 24 MEKTUP ANKARA Yıl: 2015 Cilt: 13 Sayı: 2 Yüksek Kazanım Optimum Mikoplazma Kontrolü ile Daha Sağlıklı Tavuklar Yapılan Yatırımın Geri Dönüşü Tylan® is a trademark for Elanco’s brand of tylosin. Elanco® and the diagonal color bars are trademarks of Eli Lilly and Company. © May 2002/February 2009 Elanco Animal Health. © Image chicken: Fotolia/Marty Kropp. (PO0903) Tylan Premix ile Rahat Solunum, Yüksek Performans Granül Şimdi Arınma Süresi gün! 0 Elanco Hayvan Sağlığı Lilly İlaç Ticaret Ltd. Şirketi Kuşbakışı Caddesi No.4 Rainbow Plaza Kat.3 Altunizade 34662 Istanbul 0216 554 00 00 Daha fazla bilgi için lütfen Elanco temsilcinizle görüşünüz. www.elanco.com BİLEŞİMİ: Tylan G 250 Veteriner İlaçlı Premiks açık kahverenkli, akışkan, granüler bir üründür. Her kg’da 250 g tilosin aktivitesine eşdeğer tilosin fosfat bulunur. Taşıyıcı olarak soya unu içerir. FARMAKOLOJİK ÖZELLİKLERİ: Tilosin, fermentasyon yoluyla Streptomyces fradiae kültüründen elde edilen makrolit grubu bir antibiyotiktir. Bakterilerde 50-S ribosomal alt birime bağlanarak bakteri gelişimini durdurur. Antibakteriyel spektrumunda Mikoplazma spp., gram pozitif ve bazı gram negatif mikroorganizmalar bulunur. Ağız yoluyla verildikten sonra emilen tilosin BOS hariç, tüm vücut kesimlerine etkili yoğunlukta geçer. Vücutta pek değişime uğramadan başlıca safra ve kısmen de idrarla atılır. KULLANIM SAHASI / ENDİKASYONLARI: Tylan G 250 Veteriner İlaçlı Premiks, tavuklarda duyarlı bakteriler tarafından meydana getirilen solunum yolu enfeksiyonları ile nekrotik enteritten korunma ve tedavi amacıyla kullanılır. UYGULAMA ŞEKLİ VE DOZU: Veteriner hekim tarafından başka şekilde tavsiye edilmediği takdirde, şu şekilde kullanılır: Kronik Solunum Yolu Hastalığı: Tylan G 250 Veteriner İlaçlı Premiks, tavuklarda 800 ppm (3.2 kg Tylan G 250/ton yem) dozunda ve 5 gün süreyle yem içerisinde kullanılır. Uygulama, 4 hafta sonra 2 gün süreyle tekrarlanır. Nekrotik Enterit: Nekrotik enterit’e karşı, 50-150 ppm (0.2-0.6 kg Tylan G 250/ton yem) dozunda 7 gün süreyle uygulanır. Yemin tamamına katılmadan önce, Tylan G 250 Veteriner İlaçlı Premiks’in 20-50 kg yemle ön karışıma tabi tutulması önerilir. İSTENMEYEN ETKİLER: Tilosin güvenli bir madde olup, belirtilen dozlarda kullanılması durumunda herhangi bir yan etki görülmez. İLAÇ ETKİLEŞİMLERİ: Tylan G 250 Veteriner İlaçlı Premiks fenikoller, linkozamidler ve diğer makrolit grubu antibakteriyellerle eş zamanlı olarak uygulanmamalıdır. GIDALARDA İLAÇ KALINTI UYARILARI: İlaç kalıntı arınma süresi (i.k.a.s.): Kalıntı arınma süresi et ve yumurta için “0” (sıfır) gündür. KONTRAENDİKASYONLARI: Tylan G 250 Veteriner İlaçlı Premiks, tek tırnaklı hayvanların yemlerine karıştırılmamalı ya da bu hayvanlara direkt olarak verilmemelidir. GENEL UYARILAR: Kullanmadan önce ve beklenmeyen bir etki görüldüğünde veteriner hekime danışınız. Çocukların ulaşamayacağı yerlerde bulundurunuz. Gıda maddelerinden uzakta bulundurunuz. Ambalajı hasarlı olan ürünleri satın almayınız ve kullanmayınız. UYGULAYICININ ALMASI GEREKEN ÖNLEMLER VE HEKİMLER İÇİN UYARILAR: Tylan G 250 Veteriner İlaçlı Premiks’in deri ile teması irritasyona yol açabilir. Ürünün kullanımı sırasında maske, koruyucu