Yoğun Bakımda Yatan Çocuk Hastaların Annelerinin Manevi Bakım

Transkript

i
T.C.
EGE ÜNİVERSİTESİ
SAĞLIK BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ
YOĞUN BAKIMDA YATAN ÇOCUK HASTALARIN ANNELERİNİN
MANEVİ BAKIM (SPİRİTÜEL BAKIM) GEREKSİNİMLERİ
HEMŞİRELİK PROGRAMI
YÜKSEK LİSANS TEZİ
ESMA SÜLÜ
DANIŞMAN ÖĞRETİM ÜYESİ
DOÇ. DR. ZÜMRÜT BAŞBAKKAL
İZMİR / 2006
ii
iii
ÖNSÖZ
Mesleki gelişimimde büyük katkısı olan ve çalışmamın planlanması, yürütülmesini
yönlendiren,
her
aşamasında
katkıda
bulunan
danışmanım
sayın
Doç.Dr.Zümrüt
BAŞBAKKAL’a,
Araştırmamda bilgi ve görüşleriyle bana destek veren sayın Prof. Dr. Zeynep CONK,
Prof.. Dr. Sevgi MİR, Prof. Dr.Ayla BAYIK, Yard.Doç.Dr. Sibel Sönmez, Arş. Gör. Şafak
Ergül’e,
Çalışmam sırasındaki yardımlarından dolayı Ege Üniversitesi Tıp Fakültesi Çocuk
Sağlığı Yoğun Bakım Ünitesi hemşire ve doktorlarına, bu deneyimi yaşamamı sağlayan
annelere,
Her zaman olduğu gibi bu çalışma sırasında da bana büyük destek veren aileme
teşekkür ederim
iv
İÇİNDEKİLER
ÖNSÖZ …………………………………………………………………………….iii
İÇİNDEKİLER ……………………………………………………………………iv
ŞEKİL VE TABLOLAR ………………………………………………………….vii
BÖLÜM I ………………………………………………………………………….1
GİRİŞ ………………………………………………………………………………1
1.1.Problemin Tanımı............................................................................................... 1
1.2. Araştırmanın Önemi .......................................................................................... 5
1.3. Araştırmanın Amacı .......................................................................................... 8
1.4. GENEL BİLGİLER........................................................................................... 9
1.4.1. Yoğun Bakım .............................................................................................. 9
1.4.2. Pediatrik Yoğun Bakım ............................................................................... 10
1.4.3. Pediatrik Yoğun Bakıma Yatışta Anne Baba Reaksiyonları....................... 13
1.4.4. Spiritualite ................................................................................................... 15
1.4.5. Spirituel İnançların Yaşam Dönemlerine Göre Gelişimi ............................ 18
1.4.5.1. Bebeklik Dönemi................................................................................... 18
1.4.5.2. Çocukluk Dönemi ................................................................................. 19
1.4.5.3. Adölesan Dönemi .................................................................................. 21
1.4.5.4. Yetişkinler ............................................................................................. 21
1.4.5.5. Yaşlı İnsanlar......................................................................................... 22
1.4.6. Din ve Spiritualite ...................................................................................... 22
1.4.7. Yaşamın anlamı ve spiritualite................................................................... 25
1.4.8. Yoğun Bakımda Yatan Çocukların Manevi Gereksinimleri ...................... 27
1.4.9. Ailelerin Spirituel Gereksinimleri .............................................................. 29
1.4.10. Bireylerin Spirituel Gereksinimlerinin Değerlendirilmesinde İzlenecek
Adımlar..................................................................................................... 34
1.4.11. Spirituel Bakım ........................................................................................ 36
1.4.11.1. Spirituel Bakım Aşamaları .................................................................. 37
1.4.11.1.1. Tanılama........................................................................................ 37
1.4.11.1.2. Planlama ........................................................................................ 38
1.4.11.1.3.Uygulama ....................................................................................... 39
1.4.12. Spirituel Bakımda Hemşirenin Rolü .......................................................... 41
v
1.4.13. Hemşirelik Eğitiminde Spiritualite............................................................. 45
BÖLÜM II................................................................................................................ 50
GEREÇ VE YÖNTEMLER................................................................................... 50
2.1. Araştırmanın Tipi .............................................................................................. 50
2.2. Kullanılan Gereçler ........................................................................................... 50
2.2.1. Çocuk Ve Anneye İlişkin Bilgi Formu ....................................................... 51
2.2.2. Görüşme Formu........................................................................................... 51
2.3. Kullanılan Yöntem ............................................................................................. 52
2.4. Araştırmanın Sınırlılıkları .................................................................................. 55
2.5. Araştırmanın Yeri Ve Zamanı........................................................................... 56
2.6. Araştırmanın Evren Ve Örneklemi.................................................................... 56
2.7. Verilerin Toplanması Ve Süresi ........................................................................ 57
2.8. Verilerin Analizi................................................................................................ 57
2.9. Araştırma Etiği .................................................................................................. 58
2.10. Tanımlamalar .................................................................................................. 58
BÖLÜM III .............................................................................................................. 59
BULGULAR ............................................................................................................ 59
3.1. Ailelerin Tanıtıcı Özelliklerine İlişkin Bulgular ............................................... 59
3.2. Manevi Gereksinimlerin Belirlenmesine Yönelik Bulgular.............................. 64
3.3. Manevi Gereksinimleri Karşılamak İçin Yapılan Uygulamalara Yönelik
Bulgular ............................................................................................................. 87
3.4. Sağlık Personelinin Manevi Gereksinimleri Karşılama Durumuna Yönelik
Bulgular ............................................................................................................. 103
3.5. Sağlık Personelinden Manevi Gereksinimlerin Karşılanmasındaki Beklentilere
Yönelik Bulgular ............................................................................................... 110
BÖLÜM IV .............................................................................................................. 117
TARTIŞMA ............................................................................................................. 117
vi
4.1. Manevi Gereksinimlerin Belirlenmesine Yönelik Bulguların İncelenmesi ...... 117
Bulguların İncelenmesi ..................................................................................... 129
Bulguların İncelenmesi ..................................................................................... 138
Yönelik Bulguların İncelenmesi........................................................................ 143
BÖLÜM V................................................................................................................ 149
SONUÇ VE ÖNERİLER ........................................................................................ 149
5.1. SONUÇLAR ...................................................................................................... 149
5.1. Manevi Gereksinimlerin Belirlenmesine Yönelik Sonuçlar ............................. 150
Sonuçlar............................................................................................................ 152
Sonuçlar............................................................................................................. 154
Yönelik Sonuçlar................................................................................................ 154
5.2. ÖNERİLER ........................................................................................................ 156
BÖLÜM VI
ÖZET........................................................................................................................ 157
SUMMARY.............................................................................................................. 160
BÖLÜM VII
YARARLANILAN KAYNAKLAR....................................................................... 163
EKLER..................................................................................................................... 169
EK-I ...................................................................................................................... 169
EK-II...................................................................................................................... 169
EK-III .................................................................................................................... 170
EK-IV .................................................................................................................... 172
EK- V ..................................................................................................................... 192
ÖZGEÇMİŞ .......................................................................................................... 194
vii
TABLOLAR
Tablo 1. Pediatrik Yoğun bakım ünitelerinin tarihsel gelişimi ................................. 11
Tablo 2. Maneviyat (spiritualite) tanımları ............................................................... 17
Tablo 3. Hemşirelik literatüründeki spirituel gereksinimlerin kategorileri............... 30
Tablo 4. ASSET modeli ............................................................................................ 48
Tablo 3.1. Görüşme yapılan annelerin, eşlerinin ve çocuklarının tanıtıcı bulguları . 59
1
BÖLÜM I
GİRİŞ
1.1.PROBLEMİN TANIMI
İnsanın biyolojik olarak gelişimi, döllenmeden başlayarak, yaşamın sonuna
kadar devam eden ilerleyici bir dönemi kapsamaktadır. İnsanı sosyal ve kültürel bir
varlık haline getiren şey yaşadığı çevredir. Bir bütünlük içinde insan, tüm boyutlarla
sürekli olarak etkileşen bir varlıktır. Bu etkileşimler her alan için farklı olduğu gibi,
her birey içinde farklı özellikler göstermektedir. Her insan içinde yetiştiği ve
yaşadığı kültürel yapı dil ve iletişim biçimleri, sağlık inanç ve uygulamaları, gelenek
ve ritüelleri, dini inanç ve uygulamaları gibi bir çok alanı kapsayan özelliklere
sahiptir. Bu nedenle insan değerlendirilirken; biyolojik, sosyal, psikolojik, kültürel ve
manevi (spritüel) boyutları ile bir bütün olarak ele alınmaktadır (21, 28).
Spiritualite sözlük anlamında “manevi-ruhani değerlere bağlılık” olarak
tanımlanan, anlaşılması zor, soyut bir kavramdır. Literatürde spirituel boyutun
tanımında tam olarak bir görüş birliği yoktur. Latince’de hayatın niteliğini geniş bir
konseptte ele alan ve “nefes almak”, “hayatta olmak” anlamlarına gelen “spiritus”
kelimesinden gelmiştir. Daha geniş anlamıyla hayatı hissetmektir (15,21).
Spritualizm terimi, sözcük anlamı olarak maddenin dışında ruhun varlığına
inanan bir öğretiyi ifade etmek için kullanılır. Bu sözcük ilk olarak bu anlamıyla 18.
yüzyılda kullanılmaya başlanmış, günümüze kadar gelmiştir. Batı dillerinde ruhçuluk
anlamı veren sözcük “spiritism” şeklindedir ve Türkçe’ye “spiritizma” yada
“ispritizma” şeklinde geçmiştir (13).
2
Spirituel gereksinimlerin tanımı holistik hemşirelik bakımının temel
kompanentleri olarak kabul edilmektedir. Literatürde holistik bakım beden, akıl ve
manevi bakım olarak tanımlanır. Türk Dil Kurumunun sözlüğünde (TDK 2003)
maneviyat; “maddi olmayan manevi şeyler (görülmeyen, duyularla sezilebilen, soyut,
tinsel)” olarak tanımlanmıştır. Manevi gereksinimler ise; “ Manevi yoksunluğu
azaltacak veya bireyin manevi gücünü destekleyecek gereksinimlerdir”, “Bireyin
üstün güçle/Tanrıyla (kişi nasıl tanımlıyorsa) dinamik ilişkisini sürdürmesi için
gerekli faktör veya faktörlerdir” şeklinde tanımlanmıştır. (3,21).
Hemşirelik literatüründe yaygın olarak tanımlanan şekliyle maneviyat; dini bir
bağlılığın ötesinde herhangi bir tanrısal inanç olmadan yaşamın anlamı, amacı, iç
huzur için çaba sarf etme olarak tanımlanmıştır. Maneviyatın boyutları; evrenle
(kainatla) uyum içinde olmak için uğraşma, sonsuzluğa ilişkin cevapları bulma
konusunda çaba sarf etme ve bireyin duygusal stres, fiziksel hastalık veya ölüm
durumlarına odaklandığı bir noktadır (32).
Maneviyat, hemşirelik mesleğinin ilk oluşumundan beri hemşirelikte önemli
bir kavramdır. Hemşirelik tarihinde hemşireliğin yalnızca fiziksel bakım veren bir
meslek olarak tanımlandığı herhangi bir dönem yoktur. Hemşireliği meslek olarak
var eden Florence Nightingale, sadece geleneksel Hristiyanlık değerlerini değil
otonomi, profesyonellik gibi bazı modern hemşirelik değerlerini de ortaya koymuş
holistik bir bakış açısına sahip düşünürdü. Günümüzde, hemşirelik bakımı gelişmiş
teknolojiye dayandırılabilen fiziksel görevler, ekonomik güç ve hastanelerin hastadan
müşteriye geçişi üzerinde odaklanmaktadır. Geçmişte hemşireler manevi bakıma
daha fazla önem vermekteydiler. Hemşirelik bakım vermektir. Hemşirelik manevidir.
3
Maneviyat özeldir (11).
Maneviyat bireye/hastaya ve ailesine hastalık durumunda veya ölümle
sonuçlanabilecek güç durumlarda bazı duygularına yönelik kavramsal bir yapı sağlar.
Sağlıkla ilgili beklenmeyen değişiklikler sıklıkla hastalarda ve ailelerinde yaşamın
anlamını ve amacını sorgulama, hastalıkta umut etme şeklinde yansımalara neden
olur. Maneviyat
hastalık
ve acı
çekme durumlarında bireyin
baş
etme
mekanizmalarından birisidir (4).
Maneviyat destek, umut sağlar ve hayattan bir anlam, amaç ve yol bulmayı
içerir. Hayatlarını değiştiren olaylar sırasında insanlar genellikle rahatlık, umut ve
stresten kurtulma için maneviyata yönelirler. Birçok araştırmacı maneviyatı insan
olmanın önemli bir parçası ve diğer bütün insan boyutları ile ilişkili ve bağlantılı
olarak ele almaktadır. Bir hastalık krizi sırasında başa çıkmanın önemli bir parçası
olabilir ve birinin tepkisini pozitif yönde etkileyebilir. Maneviyat, hastalık
zamanlarında bireyin “kendi” nin tanımlamasına yardımcı olabilir. Bir kişinin yüksek
olarak algıladığı birisiyle yada tanrıyla kişisel ilişkisi destek sağlayabilir ve pozitif
sonuç için bir umut kaynağı olabilir (52).
Manevi yönü gelişmiş hastaların fiziksel, duygusal, sosyal yönden daha
sağlıklı olduğu yönünde pek çok araştırma sonucu vardır. Bu hastaların ümit
düzeyleri yüksek, depresyon ve izolasyon eğilimleri düşüktür, stresle daha iyi baş
ederler ve yaşam kaliteleri yüksektir (14).
İnsanın manevi yönü fiziksel, duygusal, sosyal yönü kadar önemlidir ve tüm
bu boyutlarla ilişkilidir. Böyle olmasına karşın sağlık elemanlarının çoğunluğu
bireyin bu yönünü göz ardı etmekte veya bu yönde bakım verme konusunda
4
rahatsızlık duyma eğilimi göstermektedirler (11, 14).
Bireyde fonksiyon değişikliğine neden olan hastalık, hastaneye ve özellikle
yoğun bakım ünitesine yatırılma hasta kadar aile üyelerinin de yaşam biçimlerini
olumsuz yönde etkilemektedir. Ebeveynlerin yüz yüze kaldığı en büyük
mücadelelerden bir tanesi çocukları ile ilgili ciddi problemlerle baş etmektir. Anneler
çocukları için olası ölüm yada sakatlık içeren hemen yada uzun zamanlı sonuçların
belirsizliği nedeniyle stres altına girerler. Hasta çocuklarını hastane ortamında
görmek onların endişesini arttırır. Hasta çocuklarına nasıl yardım edebileceklerini
bilmemekten kaynaklanan çaresizlik onların stresini arttırır. Bu endişeler ve
sıkıntılarla yüzleşen anneler çocuklarına iyileşmeleri ve mücadele etmeleri için ve
kendilerine de çocuklarının problemleri ile başa çıkabilmeleri için yollar bulmaya
çabalarlar. Birçok anne için rahatlık, güç ve güven duyguları kendi maneviyatından
gelmektedir (11, 52).
Spiritualitenin; hastalıkları önleme, sağlığı ilerletme, hastalıktan iyileşme
veya bireylerin hastalıkla ve güçlüklerle baş etmesi gibi yararlar sağladığı
saptanmıştır. Buna karşılık bireyin spiritüel gereksinimleri, fiziksel gereksinimlere
göre daha soyut ve karmaşık olup aynı zamanda ölçümü de güçtür. Bu nedenle
bireyin sağlık bakımında daha net ve kolaylıkla ölçülebilen fiziksel gereksinimler
öncelikle
ele
alınmakta,
buna
karşılık
spiritüel
gereksinimler
gözden
kaçabilmektedir. Ancak bireylerin spiritüel gereksinimlerinin de tanımlanması ve
gerekli bakımın sağlanması gereklidir (50).
5
1.2. ARAŞTIRMANIN ÖNEMİ
İnsan, biopsikososyal bir varlık olarak bilinse de bütüncül olarak bakıldığında
spiritüel boyuta sahiptir. Dünya sağlık örgütü sağlığı “ Sağlık, yalnızca hastalık ve
sakatlığın olmayışı değil, fiziksel, sosyal ve ruhsal yönden tam bir iyilik halidir”
şeklinde tanımlamıştır. Bu durumda bireyin iyilik halini sürdürebilmesi için fiziksel,
ruhsal
ve
sosyal
sağlığının
yanı
sıra
manevi
(spiritüel)
sağlığının
da
değerlendirilmesi gereklidir. Tüm bu boyutların denge içinde olması durumunda
ancak sağlıktan söz edilebilmektedir. Bir boyutta yaşanan bir sorunun diğer boyutları
da etkilediği ve insanın dengesini bozduğu da bilinmektedir (40).
Maneviyat insanları bir araya getiren, kültürleri bağlayan, evren ve doğa için
anlam veren bir yoldur. Maneviyat kavramı; bireyin kişiliğinin bir parçasıdır ve bireyin insancıl ve içsel imajlarını, inançlarını ve bunlar arasındaki ilişkileri tanımlar.
Bu bağlamda insanın daha üstün ve güçlü bir armoni ile uyum içinde yaşaması amaçlanır (40).
Bir bireyin varoluşunun tüm boyutlarını korumasında, sürdürmesinde veya
elde etmesinde ona yardımcı olmak iyi hemşirelik bakımının temelidir. Geçmişte,
bireyin
ruhsal
boyutu
yalnızca
dinsel
bağlantılarla
sınırlı
kalarak
değerlendirilmekteydi. Bireye sağlık bakımının holistik bir yaklaşımla verilmeye
başlanmasıyla, manevi boyut; fiziksel, emosyonel, psikolojik ve sosyal boyut kadar
iyi değerlendirilerek giderek önem kazanmıştır. “Holistik bakım” terimi Rogers,
Parse, Newman (1980) gibi hemşire teorisyenlerle hemşirelik literatürüne girmekle
birlikte, tarihsel süreçte hemşireler bireylere geleneksel olarak holistik bir yaklaşım
içinde bakım vermişlerdir. Hemşire teorisyenlerin 1960’lı yılların sonlarından beri,
bireyin fiziksel emosyonel ve psikososyal boyutu kadar manevi boyutuna da giderek
6
büyüyen bir ilgi gösterdikleri görülmektedir (3).
Hemşirelik politikalarında
maneviyatın kabulü sağlanmıştır. Uluslararası
Hemşireler Birliği (ICN) hemşirelik kodları içinde spiritüaliteyi de ele almıştır.
Victor Frankl, Carl Jung, Joyce Travelbee gibi kuramcılar yaşamın anlamını
sorgulamışlar ve anlamlandırmanın önemi üzerinde durmuşlardır. Bunun için hastanın
özellikle
manevi
değerlerine
odaklanmış,
bu
alandaki
gereksinimlerinin
karşılanmadığı durumda sorunların ortaya çıkışının önemini vurgulamışlardır.
Bununla birlikte, Amerika Birleşik Devletlerinde pek çok ruh sağlığı organizasyonu
hastanın dinsel ve manevi gereksinimlerini ve düşüncelerini desteklemiş ve kabul etmişlerdir.
Spiritüel bakım, 1994 yılından beri Amerikan Hemşireler Birliği
(American Nursing Association) (ANA) tarafından “Psikiyatrik Ruh Sağlığı Klinik
Uygulama Standartları”na yerleştirilmiştir. Bu standarda göre; bireylerin, aile ya da
toplumun ruhsal ve duygusal iyilik halini etkileyebilecek; kişiler arası, sosyo-kültürel, spiritüel ya da çevresel koşulların/olayların ele alınması gerekmektedir. Kuzey
Amerikan Hemşirelik Tanılama Derneği (North American Nursing Diagnosis
Association) (NANDA) hemşirelik tanı listesinde “spiritüel sıkıntı” ve “spiritüel
boyutun güçlendirilmesi potansiyeli” tanıları yer almaktadır. Hemşireler için ANA
kodlarında ele alınan spirituel konular ise, insan inanç ve değerleri ve her bireyin
ulusal, etnik, dinsel, kültürel, politik, ekonomik, gelişimsel, rol ve seksüel farklılıklar
olmaksızın eşit sağlık bakımı hakkına sahip olduğudur (3, 40).
21. yüzyıl hemşirelerinin; ailelerin manevi (spiritüel) gereksinimleri, dini ve
kültürü hakkında daha fazla bilgiye sahip olma ihtiyacı duyduğu gözlenmiştir.
Bununla birlikte hemşirelerin sağlık bakımında maneviyatın önemini anlamaları
7
gereği vurgulanmaktadır. Ancak hemşirelerin genellikle maneviyatı hastaları ile
konuşma konusunda rahat olmadıkları saptanmıştır. Günden güne hemşirelik
bakımında maneviyatın, hastanın tedavisinde çok önemli bir öğe olduğu görülmekte
ve hemşireler tarafından hastaların ve ailelerinin manevi gereksinimlerinin
tanımlanmasının gerekliliği de ortaya çıkmaktadır. Hasta hemşire ilişkisi içerisinde
spiritualitenin çeşitli alanlarda yada temalarla ifade edilmiştir ( umut, büyüme, güç,
otorite, inanç vb.). Hastanın sağlığı ve hastalığı ile ilişkisinde maneviyatın nasıl
gösterileceği hemşirelik süreci için çok önemlidir (9).
Spiritualizm, kendini aşabilme bilinciyle ulaşılan bir varoluş biçimi ya da
insanın Yüce olarak algıladığı şeylerle varlığını, yaşamını ve değerlerini
özdeşleştirmesidir. Spiritualitenin bireyin yaşamda anlam bulmasına yardım eden
insancıl bir olgu olduğuna inanılmakta ve kabul edilmektedir. Spiritüalite, kültürüne,
inanç ve değerlerine bağlı olan insanlar için önemli bir gereksinim ve uygulamadır,
aynı zamanda iç huzurun ve iç barışın kazanılmasında da etkilidir. Boyun eğme ve
ümitsizliğin tam tersi, sorunlarla baş etmek için pozitif ve aktif bir yoldur. Özellikle
mevcut durumun değiştirilemediği ya da sorunların çözülemediği durumlarda yararlı
ve gereklidir.
Spiritüel gereksinimlerini karşılayan insan yaşam deneyimlerinde
kendini güçlü hisseder. Bu durumda, spiritualitenin bileşenleri
yaşamın anlamı,
amacı ve misyonudur (26, 40).
Bireylerin sağlığının korunmasında ve geliştirilmesinde ailenin son derece
önemli bir yeri vardır. Birey yada ailelerin manevi gereksinimlerinin desteklenmesi
hastalığın iyileşmesinde önemli bir faktördür. Sağlık sistemi içinde ekibin 24 saat
hizmet veren ekibin üyesi olarak hemşirenin bu konudaki bilgi, beceri ve
yaklaşımlarının profesyonel düzeyde istendik olması zorunludur (15, 40).
8
Ailelerde anne olmanın öneminin çok büyük olması ve birçok kadının
hayatında maneviyatın büyük yer kaplaması nedeniyle annelerin çocuklarının
hastalığındaki kriz dönemi sırasında maneviyatı nasıl kullandıklarını anlamak
önemlidir. Maneviyat, çocuk hasta olduğunda ya da ölmek üzere olduğunda pozitif
bir baş etme etkisi yaratır ve aile kendisini yalnız hissetmez. Maneviyatın kişisel
doğası verildiğinde annelerin maneviyatla deneyimlerini anlamak, onların kendi
anlatımlarının ya da tanımlarının bir analizidir. Aile gereksinimlerinin dikkate
alınması, hasta bakımında bütüncül yaklaşım için gereklidir. Ebeveynler umuda ve
desteğe
ihtiyaç
duyduklarını
anlamayan
sağlık
çalışanlarına
güvenlerini
kaybedebilirler. Bu nedenle sağlık çalışanları, ailelerin manevi ve varoluş
gereksinimleri için saygılı bireyselleştirilmiş bakım sunmalıdırlar. Sağlık açısından
maneviyatın önemi tüm çalışanlar tarafından benimsenmelidir (40,52).
1.3. ARAŞTIRMANIN AMACI
Bu araştırma yoğun bakımda yatan çocuk hastaların annelerinin manevi
bakım (spiritüel bakım) gereksinimlerini belirlemek amacıyla niteliksel bir çalışma
olarak yapılmıştır.
Alt Amaçlar:
- Yoğun bakımda yatan çocuk hastaların annelerinin manevi gereksinimlerini
karşılamaya yönelik uygulamalarını belirlemek,
- Sağlık personelinin yoğun bakımda yatan çocuk hastaların annelerinin manevi
gereksinimlerini karşılama durumlarını belirlemek,
- Yoğun bakımda yatan çocuk hastaların annelerinin manevi gereksinimlerinin
karşılanmasına yönelik sağlık personelinden beklentilerini belirlemektir.
9
1.4. GENEL BİLGİLER
1.4.1. YOĞUN BAKIM
Bireyin gelişim süreci ve çevre ile etkileşimi zarar görebilir ve fizyolojik
fonksiyonları tehlikeye girebilir. Bedensel fonksiyonun bozulması yaşamı tehdit eden
kriz veya kronik hastalığın şiddetlenmesi ile meydana gelebilir.Fizyolojik fonksiyonu
bozulan bireyin yaşamını sürdürmede dinamik dengeyi sağlamak incelikli girişimler
gerektirir (1).
Yoğun bakım kısmen veya tamamen fonksiyonlarını yitirmiş olan organ veya
sistemlerin bu fonksiyonlarının yerlerini geçici olarak doldurması ve hastalığı
oluşturan temel nedenlerin tedavi edilebilmesi için kullanılan yöntemlerin
tamamıdır(43).
Yoğun bakım ünitesi ise" fizik durumu ağır olan hastaların, monitörize
edilerek, yaşam fonksiyonlarının desteklendiği, özel işlemler ve bakım ekibiyle
tedavi edildiği birimler" olarak tanımlanmaktadır. Pediatrik yoğun bakım üniteleri
ise, pediatri hastalarında oluşan, sıklıkla multidispliner yaklaşım gerektiren,
travmatik, cerrahi ve dahili hastalıklar, hızlı değişiklikler, ilerleyici ve kompleks
hastalara büyük oranda bakım sağlayabilen ünitelerdir (46) .
Kinney’e göre (1966) Yoğun Bakım Ünitelerinde (YBÜ) şu nitelikte olmalıdır:
1. Bakımın en iyi şekilde yürütülebilmesi için; donanımlı ve istekli bir YBÜ ekibine
ek olarak, uygun araç ve gereç gereklidir.
2. Bir YBÜ en az dört, en fazla 12 yataktan oluşmalıdır.
10
3. YBÜ oluşturma aşamasında planlayıcı bir ekip olmalı, bu kişiler YBÜ’nün kuruluş
hedeflerini, hangi tip hastaların kabul edileceğini belirlemeli, hastaların kalacağı
ortalama süreleri öngörmelidir (1).
1950’li yıllarda poliomiyelit ve tüberkülozlu hastalarda akut mental
rahatsızlıkların ; postoperatif dönemde, özellikle kalp ameliyatı olan hastalarda bazı
psikososyal bozuklukların geliştiği rapor edilmeye başlanmıştır. Farklı sürelerle
hastanede kalan bu hastaların ortak noktaları, hemen hemen hepsinin hastanede
kalışları sırasında ventilatöre bağlanmış olmalarıdır. Bu hastaların tedavisi için o
yıllarda özel üniteler geliştirilmiş ve bunlara post-op bakım üniteleri ve yoğun bakım
üniteleri adı verilmiştir (43).
İlk olarak 1953 yılında akut hastalar için Kuzey Carolina Memorial
Hastanesinde "Özel Bakım Ünitesi" açılmıştır. Bu ünite hemşirelerin zamanında
hasta bakımını sağlamaları amacıyla oluşturulmuştur. Öncesinde özel bakım üniteleri
hastaların finanssal güçleriyle orantılı olarak sağlanmaktaydı. Çeşitli akut seviyelere
sahip hastalar klinikte aynı şartlar altında bakılmakta acil yada daha yoğun bakım
gerektiren hastalar yetersiz bakım almaktaydı (46).
1.4.2. PEDİATRİK YOĞUN BAKIM
Pediatrik yoğun bakım üniteleri son 20 yıldır oldukça hızlı bir ilerleme
göstermiştir. Hayatı tehdit edici süreçlerin fizyopatolojilerinin bilinmesi ve
monitörizasyon teknolojisinin ilerlemesi bu sürecin hızla gelişmesini sağlamıştır(47).
Pediatrik yoğun bakıma ilgi 4 yaşında hayatı tehdit edici solunum problemi
olan bir çocuğun arkasından bir yönetici hemşire, bir şef anestezist, bir hastane
yöneticisi ve otolaringolojistin bir araya gelmesiyle tüm kritik hastalıklı çocukların
11
bir odaya alınması ve acil durum gerektiğinde müdahale edilmesi fikri ile
doğmuştur(49).
İlk pediatrik özel yoğun bakım ünitesi kritik hasta yeni doğan ve erişkinlere
özel bakım verildiğinde hasta sonuçlarının düzelmesiyle açılmıştır. 1920' lerden
1950' li yılların başlarına kadar akut poliomyelit epidemileri polio vakalarında
solunum yardımı kullanmayı gerektirmiştir. İlk tanımlanan negatif basınçlı
ventilasyon Drinker ve Shav tarafından Boston'da yapılmıştır. Bunu tabiken trekeal
entübasyon ve pozitif basınçlı ventilasyon Lassen tarafından Copenhagen’da
yapılmıştır. Boston Çocuk Hastanesi'nde pediatrist olan James Wilson 1952 yılında
4 negatif basınçlı ventilatörü planlamıştır. Downes bunun "vital organ yetersizliği
olan pediatrik hastalar için dünyadaki ilk ünite olabileceğini" belirtmiştir. İskandaniv
ülkelerinde çocukların ölüm oranının erişkinlerden daha fazla olması nedeniyle bu
özel poliomyelit solunum ünitelerine yer verilmiş ve bunun sonucunda Uppsala ve
Stockholm' de çocuklar için özel bakım üniteleri geliştirilerek pediatrik solunum
üniteleri ayrılmıştır (46, 49).
1967 yılı Ocak ayında Philadelphia çocuk hastanesinden John J. Downes ve
arkadaşları Amerika'daki ilk multidisipliner pediatrik yoğun bakım ünitesini
kurmuşlardır. Bu ünite 6 tam monitörize yatak, bir işlem odası ve yoğun bakım
kimya laboratuarını içermekteydi. Downes bu ünitenin açılmasında kendisini
hemşirelik yöneticisi Erna Goulding'in ikna ettiğini belirtmiştir. Bayan Goulding bu
ünitelerde
iyi
eğitimli
nitelikli
hemşirelerin
çalışması
gerektiğini
belirtmiştir(46,47,49).
Pediatrik yoğun bakım ünitelerinin tarihsel gelişimi Tablo 1 'de verilmiştir (46).
12
Tablo 1 : Pediatrik Yoğun Bakım Ünitelerinin Tarihsel Gelişimi
Yıl
Hastane
1955
Goteburg Çocuk Hastanesi, Isveç
1961
Stockholm, İsveç
1963
Paris St. Vincent de Paul Hastanesi, Fransa
1963
Melbourne Royal Çocuk Hastanesi, Avusturalya
1964
Liverpool Alder Hey Çocuk Hastanesi, İngiltere
1967
Philadelphia Çocuk Hastanesi, Amerika
1969
Pittsburgh Çocuk Hastanesi, Amerika
1969
Yale-New Haven Tıp Merkezi, Amerika
1971
Massachusetts Genel Hastanesi, Boston, Amerika
1970'lerin sonlarında pediatrik yoğun bakım programları için pediatrik yoğun
bakım uzmanları gelişmiştir. 1985' de American Board of Pediatrics pediatrik yoğun
bakım tıbbi için alt uzmanlığın olmasına inanmışlar ve bu alt uzmanlık sertifika
programı için kriterler geliştirmiştir. The American Board of Medicine, Cerrahi ve
Anesteziyoloji alt uzmanlığını tanımıştır. 1980'lerin ortalarında Yale Üniversitesi,
Pennsylvania Üniversitesi ve California Üniversitesinde akut pediatrik hastaların
bakımında ileri hemşirelik uygulamaları programı açılmıştır. Teknik ve bilimsel
ilerlemeyle
birlikte
kritik
hastalıklı
ya
da
yaralanmış
çocukların
özel
gereksinimlerinin karşılandığı pediatrik yoğun bakım üniteleri geliştirilmiştir.
Günümüzde ciddi pediatrik hastaların bakımını sağlamak için her merkezde pediatrik
yoğun bakım üniteleri bulunmaktadır. 1982'de Amerikan Hastaneler Birliği 328
13
pediatrik yoğun bakım ünitesi belirlemiş ve bu sayı 1998'de 441'e çıkmıştır (46, 49).
1.4.3.PEDİATRİK
YOĞUN
BAKIMA
YATIŞTA
ANNE-BABA
REAKSİYONLARI
Yoğun bakıma yatırılan kritik hasta çocuğun anne-babalarının bazı karar ve
reaksiyonları çocuğun yaşına bağlı olarak değişir. Kritik hasta yeni doğanın
ebeveynleri anne-baba olarak yeni durumlarıyla ilgili karmaşık duygulara sahiptirler.
Genellikle onlar büyük ümitlerle çocuklarına kavuşmayı beklerler. Suçluluk,
yetersizlik
ve
bozuklukla
birlikte
anne-babalar
çocuklarının
sağlığına
kavuşamayacağını düşünürler. Onlar anne-baba rolünü geliştirmede ve çocuklarının
bakımında önemli olduklarına inanmaları için yardıma gereksinim duyarlar. Annebabalar
mümkün
olduğunca
çocuklarının
bakımına
katılma
konusunda
desteklenmelidirler. Ailenin katılabileceği, yeni doğanın bakımında oldukça önemli
olan çocuğun temizlenmesi, altının alınması, kucaklanması, şarkı söylenmesi ve
beslenmesi gibi aktivitelere katılmaları desteklenmelidir (44, 46).
Oyun çocuklarının anne-babaları, çocuklarının yaşamlarındaki merkezi rolü
sürdürmeleri için desteklenmeye gereksinim duyarlar. Onların varlığı çocuklarının
distresini azaltmada yardımcı olabileceğinden oldukça önemlidir. Eğer çocuk kaza ya
da sakatlık nedeniyle hastaneye yatırıldıysa anne-babalar oldukça fazla suçluluk
duyabilirler. Annebabalar bazen kaza nedeniyle birbirlerini suçlayabilirler ve bazı
kızgınlık duygularını çözümlemek için yardım ve desteğe gereksinim duyabilirler.
Çocuklarına yardımcı olabilecek faydalı aktivitelere katılmaları yarar sağlayacaktır.
Oyun çocuklarının anne-babaları çocuğun verbal ve nonverbal iletişiminde,
rutinlerinde ve davranışlarını yorumlamada, anlamada çok değerlidirler(46, 47).
14
Okul öncesi dönem boyunca disiplin, mastürbasyon ve seksüel merakın
başlaması hakkındaki davranışları anne-babaların hastaneye ilgilerini etkileyebilir.
Anne-babalar hastaneye yatış süresince çocuğun regresyonundan dolayı kızgınlık
duyabilirler. Ayrıca bu yıllar süresince çocuğun anne-babasıyla ilişkisi oedipal
kompleksle etkilenebilir. Genelde okul öncesi çocukların anne-babaları, çocuğun
anlayabileceği bir dille uygulanan tedaviyi ve işlemleri açıklamada oldukça yardımcı
olabilirler. Kitap okuma, oyun oynama gibi bakım verme ve rahatlatma aktivitelerine
anne-babaların katılımları da çocuklar için önemli yer tutar (46).
Okul çağı süresince, anne-baba-çocuk ilişkisi çocuğun bağımsızlık ve ev dışı
ilişkilerine göre değişir. Anne-babalar bir kazaya neden olan bağımsız aktivitelere
izin verdikleri için suçluluk duyabilirler. Özellikle oğullarının cesur olmasını isteyen
babalar için çocuğun regresyonunu kabul etmeleri zor olabilir. Anne-babalar
çocuğun değişken, ısrarcı ve reddedici davranışlarını anlayabilmede yardıma
gereksinim duyabilirler. Aile üyeleri çocuğun hastalığı nedeniyle içinde bulunduğu
alanda aktivitelerle ilgisini çekerek sıkıntısını ve yalnızlığını giderebilirler. Bu süreç
boyunca, arkadaşlarından okul ve evden haberler vermeleri çocuğun psikolojik
olarak iyi olmasında oldukça önemlidir. Anne-babalar aynı zamanda rahatlığın
sağlanması ve çocuk için açıklamaların yapılmasında yardımcı olabilirler. Ancak
büyük çocuklar bakım aktivitelerinin hemşire tarafından yapılmasını tercih
edebilir(24, 46, 47).
Adölesanın hastaneye yatışından önce herhangi bir tartışma ya da anlaşmazlık
adölesanın kritik bir hastalığı olmasıyla anne-babaların kendilerini suçlamalarına
neden olabilir. Eğer adölesan bir kaza sonucu yaralandıysa, anne-babalar çocuklarını
kazadan koruyamadıkları için suçluluk ve hayal kırıklığı hissedebilirler. Adölesanlar
15
anne-babalarını oldukça etkileyen, kafalarını karıştıran hem bağımlı hem de bağımsız
davranışlar gösterirler. Anne-babalar çoğunlukla çocuklarının regresyonunu kabul
edemezler ve bunun normal ve geçici olduğunun onlara anlatılması, güven verilmesi
gerekir. Anne-babalar adölesanların kendi bakımları konusundaki kararlara dahil
edilmesi için desteklenmelidirler. Diğer aile üyeleri ve arkadaşlarının ziyareti
adölesanın akran gruplarıyla ilişkisini sürdürmesi için özellikle önemli bir noktadır
(24, 46, 47).
1.4.4. SPRİTUALİTE
İnsan, biopsikososyal bir varlık olarak bilinse de bütüncül olarak bakıldığında
spirituel boyuta da sahiptir. Dünya Sağlık Örgütü sağlığı “sağlık yalnızca hastalık ve
sakatlığın olmayışı değil, fiziksel, sosyal ve ruhsal yönden tam bir iyilik halidir”
şeklinde tanımlamıştır. Bu durumda bireyin iyilik halini sürdürebilmesi için fiziksel,
ruhsal ve sosyal sağlığının yanı sıra spiritüel sağlığının da değerlendirilmesi
gereklidir. Tüm bu boyutların denge içinde olması durumunda ancak sağlıktan söz
edilebilmektedir. Bir boyutta yaşanan bir sorunun diğer boyutları da etkilediği ve
insanın dengesini bozduğu da bilinmektedir (3, 30, 40).
Spritualizm terimi, sözcük anlamı olarak maddenin dışında ruhun varlığına
inanan bir öğretiyi ifade etmek için kullanılır. Bu sözcük ilk olarak bu anlamıyla 18.
yüzyılda kullanılmaya başlanmış, günümüze kadar gelmiştir. Batı dillerinde ruhçuluk
anlamı veren sözcük “spiritism” şeklindedir ve Türkçe’ye “spiritizma” yada
“ispritizma” şeklinde geçmiştir (13).
Arıkdal
(2001),
Metapsişik
Terimler
Sözlüğü’nde
ruhçuluk
için
16
“Maddeciliğin karşıtıdır. Ruh veya canın maddeden veya vücuttan ayrı cevher
tarzında hakikatler olduğunu kabul eden her mezhep, yol ve doktrin spiritüalisttir.”
açıklamalarını yapmaktadır. Spiritualite sözlük anlamında “manevi-ruhani değerlere
bağlılık” olarak tanımlanan, anlaşılması zor, soyut bir kavramdır. Literatürde
spirituel boyutun tanımında tam olarak bir görüş birliği yoktur. Latince’de hayatın
niteliğini geniş bir konseptte ele alan ve “nefes almak”, “hayatta olmak” anlamlarına
gelen “spiritus” kelimesinden gelmiştir. Daha geniş anlamıyla hayatı hissetmektir
(13, 15, 21).
