Kuş Gribi - İzmir Halk Sağlığı Müdürlüğü

T. C.
SAĞLIK BAKANLIĞI
Temel Sağlık Hizmetleri Genel Müdürlüğü
Sayı
K-Q
TSE-ISO-EN
9000
: B100TSH0110002
Konu : Kuş Gribi
25.10.05
14843
GENELGE
(2005/162)
Tavuk vebası veya kuş gribi olarak da adlandırılan avian influenzaya sebep olan A
grubu influenza virüsünün H5N1 alt tipinin, son yıllarda bazı Güney Doğu Asya ülkelerinde
kanatlı hayvanlarda ortaya çıktığı ve bu hayvanlarla sıkı teması olan insanlara da bulaşarak
ölümlere sebep olduğu ve aynı tip virüsün 2005 Ekim Ayı başlarında ülkemizde de tespit
edildiği bilgileriniz dâhilindedir.
Söz konusu hastalıkla ilgili olarak hayvan sağlığı açısından Tarım ve Köyişleri
Bakanlığı, insan sağlığı açısından ise Bakanlığımız gerekli tedbirleri almış ve bölgedeki
hastalığa ait riskler uzaklaştırılmıştır.
Ancak, ülkemizin göçmen kuşların göç yolları üzerinde bulunması, hastalığın
başka odaklarda da görülebilme ihtimalini akla getirdiğinden, hastalıkla ilgili sürekli olarak
bilgili, bilinçli ve hazırlıklı olunması gerekmektedir.
Bu sebeple, kuş gribine ilişkin olarak Bakanlığımız tarafından hazırlanan sağlık
personeline yönelik geniş bilgi notu, halka yönelik broşür taslağı ve kuş gribinde sağlık
kuruluşlarınca uygulanacak usul ve esasların yer aldığı dokümanlar ilişikte gönderilmekte
olup hastalıkla alâkalı uygulamaların bu usul ve esaslar çerçevesinde yapılması hususlarında
bilgilerinizi, keyfiyetin gereği için de ilgililere emirlerinizi rica ederim.
Prof. Dr. Necdet ÜNÜVAR
Bakan a.
Müsteşar
EKLER:
1. Avian İnfluenza Bilgi Notu (6 sayfa)
2. Broşür Taslağı (1 sayfa)
3. Kuş Gribinde Sağlık Kuruluşlarınca Uygulanacak
Usul ve Esaslar (2 sayfa)
DAĞITIM:
81 İl Valiliğine
Bulaşıcı ve Salgın Hastalıklar Kontrolü Daire Başkanlığı
Elektronik Ağ: www. saglik.gov.tr
Zoonoz ve Paraziter Hastalıklar Şube Müdürlüğü
Elektronik Mektup: [email protected]
Telefon: 0 312 433 23 31; 435 64 40 / 1253
Ayrıntılı Bilgi İçin İrtibat: Dr. Vet. Hekim Ramazan UZUN
Belgegeçer: 0 312 432 29 94
Mithatpaşa Caddesi, Nu: 3
06434 Sıhhiye / ANKARA
AVİAN İNFLUENZA
(Tavuk vebası, Kuş gribi)
1. Giriş
Avian influenza, halk arasında tavuk vebası veya kuş gribi olarak da bilinen,
influenza A grubu virüslerin sebep olduğu, kanatlı hayvanlarda solunum ve sinir sistemine ait
belirtilerle birlikte, yüksek morbidite ve mortalite hızıyla seyreden akut kontagiyöz bir
hastalıktır. Hastalık çok büyük ekonomik kayıplara yol açmaktadır.
İnfluenza virüsünün A, B ve C olmak üzere antijenik tipleri mevcut olup, B ve C
antijenik tiplerinin sadece insanlarda hastalık oluşturduğu, A tipinin ise kanatlılarda solunum
ve sinir sistemine ait belirtilerle karakterize avian influenza (tavuk vebası) hastalığını
oluşturduğu bilinmektedir.
Avian influenza, ortomiksoviride (ortomyxoviridae) ailesinden influenza grubuna ait
RNA genetik materyali bulunan influenza A virüsüdür. Patojenitelerine göre değişmekle
birlikte, kanatlı hayvan türlerinden izole edilen birçok serotip bulunmaktadır. Bilinen 15 farklı
hemaglutinin (HA) ve 9 farklı nöraminidaz (neuraminidase, NA) tipinin varlığı söz
konusudur. Bütün yüksek patojeniteli epidemilerin, influenza A virüsünün H5 ve H7
serotiplerinden kaynaklandığı bildirilmektedir.
2. Bulaşma ve Epidemiyolojik Bilgiler
Virüsün hava yolu ile taşınması birkaç kilometre ile sınırlıdır. Ayrıca, hastalık
böcekler, kan emici sinekler ve kemiriciler vasıtasıyla enfekte hayvanlardan duyarlı olan
hayvanlara mekanik olarak bulaşabilmektedir. Hastalığın kanatlılardaki kuluçka süresi genel
olarak 3-5 gündür. Bu sürenin, daha kısa olabileceği gibi 7 günü bulabileceği de ifade
edilmektedir.