eldiven ve elbise giyilmelidir. Uygulama sonrasında eller yıkanmalıdır. Deri ile temas durumunda, ilgili yerler yıkanmalıdır. Tylan G 250 Veteriner İlaçlı Premiks yeme karıştırılmak üzere formüle edildiğinden, direkt olarak hayvanlara verilmemelidir. MUHAFAZA ŞARTLARI VE RAF ÖMRÜ: Raf ömrü, imal tarihinden itibaren 24 aydır. Açılmış ambalajdaki ve yem içindeki raf ömrü 3 aydır. Işıktan koruyunuz. +25 ˚C altında muhafaza edilmelidir. TİCARİ TAKDİM ŞEKLİ: 25 kg’lık kraft kağıt torbalarda. PERAKENDE SATIŞ YERİ: Veteriner hekim reçetesiyle eczanelerde ve veteriner muayenehanelerinde satılır (VHR). PROSPEKTÜSÜN ONAY TARİHİ: 04.11.2008 TARIM VE KÖYİŞLERİ BAKANLIĞI RUHSAT TARİH-NO: 08.04.2004 – 9/843 RUHSAT SAHİBİNİN ADI VE ADRESİ: Lilly İlaç Ticaret Ltd. Şti. Kuşbakışı Cad. No:4, 34662 Altunizade / İstanbul İMAL YERİNİN ADI VE ADRESİ: Eli Lilly & Company Ltd., Speke Operations Fleming Road Liverpool L24 9LN, İngiltere. Seri No.(Batch No), Üretim Tarihi (Date of Manufacturing) ve Son Kullanma Tarihi (Expiry Date) için torbanın ön yüzünün alt kısmına bakınız. ® Tylan G 250, Eli Lilly and Company’nin tescilli ticari markasıdır. A vian I nf lu e n za g. Kafes kuşları: Çok düşük olmakla birlikte kafes kuşlarında bulunan AI virusları evcil kanatlılar için bir risk oluştururlar. Süs kuşlarının ülkeye girişlerinde, orijin ülkelerde AI vakaları varsa detaylı analize tabi turulmalıdırlar. edilmemesi, yetiştirilen kanatlılar dışında işletme alanında başka kanatlı ve/veya evcil hayvan bulunması işletme biyogünvenliği açısından büyük bir risktir. Şekil 5. İllere göre kanatlı yoğunluğu h. Kuluçkalık yumurtalar: Uluslararası ticarette dolaşımda olan kuluçkalık yumurtalar (tavuk, hindi, ördek, kaz, bıldırcın gibi), düşük düzeyde AI viruslarını taşıyabilirler. Bu nedenle yumurtaların sağlandığı orijin ülkelerinde hastalık ile ilgili durumun iyi bilinmesi ve gümrüklerde gerekli kontrollerin yapılması önemlidir. i. İnsan: AI virusları ile infekte veya infeksiyonun olduğu ülkelerde hasta kanatlılarla temasta olan insanlar, seyahat ettikleri ülkelerde kanatlı hayvanlarla temas ettiklerinde hastalığı bulaştırabilirler. j. Av kanatlıları: Avcıların özellikle göçmen su kuşları başta olmak üzere kanatlı hayvanların avlanması sonrasında, av hayvanlarının tüyleri, dışkısı veya iç organları ile temas eden evcil kanatlılarda hastalık ortaya çıkabilir. Hastalığın bir ülkede, bölgede veya bölümde diğerlerine göre daha fazla görülmesinde etkili faktörler aşağıdadır. a. Göç yolları ve sulak alanlarda kanatlı yetiştirciliğin yapılması: Göç yolları üzerinde ve özellikle göçmen su kuşlarının konakladığı sulak alanların etrafında açık kanatlı besisinin yapılması en büyük risktir. Bu risk ülkemizde göçmen su kuşlarının geliş/dönüş mevsiminde (Ekim-Kasım; Mart-Nisan) ayında yükselir. b. Yoğun üretim: Kanatlı üretimin yoğun olduğu iller/bölgeler, hastalık çıktığı durumlarda hastalığın görülme sıklığını arttırır. Ayrıca bu bölgelerde hastalığın çözülmesi de zorlaşır. Ülkemizde il düzeyinde yüksek düzeylere ulaşmış kanatlı populasyonu, hastalık çıktığı durumda hem kayıpları hem de kontrolünü zorlaştıran bir faktördür. Ülkemizde il düzeyi kanatlı populasyonu Şekil 5’te