Spiritualite zaman içinde farklı şekillerde tanımlanmıştır. Bunlar; kutsal ve
dinsel arayış, ilahi ya da daha üst güç yaşantısı için gereksinim; fiziksel ya da sonu
olan varoluştan geçerek evrenin anlamını bulma isteğidir. Spirituel boyutun geçmişte
dini gruplardan etkilendiği fakat şimdi daha çok bireyin içselliği ile ilgili olduğu belirtilmiştir. Bazı insanlar için spiritualite, insanın fiziksel veya dışardan etkilenmeyen
iç kısmıdır. Bir diğer bakış açısı ise “olmak” ve “yapmak” kavramları ile ilgilidir. Olmak daha kalıcı bir durumu açıklarken, yapmak daha geçici ve kısa olanı
açıklamaktadır.
Bu
durumda
“yapılan”
sona
erse
de
“olan”
varlığını
sürdürmektedir(40).
Narayanasamy (1999) maneviyat kavramının tek bir otoriteye dayalı
tanımının olamayacağını vurgulamaktadır. Cawley (1997) maneviyat kavramının
standart olarak tanımlanamayacağını çünkü bunun bireyin yorumuna açık olduğunu
ifade etmiştir (4).
Hemşirelik literatüründe yaygın olarak tanımlanan şekliyle maneviyat; dini bir
bağlılığın ötesinde herhangi bir tanrısal inanç olmadan yaşamın anlamı, amacı, iç
17
huzur için çaba sarf etme olarak tanımlanmıştır. Maneviyatın boyutları; evrenle
(kainatla) uyum içinde olmak için uğraşma, sonsuzluğa ilişkin cevapları bulma
konusunda çaba sarf etme ve bireyin duygusal stres, fiziksel hastalık veya ölüm
durumlarına odaklandığı bir noktadır (32).
Maneviyat bireyin yaşamından beklentileri ve yaptıkları doğrultusunda Tanrı,
başkaları ve doğa ile ilişkisi olarak tanımlandığı gibi, psikolojide bireyin Tanrı’dan
ziyade kendine yöneldiği, içten gelen istek ve uyaranların ifadesi olarak da tanımlanmıştır. Bu görüş, bireye yaşamında ona anlam kazandıran düşünce, eylem ve
yaklaşımları keşfetmesine yardım eden ruhani müdahaleleri inceler. Ayrıca,
insanların yaşamlarını nasıl sürdürebileceklerine kendilerinin karar vermesi ve
seçimlerini yapabilmesinin sağlanması anlamında da kullanılmaktadır (21, 40).
Literatürde tanımlanan maneviyat (spritüalite) yada spiritüel yaşam tanımları
Tablo 2’de sıralanmıştır (37).
Tablo 2: Maneviyat (Spiritualite) Tanımları
Bireyin yaşam prensibi yada temeli (Clark ve ark., 1991)
Gizli yolculuk (Mische, 1982)
Radikal doğruların (Legere, 1984) ve en son değerlerin açıklanması (Cowley, 1997)
Yaşama verilen anlam ve amaç (Legere, 1984; Clark ve ark., 1991; Fitchett, 1995;
Sherwood, 2000)
Koşulsuz sevgiyle bağlanma (Ellison, 1983; Clark ve ark., 1991; Ross, 1997)
Kendi içinde bağlılık (Reed, 1992) ve diğerleri içinde (Sherwood, 2000)
18
Sır, büyük güç, Tanrı yada evren ile bağlantı hissi yada yaşam ilişkisi (Reed,1992)
Bireyin dünya ile ilişkili inançları (Soeken ve Carson, 1987)
Martsolf ve Mickley (1998) Maneviyat tanımlarını şu şekilde listelemişlerdir;
Anlam (Burbank 1992) – zamanda ve mekanda yaşama nedeni.
Değer (Uustal 1992) – soyut ve akla yakın fenomenin özünde olan
zenginliği ve yararları algılama kabiliyeti.
Doğa üstü (Reed 1991) – ruhsallığın insan hayatının zaman ölçüsünün
ötesine uzandığını algılama ontolojik yeteneği.
Bağlantı (Burkhardt 1989) – birer birey olarak biz başkalarıyla, Daha
Yüksek bir varlıkla, çevreyle ve kendimizle anlamlı ilişkiler geliştirme
fırsatına sahibiz.
Dönüşme (Burkhardt 1994) – kendimizin ne olduğumuzu bilmemiz dahil o
yaşam üzerinde düşünme yeteneğine sahip olmamızı isteyen yaşam
çizgisinin farkında olmak (29).
1.4.5. SPİRİTUEL İNANIŞLARIN YAŞAM DÖNEMLERİNE GÖRE
GELİŞİMİ
1.4.5.1. Bebeklik Dönemi: İnfantın manevi gereksinimlerini değerlendirirken bu
gelişim evresinde güvenin sevgiyi ve güvenliği hissettiği tek yol olduğunu
hatırlamak önemlidir. Karşılıksız sevgi en erken manevi ihtiyaçtır. Bebekler doğruyu
yanlışı bilemedikleri için spirituel inanışlar davranışlarını etkilemez. Geceleri dua
19
etmek gibi bazı dini uygulamaları yapabilirler, ancak bunlar yalnızca anne ve
babalarını taklit ettikleri içindir. (11, 40).
1.4.5.2. Çocukluk Dönemi: Çocukların manevi gereksinimlerinin değerlendirilmesi
zor olabilir. Çocuklar duygularını ve gereksinimlerini gelişimlerinin farklı
seviyelerinde farklı şekillerde dile getirirler. Çocuklar zor durumlarla yüz yüze
geldiklerinde genellikle manevi gereksinimleri ile bağlantı kurmakta zorlanırlar.
Çocuğun gelişimsel evresine, bilişsel yeteneklerine ve sosyal ilişkilerine bağlı olarak
çocuğun iletişim yetenekleri sınırlı olabilir. Çocukların gelişim dönemleri hakkında
bilgi sahibi olmak doğru bir değerlendirme için gereklidir (11).
Okul öncesi çocuklarda bilinç gelişmeye başlar ve doğru ile yanlış arasındaki
farkı bilirler. Erken yaşta güvenin gelişmesi kendi değerinin artmasına, bağımsızlık
duygusunun gelişmesine ve Tanrı dahil diğerlerinin sevilmeye başlanmasına neden
olur. Ebeveynlerin inançlarına bağlı olarak bazı çocuklar günlük ibadete başlarlar.
Çocuklar genellikle ebeveynlerinin hareketlerini taklit ederler fakat bunların
anlamları hakkında çok az fikre sahiptirler. Takip ettikleri rutinler ve çevrelerindeki
tutarlılık onlarda güvende oldukları hissini uyandırır. Okul öncesi dönemde ailenin
etkisi çocuklar üzerinde en üst düzeydedir. Ailenin tutumları, dini inanışları, iyi ya da
kötünün ne olduğuna dair değerleri farkında olarak ya da olmayarak çocuğa aktarılır.
Çocuklar söylenenleri yapmak yerine gördüklerini taklit etmeye eğilimlidirler.
Söylenenler ile yapılanlar arasında tutarsızlık gözlemlediklerinde ise bazı sorunlar
yaşanabilir. Din, çocuklar için günlük yaşamın bir parçasıdır. Tanrı onlar için sınırsız
güç sahibidir ve insan gibi algılarlar. Yağmurun yağması ve rüzgarın esmesi gibi
20
olaylardan da Tanrı’nın sorumlu olduğuna inanırlar. Çocuklar, “yağmuru Tanrı’nın
gözyaşları, rüzgarı ise Tanrı’nın ağzından üfürdüğü hava” şeklinde yorumlayarak
anlamlandırabilirler. İnanç sistemleri gelişmediği için, çocuklar manevi sıkıntı ile
ilgili duygularını yeterince ifade edemeyebilirler (11, 40).
Okul çağındaki çocuklar okuyabilir, yazabilir ve iletişim kurabilir. Ev
dışındaki
kişisel
deneyimleri
ilişkileri
anlayabilmelerine
ve
onları
ifade
edebilmelerine olanak sağlar. Bunun sonucu olarak bilişsel gelişmeleri onlara
Tanrının kim olduğu ve günlük hayatlarında nasıl yer aldığı konusunda fikir verir.
Okul yıllarında çocuklar, din hakkında daha fazla bilgi edinirler. 6 yaş çocuğu
dualarına yanıt verilmesini bekler ve Tanrı’nın yanıt olarak onu ödüllendirdiğini ya da
cezalandırdığını düşünür. Çocuk ailede bir sıkıntı olduğunda hisseder ve onlara bakım
veren aile ya da kişileri etkileyen olaylardan etkilenir. Örneğin; çocuklar ölümü tam
olarak anlayamazlar, fakat hissedebilirler ve olumsuz olarak etkilenebilirler. Bazı
çocuklarda stres semptomlarının anlaşılması zor olabilir, bazıları ise depresyonlarını
farklı davranış bozuklukları gösterme yolu ile yaşarlar. Çocukta alışılan davranışların
dışında ilgi eksikliği, çekingenlik ve okul başarısında düşme yaşanabilir. Çocuklar
için en travmatik olaylardan biri, anne ya da babanın boşanma ya da ölüm nedeniyle
kaybedilmesidir. En önemli sorun ise bu kaybın nedeni olarak kendilerini görmeleri
ve suçlamalarıdır (11, 40).
Çocuklukta anne ve babalarının inançlarından etkilenerek gelişen bu inançlar,
adölesanda genellikle kazanılmış olur. Ancak, çocuğun spirituel eğitiminde zorlama
olmadan kendi yolunu seçmesine izin vermek gereklidir (40).
21
1.4.5.3. Adölesan dönemi: Bu dönemde genç manevi hayal kırıklıklarının farkına
varır, katı dini inançları ve uygulamaları
bırakır ya da değiştirir. Örneğin, dua
etmenin yararlarını bilirler, ancak her zaman dualarına yanıt verilmeyeceğini de fark
ederler. Çoğu zaman dini bakış açısı ile bilimsel bakış açısı karşılaştırılır ve bir araya
getirmeye çalışılır. Adölesanlar genellikle sıkıntılarını açıkça ifade edebilme
yeteneğini kazanmışlardır ve yaşamın karışıklıklarının daha çok farkındadırlar.
Anne-baba, sınıf arkadaşı ya da yakın birinin ölümü, adölesan için son derece stres
yaratan olaylardır; bu kayıplar spiritüel inançların sorgulanmasına ve ümitsizliğe yol
açabilir (40).
1.4.5.4. Yetişkinler: Genç yetişkinler daha çok çocuklarının dinle ilgili sorularına
maruz kalırlar, orta yaş yetişkinler dini aktivitelerine çocukları büyüdüğü için daha
fazla zaman ayırabilirler ve daha yaşlı yetişkinler ise dini değerlerine daha çok
sarılabilirler. Yetişkinlerin dinsel uygulamalar yerine manevi ve dini konular
hakkında düşünme becerileri vardır. Çocuklar yetişkinliğe eriştiklerinde, güçlü dini
gelenekler onların iyi kararlar vermelerine yol açabilir, şiddete daha az eğilimli
olurlar yüksek riskli davranışları (uyuşturucu, alkol) daha az gösterirler. Dini gelenek
ve uygulamaların bir çocuğun hayatındaki etkisi çocuğun kendi maneviyatının
farkında olmasını arttırabilir. Yetişkinlerde olduğu gibi dini geleneklere sahip
olmayan çocuklar manevi olabilirler fakat dinci olmayabilirler. Maneviyatlarının
kaynağı aileye bağlılıktan, doğadan ve daha yüksek güç olarak algılanan şeyden
gelebilir (11, 40).
22
1.4.5.5. Yaşlı İnsanlar: Bu yıllarda insanlar emekli olurlar, bedensel işlevler de
kayıp yaşar ve ölümle yüzleşirler. Bunları fark etmek onları umutsuz yapabilir ve
spiritüel inançlarını ve kendilik değerlerini etkileyebilir. Anlamlı bir yaşam ve inanç
felsefesinin gelişmesi yaşlı insanların gerçeklerle yüzleşmelerine yardım edebilir.
Böylece birey yaşamda paylaşmaya, kendi değerini hissetmeye ve ölümü kaçınılmaz
olarak kabul etmeye hazır hale gelir(24, 40). Tangprateep (2000) Tayland’da yaşayan
Budist yaşlılarda yürüttüğü çalışmasında, yaşlıların yaşam umudu arttıkça, iyileşme
sürecinin daha hızlı geliştiğini belirlemiştir (51) .
1.4.6. DİN VE SPİRİTUALİTE
Din, aynı inançları, gelenekleri, ibadetleri, yasaları ve dini ritüelleri paylaşan
bireyleri bir araya getiren sosyal kurum olarak kabul edilir. Din kelimesinin kaynağı
Latince'deki "religio" kelimesidir ve "bağlantı" veya "tanrısal varlık" ya da "tanrı" ile
ilişkilendirilmesi anlamındaki "tie up: rabıta, bağlantı" kelimesi ile açıklanır (21, 26).
Burton (1988)göre; Din kültürel bir fenomendir;(dini) kaynaklardaki temel
kavramlar ve kurallarla ilişkili davranışları ve normları geçerli kılmada, varolmayan
güce ilişkin, bireylerin ve grupların endişelerinin giderilmesinde, sembol, efsane ve
ayinlerle
insanları
bağlayan
ve
organize
eden
karşılıklı
etkileşimdeki
sistemlerdir(21). Labun (1998)göre, manevi gereksinimler; aynen ayinler, dualar ve
ibadet etmek gibi, geleneksel dini kurallarla bir arada değerlendirilebilir. Bu ayinler
günlük yaşamımızın bir anlam kazanmasını sağlar ve hastaların acılarına,
hastalıklarına ve kişisel hayal kırıklıklarına karşı onlara yardım eder.Bu
gereksinimler etnik ve kültürel özgeçmişten etkilenir ve kültürel davranışlar olarak
23
düzenlenir (13).
Maneviyat (spiritualite) zaman zaman dini boyut olarak düşünülse de aslında
ayrı ayrı olgulardır. Maneviyat üst düzeyde inanma gücü olarak güç oluşturma,
kutsal olma ya da enerjinin sonsuz gücü olarak tanımlanır. Örneğin, Tanrı’ya inanan
bir kişi için Tanrı ona güç veren, kutsal olan “Allah” veya “Üst Güç” olarak kabul
edilir. Din ise ibadet sisteminin organizasyon biçimidir ve temel inançlar, törenler ve
uygulamalarla ilgilidir (22, 40).
Dini geleneklerle ilgisi olmayan bir kişinin dini değerlere önem verebilen biri
olabileceği gibi; din, kişinin dini değerlere önem vermesinde önemli bir yer teşkil
edebilir ama etmek zorunda da değildir. Din bireylerin maneviyatının önemli parçası
olmaktadır. Maneviyat dini geleneklere bağlı olmayı gerektirmemektedir. Din ve
dindarlık maneviyatın bir formu olarak tanımlanmaktadır. Bireyin hayatına anlam ve
amaç getirmekte ve bireyin yaşamını ifade eden kaygı duyma, umut ve ait olma
hislerini de içermektedir (13, 21).
Din maneviyattan farklıdır ve geleneksel, törensel ve spesifik bir öğreti
(doktrin) verir. Din, insanların ölüme hazırlanmalarına ve yaşam boyunca güçlü
olmalarına yardım edebilir. Yani din, anlamlı bir yaşam ve ölüm, kriz anında ise güç,
sadakat ve sakinlik sağlar; güvenlik duygusunu ve sosyal desteğin gücünü hissettirir.
İnanç ise; fiziksel ya da yaşantısal kanıtı olmaksızın, manevi kaynaklardan sonuç
çıkarma yeteneği, bir kişinin dinle ilgili yaşantılarından gelen içsel güveni ve dinin yalnızca bir parçası değil, temel bir yapısı olarak tanımlanabilir (40).
Tüm insanlar formal olarak dinsel uygulamaları yerine getirsinler ya da
getirmesinler manevi (spiritüel) bir boyuta sahiptir. Maneviyat, kendimizi aşarak, dış
24
güçlere bağlanmak için bize imkan tanır, yaşam için anlam verebilir, umut etme, sevme ve affedebilme yeteneğini geliştirmemizi sağlar (22).
Manevi ve dini inanışlar bir çok insanın yaşamında önemlidir. Bireyin yaşam
biçimini, tutumlarını, sağlık ve hastalık hakkındaki duygularını etkiler. Bazı dinler
bireyin yeme alışkanlıklarını, doğum kontrolü ve tıbbi tedavilerinde özel
uygulamaları
gerektirirken,
bazı
dinler
modern
bilimlerin
yöntemlerinin
uygulanmasına izin vermezler, bazıları ise tıbbi tedaviyi kabul ederler fakat özel uygulamalara karşı çıkarlar. Örneğin, Seventy Day Adventist kilisesi üyelerine aşırı
derecede hasta olmadıkları sürece ilaç almamalarını önerir. Katı spirituel inanışlara
göre bazı tıbbi uygulamalar kabul edilmez. Bu inançtaki insanlar çoğu zaman yaşamı
tehdit edecek şekilde de olsa tedaviyi reddederler. Örneğin, Yehova şahidleri dini
inanışları yüzünden kan transfüzyonunu asla kabul etmezler (40).
Spiritualizm, bireylere ölüm gibi korku yaratan büyük sorunlarla ümit ederek
ve yaşamdan anlam çıkararak baş etmelerine yardım eder. Spiritualite insana
yaşamın ve ölümün gizemini duyma becerisi kazandırır, insan yaşantısının anahtar
bir parçasıdır ve ruhsal ya da fiziksel hastalıklarda ağrının azalmasına, tedavinin
ilerlemesine ve iyileşme sürecinin hızlanmasına yardım edebilir. (22, 28)
Maneviyat kavramı herhangi bir dünya dininden çok daha geniş anlamlar
içerir ve insanların dini inançlarına karşı onlara “derin insan” boyutu kazandırır.
Manevi boyut sadece dini inançları içermez; bunun yanında hayatın anlam ve
amacını kavramayı sağlayan hisleri de içerir (13).
25
1.4.7. YAŞAMIN ANLAMI VE MANEVİYAT (SPİRİTUALİTE)
Maneviyat kavramı; bireyin kişiliğinin bir parçasıdır ve bireyin insancıl ve
içsel imajlarını, inançlarını ve bunlar arasındaki ilişkileri tanımlar. Maneviyat
insanları bir araya getiren, kültürleri bağlayan, evren ve doğa için anlam veren bir
yoldur. Bu bağlamda insanın daha üstün ve güçlü bir armoni ile uyum içinde
yaşaması amaçlanır. Manevi gereksinimlerini karşılayan insan yaşam deneyimlerinde
kendini güçlü hisseder. Bu durumda, maneviyatın (spiritualitenin) bileşenleri ise
yaşamın anlamı, amacı ve misyonudur (40).
Oldnall (1996), maneviyatı her bireyin içerisinde hissettiği ruh olarak
tanımlamış ve bu büyük gücün insanın hayatına anlam kazandırdığını ayrıca kişinin
hayatının gidişatını etkileyen inanç ve değerler düzenini yaratmak için yardım ettiğini
ifade etmiştir. Georgesen & Dungan(1996), insanoğlunun 3 boyuttan (vücut, akıl,
ruh) oluştuğunu ve bireyin kendi tecrübeleriyle bu boyutları birleştirerek uyum
sağladığını iddia etmiştir. Yazarlar, bir hastalığın vücudun bir yerinden aldığı
enerjiyle başka bir bölümü de etkilediğini ancak manevi gücün fiziksel rahatsızlığın
iyileşmesini kolaylaştırdığını tartışmışlardır. Walton (1996), maneviyatı ilişki
kavramları içinde tanımlar, tüm ilişkiler; zaman, derinlik ve samimiyete sahip olursa,
manevi olma potansiyeline de sahip olur. Manevi ilişkilerde en önemli nokta, birinin
daha derin boyutlarıyla kişisel ilişkileridir. Herman’ın (2001), yeni yapılan bir
araştırmadaki bulgularına göre, ölümü bekleyen hastaların manevi ihtiyaçları oldukça
fazladır ve bu gereksinimler; arkadaşlık, aşk ilişkisi, pozitif bakış açısı ve dini inanç
ihtiyacı gibi yaşamlarının bir çok yönünü kapsamaktadır (13).
26
Maneviyat, bireyin sahip olduğundan daha büyük bir güçle hayattan anlam ve
sürdürülebilir bir ilişki bulmasının pek çok yolunu gösterir. Sistem Teorisi’nde belirtildiği gibi sistemi oluşturan bütün parçaların birbiriyle etkileşim halinde ve uyum içinde
olması gerekmektedir. İnsanı bir sistem olarak düşündüğümüzde uyum içinde
yaşamını sürdürmesi beklenir. İnsandaki uyum ise statik değil, dinamiktir, bu nedenle
istenen denge kişiden kişiye farklılık göstermekte, dengeler sarsıldığı zaman uyum
bozulmakta, uyumsuzluktan kaynaklanan gerilim ise endişe yaratmaktadır (34, 40).
Maneviyat, kültürüne, inanç ve değerlerine bağlı olan insanlar için önemli bir
gereksinim ve uygulamadır, aynı zamanda iç huzurun ve iç barışın kazanılmasında
da etkilidir. Maneviyat, boyun eğme ve ümitsizliğin tam tersi, sorunlarla baş etmek
için pozitif ve aktif bir yoldur. Özellikle mevcut durumun değiştirilemediği ya da
sorunların çözülemediği durumlarda yararlı ve gereklidir.
Maneviyatın (spiritualitenin) insanın yaşamda anlam bulmasına yardım eden
insancıl bir olgu olduğuna inanılmakta ve kabul edilmektedir. Wright(1998), manevi
sorunların yaşamın anlamını yitirmeye başladığı zaman ortaya çıktığını bu nedenle,
yaşamın anlamını yeniden kazandırmada hastaya mutlaka yardımcı olunması
gerektiğini vurgular (26, 40).
Spiritualizm, kendini aşabilme bilinciyle ulaşılan bir varoluş biçimi ya da
insanın yüce olarak algıladığı şeylerle varlığını, yaşamını ve değerlerini
özdeşleştirmesidir. Spiritualite dikey ve yatay boyutlardan oluşmaktadır. Bireyin
Tanrı’yla ilişkisindeki olumlu tutum dikey boyutu, dinden bağımsız olan yaşamdaki
memnuniyet ise yatay boyutu oluşturmaktadır.
Yatay boyut insanın kendini
gerçekleştirmesi, amaç araması, huzur isteği ve dinginlik gibi yaşamla ilgili değerleri
27
içerirken, dikey boyut ebedi hayatın varlığını ifade etmektedir. Din ise spiritualitenin
yaşamdan anlam bulma isteğinin özel bir göstergesidir (34, 40).
Kanser gibi yaşamı tehdit eden, farklı anlamlar yüklenen ve kriz yaşatan
hastalıklar bireyde ve aile üyelerinde çoğu zaman spiritüel sıkıntılar yaşatmakta,
yaşamın anlamı ve ölüm sorgulanmaktadır. Bu durum ise hastalığa uyumu
zorlaştırmakta, tedaviyi güçleştirmekte, hasta ve ailesinin yardım alma gereksinimini
artırmaktadır (25, 48).
1.4.8.
YOĞUN
BAKIMDA
YATAN
ÇOCUKLARIN
MANEVİ
GEREKSİNİMLERİ
Maneviyat çocukların günlük hayatlarında önemli bir rol oynayabilir. Bir
çocuk hemşiresi maneviyatın sadece hastalık ya da ölümle ilgili olmadığını
bilmelidir. Birçok ailede maneviyat günlük uygulamadır. Maneviyattan doğan aile
değerleri ve inançları çocuklar için bir rehber görevi görebilir ve kültürden
etkilenebilir. Maneviyat, din ve kültür her çocuğun ve ebeveynin eşsizliğini
tanımlayan bir sistem oluştursa da farklı tanımlara sahiptirler ve farklı tepkiler ortaya
çıkarırlar (11).
Maneviyat değerlendirilmesinde maneviyatın özel, kültürel, kişiye özgü
olduğunu bilmek önemlidir. Bütün yaş gruplarındaki bireyler maneviyatı çok çeşitli
yollarla ifade etmektedirler. Manevi bakım için gerekli olan belirtiler belirlenmelidir.
Çocuklar manevi gereksinimlerle ilgili olarak mizahı, hikayeleri, resimleri ve sanatı
ipucu göndermek için kullanabilirler (30).
28
Kriz zamanlarında maneviyatın anlamı ve genel sağlığı etkileyen günlük
seviyede oynadığı rol arasında bir bağlantı bulunmaktadır. Maneviyat çocuğun ve
ailenin yalnız olmadıklarını hissetmelerine yardımcı olur.
Yetişkinlere bakım verilirken hasta ölümcül bir hastalığa sahipse ya da
ölmek üzere ise maneviyat daha önemli bir rol oynamaktadır. Benzer bulgular hasta
ya da ölmek üzere olan çocukta da bulunmaktadır. Bu topluluklarda manevi sıkıntı
sıkça değerlendirilen hemşirelik tanısıdır. Manevi sıkıntı, çocuk sağlık durumunda
bir değişim hissettiğinde, hastalık kronik hale geldiğinde ya da çocuk ölmek
üzereyken ortaya çıkabilir. Manevi sıkıntının ortaya çıkması için mantık çocuğun
gelişimsel gereksinimleri ve manevi bakım arasındaki bağlantıdır. Manevi bakım
olmadan çocuk deneyimlerinden bir anlam çıkaramaz, kızgınlık duygusuna sahip
olabilir ve zayıf baş etme davranışları gösterebilir. Hemşireler çocuğun sözlü ve
sözlü olmayan iletişimini ve davranışlarını değerlendirerek gözlem yapma ve
dinleme yeteneklerini kullanarak manevi sıkıntıyı belirlerler. Manevi sıkıntının
belirleyicileri olan bazı çocuk davranışları bir arada olmaktan çekinme, uyuyamama,
ağlama, kabus görme, sinirlilik ve inatçılıktır. Manevi sıkıntı çocuğun tekrar iyi olma
umudunu azaltır. Bunun yanında maneviyat umut, rahatlama ve güç duygusunu
güçlendirir ve baş etme mekanizması olarak görev yapar. Çocuğun bakım planına
manevi bakımın yerleştirilmesi krizlerin çözülmesinde pozitif sonuçların ortaya
çıkması için gereklidir (11, 18).
Çocukların manevi bakımı planlanırken birçok faktör göz önünde
bulundurulmalıdır. Hemşire, çocuk ve ebeveyn için maneviyatın anlamını ve çocuk
29
sağlığında ne derece rol aldığını bilmelidir. Çocuğun ve ebeveynlerin manevi
gereksinimleri karşılanmalıdır (7).
Hemşirenin bakım planında ailenin ve çocuğun manevi gereksinimlerini
değerlendirmesi ailenin inanışlarını, uygulamalarını ve manevi ihtiyaçlarını
belirlenmesi ile başlar. Hemşire soru sormada rahat, açık ve dürüst olmalıdır. Sorular
açık ve geniş kapsamlı olmalıdır. Dini geçmişe özgü olmamalıdır, çünkü çocuğun
hastalığına ya da engelli olmasına ailenin tepkisi manevi ya da dini inançları ile
etkilenebilir. Bu inanışlar aileleri alternatif terapileri kullanmaya zorlayabilir. Bu
uygulamalar ve farklılıklar çocuğun ihtiyacı olan tıbbi bakımı engelleyebilir (11).
1.4.9. AİLELERİN SPİRİTUEL GEREKSİNİMLERİ
Birçok kuramcı yaşamın anlamını sorgulamış ve anlamlandırmanın önemi
üzerinde durmuştur. Bunun için hastanın özellikle manevi değerlerine odaklanmış, bu
alandaki gereksinimlerinin karşılanmadığı durumda sorunların ortaya çıkışının önemini vurgulamışlardır. Bununla birlikte, Amerika Birleşik Devletlerinde pek çok
ruh sağlığı organizasyonu, hastanın dinsel ve manevi gereksinimlerini ve
düşüncelerini desteklemiş ve kabul etmişlerdir (21).
Günümüzde Reed (1992), Bradshaw (1994), Narayanasamy (1999), Cohen ve
ark. (2000) ve Sherwood’un (2000) araştırmalarında çağdaş bir teorik bakış açısı ile
sprituel gereksinimleri güven, umut, sevgi, doğruluk, anlam ve amaç, ilişkiler,
bağışlayıcılık,
yaratıcılık
ve
tecrübeye
ulaşılmasını
sağlayabilme
olarak
tanımlamışlardır. Lobun’un (1998) tanımladığı gibi spirituel gereksinimler olarak
30
ritüeller, dua etme ve ibadetler gibi geleneksel dini uygulamalarla karşılaşılmaktadır.
Bu ritüeller yaşama her gün yeni anlam katmayı, bireylerin ağrı, hastalık, yıkım
(felaket) gibi sıkıntılı durumlarına yardımcı olmayı sağlamaktadır (21).
Bazı hemşireler spiritüel gereksinim çeşitlerini literatür incelemelerinde,
bazıları ise niteliksel araştırmalardan kategorilendirip tanımlamıştır. En sıklıkla
anlam/amaç, ait olma/ sevgi/ilgililik, dindarlık ve dua etme ile ilişkili gereksinimler
tanımlanmıştır (5, 34).
Bu tanımlar aşağıda Tablo 3 ‘te verilmiştir (21).
Tablo 3; Hemşirelik Literatüründeki Spiritüel Gereksinimlerin Kategorileri
Hemşire/Bilgi Kaynağı
Highfield(1983)
tarafından
/
Howard
tanımlanan
Kategoriler
Clinebell Sevgi verme ihtiyacı
özetlenmiş Sevgi alma ihtiyacı
kategoriler
Umut ve yaratıcılık için ihtiyaç
Hayatın
anlam
ve
amacını
bulma
ihtiyacı
Emblen
Halstead (1993)/ Amerika Dini ihtiyaçlar (örn; ibadet, dua)
Birleşik devletlerinin 19 tıbbi niteliksel Değerler (örn; sağlık, iman)
çalişması/ Cerrahi hastalarının “spiritüel İlişkiler
gereksinimler ne anlama gelmektedir?”
Üstünlük deneyimine gereksinim
sorusuna olan yanıtları
“Duygusal
hisler”
(huzur,rahatlık)
için
gereksinim
31
Konuşma gereksinimi
Narayanasamy
(1995)
/
Büyük Suçluluk
Britanya’da kronik hastalığı olan 6 hasta Spiritüel Stratejileri kullanmak
ile niteliksel pilot çalışma
Tanrı’nın yarattıklarını düşünmek
Spiritüalite
hakkında
diğerleri
ile
konuşmak
Umut ve İman
İbadete ilişkin spiritüel gereksinimler
Nolan Crawford (1997) / Literatür Kendine ilişkin gereksinimler
incelemesi
Başkalarına ilişkin gereksinimler
Üstünlüğe ilişkin gereksinimler
Gruplar arasında ve içinde gereksinimler
32
Ross
(1997)/
Büyük
Britanya’da Dini gereksinimler
hastaneye yatan 10 yaşlı hasta ile yapılan Yaşamın anlamını bulma gereksinimi
niteliksel pilot çalışma
Sevgi /ait olma gereksinimi
Ölüm
ve
ölmek
üzereyken
ki
gereksinimler
Ahlaki
devamlılık
için
gereksinimler(örn; doğru olan şeyleri
yapmak)
Moller (1997) / ABD’de ruhsal bozukluk Konfor
nedeniyle hastaneye yatırılan hastaların ve Arkadaşlık
aile üyelerinin ele alındığı iki odak
grubun spiritüel gereksinimler;
Sohbet etme
Teselli
33
O’Brien (1999) / ABD’de örneklemini Bilgilendirmeyi içeren spiritüel bütünlük
hemodiyaliz hastaları, yaşlılar, HIV ve için gereksinimler
AIDS’li bireylerin oluşturduğu deneysel Spiritüel sıkıntı
araştırma
Spiritüel yabancılaşma (uzaklaşma)
Spiritüel anksiyete
Spiritüel suçluluk
Spiritüel öfke
Spiritüel kayıp
Spiritüel çaresizlik
Spiritüel beslenme gereksinimi
Ruhun dinlenmeye gereksinimi
Ruhun korunma gereksinimi
Hermann(2001) / ABD’de 19 beyaz ve Korunma ve kontrol gereksinimi
Protestan hastanesi hastaları ile yapılan Arkadaşlık gereksinimi
niteliksel araştırma
Sorunların giderilmesi gereksinimi
Dini gereksinimler
Yaradılışı deneyimleme gereksinimi
Pozitif görünüm gereksinimi
Moadel ve ark.’nın (2000) yapmış oldukları çalışmaya katılan 248 kanserli
hastanın %40’ından fazlası spiritüel gereksinimlerinin karşılanması ile korkularını
34
atlattıklarını, hayatın anlamını bulduklarını, umutlarının arttığını ve rahatlık
hissettiklerini ifade etmişlerdir. Araştırmacılar spiritüalite ve kronik hastalıkları
dikkatlice incelemişler ve sağlıkla ilişkili problemlerin üstesinden gelmek için
spiritüalitenin güçlü bir kaynak olduğunu belirlemişlerdir. Johnson ve Spilka (1991)
ibadet ve imanın çalışmalarına katılan kanserli hastalar için ne kadar büyük ve
önemli bir kaynak olduğunu saptamıştır. Spiritüalite ve kemik iliği transplantasyonu
çalışmasında, Cohen ve ark. (2000) bireysel öyküler aracılığı ile katılımcıların çözüm
için fikirlerini araştırmışlardır. Spiritüalite ve hemşirelerden aldıkları manevi destek
hastalar tarafından kazanılan uyum ve kararlılık olarak görülmüştür (15, 21).
Ölümle yüz yüze olan birey için ailenin sosyal desteği yeterli olmayabilir.
Çünkü böyle bir durumda sıklıkla aileler de kriz yaşarlar ve hemşirenin ya da
hekiminin desteğine gereksinim duyarlar. Ailenin desteklenmesi ise bireyin de
dolaylı olarak desteklenmesidir.
Genellikle manevi desteğe gereksinim duyan kişiler; yalnız görünen ve çok az
ziyaretçisi olan hastalar, korku ve anksiyete yaşayanlar, hastalığı duygusal ve dinsel
nedenlere bağlayanlar, ameliyat olacaklar, herhangi bir nedenle yaşam biçimini
değiştirmesi gerekenler, hastalıklarına sosyal anlam yükleyenler ve ölüm sürecinde
olan bireylerdir (15, 40, 45).
1.4.10. Bireylerin Spiritüel Gereksinimlerinin Değerlendirilmesinde İzlenecek
Adımlar ;
Spiritüel yönelimlere ilişkin ifadelerin dinlenmesi (örn; dua etme, dini mekanlar
( cami vb.), dini liderler hakkında konuşması...)
35
Kendi üzerinde ve odasındaki spiritüel yönelimlere ilişkin gözlenebilir
simgelerin değerlendirilmesi (Örn;Kuran ya da diğer Dini kitaplar, Haç, Hz. Davut’un
yıldızı gibi semboller....)
Spiritüel endişelerin(kaygıların) belirtilerinin değerlendirilmesi ( örn;
cesaretsizlik, anksiyete, her zamanki spiritüel uygulamalara katılmakta güçsüzlük/
yetersizlik, Tanrı ya da Büyük Güç ile ilişkileri hakkında endişelerini ifade etmesi...)
Spiritüel sıkıntı belirtilerinin değerlendirilmesi (örn; ağlama, suçluluk ifadesi,
spiritüel güvenin bozulması, Tanrı yada Büyük Güçten uzaklaşma hissi, çalışanlara,
aileye, Tanrı yada Büyük Güce karşı öfke, yaşamdaki anlam ve amacı kaybetme...)
Spiritüel umutsuzluğun (çaresizliğin) belirtilerinin değerlendirilmesi ( örn;
umudu kaybetme, sevdiği birisiyle görüşmeyi reddetme, spiritüel inancı kaybetme,
tedaviye katılmayı reddetme....)
Hemşire bireyin spiritüel gereksinimlerini değerlendirdikten sonra farmakolojik
yada psikiyatrik girişim gerektirebileceği için doktora haber vermelidir.
Spiritüel kaygıları, sıkıntı, umutsuzluk (çaresizlik) durumlarında gerekirse
kişiler isterse din adamına haber verilir.
Çocuk/aile/özel kişilerin davranışları yorumlanarak kaydedilir.
Doktor notları, din adamlarının yorumları, hemşire gözlemine kaydedilir.
ThorsonPowell göre (1990), çocukların hastalıklarının şiddeti arttıkça ve
hastalık süresi uzadıkça ailelerde görülen spiritüel gereksinimler artmaktadır.
36
Ülkemizde literatürde henüz yeterince vurgulanmayan, hemşirelik bakımının
manevi (spiritüel) boyutunun ele alınması ve hemşirelerin bu konuya dikkatinin
çekilmesi sağlık çalışanları kadar hasta ve aileleri açısından da çok önemlidir (9).
Çocuklar ve aileleri, yaşamlarındaki kriz dönemi olan hastaneye yatış
sürecinde destek ve anlayışa gereksinim duyarlar. Sağlık bakım personeli holistik
hemşirelik bakımı uygulamasını sürdürüyorsa, hemşireler ailelerin spiritüel
gereksinimlerine inanmalı ve bu gereksinimleri saptayıp, karşılamalıdır. Ailenin
spiritüel gereksinimlerini tam, yeterli, önceliklerine uygun karşılayabilmek için
ailenin de katıldığı bir bakım sistemi kullanılmalıdır (3, 13, 40, 52).
1.4.11. SPİRİTÜEL BAKIM
Ross’a göre (1994), Simsen (1985) maneviyatı, “bireyin, materyalin ötesinde
ilişkili olduğu her şey ve bunların temel anlamlarına ilişkin içsel kaynaklarının
toplamı” biçiminde tanımlamaktadır.Türk Dil Kurumunun Sözlüğünde (TDK 2003)
maneviyat; “maddi olmayan manevi şeyler (görülmeyen, duyularla sezilebilen, soyut,
tinsel)” olarak tanımlanmıştır. Manevi gereksinimler ise; “ Manevi yoksunluğu
azaltacak veya bireyin manevi gücünü destekleyecek gereksinimlerdir”, “Bireyin
üstün güçle/tanrıyla (kişi nasıl tanımlıyorsa) dinamik ilişkisini sürdürmesi için gerekli
faktör veya faktörlerdir” şeklinde tanımlanmıştır. Tüm bu tanımların içeriği,
hemşirenin bireye vereceği manevi bakımda amaçlarını ve yapacaklarını açıkça ortaya
koymaktadır (3).
Manevi gereksinimler ve psikososyal gereksinimler, fiziksel gereksinimlere
göre daha soyut ve karmaşık olup aynı zamanda ölçümü güçtür. Bu nedenle bireyin
37
sağlık bakımında daha net ve kolaylıkla ölçülebilen fiziksel gereksinimler öncelikle
ele alınmakta, buna karşılık manevi gereksinimler gözden kaçabilmektedir.Ancak
bireylerin manevi gereksinimlerinin de tanımlanması ve gerekli bakımın sağlanması
önemlidir (3).
Hemşireler tüm bireylerin manevi inançlarını ve uygulamalarını tanımalı ve
manevi destek sağlamalıdır (4).
Manevi bakım belli aşamaları olan sistematik bir yaklaşımla yapılabilir. Bunlar;
tanılama, planlama, girişimleri uygulama ve değerlendirme aşamalarıdır.