Avian influenza, 100 yıl önce ilk olarak İtalya’da tanımlanan ve dünyanın değişik
yerlerinde de zaman zaman epidemiler şeklinde ortaya çıkan bir hastalıktır. Hastalığın doğal
saklayıcısının göçmen su kuşları -özellikle yaban ördekleri- olduğu belirtilmektedir. Virüsün
saklayıcıları enfeksiyona dirençlidir; ancak, diğer kuşlar duyarlıdır. Evcil kanatlı
hayvanlardan tavuklar ve hindiler hastalığa oldukça duyarlı olup bu hayvanlarda hızlı
fataliteyle seyreden epidemiler şeklinde otaya çıkmaktadır.
Hastalığın horizantal bulaşması (yatay bulaşma, hayvandan hayvana bulaşma) çok
rastlanan bulaşma şeklidir. Vertikal bulaşma (dikey bulaşma, tavuktan yumurta yoluyla
civcive geçiş) ile ilgili kesin bir kanıt bulunmamaktadır.
Enfekte hayvanlardan elde edilen yumurtaların kabuklarında etkenin varlığı
belirlenmiştir.
Hastalık kanatlılarda hafif bir hastalık tablosu şeklinde veya yüksek bulaşıcılık ve hızlı
fatalite gösteren ciddî epidemiler halinde karşımıza çıkmaktadır. Hastalık etkeni enfekte
hayvanlarla doğrudan veya dolaylı olarak temasta bulunan evcil kümes hayvanlarına
bulaşmakta ve bu hayvanlarda şiddetli salgınlara sebep olabilmektedir. Hastalıkta morbidite
ve mortalite hızları % 100’ü bulabilmektedir.
Kuş ithalat ve ihracatlarının hastalığın epidemisinde önemli yeri bulunur. Bu şekilde
gerçekleşen hayvan hareketleriyle virüsler büyük bir alana yayılabilmektedir.
1
Yapılan araştırmalar, virüsün esasen düşük patojeniteye sahip olduğu, ancak, kanatlı
popülâsyonu arasındaki kısa süreli dolaşımıyla mutasyona uğrayarak yüksek patojenite
kazandığı merkezindedir.
Bu anlamda, Amerika Birleşik Devletleri’ndeki (ABD) 1983-1984 epidemisinde
H5N2 virüsü başlangıçta düşük bir mortalite hızına sahipken, altı ayda yüksek bir patojenite
kazanarak yaklaşık % 90’larda seyreden bir mortalite hızına ulaşmıştır. Söz konusu
epidemide, kontrol için ABD’de yaklaşık 65 milyon dolar değerindeki 17 milyon kanatlı
hayvan itlaf edilmiştir.
İtalya’daki 1999-2001 H7N1 influenza A alt tip epidemisinde de başlangıçta düşük
patojenite gösteren virüs, dokuz ay içinde mutasyona uğrayarak yüksek patojenite
kazanmıştır. Bu epidemide de yine 13 milyon kanatlı hayvanın bir kısmı ölmüş, bir kısmı da
itlaf edilmiştir.
Enfekte çiftliklerin karantinaya alınması ve etkene bir temasın söz konusu olduğu
sürülerin itlafı ile standart kontrol metotlarının uygulanması hastalığın yayılmasını
engellemek için gereklidir.
İnfluenza A yüksek bulaşıcılığı yanında çiftlikler arasında araç-gereç, yiyecek, kafes,
elbise veya diğer ekipmanlarla kolayca taşınabilmektedir. Yüksek patojeniteli virüsler,
özellikle çevre ısısının düşük olduğu yerlerde, uzun süre canlı kalabilirler. Bu sebeple,
korunma yöntemlerinin ve iyi bir kontrol sisteminin uygulanmaması durumunda epidemiler
yıllarca sürebilir. Örneğin, Meksika’da 1992 yılında görülen H5N2 epidemisi düşük bir
patojeniteyle başlayıp mutasyonla fatal bir karakter kazandığından 1995 yılına kadar kontrol
altına alınamamıştır. Bütün influenza A tipleri konağın bağışıklık sistemine iyi uyum
sağlamaları ve genetik değişime uğramaları sebebiyle insanlarda düzenli mevsime bağlı
epidemilere yol açmaktadır.
Avian influenza virüsünün, normalde kuşlar ve domuzlar dışındaki türlerde hastalık
yapmadığı bildirilmekle beraber, 1997 yılında Hong Kong’da kümes hayvanlarında meydana
gelen ve virüsün H5N1 serotipinin sebep olduğu salgında, 18 kişide şiddetli solunum yolu
hastalığının belirlendiği, bunlardan 6 kişinin öldüğü, etkenin de kümes hayvanlarında salgına
yol açan avian influenza A serotipiyle aynı olduğu ilk defa bildirilmiştir.
Konuyla ilgili araştırmalarda da bu kişilerin enfekte kümes hayvanlarıyla çok sıkı
temasta olduğu anlaşılmıştır. Yapılan genetik mahiyetli çalışmalarda ise insanlarda görülen
hastalığın, kanatlı hayvanlarda görülenlerle bir benzerliğinin bulunduğunu ortaya konmuştur.