gösterilmiştir. Ayrıca birim alandaki (km2) kanatlı sayıları Tablo 2’de verilmiştir. Bu illerde hastalıkların izlenmesi ve hayvan hareketleri diğer illere göre daha detaylı yapılmalıdır. c. Eksik biyoguvenlik: İşletme, bölge biyogüvenliğinin tam olarak yapılmaması, hastalığın işletmeye girişi ve yayılması açısından önemlidir. Özellikle, işletmelerin çevreden izole edilmemesi, işletmeye giriş-çıkışların kontrol 26 MEKTUP ANKARA Yıl: 2015 Cilt: 13 Sayı: 2 Tablo 2. İllere göre kanatlı yoğunluğu (km2) Sıra İl Yoğunluk (kanatlı/km2) 1 2 3 4 5 6 7 Düzce Sakarya Bolu Manisa Balıkesir Kocaeli İzmir 8508 5045 3648 2657 2122 2109 1714 8 Uşak 1390 9 10 Zonguldak Afyon 1289 1232 d. Hayvan hareketlerinin kontrolünde yaşanan problemler: Hayvan hareketlerinin kontrol edilmesi, hastalıkların yayılmasında önemli bir konudur. Hastalıktan şüpheli köy kanatlılarının ve ticari kanatlıların hareketinin kurallara uygun olarak yapılması gerekmektedir. Bu nedenle hastalıktan şüpheli hayvanlardan alınan materyallerde hastalığın erken tanısı, problemin çözümünde etkin rol oynayacaktır. e. Mevzuatla ilişkili problemler (Mevzuatın uygun olmaması ve/veya uygulanmaması): Mevzuatla ilgili problem bulunmamaktadır. İlgili mevzuat Avrupa Birliği ile uyumludur. Hastalık tazminatlı hastalıklar kapsamındadır. 2. Hastalık çıktığında yapılacak uygulamalar: Bu kapsamda yapılacak uygulamalar uluslar arası standartlara göre bilinmektedir. Bu uygulamalar hasta ve/veya hastalıtan şüpheli hayvanların itlafı, karantina uygulanması, hastalık çıkan bölgenin ayrılması ve hayvan hareketlerinin ve ürünlerinin kontrolüdür. Hastalık çıkan yerlerde dezenfeksiyon ve dezenfestas- Kalite “belge” işidir HIPRA Üretim Tesisleri GMP belgesi PIC/S üyesi tarafından verilmiştir. A vian I nf lu e n za yon çalışmaları ve imha edilen kayvanların çevreyi bulaştırmayacak şekilde yok edilmesi gereklidir. Ayrıca hastalık bölgesinden kanatlı dışında insan, hayvan ve kontamine materyal (yem, ekipman gibi) hareketlerinin de kontrollü olması gerekmektedir. Ülkemizde aşılama uygulanmamaktadır. İnfekte hayvanlara herhangi bir tedavi uygulanmamalıdır. 3. Sürekli yapılacak işlemler: Bu kapsamda sürekli olarak takip edilecek işlemler aşağıda sıralanmıştır. a. Kanatlı kayıt sistemi: Ülke genelinde kanatlı hayvan hareketlerinin kontrol edilebileceği bir sistem oluşturulmalıdır. Bu aşamada ülkemizde bu sistem ile ilgili çalışmalar başlamıştır. Sistemin, özellikle verim dönemini tamamlamış damızlık ve yumurtacı hayvanların serbest dolaşımını önleyerek kesilmesi ile ilgili kontrolü yapması sağlanmalıdır. Ayrıca köy kanatlılarının orijininden başlayarak kayıt altına alınması gerekmektedir. b. Aktif izleme programlarının yürütülmesi: Türkiye’de 2006 yılında AI vakalarını takiben aktif survey yürütülmüştür. Serolojik survey çalışmaları, ticari, köy ve yaban hayatındaki kanatlılar için yapılmıştır. Hastalık çıkan mihraklarda yönetmelik usullerine göre düzenlemeler yapılmıştır. Aralık 2014 yılında göçmen ve yaban hayatındaki kuşlara yönelik survey başlatılmıştır ve incelenen 152 materyal, rRT-PCR ile negative bulunmuştur. Bu aşamadan sonra başta göç mevsiminde sulak alanlarda olmak üzere diğer bölgeleri de içine alacak şekilde hem