1.4.11.1. Manevi Bakım Aşamaları
1.4.11.1.1. Tanılama
Manevi gereksinimler, bireyin kendi inanç ve huzurunu sürdürmesi için
gereklidir. Hemşire genellikle hastaların manevi gereksinimlerini tanılar ve yardım eder. Bazı hastalar, hemşirelerin dinle ilgili düşüncelerini bilmek ve konuşmak
isterler. Bu durumda hemşirelerin empatik olarak dinlemesi gereklidir. Bazı hastalar
spirituel gereksinimleri için soru sormaktan çekinebilirler, hemşirenin hastanın
sorduğu “Ben öldüğüm zaman bana neler olacağını gerçekten merak ediyorum?” gibi
sorularını iyi bir gözlem yaparak ve ipuçlarını yakalayarak değerlendirmesi
gerekmektedir (23).
Hemşire hastanın spirituel inanışlarını anemnez öyküsünün bir parçası olarak
almalıdır. Stoll (1998) spirituel öykünün bireyin Tanrı kavramı, umut ve güç
kaynakları; dini uygulamaların birey için önemi; bireyin spirituel inanışlarının sağlık
durumuna etkisi ve bunlar arasındaki ilişkinin nasıl algılandığı gibi alanlarda yarar
38
sağladığını belirtmiştir. Her insanın kendi değer ve inanışları vardır ve bunlarla ilgili
tartışma yapılamaz (23, 40).
Hemşire spirituel bakım için uygun ortam doğduğunda şu soruları sorabilir:
☯Dini olarak sizin için önemli bir uygulama var mı?
☯Burada bulunmak sizin bu uygulamalarınızı yapmanızı engelliyor mu?
☯Bu durum sizi nasıl etkiliyor?
☯Ben bu konuda size yardımcı olabilirim?
☯İnancınızın size yardımcı olduğunu hissediyor musunuz?
☯Sizin için hangi doğrular önemli?
☯Burada ümitli ve güçlü olmanızı sağlayan kaynaklar nelerdir?
Klinik değerlendirmede bireyin/hastanın duyguları, tutumları, davranışları,
sözel ve sözel olmayan iletişimi ve çevresine ilgisi iyi bir şekilde gözlenmelidir.
Bireyin yaşadığı spirituel sıkıntıyı etiyolojik olarak gösteren hemşirelik tanılarına; dini
uygulamalarını yerine getirememeye bağlı spirituel sıkıntı, inancı ile uygulanmak
istenen tedavi arasındaki çatışmaya bağlı spirituel sıkıntı gibi örnekleri verilebilir
(23,40).
1.4.11.1.2. Planlama
Spirituel sıkıntılarla ilgili yapılacak planlamada bazı gereksinimler dikkate
alınmalıdır. Bunlar:
- Bireyin dini sorumluluklarını yerine getirmesine yardım edilmelidir,
39
- Bireyin içsel kaynaklarını şimdiki durumu için etkin biçimde kullanmasına yardım
edilmelidir,
- Bireyi rahatsız eden durumlarla karşılaştığında Tanrı ile olan ilişkisini
sürdürmesine yardım edilmelidir,
- Bireyin yaşamında var olmanın anlamını bulmasına yardım edilmelidir (23, 27).
1.4.11.1.3. Uygulama
Hemşire,
bireyin
manevi
gereksinimlerini, desteklenmesini
etkileyen
etmenleri ve hemşirelik girişimlerini incelemek için aşağıdaki sorulara yanıt
aramalıdır (23, 27).
- Bütün dinler ve inanışlar kişiler için eşit mi veya tek doğru bir din var mı?
- Ölüm sonrası yaşam için ben neye inanıyorum? Ötenazi, doğum kontrolü,
sterilizasyon, kürtaj, uzatılmış yaşam, otopsi, ölüyü gömme veya yakma, kesilen
vücut parçalarının korunması konularında ne düşünüyorum?
- Günah, ceza, sıkıntı çekme ve hastalıklar arasında herhangi bir bağlantı kuruyor
muyum?
- Ne kadar sıklıkla dini sorumluluklarımı yerine getiriyorum ve kendimi nasıl
hissediyorum?
- Korku mu, huzur mu, karışıklık mı veya güven mi hissediyorum?
- Tıbbi uygulamalar ve dini sistem içinde bir çatışma varsa hangisine öncelik
vermeliyim?
40
- Bireyin inanç ve uygulamaları benimki ile çatışacak olursa nasıl yanıt vereceğim?
Manevi sıkıntı yaşayan bireye yardım etmek için hemşire, kendi inanç ve
değerlerinden haberdar olmalı ve bunları hastanınkiyle ayrıştırabilmelidir. Bunun için bireyin manevi inançlarına ve onları nasıl algıladığına odaklanmalıdır.
Bireyin spirituel gereksinimi mutlaka vardır, olmadığı düşünülmemelidir.
Bu konudaki sorular, bireyin spirituel alanıyla ilgili olmalıdır.
Bireyin sorduğu kadarıyla ve gerçeklerine uygun yanıtlar verilmelidir. Bunun
için:
Birey aktif olarak dinlenmeli, empati kurulmalıdır.
Bireyin inanışları olduğu gibi kabul edilmelidir.
Objektif olunmalıdır.
Olaylarda bireyin simgelerinin anlamını belirlenmelidir. Örneğin, hastalığı
Tanrı’nın cezası olarak gören kişiler hastalıktan korunmaya ilişkin düzenlemelere
uymayabilirler.
Bireyin dini yaptırımlarını karşılamasına yardım edilmelidir.
Birey istiyorsa dua okumasına izin verilmelidir.
Dua ve meditasyonunun gizliliği için güvence verilmeli, hastada yarattığı
değişimler gözlenmelidir.
Bireyin dini objelerinin kaybolması ve zarar görmesini önlenmelidir.
Kendi kendine beslenemeyen bireyler beslenmeden önce dua etmek istiyorlarsa
buna izin verilmelidir.
41
Bireylere hastanede dini gereksinimlerin karşılanması için bir hizmetin
olmadığı ancak isterlerse kendilerinin yapabilecekleri konusunda bilgi verilmeli ve
bireylerin bunu gerçekleştirmelerine yardımcı olunmalıdır.
Bazı uygulamalar diğer hastaları rahatsız ediyorsa uygun bir çözüm
getirilmelidir.
Hastanın spirituel gereksinimlerine yardım ederken Hemşire gelebilecek
isteklerden rahatsız olursa, bu rahatsızlık dile getirilmelidir. Bireyin inanışlarına
saygı duymak ve bunu destekleyici ilişkilerle sürdürmek önemlidir.
Spirituel inanışlar ve tıbbi tedavi arasında bir çatışmanın olduğunu
belirlerseniz, hasta bu çatışmalarla ilişkili olarak doktorla konuşma ve alternatif
tedavileri kullanma konusunda cesaretlendirilmelidir.
Acil durumlarda birey inancının uygulamalarına ters gelen tıbbi tedaviyi
seçtiyse bireyin buna reaksiyonunu olacağı tahmin edilmelidir ve kişi bununla baş edebilmesi için desteklenmelidir. Hastada kızgınlık, depresyon, korku, bakım
kabulünü reddetme görülebilir (23, 27) .
1.4.12. SPRİTÜEL BAKIMDA HEMŞİRENİN ROLÜ
Tıp alanı, yaşamı tehlikeye sokacak hastalık ve rahatsızlıklar üzerine
yoğunlaşır, hemşirelik alanıysa, sağlıklı veya hasta olan bireylerin bütünlüğünü ve
işlevlerini mümkün olduğu kadar sürdürmesini ve güçlendirip geliştirmesini amaçlar.
Hemşirelik, bireylerin gereksinimlerini tanımaya, bunların karşılanmasına, bireyin
fiziksel ve duygusal yönden bağımsızlaşmasına odaklanmıştır (3, 21).
42
Bir bireyin varoluşunun tüm boyutlarını korumasında, sürdürmesinde veya
elde etmesinde ona yardımcı olmak iyi hemşirelik bakımının temelidir. Geçmişte,
bireyin
ruhsal
boyutu
yalnızca
dinsel
bağlantılarla
sınırlı
kalarak
değerlendirilmekteydi. Bireylere sağlık bakımının holistik bir yaklaşımla verilmeye
başlanmasıyla, manevi boyut diğer boyutlar (fiziksel, emosyonel ve psikososyal
boyut) kadar iyi değerlendirilerek önem kazanmıştır. “Holistik Bakım” terimi 1980
yılında Rogers, Parse, Newman gibi hemşire teorisyenlerle hemşirelik literatürüne
girmekle birlikte, tarihsel süreçte hemşireler bireylere geleneksel olarak holistik bir
yaklaşım içinde bakım vermişlerdir.
Hemşirelik tarihinde hemşireliğin yalnızca fiziksel bakım veren bir meslek
olarak tanımlandığı herhangi bir dönem yoktur. Hemşireliği meslek olarak var eden
Florence Nigtingale, sadece geleneksel Hristiyanlık değerlerini değil otonomi,
profesyonellik gibi bazı modern hemşirelik değerlerini de ortaya koymuş holistik bir
bakış açısına sahip bir düşünürdü. Onun bu düşüncesini şu ifadesinden anlamaktayız
“ Sağlık için, manevi gereksinimler vücudu oluşturan fiziksel organlar kadar önemli
bir öğedir, hepimizin gözlemlediği fiziksel durum zihnimizi ve ruhumuzu
etkileyebilir. Bir birey ruhsal ve duygusal olarak yaralandıysa ve zarar gördüyse
fiziksel hastalıklar da ortaya çıkabilir.” (3, 44).
Günümüzde hemşirelik teorileri bireyi, biyopsikososyal bir varlık olarak
tanımlamaktadır.
Margaret Hutchinson insanın üç boyutunu şu şekilde ifade etmiştir;
1. Beş duyumuzla
biyolojik boyut.
algıladığımız, çevremizdeki dış dünyayla ilişkili fiziksel ve
43
2. Duygularımızı, ahlaki değerlerimizi ve zihinsel algılarımızı içeren, kendimiz ve
diğerlerine ilişkin psikososyal boyut .
3. Fiziksel ve pikososyal boyutun üstünde ve varolmanın daha ötesinde bir boyut
olan manevi/ruhsal boyut.
Bu üç boyut ayrıdır fakat iç içe geçmiştir. ICN'e göre (1973) sağlığı koruma
ve geliştirme, hastalıkları önleme, acıyı dindirme hemşirenin fonksiyonudur. Bu
bakış açısıyla, bireyin manevi/ruhsal boyutuna ilişkin bakım verilmesi de hemşirenin
fonksiyonunun bir parçası olmalıdır (13).
Spiritüel Gereksinimlere Uygun Hemşirelik Uygulamaları;
Fikirlere saygı duymak, ifade etmek,
Destek sağlamak,cesaret vermek(özendirmek) ve saygı göstermek,
Huzur sağlamak,
Aktif olarak dinlemek,
Açıklama, sessizlik vb. terapötik iletişim tekniklerini kullanmak,
Ailenin dua etme yada kutsal kitap okumaya katılmasını sağlamak,
İzin ile terapötik dokunmayı kullanmak,
Spiritüel bakıma aile ve diğer özel kişileri katmak,
Anksiyete yada depresyon gibi durumlarda tıbbi yardım için konsültasyon
sağlamak.
Hemşire teorisyenlerin 1960’lı yılların sonlarından beri, bireyin fiziksel,
emosyonel ve psikososyal boyutu kadar manevi boyutuna da giderek büyüyen bir ilgi
44
gösterdikleri görülmektedir. Bu teorisyenler yazılarında maneviyat ve manevi
bakıma dini ve mezhepsel inanç ve uygulamalardan daha geniş bir kavram olarak yer
vermişlerdir. Joyce Travelbee (1971), “ Bir hemşire yalnızca fiziksel ağrıyı azaltmak
için veya fiziksel açıdan değil, bireye holistik (bütün) bir bakım verir” bakımın tüm
boyutlarının önemini ifade etmiştir (3, 9).
Spiritüel bakım, 1994 yılından beri Amerikan Hemşireler Birliği (ANA)
tarafından
“Psikiyatrik
Ruh
Sağlığı
Klinik
Uygulama
Standartları”na
yerleştirilmiştir. NANDA hemşirelik tanı listesinde “Spiritüel Sıkıntı” ve “Spiritüel
Boyutun Güçlendirilmesi Potansiyeli” tanıları yer almaktadır. Spiritüel sıkıntıların
birçok teoriden yararlanılarak açıklanması etkili olabilmektedir. Bunlardan Bilişsel
Teori inançların duygular üzerindeki etkisinin, Psikolojik Teori spiritüel sıkıntı
oluşturan dinamiklerin, Psikodinamik Teori ise spiritüel sıkıntı sürecinin altında
yatan nedenlerin anlaşılmasına yardım eder.
Spiritüel sıkıntı, bireyin yaşadığı çevrede değer ve inançlarının tehdit edildiği
ya da varoluşsal bir kriz yaşandığı durumda ortaya çıkar. Bu durumlarda, insanların inanç ve değer sistemleri alt üst olur: “Yaşam asla aynı olmayacak” ya da “yaşamayı
bu durumda nasıl isteyebilirim? ” şeklinde isyan edebilir, kendilerini güvende hissetmeyebilir ve günlük yaşamlarını sürdürmek istemeyebilirler (3,18, 40).
Spiritüel sıkıntı, bireyin yaşaması için anlam bulamadığı ya da ümitsizlik
duygusu yaşadığı zamanlarda da ortaya çıkar. Bireyin yaşadığı küçük kayıplar uygun
bir destekle kolayca atlatılabilir ancak büyük kayıplarda, birey daha çok etkilenebilir;
bireyselliğinde, duygularında, yaşam enerjisinde, yaşama ilgisinde ve bedeninde bazı
değişiklikler görülebilir ve günlük yaşam aktivitelerini gerçekleştirme yetenekleri
45
azalır. Bu durumda, bireyi hastaneye yatırmak gerekebilir. Spirituel sıkıntı yaşayan
bireye yardım etmek için hemşire, öncelikle bu konudaki kendi inanç ve değerlerinin
farkında olması gerekmektedir. Hemşirenin kendi inançlarının başkaları için uygun
olmayabileceğini, bireye yardım ederken kendi algıladığı spirituel gereksinimlerini
hastanınkinden ayırabilmeyi bilmelidir. Bu durum hemşirede çatışma yaşatsa da olaya
hasta açısından ve onun inanç ve değerleriyle bakabilmelidir (40, 45).
Hemşireler hastalara manevi destek sağlamak için dua etmelerine, Kutsal
kitaplarını okumalarına izin vermeli ve huzurlu bir çevre sağlamalıdırlar. Ancak
yapılan araştırmalar, hemşirelerin hastaların manevi gereksinimlerini karşılamada
yetersiz olduklarını göstermekte ve hemşirelerin bu konuya ilişkin eğitim gereksinimlerinin olduğunu düşündürmektedir. Hasta ve aileleri, arkadaş, diğer aile üyeleri,
hastalar ve sağlık çalışanlarının oluşturduğu geniş bir duygusal ve sosyal destek
sistemine sahiptir. Ancak, kronik bir hastalıkta, hastanın ailesi onun baş etmesinde
önemli bir destektir. Bu destek aile üyelerinin fiziksel, psikososyal ve spirituel olarak
sağlıklı olmaları durumunda karşılanabilmektedir (15, 40).
1.4.13. HEMŞİRELİK EĞİTİMİNDE SPİRİTUALİTE
İnsanın manevi yönü fiziksel, duygusal, sosyal yönü kadar önemlidir ve tüm
bu boyutlarla ilişkilidir. Böyle olmasına karşın sağlık elemanlarının çoğunluğu
bireyin bu yönünü göz ardı etme veya bu yönde bakım verme konusunda rahatsızlık
duyma eğilimi gösterirler. Hemşirelerin manevi bakım vermeleri konusunda yapılan
çalışmalarda bu bakımın istenilen düzeyde gerçekleştirilememe nedenleri, manevi
bakımın öneminin farkında olunmaması, hemşirelerin bu bakımı sunma becerilerinin
46
eksikliği, din ile maneviyatın karıştırılması, bu konunun bilimdışı bir yaklaşım olarak
görülmesi olarak saptanmıştır (14).
Bath (1992) 178 klinik hemşiresi ve 168 hemşirelik öğrencisi ile yürüttüğü
araştırmasında, manevi bakım vermede algılanan engelleri %70 oranında hastayla
yeterince zaman geçirememe, %60,2 oranında hemşirenin kendi manevi görüşleri
konusunda net olmaması, % 54,4 oranında hemşirelerin maneviyat ve manevi bakım
konusunda yeterince bilgi sahibi olmaması olarak belirlenmiştir (52). Öte yandan son
yıllarda hemşirelerin manevi bakımın içeriği konusunda daha ilgili oldukları ve daha
fazla bilgi almak istedikleri dikkati çekmektedir (30).
Hemşirelikle ilgili uluslar arası kodlar, standartlar holistik bakım verme
çerçevesinde bakımın manevi yönünü vurgulanmaktadır. Ancak bu kavramın
hemşirelik eğitimine ve uygulama alanına entegre edilmesinde bazı engeller söz
konusudur. McSherry ve Droper (1997) iki temel engeli işaret etmektedir. Birincisi,
içsel faktörler diğeri dışsal faktörlerdir. Kurumsal ortamdaki politik, ekonomik ve
yönetimsel faktörler içsel faktörleri oluştururken, bireysel ve toplumsal normlar,
inançlar, değerler ise dışsal faktörlerdir. Bu engellerin dar bir çerçevede
değerlendirilmesi
hemşirelik
eğitiminde
ve
uygulamasında
maneviyatın
entegrasyonunun tam olarak gerçekleştirilememesini beraberinde getirmektedir (32).
Oldnall
(1996),
hemşirelerin
eğitim
sürecinde
hastaların
manevi
gereksinimlerine ilişkin yeterince bilgilendirilmediğini, hemşirelik bakım planını
oluşturmada manevi bakıma ilişkin donanımının yetersiz olduğunu belirtmektedir.
Amerika’da yapılan bir araştırmada, hemşirelik eğitimleri süresince maneviyat ve
manevi bakıma ilişkin verilen bilgi ve uygulamaların yeterli olduğunu ifade eden
hemşirelerin oranı sadece %15’dir. Yine Amerika’da 250 hemşirelik lisans
47
programından seçilen 132 hemşirelik programı içeriğinde, maneviyat ve manevi
bakım kavramlarına yer verme biçimine göre değerlendirildiğinde, programların
çoğunda bu kavramlara yer verilmesine rağmen, sıklıkla tanımlanmasında ve
uygulamaya dönük eğitimde bazı eksiklikler olduğu saptanmıştır. Bu programlarda
dikkati çeken bir diğer nokta ise, eğitim yöntemlerinin %95 oranında sınıf içi
aktiviteleri içermesi olarak belirtilmiştir. Cobb’un (2004) çalışmasında da benzer
şekilde
bu
kavramların
hemşirelik
eğitiminde
yeterince
yer
almadığı
saptanmıştır(14).
Hemşirelerin manevi bakım vermelerini profesyonel ve etik olarak
sorumluluk olarak görüyorsak, bireyin maneviyatının ve manevi bakım verme
konularının tanımlanması da hemşirelik eğitiminin sorumluluğundadır. Eğitim
maneviyatın anlaşılmasıyla başlar (42). Pek çok yazar maneviyat ve manevi bakım
kavramlarının
hemşirelik eğitim programına
entegrasyonunu açıklamıştır. Ross
(1996) hemşirelik sürecini kullanarak manevi bakımın öğretilmesi modelini önerir.
Fakat onun sorusu manevi bakım öğretilebilir mi? Yoksa hemşirenin kişisel
özellikleri ile daha mı fazla tanımlanabilir? Ross (1996) bu kavramların akademik
olarak öğretilmesi yerine öğrenilmesinin, bir başka değişle öğrenciye fark
ettirilmesinin daha iyi bir model olduğunu savunurken, McSherry (2000) maneviyat
ve manevi bakım kavramlarının öğrenilmesi karmaşık ve farklı kavramlar olduğunu
bu nedenle geleneksel eğitim teknikleri ile öğretilerek, uygulama ortamında konuya
ilişkin öğrencinin farkındalığının arttırılmasını önermektedir. Narayasamy (1999)
ASSET (Maneviyat ve manevi bakım eğitiminde eyleme geçme) modeli ile
hemşirelik eğitiminde manevi bakım eğitim modeli oluşturmuştur . Bu modelin
içeriği tablo 4 ‘de açıklanmıştır (14, 42).
48
Tablo 4. ASSET Modeli ( Narayasamy (1999))
Süreç
Yapısal
Çıktı
İçerik
Kişisel
farkındalık
Aşağıdaki
konularla
deneyerek öğrenme,
Değerleri açıklamak,
Holizm
Maneviyat
Maneviyat kavramının farklı Hemşireliğin manevi boyutlarına
perspektiflerden tanımlanması,
ilişkin uygulamaları öğrenebilme
Maneviyatı
geniş
boyutlu
değerlendirme
Hemşirelik
bakımının
manevi
boyutu
Tanılama
Bireyin manevi gereksinimlerini
tanılama yeteneği
Planlama
Bu gereksinimlere yönelik girişimleri
planlama
Uygulama
Yeterli danışmanlık verme
Olumlu hasta hemşire ilişkisi
Hemşireliğin manevi boyutlarının
bakımda etkin bir şekilde kullanılmasında
adaletli olma
Değerlendirme
Kaliteli bakım verme: manevi bütünlük,
manevi sıkıntıdan kurtarma, rahatlama
ilişkili Değerleri ortaya çıkarma;
Duyarlılık ve tolerans
Bu modelin eğitim içeriği, maneviyatın kavram olarak geniş boyutlarıyla
anlaşılması, konuyla ilgili kişisel farkındalığın gelişmesi, hemşirelik bakımının
manevi boyut kapsamında tanılama, planlama, uygulama ve değerlendirmeden
oluşur. Bu eğitim içeriğinin deneyerek, uygulamalı öğretim teknikleri ile öğrenciye
49
kazandırılması
sonucu
öğrencide
farkındalık
sağlanıp,
uygun
bilgi
ve
beceriler(iletişim becerileri, güven ilişkisi kurma, umut verme, destek olma)
kazandırılması sonucunda bireye bu bakımın istendik biçimde sunulması
amaçlanmaktadır (14).
Farklı görüşteki hemşire yazarların fikir birliği içinde oldukları temel nokta;
hemşire öğrencinin bakımı verebilmesi için, maneviyatın boyutları ile ilgili yeterince
bilgi sahibi olması gerektiği ve kendi manevi dünyasının, değerlerinin, inançlarının,
farkında olması gerektiğidir. Hemşirenin bu yeterliliğe sahip olmaması, bakım
verdiği hastanın manevi gereksinimlerini tanılamasında güçlük yaratacaktır. Bu
konuda ağırlık kazanan görüş, öğrencinin gerekli bilgi ve beceriyi örnek vaka
çalışmalarıyla maneviyat kavramının temel teorilerini ve manevi bakımın ilkelerini
anlamasıyla kazanabileceği yönündedir. Bu anlamda öğrencinin maneviyata ilişkin
farkındalığının ve kişisel gelişiminin değerlendirilmesi de oldukça zordur.
Değerlendirme, uygulama ortamında bu konulara ilişkin ortaya çıkan durumlar
karşısında
öğrencinin
yapılabilir(4, 14).
gerçekleştirdikleri
tutum
ve
girişimlerin
sonucunda
50
BÖLÜM II
GEREÇ VE YÖNTEMLER
2.1. Araştırmanın Tipi
Bu araştırma, Ege Üniversitesi Hastanesi Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları AD.
Kliniği Yoğun Bakım Ünitesinde yatmakta olan çocuk hastaların annelerinin Manevi
Bakım (Spiritüel Bakım) gereksinimlerini belirlemek amacıyla niteliksel yöntem
kullanılarak yapılmıştır.
2.2. Kullanılan Gereçler
Araştırmada veriler, Ege Üniversitesi Hastanesi Çocuk Sağlığı ve
Hastalıkları AD. Kliniği Yoğun Bakım Ünitesinde yatmakta olan çocukların anneleri
için hazırlanan “Çocuğa İlişkin Bilgi Formu” (EK-1), “Anneye İlişkin Bilgi
Formu” (EK-2) ve anneler için hazırlanan “Görüşme Formu” (EK-3) kullanılarak
toplanmıştır. Araştırmada kullanılan formlar görüşmeci tarafından literatürden
yararlanılarak hazırlanmıştır. Daha sonra pediatri, hemşirelikte araştırma ve niteliksel
araştırmalar alanında uzman olan kişilerden formun içeriği ve anlaşılırlığı açısından
uzman görüşü alınmış ve öneriler doğrultusunda görüşme formunda gerekli
değişiklikler yapılmıştır.
51
2.2.1. Çocuk ve Anneye İlişkin Bilgi Formu
“Çocuğa İlişkin Bilgi Formu” (EK-1) çocuğun yaşı, cinsiyeti, tanısı, daha önceki
hastane deneyimi, yoğun bakımda kaçıncı günü olduğu, yoğun bakımda yaşam
desteği alma durumu, annenin bir günde çocuğunun yanında kalma durumu, çocuğun
bilinç ve hastalık durumu ve çocuğun kronik hastalığı varsa kaçıncı tekrarı olduğuna
ilişkin bilgileri içeren 11 sorudan oluşmaktadır.
“Anneye İlişkin Bilgi Formu” (EK-2) annenin ve eşinin yaşı, eğitim durumları,
meslekleri, ekonomik durumları, sosyal güvenceleri, çocuğun tanısını ve hastalığının
seyri hakkında bilgi durumlarını içeren 17 sorudan oluşmaktadır.
2.2.2. Görüşme Formu
“Görüşme Formu” (EK-3), Ege Üniversitesi Hastanesi Çocuk Sağlığı ve
Hastalıkları AD. Kliniği Yoğun Bakım Ünitesinde yatmakta olan çocukların anneleri
için hazırlanan açık uçlu sorulardan oluşmaktadır. Yoğun bakımda yatan çocuk
hastaların annelerinin manevi gereksinimlerini belirlemeye ilişkin 6 soru, annelerin
manevi gereksinimlerini karşılamaya yönelik uygulamalarını belirlemeye ilişkin 3
soru, sağlık personelinin annelerin manevi gereksinimlerini karşılama durumlarını
belirlemeye ilişkin 4 soru, annelerin manevi gereksinimlerinin karşılanmasına
yönelik
sağlık
oluşmaktadır.
personelinden
beklentilerini
belirlemeye
ilişkin
2
sorudan
52
2.3. Kullanılan Yöntem
Niteliksel araştırma, kişilerin duygu ve düşüncelerini anlayabilmek için özel
yöntemler kullanan bir araştırma yöntemidir. Bireylerin yaşam öykülerine,
davranışlarına, ilişkilerine, sosyal hareketler ve olaylara ait bilgilerin video, band
kaydı, metinler, kelimeler ya da semboller yardımıyla kaydedilerek toplanması
yoluyla yapılan araştırma türü olarak tanımlanmaktadır (2,8).
Niteliksel
araştırmalar,
katılımcıların
yanıtlarının
derinlemesine
anlaşılmasına yardım ederken, niceliksel araştırmalar bu yanıtların ölçülmesine
yarar. Yapısı gereği, niteliksel araştırmalar objektif, ölçülebilir davranış ve
tutumlarla değil, duygusal ve kavramsal yanıtlarla ilgilenir. Niceliksel araştırmalara
“duygu” ve “doku” ekler. Niteliksel araştırmalar “neden” sorusunu yanıtlarken
niceliksel araştırmalar genellikle “kaç tane” yada “ne sıklıkla” gibi sorulara yanıt
ararlar. Niteliksel araştırma keşifle, niceliksel araştırma ise kanıtla ilgilenir. Analiz
açısından bakılırsa, niteliksel araştırma yorumlayıcı, niceliksel araştırma ise
tanımlayıcıdır. Niteliksel araştırmalarda olasılıklı örnekleme yapılmadan genellikle
az sayıda kişiyle çalışılır ve kesin sonuçlara varma yada sonuçların topluma
genellenmesi kaygısı güdülmez (8).
Nitel veriyi analiz etmek nicel veriyi analiz etmekten daha zordur. Çünkü
nicel veriler sayılar biçimindedir, nitel veriler ise cümle, deyim, kelime ya da
semboller biçimindedir. Niteliksel araştırma verilerinin analizinde kullanılacak geniş
şekilde kabul görmüş bir nitel veri analiz yaklaşımı mevcut değildir (2, 8).
Niteliksel araştırmalar için araştırma kapsamına alınacak kişi sayısına ilişkin
bir kural bulunmamaktadır. Dikkat edilmesi gereken kural artık yeni bir bilgi ortaya
çıkmayıncaya kadar görüşmelerin sürdürülmesidir (12).
53
Tüm niteliksel araştırmanın en temel bazı özellikleri şunlardır :
İnsanlara yöneliktir,
Araştırmacıların durumu subjektif değerlendirmeleri için konuya yakın
olmalarını sağlar,
Araştırmaya
alınan
kişilerin
gerçek
yaşamlarına
ait
detayların
saptanmasına yardımcı olur,
Derinlemesine anlamaya yarar,
“Neden” sorusunu sorar,
Açıklayıcıdır, yorumlar (2).
Niteliksel araştırma yöntemlerinin kullanılması için bir çok neden vardır:
Maliyet : Genellikle niteliksel araştırmalar niceliksel araştırmalara göre
daha ucuza mal olur.
Zamanlama: Bazı niteliksel yöntemler, özellikle odak gruplar, veri işleme
araçları yokluğunda bile hızla analiz edilebilirler.
Esneklik: Çalışma tasarımı, araştırma sürerken bile değiştirilebilir.
Hedef nüfus ile dolaysız bağlantı: Niteliksel yöntemler yöneticilere,
hedef grupları dolaysız gözleme ve onlarla ilişkilenme şansı verirler.
Teknik donanım: Niteliksel araştırmalar bilgisayar ya da diğer teknik
donanımın olmadığı durumlarda bile yürütülebilir (8).
Niceliksel araştırmaların tasarımında bazı genel özelliklerin belirlenmesine
karşın niteliksel araştırma tasarımında genel benimsenmiş bir sınıflamadan söz
edilememektedir. Bazen çözümleme yöntemi, bazen odaklandığı alan doğrultusunda,
54
kimi zaman ise çalışmanın hangi disiplin kapsamında olduğuna göre değişen
sınıflama biçimleri ile karşılaşılmaktadır (12).
Niteliksel araştırmalar genellikle dört şekilde kullanılır: Fikir oluşturmak
için, niceliksel bir araştırmanın tasarımına yardımcı olmak için, niceliksel bir
araştırmanın değerlendirilmesine yardımcı olmak için, belirli bir araştırma konusu ile
ilgili ilk veri toplama yöntemi olarak (8).
İki temel niteliksel araştırma yöntemi bireysel derinlemesine görüşmeler ve
odak grup görüşmeleridir. Araştırmada niteliksel araştırma yöntemlerinden birisi
olan “derinlemesine görüşme yöntemi” kullanılmıştır. Derinlemesine görüşme
yönteminde karmaşık ve insanların duyarlı oldukları konuların teke tek görüşülerek
derinlemesine
incelenmesi
mümkündür.
Derinlemesine
görüşme
yöntemi
anlaşılmayan konularda açıklama, soru sorma ve tamamlama yapmaya ve kişinin
gerçek cevaplar vermesi yönünde özendirilmesine olanak vermektedir. Görüşme
sırasında ortaya çıkan yeni durumlara ve bireysel farklara göre görüşmeciye
değişiklik yapma olanağı vermesi, esnek oluşu yönünden bir çok tekniklere göre
daha kullanışlı ve güçlüdür (2, 35).
Görüşmeci ile yanıtlayan arasında iyi ilişkiler kurulduğu zaman bilgiler doğru
ve eksiksiz olarak toplanabilmektedir. Soruları yanıtsız bırakma olasılığı en aza
indirilebilmektedir. Derinlemesine görüşme teke tek yapıldığı için başkalarının
kişinin vereceği yanıtlar üzerindeki etkisi azalmış olur, böylece birinin ilk aklına
gelen, orijinal, doğal ve kendiliğinden yanıtlar alınması mümkün olabilmektedir (2).
Derinlemesine görüşmelerin uygun bir şekilde gerçekleştirilebilmesi için bazı
noktalara dikkat edilmesi gerekmektedir. Görüşmenin kesintiye uğramayacağı uygun
ve rahat bir ortamın sağlanması, görüşmeci ve görüşülen birey arasında eşitlik ve
55
güven ilişkisinin kurulması, görüşmenin amacı hakkında bilgi verilmesi, görüşülen
bireyin sık sözünün kesilmemesi, fikirlerinin önemsendiğini gösterecek bir tutum
beslenmesi, bireyin kabul ettiği ve gizli olmayan teyp, video, kamera gibi herhangi
bir kaydetme yönteminin bulunmasıdır.
Niteliksel çalışmalarda görüşmeler bittikten hemen sonra görüşmelerin ham
dökümlerinin yapılması ve görüşme kütüklerinin oluşturulması önem taşımaktadır.
Araştırmacı verilerin dökümünü yaptıktan sonra ilk olarak temaları belirler ve
başlangıç kodları verir. Araştırmacı bu başlangıç kodlardaki temaları ileriki analiz
aşamalarında değiştirebilir. Bu aşamada, temalar arasındaki bağlantılar ve temaların
yansıttığı karmaşık fikirlerin önemi yoktur. Daha sonra araştırmacı başlangıç kodları
ve fikirleri organize eder. Bu ikinci turdaki ek kodlar ve yeni fikirlerde kodlamaya
yansıtılır. Son aşamada araştırmanın önemli temaları belirlenir. Daha sonra
belirlenen temalar rapor haline getirilir (2).
2.4. Araştırmanın Sınırlılıkları
-Araştırma sonuçları sadece görüşme yapılan annelere genellenebilir.
-Araştırma Mayıs - Eylül 2005 tarihleri arasında Ege Üniversitesi Hastanesi Çocuk
Sağlığı ve Hastalıkları AD. Kliniği Yoğun Bakım Ünitesinde yapılmıştır. Görüşmeler
yeni bir bilgi ortaya çıkmadığından 20 anne ile tamamlanmıştır.
-Annelerle görüşme çocuğun yoğun bakıma kabulünden en erken 48 saat sonrasında
yapılmıştır.
56
2.5. Araştırmanın Yeri ve Zamanı
Araştırma Ege Üniversitesi Tıp Fakültesi Araştırma ve Uygulama Hastanesi
Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları Anabilim Dalı Yoğun Bakım Ünitesinde yatmakta olan
çocukların anneleri ile yapılmıştır.
Ege üniversitesi Tıp Fakültesi Araştırma ve Uygulama Hastanesi, Çocuk
Sağlığı Ve Hastalıkları Anabilim Dalı Yoğun Bakım Ünitesi 7 yatak kapasitesi ile
hizmet vermektedir. Yoğun Bakım Ünitesinde toplam 11 hemşire çalışmakta
bunlardan 9’u Lisans, 1’i Sağlık Meslek Lisesi ve 1’i Ön Lisans mezunudur.
Hemşireler hafta içi 08.00-16.00 ve 16.00-08.00 şeklinde, hafta sonu ise 08.00-20.00
ve 20.00-08.00 saatleri arasında çalışmaktadırlar. Yoğun bakım ünitesinde hafta içi
gündüz 4 , gece 2 hemşire, hafta sonu gündüz 2, gece 2 hemşire görev yapmaktadır.
Araştırmanın verileri Mayıs 2005- Eylül 2005 tarihleri arasında toplanmıştır.
(Araştırmaya başlamadan önce Yoğun Bakım Ünitesinin 1 yıllık (2004-2005) hasta
yatış profili (hasta sayısı, çocukların cinsiyeti, yaşı, yaşam ve ölüm oranları)
incelenmiş olup tablo halinde (EK 5) sunulmuştur.)
2.6. Araştırmanın Evren ve Örneklemi
Literatürde niteliksel araştırmalara ilişkin, araştırma yeri ve araştırma
kapsamına alınacak kişi sayısına yönelik kesin bir kural belirtilmemektedir.
Örneklem daha çok araştırma sorusu ve amacı doğrultusunda belirlenmektedir.
Derinlemesine yapılan görüşmelerin artık yeni bir bilgi ortaya çıkmayıncaya kadar
sürdürülmesinin yeterli olacağı belirtilmektedir(2).
Araştırma kapsamına Mayıs
2005 -Eylül 2005 tarihleri arasında Ege Üniversitesi Tıp Fakültesi Çocuk Sağlığı
yoğun bakım ünitesine kabul kriterlerine uyan çocukların anneleri alınmıştır.
57
Araştırmada Ege Üniversitesi Tıp Fakültesi Yoğun Bakım Ünitesinde çocuğu
yatmakta olan
20 anne ile görüşülmüştür. Araştırmaya katılan anneler ve
çocuklarına ilişkin ayrıntılı bilgiler tablo halinde (EK4) sunulmaktadır.
2.7. Verilerin Toplanması ve Süresi
Verilerin toplanmasında derinlemesine görüşme tekniği kullanılmıştır.
Görüşmeler çocuğun bakımıyla ilgilenen , çocuğa daha yakın olan ve hastane
koşullarında ulaşılması daha fazla olan aile üyesinin genellikle anneler olması
nedeniyle annelerle yapılmış ve araştırmayla ilgili doyum noktasına ulaşılıncaya
kadar sürdürülmüştür. Doyum noktası artık yeni bir bilgi ya da görüş elde
edilmediği, araştırmayla ilgili tüm soruların cevaplandığı noktadır. Görüşme
sırasında annelerden izin alınarak görüşmeler kayıt cihazı ile kaydedilmiştir.
Görüşmeler 25-35 dakika kadar sürmüştür. Annelerle görüşmeler görüşmeci
tarafından yüz yüze yapılmıştır.
Görüşmeler servislerde annelerin uygun olduğu zamanda boş hasta odasında
yapılmıştır. Görüşmenin yapıldığı ortamın mümkün olduğunca sakin bir yer
olmasına dikkat edilmiş ve görüşmeci ile anne aynı düzeyde yüz yüze oturarak
sürdürülmüştür.
2.8. Verilerin Analizi
Görüşmeler bittikten sonra verilerin ham dökümleri araştırmacı tarafından
yapılmıştır.
Ham
verilerin,
daha
önce
belirlenen
manevi
gereksinimlerin
belirlenmesi, manevi gereksinimlerin karşılanmasına yönelik uygulamalar, sağlık
58
personelinin manevi gereksinimleri karşılama durumu, sağlık personelinden manevi
gereksinimlerin karşılanmasına yönelik beklentiler temalarıyla da uyumlu olduğu
görülmüş ve veriler bu temalara göre sınıflandırılmıştır. Araştırmacı tarafından
dökümü yapılan ham verilerin başka bir uzman tarafından da sınıflandırılması
istenmiştir. Sınıflandırılan veriler araştırmacı tarafından organize edilmiştir. Aynı
işlem başka bir uzman tarafından da yapılmış ve benzer yada farklılıklar
belirlenmiştir. Daha sonra tüm bu veriler yorumlanarak rapor haline getirilmiştir.
2.9. Araştırma Etiği
Araştırmanın yapıldığı kurumdan yazılı izin alınmıştır. Ayrıca araştırmaya
katılan annelere, araştırmanın amacı açıklanarak araştırmanın teybe kaydedilmesi
konusunda izin alınmış ve elde edilen verilerin isim belirtilmeden araştırmada
kullanılacağı konusunda teminat verilmiştir.
2.10. Tanımlamalar
Maneviyat; Dini bir bağlılığın ötesinde herhangi bir tanrısal inanç olmadan yaşamın
anlamı, amacı, iç huzur için çaba sarf etme olarak tanımlanmıştır (32).
Manevi gereksinimler; “ Manevi yoksunluğu azaltacak veya bireyin manevi gücünü
destekleyecek
gereksinimlerdir”,
“Bireyin
üstün
güçle/Tanrıyla
(kişi
nasıl
tanımlıyorsa) dinamik ilişkisini sürdürmesi için gerekli faktör veya faktörlerdir”
şeklinde tanımlanmıştır (3).
Cevşen; Halkın inanışına göre şifa için okunan yada çocukların üzerinde taşınan dua.