Bu vak’alarla, Hong Kong’daki kanatlı hayvanlarda görülen influenza A arasında bir
koinsidanstan bahsedilmektedir. Hong Kong’daki bu epidemide bir buçuk milyon kanatlı
hayvanın itlafı ile gerekli önlemlerin alınması, hastalığın insanlara geçişini ve büyük bir
pandeminin ortaya çıkmasını önlemiştir.
Hong Kong’da 2003 yılı Şubatında, biri ölümle seyreden avian influenza H5N7 alt
tipli 2 vak’a görülmüştür. Bu vak’aların Güney Çin’e seyahat ettiği hikâyesinin olduğu
bildirilmiştir.
Şubat 2003’te Hollanda’da yüksek patojeniteye sahip H7N7 alt tipinin sebep olduğu
epidemide, bir veteriner hekimin öldüğü, 83 kişide de hafif hastalık tablosunun görüldüğü
bildirilmiştir.
Yine Hong Kong’da 1999 yılında H9N2 alt tipine bağlı hafif seyirli iki vak’a, 2003
yılı Aralık ayı ortalarında da hafif seyirli bir vak’a bildirilmiştir. H9N2 alt tipi kanatlı
hayvanlarda yüksek patojeniteli bir seyir göstermemektedir.
2
Vietnam’ın kuzeyinde 2004 yılı Ocak ayında ciddî şiddetli solunum yolu hastalığıyla
seyreden bazı vak’alar görülmüş ve yapılan lâboratuvar incelemelerinde etkenin avian
influenza A H5N1 olduğu belirlenmiştir.
Virüsün insanlara bulaşması, enfekte hayvanlara veya enfekte hayvanların dışkıları,
salyaları, burun ve boğaz salgıları vb. materyalleriyle temasla veyahut da enfekte materyalle
kontamine olmuş yüzeylere temas sonucunda olmaktadır. Buna ilâveten, kontamine
materyallerden havaya karışan virüslerin solunmasıyla da bulaşma söz konudur. Bugün için
etkenin insandan insana bulaştığına dair kabul edilebilir bir delil yoktur.
İnsanlardaki influenza A H5N1 serotipinin sebep olduğu enfeksiyonlarda ateş, boğaz
ağrısı, kas ve eklem ağrılarıyla, kuru öksürük, solunum güçlüğü ve viral pnömoni gibi
solunum sistemine ait belirtiler görülmektedir.
Avian influenzanın alt tiplerinden H5N1, hızlı bir şekilde mutasyon geçirme
yeteneğinin olmasında ve bunun sonucunda diğer türler için de enfekte edici nitelik
kazanabilmesinden ötürü daha ciddî görülmektedir.
Hayatta kalabilen enfekte kuşlar dışkı ve ağız salgılarıyla en az 10 gün süreyle virüsü
çıkarırlar. Bu durum, hayvan satışları ve göçmen kuşlar vasıtasıyla virüsün yayılmasına
kaynak teşkil etmektedir.
H5N1 yüksek patojeniteli epidemilerin kaynağıdır. Aralık 2003 ortalarında Kore’de
ve diğer Asya ülkelerinde özellikle halk sağlığını tehdit eden etken olmuştur. H5N1 alt tipi
1997 yılında insanları enfekte etmiş ve 2004 yılı Ocak ayında tekrar ortaya çıkmıştır. Bu
yönüyle H5N1 alt tipi insanlar için daha büyük bir tehdit unsuru olarak görülmektedir.
Aralık 2003’ten bugüne kadar avian influenza H5N1 alt tipin sebep olduğu vak’a ve
ölüm sayıları Dünya Sağlık Teşkilâtı kayıtlarına göre 20.10.2005 itibarıyla, Endonezya’da 5
vak’a 3 ölüm, Viet Nam’da 91 vak’a 41 ölüm, Tayland’da 18 vak’a, 13 ölüm, Kamboçya’da
da 4 vak’a ve 4 ölüm şeklindedir.
3. Tanı
İnfluenza tanısı için hızlı ve güvenilir test metotları mevcuttur. Ülkemizde de gerek
veteriner araştırma enstitüleri gerekse Refik Saydam Hıfzıssıhha Merkezi Başkanlığı
Lâboratuvarlarıyla bazı tıp fakültelerine ait lâboratuvarların, lüzumu halinde icap eden
çalışmaları yapabilecek alt yapıları bulunmaktadır.
4. Tedavi
Viral kaynaklı hastalıkların tedavisinde genel yaklaşım, belirtilere yönelik tedavi
uygulanması merkezindedir. Ancak, başta avian influenzanın H5N1 serotipi olmak üzere,
değişik avian influenza alt tiplerine etkili olduğu bildirilen oseltamivir adlı antiviral ilâcın
günde 2 defa 75 mg dozunda 5 gün süreyle kullanılabileceği ifade edilmektedir. İlâç,
hastalığın başladığı ilk iki gün içinde başlandığında daha etkili olmaktadır.
3
5. Korunma ve Kontrol
Kanatlılarda hastalığın belirlenmesi halinde yetkili kurum ve kuruluşlarca gerekli
önlemler alınmalı ve ilgili mevzuatı gereği karantina, itlaf ve dezenfeksiyon gibi uygulamalar
eksiksiz yerine getirilmelidir. Ülkemizde bu alandaki hizmetler Tarım ve Köyişleri Bakanlığı
tarafından yapılmaktadır.