göçmen kuşlarda hem de serbest/köy kanatlılarında olmak üzere aktif izleme çalışmalarının yapılması ve devamlılığının sağlanması önemlidir. c. Biyogüvenlik: İşletme düzeyinden başlamak üzere, bölge ve ülkede alınması gereken biyogüvenlik önlemlerinin yazılarak takip edilmesi, hastalık kontrolünde bir zorunluluktur. Çoklu kümeslerin yönetimde de uygulanması gereken önlemler belirlenmeli ve izlenmelidir. İşletmelerde üretim modeline göre biyogüvenlik planlarının yapılması ve hazırlanan planlar çerçevesinde uygulamaların şekillendirilmesi gerekmektedir. Ticari işletmeler dışında özellikle köy kanatlıları ile iglili biyogüvenlik uy- 28 MEKTUP ANKARA Yıl: 2015 Cilt: 13 Sayı: 2 gulamalarının resmi otorite tarafından takip edilmesi yararlıdır. d. Teşhis işlemleri: Hastalıktan şüpheli vakaların en kısa sürede tespit edilmesi önemlidir. Ayrıca hastalık şüpheli materyallleri ilgili Enstitü laboratuvarlarına gönderilmesi için bir sistem oluşturulmalıdır. Ticari işletmelerde hastalık şüpheli kümeslerde materyal almadan sorumlu kişilerin belirlenerek ilgili laboratuvarlara materyal göndermesi sağlanmalıdır. Köy kanatlılarında hastalık şüphesi olduğunda Bakanlık taşra teşkilatı tarafından materyal alımının yapılarak teşhis için laboratuvara gönderilmesi sağlanmalıdır. Hastalıkla ilgili acil uyarı sisteminin kurularak şüpheli materyallerden hastalık teşhisinin yapılması önemlidir. Hastalığın tanısını hızlı teşhis kitleri (direkt teşhis) ve seroloji (indirekt teşhis) ile yapan kişi ve kuruluşların, pozitif sonuç almaları durumunda sonucu resmi otoriteye acilen bildirmesi gerekmektedir. Bu uygulama, hastalığın yayılmasını engelleyecek ve kontrol altına alınmasını sağlayacaktır. e. Eğitim: İlk aşamada kanatlı üretimi ile igili tüm ilgililerin konunun önemi hakkında sistematik olarak bilgilendirilmesi gerekmektedir. Bu çalışmalar, sulak alanlarda ve kanatlı üretiminin yoğun olduğu yerlerde, köy kanatlısı besleyenlere ve ticari işletmelerde çalışanlara yönelik başlatılmalı daha sonraki aşamada tüm ilgililere yayılmalıdır. Öncelikle hastalığın bulaşması, klinik belirlteleri ve hastalığın tanısı için yapılması gereken işlemler anlatılmalıdır. Eğitim çalışmalarının hedefleri iyi belirlenmeli ve sonuçları takip edilmelidir. Bu çalışmalar uzun süreli çalışmalardır ve katkısı, bilgi düzeyinin artışına bağlı olarak artacaktır. Sonuç olarak ülkemizde kanatlı üretiminin ve tüketiminin artırılması, insan ve kanatlı sağlağını etkileyen hastalıkların kontrolü ile direkt ilişkilidir. Bu hastalıkların başında Avian influenza gelmektedir. Hastalıkla ilgili kontrol mekanizmalarının, bulaşma kaynaklarının kontrolünden başlayarak eğitime kadar geçen süreçte sistematik bir şekilde sürüdürülmesi gerekmektedir. Bu çalışmalar, kanatlı sektörünün dinamizmi ve resmi otorite ile işbirliği sayesinde başarıyla sonuçlanacaktır. KAYNAKLAR Kaynaklar yazarından temin edilebilir. nomite-kapak-22x30.pdf 1 09/06/2015 13:27 NOMITE EKTOPARAZİTLERE KARŞI DOĞAL ÇÖZÜM
Benzer belgeler
AVİAN INFLUENZA
tüm vakalar serbest yaşayan kanatlılarda görülmüştür.
Ülkemizin coğrafik konumu, Avian Influenza yönünden potansiyel riske sahiptir. Ülkemizin hem göçmen
kuşların göç yolları üzerinde bulunması hem...