59
BÖLÜM III
BULGULAR
Bu bölümde, Ege Üniversitesi Hastanesi Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları AD. Kliniği
Yoğun Bakım Ünitesinde yatmakta olan çocukların annelerinin Manevi Bakım
(Spiritüel Bakım) gereksinimlerini belirlemek amacıyla yapılan görüşmeler
sonucunda ailelerin tanıtıcı özelliklerine ve annelerin manevi gereksinimlerine
ilişkin elde edilen bulgular sunulmuştur. Annelerin manevi gereksinimlerinin
belirlenmesine ilişkin görüşler, manevi gereksinimlerin karşılanmasına yönelik
uygulamalar, sağlık personelinin manevi gereksinimleri karşılama durumu, sağlık
personelinden manevi gereksinimlerin karşılanmasına yönelik beklentiler olmak
üzere dört başlık altında sınıflandırılmıştır. Çocuğun içinde bulunduğu gelişimsel
dönemden ve çocuğun sağlık durumundan kaynaklanan farklılıklar da belirtilmiştir.
3.1. AİLELERİN TANITICI ÖZELLİKLERİNE İLİŞKİN BULGULAR
Tablo 3.1. Görüşme Yapılan Annelerin, Eşlerinin ve Çocuklarının Tanıtıcı
Bulguları
AİLELERİN BAZI SOSYO DEMOGRAFİK ÖZELLİKLERİ
(N)
ANNENİN
Yaşı
19-29
30-39
40-49
50-üstü
Sayı
9
8
3
0
60
Öğrenim Durumu
Okur-Yazar değil
İlkokul
Lise
yüksekokul
Çalıştığı İş
1
16
2
1
Ev hanımı
Serbest Meslek
İşçi (Vasıfsız)
Memur
15
0
4
1
Bulguları (Devam)
(N)
BABANIN
Yaşı
19-29
30-39
40-49
50-üstü
Sayı
3
12
4
1
Öğrenim Durumu
İlkokul
Orta Öğrenim
Lise
Yüksekokul
10
2
6
2
Çalıştığı İş
Serbest meslek
İşçi
Memur
Emekli
İşsiz
Çiftçi
8
3
2
1
1
5
61
Ailenin Çocuk Sayısı
1 çocuk
2 çocuk
3 çocuk
4 ve daha fazlası
4
10
2
4
Aile Tipi
Geniş aile
Çekirdek aile
Ailelerin Ekonomik Durumu
4
16
(N)
3
10
7
İyi
Orta
Kötü
Ailelerin Sosyal Güvencesi
SSK
Emekli sandığı
Yeşil kart
Bağ-Kur
5
2
11
2
Bulguları (Devam)
(N)
ÇOCUĞUN
Yaşı
0-1 yaş
1,5-6 yaş
7-14 yaş
15 yaş ve üstü
Sayı
7
7
5
1
Cinsiyeti
Kız
Erkek
11
9
62
Bilinç Durumu
Açık
Kapalı
10
10
Hastalığın Durumu
Akut
Kronik
5
15
Kronik hastalık ise kaçıncı tekrar
1.tekrar
2.tekrar
3.tekrar
4.tekrar
5. tekrar ve üstü
2
2
4
4
3
Yaşam Desteği Alıyor mu
Evet
Hayır
15
5
Yoğun Bakımda Kaçıncı Günü
3- 10 gün
11-20 gün
1,5 ay- 3,5 ay
1 yıl ve üstü
12
4
2
2
TOPLAM
20
Tablo 3.1.de çocuğu yoğun bakımda yatmakta olan annelerin, eşlerinin ve
çocuklarının tanıtıcı bulguları yer almaktadır.
Çocuğu yoğun bakımda yatmakta olan annelerin yaş gruplarına bakıldığında
9 annenin 19-29 yaş, 8 annenin de 30-39 yaş grubunda olduğu görülmektedir.
Annelerin büyük bir çoğunluğu (16 anne) ilkokul mezunu olup sadece 1 anne
yüksekokul mezunudur. Çocuğu yoğun bakımda yatan annelerin büyük çoğunluğu
(15 anne) ev hanımıdır. 4 anne ise tarla işlerinde çalıştıklarını fakat çocuklarının
63
hastanede olması nedeniyle çalışamadıklarını belirtmişlerdir. Sadece 1 anne memur
(Hemşire) olarak çalışmaktadır.
Çocuğu yoğun bakımda yatan babaların yaş dağılımına bakıldığında 12
babanın 30-39 yaş, 3’ünün 19-29 yaş, 4’ünün 40-49 yaş grupları arasında olduğu
görülmektedir. Babaların yarısı ilkokul mezunu iken, 6’sı lise mezunu, 2’si ise
yüksekokul mezunu olduğu görülmektedir. Babaların yaklaşık yarısı ( 8 baba) serbest
meslek sahibi iken 5 baba çiftçilik ile uğraşmakta, 3 baba ise işçi olarak
çalışmaktadır. 1 babanın ise uzak şehirde yaşaması ve çocuğunun hastalığı nedeniyle
hastanede bulunmasından dolayı işini bıraktığı ve işsiz olduğu görülmektedir.
Ailelerin sahip oldukları çocuk sayısına bakıldığında 10 ailenin 2 çocuğa
sahip olduğu, 4 ailenin tek çocuğu olduğu yine 4 ailenin 4 ve daha fazla çocuğu
olduğu saptanmıştır. Ailelerin büyük çoğunluğunun (16 aile) çekirdek aile yapısında
olduğu, geniş aile yapısında ise sadece 4 ailenin olduğu görülmektedir.
Annelerin yarısı (10 anne) ekonomik durumlarının orta düzeyde olduğunu, 7
anne ise ekonomik durumlarının kötü olduğunu belirtmişlerdir. Sosyal güvence
durumuna bakıldığında ise ekonomik durumunun kötü olduğunu belirten annelerin
hepsinin yeşil kartlı olduğu görülmektedir. 5 ailenin SSK’lı olduğu saptanmıştır.
Yoğun bakımda yatan çocukların yaş gruplarına bakıldığında 7 çocuğun 0-1
yaş grubunda olduğu, 7 çocuğun ise 1,5 - 6 yaş grubunda olduğu, 15 yaş ve üstü
sadece 1 çocuk olduğu görülmüştür. Çocukların cinsiyetlerine göre dağılımlarına
bakıldığında 11 Kız, 9 Erkek çocuk olduğu görülmüştür.
Yoğun bakımda yatan çocukların bilinç durumlarına bakıldığında çocukların
yarısının (10 çocuk) bilincinin kapalı olduğu ve 15 çocuğun kronik bir hastalık
64
nedeniyle yoğun bakımda yattığı ve kronik hastalığa sahip çocukların hastalıklarının
tekrarlama durumlarına bakıldığında 4 çocuğun hastalığının 4. tekrarı olduğu yine 3
çocuğun hastalığının 5 ve üstünde tekrarı olduğu görülmüştür.
Yoğun bakımda yatan çocukların büyük çoğunluğunun (15 çocuk) yaşam
desteği aldığı görülmüştür. Bu çocukların yoğun bakımda bulundukları sürelere
bakıldığında 12 çocuğun 3-10 gündür, 4 çocuğun 11-20 gündür, 2 çocuğun ise 1 yılı
aşkın süredir yoğun bakımda yatmakta olduğu belirlenmiştir.
3.2.
MANEVİ
GEREKSİNİMLERİN
BELİRLENMESİNE
YÖNELİK
BULGULAR
Görüşme
yapılan
çocuğu
yoğun
bakımda
yatan
annelerin
manevi
gereksinimlerinin belirlenmesine yönelik sorulara verdikleri yanıtların içerik
analizleri yapılmış ve aşağıdaki başlıklarda toplanmıştır.
3.2.1. Çocuğunuz yoğun bakıma yatırılınca neler hissettiniz diye sorulduğunda
görüşme yapılan annelerin büyük bir çoğunluğu (N=17) yoğun bakımda çocuklarının
durumundaki belirsizlik, ortamdaki araç gereçler ve çocuklarını istedikleri kadar
görememe nedeni ile çocuklarının yoğun bakıma alınmasından dolayı büyük bir
üzüntü duyduklarını belirtmişlerdir. Anneler bu duygularını şu şekilde ifade
etmişlerdir.
“ Çok üzüldüm, canımdan can gitti, insanın evladı her şeyi çok üzülüyor, o anda
hayatım bitti dedim ama onun için yaşamak zorundayım…… serviste olunca her an
65
gözümün önünde, yanımda, kokusunu hissedebiliyorsun, annelik duygusu, sürekli
onunlasın, şimdi hayatımda bir şeyler eksik, boşluk var” (K-18, 7 aylık, Kronik, Ex)
“Çok kötü oldum, içimden bir şeyler kopmuş gibi (anne ağlıyor) yüreğimizi,
kalbimizi çıkartıyorlar, bir yere atıyorlar, göstermiyorlar, siz dışarıda kalıyorsunuz,
görme ihtimaliniz yok, günlerce ağladım” (E-5, 6 yaş, Kronik, Taburcu)
“Çok üzüldüm, öldüm desem yeridir, onu kaybetme korkusu çok kötüydü, çok
ağladım, o zaman daha kötüydü, şimdi şükrediyorum bu haline ” (K-13, 1.5yaş,
Kronik, Yatıyor)
“Yoğun bakıma yatınca çok üzüldüm, hiç ayrı kalmadık, diğer hastanede de
yatırıyordu yanında kalıyordum, el kol bağlama olayı orda yok, yanında olduğum
için bağlamıyorlar, o çok zoruma gitti eli kolu bağlı (anne ağlıyor)…. Diğer
hastanede de yoğun bakımda yattı ama bu kadar kötü durumda yatmamıştı” (E-12,
2,5 yaş, Kronik, Taburcu)
“Annenin en büyük acısı, dünyam yıkıldı, diğer hastaneden buraya gelmeden önce
sabahleyin yüzde bir şansı var dediler, o hastane yani İzmir tepeme yıkıldı, buraya
geldiğim zaman yerlere oturuyormuşum, nereye oturduğumu da bilmiyorum, çok
kötü hissettim, Allah kimseye öyle hissettirmesin (anne ağlıyor)” (K-20, 3,5 yaş,
Akut, Taburcu)
66
Görüşleri
alınan
bazı
annelerde
yoğun
bakımda
yatan
çocukların
durumlarının ciddi olması ve çocuklarını bu şekilde görmek istememeleri sebebiyle
çocuklarının yoğun bakıma alınmasında Öfke (N=1), Suçluluk (N=3) ve Korku
(N=7) hissettikleri görülmektedir.
“Yoğun bakım deyince insan korkuyor, sanki o dünyayla bu dünya arasında gidiş
geliş gibi geliyor” (K-3, 6 aylık, Akut, Taburcu)
“Çok kötü hissettim, diğer hastanede söylenen kelimeler geldi aklıma ölecek dediler
(anne ağlıyor) çok kötü bir durum bile bile ölsün,
Allah tarafından da, belki
durumum iyi olsa özele götürebilirdim zamanında engel olunması gerekiyordu,
yaptıramadım, çok üzüldüm, bir an için artık gidecek, belki ölür, her kapı çalışında
görmek, yanında bulunmak istedim belki bir daha göremem çünkü yoğun bakım iyi
bir yer değil” (E-4, 14 aylık, Kronik, Taburcu)
“Çok kötüydü, kendimi çok şuçlu hissettim fark edemedim diye hiç hayatımda bu
kadar kötü olduğumu hatırlamıyorum” (E-6, 13 yaş, Akut, Taburcu)
“Yoğun bakım deyince çok tuhaf, ümütsiz bir yer geliyordu çünkü televizyonda,
akrabalardan yada
başka kişilerden duyduğumuzda hep ümitsiz bir yer gibi
geliyordu şimdi öyle görmüyorum işin içinde olunca....yoğun bakıma alınınca
kızdım, Pazar günü ben eve gittiğimde götürmüşler, kişiye değil neden gidiyor oraya
diye kızdım.” (K-7, 6,5 aylık, Akut, Taburcu)
67
“Üzülüyorsun bide gözümün önünde cumartesi Pazar 2 bebek öldü, onları görünce
daha çok üzülüyorsun benim çocuğumda buradan ölü olarak mı çıkacak diye
düşüncelere kapılıyorsun” (E-9, 4,5 aylık, Kronik, Taburcu)
“Ateşler içinde kaldım, beynimden vurulmuş gibi oldum, hareketsiz kaldım, bir şey
yapamadım, rahatlamak için yazarım, yazdım, ağladım, ağlamasam bunalıyorum, bir
korku oldu bende Z…
3 defa kalp krizi geçirdi, orda yine aynısı olacak diye
korktum” (K-14, 9 aylık, Kronik, Ex)
Kronik hastalığa sahip çocuğu olan ve uzun süredir hastanede çocuğu yatan
genç bir anne ise çocuğunun bakımındaki zorluk ve uzun süredir hastanede kalmaya
bağlı yorgunluktan dolayı çocuğunun yoğun bakıma alınmasına olumlu baktığını ve
rahatladığını belirtmiştir.
“Sevindim benden iyi bakarlar çünkü çok yoruluyordum, makinelere dikkat et, şuna,
buna dikkat et, 24 saat uyku uyumadım, zaten yemiyorum, gözüm kararmaya
başlıyordu, yoğun bakıma girerken rahatladım, bazıları üzülür yoğun bakıma gitti
diye gözümün önünde olunca bazen görmemekte istiyorum ağladıkça, acı , sancı
çektikçe ben durduramıyorum ……yoğun bakıma yatırılması bakım açısından iyi
geldi” (E-15, 5 aylık, Kronik, Ex)
3.2.2. Sizce çocuğunuz neden hastalandı sorusuna görüşleri alınan annelerin büyük
çoğunluğu (N=13) kaderci bir yaklaşım gösterip bunun Allah tan geldiğini
düşündüklerini, alın yazısı olduğunu yada bu dünyada bu şekilde sınandıklarını
68
belirtmişlerdir. Bu şekilde düşünen annelerin eğitim düzeyi, yaşı, ekonomik durumu,
çocuğunun yaşı ve tanısı gibi özelliklerden düşüncelerinin etkilenmediği dikkat
çekicidir. Anneler kaderci bir yaklaşım sergileyerek bu konudaki düşüncelerini şu
şekilde belirtmişlerdir.
“Cenabı Allah sınıyor, Allah çekebileceğimiz kadar versin elimizden geldiği
kadarıyla bakabilelim, Allah tan gelen bir şey bizim elimizde değil ki”(K-1, 11 yaş,
Kronik, Taburcu)
“…..Allah tan gelen bir rahatsızlık dört dörtlük bir dünya hayatı olmaz, kimine
Rabbim eşinden çektiriyor, kimine parasızlık, kimine kayın valideden çektiriyor,
çekmeyen yok bizi de Rabbim hastalıkla terbiye etti,
bu imtihanımızı inşallah
kazananlardan etsin, bizim imtihanımız da bu oldu, Allah sevabına nail etsin hep
öyle dua ettim” (E-2, 7 yaş, Kronik, Ex)
“…Allah’ın takdiridir, böyle olması gerekiyordur, alın yazısıdır, onun yaşayacağı ,
yaşaması gereken şeylerdir, öyle yazılmıştır kaderine, yapılacak hiç bir şey yok,
Allah bana bunu böyle verdi, böyle kabul etmek zorundayım, böyle götürmek
mecburiyetindeyim yapabileceğim başka bir şey yok atamam, satamam çünkü o
benim evladım”(E-5, 6 yaş, Kronik, Taburcu)
“...Allah tan geldi, kaderimizmiş, bu hastalık milyonda bir olduğu için, ne eşimin, ne
benim tarafımda hiç böyle bir şey yok ve ilk biz böyle hastane ortamında yattık
ondan Allah tan geldi diye düşünüyoruz” (K-8, 5 yaş, Kronik, taburcu)
69
“…Allah tan geldi, doğuştan dediler, 9 yaş var oğlumla arasında, bir kızımız olsun
çok istedik ama Allah böyle layık gördü, böyle verdi (anne ağlıyor)” (K-19, 3,5 yaş,
Akut, Taburcu)
Bir kısım annenin çocuğunun hastalanma sebebini gebelik sürecinde yaşadığı
olumsuz olaylara yada akraba evliliği gibi nedenlere bağlayıp kendini suçlama
(N=4), bazı annelerde ise aile büyüklerini suçlama (N=1), eşini suçlama (N=1)
düşüncesinin hakim olduğu görülmektedir. Anneler bu görüşlerini şöyle dile
getirmişlerdir.
“Eşimin ailesiyle beraber oturuyoruz, aşırı üstüme geldiler, stres, her gün ağlarsın,
hamile iken sürekli eşimle tartışırdık, başkalarının yüzünden dayak yemek ..… bana
hep derlerdi, hamileliğin sevinçli geçerse çocuğun çok iyi olur, eğer üzüntülü dertli
olursan çocuğunda üzüntülü dertli olur……bazen de Allah tan geldi diye
düşünüyorum, eşim çalışırken bazen Cuma namazlarına gitmezdi, oruç tutmadı,
çalışırken zor oluyor, günler çok uzun dedi, dedim bu bize haktır, hem beni bu
dereceye getirdi, hem de ne oruç tuttu, ne namaz kıldı, her şey Allah tan bizi
denemek için” (E-15, 5 aylık, Kronik, Ex)
“….O hastanede 1 ay kaldım, bütün doktorlarla görüştüm hastalığın nedeni ne, neden
olur bir eksiklik mi vardı vitamin mi, herhangi bir protein, kalsiyumu mu diye her
şeyi sordum ama dedikleri tek şey genetik hastalığın; şu anda dünya çapında neden
ileri geldiğinin bulunmadığı, o yüzden bana vicdan azabı duyma dediler ama ben çok
vicdan azabı duyuyorum…(neden vicdan azabı duyuyorsun) benden kaynaklanan bir
70
şey mi diye, hamileliyim biraz stresli geçti ondanda buluyorum …” (K-18, 7 aylık,
Kronik, Ex)
“…..Allah öyle emretti omurgası eğriydi, ciğerleri su aldı belki bu kadar acı
çekmeyecekti, çocuğun kirpiği gözünün içine girsin istemezsin yakar (omurgasının
eğri olması konusunda ne düşünüyorsunuz ?) o konuda kendimi suçluyorum akraba
evliliği vardı doktor akraba evliliği diyor, keşke yapmasaydık” (K-10, 16 yaş,
Kronik, Taburcu)
“Allah tan birde ihmalden, derdi veren Allah tır ama ihmalimizde var, Z….13 günlük
iken hastalık tuttu, anne hissetmez mi çocuğunu, gözleri sarardı, ateşlendi 17 günlük
iken karnı şişti, sabah kalktım kayın babamın yanına gittim, Z…. rahatsız hastaneye
götürelim dedim aldırış etmedi, anneme söyledim hiçbir şey olmaz, herkes doktoramı
gidiyor dedi, ihmal var çocuğumda inkar edemem, Allah verdi ama bende bu kadar
geciktirdim…”(K-14, 9 aylık, Kronik, Ex)
“Kendimi suçluyorum keşke gitmeseydim, yapmasaydım diyorum, bazı çocuklar
düğün salonlarına bile gidiyor, ben düğünlere bile gitmedim olacağı varmış Allah
bunu bana gösterecekmiş diyorum ..… çarşıya çıkmıştık, terledi ondan diyoruz, ilk
tutulduğu gün gece nefes alamadı, nefes nefese kaldı, hatamız geciktik, iyi bir
doktorlara götürseydik belki daha iyi olurdu, sağlık ocağına götürdük, şurupla atlatır
dedik atlatamadı …” (E-16, 6 aylık, Akut, Ex)
71
Görüşme yapılan annelerden bir kısmı ise (N=4) doktorların dikkatsizliği
yada yanlış tedavi yaptıkları düşüncesi ile doktorları suçlama eğiliminde olduğu
görülmektedir. Anneler bu düşüncelerini şöyle dile getirmişlerdir.
“….doktorumuz ilk ameliyatı gevşetme, 2. ameliyatı düzeltme yaptı, zor bir ameliyat
iyi geçti, sonra yara yeri enfeksiyonu yüzünden 21 günde 3 kere ameliyata girdi Ç..,
hem de plastik cerrahide girdi 3. ameliyata çok uzun kaldı, doktorumuz bizi hiçbir
kontrole istemedi, takip etmedi, bizi öyle bir çıkardı ki Ç… soralım diyerekten, bir
kere daha ameliyat olursa solunum sıkıntısı gene olur demedi, 2 ay sonra korseyi
çıkarcanız dedi ve 2 ay sonra çare rahatsızlandı her şeyi biliyormuş ve bu kadar
zorlukların olacağını bize açıklamadı, doktorlarımıza saygı duyuyorum, o kadar
öfkeliyim, insan hastasına 5.5 ay yatırmışın, o kadar ameliyatla
nasıl kontrole
istemiyorsun, doktorumuzu suçluyoruz X prof. X i suçluyoruz, benim yüreğim
yandığı zaman inşallah yanmayacak X’i bütün Türkiye duyacak, gerekirse televizyon
kanalına çıkacağım, çok ihmallik yaptı her yerde konuşurum….”(K-10, 16 yaş,
Kronik, Taburcu)
“ 9 ay kontrollere gittim ama doktorumuz bize 3’lü tarama testini söylemedi, ona çok
kızıyorum bazen kader diyorum….. doktorumuzun 3’lü tarama testini söylememesi,
ilk çocuktu bizim bilgimiz yoktu, şimdi birçok önlem aldık tecrübelendik ama E…
hiçbir şey bilmiyorduk, doktor ne derse onu yapıyorduk, onun dışına taşamıyorduk,
bilgimiz olmadığından (anne ağlıyor)” (E-12, 2.5 yaş, Kronik, Taburcu)
72
“Doktorların yaptığı yanlış tedavi olduğunu düşünüyorum….Allah tan tabi her şey
ama bunun doktorların yanlış tedavi sonucu olduğunu düşünüyorum”(K-13, 1,5 yaş,
Kronik, yatıyor)
3.2.3. Zor durumlarınızla başa çıkmanızda size yardımcı olan manevi değerleriniz /
inançlarınız var mıdır? Nelerdir? diye sorulduğunda görüşme yapılan annelerin
neredeyse tamamı “Evet” cevabını vermiş ve bu cevabı veren annelerin büyük
çoğunluğu zor durumlarında birtakım dini uygulamalarla (N=18) ve inançlarıyla
(N=14) ayakta kaldıklarını bu şekilde kendilerinde güç bulduklarını ve sabır
hissettiklerini belirtmişlerdir. Bu dini uygulamalar içinde dua etmek (N=15) çok
büyük bir yer almaktadır. Anneler dua ederek Allah’a sığındıklarını bu şekilde
kendilerini, seslerini ve dileklerini Allah’a duyurduklarını, Allah’ın onlara ve
çocuklarına bu şekilde yardım edeceğini ve bu şekilde düşünerek rahatladıklarını
vurgulamışlardır. Dua etmek dışında anneler rahatlamak için kuran okuduklarını ve
namaz kıldıklarını belirtmişlerdir. Annelerin bu görüşlerini
dile getirdiği
ifadelerden bazıları şöyledir.
“Her zaman inancım, iyi olacak diye kendime serbestlik veriyorum Allah’ım iyi olur,
yol göster diye dualar ederim, iyi düşünmeye çalışırım. Devamlı dua edip
sakinleşirim, serbestleşirim, bildiğim duaları okurum, çocuğuma da öğrettim,
ameliyatlara girmeden okurdu, çıkınca “anne dua ediyon mu?” diye elimi sıkardı,
ameliyata girmeden anne beni temizle, tırnaklarımı kes, dua et benim için akrabaları
arayın, dua edin derdi” (K-1, 11 yaş, Kronik, Taburcu)
73
“Allah’a dua ettikçe, yardım ediyormuş, çocuk daha iyileşiyormuş gibi geliyor, buna
inanıyorum daha öncede dua ediyordum ama şimdi böyle bir şey olunca insan daha
çok Allah’ı hatırlıyor, dua ettikçe de çocuk iyileşiyormuş gibi geliyor, her şey yoluna
giriyormuş gibi öyle olduğuna inanıyorum” (K-3, 6aylık, Akut, Taburcu)
“Çok dua ettik, herkes çok destek oldu, içimden Allah’ım yardım edecek O… iyi
olacak diye dua ettim, bildiğim duaları okudum, sabretmeye çalıştım” (E-6, 13 yaş,
Akut, Taburcu)
“..Çok dua ederim hep başımız sıkışınca dua ederiz başka türlü etmiyoruz, her gece
mutlaka ederim, E…için, kendimiz için, hastaneye geldiğimizde E…’nin yanında
dua ederim, inşallah biran önce iyi olur, kötülüklerden korunmamız için sağlığımız
iyi olsun ki çocuklarımıza bakalım diye, en çok ettiğim dua; bana sabırlar ver,
öncelikle E… yer alıyor, tek sağlıklı sıhhatli olsun, evimizde bakalım, evimizde
olalım çünkü E.. doğduğundan beri evimizde hiç doğru dürüst kalmadım, hamileyken
bile hep hastanelerdeydim, E…’nin yanındaydım” (E-12, 2,5yaş, Kronik, Taburcu)
“ Ben Allah’a inanırım, namaz kılmıyom ama devamlı dualarım var, dualarımın da
kabul olduğuna inanıyorum, onların beni ayakta tuttuğuna inanıyorum yani Allahın
takdiri” (K-13, 1,5 yaş, Kronik, Yatıyor)
“Sinir olduğum zamanlarda Kuranı Kerimimi okuduğum anda rahatlıyorum nasılsa
hepimizin gideceği yer orası takdir Allah’ın diyorum” (E-15, 5 aylık, Kronik, Ex)
74
“ İyileşeceğini ümit ediyorum…….atlatmak için dua ederim, Allah çocuğumun
yanında dursun daima, kanadının altında korusun Allahımdan onu istiyorum, bize
bağışlasın çocuğumuz…..Allahıma inanıyorum” (K-17, 2,5 yaş, Kronik, Taburcu)
“Tabi vardır, okumakla yasin ve sureler okurum kendimi okumakla sakinleştiririm ve
Allaha dua etmekle H…. mucizesinde Allahım bir mucize yani okuduk dua ettik
onların sayesine iyi oldu, Allaha inancım var sonsuzda…..inancım yardımcı
oluyor”(K-20, 3,5 yaş,Akut, Taburcu)
“Tabi her şeyi Allahtan bildiğimiz için yardımcımız Allah, belki de o gücü, kuvveti
Allah veriyordur…..Allahtan geldi, hastalığı biz yaratmadık, hiçbir şeyi biz
yaratmadık, hastalığı da veren, sağlığı tedavisini de veren Allah, öyle düşünüyorum
kendi kendime moral vermeye çalışıyorum çünkü çocuğumun bana ihtiyacı var”
(K-18, 7 aylık, Kronik, Ex)
Görüşme yapılan annelerden bazıları ise zor durumlarıyla başa çıkmada
onlara yardımcı olan manevi değerin dini uygulamalar dışında daha çok sanatla
edebiyatla ilgili uygulamalar (Kitap-Gazete okumak, Şiir yazmak) (N=3),
zihinlerini meşgul etmek için yaptıkları aktiviteler (El işleri yapmak, Gezmek,
Sigara içmek) (N=3) ve Eşlerinin, ailelerinin verdikleri manevi destek (N=9)
olduğunu belirtmişlerdir.
“İnançlı biriyim, Allah’a şükürler olsun, dualarla, bide kitap okuyorum, hemşire
hanımda kitap getirdi, buradaki arkadaşlar aile dergileri getirdiler, geldim geleli
75
kitaplar okudum Z…. üzerine adapte olmak istemiyorum, Z… hasta diye yüzüne
bakınca kötü oluyorum, hastalığını kabullenmek istemiyom, kabul etmiyom da,
kendime çay şeker almak için elişi yaptım, oya yaptım, oyaları verdim, z…. gereken
şeylerini aldım, eşimden habersiz, o dedi hakkımı helal etmem sakın kendini yıpratıp
üzme ama ben yapamam hem okuyordum, hem elişi yapıyordum, hem şiir
yazıyordum böyle şeylerle geçirdim Z… üzerine fazla düştüğüm zaman gidiyor
aklım ” (K-14, 9 aylık, Kronik, Ex)
“Annemler her defasında yardımcı oldular, manevi olarak hep yanımdaydılar çaresiz
kaldığım anda, olur kızım, şöyle olur, böyle olur, annem, babam, kız kardeşlerim
destek çıktılar” (K-8, 5 yaş, Kronik, Taburcu)
“…Önce Allah sonra eşim, birbirimize çok destekçiyiz hep sırt sırta verdik
birbirimizi kırmadık, çocuğumuza aynı değerde baktık, ben yemeğini yediriyorsam,
eşim uyutuyordu, E… hep ortak büyüttük şuanda bile yoğun bakımda, o uyutuyor, en
büyük destekçim Allahtan sonra eşim geliyor. Çevremizdekilerle ilk zamanlar
olmuyordu, bu hastalık hakkında kimsenin bilgisi yok, anlamakta zorlanıyorlardı,
sanıyorlardı ki biz E… hasta ediyoz anlatıyordum, ama yıllar geçtikçe onlarda
farkına vardı”(K-12, 2,5 yaş, Kronik, Taburcu)
“Eşim, Oğlum zaten birbirimize destek bir aileyiz, bakma konusunda, her konuda
bana yardım ediyorlar… kitap okuyarak kafam çok dağılıyor biz U… bir köyündeyiz
eşim, çok sıkıldın, gel bir dolaşalım, gelelim diyor, alıyoz kızımızla beraber dağlara
gidiyoruz, o yönden insanın morali düzeliyor, kitap okuyarak kafamı dağıtıyorum,
76
burada da gazete alıyorum” (K-19, 9 yaş, Kronik, Ex)
Çocuğu kronik hastalığa sahip, yoğun bakımda yaşam desteği alan ve
çocuklarının hayati durumu ciddi olan 2 annede isyan, öfke, ölümü kabullenme
duygularının hakim olduğu görülmüştür. Bu anneler rahatlayamadıklarını ve bu zor
durumlarıyla baş edemediklerini belirtmişlerdir.
“Allah tarafından bağırarak kızarak geçiyor, zaten psikolojim bozulmuş, bende
hastayım sürekli başım dönüyor, gözlerim kararıyor kafam boş bir ses gelince
kendimi kaybediyom, psikoloji doktoruna gitmek istiyorum, gidemiyorum,…. çok
zor Allah biliyor neler çekiyorum, 4 çocuğumun dördü de böbrek hastası ilaçlarından
sondalarından, çocuk başına günde 8 defa sonda takıyorum, ilaç içiriyorum, serum
lavaj yapıyorum, temizliği her şeyi yapıyorum, Allahıma dua ediyom başka hiç
kimsemiz yok …..bazen isyan ediyorum sonra pişman oluyorum, tövbekar oluyorum,
sonda taktırmıyorlar, zar zor getirip takıyorum, sokaklara çıkıyorlar, okula
gönderiyorum gitmiyor peşinden gidiyorum, çocuklarla kavga ediyorlar, sabaha
kadar ateşleniyor başlarındayım, bazen kocamla kavga ediyoruz, gene tövbekarım,
Alahın takdiri benim hiçbir şeyim yok” (E-11, 7 yaş, Kronik, Taburcu)
“Çekmemesini, iyileşmesini istiyorum. Hepimizin gideceği yer orası, ölümü insan
istemez ama ağrı, acı çekerken ben ondanda fazla çekiyordum. O bir taraftan ağlıyor,
ben bir taraftan, ağladığın an hemen kızıyorlar, insanın içi yanıyor….doktorumuz
kızıyor…..bakıyom, düşünüyom, aynı durumda olursa eşim çıkaralım diyor,
çıkarsak, çocuğu ölüme de atmış oluyoruz, benim çocuğum gibi birini gördüm, o
77
daha berbat olmuş, çocuğum eğer öyle olacaksa burada durmanın da anlamı yok” (E15, 5 aylık, Kronik, Ex)
3.2.4. Görüşme yapılan annelerin verdiği cevaplar incelendiğinde Hayatınıza anlam
veren şeyler nelerdir? Size göre hayatın anlamı nedir? Sorusunda öne çıkan
kavramların Çocuk (N=13), Eş (N=3), Sağlık (N=8), Sevgi (N=6), Huzur (N=3),
Umut (N=2), Para (N=2) olduğu görülüyor. Bu kavramları işaret eden ifadeler
şöyledir.
“Benim her şeyim çocuklarım, onları gördüm mü her şeyi unutuyorum. Çocuklarımı
kucağıma aldım, sevdim mi her şeyi unutuyorum” (K-1, 11 yaş, Kronik ,Taburcu)
“Bu zamana kadar herkese iyilik etmeye çalıştık, sevgi gösterdik, hoşgörüyle bunları
yapmaya çalıştık, Rabbim onları nasip etsin bize dedik hiç umudumuzu kesmedik,
son ana kadar hep umutla yaşadık, umutta sönmesin inşallah içimizden”(E-2, 7 yaş,
Kronik, Ex)
“Şimdi daha iyi anladım çocuklarımmış, hep dua ediyorum, Allahım beni
çocuklarımla sınama diyorum, param olmasın hiçbir şeyim olmasın, sağlık, mutluluk,
huzur, çocuklarım başka hiçbir şey demiyorum daha öncede böyle düşünüyordum
ama aklıma gelmiyordu” (K-3, 6 aylık, Akut, Taburcu)
“Eşim, çocuklarım hayatımın anlamı onlarla güzel zaman geçirmek, koşmak,
oynamak güzel bir gün yaşamak başka hiçbir şey yok, zengin olmak gibi beni mutlu
78
edecek hiçbir şey düşünmüyorum, yalnızca çocuğumun iyileşmesi, sağlıklı olması
onlarla güzel bir hayat sürmek bütün hayalim bu” (E-5, 6 yaş, Kronik, Taburcu)
“E…. doğmadan önce dış hayat benim için çok önemliydi, gezmek, giyinmek,
eğlenmek ama E… doğduktan sonra anladım ki onlar önemsiz şeyler, onlarsız da bir
yaşam varmış, sağlık olursa her şey güzelmiş, sağlık olmazsa, hiçbir şey güzel
değilmiş, şimdi dışarısı çarşıyı gezmek, düğün bayram hiç cezp etmiyor, bizi mutlu
eden E… burada güldüğünü görmek, bize öpücük atması …..hayatın anlamı demek
ki çocuklarımızın mutluluğuymuş, sağlığıymış” (E-12, 2,5 yaş, Kronik , Taburcu)
“Hayatın anlamı sevmek, her şeyi yaşayarak öğrenmek, bide canın ciğerin evladın,
onun için yaşamak, uğraşmak, çabalamak” (K-18, 7 aylık, Kronik, Ex)
“İnsanın ilk başta çocuğu, eşi, dostu onlarla yaşıyorsun, onlar hayatına anlam
veriyor, onlar olmasa hayatın bir anlamı kalmaz insanı onlar ayakta tutuyor” (K-7,
6,5 aylık, Akut, Taburcu)
Görüşme yapılan annelerden bazıları ise çocukların hastalığından dolayı
hayatın artık onlar için bir anlam ifade etmediğini (N=5) belirtmişlerdir. Bu
ifadeleri belirten annelerin hepsinin çocuklarının hastalıklarının kronik olduğu,
yoğun bakımda yaşam desteği aldığı ve hayati durumlarının ciddi olduğu dikkati
çekmektedir.
79
“Anlam veren şeyler herhalde çocuğumun sağlıklı olmasıydı böyle olunca birde
ötekinin de ölmesi bazen düşünüyorum, Allah’ım neden yaşıyoruz sonuçta hepimiz
aynı şey olucaz, acaba buna da bir şey olur mu? sürekli bu düşünceyle yaşıyorum en
küçük bir şeyde tedirgin oluyorum, hayata bağlayan tek şey çocuğum başka bir şey
yok” (K-8, 5 yaş, Kronik, Taburcu)
“Çocuğum hasta olunca hiçbir anlamı kalmadı …şuanda hayatın anlamı çocuğumun
yaşaması, çocuklara Allah şifa versin, çocuklarım benim için hayatım, N… ilk
çocuğum, onun yaşamasını istiyoz, onun için uğraşıyoz” (E-9, 4,5 aylık, Kronik,
Taburcu)
“Şuan hayat benim için önemli değil, bir zamanlar o kadar neşeliydim, şuan
bakıyorum insanlar gülüyor ben başka bir gezegendeyim, sanki ayrı yaratılmışım,
hayat benim için hiç güzel değil, hiçbir şeyi sevemiyorum, hiçbir şeyin tadını
alamıyorum, şuan çocuğumun hastalığından dolayı çok büyük ızdıraplar içindeyim”
(K-10, 11 yaş, Kronik, Taburcu)
“Hiçbir anlamını görmedim Allah ta şahit hiçbir şeyin anlamını görmedim, hep böyle
kara günler, en iyi günlerim böyle” (E-11, 7 yaş, Kronik, Taburcu)
“Hayatın anlamı yok gibi geliyor, şuanda öyle geliyor” (K-19, 9 yaş, Kronik, Ex)
3.2.5. Çocuğunuzun hastalığı ile baş etmenizde manevi duygularınız size yardım
etti mi? Nasıl? Sorusuna görüşme yapılan annelerin büyük çoğunluğu (N=16) “Evet,
80
yardım etti” cevabını vermiştir. Anneler manevi duyguları sayesinde daha olumlu
ve pozitif düşündüklerini (N=11), sabırlarının arttığını (N=4), umutlarını
yitirmediklerini (N=3), Çocuklarının durumunu kabullendiklerini (N=2),
Çocuklarının iyi olduğunu düşündüklerini (N=3), tıbba güvendiklerini (N=2)
dile getirmişlerdir. Bu düşünceye sahip olan annelerdeki manevi duyguların dini
inanç (N=13) ve dini uygulamalar (N=8) ( dua etmek, kuran okumak, namaz
kılmak… vb.) ile sınırlı olduğu göze çarpmaktadır. Bu düşüncelerinde annelerin
eğitim düzeyi, yaşı, ekonomik durumu, çocuklarının yaşı gibi değişkenlerin etkili
olmadığı göze çarpmaktadır. Annelerin bu konudaki ifadeleri şöyledir.