Elde edilen bilgiler, hastalığın insanlardaki şeklinin, özellikle hastalığın görüldüğü
çiftliklerle alâkalı olduğunu gösterdiğinden, tavuk çiftliklerinde çalışanların korunma
önlemlerini uygulamaları (eldiven, maske, gözlük, kişisel hijyen vb.) sağlanmalı, bu kişiler
hastalıkla ilgili olarak bilgilendirilmeli ve bilinçlendirilmelidir.
Hastalığın görüldüğü ülkelere veya bölgelere seyahat edenler, enfekte tavuk
çitliklerinden uzak durmalı; iyi piştiğinden emin oldukları kanatlı hayvan etlerini (etler, iç
ısıları 70 °C olacak şekilde pişirilmeli veya etteki kırmızı/pembe kısımlar kayboluncaya kadar
pişirmeye devam edilmelidir) tüketmelidirler. Yumurtalar sabunlu suyla yıkanmalı ve en az 5
dakika 70 °C’de pişirildikten sonra yenmelidir. Yumurta veya kanatlı etlerine temastan sonra,
ellerin sabunlu suyla yıkanması da oldukça önemli bir husustur. Genel olarak ferdî hijyene de
gerekli önem verilmeli, eller sık sık sabun ve bol su ile iyice yıkanmalıdır.
Ayrıca, etkene bir temasın söz konusu olması halinde, etkili antiviral ilâçlarla
profilâksi yoluna gidilebileceği de ifade edilmektedir. Bu amaçla, oseltamivir günlük 75 mg
dozunda 7 gün süreyle kullanılmalıdır. İlâcın güvenle kullanılabileceği süre en fazla 6
haftadır.
Korunma amaçlı olarak oseltamivir aşağıdaki risk gruplarına verilmelidir.
9 Enfekte veya ölmüş hayvanların yetiştiricileri ve bu çiftliklerde bulunanlar,
9 Hastalık olduğu bildirilen çiftliklere hastalık sırasında ziyareti söz konusu olanlar,
9 Ölen hayvanları eldiven, maske, önlük ve gözlük gibi korunma önlemlerini almadan
bertaraf edenlerle, aynı önlemleri almadan hayvan itlafında bulunanlar,
9 Enfekte hayvanlara ait etleri pişirmeden tüketenler.
Korunma amaçlı ilâç verilmesi hem virüsün baskılanarak mutasyon geçirmesinin
engellenmesi, hem de morbidite ve mortalitenin engellenmesi açısından önemlidir.
Dünyanın, muhtemel bir pandemi tetikleyicisi olabileceğini düşündüğü H5N1
serotipiyle alâkalı bir aşı henüz mevcut değildir. Ancak, insandan insana bulaşabilen
influenza A serotiplerinden biriyle enfekte kişi, H5N1 ile de enfekte olursa, H5N1’in diğer
serotipe ait insandan insana bulaşma özelliğini alabileceği veyahut da bu etkileşimle yeni bir
patojen alt tipin oluşarak insandan insana bulaşma yeteneği kazanabileceği bildirilmektedir.
Yeni oluşan alt tipe karşı insanlarda koruyucu antikorlar da bulunmadığından, bu durum bir
pandemi sebebi olabilecektir. Bu sebeple, herhangi bir koenfeksiyonu engellemek amacıyla,
kanatlı hayvan yetiştiriciliği yapan kişilerin mevcut grip aşılarıyla aşılanmaları oldukça
önemlidir. Buna ilâveten, H5N1 serotipinin doğrudan kendisinin de mutasyonla insandan
insana bulaşma özelliği kazanabilmesi de söz konusudur. Zira belirtilen keyfiyet, dünya
kamuoyunu da kaygılandıran en önemli hususlardır.
Ayrıca, hastalığın görüldüğü ülkelere seyahat edenler, dönüşlerinde 7-10 gün süreyle
sağlık durumlarını izlemeli, bu süre içinde ateş, kas ve eklem ağrılarıyla, boğaz ağrısı ve
öksürük gibi solunum sistemine ait belirtilerin görülmesi halinde hekime başvurmalıdırlar.
4
Bunların yanı sıra, virüsün 56 °C’de 3 saatte veya 60 °C’de 30 dakikada öldüğü
formalin ve iyot bileşiklerine de duyarlı olduğunun belirtildiği, ilâveten virüsün, kontamine
gübrede düşük ısılarda en az 3 ay canlı kalabilirken, suda 22 °C’de 4 gün, 0 °C’de ise 30 gün
canlılığını sürdürebildiği de bilinmelidir.
6. Tavuk Vebası İle İlgili Ülkemizde Yapılan Uygulamalar
Tarım ve Köyişleri Bakanlığı tarafından, kanatlılarda söz konusu hastalıkla ilgili bir
çalışma yapılmış ve hastalığın ülkemizde olmadığı belirlenerek keyfiyet Uluslararası Salgın
Hastalıklar Ofisine (OİE) bildirilmişti. Ancak, Manyas’ta meydana gelen hindi ölümleri ve bu
hayvanlara ait numunelerden söz konusu Bakanlığa ait lâboratuvarlar tarafından avian
influenza H5 serotipinin belirlenmesi, daha sonra da referans lâboratuvar tarafından hastalık
etkeninin H5N1 olduğunun bildirilmesiyle, hastalığın artık ülkemizdeki kanatlı hayvanlara da
geldiğini göstermektedir.