“Dua etmeden önce çocuk ölecekmiş gibi karamsar düşünüyordum, çocuk iyi olmaz
diye düşünüyordum, annem uyardı kızım böyle düşünme, bende uyarıları dinledim,
içime bir huzur geldi, sabır geldi, şimdi iyi olacakmış gibi hissediyorum, hep dua
ediyorum, sabır geldi çok rahat içim” (K-3, 6 aylık, Akut, Taburcu)
“Beni çok kötü durumlardan çıkardı geçen gün çok kötüydüm, çocuğum yoğun
bakıma yatırılınca ağlıyordum, ayakta duramayacak haldeydim, dua edince, oğlumun
iyileşeceğini düşününce, onu görünce, yanımda olduğunu hissedince, konuştuğunu
görmesem de, ona dokununca, gülücük verince bunlar beni çok rahatlatıyor ” (E-5, 6
yaş, Kronik, Taburcu)
“Ben çok sabırlıyımdır, duygusalımdır birden parlamam, dua ederim, Allah hiç
kimseye çekemeyeceği yük dert vermez, bize de verirse de mutlaka sabrını da
verecek bu şekilde kendimi teselli ederim….sabırlı olmamız bizi çok yere getirdi,
81
belki sabırlı olmasaydık ayrılmış, boşanmış olabilirdik, özürlü ailelerin çok
problemleri çıkıyor çünkü bizim aile yaşantımız 2,5 senedir yok, evimizde doğru
dürüst kahvaltı yapalım, tatil yapalım, hep E…. yoğunlaşıyoz hep hastaneler, 1gün 2
gün evde kalalım diye dua ediyoz …. dıştan baktın mı sadece hasta bir çocuk
görünüyor ama çok götürüleri var” (E-12, 2,5 yaş, Kronik, Taburcu)
“ İnançlı bir insanım her şey Allahtan geliyor, Rabbim derdi verdi, hiçbir zaman
ümidimi yitirmedim, inşallah dermanını da verecektir çünkü ilmi vermiş, çare
vermiş, bunları da biliyorum Rabbim benim kızıma da inşallah çare bulacak, Rabbim
alırsa da önce dilim söylüyordu, şimdi kalbimde söylüyor, çocuğum acı çekmektense
ona da boyun eğeceğiz” (K-14, 9 aylık, Kronik, Ex)
“Daha
sabırlı
yaklaşıyorsun
olaylara,
güçlü,
dirençli
oluyorsun,
ayakta
kalabiliyorsun, zaman zaman kötümser oluyorum ama hemen kendimi toparlıyorum
bazen çok duygusal oluyorum ağlıyorum sonra benden daha kötü durumda olan
insanları düşünmeye başlıyorum ve toparlıyorum kendimi” (K-7, 6,5 aylık, Akut,
Taburcu)
“ Allahtan geldiğini, sınavda olduğumuzu düşünüyorum, Allah bir yeri ayarlamıştır,
Allah sevdiği kullarına verdiğini düşünüp, kendime teselli veriyorum, benden daha
kötülerini düşünerek şükür ediyorum, Allah bundan kötü günler göstermesin diye
dua ediyorum böyle ayakta kalıyorum” (K-13, 1,5 yaş, Kronik, Yatıyor)
Görüşme yapılan annelerden bazıları ise çocuklarının hastalıkları ile baş
82
edemediklerini (N=4), manevi duygularının onlara bu konuda bir katkı
sağlamadığını
(N=3),
zaman
zaman
intihar
etmeyi
düşündüklerini
ve
tükendiklerini (N=3), Allaha isyan ettiklerini (N=2) dile getirmiştir. Bu annelere
baktığımızda çocuklarının kronik hastalığa sahip olduğu, yoğun bakımda yaşam
desteği aldığı ve hayati durumlarının ciddi olduğu dikkatimizi çekmektedir. Böyle
düşünen anneler düşüncelerini şu şekilde ifade etmişlerdir.
“Hep düşünüyorum, bir gün kurtulacağız Allah büyüktür, biri iyileşirse, iyi olursa,
iyi günleri düşünüyorum, kötü günleri düşünsem bazen intihara kalkışıyorum sonra
geçiyor yine tövbekarım” (E-11,7 yaş, Kronik, Taburcu)
“….Atlatamadık ki daha, belki de şuan en zor Ç…. dönemi, hepsinden daha zor,
daha üzüntülü ve acı geldi ….artık birikmiş mi bir şeyler, bu daha zor geldi,
hepsinden daha kötü …..(Baş edemiyorum mu diyorsunuz?) artık durduramıyorum
inanınki durduramıyorum” ( K-10, 11 yaş, Kronik, Taburcu)
“…..Herkes evinde huzurlu şekilde akşam oldu mu yatıyor, sabah oldu mu kalkıyor,
işine gidiyor, ev hanımı ise evindeki işiyle, çocuğuyla ilgileniyor, aile yaşantısı
oluyor, bizde hastanelere yatıyoz, diğer çocuğumuzu bırakacak yerde zorlanıyoruz,
eşim gececi oluyor, hiç uykusuz işe gidiyor, E… ile uğraşırken sürekli hastanelerde
git gel, kendi sağlık problemlerimiz çıkmaya başlıyor, kendimize bir şey olacak diye
korkuyorum manevi acıdan, duygusal açıdan yıpranıyoruz ,artık her şeyle mutlu
olamıyoruz, çabuk ağlıyoruz ,gerçi eşim ağlamıyor da ben ağlıyorum” (E-12, 2,5 yaş,
Kronik, Taburcu)
83
“…Hiçbir şey düşünemiyordum, pozitif yönde düşünmeye zorluyordum, hatta birkaç
arkadaşa kızım olmasa kendimi şuradan atmak geliyor dedim, çünkü onun ex
olduğunu görmektense kendimi öldürürüm daha iyi diye düşündüm” (E-6, 13 yaş,
Akut, Taburcu)
3.2.6. Görüşme yapılan annelere Çocuğunuzun hastalığı sizin manevi duygularınızı
nasıl etkiledi? diye sorulduğunda annelerin hemen hepsi manevi duygularının
etkilendiğini belirtmiştir. Anneler manevi duygularında artma olduğunu (N=17),
manevi duygularının yardımıyla çocuklarının hastalığını kabullendiklerini (N=4)
ve umutlarını yitirmediklerini (N=2), çocuğunun hastalığı ile birlikte daha farklı
düşünmeye başladıklarını, bu farklılığın ise dini duygularında yoğunlaşma, artma
olduğu (Dua etme(N=16), Namaz kılma (N=2), Sabır (N=4), Çevresine yardım
etme (N=1), Dünya nimetlerinden uzaklaşma (N=1), Allaha güven (N=1),
Mucizelere inanma (N=1), Sınav olduğunu düşünme (N=2) ) şeklinde dile
getirmişlerdir. Bu düşüncelere sahip olan anneler görüşlerini şöyle ifade etmişlerdir.
“Devamlı iyi düşünürüm, eskidende insanlara yardım ediyordum çocuğum hasta
olunca daha fazla yardım etmeye başladım Allahım diyorum bunlara yardım edeyim,
çocuğum daha iyi görünsün, daha iyi olsun Cenabı Allah el uzatanı geri çevirmez.
Yolda düşkün göreyim elimden geldiği kadar para veririm, karnını doyururum, her
yönden yardım etmeye çalışırım. Ben insanlara kötü bakarsam Allah çocuğumu daha
kötü eder. Allah bana yardım etsin diye daha fazla yardım etmeye başladım, manevi
duygularım arttı” (K-1, 11 yaş, Kronik, Taburcu)
84
“Daha öncesi çok yıkım oldu, 5-6 ay kabullenemedim, ilerleyecek rahatsızlığı
dediler, 5-6 ay hiç evden çıkmadım sonra bu hastalık Allahtan, niye çocuğumu evde
kapatayım, hapis edeyim dedim hiçbir zaman kapatmadım, çocuğun isteklerini
yapmamazlık etmedim ne istediyse yaptım, nereye istediyse gezdirdim, gezmeyi çok
seven bir çocuktu 7 yaşına kadarda gezdirdim. Allahtan gelen bir şey dedim ve çocuk
gibi ona baktım, hiç özürlü gözüyle bakmadım. Rabbime daha çok yakınlaştırdı beni,
belki çocuk böyle hasta olmasaydı dünyaya daha çok meyil edecektim, belki dünya
zevki bana ağırlık verecekti yani dünya zevklerini bir yana koydum, düğüne,
eğlenceye gitmedim, çocuğuma baktım, Fransaya gittik çocuğumu da götürdüm,
eşim hacıya gitmek istiyordu, eşim dedi ben onu sırtımda taşırım bu sene gitmek
istiyorduk, onu da götürmek istiyorduk, ama gidemedik” (E-2, 7 yaş, Kronik, Ex)
“Eskiden namaz kılmıyordum özellikle evlendikten sonra benim ailem namazını
kılan insanlar eşim tarafı öyle değil, son derece açık içlerinde bir ben kapalıyım, bir
boşluğa düştüm yani unuttum Allah bana kendine gel diye bir mesaj mı verdi dedim,
Allahı hatırladım, hemen Allaha dua etmeye başlıyorsun, namazımı kılıyorum, dua
ediyorum, manevi duygularımda artma oldu, bundan sonrada öyle olması gerektiğini
düşünüyorum” (K-3, 6 aylık, Akut, Taburcu)
“İnsanın başı sıkışmayınca Allahı ağzına almıyor, tabi daha bir yardım istedik daha
bir Allahın adını ağzımızdan düşürmedik, şimdi
O… taburcu olunca kurban
kesmeyi, mevlit yapmayı düşünüyoruz, önceden bir şey yapmazdık mesela kurban
bayramlarında bile kurban kesmiyorduk” (E-6, 13 yaş, Akut, Taburcu)
85
“....Manevi duyguların değişiyor, artıyor, dua olsun, Allaha yalvarma olsun biraz
daha geri planda kalıyordu, şimdi durum kötü olunca onlar biraz daha ön plana çıktı
sarılacak bir şeyler arıyorsun, öteki türlü huzurlu rahat oldun mu bir desteğe ihtiyaç
duymuyorsun ama bu durumda her türlü desteğe ihtiyaç duyuyorsun eş, arkadaş,
Allaha olan bağlılığın daha da ön plana çıkıyor, öteki türlü akıldalar ama çok ihtiyaç
duymuyorsun” ( K-7, 6,5 aylık, Akut, Taburcu)
“...Allaha daha çok yakınlaştırdı, Allah bizi sınıyor, imtihan ediyor böyle uygun
gördü, dünyada, inşallah ahirette fazla çektirmez, Allaha daha yakınlık duyuyorsun,
dua ediyorsun, Allaha sığınıyorsun Allah inancın daha arttırıyor” (E-9, 4,5 aylık,
Kronik, Taburcu)
Görüşme yapılan annelerden bir kısmı manevi açıdan olumsuz yönde
etkilendiklerini, Manevi yıkım (N=4), İsyan (N=3), Tükenme (N=2), Umutsuzluk
(N=3), Tanrı ile pazarlık (N=3), Ölüm korkusu (N=1) ve Tanrı tarafından
cezalandırılma (N=4) düşüncelerine sahip olduklarını belirtmişlerdir. Bu düşünceye
sahip olan annelerin hepsinin çocuklarının kronik bir hastalığa sahip olduğu, uzun
süredir hastanede bulundukları, çocuklarının yoğun bakımdaki durumları ciddi olup,
hayati tehlike içerdiği ve yaşam desteği aldığı bilinmektedir. Bu düşüncelere sahip
olan anneler görüşlerini şöyle dile getirmişlerdir.
“İsyan değil de, bazen çok etkiliyor, artık yeter diyorum, pes ediyorsun yeter artık
yeter Allaha asi gelmek değil ki, kaderse çektik hadi onun günahı değil, o çocuk, o
kadar ızdırap çekmek zorunda değil, onun günahı yok ki, bir şeylerin ben cezasını
86
çekiyorsam, o acı çekmek zorunda değil, ben çekeyim o günahsız, niçin iflah olacak
çok kötüyüm … bunaldığım zaman isyan ediyorum, yeter artık onun günahı yok ”
“Çok etkiledi….hayattan, her şeyden soğudum, hiçbir şeyde gözüm yok, hep
çocuğumun ölümünü bekliyorum, kötü bir şey olacak diye bekliyorum, …inancım
Allaha, Allah veriyor, Allah alıyor, biz kuluz Allahın işine karışmıyorum ama ben
A…umut kesmişim, o doğar doğmaz doktorlar dedi yaşaması yok, Allahın işi işte 7
senedir yaşıyor çocuk” (E-11, 7 yaş, Kronik, Taburcu)
“Hala düşünüyorum, Allahım günahım mı vardı, günah mı işledim acaba onumu
çekiyorum birde diyorum Allah gösterecekmiş” (E-16, 6 aylık, Akut, Ex)
“İlk duyduğumuzda çok etkilendik ama zamanla alıştık … bazen diyorum ona
vereceğine bana verseydin o yaşayacaktı, isyanlarımda oluyor, bu vaziyette görünce
niçin ona verdin o acıları ben çekseydim diye söylüyorum” (K-19, 9 yaş, Kronik, Ex)
“ Dünyada en güzel, en tatlı şey evlat, evladın acısı büyük, beni çökertti, her yönden
çöktüm, önceden daha hareketli daha umutluydum, daha güzel düşünüyordum, en
güzel şeyin dalının kopması, üzülüyorum …” (K-13, 1,5 yaş, Kronik, Yatıyor)
87
3.3.
MANEVİ
GEREKSİNİMLERİ
UYGULAMALARA
KARŞILAMAK
İÇİN
YAPILAN
YÖNELİK BULGULAR
Görüşme yapılan, çocuğu yoğun bakımda yatan annelerin, manevi
gereksinimlerini karşılamak için yaptıkları uygulamaları belirlemeye yönelik sorulan
sorulara verdikleri yanıtların içerik analizleri yapılmış ve aşağıdaki başlıklarda
toplanmıştır.
3.3.1. Görüşme yapılan annelere Çocuğunuz yoğun bakımda bulunduğu süre içinde
manevi destek olarak çocuğunuz için neler yaptınız/ neler yapmak istersiniz? diye
sorulduğunda
annelerin
büyük
çoğunluğu
dini
inançlar
doğrultusunda
uygulamalara başvurarak, çocuklarına destek olduklarını belirtmişlerdir. Görüşme
yapılan anneler dini uygulamalar doğrultusunda çocukları için Türbe, yatır ziyareti
yapma (N=5), Dua etme (N=20), Dua okuma (N=10), Yakınlarının Dua okuması
(N=3), Muska yazdırma (N=7), Şifa için Hocaya gitme (N=4), Kuran okuma
(N=4), Çocuğa Cevşen takma (N=2), Çocuğa şifalı bitkiler içirme (N=1), Adak
adama (N=16) ( Kurban adama (N=11), Çocuk sevindirme (N=2), Yemek, lokum
dağıtma (N=1), Mevlüt okutma (N=1), Kuran dağıtma (N=1) ) gibi uygulamalarda
bulunduklarını belirtmişlerdir. Türbe yatır ziyareti yapma, muska yazdırma gibi
uygulamaların genellikle kronik hastalığa sahip çocukları bulunan annelerin
uyguladıkları dikkat çekmektedir. Adak adama durumunun ise kronik, akut hastalık
durumu fark etmeden annelerin büyük çoğunluğu tarafından çocuklarının iyileşmesi
için uygulanan bir manevi destek şekli olduğu görülmektedir. Anneler çocuklarına
manevi destek olarak dini inançları doğrultusunda başvurdukları uygulamaları şu
şekilde ifade etmişlerdir.
88
“Türbelere gitmedim fakat çok dua ettim, çocuğumun başında hatim indirdim, her
gün bir cevşen okuyorum, dualarım, yasinlerim var, her gün okuyorum….. Çok
kurban kestim çocuğuma, Allah kabul etsin inşallah, eğer iyi olup çıkarsa 7 tane
büyük kuran dağıtıcam diye adak adadım, türbe yatır ziyaretlerine pek inancım yok,
Çocuğum için yakın akrabalarımda dua okuyorlar bunlar rahatlık veriyor” (E-2, 7
yaş, Kronik, Ex)
“Türbe, yatır ziyareti gibi şeylere çok fazla inanmıyorum çünkü Allah diyor ki,
istiyecekseniz benden isteyin zaten onların duaya ihtiyacı var oraya gidecek olsam
onlar için dua ederim. Muska yazdırmadım ama Cevşen nazar değmesin diye
çocuğun üzerinde taşıdık. Çocuğum iyileşsin diye koyun verdi eşim bir yerlere…”
(K-3, 6 aylık, Akut, Taburcu)
“...Türbe, yatır ziyareti yapmadım. Adak adamadım. Muskada takmadım hiçbir
zaman yapmadım. Dua ediyorum…..yasin okuyorum genelde, Esma’ül-Hüsna isimli
bir duamız var, Allahu tealanın 99 ismi, onları okuyordum çünkü her derde deva,
çocuğumun şifasını istiyorum öyle dua ediyorum öbür çocuğuma da sağlık, sıhhat,
bütün aileme sağlık, sıhhat ve çocuğuma acil şifalar, diyerekten dua ediyorum” (E-5,
6 yaş, Kronik, Taburcu)
“…Türbe yatır ziyareti bir kere yaptım oda annemin zoruyla …. Muska yaptırmadım
o tür şeylere, hocaya, eşimde, bende inanmıyorum ama öteki türlü şifalı bitkilerden
denedik ama muska yaptırmak …..Adak adadım, yürürse eğer hemen ilk adımlarında
koyun kescem dedim, ikisine de sadece onu adadım ….Dua ediyorum, yürüsünler,
89
şifasını bulsunlar diye her an aklıma geldiğinde dua ile geçiyor okuyunca rahat
hissediyorum kendimi” (K-8, 5 yaş, Kronik, Taburcu)
“…Türbe, yatır ziyareti yapmadım, bir kere hocaya gittim, oda muska yazan bir hoca
değilmiş, o tür şeylere fazla inanmam, sadece dua yazdı şifa olsun diye onu da üstüne
takmadım çamaşırlarının içine koydum öyle duruyor evde….onun için dua ediyorum,
yasin okutturdum, akşam, sabah, gece ne zaman uyansam aklımda, sürekli dua
ediyorum…onun için adak adadım, sağlığına kavuşursa dana kesicem, mevlüt
okutucam”(K-13, 1,5 yaş, Kronik, Yatıyor)
“…Daha önce türbe, yatır ziyareti yaptım, Allahım çocuklarımı bana bağışlasın,
buradaki yatanlara, ruhlarına, selamet versin diyorum…… Muska yazdırmadım …
Çok dua ediyorum, aklıma gelen duaları ediyorum fazlada bilmiyorum 3 Kunut duası
okuyom, Elhamı okuyom, Allahıma emanet olsun, Allah daima yanında olsun
diyom” (K-17, 2,5 yaş, Kronik, Taburcu)
“…Daha önce çok adak adadım, iyileşirse horozlar keseyim, çocuklara hediyeler
vereyim dedim, daha çok çocuklara yönelik adaklar adıyordum mesela nöbet
geçiriyordu Allahım şu nöbetlerinden kurtulsun, iyi olsun, bilinci kaybolmasın,
çocuk sevindiricem diyordum, genelde çocuk sevindirmeyi tercih ederdim, belki
çocuğum hasta olduğu için o tür adaklar yaptım, bir iki okuma adağım vardı, onları
yapmıştım öyle yasin okumak gibi …. Muska yazdırdım, hocaya da gittik faydası
olur diye, hoca muska yazdı, bir müddet taktık, faydasının olmadığını bildiğimiz
halde gittik, manevi olarak rahatlamak için, daha çok annem, babam emeğimiz kalsın
90
ümidimiz kalmasın dediler” (K-19, 9 yaş, Kronik, Ex)
Görüşme yapılan tüm annelerin (N=20) çocukları için sürekli dua ettikleri
dikkati çekmektedir. Bu annelerden çocuğu kronik hastalığa sahip olan ve çocuğunun
hayati durumu kötü olan annelerin (N=6) çocuğunun acı çekmemesi ve çocuğu için
hayırlı ne ise onun olmasını istemesi, Çocuğu akut hastalığa sahip olan, çocuklarının
hayati durumu iyi olan anneler (N=16) ise çocuklarının bir an önce iyileşmesi, acil
şifa bulması gibi dualarda bulundukları saptanmıştır.
“Hep dua ediyorum, Allahım hayırlısıyla çocuğumda hiç eser kalmasın, biran evvel
iyileşsin, yanıma gelsin, acil şifalar ver.”(K-3, 6 aylık, Akut, Taburcu)
“…..Sadece Allaha yalvarırım, çocuklarımın iyileşmesi için dua ederim, şifa veren
Kulhu Allahtan okurum çocuğumun iyileşmesi için bir benim değil, bütün Müslüman
kardeşlerimizin çocuğu iyileşsin, herkesin çocuğu benim çocuğum, o kadar zor bir
şey ki…” (E-4, 14 aylık, Kronik, Taburcu)
“Bol bol dua ettim, iyileşmesini istedim, kuran okumasını biliyom, yasin okuyom,
iyileşsin diye Allaha bol bol dua ediyom, duadan başka elimizden gelen bir şey
yok…. Sağlıklı olsun, biran önce sağlıklı olsun”(E-9, 4,5 aylık, Kronik, Taburcu)
“….Allahım hangisi hayırlıysa, onu versin, eğer bu çocuğun yaşaması varsa versin,
yok olmazsa da, o kadar acı çekmesin, her şeyi Allah biliyor, elimde olan bir şey
değil, her zaman tek yalvardığım şey, çocuklarıma tedavilerini yaptıracak kadar
91
yardım
etsinler,
çocuklarımın
tedavilerini
yaptırayım,
başka
hiçbir
şey
istemiyorum…” (E-11, 7 yaş, Kronik, Taburcu)
“E… için sürekli dua ediyorum, Allahım her zaman hayırlısı neyse onu ver, onun
için hayırlısı neyse, bizim için hayırlısı neyse, yaşamasıysa yaşaması, ölmesiyse
ölmesi biz onu çok seviyoruz, ama çok acı çekecek ise fazla yaşatma, yıpratma onu
hastanelerde, her yeri deliniyor, iyileşecekse de evimizde olsun diyoruz, sağlıklı bir
şekilde evimizde oturalım, yaşayabildiği kadar onu huzurlu bir şekilde yaşatalım…”
(E-12, 2,5 yaş, Kronik, Taburcu)
“….Her gün dua ediyorum, Allahım neye layıksa o, ağrı, acılar çekmesin, öbür
dünyada da lazım bize çocuklar, ilk çocuğum öyle demek istemiyom ama ağrı, acı
çekmesini hiç istemiyorum …” (E-15, 5 aylık, Kronik, Ex)
“Onun için her zaman dua ediyorum, Allahtan tek isteğim, hakkında ne hayırlıysa,
iyileşmesi hayırlıysa iyileşmesini istiyorum, iyileşmesi hayırlı değilse Allahın
yanında daha değerli ise hayırlısını istiyorum …”(K-18, 7 aylık, Kronik, Ex)
“….Her akşam onun için dua ediyorum, Allahım diyorum, yaşatacaksan iyileştir,
yaşatmayacaksan çektirme (anne ağlıyor)…” (K-19, 9 yaş, Kronik, Ex)
Görüşme yapılan annelerden bir kısmı ise manevi destek olarak Çocuğunun
yanında olma, dokunma, konuşma, öpme (N=9), Çocuğu mutlu etmek için
istediklerini alma (N=3), Çocuğun yoğun bakımda ihtiyaçlarını karşılama (Kan,
92
İlaç…) (N=3) gibi maneviyatın duygusal boyutla karşılanan uygulamaları
yaptıklarını ve çocuklarına bu şekilde manevi olarak destek olduklarını
belirtmişlerdir. Anneler bu görüşlerini şu şekilde dile getirmişlerdir.
“….İlacını, kanını istediler, elimizden geldiği kadar hepsini yetiştirmeye çalıştım ve
hepsini de yetiştirdim, Allaha çok şükür…” (K-20, 3,5 yaş, Akut, Taburcu)
“Yanına girdiğimde, sevgimi daha çok göstermeye çalışıyorum, hissediyor,
muhabbet
etmeye
çalışıyorum,
seviyorum,
öpüyorum,
kokluyorum
yanına
vardığımda, uykuda dahi olsa uyanıyor, kokumu hissediyor, biraz öncede öyle oldu
onun için duacı olduğumu, elimden gelen her şeyi yapacak olduğumu söylüyorum,
oda hissediyor …” (K-18, 7 aylık, Kronik, Ex)
“Konuşuyorum, kokluyorum, öpüyorum, uyandırmaya bile kıyamıyom, uyanacak
diye korkuyorum, kıyamıyorum sadece yanında olmak, öpmek, okşamak yetiyor
manevi başka bir şey yapamam dua etmekten başka …” (K-14, 9 aylık, Kronik, Ex)
“Bugün dedim, telefonu var Nokıa, daha geniş istiyor, kızım baban almış sana
getircek, onun en sevdiği şeyleri alcaz söz verdik söyledim, gelecek kızım, bakmış
rengine baban, denizi çok istiyordu çadır almış baban, çabuk toparlan böyle ağlarsan
Ç… üzülürsen, nereye kadar, başarırız biz senle ne yapmadık, neleri başarmadık,
bunu da başaracağız, Ç… güveniyorum o zaman tamam anne, bir tane elbise aldım
hastalanmadan önce hiç giyinmedi, onu giyinmek istiyor, onu giyindi üstüne, böyle
şeylerle destek olmaya çalışıyorum…” (K-10,11 yaş, Kronik, Taburcu)
93
“Morali düzgün olsun diye istediklerini alıyom, ne isterse, takı eşyası olsun alıyom,
yiyecekleri yiyemiyor onları alamıyom, dualar ettim, mutlu etmek için her istediğini
aldım.” (K-1, 11 yaş, Kronik, Taburcu)
3.3.2. Görüşme yapılan annelere Çocuğunuz yoğun bakımda bulunduğu süre içinde
manevi destek olarak kendiniz için neler yaptınız / neler yapmak isterdiniz ? diye
sorulduğunda annelerin verdikleri cevaplar incelendiğinde annelerin kendileri için
çeşitli manevi destek çeşitlerine başvurdukları görülmüştür. Bunlar;
a- Dini Uygulamalar ( Dua etmek (N=11), Namaz kılmak (N=3), Kuran/Dua
okumak (N=7), Allaha inanmak (N=3) )
b- Sosyal Destek ( Akraba yada komşularının telefon ile araması (N=17), Eş desteği
(N=14), Diğer anneler ile konuşmak (N=8), Çocuğunun yanında olmak (N=4) )
c- Zihni Meşgul Eden Aktivitelerde Bulunmak ( Örgü örmek/ Oya yapmak (N=4),
Kitap/gazete okumak (N=2), Şiir yazmak (N=1), Dışarı çıkmak/Gezmek (N=2), Ev
işleri yapmak (N=1) )
d- Olumlu Düşünerek ( Diğer hasta çocukları görüp daha olumlu düşünmek
(N=10), Umut (N=2), Hemşire/Doktordan olumlu geri bildirim almak (N=1), Tıbbi
inanç (N=1) )
Görüşme yapılan annelerin büyük çoğunluğu dua etmek, namaz kılmak,
kuran
okumak
…gibi
dini
uygulamalarda
bulunduklarını
ve
bu
şekilde
rahatladıklarını ifade etmişlerdir. Annelerin hemen hepsi, dua ettiklerini, büyük bir
güce sığınarak, Allahtan yardım istediklerini ve bu şekilde çok rahatladıklarını ifade
etmişlerdir. Yine birçok anne namaz kılıp, çeşitli dualar okuyarak ve kuran okuyarak
94
rahatladıklarını bu şekilde kendilerine manevi destek verdiklerini ifade etmişlerdir.
Anneler bu görüşlerini şu şekilde dile getirmişlerdir.
“Boş vaktim olduğu zaman, namaz kılmak, Tesbih çekmek istiyorum bunlar beni
rahatlatıyor” (K-3, 6 aylık, Akut, Taburcu)
“..Akşam oldu mu abdest alıp, dua edip, namaz kılıyoz, dua etmek bir yasin okumak
bizi rahatlatıyor, Allahıma güvencim sonsuz...” (E-4, 14 aylık, Kronik, Taburcu)
“Dua okuyorum kendimi rahatlatmak, kötü düşünceye dalmamak için Allaha dua
ediyorum, Allahtan gelmiş, şifasını verecek o, onun emaneti, derdi veren, dermanını
da verir, böyle kendimi telkin ediyorum, Allahım kötü tarafım varsa, beni bağışla,
ona gelecek olan bana gelsin,benim yaptığım hatalar yüzünden o çekmesin
diyorum”( K-7, 6,5 aylık, Akut, Taburcu)
“Sürekli aşağı mescide iniyom namaz kılıyom, dualar ediyom, yasin okuyom bu
şekilde Allaha daha çok yakın olmaya çalışıyom, eskiden kılıyordum, çocuk
olduğundan kılamıyodum, çocuk engel değil, o mazeret, şimdi aşağı mescide inip
kılıyorum” (E-9, 4,5 aylık, Kronik, Taburcu)
“…Özellikle kadir gecelerinde yasin okurum, dua ederim o zaman psikolojik olarak
kendimi daha rahat hissediyorum, vicdanımı, huzurlu, çok farklı hissediyorum, boşta
yaşayınca insan anlamıyor, birilerine dua etmek zorundasın, yardım istemek
95
zorundasın, bir güçten ,çok büyük bir güç olmalı, buda Allah olduğuna
inanıyorum…”(E-12, 2,5 yaş, Kronik, Taburcu)
“Kendimi rahatlatmak için sadece okuyordum, abdest alıp, iki rekat namaz kılmak,
kuranı açıp yasin okumak veya sure okumak rahatlatıyor” (K-20, 3,5 yaş, Akut,
Taburcu)
Annelerin büyük çoğunluğu sorunlarını, sıkıntılarını, çocuğunun durumunu
eşleri ve benzer sorunu olan anneler ile görüştüklerini ve bu şekilde rahatladıklarını,
akraba yada arkadaşlarının telefonla aramasından çok mutlu olduklarını, sıkıntılarını
azda olsa bu şekilde hafiflediğini ifade etmişlerdir. Anneler bu görüşlerini şöyle ifade
etmişlerdir.
“Arkadaşlarım sürekli arıyor, ihtiyaç var mı diyorlar, beni arayın yeter diyorum,
yalnız bırakmıyorlar….. eşimde çok destek oluyor, ağladığım zaman destek oluyor,
geçecek bunlar diyor, o ağlayınca ben onu destekliyorum, ikimiz aynı anda
ağlamıyoruz, güçlü olmamız lazım o beni, ben onu destekliyorum” ( K-7, 6,5 aylık,
Akut, Taburcu)
“Arkadaşlarım, akrabalarımla konuşuyorum, destek oluyorlar, telefonla da oluyorlar,
burada yoğun bakım arkadaşlarım çok destek oluyor, ilk geldiğimde çok yardımcı
oldular ağlıyordum çok destek aldım, beni rahatlattılar, umudumu yitirmedim,
birincisi umudunu yitirmeyeceksin ….eşimde destek oluyor, ikimiz birbirimizin en
büyük destekçisi olduk” (E-9, 4,5 aylık, Kronik, Taburcu)
96
“Eşim destek olmazsa 15 yıl bu hale gelemezdim çok destek oldu, hastanedeki diğer
aileleri görünce de güç geliyor, güçleniyorum ” (K-10,11 yaş, Kronik, Taburcu)
“.... Arkadaşlarla (diğer çocukların anneleriyle) konuşuyorum, onlarda inşallah iyiye
gider, iyi olur, Allah yardımcınız olsun diyorlar onlarla konuşunca biraz olsun rahat
oluyorum, beyimle de konuşunca rahat oluyorum” (K-17, 2,5 yaş, Kronik, Taburcu)
“….Diğer ailelerle görüşüyorum rahatlıyorum, kendi ailem olsun, buradaki
çocukların aileleri, her zaman için sabırlı olmamı diliyorlar moral veriyorlar, onlarla
görüşünce, moralim biraz düzeliyor…. Eşim sürekli yanımda, onunla konuşmakta
beni rahatlatıyor” (K-18, 7 aylık, Kronik, Ex)
Görüşme yapılan annelerin bir kısmı ise zihinlerini meşgul eden aktivitelerde
bulunduklarını, bu şekilde çocuklarının hastalığını kısa bir süre olsa da unuttuklarını
ve bu şekilde kendilerine manevi olarak destek olduklarını ifade etmişlerdir. Bu
anneler genellikle zihinlerini meşgul etmek için el işleri yaptıklarını, gazete, kitap
okuduklarını, şiir yazdıklarını belirtmişlerdir. Annelerin bu görüşleri şöyledir.
“..Örgü yapıyorum insan oyalanırken kafası dağılıyor, günlük yaşantım daha çok
temizlikle, örgü örmekle geçiyor, yoğun bakımda yattığı sürece, böyle rahatlamaya
çalıştım, yalnız kalarak, örgü örerek, işlerle daha çok rahatlıyordum..” (K-8, 5 yaş,
Kronik, Taburcu)
97
“Kendimi işe veriyom, devamlı iş, el işi yapıyom, dağa gidiyom, evde kendimi
bırakmıyom, orasını, burasını siliyom, evde kendimi boş bırakmıyom, boşaldığım
zaman depresyona giriyom” (K-13, 1,5 yaş, Kronik, Yatıyor)
“….Yazıyorum, 1000’e yakın şiirim var, evde romanım vardı, yaşadığım şeyleri,
eşimle evlendikten sonra ailesiyle yaşadıklarımı yazdım, burada da yazıyom,
yazdıkça da rahatlıyorum, şiirler yazıyorum, Z… ilgili şiirde yazıyom…… Örgü
örmekte rahatlatıyor, ya bir şeyler okuyacam ya yazacam yada dokuyacam yani bir
şeyler yapıcam yoksa kafayı yerim...”(K-14, 9 aylık, Kronik, Ex)
“..…Çocuğun yanına girip çıkıyom, moralim bozuluyor, dışarı çıkayom bir ağaç
altında oturup, çay içiyom, yani kendi kendimi teselli ediyorum, ağaçların arasında
kendime manevi destek veriyom.…..gazete okuyorum, bulmaca çözüyorum oda
kafamı dağıtıyor” (K-19, 9 yaş, Kronik, Ex)
Görüşme yapılan annelerin bir kısmı ise olumlu düşünerek kendilerine
manevi olarak destek olduklarını belirtmişlerdir. Olumlu düşünmelerinde, durumları
daha kötü olan diğer hasta çocukları görmeleri, umutlarını yitirmemeleri, hemşire
yada doktorlardan çocukları hakkında olumlu geri bildirim almaları ve tıbba karşı
inançlarını yitirmemelerinin etkili olduğunu ifade etmişlerdir.
“Buradaki hastaları gördükçe halime şükrediyorum, yoğun bakımda 8 ay yatan
çocuklar var öylede olabilirdi, iyileşince evimize gideceğiz, buradakiler makineye
bağlı yaşayacak halime şükrediyorum..” (K-3, 6 aylık, Akut, Taburcu)
98
“….Hemşirelere çocuğun durumunu sorduğumda iyi güzel, iyiye gidiyor diyorlar o
çok rahatlatıyor, en azından iyiye gidiyor diyom, doktorlara durumunu sorduğumda
bana iyi demese, yan tarafta ki çocuğa iyi demesi bile çok rahatlatıyor..”(E-4, 14
aylık, Kronik, Taburcu)
“….Benim çocuğumdan daha hasta onlarla konuştuğum zaman Allahım sana şükür
bundan da beteri varmış diye rahatlıyorum, onların başında olmasını istemiyom ama
insan öyle görünce çok şükür beterleri de varmış diyor, biraz daha rahatlıyom …”
“…..Yaşamımda en çok rahatlatan yer hastaneler oldu, E…’nin hastalığını
kabullenmeme sebep beklide hastanelerdir, çünkü hep E…den daha kötülere baktım
her zaman dedim ki, daha kötüleri var, E.. çok daha iyi onlardan, bu şekilde teselli
ettim kendimi….. iyi çocuklara hiç bakmam zaten, her zaman kötülerine bakıyordum
E…’ye şükrediyordum……” (E-12, 2,5 yaş, Kronik, Taburcu)
Görüşme yapılan annelerden bir kısmı ise, Sigara içerek (N=2), Yalnız
kalarak (N=2), Ağlayarak (N=2), Çocuğunun hastalığı ile ilgili konuşmayarak
(N=2) rahatladıklarını ve bu şekilde kendilerine manevi olarak destek olduklarını
belirtmişlerdir. Anneler bu görüşlerini şu şekilde ifade etmişlerdir.
“Yalnız kalmayı tercih ettim öyle destek bulmaya çalıştım çünkü insanlar her şeyi
anlamıyor yoğun bakımda dediğim zaman, nesi var, neden çıkarmıyorsunuz, kaç ay
oldu, makine mi var diye sorduklarında aşırı derecede moralim bozuluyordu,
99
kendimi odaya kapatıp, kafamı dinliyordum manevi olarak öyle rahatlatıyordum,
yalnız kalarak” (K-8, 5 yaş, Kronik, Taburcu)
“Ağlıyorum, genelde ağlayarak rahatlıyorum, susarak, konuşunca daha kötü
oluyorum, susunca kendimi dinleyince, daha rahat oluyorum..” (E-12, 2,5 yaş,
Kronik, Taburcu)
“….Yoğun bakımda ailelerle konuşunca daha kötü oluyorum, tamam dertleşmek
güzel ama herkesin bir derdi var çocuklarının kötü durumunu anlattıkları zaman daha
kötü oluyorum..” (K-14, 9 aylık, Kronik, Ex)
“….Rahatlamak için sigara içtim, daha önce günde 2-3 tane içiyordum, eşim yakarsa
ondan içiyordum ama çocuğum yoğun bakıma alındığı gün, 1 paket aldım, sabaha
kadar 1 paketi bitirdim,
sigara içmek rahatlatmıyordu ama elim hemen ona
gidiyordu …” (K-20, 3,5 yaş, Akut, Taburcu)
3.3.3. Görüşme yapılan annelere sizi en çok hangi manevi destek şekli
rahatlatıyor? diye sorulduğunda verilen yanıtlar analiz edildiğinde Namaz kılmak
(N=6), Dua etmek (N=9), Kuran okumak (N=2), Çocuklarını görmek (N=4),
Eşleri (N=4),
Arkadaş desteği (N=3), Kitap okumak (N=2),
Konuşmak /
dertleşmek (N=3), Örgü örmek (N=1), Sigara içmek (N=1) gibi destek şekillerinin
ortaya çıktığı görülmüştür. Annelerin verdiği cevaplar arasında manevi destek olarak
dini uygulamaların (N=17)
büyük yer kapladığı dikkat çekicidir.
görüşlerini şu şekilde ifade etmişlerdir.
Anneler
100
“En çok namaz kılıp, kuran okumak rahatlatıyor .” (E-2, 7 yaş, Kronik, Ex)
“İki şey var, dualarım, namaz kılmak, hep bekliyorum namaz vakti gelse de namaz
kılsam duaların kabul olduğu vakitler var hep o vakitleri bekliyorum, bide
görümcemle konuşmak beni çok rahatlatıyor, canını sıkma, iyileşecek diyor doktorlar
ve hemşireler her şeyin kötü ihtimalini söylüyor…” (K-3, 6 aylık, Akut, Taburcu)
“Çocuğumu görmek ,yanında olmak en çok rahatlatan beni o, yanında olmak” (E-5, 6
“Eşimle, çok perişandık, birbirimize çok fazla destek olamıyorduk, arkadaşlarımızın
desteği bizi ayakta tuttu” (E-6, 13 yaş, Akut, Taburcu)
“En fazla rahatlatan, dua etmek bide örgü örmek” (K-8, 5 yaş, Kronik, Taburcu)
“En fazla kafamı dağıtan, beni rahatlatan şey kitap, gazete okumak” (K-19, 9 yaş,
Kronik, Ex)
3.3.4. Görüşme yapılan annelere Hiç din görevlisiyle (hocayla) konuştunuz mu ?
Hastanede olmasını ister misiniz? diye sorulduğunda annelerin bir kısmı bir din
görevlisi ile görüştüğünü (N=7), annelerden bazıları ise ailelerindeki dini bilgisi
fazla olan kişilerden bu desteği aldıklarını (N=3) belirtmişlerdir.
“O desteği kardeşimden aldım, kardeşim daha inançlı, bana güven verir çünkü daha
101
yatkın, işin içinde, daha inançlı, bu konuları daha iyi bildiği için ondan destek
alıyorum.... bana dua getirdi, şifa duaları getirdi ,onu okuyorum çocuğun..” ( K-7, 6,5
aylık, Akut, Taburcu)
“…Ağabeyimin bir tanesi hoca, o geldi Allahü tealanın sana bir sınavı dedi, Allahtan
geldi şükredeceksin, ne yaparsa, ne olursa olsun şükredeceksin dedi onun böyle
konuşması, her şey Allahtan geliyor, her şey Allahın elinde demesi biraz rahatlattı”
(K-20, 3,5 yaş, Akut, Taburcu)
“Hocaya gitmiştim, hocalık bir şeyi yok, doğuştan demişti, böyle değişmez
yapabileceğiniz tek şey sabretmek, bu size bir imtihandır, önemli olan bu imtihanı
başarıyla geçmeniz dedi bizde öyle görüyoruz …” (E-12, 2,5 yaş, Kronik, Taburcu)
Görüşme yapılan annelerden büyük çoğunluğu (N=13) Din görevlisi ile
görüşmediğini ve görüşme ihtiyacı hissetmediğini ifade etmişlerdir.