Hayvanlarda, söz konusu hastalığa karşı mücadele ve alınacak önlemlere ilişkin
hususlar, 3285 sayılı Hayvan Sağlığı ve Zabıtası Yönetmeliği ve bu Yönetmeliğe bağlı olarak
Tarım ve Köyişleri Bakanlığınca yayımlanan Tavuk Vebası Hastalığına (Avian İnfluenza)
Karşı Korunma ve Mücadele Talimatnamesi ile düzenlenmiştir. Talimatnamede, hastalıkla
ilgili bilgilerden teşhis yöntemlerine, numune gönderme şekillerinden korunma ve kontrol
önlemlerine kadar bütün bilgiler geniş bir şekilde yer almıştır.
Bunların yanı sıra Hudut ve Sahiller Sağlık Genel Müdürlüğünce hastalığın
görüldüğü ülkelere seyahat edenlere gerekli uyarılar yapılmakta ve bu ülkelerden dönen
kişilerin ülkemize girişlerinde avian influenza yönünden muayenelerinin yapılması
sağlanmaktadır.
7. Kaynaklar
1. ARDA, M., MİNBAY, A., AYDIN, N., AKAY, Ö., İZGÜR, M. (1994). Kanatlı
Hayvan Hastalıkları. Medisan Yayınevi. Yayın Seri No: 14 Ankara. s.: 133-135
2. BEIGEL, J.H., FARRAR, C., HAN, A.M. (2005) .Avian Influenza A (H5N1)
Infection in Humans. The New England Journal of Medicine 353:1374-85
3. CDC. Travelers’ Health. Advice for Travelers: Precautions for Travel to Countries
Reporting H5N1. http://www.cdc.gov/travel/other/precautions_avian_flu_020604.htm
(Erişim Tarihi: 17.10.2005).
4. CDC. Avian Influenza A Viruses. http://www.cdc.gov/flu/avian/gen-info/avianinfluenza.htm (Erişim Tarihi: 14.10.2005)
5. CDC. Avian Influenza Infection in Humans. http://www.cdc.gov/flu/avian/geninfo/avian-flu-humans.htm (Erişim Tarihi: 10.10.2005)
6. CDC. Influenza Viruses. http://www.cdc.gov/flu/avian/gen-info/flu-viruses.htm
(Erişim Tarihi: 10.10.2005)
7. CDC. Interim Guidance for Protection of Persons Involved in U.S. Avian Influenza
Outbreak
Disease
Control
and
Eradication
Activities.
http://www.cdc.gov/flu/avian/protectionguid.htm (Erişim Tarihi: 10.10.2005).
8. CDC. Interim Recommendations for Persons with Possible Exposure to Avian
Influenza During Outbreaks Among Poultry in the United State.
http://www.cdc.gov/flu/han022404.htm (Erişim Tarihi: 10.10.2005).
5
9. CDC. Information about Avian Influenza (Bird Flu) and Avian Influenza A (H5N1)
Virus. http://www.cdc.gov/flu/avian/gen-info/facts.htm (Erişim Tarihi: 07.10.2005).
10. FAO. Animal
Healthspecial
Report. Avian Influenza-Related Issues.
http://www.fao.org/ag/againfo/subjects/en/health/diseases-cards/avian_issues.html
(Erişim Tarihi : 07.10.2005)
11. FAO. Animal Helathspecial Report. Avian Influenza-Safety Measures.
http://www.fao.org/ag/againfo/subjects/en/health/diseases-cards/avian_safety.html
(Erişim Tarihi: 07.10.2005)
12. FAO. Animal Helathspecial Report. Avian Influenza-Questions&Answers.
http://www.fao.org/ag/againfo/subjects/en/health/diseases-cards/avian_qa.html
(Erişim Tarihi: 07.10.2005)
13. FAO.
Animal
Healthspecial
Report.
Avian
Influenza-Disease
Card.
http://www.fao.org/ag/againfo/subjects/en/health/diseases-cards/avian.html
(Erişim
Tarihi: 07.10.2005).
14. GOVORKOVA, E.A., LENEVA, I.A., GOLOUBEVA, O.G., BUSH, K., WEBSTER,
G.W. (2001). Comparison of Efficacies of RWJ-270201, Zanamivir, and Oseltamivir
against H5N1, H9N2, and Other Avian Influenza Viruses. Antimicrobial Agents and
Chemotherapy 45: 2723-2732
15. OIE.
Highly
pathogenic
avian
influenza.
www.oie.int/eng/AVIANINFLUENZA/Disease%20card.pdf. (Erişim Tarihi: 17.10.2005)
16. ROCHE. Tamiflu® (oseltamivir phosphate) Capsules And For Oral Suspension.
Complete Product Information. www.rocheusa.com/products/tamiflu.html (Erişim
Tarihi 07.10.2005)
17. UNGCHUSAK, K.,AUEWARAKUL, P., DOWELL, S.F. at all. (2005). Probable
Person-to-Person Transmission of Avian Influenza A (H5N1). The New England
Journal of Medicin. 352:333-340.
18. UZUN, R. ve UĞURLU, M. (2004) Halk Sağlığına Yeni Tehdit: Avian İnfluenza
(Kuş Gribi). Veteriner Hekimler Derneği Dergisi. 75: 41-43
19. Weekly epidemiological record (2004). Avian influenza frequently asked questions.
8(79): 77-84
20. WHO.
Avian
influenza.
Fact
sheet
No:
277.
http://www.who.int.mediacentre/factsheets/fs277/en/ (Erişim Tarihi: 10.03.2004).
21. WHO.
Avian
influenza
frequently
asked
questions
http://www.who.int./csr/disease/avian_influenza/avian_faqs/en/
(Erişim
Tarihi:
10.10.2005).
22. WHO. Cumulative Number of Confirmed Human Cases of Avian Influenza A/(H5N1)
Reported
to
WHO.
http://www.who.int./csr/disease/avian_influenza/country/cases_table_2005_10_20_/en
/index.html (Erişim Tarihi: 24.10.2005).
23. WHO. Avian influenza: assessing the pandemic threat. January 2005WHO/CDS/2005.29
24. WHO. Advice for people living in areas affected by bird flu or avian influenza.
www.wpro.who.int/NR/rdonlyres/04FA6993-8CD-4B72ACB9-EB0EBD3DOCB1/0/
Advice10022004rev08112004.pdf (Erişim Tarihi: 17.10.2005)
25. WHO. Avian influenza (“bird flu”) and tehe significance of its transmission to
humans. http://www.who.int/mediacentre/factsheets/avian_influenza/en.html (Erişim
Tarihi: 10.10.2005)
6
T.C.
SAĞLIK BAKANLIĞI
Temel Sağlık Hizmetleri Genel Müdürlüğü
1. Kuş Gribi Nedir?
4. Hastalık İnsanlara Bulaşır Mı?
Tavuk vebası olarak da bilinen hastalık,
kuş gribi virüslerinin sebep olduğu kanatlı
hayvanların çok bulaşıcı ve öldürücü seyreden
bir hastalığıdır.
Etkenin normalde insanlar için hastalık
yapıcı özelliği yoktur. Ancak, hayvanlarla
yoğun temas durumunda insana bulaşma
olabilmektedir. Bugün için hastalığın, insandan
insana bulaşması söz konusu değildir.
2. Hastalık Hangi Hayvanlarda Görülür?
KUŞ GRİBİ
Hastalık insanlara:
Kuş gribi, evcil kanatlı hayvanları daha
çok etkilemekle beraber, bütün kanatlı
hayvanlarda ve domuzlarda da görülebilir.
Bunların yanı sıra, hastalık insanlara, atlara,
balina ve fok balığı gibi deniz memelilerine de
bulaşabilir.
9 Hasta veya hastalıktan ölmüş
hayvanlara temasla,
3. Hastalık Hayvanlar Arasında Nasıl
Bulaşır?
9 Enfekte materyallerle kirlenmiş
yüzeylere temasla,
Göçmen su kuşları (yaban ördeği, yaban
kazı vb.) hastalık etkenini bağırsaklarında
taşımakla
birlikte,
kendileri
hastalığa
yakalanmazlar. Bazı kuşlar hastalığı hafif
şekilde atlatabilmektedir. Enfekte kuşların
salya, burun akıntısı ve dışkılarıyla doğrudan
veya bu salgılarla kirletilen materyalle temas
eden evcil kanatlı hayvanlar hastalığa
yakalanabilir. Hastalık hayvanlar arasında hızla
yayılır
ve
bütün
sürünün
ölümüyle
sonuçlanabilir.
Kuş
gribinin
kanatlı
hayvanlardaki kuluçka süresi ortalama 3-5
gündür. Bu süre daha az veya fazla da olabilir.
9 Hastalık etkeninin karıştığı
havanın
solunmasıyla
bulaşmaktadır.
9 Enfekte hayvanlara ait gözyaşı,
burun akıntısı, boğaz akıntısı
veya dışkı gibi materyallere
temasla,
9 Bugüne kadar, kanatlı etiyle
veya yumurtalarıyla bulaşma
olduğu bildirilmemekle birlikte,
bu ürünlerin, iyice pişirilmeden
yenmelerinin riskli olabileceği
unutulmamalıdır.
5. Hastalığın İnsanlardaki Belirtileri
Nelerdir?
İnsanlarda ateş, boğaz ağrısı, kas ve
eklem ağrıları, kuru öksürük, solunum güçlüğü
gibi grip belirtilerinin yanı sıra, kuş gribinde
farklı olarak karın ağrısı ve ishal de
görülebilmektedir. İnsanlardaki kuluçka süresi
2-4 gün kadardır.