“İstemem, beni rahatlatmazdı, dualarımı ediyorum ama hoca görünce herhalde daha
çok illet olurdum” (E-6, 13 yaş, Akut, Taburcu)
“Hayır görüşmedim, din görevlisi ile görüşmek rahatlatmazdı” (K-18, 7 aylık,
Kronik, Ex)
Görüşme yapılan annelerin büyük bir kısmı (N=12) manevi destek için
hastanede bir din görevlisinin olmasını istediklerini ve din görevlisi ile
102
konuşmanın onları rahatlatacağını ifade etmişlerdir. Anneler görüşlerini şu şekilde
ifade etmişlerdir.
“Hastanede olmasını isterdim, hocayla konuşmak, beni rahatlatırdı”(K-13, 1,5 yaş,
Kronik, Yatıyor)
“Hocanın olmasını isterdim, her yönden yardımcı olabilirdi dua etmemiz açısından,
hoca daha büyük manevi destek verebilir, olursa da iyi olur beni rahatlatır...” (K-8, 5
“…Böyle bir isteğin yapılacağını biliyorum, hastane kuralında okudum din görevlisi
talep etme hakkımız varmış, yetkililerden izin aldıkça, onların işlerini aksatmadığı
sürece din görevlisini çağırma yetkimiz varmış...hastanede benim için değil herkes
için olmasını isterim, ben yolunu buldum, kardeşimi, ama bunu bulamayanlar
moralmen çöküntü içinde olan, inancı olan insanlar için, iyi bir destek, nasıl
yabancılarda var bizde de olmasını isterim niye olmasın ki insanları manevi olarak
rahatlatır, huzura kavuşturur hastalığın tedavi edilmeyeceğini bilse bile ona huzur
verir, o daha iyi bilir, daha iyi açıklardı manevi destek verir, Allahtan geldiğini, hiç
üzülmemem gerektiğini, ne yapmam gerektiğini söyler, yol gösterirdi” (K-7, 6,5
aylık, Akut, Taburcu)
Görüşme yapılan annelerden bazıları ise, (N=3) manevi destek için din
görevlisi ile konuşmanın iyi olabileceğini fakat bunun psikolog yada sağlık
personeli de olabileceğini din görevlisi olmasının şart olmadığını belirtmiştir. Bir
103
kısım anne ise, (N=8) hastanede bir din görevlisinin olmasının kendilerine manevi
bir destek sağlamayacağını, bu nedenle bir din görevlisinin bulunmasına gerek
duymadıklarını ifade etmişlerdir. Anneler görüşlerini şu şekilde ifade etmişlerdir.
“Din görevlisi de, psikolog da olabilir, yoğun bakımdaki ailelerle konuşsa, özellikle
ilk günlerde, o aileleri takip edip, rahatlatsa, konuşsa, yoğun bakımın çok kötü bir yer
olmadığını, daha emniyetli olduğunu, çocuğa çabuk müdahale yapılabileceğini
anlatsa….” (E-12, 2,5 yaş, Kronik, Taburcu)
“Hastane ortamında konuşmak için hocaya ihtiyaç duymuyorum, arkadaşlarla
konuşuyom
rahatlıyom, odalara gidiyom geçmiş olsun diyom, onların derdini
dinliyom onlar benimkini dinliyor, bir kardeş gibi annelerle konuşunca rahatlıyorum”
“Hastane ortamında din görevlisi düşünemiyorum, hayır istemiyorum, kitaplar
okuyunca
kendimi
rahatlata
biliyorum,
hocanın
beni
rahatlatabileceğini
düşünmüyorum, kendim rahatlamasını çok iyi biliyorum, eşim, dostum, arkadaşım
yada herkes beni rahatlatamayacağına göre hoca beni rahatlatmaz” (E-5, 6 yaş,
Kronik, Taburcu)
3.4. SAĞLIK PERSONELİNİN MANEVİ GEREKSİNİMLERİ KARŞILAMA
DURUMUNA YÖNELİK BULGULAR
3.4.1. Görüşme yapılan annelere hemşirelerinizle manevi gereksinimlerinizi
104
paylaşabiliyor ve onlardan destek alabiliyor musunuz ? diye sorulduğunda
annelerin
neredeyse
yarısı
(N=9)
hemşirelerle
manevi
gereksinimlerini
paylaşamadıklarını, bunun hemşirelerin iş yüklerinin ağır olması, vakitlerini almak
istememeleri nedeniyle olduğunu ve hemşirelerden bu nedenlerle manevi destek
alamadıklarını (N=10) belirtmişlerdir. Anneler bu görüşlerini şu şekilde
belirtmişlerdir.
“Hemşirelerden çok şikayetimiz oldu, konuşamıyorum, çok sertler, doktorlar daha
alçak gönüllü, daha çok açıklama yapıyorlar, daha güler yüzlüler, hemşireler daha
sert, korkmuyorum bir şey soramıyorsun” (K-3, 6 aylık, Akut, Taburcu)
“Burada paylaşamıyorum, Ankara da paylaşabiliyordum, burada hemşireler yalnızca
odaya ilaç dağıtmaya geliyor, yoğun bakımda çocuğum 2-3 gün kaldığı için
hemşirelerle fazla diyalogum olmadı onun için bir şey söyleyemiycem (Hemşireler
mi konuşmuyor siz mi?) o anda çocuğun yanına giriyorsunuz, yalnızca çocukla
ilgilendiğim için başka bir şey düşünmüyorsun, onlar konuşsa bile sorduğu sorulara
cevap veriyorsun sadece çocuğu düşünüyorsun o anda , servisteyken hiçbir zaman,
hiçbir şekilde yok, yalnızca ilaç saatinden, ilaç saatine gelip, çocuğa ilaçlarını
yapıyorlar ve gidiyorlar bazen tartıştığımız zamanlar oluyor E… faktörü var, onu
kendim evde yapıyorum burada yapılış şeklini bilmeyen hemşirelerimiz var
müdahale ettiğim zaman sen bizden daha iyi mi biliyorsun biz hemşireyiz kaç senelik
diyorlar onlar öyle diyince hayliyle anne olarak sus pus oturmak gerekmiyor
çocuğumun sağlığı önemli tartışıyorsun…..Ankara da hemşirelerle her şeyi
paylaşıyordum, çok destek oluyorlardı, konuşuyorduk, çocuğumun hakkında bana
105
bilgi veriyorlardı, uyumam için eve gönderiyorlardı, çünkü 3,5 ay sandalyede kalmak
kolay değil ,banyo ihtiyaçlarım oluyordu, bana kendi banyolarını kullandırıyorlardı,
bizim odamızda uyuyabilirsin veya sen git evde kal banyonu yap, bir gece kal,
dinlen, biz çocukla ilgileniriz, hiç merak etme diyorlardı, bu şekilde çok destekleri
oldu, damar yolunun açılmasında doktorlar açıyor orda, doktorlar açamıyorlardı,
E…. çünkü damarları çok farklı bir damar yapısı var, hemşirelerle göz işareti ile
anlaşıyorduk, doktor bey veya doktor hanım siz bırakın, ben açarım diyordu, ilacı
olsa bile yok diyordu, ben birazdan gelicem açıcam siz bırakın diyordu, damar
yolunu bile hemşirelerle ikili diyalogla destek vererekten yapıyorduk, hemşireler,
çok destek verdiler çok güzeldi” (E-5, 6 yaş, Kronik, Taburcu)
“Hayır paylaşamıyorum, o kadar fırça ye ye kimseyle paylaşamıyorum A… hasta,
yoğun bakıma almışlar, dünden geldim, baktım çok kötü ağzından kan geliyor,
hemşire diyor, gel bak eserine, bu çocuğumun acısından daha çok acı veriyor, niye
benim eserim olsun, ben ister miyim çocuğum böyle hasta olsun hastaneye düşsün,
yemin ederim yemediğim fırça işkence kalmamış, çocuklarımın derdi bir yana, bu
doktorların, hemşirelerin derdi bir yana neler çektiriyorlar bir Allah biliyor.” (E-11, 7
“ Hayır, işleri yoğun, hastalar çok olduğu için zaten kafaları yeteri kadar yorgun
oluyor, o konulara girmedim ama girmek isterlerse bende istersem girilir herhalde”
(K-18, 7 aylık, Kronik, Ex)
106
Görüşme yapılan annelerden bazıları ise, (N=11) hemşireleriyle manevi
gereksinimlerini paylaşabildiklerini ve çocuklarının durumu hakkında konuşarak
hemşirelerinden manevi olarak destek aldıklarını (N=10) dile getirmişlerdir.
Anneler bu görüşlerini şu şekilde ifade etmişlerdir.
“…..Boncuklar takıyom, ben olmadığım zaman Hemşireler takıyor, banyo
yaptırıyorlar çok seviniyorum, onların ilgilenmesi beni mutlu ediyor, hemşireler
insana daha yakın oluyor, hepsi çok iyi benden daha iyi bakıyorlar, rahat gidiyorum
evime, konuşacağım bir şey olduğunda konuşuyorum, bir şey takmak istediğimde
söylüyorum, ben olmadığım zaman siz takın diyom, tamam annesi diyorlar, hiçbir
şey demiyorlar, dua ettiğimde söylemiyorum, içimden ediyom, çocuğa da ettiriyom
….bana karşı çok iyiler köydeki çocuklarımın resimleri var onları gösteriyorum,
konuşuyom, çocuğumun yardım aldığım yerleri konuşuyorum, param olmadığı
zaman alamıyom diyom, paylaşıyom, onlarda dinliyorlar, konuşuyorlar, öyle daha
farklı oluyor, konuştun mu onları daha yakın hissediyorum, öbür türlü ne kadarda
olsa mesafeli oluyor, alıştık 2 aydır kardeş gibi giriyom, çıkıyom önceden fazla
giremiyordum, şimdi geldim mi annesi girebilirsin diyorlar, daha iyi oluyor, onlar bu
konuda daha yakın geliyorlar bana…” (K-1, 11 yaş, Kronik, Taburcu)
“…..Çocuğumun
hasta
olmasını
paylaşabiliyorum,
rahatlıkla
derdimi
anlatabiliyorum, özellikle manevi yönden, öteki çocuğumu kaybettiğimi bunun da
hasta olmasını anlatıyorum o konuda rahatlatıyorlardı … Kızımı sevmeleri, aşırı
düşkün olmaları, aşırı derecede hoşuma gidiyordu çünkü gözüm arkada kalmıyordu,
ilgilendiklerini biliyordum rahatlıyordum en çok rahatlatanda o oluyordu başka türlü
107
olsa anlayışlı bir insan olmasa acaba bir şey yaptı mı bağırdı mı, çağırdı mı kalırsın o
yönlerden hiç gözüm arkada kalmadı içim çok rahat” (K-8, 5 yaş, Kronik, Taburcu)
“Tabi ki Ç… gülse, bak hemşire ablası gülüyor yada bir şey olsa bak hemşire ablası
dişi ağrıyormuş diye paylaşıyorum onlarda gülerek karşılıyorlar…niye böyle oldu
dediğim zaman açıklıyorlar, dişi ağrıdı dediğim zaman doktorumuza sorup ilaç
vercez rahatlayacak diyorlar saolsunlar rahatlatıyorlar” (K-10,11 yaş, Kronik,
Taburcu)
“Paylaşıyorum, hemşirelerimiz yoğun bakımda olsun, serviste olsun, hepsi çok iyiler,
manevi gereksinimlerimi paylaşabiliyorum, kızımı görünce üzülüyom, onlarda bana
manevi destek oluyorlar, üzülme annesi olur geçicek, seni hissediyordur diye destek
oluyorlar” (K-19, 9 yaş, Kronik, Ex)
“Paylaşabiliyorum, içerisi müsait ise doktor yok ise istediğim zaman gösteriyorlar,
hiçbir şey demiyorlar, muskaya bile hiçbir şey demediler, koyun dediler ama yastık
olmadığı için koyamadık H…. durumunu söylüyorlar iyi gidiyor, şöyle yaptı,
gözlerini açtı, baktı uyuyor, uyanık diyerek bilgi veriyorlar, destek oluyorlar
rahatlıyorum” (K-20, 3,5 yaş, Akut, Taburcu)
3.4.2. Görüşme yapılan annelere doktorlarınızla manevi gereksinimlerinizi
paylaşabiliyor ve onlardan destek alabiliyor musunuz ? diye sorulduğunda
annelerin büyük çoğunluğu (N=12) manevi gereksinimleri dahil hiçbir sorunlarını
doktorlarıyla paylaşamadıklarını ve doktorlarından manevi olarak destek
108
alamadıklarını (N=12) ifade etmişlerdir. Anneler bu görüşlerini şu şekilde
belirtmişlerdir.
“Çekiniyorum, küçük bir kitap var, Cevşen, dualarım var, doktor gelince hemen
kitabı saklıyorum beni küçük görecekmiş gibi geliyor. İnsanları sınıflara göre çok
ayırıyorlar, dua okumamı görmelerini istemiyorum, bizimle daha az ilgilenirlermiş
gibi geliyor ….Doktorlar hemşirelerden daha iyiler ama onlarla da kesinlikle
paylaşmıyorum, merak ettiğim şeyleri bile soramıyorum, dinlemiyorlar bazen
düşünüyorum kapalıyım diye mi acaba” (K-3, 6 aylık, Akut, Taburcu)
“Durumu nasıl diye onları sorabiliyom gereken soruları soruyom cevaplandırıyorlar,
kendi kalp doktorlarımıza soruyom, manevi gereksinimlerimi paylaşamıyom” (E-9,
4,5 aylık, Kronik, Taburcu)
“Hayır paylaşamıyorum, çok azarlandığım için hiçbir şey söyleyemiyorum,
hemşirelere çocuğun yanına girebilir miyim, bugün nasıl diye sorabiliyorum, ama
doktorlara bunların sorulması çok zor oluyor” (E-15, 5 aylık, Kronik, Ex)
“Yakınlık gösteriyorlar, ama bu tip isteklerimi söylemiyorum, sadece durumunu
soruyorum, ufak şeylerle rahatsız etmek istemiyorum, onların bir sürü sorunları var,
başlarını ağrıtmayı istemiyorum, onları daha mesafeli görüyorum, ne kadarda olsa
onlar bir hoca, ilaçlarım eksik olduğunda yazdırtıyorum, diğerlerini iletmiyorum”
109
Görüşme yapılan annelerden bazıları ise (N=8) doktorlarıyla manevi
gereksinimlerini paylaşabildiğini ve manevi olarak doktorlarından destek
aldıklarını (N=8) belirtmişlerdir. Anneler bu görüşlerini şu şekilde ifade etmişlerdir.
“Paylaşabiliyorum, soruyorum, çocuğum nasıl diye anlatıyorlar durumunu öğrendik
mi, daha mutlu oluyoruz, hiç öğrenemedik mi sıkılıyoruz şimdimi ölecek, acaba ne
haberi gelecek diye sıkıntı içinde kalıyoz, doktorlarımdan alıyorum çocuğun hayati
bilgisini anlattıkları zaman rahatlıyorum, onlarda elinden geleni yapıyorlar ilacını
yazıyorlar” (E-16, 6 aylık, Akut, Ex)
“Evet paylaşabiliyorum, konuştuğum zaman bilgi veriyorlar, bilgiye göre
rahatlıyorum, durumu hakkında iyi şeyleri söylemesini isterim, kötü şeyler
söylerlerse dayanamam” (K-17, 2,5 yaş, Kronik, Taburcu)
“Paylaşabiliyorum….doktorlarımızdan manevi destek alıyorum, görme hakkınız var
diyerek içeri girmemize izin veriyorlar, bilgi sorduğumuz zaman tek tek açıklıyorlar,
ilaç alamama durumumuzu söylediğimizde tamam biz bulalım, uygulayalım, siz
yarın getirin, yerine koyalım diyerek destek oluyorlar”(K-20, 3,5 yaş, Akut, Taburcu)
“Doktorundan doktoruna değişiyor, hepsinden değil, bazıları daha pozitif, moral
bozukluğumu fark ediyor, çocuk hakkında bilgi verip, açıklama yapması
rahatlatıyor” (K-3, 6 aylık, Akut, Taburcu)
“Evet alabiliyorum, X hanıma kızımın durumunu biliyorum sonumuz yok dedim,
110
annesi dedi, böyle söyleme bizi de üzüyorsun, tesadüf gündüz bakan doktor SSK’ya
geçici görevli olarak gelmişti orda da M… o bakmıştı, söyledim hatta kendisine de
çok üzüldü çok destek verdi, güçlü bir insansınız, tebrik ederim sizi dedi, böyle
bilincinde olup da ayakta durabilmeniz yani ben güçlü bir insanım tabi ağlamamak
elde değil ağlıyorsunuz” (K-19, 9 yaş, Kronik, Ex)
3.5.
SAĞLIK
PERSONELİNDEN
MANEVİ
GEREKSİNİMLERİN
KARŞILANMASINDAKİ BEKLENTİLERE YÖNELİK BULGULAR
3.5.1. Görüşme yapılan annelere Manevi gereksinimlerinizin karşılanması için
yoğun bakımda hemşirelerinizden neler beklersiniz? diye sorulduğunda, verilen
cevaplar analiz edildiğinde
annelerin
hemşirelerden beklentileri şu şekilde
belirlenmiştir. Bunlar;
Çocuklarına Yönelik Beklentiler;
Çocuğumu istediğim zaman görmeme izin versinler (N=8)
Çocuğum hakkında bilgi versinler (N=5)
Çocuğumla ilgilensinler (N=5)
Çocuğumun tedavilerini zamanında yapsınlar (N=3)
Çocuğuma iyi davransınlar (N=4)
Çocuğuma iyi bakım yapılsın (N=8)
Ailelere Yönelik Beklentiler ;
Güler yüzlü olsunlar (N=5)
111
Benimle konuşsunlar (N=7)
Anlayışlı olsunlar (N=6)
Empati yapsınlar (N=1)
Malzeme temininde yardımcı olsunlar (N=1)
Dikkatli olsunlar (N=1)
Hijyenik ortam sağlasınlar (N=1)
Beklentim yok (N=2)
Görüşme yapılan annelerin, manevi gereksinimlerinin karşılanması için
yoğun bakımda hemşirelerinden beklentileri incelendiğinde, annelerin çocuklarına
yönelik beklentiler (N=33) ve kendilerine yönelik beklentiler (N=24) içerisinde
olduğu görülmektedir. Annelerin büyük çoğunluğu çocuğunu istediği zaman
görmesine izin verilmesini (N=8) ve çocuğuna iyi bakılmasını (N=8) isterken,
kendilerine yönelik olarak da daha çok anlayış (N=6), konuşabilmek (N=7) ve
güler yüz (N=5) beklentisi içinde oldukları görülmektedir. Çocuğu kronik hastalığa
sahip olan ve çocuğunun hayati durumu kötü olup, yaşam desteği alan, umudunu
kaybetmiş, 2 anne ise artık hiçbir beklentisinin olmadığını belirtmiştir. Anneler
hemşirelerinden beklentilerini şu şekilde dile getirmişlerdir.
“Hemşirelerin daha güler yüzlü olmalarını, açıklama yapmalarını istiyorum, sonuçta
onlarında çocukları olabilir, bırakıp gidiyoruz, ayakları üşür mü, çorap giydirirler mi
,üşüyünce üzerini örterler mi, bunları yapmalarını isterim, benim için sadece bakım
önemli” (K-3, 6 aylık, Akut, Taburcu)
112
“Her istediğimde içeri müsait olduğu zaman girebilmek, görmek istiyorum,
çocuğumun durumunu sorduğum zaman bilgi vermelerini istiyorum, tabi ki 6-7 tane
hasta var, her biriyle ayrı bir zaman geçirmek zorunda değiller, en azından 5-10
dakika veya 3-5 dakika bir çocuğun annesi veya babası ile muhabbet etmesini bir
hemşireden isterim, yapılması gereken görevler çok zor ama çocuğumuzun durumu
hakkında birazcık bilgi iyide, kötüde olsa isterim” (E-5, 6 yaş, Kronik, Taburcu)
“Anlayışlı olsunlar, insan kendi isteğiyle gelmiyor buraya hastası var, derdi var onun
için geliyor, hiç olmazsa aileler gelsinler, çocuklarının başında dursunlar görsünler
burada bize bağırmayan insan kalmamış, benimle konuşsa derdimi sorsa, derdimi
anlatmak
istiyorum
çünkü
çok
bunalıyorum……çocuğumun
iyi
olduğunu
söylesinler, derdini söylesinler” (E-11, 7 yaş, Kronik, Taburcu)
“Kendim için bir beklentim yok, hemşirelerin güler yüzlü olmalarını tüm çocukların
ilaçlarını, iğnelerini zamanında yapmalarını istiyorum. E.. Digoxin ve Enapril alıyor
bunların zamanında yapılması önemli, çocuklara güler yüzlü, tebessüm ederek
bakmalarını isterim çünkü anneler çocuklar ile kalamıyor, çocuklara gerekli olduğu
zaman vakit ayırmalarını, iyi bakım vermelerini, tebessüm ederek bakmalarını,
ilgilenmelerini, iyi davranmalarını isterim” (E-12, 2,5 yaş, Kronik, Taburcu)
“Çocuğuma iyi bakmalarını, ilgilenmelerini, tatlı dil, güler yüz beklerim, küçücük bir
şefkat insana dünyaları veriyor, bilgi versinler, çocuğumla ilgilensinler” (K-13, 1,5
yaş, Kronik, Yatıyor)
113
“Çocuğumla
ilgilensin,
çocuğumu
iyileştirmelerini,
iyi
bakmalarını,
iyi
davranmalarını isterim, bazı hemşireler bağırıyor, öyle yapmasınlar, iyi tedavi
yapmasını, tedavilerini geciktirmemesini isterim…”(K-17, 2,5 yaş, Kronik, Taburcu)
“Çocuğuma iyi davranmalarını isterim, çocuğum çok çekingendir, korkaktır, her bir
şey de ağlar, öyle yaptığı zaman severek yaklaşmalarını, korkutmamalarını isterim,
çocuğuma iyi bakmalarını isterim, ilgilenmelerini, her an gözetim altında durmasını
isterim, çocuğum bir şey istediği zaman, bir su içicem dediği zaman bile sakince
bakmalarını, sevecence yaklaşmalarını isterim” (K-20, 3,5 yaş, Akut, Taburcu)
3.5.2. Görüşme yapılan annelere Manevi gereksinimlerinizin karşılanması için
yoğun bakımda doktorlarınızdan neler beklersiniz? diye sorulduğunda, anneler
doktorlardan beklentilerini çeşitli şekillerde ifade etmişlerdir. Bunlar;
Çocuklarına Yönelik Beklentiler
Çocuğumla ilgilensinler (N=4)
Çocuğumu iyi tedavi edip, iyileştirsinler (N=8)
Çocuğumun durumu hakkında bilgi versinler (N=12)
Ailelere Yönelik Beklentiler
Anlayışlı olsunlar (N=5)
Dikkatli davransınlar (N=2)
Benimle konuşsunlar (N=4)
İlaç temininde yardım etsinler (N=1)
114
Empati yapsınlar (N=1)
Güler yüzlü, cana yakın davransınlar (N=1)
Hijyenik ortam sağlasınlar (N=1)
Beklentim yok (N=3)
yoğun bakımda doktorlarından beklentileri incelendiğinde, annelerin çocuklarına
yönelik beklentiler (N=24) ve kendilerine yönelik beklentiler (N=18) içerisinde
olduğu görülmektedir. Bu beklentilere bakıldığında genellikle manevi boyuta ilişkin
beklentilerin göz ardı edildiği ve tıbbı tedavi sürecine ilişkin beklentilerin öne çıktığı
göze çarpmaktadır. Annelerin büyük çoğunluğu, çocuğunun durumu hakkında
bilgi verilmesini (N=12) ve çocuğunun iyi tedavi edilip, iyileştirilmesini (N=8)
doktorlarından beklemekte olduğu görülmektedir. Çocuğu kronik hastalığa sahip
olan ve yoğun bakımda hayati durumu kötü olan , umutsuzluğa kapılan 3 anne ise
doktorlarından bir beklentisi olmadığını belirtmiştir. Anneler bu düşüncelerini şu
şekilde ifade etmişlerdir.
“Doktorlarımızdan
hiçbir
şey
beklemiyorum,
hiçbir
şey
yapabileceklerini
zannetmiyorum, kafamda öyle bir düşünce var, doktorlar hep ters, aksi ve hep aileleri
azarlayan, sürekli böyle…”(E-5, 6 yaş, Kronik, Taburcu)
“Hasta yakınına gerekli açıklamaların yapılmasını isterim, ben soruyorum, sordukça
cevap alıyorum sormadan bilgi verilmesini isterim, oraya gidiyorum bilgi almadım
mı, çok huzursuz oluyorum, nedir, nasıldır durumu, ne yapılıyor, her şeyi öğrenmek
isterim en basitinden kan alınıyor, neden alınıyor, nerde kullanılacak, kanda neye
115
bakmak istiyorsunuz, tabi hastaya yakınlıkta bekliyorsun, ilgi bekliyorsun, daha iyi
bakılmasını bekliyorsun insan daha çok ilgilenildiğini gördükçe daha huzurlu, daha
rahat, daha mutlu oluyor, çabuk iyileşecek ümidi oluyor ama ilgisiz olunca insan
karamsar oluyor, başka bir şey bekleyemiyorsun zaten manevi desteği yakınlarından
buluyorsun, doktorun, hemşirenden de tedavi yönünden destek bekliyorsun” ( K-7,
6,5 aylık, Akut, Taburcu)
“Buraya Dr. telefon ettim A… durumu nasıl diye, annesi neden merak ediyorsun
diye beni tersledi yani merak etmeyeyim mi, çocuğum benim canım başka tutunacak
hiçbir dalımız yok, bundan sonrada olma gibi bir şansımız yok, daha çok
ilgilenmelerini beklerdim, daha açık olmalarını, annesi şu hastalığı var, üzülmeyin
belki çaresi bulunur diye söylemelerini bekliyordum” (K-8, 5 yaş, Kronik, Taburcu)
“Yoğun bakımda gözleri makinaların üzerinde olsun, özellikle E… gibi
Laringomalazisi, Oksijen gereksinimi olan çocuklar için çok önemli. Bu yüzden
sürekli çocuklar ile ilgilenmelerini ve gözlerinin makinaların ve çocukların üzerinde
olmasını istiyorum.” (E-12, 2,5 yaş, Kronik, Taburcu)
“Çocuğumun hastalığına çare bulsalar, iyileşse bir umut istiyorum…Allahtan umut
kesilmez, umut bekliyorum belki iyi olur, doktorlar iyileşemez, tedavisi yok dediler
ama ben yine umudumu kesmedim, oturamıyor, konuşamıyor, çok fazla
algılayamıyor, doktorlar ilgilensinler, hastalık hakkında doğru dürüst bir açıklama
alamadım, çocuğun durumunu açıklasınlar..” (K-13, 1,5 yaş, Kronik, Yatıyor)
116
“Doktorların ufak bir gelişme veya kötüleşme olduğunda annesi durumu şöyle diye
anlatmalarını isterdim veya şu tedaviyi yapıyoruz demelerini ama hiç böyle bir şey
görmedim, iyileşiyor mu, kötüleşiyor mu, bugün nasıl geçti, yarın nasıl geçer,
ümitleri ne, sonu ne bunu öğrenmek isterdim ama doktorlardan bunu görmüyom…”
(E-15, 5 aylık, Kronik, Ex)
“Doktorlardan doğru teşhis koymalarını ve doğru tedavi yapmalarını isterim, diğer
hastanede çocuğu deneme tahtasına çevirdiler öyle yapmalarını istemem, çocuğuma
iyi bakmalarını, doğru teşhis koymalarını daha sevecen bakmalarını isterim.” (K-20,
3,5 yaş, Akut, Taburcu)
117
BÖLÜM IV
TARTIŞMA
Bu bölümde araştırmada elde edilen sonuçlar yorumları ile birlikte
verilmektedir.
Sonuçlar
manevi
gereksinimlerin
belirlenmesi,
manevi
gereksinimlerin karşılanmasına yönelik uygulamalar, sağlık personelinin manevi
gereksinimleri karşılama durumu, sağlık personelinden manevi gereksinimlerin
karşılanmasına yönelik beklentiler başlıkları altında tartışılmıştır.
4.1. Manevi Gereksinimlerin Belirlenmesine Yönelik Bulguların İncelenmesi
4.1.1.
Görüşme yapılan annelerin büyük çoğunluğu çocukları yoğun bakım
ünitesine yatırılınca çocuğun sağlık durumundaki belirsizlik, iyileşmesine ilişkin
endişeler, uygulanan ağrılı işlemler, ortamdaki araç gereçler, çocuğu istediği kadar
görememe nedenleri ile üzüntü, öfke, suçluluk ve korku hissettiklerini
ifade
etmişlerdir.
Bireyde fonksiyon değişikliğine neden olan hastalık, hastaneye ve özellikle
yoğun bakım ünitesine yatırılma hasta kadar aile üyelerinin de yaşam biçimini
olumsuz yönde etkileyebilmektedir. Ailenin önemli bir elemanı olan çocuğun yoğun
bakım ünitesine kabul edilmesi, durumun belirsizliği, ortamdaki araç gereçler ve
çocuğu görememe nedenleri aile üyelerinde stres ve endişeye yol açmaktadır. Yoğun
bakım ünitesi, hastalığın aniden ortaya çıkması, durumun belirsizliği ve yaşamının
kurtarılmasına öncelikli olarak yoğunlaşılması gibi özellikleri nedeniyle hasta
yakınları için yoğun bir stres kaynağıdır (18).
118
Anne-babalar genellikle çocukların yoğun bakım ünitesine kabulünde çeşitli
derecelerde reaksiyonlar gösterirler. Bu dereceler acı sürecinin derecelerine benzer.
Başlangıçta çoğu anne-baba şok, inanmama ve inkar sürecini yaşarlar. Bu
reaksiyonlar “ Bu bize olamaz, bu sadece başka İnsanlara olur”, “ O ölemez” ya da “
Ciddi olamaz. O iyi olacak” gibi cümlelerle karakterizedir, çoğu anne-baba için bu
başlangıç evresi ilk gün boyunca sürer. Fakat eğer çocuğun durumu stabil değil ya da
tedaviye yanıt vermiyorsa günlerce sürebilir. Anne-babalar sıklıkla olayın ciddiyetini
anlarlar fakat kendilerine ya da diğer aile üyelerine kabul ettiremezler. Bu sürecin
ilerlemesiyle anne-babalar genellikle yalnızlık ve suçlulukla çocuklarının hastalığı ya
da yaralanmasından dolayı kendilerini suçlu hissederler (16, 46).
Kızgınlık sık görülen bir diğer reaksiyondur. Kızgınlık direk çocuğun
hastalanması ya da tanrının bu olanlara izin vermesine olabilir. Kızgınlık sıklıkla
çocuğun bakımı hakkındaki şikayetlerle personele yöneliktir. Ancak bazı annebabalar çocuğa karşı misilleme olacağı korkusuyla ekip üyelerini eleştirmekten
korkarlar. Üzüntü, depresyon sık görülmekle birlikte ailelerde olayla ilgili güçlü
duyguları başlatmaktadır (25, 46, 52).
Araştırmaya alınan annelerde, literatürdekine benzer şekilde çocuklarının
yoğun bakıma alınmasından dolayı üzüntü, kendini suçlama, öfke, durumdaki
belirsizlikten dolayı korku gibi duygular belirlenmiştir. Çocuğun yaşının annelerin
bu duygularını etkilemediği fakat çocuğun durumundaki belirsizlik ve yoğun
bakımdaki yatış süresinin uzaması annelerdeki korku ve üzüntü duygularını arttırdığı
saptanmıştır.
119
4.1.2. Araştırma kapsamına alınan anneler çocuklarının hastalanma sebebi olarak
bu hastalığın Allah tan geldiğini düşündüklerini, alın yazıları olduğunu yada bu
dünyada bu şekilde sınandıklarını belirterek kaderci bir yaklaşım göstermişlerdir.
Türk toplumunda, yaygın olan dini inancın kaderci yaklaşımı desteklemesi ve
İslam dininde de kader kavramının yer alması halk arasında kaderci yaklaşım
düşüncesini yaygın hale getirmiştir. Bu görüş, insanların zor durumlarında, büyük bir
güce, yani Tanrıya sığınarak başlarına gelen olumsuz olayların, Tanrı tarafından
verilen bir sınav olduğunu ve bu zorlukları sabrederek, atlatmaları gerektiği
düşüncesini yaygın kılmıştır. Görüşme yapılan annelerin kaderci bir yaklaşım
sergileyerek İnkar, Öfke, Suçluluk gibi düşüncelerden arındıkları ve hastalık sebebini
Tanrının verdiğini düşünüp kaderci bir yaklaşım sergileyerek zor durumlarıyla baş
etmeye çalıştıkları anlaşılmıştır.
Annelerin bir kısmı ise çocuklarının hastalanma sebebini, gebelik
sürecinde yaşadığı olumsuz olaylara, akraba evliliği gibi nedenlere bağlayarak
kendilerini suçladıklarını, çocuklarının hastalığında ki ilgisizliklerden dolayı aile
büyüklerini, eşlerini suçlu bulduklarını ve yanlış tedavi yaptıkları düşüncesi ile
doktorları suçlu bulduklarını belirtmişlerdir.
Literatür incelendiğinde, yoğun bakıma yatırılan kritik hasta çocuğun
ebeveynlerinin anne-baba olarak yeni durumlarıyla ilgili karmaşık duygulara sahip
oldukları görülmektedir. Suçluluk, yetersizlik gibi duygularla birlikte anne-babalar
çocuklarının sağlığına kavuşamayacağını düşünürler. Bu süreç içerisinde annebabalar yaşanan olaydan ötürü bir sorumlu kişi arayışı içine girebilirler. Bu kişiler
annenin kendisi, çevresindeki yakınları, eşi yada çocuğun tedavisinden sorumlu olan
ekip üyeleri hekimler, hemşireler olabilirler. Ebeveylerin bu süreçte desteğe
120
gereksinimi vardır (46).
4.1.3. Araştırma kapsamına alınan annelerin büyük çoğunluğu zor durumlarıyla
başa çıkmak için birtakım dini uygulamalara başvurduklarını, inançlarıyla ayakta
kaldıklarını, bu şekilde güç bulduklarını ve sabır hissettiklerini belirtmişlerdir. Bu
dini uygulamalar içinde dua etmek çok büyük bir yer almaktadır. Anneler dua
ederek
Allah’a sığındıklarını
bu şekilde
seslerini
ve
dileklerini
Allah’a
duyurduklarını, Allah’ın onlara ve çocuklarına yardım edeceğini düşündüklerini ve
rahatladıklarını belirtmişlerdir. Dua etmek dışında anneler rahatlamak için kuran
okuduklarını ve namaz kıldıklarını belirtmişlerdir.
Anneler çocukları için olası ölüm ya da sakatlık içeren hemen ya da uzun
zamanlı sonuçların belirsizliği nedeniyle stres altına girerler. Hasta çocuklarını
hastane ortamında görmek onların endişesini arttırır. Hasta çocuklarına nasıl yardım
edebileceklerini bilmemekten kaynaklanan çaresizlik onların stresini arttırır. Bu
endişeler ve sıkıntılarla yüzleşen anneler çocuklarına iyileşmeleri ve mücadele
etmeleri için, kendilerine de çocuğun problemleri ile başa çıkabilmeleri için yollar
bulmaya çalışırlar. Birçok anne için rahatlık, güç ve güven duyguları onların
maneviyatından gelmektedir (52).
Oldnall (1996), insanın yaşamak için nedenlere ve yaşamın, sıkıntının,
sağlığın ve hastalığın anlamının açıklanmasına yardımcı olacak bir takım inançlara
ihtiyacı olduğunu, bunlar olmazsa kişinin ölmeye başladığını belirtmiştir (39).
Wilson (2001) belirttiği gibi, Dyson (1997) göre maneviyatın ana teması
kendi, başkası ve Tanrı arasındaki ilişkiyi içermektedir. Maneviyat dua ile de
yansıtılmaktadır. Kişisel dua bireylere fiziksel sağlıklarını tekrar kazanma ve
121
korkularını uzak tutma çabalarında önemli rol oynamaktadır. Dua, doğrudan Tanrı ile
konuşmayı ve başkaları ile dua etmeyi içermektedir. Ayrıca Kuran okumayı da
kapsamaktadır (52).
Görüşme yapılan anneler, çocuklarının kaderinin kontrolüne sahip olan
Tanrıya dua ettikleri belirtmişlerdir. Anneler dua etmeleri sonucunda, Tanrı ile
kişisel ilişkilerinin kendilerine rahatlık sağladığını, duanın zor durumlarıyla baş
etmelerine yardım ettiğini ve çocuklarıyla duygusal ilişkiye girmesine yardımcı
olduğunu belirtmişlerdir.
Yıldırım (2005) belirttiği gibi, Carson et al. (1988) bir hastalık krizi sırasında
daha yüksek bir varlığın destek sağlayabileceğini ve pozitif bir sonuç için umut
kaynağı olabileceğini belirtmişlerdir. Coleman(1999),
Holzemer (1999) HIV ile
yaşayan Afrikalı Amerikalılarda psikolojik olarak iyi olmanın, dini olarak iyi olma
ile ilişkili olduğunu bulmuşlardır (36, 50).
Wilson (2001) belirttiği gibi, Wyche (1998) HIV’li Afrikalı Amerikalı
kadınların maneviyatı, hastalıkların zorlukları ve hayatlarındaki diğer zorluklarla
başa çıkmalarında yardımcı olarak gördüklerini gözlemlemiştir. Potts (1996) Afrikalı
Amerikan kanser hastalarının Tanrıya inançlarını bir iyileşme kaynağı olarak
algıladıklarını bu nedenle duayı fiziksel sağlıklarını ve duygusal kararlılıklarını geri
kazanabilecekleri bir yol olarak gördüklerini bulmuştur (50, 52).
Araştırma kapsamına alınan anneler zor durumlarıyla başa çıkmak için
sanat ve edebiyatla ilgili uygulamalar yaptıklarını (Kitap-Gazete okumak, Şiir
yazmak), zihinlerini meşgul etmek için aktivitelerde bulunduklarını (El işleri
yapmak, Gezmek, Sigara içmek) ve Eşlerinden, ailelerinden manevi destek
aldıklarını belirtmişlerdir. Anneler bu şekilde çocuklarının hastalığını düşünmemeye
122
çalıştıklarını ve birazda olsa rahatladıklarını ifade etmişlerdir. Bu tip manevi
rahatlama şeklini seçen annelerin çocuklarının durumuna baktığımızda, çocuklarının
uzun süreler hastanede yattığı ve kronik hastalığa sahip olduğu dikkat çekmektedir.
Görüşme yapılan annelerden 2 tanesi ise isyan, öfke, ölümü kabullenme
duygularını yaşadıklarını, zorluklarla ne yaparlarsa yapsınlar baş edemediklerini
ve rahatlayamadıklarını belirtmişlerdir. Bu annelere baktığımızda çocuklarının
kronik hastalığa sahip olduğu, yoğun bakımda yaşam desteği aldığı ve hayati
durumlarının ciddi olduğu dikkat çekmektedir. Bu annelerin uzun süredir hastane
geçmişlerinin olması, çocuklarının yoğun tedavi almasına karşın iyileşme ümitlerinin
olmaması nedeniyle umutlarını yitirdikleri ve tükenmişlik duygusuna sahip oldukları
görülmüştür.
4.1.4. Görüşme yapılan annelerin büyük çoğunluğu hayatlarına anlam veren
şeylerin Çocukları, Eşleri, Sağlık, Sevgi, Huzur, Umut, Para olduğunu ifade
etmiştir.
Manevi boyutun temel kavramlarından birisi olan yaşamın anlamını Ross
(1994), “İnsanoğlunun en büyük görevi yaşamın anlamını tanımlamasıdır” şeklinde
ifade etmiştir. Ross’a göre (1994) “İnsan yaşamak için bir nedene gereksinim duyar
ve eğer bu yoksa, kişi ölmeye başlar” (30).