6. Hastalıkta Risk Grupları Kimlerdir?
9. Hastalığın Aşısı Var Mıdır?
Kanatlı hayvanlar arasında salgınlara
sebep olan mevcut kuş gribi tipinin, koruyucu
önlemleri almadan kanatlı hayvan yetiştiren ve bu
hayvanlarla sıkı teması olan insanlara bulaşması
söz konusudur; bu alanlarla ilgisi olmayan diğer
insanlar için bir risk yoktur.
H5N1 isimli kuş gribi virüsüne karşı şu an
için etkin bir aşı bulunmamakla birlikte, değişik
merkezlerde aşı geliştirme çalışmaları devam
etmektedir.
Virüsün,
mutasyon
geçirme
yeteneğinin olması, aşı hazırlanmasındaki önemli
bir engeldir. Ancak, muhtemel bir salgın söz
konusu olursa, salgını yapan etkene karşı hızla aşı
geliştirme ve üretme çalışmaları yapılabilecektir.
7. Hastalık Kanatlı Hayvan Ürünlerinin
Tüketilmesiyle Bulaşır Mı?
Kanatlı hayvan etlerinin, iç ısıları 70 °C
olacak veya ette pembe/kırmızı görüntü
kalmayacak şekilde pişirilerek tüketilmesi
halinde, insanlarda hastalık oluşması mümkün
değildir. Yumurtalar sabunlu suyla yıkanmalı ve
70 °C’de en az 5 dakika pişirildikten sonra
yenmelidir. Zaten, bilinen klâsik pişirme
yöntemleriyle bu durum sağlanmaktadır. Ayrıca,
veteriner hekim kontrolünden geçmiş piyasadaki
ürünler için herhangi bir risk yoktur. Aslında, bu
ürünlerin iyice pişirilmeden yenmesiyle başka
hastalıklar da bulaşabileceğinden, hayvanlara ait
bütün ürünlerin iyice pişirildikten sonra
tüketilmesi gerekmektedir.
8. Virüsün Çevre Şartlarına Duyarlılığı
Nasıldır?
Esasen kuş gribi etkeni virüs dış ortamlara
dayanıklı değildir. Virüsün 56 °C’de 3 saatte veya
60 °C’de 30 dakikada öldüğü, formalin ve iyot
bileşiklerine de duyarlı olduğu; bunlara ilâveten
virüsün, kontamine gübrede düşük ısılarda en az 3
ay canlı kaldığı, suda 22 °C’de 4 gün, 0 °C’de ise
30 gün canlılığını sürdürebildiği bilinmektedir.
10. Hastalığın Tedavisi Var Mıdır?
Hastalıktan korunma ve/veya tedavi
amacıyla antiviral ilâçlar kullanılmaktadır. Bu
amaçla kullanılan oseltamivir etken maddeli
antiviral ilâç, kuş gribi hastalığına yakalanmış
veya bu hastalıktan ölen hayvanlara teması olan
kişilerden, yukarıda 5. maddede verilen belirtileri
olanlara günde 2 defa 75 miligram miktarında 5
gün süreyle verilebilmektedir.
11. Kuş Gribinden Korunmak İçin Neler
Yapılmalıdır?
9 Kanatlı hayvan yetiştirilen kümeslerde
çalışanlar eldiven, maske, gözlük takarak
ve koruyucu elbise giyerek çalışmalıdır.
9 Başta kanatlı yetiştiriciliğinde çalışanlar
olmak üzere, herkes ferdî hijyen
kurallarına uymalı, eller sık sık bol su ve
sabunla iyice yıkanmalıdır.
9 Kanatlı hayvan etleri ve yumurtaları, iyice
pişirildikten sonra tüketilmelidir.
9 Kuş gribinden ölen veya kuş gribi
şüphesiyle itlaf edilen hayvanların gerek
itlafı sırasında gerekse bunların bertaraf
edilmeleri esnasında gerekli koruyucu
önlemler (maske, eldiven, elbise, gözlük)
alınmalıdır.
9 Hasta veya ölmüş hayvanlarla temastan
kaçınılmalıdır.
9 Kanatlı hayvanların salya, burun akıntısı,
boğaz akıntısı, dışkısı gibi materyallerine
veya bu materyallerle kirlenen yüzeylere
temas edilmemelidir.
9 Ölen kanatlı hayvanlar yakılarak veya
derince açılan çukurlara gömülüp
üzerlerine sönmemiş kireç dökülmek
suretiyle bertaraf edilmelidir.
9 Hastalığın görüldüğü yerlere seyahat
edilmesi
halinde,
kanatlı
hayvan
çiftliklerinden ve pazarlarından uzak
durulmalıdır.
9 Kuş gribi olduğu veya kuş gribinden
öldüğü
doğrulanmış
hayvanlarla,
koruyucu önlem almadan temas eden
kişiler, hekim önerisiyle, oseltamivir adlı
ilâcı günde 1 defa 75 miligram miktarında
7 gün süreyle almalıdırlar.
KUŞ GRİBİNDE SAĞLIK KURULUŞLARINCA UYGULANACAK USUL VE
ESASLAR
1. Sağlık kuruluşları, kanatlı hayvan ölümleri ile ilgili yapılan ihbarların tamamını İl ve İlçe
Tarım Müdürlüklerine yönlendirecektir.