Narayanasamy (1991) göre, hayatında bir “neden”i olan bir kimse neredeyse
her türlü “nasıl”ı taşıyabilir (37).
Greenstreet (1999) belirttiği gibi, Wendy (1999) “bireyler için yaşamın amacı
ve anlamı kariyer, aile, para hatta kendi olabilir fakat bunların çoğu Oxford
123
sözlüğünde (1990) materyalizm tanımına eşdeğerdir” yani “maddeyi sahiplenme ve
fiziksel rahatı manevi değerlere tercih etme” olduğunu belirtmiştir (20).
Maneviyat bir kişinin kendi inanışlarını, deneyimlerini ve ideallerini içerir.
Manevi anlatım korkulardan ve endişelerden kurtulmak için pozitif yaklaşımların
kullanılmasını, hayatta bir anlam ve amaç bulunmasını ve günlük hayatın küçük
neşeleri üzerinde yoğunlaşılmasını içermektedir (11).
Maneviyatın; sevgi, inanç, umut, güven, korkuyla karışık saygı hislerini
içeren bir boyutu vardır. Varoluşumuz için bir neden ve anlam sağlar. Bireyler
özellikle emosyonel stres, fiziksel hastalıklar yada ölüm ile yüz yüze geldiğinde bu
kavramlara odaklanır (36).
Birçok araştırmada, bireyin yaşamı anlamlı bulması ile sağlık ve iyilik
durumu arasında önemli ilişki olduğu belirlenmiştir. Bayık ve Ergül’ün (2004)
belirttiği gibi Simsen (1994), yaptığı çalışmada hastanede yatarak tedavi gören ve
cerrahi operasyon geçiren hastaların, hastalığın ve hastanede yatmanın anlamını
bulmaya gereksinim duyduklarını ortaya koymuştur. Manevi gereksinimler üzerine
İngiltere’de yapılan çalışmalardan biri olan çalışmada “anlamlandırmanın” hastalar
için önemli bir deneyim olduğu belirtilmiştir (3).
Bayık ve Ergül’ün (2004) belirttiği gibi Renetzky; “anlam, amaç, güç ve
manevi iyilik” arasında bir ilişki vardır, bu üç kavramın (anlam, amaç, güç) dinin
etkisiyle artmasıyla, kişinin özsaygısının da arttığını, boşluk ve işe yaramazlık
duygularının azaldığını ifade etmiştir (3).
Görüşme yapılan annelerden bazıları ise, çocukların hastalığından dolayı,
hayatın artık bir anlam ifade etmediğini belirtmişlerdir. Bu görüşe sahip annelerin
çocuklarının hepsinin hastalıklarının kronik olduğu, yoğun bakımda yaşam desteği
124
aldığı ve hayati durumlarının ciddi olduğu dikkat çekmektedir.
Spiritüalite, bireyin sahip olduğundan daha büyük bir güçle hayattan anlam ve
sürdürebilir bir ilişki bulmasının pek çok yolunu gösterir. Spiritüalitenin insanın
yaşamında anlam bulmasına yardım eden insancıl bir olgu olduğuna inanılmakta ve
kabul edilmektedir. Öz (2004) belirttiği gibi, Wright, spiritüel sorunların yaşamın
anlamını yitirmeye başladığı zaman ortaya çıktığını ve bu nedenle, yaşamın anlamını
yeniden kazandırmada hastaya mutlaka yardımcı olunması gerektiğini vurgular (40).
4.1.5. Görüşme yapılan annelerin büyük çoğunluğu manevi duygularının
çocuklarının hastalığı ile baş etmelerinde kendilerine yardım ettiğini
belirtmişlerdir. Anneler manevi duyguları sayesinde daha olumlu ve pozitif
düşündüklerini, sabırlarının arttığını, umutlarını yitirmediklerini, çocuklarının
durumunu kabullendiklerini, çocuklarının iyi olacağını
düşündüklerini ve tıbba
güvenlerinin arttığını dile getirmişlerdir. Anneler manevi duygularını dini inanç ve
uygulamaları (dua etmek, kuran okumak, namaz kılmak… vb.) yerine getirerek
yaşadıklarını
ve
çocuklarının
hastalıklarıyla
bu
şekilde
başa
çıktıklarını
belirtmişlerdir.
Maneviyatın sağlıkla ilişkisi incelendiğinde; hastalıkları önleme, sağlığı
ilerletme, hastalıktan iyileşme veya bireylerin hastalıklarla ve güçlüklerle baş etmesi
gibi durumlarda yarar sağladığı saptanmıştır. Spiritualite bir hastalık krizi sırasında
başa çıkmanın önemli bir parçası olabilir ve bireyin tepkisini pozitif yönde
etkileyebilir (50, 52) .
Grant (2004) maneviyatın bireylere iç huzur ve başa çıkma gücü verdiğini,
fiziksel rahatlama ve kendini tanımayı sağladığını, bağlantı kurmalarına ve
125
başkalarıyla işbirliği yapmalarına yardımcı olduğunu belirtmiştir (19).
Maneviyat çocuğun ve ailenin yalnız olmadıklarını hissetmelerine yardımcı
olur. Maneviyat belirli bir gruba bağlandığında, dini uygulamalar birinin
maneviyatını ifade etmek için kullanılabilir. Bir inanç sisteminden destek görmek ve
dini bir grup ile bağlantılı olmak sevildiğinin ve büyük bir güç tarafından
desteklendiğinin hissedilmesine yol açar. Maneviyat iyileşme için tamamlayıcı yada
alternatif bir ilaç olarak düşünülebilir. Hayatlarını değiştiren olaylar sırasında
insanlar rahatlık, umut ve ferahlama için maneviyata yönelirler (11).
Bayık ve Ergül’ün belirttiği gibi (2004), O’Brien “yaşama olumlu, dini bir
bakış açısıyla bakan hastaların hemodiyalizin yarattığı strese daha kolay adapte
olabildiklerini işaret etmiştir”. Matin ve Carlson inancın terapötik etkilerini
incelemek amacıyla yaptıkları iki farklı çalışma sonucunda; inancın, öfke, anksiyete,
pulmoner ödem gibi semptomları ve antibiyotik tedavisine gereksinimi, entübasyon
endikasyonunu azalttığını işaret etmiştir. Tüm bu gözlemlerin sonucunda varılan
sonuç; bireyde yaşam umudu, amaç, anlam, güç, inanç, güven olduğunda, optimum
sağlık düzeyi, yaşam kalitesi ve iyilik durumu en üst düzeyde elde edilebilir (3,13).
Görüşme yapılan annelerden bazıları ise çocuklarının hastalıkları ile baş
edemediklerini, manevi duygularının bu konuda bir katkı sağlamadığını; zaman
zaman intihar etmeyi düşündüklerini, Allaha isyan ettiklerini ve tükendiklerini
belirtmişlerdir. Bu annelerin çocuklarının kronik hastalığa sahip olduğu, yoğun
bakımda yaşam desteği aldığı ve hayati durumlarının ciddi olduğu bu nedenle
annelerde umutsuzluk duygularının hakim olduğu dikkati çekmektedir.
Öz’ün (2003) belirttiği gibi, Menninger ve Erikson
umudun insan
gelişiminde en önemli faktör olduğunu belirtmişlerdir. Korner’e göre umut, bireyi
126
olduğundan daha çok etkilemektedir ve umutlu olma sağlıklı olmada önemlidir.
Hastalık durumlarında umut, umutsuzluk ve karamsarlığa düşmeyi engeller ve
çaresizlik duygularını önler. Umut genel anlamda istenilen, arzu edilen bir şeyin
gerçekleşmesini beklemektir. İstek ve umut bireyin enerjisinin derecesini oluşturur.
Bu enerji ise bireyi motive eder yani umut motive edici bir faktördür. Umutsuzluk
ise, insanların sorunlarının çözümü yada arzu ettikleri şeylerin başarılması için,
bireysel hiçbir seçeneklerinin olmadığı ve amaçlarına ulaşabilmek için sahip
oldukları enerjiyi harekete geçiremedikleri, duygusal bir durumdur. Umut bütün
eylemlerin ve kararların kaynağıdır. Bu kaynak kurursa artık insan hareket ve eylem
gücünü yitirir. Yani umudu sıfırlanmış bir insan için yaşamın anlamı ve nedeni bitip
tükenmiştir. Umutsuzluk bir noktada intiharın eşiğidir (40).
Greenstreet (1999) belirttiği gibi, Wendy (1999) göre, umut çok önemlidir,
umut olmazsa insanlar ölmeye başlar (20). Umudun hastalar üzerindeki olumlu
etkisine ilişkin uzun yıllardır yapılan klinik gözlemlerle kanıtlar elde edilmiştir.
Örneğin; Connelly (2002) belirttiği gibi, Renetzky ve Swaim (2002), bireylerin
yaşama umudu ne kadar büyükse, hastalığı yenme şanslarının da o oranda büyük
olduğunu belirtmişlerdir. Psikiyatrist Dominian (1996), hastalarda umudun önemine
dikkat çekmiş ve hastalığın tıbbi prognozu sadece bilimsel veriler üzerine
kurulmayabilir, bireyin yaşam umudu ile bağlantı kurularak da yapılabilir şeklinde
varsayımda bulunmuştur. Özetle, bireylerin yaşamında umut ve gelecek yaşama
ilişkin beklentiler yaşamsal bir önem taşımaktadır (5).
4.1.6. Görüşme yapılan anneler çocuklarının hastalığı sonucunda manevi
duygularında artma olduğunu, bu artmanın ise dini duygularında artma,
127
yoğunlaşma (Dua etme, Namaz kılma, Sabır, Çevresine yardım etme, Dünya
nimetlerinden uzaklaşma, Allaha güven , Mucizelere inanma, Sınav olduğunu
düşünme) olduğu şeklinde dile getirmişlerdir. Anneler manevi duygularının
yardımıyla çocuklarının hastalığını kabullendiklerini ve umutlarını yitirmediklerini
daha olumlu düşünmeye başladıklarını belirtmişlerdir.
Maneviyat kavramının sadece bir dini veya hümanistik bakış açısının verdiği
sınırlardan daha geniş olduğu kabul edilir. Çünkü her bireyin içine aldığı ruh o
kişinin yaşantısına bir anlam veren ve bunu yaparken kişinin yaşamını etkileyebilen
bir takım değerlerin ve inançların yaratılmasına yardımcı olur (39).
Bayık ve Ergül (2004), Sosyolog Renetzky 30 yıldan fazla süren çalışmaları
sonucunda; bireylerin kendilerine ve başkalarına inançları arttıkça yaşama
umutlarının da arttığını ifade etmiştir. Ayrıca anlam, amaç, güç ve manevi iyiliğin
Tanrı inancıyla paralel olarak arttığını açıklamıştır. Başka araştırmalarda da inanç ve
güvenin sağlık üzerindeki etkileri ortaya konmuştur. Tongprateep (2000)
çalışmasında, Budist yaşlıların güçlü manevi inançları ile hastalık sürecini daha az
acı çekerek geçirdiklerini ve yaşam kalitelerini arttırdıklarını belirtmiştir. Bir çok
yazar, bireyde yaşam umudu, amaç, anlam, güç, inanç, güven varolduğunda, en üst
düzeyde sağlık durumuna, yaşam kalitesi ve iyilik durumuna ulaşabileceği sonucuna
varmışlardır. Hastalık ve diğer krizler bazı insanları dine dönmeye zorlamaktadır bu
durum bazı inanç ve geleneklerde sık görülmektedir (3, 21).
Araştırma kapsamına alınan annelerden bir kısmı ise manevi yönden
olumsuz yönde etkilendiklerini manevi yıkım, isyan, tükenme, umutsuzluk,
Tanrı ile pazarlık, ölüm korkusu ve tanrı tarafından cezalandırılma
düşüncelerine kapıldıklarını belirtmişlerdir. Bu düşünceyi paylaşan annelerin
128
çocuklarının kronik bir hastalığa sahip olduğu, uzun süredir hastanede bulundukları,
çocuklarının yoğun bakımdaki durumlarının ciddi olduğu ve hayati tehlike içerdiği
ayrıca yaşam desteği aldığı bilinmektedir.
Narayanasamy (2002) ve Ross (1997) manevi gereksinimlerin, özellikle
yaşamı tehdit eden, akut, ağır hastalıklar ve ölüme yaklaşıldığı durumlarda evrensel
bir kavram olduğunu ileri sürmektedir. Hastalıklar manevi çatışmalara neden
olmaktadır ve birey gittikçe daha çok umut,
güven, diğerlerini sevme, uyumlu
ilişkiler ve manevi gereksinimler duyacaktır (30, 36).
Hastalık çoğu zaman manevi bütünlüğe meydan okur ve bir dereceye kadar
manevi sıkıntıya yol açar. Greeenstreet (1999) belirttiği gibi, O’Brien (1982) her
birinin nasıl ifade edileceğini belirterek manevi sıkıntıyı oluşturan yedi unsuru ele
almıştır. Örneğin manevi acı; kişinin manevi gıda kaynağından (bu dindarlar
açısından Tanrı ve dindar olmayanlara göre bir hayat ortağı olabilir) ayrılma veya
yitirme duygusundan kaynaklanan derin bir incinme hissi yoluyla sergilenir. Kişinin
manevi destek kaynağından önce bir yetersizlik veya günahkarlık hissi manevi
suçluluğa yol açar. Manevi anksiyete bu desteği yitirme korkusuyla ve manevi öfke
ise destek kaynağın kişinin hasta olmasına izin vermekle suçlanılmasıyla
bağlantılıdır. Manevi kayıp, kişinin manevi destek kaynağıyla olan ilişkinin
zayıflamasıyla veya kopmasıyla sonuçlanır ve manevi keder sahip olunan umudun
yitirilmesini veya manevi açıdan destekleyici bir ilişkiden kaynaklanan sevginin
tekrar kazanılmasını takip eder. Maneviyat yalnızlığının bu manevi sıkıntı
unsurlarından kaynaklanan yaygın bir sonuç olduğu görülür (20).
129
4.2.
MANEVİ
GEREKSİNİMLERİ
KARŞILAMAK
İÇİN
YAPILAN
UYGULAMALARA YÖNELİK BULGULARIN İNCELENMESİ
4.2.1. Araştırma kapsamına alınan anneler çocukları yoğun bakımda bulunduğu süre
içinde çocuklarına manevi olarak destek olabilmek için dini inançları
doğrultusunda uygulamalara başvurduklarını belirtmişlerdir. Görüşme yapılan
anneler çocuklarına manevi olarak destek olabilmek için türbe, yatır ziyareti
yaptıklarını, çocuklarının sağlığına kavuşabilmesi için dua ettiklerini, dua
okuduklarını, yakınlarına dua okuttuklarını, muska yazdırdıklarını, şifa bulmak için
hocaya gittiklerini, kuran okuduklarını, çocuğa cevşen taktıklarını, çocuğa şifalı
bitkiler içirdiklerini, çocuklarının sağlığına kavuşması için adak adadıklarını
belirtmişlerdir.
Türbe, yatır ziyareti yapma, muska yazdırma gibi uygulamaları genellikle
kronik hastalığa sahip çocukları bulunan annelerin uyguladıkları dikkati çekmektedir.
Adak adama, dua etme gibi uygulamaların ise akut, kronik hastalık durumu fark
etmeden annelerin büyük çoğunluğu tarafından çocuklarının iyileşmesi için
uygulanan bir manevi destek şekli olduğu görülmektedir.
Her etnik yada kültürel grubun inançları vardır ve farklı kültüre sahip
insanlar, bu inançların doğru olduğunu düşünürler. İnançlar, davranışları önemli
oranda belirlemektedir. Bu nedenle, olumlu davranışlar oluşturmak için öncelikli
olarak davranışları yönlendirme eğilimi olan inançların ne olduğunun iyi anlaşılması
gerekmektedir. Sağlık ve hastalık kavramına ilişkin inançları kişinin içinde
bulunduğu kültür doğrultusunda şekillenir. Diyet ve beslenme, gelenek ve ritüeller,
büyü yada din, bilimsel yada biomedikal uygulamalar, holistik tıp gibi sağlık
130
inançları bireyin sağlığa ve hastalığa yaklaşımını belirler. Her kültüre ait farklı
gelenek ve ritüeller özellikle iyilik, ölüm gibi dini ve spiritüel hizmetler ile ilişkilidir
(21).
Araştırmacılar spritüalite ve kronik hastalıkları dikkatlice incelemişler ve
sağlıkla ilişkili problemlerin üstesinden gelmek için spritüalitenin güçlü bir kaynak
olduğunu belirtmişlerdir. Gürol(2004) belirttiğine göre, Yates ve ark. (1981) birçok
hasta için dinin önemli bir destek kaynağı olarak rol aldığını bulmuştur. Baldree ve
ark. (1982) 35 hemodiyaliz hastası ile yaptıkları çalışmada umut, ibadet ve Tanrı’ya
güvenin savunma mekanizmasında önemli bir yeri olduğunu saptamıştır (21).
Gözüm S. Ve ark. (2003) tarafından yapılan Türkiye’nin doğu bölgesinde
kanserli hastaların kullandıkları alternatif ve tamamlayıcı tedaviler konulu
makalelerinde kanser tanısı sonrası erişkin hastaların %41.1 oranında alternatif ve
tamamlayıcı tıp kullandıklarını, bunların bitki çayları, sıklıkla da ısırgan otu
olduğunu belirtmişlerdir. Çalışmada dini uygulamalarda çocuğun bir hocaya
okutulması, dua ve ayetlerin yazıldığı, muskaların yapıldığı, bu muskaların çocuğun
üzerinde taşındığı ve dualı suların çocuklara içirildiği belirtilmiştir. Ayrıca hocalar
tarafından parpı olarak adlandırılan ve dua okunurken çocuğun vücuduna bir takım
küçük kesiler ve dağlamaların oluşturularak iyileştirilme çalışmalarının yapıldığı
saptanmıştır. Ayrıca çocuklara Eşek sütü, kaplumbağa ve kurbağa kanı içirmek gibi
bazı uygulamalarda da bulunulmuştur (24).
Görüşme yapılan annelerden bazılarının yine literatürle uyumlu olarak
çocuklarına şifa olması için dua okuduklarını, yakınlarına dua okuttuklarını, muska
yazdırdıklarını, şifa bulmak için hocaya gittiklerini, kuran okuduklarını, çocuğa
cevşen taktıklarını, çocuğa şifalı bitkiler içirdiklerini belirtmişlerdir.
131
Araştırma kapsamına alınan annelerin bir kısmı ise çocuklarına manevi
destek olmak için çocuğunun yanında olma, dokunma, konuşma, öpme, çocuğu
mutlu etmek için istediklerini alma, çocuğun yoğun bakımdaki ihtiyaçlarını
karşılama (kan, ilaç….) gibi maneviyatın duygusal boyutla karşılanan uygulamaları
yaptıklarını ve çocuklarına bu şekilde manevi olarak destek olduklarını
belirtmişlerdir.
Spiritualite tamamlayıcı ve alternatif girişim olarak da düşünülebilir. Müzik
terapisi, dokunma, aroma terapi, dua gibi manevi bakım girişimleri tamamlayıcı
girişimler içerisinde yer almaktadır (11, 50).
Taylor (2003) belirttiği gibi, Grootenhuis M. A., ve ark. (1998) pediatrik
onkolojide alternatif tedavilerin kullanımı isimli çalışmalarında ailelerin %31‘nin
alternatif
tedavi
yöntemlerini
kullandıklarını
saptamışlardır.
Homeopaty,
anthroposophy ve macrobiotics kullanılan ilk grubun %58 oranında olduğunu,
bioelektrik ve terapötik dokunmayı içeren ikinci grubun %35 oranında olduğunu,
üçüncü grubun geleneksel iyileştiriciler grubu olduğunu ve %23 aile tarafından
kullanıldığını belirtmişlerdir (48).
4.2.2 Araştırma kapsamına alınan anneler çocukları yoğun bakımda bulunduğu süre
içerisinde kendilerine manevi destek olabilmek için dini uygulamalar, sosyal
destek, zihni meşgul eden aktivitelerde bulunmak, pozitif düşünmek gibi manevi
destek şekillerine başvurduklarını belirtmişlerdir.
a- Dini uygulamalar ; Görüşme yapılan annelerin büyük çoğunluğu dua etmek,
namaz kılmak, kuran okumak …gibi dini uygulamalarda bulunduklarını ve bu
şekilde rahatladıklarını ifade etmişlerdir. Annelerin hemen hepsi, dua ettiklerini,
132
büyük bir güce sığınarak, Allahtan yardım istediklerini ve bu şekilde çok
rahatladıklarını ifade etmişlerdir. Yine birçok anne namaz kılıp, çeşitli dualar
okuyarak ve kuran okuyarak rahatladıklarını bu şekilde kendilerine manevi destek
verdiklerini ifade etmişlerdir.
Spiritualite zaman içinde farklı şekillerde tanımlanmıştır. Bunlar; kutsal ve
dinsel arayış, ilahi yada daha üst güç yaşantısı için gereksinim; fiziksel yada sonu
olan varoluştan geçerek evrenin anlamını bulma isteğidir. Ayrıca, özel bir topluluğun
dinsel manevi inançlarını ifade edebileceği bir dizi ritüeller, uygulamalar ve dinsel
törenleri içeren resmi, organize sistem yada farklı yapılardaki toplulukların
bireyselleştirilmiş manevi inanç ve uygulamalarını ifade etmesini sağlayan daha az
formal olan, organize sistemdir (40).
Spiritüel ve dini inanışlar birçok insanın yaşamında önemlidir. Bireyin yaşam
biçimini, tutumlarını, sağlık ve hastalık hakkında ki duygularını etkiler. Bazı dinler
bireyin yeme alışkanlıkları, doğum kontrolü ve tıbbi tedavilerinde özel uygulamaları
gerektirirken, bazı dinler modern bilimlerin yöntemlerinin uygulanmasına izin
vermezler, bazıları ise tıbbi tedaviyi kabul ederler fakat özel uygulamalara karşı
çıkarlar. Örneğin, Seventy Day Adventist kilisesi üyelerine aşırı derecede hasta
olmadıkları sürece ilaç almamalarını önerir. Katı spiritüel inanışlara göre bazı tıbbi
uygulamalar kabul edilmez. Bu inançtaki insanlar çoğu zaman yaşamı tehdit edecek
şekilde de olsa tedaviyi reddederler. Örneğin, Yehova şahidleri dini inanışları
yüzünden kan transfüzyonunu asla kabul etmezler (40).
Araştırmada Müslüman inanca sahip tüm annelerin manevi değerlerinin yanı
sıra hepsinin tıbbi tedaviye güvendikleri ve çocukları için öncelikle tıbbi tedavinin
faydalı olacağını düşündükleri belirlenmiştir.
133
b- Sosyal Destek ; Annelerin büyük çoğunluğu sorunlarını, sıkıntılarını, çocuğunun
durumunu eşleri ve benzer sorunu olan anneler ile görüştüklerini ve bu şekilde
rahatladıklarını, akraba yada arkadaşlarının telefonla aramasından çok mutlu
olduklarını, sıkıntılarının azda olsa bu şekilde hafiflediğini ifade etmişlerdir.
Anneler servisteki annelerle benzer sorunlar yaşadıklarını, birbirlerine destek
olduklarını ve konuşmanın kendilerini rahatlattığını ifade etmişlerdir.
Yapılan çalışmalar sosyal desteğin ebeveynler üzerindeki tanı ve tedavinin
olumsuz etkilerinin azaltılmasında, ebeveynlerin psikososyal uyumunda çok etkili
olduğunu göstermiştir (2).
Görüşmeler sırasında çeşitli nedenlerle komşularıyla konuşmak ve görüşmek
istemeyen annelerin hemen hepsi benzer sorunu olan annelerle konuştuklarını
belirtmişlerdir. Literatürde de benzer sorunu olan hastalar ya da yakınları tarafından
oluşturulan
“destek
grupları”ndan
ailelerin
büyük
ölçüde
yararlandıkları
belirtilmektedir. Ailelere gruba katılma nedenleri sorulduğunda, benzer durumdaki
bireylerle iletişime geçerek sosyal ve duygusal destek bulmak böylece sosyal
izolasyona uğramadan normal yaşantısını sürdürmek, diğer ebeveynlere yardım
etmek, zor kararların verilmesinde destek almak, sağlık sistemi ile ilgili haklarını ve
olanaklarını öğrenmek olarak ifade etmişlerdir (2).
Görüşme yapılan annelerin bir araya gelerek birbirleriyle paylaşımlarının
sistemli ve organize bir eylem olmamakla birlikte benzer nedenleri içerdiği
görülmektedir. Araştırma kapsamına alınan anneler diğer annelerle benzer sorunlar
yaşadıklarını, birbirlerine destek olduklarını, dertlerini paylaştıklarını ve konuşmanın
kendilerini rahatlattığını ifade etmişlerdir.
Aydın (2004) belirttiği gibi, Chambers (2001) ve ark. tarafından eş, ebeveyn
134
ve akraba olarak yakınlarına bakım veren bireylerle görüşmeler yapılmıştır.
Görüşmeler sırasında bakım verenler aralarındaki bilgi alışverişinin kendilerini
rahatlattığını belirtmişlerdir. Diğer insanlarla aynı problemleri ve aynı hayal
kırıklıklarını yaşadıklarını bilmenin kendilerini rahatlattığını belirtmişlerdir (2).
c- Zihni Meşgul Eden Aktivitelerde Bulunmak ; Görüşme yapılan annelerin bir
kısmı ise zihinlerini meşgul eden aktivitelerde bulunduklarını, bu şekilde
çocuklarının hastalığını kısa bir süre de olsa unuttuklarını ve bu şekilde kendilerine
manevi olarak destek olduklarını ifade etmişlerdir. Bu anneler genellikle zihinlerini
meşgul etmek için el işleri yaptıklarını, gazete, kitap okuduklarını, şiir yazdıklarını,
ortam değişikliği olması için gezdiklerini belirtmişlerdir.
d- Olumlu Düşünmek ; Görüşme yapılan annelerin bir kısmı ise olumlu (pozitif)
düşünerek kendilerine manevi olarak destek olduklarını belirtmişlerdir. Olumlu
düşünmelerinde, durumları kötü olan diğer hasta çocukları görmeleri, umutlarını
yitirmemeleri, hemşire yada doktorlardan çocuklarının durumu hakkında olumlu geri
bildirim almaları ve tıbba karşı inançlarını yitirmemelerinin etkili olduğunu ifade
etmişlerdir.
Yapılan çalışmalarda spiritüel iyiliğin, umudun ve ruh halinin etkilerine
odaklanılmıştır. Eales(2003) belirttiği gibi, Fehring ve ark.(1997) spiritüel iyilik,
dindarlık, umut ve depresyon ilişkisini tanımlamıştır. Fehring ve ark. dindarlık ve
spritüel iyiliği yüksek düzeyde olan yaşlı bireylerin umut ve pozitif ruh hallerinin
yüksek düzeyde olduğunu saptamışlardır. Post-White ve ark. (1996) umudu
tanımlayan 32 kanserli hastada spritüel ve dini umudunun etkili olduğunu
belirlemiştir. Frensler ve ark. (1999) kolerektal kanserli hastalarda yaptıkları
çalışmada, yüksek düzeyde spritüel iyiliğin fiziksel semptomların tedavisinde önemli
135
derecede etkili olduğunu bulmuşlardır (10).
4.2.3. Görüşme yapılan anneler en çok Namaz kılmak, Dua etmek, Kuran
okumak,
Çocuklarını
görmek,
Eş,
Arkadaş
desteği,
Kitap
okumak,
Konuşmak/dertleşmek, Örgü örmek, Sigara içmek gibi manevi destek şekillerini
uygulayarak rahatladıklarını ifade etmişlerdir.
Oldnall (1996), bir kimsenin maneviyatının dini veya insani perspektiflerle
bağlantılı inançlardan oluştuğunu fakat bu iki bakış açısının kısmen veya tamamen
karşılaşmasıyla çeşitli yönlere dayandığını belirtir (45). Bir kimsenin maneviyatı
onun dokunma, dinleme ve kendini adamışlığı, aşk, güven gibi insani unsurları
verebilme ve alabilme yeteneğine dayanır(45). Grant (2004), manevi desteğin
hastalarda iç huzur, kendini tanıma, fiziksel ağrıda azalma gibi olumlu etkiler
yarattığını belirtmiştir (19).
manevi gereksinimleri güven, umut, sevgi, doğruluk, anlam ve amaç, ilişkiler,
yaratıcılık
ve
tecrübeye
ulaşılmasını
sağlayabilme
olarak
tanımlamışlardır. Labun’un (1998) tanımladığı spritüel gereksinimler olarak ritüeller,
dua etme ve ibadetler gibi geleneksel dini uygulamalarla karşılaşılmaktadır. Bu
ritüeller yaşama her gün yeni anlam katmayı, bireylerin ağrı, hastalık, yıkım (felaket)
gibi sıkıntılı durumlarına yardımcı olmayı sağlamaktadır (47).
Wilson(2001) göre, Eugene(1997) Afrikalı Amerikan kadınların stresle baş
etmelerinde Tanrı ile kişisel seviyede konuşmalarının önemli bir yol olduğunu
belirtmiştir. Dyson ve ark. (1997) ve Haas ve ark. (1992) maneviyatın temelinin bir
136
kişinin genellikle Tanrı olarak görülen daha yüksek bir varlıkla bağlantısı yada
ilişkisi olduğunu söylemektedirler (52).
Annelerin verdiği yanıtlar incelendiğinde en çok kendilerini rahatlatan
manevi destek şeklinin dini uygulamalar olduğu dikkati çekmektedir.
4.2.4. Görüşme yapılan annelerin bir kısmı bir din görevlisi ile görüştüğünü yada
ailelerindeki dini bilgisi fazla olan kişilerden bu desteği aldığını belirtirken,
annelerin büyük çoğunluğu ise bir din görevlisi ile görüşmediğini ve görüşme
gereksinimi hissetmediğini ifade etmiştir.
Manevi gereksinimleri olabilen bir kişi dindar olmayabilir veya bazılarına
yararlı olabilen fakat diğerlerine olmayan dini ayinlere ve uygulamalara
katılmayabilir. Bu nedenle maneviyat kavramı her insanda dini boyut yada dünyevi
boyut veya her ikisinin karışımı olarak mevcuttur (39).
Spiritüalite bizim var oluşumuzun esasıdır, bireyler arasındaki gücün derinlik
ve farklılığıdır. Sherwood (2000), Koening (2004) spiritualite ve din ifadeleri
arasındaki anlam belirsizliğine dikkat çekmiştir. Literatürde bu iki kavram
birbirinden farklı tanımlanmıştır; Cohen ve ark. (2000) dini, spritualitenin bir boyutu
olarak tanımlamıştır. Hastalık ve diğer krizler bazı insanları dine dönmeye
zorlamaktadır ve bu durum bazı inanç ve geleneklerde sık görülmektedir (26).
Görüşme yapılan annelerden büyük bir kısmı manevi destek için hastanede
bir din görevlisinin olmasını istediklerini ve din görevlisi ile konuşmanın onları
rahatlatacağını ifade etmiştir.
Dini bakış açısından tarif edilen maneviyat bünyesinde her bireyin içinde
137
mevcut olan, kişinin düşünmeye, hissetmeye, ahlaka, yaratıcılığa ve Tanrı ile anlamlı
ilişki kurmaya sevk eden bir Tanrı imajı veya ruh ideolojisini barındırır (39).
Greasly ve ark. (2001) eğer bir hastanın herhangi bir dini inanca yakınlığı
yoksa o zaman ruhsal ihtiyaçlarını ifade edemeyeceğini belirtir (29).
Araştırmacılar spiritualite ve kronik hastalıkları dikkatlice incelemişler ve
sağlıkla ilişkili problemlerin üstesinden gelmek için maneviyatın güçlü bir kaynak
olduğunu belirlemişlerdir. Gürol’un (2004) belirttiği gibi, Yates ve ark. (1981) birçok
hasta için dinin önemli bir destek kaynağı olarak rol aldığını bulmuştur. Baldree ve
ark. (1982) 35 hemodiyaliz hastası ile yaptıkları çalışmada umut, ibadet ve Tanrıya
güvenin savunma mekanizmasında önemli bir yeri olduğunu saptamıştır. Miller
(1983) artritli hastalarda yaptığı çalışmada, hastaların iyilik durumlarında Tanrıya
olan inancın önemli olduğunu belirtmiştir (21).
Görüşme yapılan annelerden bazıları ise manevi destek için din görevlisi ile
konuşmanın iyi olabileceğini fakat bunun psikolog yada sağlık personeli de
olabileceğini din görevlisi olmasının şart olmadığını belirtmiştir. Bir kısım anne
ise hastanede bir din görevlisinin olmasının kendilerine manevi bir destek
sağlamayacağını,
bu
nedenle
bir
din
görevlisinin
bulunmasına
gerek
duymadıkları düşüncesini savunmuşlardır.
Bradshaw (1996), sadece dini bağları olanların değil bütün bireylerin bir
manevi boyutu olduğunu ifade eder. Burnard (1993), manevi gereksinimi olanları
başka birine sevk etmenin manevi bakım oluşturmayacağını iddia eder (47) .
138
4.3. SAĞLIK PERSONELİNİN MANEVİ GEREKSİNİMLERİ KARŞILAMA
DURUMUNA YÖNELİK BULGULARIN İNCELENMESİ
4.3.1. Araştırma kapsamına alınan annelerin neredeyse yarısı hemşirelerle manevi
gereksinimlerini paylaşamadıklarını, bunun hemşirelerin iş yüklerinin ağır olması,
zamanlarını almak istememeleri nedeniyle olduğunu ve bu nedenlerle hemşirelerden
manevi destek alamadıklarını belirtmişlerdir.
Literatür incelendiğinde Narayanasamy ve Oxens (1999), manevi bakım
gerektiren olayları, sunulan bakımı ve sonuçlarını değerlendirmek için 115 hemşire
ile yaptığı çalışma sonucunda hemşirelerin yeterli manevi bakım veremediklerini
saptamıştır.Bunun nedeni olarak ta hemşirelerin bu alandaki sınırlı bilgi ve
eğitimleri,
maneviyatın
tanımı
ve
din
arasında
ayrımın
yapılamamasını
göstermişlerdir (37).
Hutchinson (1997), Salladay ve Shelly (1997), Wright (2002)’e göre manevi
gereksinimler tüm insanlar için temeldir. İnsanlar bu gereksinimleri insan ilişkileri
yoluyla veya tanrıyla ilişki kurarak karşılayabilir. Hemşirelerin tüm insanları bu
bakış açısıyla değerlendirmesi ve bireylerin sağlığını bütüncül olarak geliştirecek
hemşirelik girişimlerini planlaması önemlidir (45).
Hemşireler
bireylerle
birlikte
bulundukları
her
ortamda
manevi
gereksinimlerle karşılaşabilirler. Dolayısıyla hemşireler, bireyin manevi boyutunu
yansıtan ifadelerin farkında olmalıdır.Örneğin; birey/hasta “Tanrı beni cezalandırıyor
olmalı” veya “Beni sorguluyor olmalı?” gibi cümlelerle manevi boyutuna ilişkin
bilgiler verirken, hemşire de “Öldükten sonra herhangi bir şey olduğunu düşünüyor
musunuz?” gibi cümlelerle bireyin bakış açısını ortaya koyabilir (3).
139
Gürol’un (2004) belirttiği gibi, Orlando’ya (1961) göre hastalar, içinde
bulundukları duygu durumunu ve ne tür bir gereksinim içinde olduklarını her zaman
açık seçik anlatamaz, kendilerini dolaylı ifade etmeye çalışırlar. Hemşireliğin anahtar
prensiplerinden birisi de spritüel gereksinimleri olan hasta ve aile üyelerine geniş bir
bakım
sağlamaktır.
Kuuppelomaki
(2002)
hastalarla
yapılan
çalışmalarda,
hemşirelerin hastaların spritüel gereksinimlerini yeterince karşılayamadıklarını
belirtmiştir (21).
Narayanasamy (1993), hemşirelerin, hastaların manevi gereksinimlerini
karşılama konusunda bilgilerini ve hazırlıklarını değerlendirmek üzere yürüttüğü
araştırma sonucunda hemşirelerin manevi bakımla ilgili bilgi ve becerilerinin sınırlı
olduğunu ve hastaların manevi gereksinimlerinin karşılanmadığını belirtmiştir (36).
Odnall (1996), hemşirelerin hastaların manevi gereksinimlerinin farkında
olduklarını fakat bu gereksinimleri dini bir boyutla algıladıkları için bir din adamı
tarafından karşılanmasını beklediklerini belirtmiştir (39).
Görüşme
gereksinimlerini
yapılan
annelerden
paylaşabildiklerini
bazıları
ve
ise,
hemşireleriyle
çocuklarının
durumu
manevi
hakkında
konuşarak hemşirelerinden manevi olarak destek aldıklarını ifade etmişlerdir.
Bu görüşü dile getiren annelerin büyük çoğunluğunun çocuğu uzun süredir yoğun
bakımda yattığı bu nedenle hemşirelerle daha sık görüştüğü ve sorunlarını,
çocuklarının sağlık durumunu rahatlıkla hemşireleriyle paylaştığı belirlenmiştir.
Sağlık hizmetleri veren meslekler arasında büyük bir grubu oluşturan
hemşirelerin temel misyonu insana bakım vermektir. Hemşireler hastalık, ağrı, acı
çekme, ölüm, yalnızlık, güçsüzlük gibi olumsuz durumları olan bireylerle çok sık
karşılaşmakta ve bu bireylere destekleyici bakım vermektedirler. Ewen (2004)
140
belirttiği gibi, Travelbee’ye (1971) göre, bakımın amacı “Hasta bireye, hastalığıyla
ve hastalığının yarattığı diğer yaşam sorunlarıyla baş edebilecek güce gelebilmesi
için nasıl bir yardıma gereksinmesi varsa bu yardımı vermek ve gerekiyorsa bireyin
deneyimlediği hastalık yaşantısından bir anlam çıkarmasına, kendisiyle ilgili bir
sonuca varmasına yardımcı olmaktır” (15).
Manevi bakım, 1994 yılından beri Amerikan Hemşireler Birliği (American
Nursing Association) (ANA) tarafından “Psikiyatrik Ruh Sağlığı Klinik Uygulama
Standartları”na yerleştirilmiştir. Bu standarda göre; bireylerin, aile ya da toplumun
ruhsal ve duygusal iyilik halini etkileyebilecek; kişilerarası, sosyo-kültürel, spiritüel
ya da çevresel koşulların/olayların ele alınması gerekmektedir. Kuzey Amerikan
Hemşirelik Tanılama Derneği (North American Nursing Diagnosis Association)
(NANDA) hemşirelik tanı listesinde “spiritüel sıkıntı” ve “spiritüel boyutun
güçlendirilmesi potansiyeli” tanıları yer almaktadır. Hemşireler için ANA kodlarında ele alınan spirituel konular ise, insan inanç ve değerleri ve her bireyin ulusal,
etnik, dinsel, kültürel, politik, ekonomik, gelişimsel, rol ve seksüel farklılıklar
olmaksızın eşit sağlık bakımı hakkına sahip olduğudur (3, 40).
Grant(2004) belirttiği gibi, Tuck ve ark. yapmış oldukları çalışmada ruh
sağlığı ve halk sağlığı hemşirelerinin yaygın olarak dinleme, dua, dokunma ve
bireyin/hastanın yanında olma gibi manevi destek şekillerini uyguladıklarını
belirtmişlerdir (19).
Grant (2004) belirttiği gibi, Dossey ve ark, hemşirelerin hastalara
uyguladıkları manevi destekleri araştırmış ve hemşirelerin en çok hastanın elini
tutmak, dinlemek, dokunmak, gülmek, dua etmek ve hastanın yanında bulunmak gibi
141
manevi uygulamalarda bulunduklarını saptamıştır (19).