2. Tarım ve Köyişleri Bakanlığı tarafından, bölgede kuş gribinin varlığına ilişkin bir açıklama
yapılmadan ve hayvan sağlığı karantinası uygulamasına geçilmeden hiçbir vak’a “İnsanda
Kuş Gribi Olası Vak’ası” olarak değerlendirilmeyecektir.
3. Tarım ve Köyişleri Bakanlığının belirlediği karantina bölgesinde “hasta veya ölmüş
hayvanlarla” temaslı olanlardan “bu hayvanları yemleyen, sulayan, atıklarını ve
barınaklarını temizleyenlerle, gerekli korunma tedbirlerini almadan hayvanların
itlafında veya ölü hayvanların bertaraf edilmesinde görev yapanlara” profilâktik olarak
oseltamivir adlı ilâç günde bir defa 75 mg dozunda 7 gün süreyle verilecektir. Bunun
dışında hiç kimse profilâksiye alınmayacaktır. Profilâksiye alınan kişiler hastaneye
yatırılmayacak ve izolâsyona tâbi tutulmayacaktır. Bu kişiler ile ilgili bilgiler İl Sağlık
Müdürlüğüne gönderilecektir.
4. İnsanda Kuş Gribi Olası Vak’a tanımı aşağıda belirtilen şekilde yapılmıştır.
Tarım ve Köyişleri Bakanlığının karantina bölgesinde “hasta veya ölmüş
hayvanlarla” temaslı olanlardan bu hayvanları yemleyen, sulayan, atıklarını ve
barınaklarını temizleyenlerle, gerekli korunma tedbirlerini almadan hayvanların
itlafında veya ölü hayvanların bertaraf edilmesinde görev alanlarda ve belirtilen tanım
dışında bu hayvanlarla yakın temasta bulunanlarda başka hiçbir sebeple
açıklanamayan
•
•
•
•
•
38,5 °C’nin üzerinde ateş,
Boğaz ağrısı,
Kuru öksürük,
Yaygın myalji veya
Akut solunum sıkıntısı olması durumunda, kişi, Olası Kuş Gribi Vak’ası olarak
değerlendirilmelidir.
5. Olası vak’alardan, avian influenza A tanısı için öncelikle nasofaringeal aspirat ile akut ve konvelasan
dönemde alınan serum Refik Saydam Hıfzısıhha Merkezi Başkanlığı Ulusal İnfluenza Lâboratuvarına
gönderilmelidir. Örnek gönderilmeden önce söz konusu Lâboratuvarla görüşülmeli ve gerekli bilgiler
alınmalıdır (Telefon: 0 312 433 14 13; 435 56 80/1404).
6. Hastalığın bugün için insandan insana bulaşması söz konusu olmadığından, hastahanelerde
standart enfeksiyon kontrol önlemleri dışında, olası vak’a tanısı alan hastalar için özel
önlem almak gerekmemektedir.
7. Tarım ve Köyişleri Bakanlığının karantina uyguladığı bölgelerde, sağlık personeli
tarafından her gün aktif sürveyans yapılacak ve olası vak’a tanımına uyan olgular varsa,
yukarıda belirtilen işlemler uygulanacaktır.
8. Mevcut influenza aşısı, insan kuş gribi için koruyucu özellik taşımamaktadır. Ancak,
entegre kanatlı hayvan tesislerinde, kümeslerde çalışanların, mevsime bağlı influenzadan
korunması ve bu sayede ayırıcı tanının kolaylaşması ile antijenik şift gelişiminin engellenmesi
amacıyla, işletme sahibi tarafından temin edilecek grip aşısıyla aşılanmaları sağlanmalıdır.
9. Madde 8’de belirtilen kişilerin dışında kalanlara kuş gribinden korunma amaçlı mevsime
bağlı grip aşılaması önerilmemelidir.
1/2
OLASI VAK’A DEĞERLENDİRME AKIŞ ŞEMASI
•
•
•
•
•
38,5 °C’nin üzerinde ateş,
Boğaz ağrısı,
Kuru öksürük,
Yaygın myalji veya
Akut solunum zorluğu tanısı ile gelen vak’a
Vak’a, Tarım ve Köyişleri Bakanlığının karantina bölgesinde “hasta veya ölmüş
hayvanlarla” temaslı olanlardan bu hayvanları yemleyen, sulayan, atıklarını ve
barınaklarını temizleyenlerle, gerekli korunma tedbirlerini almadan hayvanların
itlafında veya ölü hayvanların bertaraf edilmesinde görev alanlar ve belirtilen tanım
dışında bu hayvanlarla yakın temasta bulunanlar tanımına uyuyor mu?
EVET
HAYIR
KUŞ GRİBİYLE İLGİLİ DEĞİL
OLASI VAK’A
NUMUNE AL VE
REFİK SAYDAM HIFZISSIHHA MERKEZİ BAŞKANLIĞINA GÖNDER
TEDAVİ PROTOKOLÜNÜ BAŞLAT (OSELTAMİVİR 75 mg, GÜNLÜK 2x1
DOZUNDA, 5 GÜN SÜREYLE VERİLİR)
HASTALARI HASTAHANEYE YATIR
BAKANLIĞA BİLDİRİM YAP
VAK’A SÜRVEYANSINI YOĞUNLAŞTIR
2/2