Günümüzde birçok hemşirelik uygulaması incelendiğinde bireylere belli
derecede manevi destek sağladığı fark edilecektir. Örneğin; Bireyin umut, yaşamın
anlamı, amacı, sevgi ve ait olma gibi gereksinimleri manevi gereksinimlerdir ve bu
durumda hemşirenin bireyin kaygılarını dinlemesi, empati yapması ve bu
gereksinimlere yanıt vermesi tedavi edici bir uygulamadır (45).
Yaygın olarak manevi gereksinimlerin yalnızca hastanede yatan hastalar için
geçerli olduğu kabul edilir oysa pek çok yaşamsal krizler, örneğin; kronik hastalıklar,
ileri yaşlarda ölüm korkusu ve çaresizlik duygularının yaşanması, güvenlik, yaşamın
anlamı, sevgi, ait olma, kabul görme gibi manevi gereksinimleri ön plana çıkarır (3).
4.3.2. Araştırma kapsamına alınan annelerin büyük çoğunluğu
manevi
gereksinimleri dahil hiçbir sorunlarını doktorlarıyla paylaşamadıklarını ve
doktorlarından manevi olarak destek alamadıklarını belirtmişlerdir. Anneler
doktorları daha mesafeli gördüklerini, iş yoğunluğundan dolayı doktorların
zamanlarını
almak
istemediklerini
ve
çekindiklerini
bu
nedenle
manevi
gereksinimlerini paylaşamadıklarını ve manevi destek alamadıklarını ifade
etmişlerdir. Bu düşünceleri paylaşan annelerin çocuklarının hastalık durumunun akut
yada kronik olması, hastanede kalış süreleri bu görüşlerini etkilemediği
belirlenmiştir.
Doktorların hastalarına manevi açıdan yapabileceklerine inandıkları şeyler,
sundukları manevi hizmetler ve hangi koşullar altında sunulduğu konusunda sınırlı
sayıda çalışmalar yapılmıştır (19).
Mc Ewan (2004) belirttiği gibi, Cason ve ark. (1983) göre, insan varlığının
142
manevi boyutu; yaşamın, hastalığın ve ölümün anlamını hakkındaki sorulara tatmin
edici yanıtlar bulmaya çalışır (29).
Maneviyat terimi dinle, yaşama anlam verme hissi veya iç ruh hissi ile
bağdaşlaştırılmaktadır (39).
Ewan (2004) göre, Greasley ve ark. (2004) yaptıkları araştırmada doktorların
maneviyat kavramını Tanrı, din ve metafizik inanç alanlarıyla tanımladıklarını
belirtmişlerdir. Bu çalışma tüm sağlık çalışanları için dini inançlar ve maneviyat
kavramının farkının bilinmesi gerektiğini göstermektedir (29).
Oldnall (1996) dinin maneviyatın sadece bir yönü olduğunu bu nedenle sağlık
bakım ortamında potansiyel hastaların %20’sinin maneviyattan mahrum bırakıldığını
belirtmiştir (39).
Görüşme yapılan bir kısım anne ise doktorlarıyla manevi gereksinimlerini
paylaşabildiğini
ve
manevi
olarak
doktorlarından
destek
aldıklarını
belirtmişlerdir. Bu görüşü paylaşan anneler tüm doktorlardan olmasa da kendi
bölümlerine bakan bazı doktorlardan çocuklarının sağlık durumu hakkında bilgi
alarak ve çocuklarını görebilmeleri için izin alarak manevi destek aldıklarını
belirtmişlerdir.
Taylor (2003) göre, Model ve ark.’nın yapmış oldukları çalışmaya katılan 248
kanserli hastanın %40’ından fazlası sprituel gereksinimlerinin karşılanması ile
korkularını atlattıklarını, hayatın anlamını bulduklarını, umutlarının arttığını ve
rahatlık hissettiklerini ifade etmişlerdir (48).
Maneviyatın bireyin sağlığını etkileyebileceği, manevi gereksinimlerin
karşılanmadığı durumlarda bireyde kendini organik veya psikosomatik hastalık
olarak ortaya koyacak bir dengesizliğe yol açabileceği hem tıp hem de hemşirelik
143
tarafından kabul edilmiştir (39).
Hastanelerde sağlık çalışanlarının sayısının azaldığı ve hastanelerde kısa
süreli kalış talebinin arttığı bir ortamda hastaların fiziksel ve biyopsikososyal
gereksinimlerinin karşılanmasında güçlük çekildiği kabul edilmektedir. Bu nedenle
birçok sağlık çalışanının (hekim ve hemşire) holistik bakımın dördüncü alanı olan
manevi alanı hastalara bakım verirken ihmal ettiği bilinmektedir (39).
Literatürle uyumlu olarak görüşme yapılan annelerin bir çoğu da çocuklarının
sağlık durumunu sorma ve çocuklarını görmek için izin isteme talebinden hariç
hiçbir manevi gereksinimini doktorlarla paylaşamadığını ve doktorlardan bu konuda
destek göremediklerini belirtmişleridir.
4.4.
SAĞLIK
PERSONELİNDEN
KARŞILANMASINDAKİ
MANEVİ
BEKLENTİLERE
GEREKSİNİMLERİN
YÖNELİK
BULGULARIN
İNCELENMESİ
4.4.1. Görüşme yapılan anneler manevi gereksinimlerinin karşılanması için
yoğun bakımda hemşirelerinden beklentilerini şu şekilde ifade etmişlerdir. Bunlar;
Çocuklarına Yönelik Beklentiler;
* Çocuğumu istediğim zaman görmeme izin versinler
* Çocuğum hakkında bilgi versinler
* Çocuğumla ilgilensinler
* Çocuğumun tedavilerini zamanında yapsınlar
* Çocuğuma iyi davransınlar
144
* Çocuğuma iyi bakım yapılsın
Kendilerine Yönelik Beklentiler ;
* Güler yüzlü olsunlar
* Benimle konuşsunlar
* Anlayışlı olsunlar
* Empati yapsınlar
* Malzeme temininde yardımcı olsunlar
* Dikkatli olsunlar
* Hijyenik ortam sağlasınlar
yönelik beklentiler ve kendilerine yönelik beklentiler
içerisinde oldukları
görülmektedir. Annelerin büyük çoğunluğu çocuklarına yönelik beklentiler içerisinde
çocuğunu istediği zaman görmesine izin verilmesini, çocuğuna iyi bakılmasını ve
çocuğunun durumu hakkında bilgi verilmesini isterken, kendilerine yönelik ise daha
çok anlayış, konuşabilmek, duygularını paylaşabilmek ve güler yüz beklentisi içinde
oldukları görülmektedir.
Görüşme yapılan anneler rahatlamak için manevi gereksinim olarak daha çok
dini inanç ve uygulamalara yönelik davranışlara yönelirken hemşirelerden manevi
gereksinimlerinin karşılanması için beklentilerinin daha çok çocuğunun sağlık
durumu hakkında bilgi alma, anlayışla karşılanabilme, duygularını paylaşabilme gibi
manevi bakıma yönelik gereksinimlerin olduğu dikkati çekmektedir.
145
Manevi gereksinimler, manevi yoksunluğu azaltacak veya bireyin manevi
gücünü destekleyecek gereksinimlerdir. Bireyin üstün güçle/Tanrıyla (kişi nasıl
tanımlıyorsa) dinamik ilişkisini sürdürmesi için gerekli faktör veya faktörlerdir. Tüm
bu tanımların içeriği, hemşirenin bireye vereceği manevi bakımda amaçlarını ve
yapacaklarını açıkça ortaya koymaktadır. Manevi gereksinimler ve psikososyal
gereksinimler, fiziksel gereksinimlere göre daha soyut ve karmaşık olup aynı
zamanda ölçümü güçtür. Bu nedenle bireyin sağlık bakımında daha net ve kolaylıkla
ölçülebilen fiziksel gereksinimler öncelikle ele alınmakta, buna karşılık manevi
gereksinimler gözden kaçabilmektedir. Ancak bireyin manevi gereksinimlerinin de
tanımlanması ve gerekli bakımın sağlanması önemlidir (3).
Birçok hemşirelik teorisyeni, hasta bireylerin gözlenmesi ile elde edilecek
spiritüel gereksinimlerin kategorilendirilmesini önermektedir. Bazı hemşireler
spritüel gereksinim çeşitlerini literatür incelemelerinde, bazıları ise niteliksel
araştırmalardan
kategorilendirip
tanımlamıştır.
En
sıklıkla
anlam/amaç/ait
olma/sevgi/ilgi/dindarlık ve dua etme ile ilişkili gereksinimler tanımlanmıştır.
Gürol(2004) göre, Emblen Halstead (1993) Amerika Birleşik devletlerinde yapılan
niteliksel çalışmada Cerrahi hastalarına “spiritüel gereksinimler ne anlama
gelmektedir?” sorduğunda verilen yanıtlar incelediğinde dini ihtiyaçlar (örn; ibadet,
dua), değerler (örn; sağlık, iman), ilişkiler, üstünlük deneyimine ihtiyaç, “Duygusal
hisler” için gereksinim (huzur,rahat), konuşma ihtiyacı olduğunu bulmuştur (21).
Oldnall (1996) belirttiği gibi, Watson (1988) manevi bilincin hemşirenin
sorumluluklarından biri olduğunu ve hemşirenin bireyin yaşamındaki manevi anlamı
bilmesi ve saygı göstermesi gerektiğini belirtmiştir (39).
146
Bireylerin maneviyatı genellikle kişiler arası ilişkiler, kişisel uygulamalar ve
inançlar yoluyla ifade edilmesine odaklanır. Bu nedenle, hemşirelerin birey/hastaların
manevi gereksinimlerine ulaşmaları iletişim becerileri yoluyla olur. Güçlü kişiler arası
ilişkiler bakımın bütün yönlerine dönüştürülebilir (20).
Coyle (2002) belirttiği gibi, Clark ve ark. (1991) manevi bakım vermede üç
hedef belirlemişlerdir. Bunlar; bütünlüğün sağlanması, kişiler arası bağların
geliştirilmesi ve kişinin yaşantısından anlam çıkarmasının sağlanmasıdır (6).
4.4.2. Görüşme yapılan anneler manevi gereksinimlerinin karşılanması için
yoğun bakımda doktorlardan beklentilerini çeşitli şekillerde ifade etmişlerdir.
Bunlar;
Çocuklarına Yönelik Beklentiler
* Çocuğumla ilgilensinler
* Çocuğumu iyi tedavi edip, iyileştirsinler
* Çocuğumun durumu hakkında bilgi versinler
Kendilerine Yönelik Beklentiler
* Anlayışlı olsunlar
* Dikkatli davransınlar
* Benimle konuşsunlar
* İlaç temininde yardım etsinler
* Empati yapsınlar
* Güler yüzlü, cana yakın davransınlar
147
* Hijyenik ortam sağlasınlar
yönelik
beklentiler
ve
kendilerine
yönelik
beklentiler
içerisinde
olduğu
görülmektedir. Bu beklentilere bakıldığında genellikle manevi boyuta ilişkin
beklentilerin göz ardı edildiği ve tıbbı tedavi sürecine ilişkin beklentilerin öne çıktığı
göze çarpmaktadır. Annelerin büyük çoğunluğu çocuğunun durumu hakkında bilgi
verilmesi,
çocuğunun iyi tedavi edilip, iyileştirilmesi, ilaç temininde yardım
edilmesi gibi medikal bakıma yönelik beklentiler içerisinde olduğu dikkat
çekmektedir.
Ross (1997) hastaneye yatan 10 yaşlı hasta ile manevi gereksinimleri
belirlemek için yaptığı niteliksel pilot çalışmada dini gereksinimler, yaşamın anlamını
bulma
ihtiyacı/sevgi/ait
olma
ihtiyacı/ölüm
ve
ölmek
üzereyken
ki
gereksinimler/ahlaki devamlılık için gereksinimler (örn; doğru olan şeyleri yapmak)
olduğunu belirtmiştir (30).
spirituel gereksinimleri güven, umut, sevgi, doğruluk, anlam ve amaç, ilişkiler,
yaratıcılık
ve
tecrübeye
ulaşılmasını
sağlayabilme
olarak
tanımlamışlardır(36).Narayanasamy (2004) göre, Lobun’un (1998) tanımladığı gibi
spirituel gereksinimler olarak ritüeller, dua etme ve ibadetler gibi geleneksel dini
uygulamalarla karşılaşılmaktadır. Bu ritüeller yaşama her gün yeni anlam katmayı,
148
bireylerin ağrı, hastalık, yıkım (felaket) gibi sıkıntılı durumlarına yardımcı olmayı
sağlamaktadır (6).
Govier (2000) belirttiği gibi yoğun bakım ünitesinde hastası olan aile
üyelerinin gereksinimlerini ilk kez Molter “Kritik Bakım Alanların Ailelerinin
Gereksinimleri Ölçeği” ni geliştirerek, bu ölçek doğrultusunda tanımlamıştır. Molter
tarafından yapılan çalışmada, ailelerin tanımladıkları çok önemli 10 gereksinim
belirlenmiştir. Bunlar; umut olduğunu hissetme, hastane personelinin hastaya
yeterince bakım verdiğini hissetme, hastaya yakın bir yerde bekleme odasının
olması, hastanın durumundaki değişiklikler hakkında evden aranma, prognozu bilme,
sorulara dürüst bir şekilde yanıt verilmesi, hastanın hastalığındaki ilerlemelerle ile
ilgili gerçekleri bilme, günde bir kez hasta hakkında bilgi alma, anlaşılan terimlerle
açıklamaların yapılması, hastayı sık sık görme. Bazı çalışmalarda ise öncelikli
önemli gereksinimlerin güven duygusu ve bilgi alma, güven, destek ve konfor olduğu
saptanmıştır (18). Gürol’un(2004) belirttiği gibiUzun ve ark.’nın yaptıkları çalışmada
da, cerrahi klinikleri ve yoğun bakım ünitelerinde yatan hastaların aile üyelerinin
öncelikli gereksinimlerinin başında güven ve hasta hakkında bilgi almak olduğu
belirlenmiştir. Tüm bu çalışmalarda, gereksinimlerin öncelikli sırası kültürden
kültüre bazı farklılıklar gösterse de gereksinimlerin genellikle benzer oldukları
görülmektedir (21).
149
BÖLÜM V
SONUÇ VE ÖNERİLER
5.1. SONUÇLAR
Yoğun bakımda yatan çocuk hastaların annelerinin manevi bakım (spiritüel
bakım) gereksinimlerini belirlemek amacıyla yapılan bu çalışmada Ege Üniversitesi
Tıp Fakültesi Yoğun Bakım Ünitesinde çocuğu yatmakta olan
20 anne ile
görüşülmüştür. Görüşmeler sonucunda artık yeni bir bilgi ortaya çıkmadığı için
görüşmelerin 20 anne ile tamamlanmasına karar verilmiştir.
Görüşmeler sonucunda elde edilen veriler daha önce belirlenen manevi
gereksinimlerin belirlenmesi,
manevi gereksinimlerin karşılanmasına yönelik
uygulamalar, sağlık personelinin manevi gereksinimleri karşılama durumu, sağlık
personelinden manevi gereksinimlerin karşılanmasına yönelik beklentiler temalarına
göre sınıflandırılarak ele alınmıştır. Elde edilen sonuçların annenin yaşı, eğitim
düzeyi ve ekonomik durumu ile ilgili olmadığı belirlenmiştir. Çocukların hastalığının
akut yada kronik olması, hayati durumundaki farklılıkların sonuçları etkilediği
saptanmıştır.
Araştırmadan elde edilen sonuçlar görüşme yapılan anneler için geçerlidir,
genellenemez. Çocuğu Yoğun Bakım Ünitesinde yatmakta olan annelerle yapılan
görüşmelerde aşağıdaki sonuçlar elde edilmiştir.
150
5.1.1.
MANEVİ
GEREKSİNİMLERİN
BELİRLENMESİNE
YÖNELİK
SONUÇLAR
Görüşme yapılan annelerin büyük çoğunluğu çocukları yoğun bakım
ünitesine yatırılınca çocuğun sağlık durumundaki belirsizlik, iyileşmesine ilişkin
endişeler, uygulanan ağrılı işlemler, ortamdaki araç gereçler, çocuğu istediği kadar
görememe nedenleri ile üzüntü, öfke, suçluluk ve korku hissettiklerini
ifade
etmişlerdir.
Araştırma kapsamına alınan anneler çocuklarının hastalanma sebebi olarak
bu hastalığın Allah tan geldiğini düşündüklerini, alın yazıları olduğunu yada bu
dünyada bu şekilde sınandıklarını belirterek kaderci bir yaklaşım göstermişlerdir.
Annelerin bir kısmı ise çocuklarının hastalanma sebebini, gebelik sürecinde
yaşadığı olumsuz olaylara, akraba evliliği gibi nedenlere bağlayarak kendilerini
suçladıklarını, çocuklarının hastalığında ki ilgisizliklerden dolayı aile büyüklerini,
eşlerini suçlu bulduklarını ve yanlış tedavi yaptıkları düşüncesi ile doktorları
suçlu bulduklarını belirtmişlerdir.
Araştırma kapsamına alınan annelerin büyük çoğunluğu zor durumlarıyla
başa çıkmak için birtakım dini uygulamalara başvurduklarını, inançlarıyla ayakta
kaldıklarını, bu şekilde güç bulduklarını ve sabır hissettiklerini belirtmişlerdir. Bu
dini uygulamalar içinde dua etmek çok büyük bir yer almaktadır. Anneler dua
ederek
Allah’a sığındıklarını
bu şekilde
seslerini
ve
dileklerini
Allah’a
duyurduklarını, Allah’ın onlara ve çocuklarına yardım edeceğini düşündüklerini ve
rahatladıklarını belirtmişlerdir. Dua etmek dışında anneler rahatlamak için kuran
okuduklarını ve namaz kıldıklarını belirtmişlerdir. Annelerin bazıları ise
durumlarıyla başa çıkmak için sanat ve
zor
edebiyatla ilgili uygulamalar
151
yaptıklarını (Kitap-Gazete okumak, Şiir yazmak), zihinlerini meşgul etmek için
aktivitelerde bulunduklarını (El işleri yapmak, Gezmek, Sigara içmek) ve
Eşlerinden, ailelerinden manevi destek aldıklarını belirtmişlerdir.
Görüşme yapılan annelerin büyük çoğunluğu hayatlarına anlam veren
şeylerin Çocukları, Eşleri, Sağlık, Sevgi, Huzur, Umut, Para olduğunu ifade
etmiştir. Bazı anneler ise çocukların hastalığından dolayı hayatın artık onlar için bir
anlam ifade etmediğini belirtmişlerdir.
Görüşme yapılan annelerin büyük çoğunluğu manevi duygularının
çocuklarının hastalığı ile baş etmelerinde kendilerine yardım ettiğini
belirtmişlerdir. Anneler manevi duyguları sayesinde daha olumlu ve pozitif
düşündüklerini, sabırlarının arttığını, umutlarını yitirmediklerini, çocuklarının
durumunu kabullendiklerini, çocuklarının iyi olacağını
düşündüklerini ve tıbba
güvenlerinin arttığını dile getirmişlerdir. Anneler manevi duygularını dini inanç ve
uygulamaları (dua etmek, kuran okumak, namaz kılmak… vb.) yerine getirerek
yaşadıklarını
ve
çocuklarının
hastalıklarıyla
bu
şekilde
başa
çıktıklarını
belirtmişlerdir. Görüşme yapılan annelerden bazıları ise çocuklarının hastalıkları ile
baş edemediklerini , manevi duygularının onlara bu konuda bir katkı sağlamadığını,
zaman zaman intihar etmeyi düşündüklerini ve tükendiklerini , Allaha isyan
ettiklerini dile getirmişlerdir.
Araştırma kapsamına alınan anneler çocuklarının hastalığı sonucunda
manevi duygularında artma olduğunu, bu artmanın ise dini duygularında artma,
yoğunlaşma (Dua etme, Namaz kılma, Sabır, Çevresine yardım etme, Dünya
152
nimetlerinden uzaklaşma, Allaha güven, Mucizelere inanma, Sınav olduğunu
düşünme) olduğu şeklinde dile getirmişlerdir. Anneler manevi duygularının
yardımıyla çocuklarının hastalığını kabullendiklerini ve umutlarını yitirmediklerini
daha olumlu düşünmeye başladıklarını belirtmişlerdir. Araştırma kapsamına alınan
annelerden bir kısmı ise manevi yönden olumsuz yönde etkilendiklerini manevi
yıkım, isyan, tükenme, umutsuzluk, Tanrı ile pazarlık, ölüm korkusu ve tanrı
tarafından cezalandırılma düşüncelerine kapıldıklarını belirtmişlerdir.
5.1.2.
MANEVİ
GEREKSİNİMLERİ
KARŞILAMAK İÇİN
YAPILAN
UYGULAMALARA YÖNELİK SONUÇLAR
Araştırma kapsamına alınan anneler çocukları yoğun bakımda bulunduğu süre
içinde çocuklarına manevi olarak destek olabilmek için dini inançları
doğrultusunda
uygulamalara
başvurduklarını
belirtmişlerdir.
Anneler
çocuklarına manevi olarak destek olabilmek için türbe, yatır ziyareti yaptıklarını,
çocuklarının sağlığına kavuşabilmesi için dua ettiklerini, dua okuduklarını,
yakınlarına dua okuttuklarını, muska yazdırdıklarını, şifa bulmak için hocaya
gittiklerini, kuran okuduklarını, çocuğa cevşen taktıklarını, çocuğa şifalı bitkiler
içirdiklerini, çocuklarının sağlığına kavuşması için adak adadıklarını belirtmişlerdir.
Annelerin bir kısmı ise çocuklarına manevi destek olmak için çocuğunun yanında
olma, dokunma, konuşma, öpme, çocuğu mutlu etmek için istediklerini alma,
çocuğun yoğun bakımdaki ihtiyaçlarını karşılama (kan, ilaç….) gibi maneviyatın
duygusal boyutla karşılanan uygulamaları yaptıklarını ve çocuklarına bu şekilde
manevi olarak destek olduklarını belirtmişlerdir.
153
Araştırma kapsamına alınan anneler çocukları yoğun bakımda bulunduğu süre
içerisinde kendilerine manevi destek olabilmek için dini uygulamalar, sosyal
destek, zihni meşgul eden aktivitelerde bulunmak, pozitif düşünmek gibi manevi
destek şekillerine başvurduklarını belirtmişlerdir.
a- Dini Uygulamalar ( Dua etmek ,Namaz kılmak ,Kuran/Dua okumak , Allaha
inanmak)
b- Sosyal Destek ( Akraba yada komşularının telefon ile araması, Eş desteği, Diğer
anneler ile konuşmak, Çocuğunun yanında olmak)
c- Zihni Meşgul Eden Aktivitelerde Bulunmak ( Örgü örmek/ Oya yapmak,
Kitap/gazete okumak, Şiir yazmak, Dışarı çıkmak/Gezmek, Ev işleri yapmak)
d- Olumlu Düşünerek ( Diğer hasta çocukları görüp daha olumlu düşünmek, Umut,
Hemşire/Doktordan olumlu geri bildirim almak, Tıbbi inanç)
Görüşme yapılan anneler en çok Namaz kılmak, Dua etmek, Kuran
okumak,
Çocuklarını
görmek,
Eş,
Arkadaş
desteği,
Kitap
okumak,
Konuşmak/dertleşmek, Örgü örmek, Sigara içmek gibi manevi destek şekillerini
uygulayarak rahatladıklarını ifade etmişlerdir.
Annelerin bir kısmı bir din görevlisi ile görüştüğünü yada ailelerindeki
dini bilgisi fazla olan kişilerden bu desteği aldığını belirtirken, annelerin büyük
çoğunluğu ise bir din görevlisi ile görüşmediğini ve görüşme gereksinimi
hissetmediğini ifade etmiştir.Görüşme yapılan annelerden büyük bir kısmı manevi
destek için hastanede bir din görevlisinin olmasını istediklerini ve din görevlisi ile
konuşmanın onları rahatlatacağını ifade etmiştir. Annelerden bazıları ise manevi
destek için din görevlisi ile konuşmanın iyi olabileceğini fakat bunun psikolog yada
154
sağlık personeli de olabileceğini din görevlisi olmasının şart olmadığını
belirtmiştir.
5.1.3.
SAĞLIK
PERSONELİNİN
MANEVİ
GEREKSİNİMLERİ
KARŞILAMA DURUMUNA YÖNELİK SONUÇLAR
Araştırma kapsamına alınan annelerin neredeyse yarısı hemşirelerle
manevi gereksinimlerini paylaşamadıklarını, bunun hemşirelerin iş yüklerinin ağır
olması, zamanlarını almak istememeleri nedeniyle olduğunu ve bu nedenlerle
hemşirelerden manevi destek alamadıklarını belirtmişlerdir. Annelerden bazıları
ise, hemşireleriyle manevi gereksinimlerini paylaşabildiklerini ve çocuklarının
durumu hakkında konuşarak hemşirelerinden manevi olarak destek aldıklarını
ifade etmişlerdir.
Araştırma kapsamına alınan annelerin büyük çoğunluğu
manevi
gereksinimleri dahil hiçbir sorunlarını doktorlarıyla paylaşamadıklarını ve
doktorlarından manevi olarak destek alamadıklarını belirtmişlerdir. Görüşme
yapılan bir kısım anne ise doktorlarıyla manevi gereksinimlerini paylaşabildiğini
ve manevi olarak doktorlarından destek aldıklarını belirtmişlerdir.
5.1.4.
SAĞLIK
PERSONELİNDEN
MANEVİ
GEREKSİNİMLERİN
KARŞILANMASINDAKİ BEKLENTİLERE YÖNELİK SONUÇLAR
yönelik beklentiler ve kendilerine yönelik beklentiler
içerisinde oldukları
görülmektedir. Anneler çocuklarına yönelik beklentiler içerisinde; çocuğunu istediği
155
zaman görebilmesine izin verilmesini, çocuğu hakkında bilgi verilmesini, çocuğuyla
ilgilenilmesini, tedavilerinin zamanında yapılmasını, çocuğuna iyi davranılmasını ve
iyi bakılmasını isterlerken,
kendilerine yönelik olarak da daha çok anlayışlı
olunması, konuşabilmek, güler yüzlü olunması, empati yapılması, malzeme
temininde yardımcı olunması, dikkatli olunması, hijyenik ortam sağlanması gibi
beklentiler içerisinde oldukları görülmektedir.
yönelik beklentiler ve kendilerine yönelik beklentiler içerisinde oldukları
görülmektedir. Çocuklarına yönelik beklentiler içerisinde; çocuğuyla ilgilenilmesini,
iyi tedavi edilip, iyileştirilmesini ve durumu hakkında bilgi verilmesini isterlerken,
kendilerine yönelik olarak da daha çok anlayışlı olunması, konuşulması, ilaç
temininde yardımcı olunması, empati yapılması, güler yüzlü olunması ve hijyenik
ortam temini gibi beklentilerinin olduğu göze çarpmaktadır.
Bu beklentilere
bakıldığında genellikle manevi boyuta ilişkin beklentilerin göz ardı edildiği ve tıbbı
tedavi sürecine ilişkin beklentilerin öne çıktığı göze çarpmaktadır.
156
5.2. ÖNERİLER
Araştırmada Yoğun Bakımda yatan çocukların annelerinin manevi bakım
gereksinimlerinin tam olarak karşılanamadığı sonucundan yola çıkarak aşağıdaki
önerilerde bulunulmuştur.
•
Manevi gereksinimlerin hasta gereksinimi olarak kabul edilmesi bu konuda
hemşirelerin hizmet içi eğitim programları yoluyla konu hakkındaki
farkındalıklarının geliştirilmesi,
•
Yoğun bakımda çalışan hekim ve hemşirelerin tedavi ve bakım uygulamaları
kapsamında ailenin manevi gereksinimlerini göz önünde bulundurması ve bu
yönde gerekli girişimleri yapması,
•
Yoğun
Bakımda
yatan
çocukların
ve
ailelerinin
manevi
yönden
desteklenebilmesi için gerekli olan ortam koşullarının önceden hazırlanması,
•
Yöneticilerin yoğun bakım ünitelerinde çalışan ekip üyelerini manevi olarak
desteklemesi önerilmektedir.
157
BÖLÜM VI
ÖZET
Yoğun Bakımda Yatan Çocuk Hastaların Annelerinin Manevi Bakım (Spiritüel
Bakım) Gereksinimleri
Araştırma yoğun bakımda yatan çocuk hastaların annelerinin manevi bakım
(Spiritüel Bakım) gereksinimlerini belirlemek amacıyla yapılmıştır. Araştırmada
niteliksel veri toplama yöntemlerinden birisi olan “derinlemesine görüşme” yöntemi
kullanılmıştır.
Araştırmada Ege Üniversitesi Tıp Fakültesi Araştırma ve Uygulama
Hastanesi Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları Anabilim Dalı Yoğun Bakım Ünitesinde
çocuğu yatmakta olan 20 anne ile görüşülmüştür.
Araştırmada veriler, araştırmacı tarafından geliştirilen anneler için hazırlanan
“Çocuğa İlişkin Bilgi Formu”, “Anneye İlişkin Bilgi Formu” ve “Görüşme Formu”
kullanılarak toplanmıştır. Görüşmeler boş hasta odalarında annelerin uygun olduğu
zamanda yapılmış ve annelerden izin alınarak teybe kaydedilmiştir.
Görüşmeler bittikten sonra verilerin ham dökümleri araştırmacı tarafından
yapılmış ve dökümleri yapılan ham veriler daha önceden belirlenen ve çalışma
sonunda da doğrulanan temalara göre sınıflandırılmıştır. Daha sonra bu veriler
yorumlanarak rapor haline getirilmiştir.
Araştırmanın en önemli sonuçları şunlardır:
•
Anneler çocukları yoğun bakım ünitesine yatırılınca üzüntü, öfke, suçluluk ve
korku hissetmektedirler.
•
Anneler çocuklarının hastalanmasında ve yoğun bakım ünitesine alınmasında
158
kaderci bir yaklaşım sergilemektedirler.
•
Anneler manevi duyguları yardımıyla çocuklarının hastalığı ile baş etmeye
çalışmaktadırlar,
anneler manevi duygularını genellikle dini inanç ve
uygulamaları (dua etmek, kuran okumak, namaz kılmak…vb.) yerine
getirerek yaşamaktadırlar.
•
Anneler
çocuklarına
manevi
destek
olabilmek
için
dini
inançları
doğrultusunda uygulamalara başvurmak (dua okumak, muska yazdırmak,
hocaya gitmek, kuran okumak, cevşen takmak, şifalı bitkiler içirmek..),
çocuğun yanında olmak, dokunmak, konuşmak, öpmek, isteklerini almak,
yoğun bakımda ihtiyaçlarını karşılamak gibi girişimlerde bulunmaktadırlar.
•
Anneler kendilerine manevi destek olabilmek için dini uygulamalarda
bulunmak, sosyal destek almak, zihni meşgul eden aktivitelerde bulunmak,
pozitif düşünmek gibi girişimlerde bulunmaktadırlar.
•
Anneler hemşireleriyle tam olarak manevi gereksinimlerini paylaşamamak da
ve manevi olarak destek alamamaktadırlar.
•
Anneler doktorlarıyla tam olarak manevi gereksinimlerini paylaşamamak da
ve manevi olarak destek alamamaktadırlar.
•
Yoğun Bakımda yatan çocukların annelerinin manevi bakım gereksinimleri
hemşireleri tarafından tam olarak karşılanamamaktadır.
•
Yoğun Bakımda yatan çocukların annelerinin manevi bakım gereksinimleri
doktorları tarafından tam olarak karşılanamamaktadır.
•
Anneler manevi gereksinimlerinin karşılanması için hemşirelerinden ilgi, iyi
bakım, anlayış, çocuğun durumu hakkında bilgi, güler yüz beklemektedirler.
159
•
Anneler manevi gereksinimlerinin karşılanması için doktorlarından iyi tedavi,
doğru teşhis, çocuğun durumu hakkında bilgi, anlayış beklemektedirler.
Elde edilen sonuçlar doğrultusunda manevi gereksinimlerin hasta gereksinimi
olarak kabul edilmesi, hekim ve hemşirelerin tedavi ve bakım uygulamaları
kapsamında ailenin manevi gereksinimlerini göz önünde bulundurması, çocuk ve
ailelerin manevi yönden desteklenebilmesi için gerekli olan ortam ve koşulların
önceden hazırlanması önerilmektedir.
Anahtar Kelimeler: Maneviyat, Manevi bakım, Manevi gereksinim, Hemşirelik
160
SUMMARY
Spiritual care requirements of the mothers of the hospitalized children in
intensive care units
The research is performed in order to determine the spiritual requirements of
the mothers of the hospitalized children in intensive care units. In the scope of the
study, the “depth interview” method which is one of the quantitative data collection
methods was used.
During the study, 20 mothers were interviewed whose children entered the
intensive care unit of Ege University Medical Faculty Research and Practice
Hospital, Department of Pediatrics.
The data for the study is obtained by using the “Information form concerning
the child”, “Information form concerning the mother” and the “Interview form”
prepared for the mothers by the researcher. The interviews were carried out in empty
patient rooms during the periods suitable for mothers and recorded after obtaining
permission of the mothers.
Following the interviews, the detailed documentation of the data is done by
the researcher and these raw data were classified according to the subjects previously
determined and verified at the end of the study.
Subsequently these data are
interpreted and documented as a report.
The foremost results of this research are as follows:
•
Mothers feel despair, anger, guiltiness and fear when their children enter
intensive care units.
161
•
Mothers present a fatalistic attitude when their children become ill and taken
to intensive care units.
•
Mothers try to cope with the illness of their children by the help of their
spiritual feelings and live their spirituality by religious beliefs and
implementations (to pray, reciting the Koran, to perform namaz etc).
•
Mothers attempt to perform religious implementations (to pray, to have
amulet written, to consult to a hodja, to recite Koran, to make drink teas of
medicinal plants…), want to be near their children, to touch, to talk, to kiss
them, to listen to their demands and to satisfy their needs in order to give
moral support to their children.
•
Mothers attempt to perform religious implementations, get social support,
perform activities that make their mind busy and think positive in order to
create psychological self-support.
•
Mothers are not able to exactly share their moral requirements and not able to
obtain psychological support from nurses.
•
Mothers are not able to exactly share their moral requirements and not able to
obtain psychological support from doctors.
•
The spiritual care requirements of the mothers whose children are in intensive
care units are not exactly satisfied by their responsible nurses.
•
The spiritual care requirements of the mothers whose children are in intensive
care units are not exactly satisfied by their responsible doctors
162
•
Mothers expect interest, good care, understanding, information about the
situation of the child and geniality from the nurses in order for their moral
needs to be met.
•
Mothers expect a good treatment, a correct diagnose, information about the
situation of their children and understanding from the responsible doctors in
order for their moral needs to be met.
In accordance with the results obtained, it is recommended that spiritual
requirements are accepted as patient needs, the psychological needs of families are
considered in the scope of the treatment and care applications performed by
physicians and nurses and the necessary environmental conditions are previously
prepared in order to spiritually support the children and their family.
Keywords: Spirituality, Spiritual care, Spiritual requirement, Nursing.
163
BÖLÜM VII
YARARLANILAN KAYNAKLAR
1- Akdeniz, S., Ünlü, H.(2004). Yoğun Bakım Hemşireliği, Yoğun Bakım
Dergisi, Cilt 4, Sayı3, 179-184
2- Aydın, A. (2003). Çocuğu Kanser Olan Annelerin “Aile Yükü”nün
Belirlenmesi, Ege Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü Yayınlanmamış
Doktora Tezi, İzmir
3- Bayık, A., Ergül, Ş.(2004). Hemşirelik ve Manevi Bakım, Cumhuriyet
Üniversitesi Hemşirelik Yüksekokulu Dergisi, 8(1) , 37-44
4- Callister, L.C., Matsumura, G., Bond, E., Mangum, S. (2004). Threading
Spirituality Throughout Nursing Education, Holistic Nursing Practice, 18(3),
160-165
5- Connelly C. ( 2002). Nursing As A Spiritual Practice, Association Of
Operating Room Nurses (AORN) Journal, 75(6), 1185
6- Coyle, j. (2002) Spirituality And Health; Towards A Framework For
Exploring The Relationship Between Spirituality And Health, Journal Of
Advanced Nursing, 37(6), 589-597
7- Daaleman T.P., Frey B.B., The Spirituality Index Of Well-Being: A New
Instrument For Health-Related Quality-Of-Life Research,
http://www.ncbi.nlm.nih.gov (Son Erişim Tarihi: Mayıs 2005)
8- Debus, M. (2003). Odak Grup Araştırmalarında Mükemmellik İçin El Kitabı,
çev. Hande Harmancı, Marmara Sağlık Eğitim Araştırma Vakfı, Yayın No 2
9- Dover V.J.L., Bacon M.J. (2001). Spiritual Care İn Nursing Practice: A
Close-Up View, Nursing Forum, 36(3), 18-30
164
10- Eales J. (2003). Spirituality Or Psychosis?- An Exploration Of The Criteria
That Nurses Use To Evaluate Spiritual-Type Experiences Reported By
Patients, International Journal Of Nursing Studies, Vol.40, 197-206
11- Elkins M., Cavendish R. (2004). Developing A Plan For Pediatric Spiritual
Care, Holistic Nursıng Practice, 18(4), 179-184
12- Erefe, İ., Aksayan, S., Bahar, Z., Bayık,A., Eminoğlu, N.O., Görak,G. Ve
ark.(2002). Hemşirelikte Araştırma, Odak Ofset, İstanbul
13- Ergül, Ş. (2003). Hemşirelik Bakımında Manevi / Ruhsal Boyut, Ege
Üniversitesi Halk Sağlığı Hemşireliği A.D. Seminer Notları
14- Ergül,Ş. (2005) Hemşirelik Eğitiminde Maneviyat Ve Manevi Bakım
Kavramları Nerede? Ne zaman? Nasıl?, 3. Uluslararası 10. Ulusal Hemşirelik
Kongresi Özet Kitapçığı, 7-10 Eylül, İzmir
15- Ewen M.M. (2004). Analysis Of Spirituality Content İn Nursing Textbooks,
Journal Of Nursing Education, 43(1), 20-28
16- Feudtner C., Haney J. (2003). Spiritual Care Needs Of Hospitalized Children
And Their Families: A National Survey Of Pastoral Care Providers’
Perceptions, Pediatrıcs, 111(1), 67-72
17- Gottberg K., (2004). Çeviri; İmge Tan, Pratik Spiritüalizm, 1.Basım,
18- Govier L. (2000). Spiritual Care İn Nursing: A Systematic Approach,
Nursing Standard, vol;14, 32-36
19- Grant, D. (2004). Spiritual İnterventions: How, When And Why Nurses Use
Them, Holistic Nursing Practice, 18(1), 36-41
20- Greenstreet,W.M.(1999). Teaching Spirituality İn Nursing: A Literature
Review, Nurse Education Today, 19, 649-658
165
21- Gürol, G. (2004). Spiritüel Bakım, Ege Üniversitesi Hemşirelik Esasları
A.D.Seminer Notları
22- http://www.mariecurie.org.uk/downloads/healthcare/spiritual_booklet.pdf ,
SpiritualReligious Care, (Son Erişim Tarihi: Mayıs 2005)
23- Hutchinson M., http://memebers.triğod.com/geanc/spiritual care/index.html ,
Spiritual Care, (Son Erişim Tarihi: Mayıs 2005)
24- Kaya K.Ö., Dayı F., Oto R. (2003). Çocuk Hastalıklarının Tedavisinde
Geleneksel Tedaviler, Sendrom, Sayı 7, 74-78
25- Kleindienst, M.J. (1998). Spirituality-Where There İs Hope, There İs Life,
ANNA Journal, 25(4), 442
26- Koenig G.H., George K.L.,Titus P., MeadorG.K.et all (2004). Religion,
Spirituality, And Acute Care Hospitalization And Long-Term Care Use By
Older Patients, Archives Of İnternal Medicine, 164(14), 1579-1584
27- Leeuwen V.R.,Cusveller B. (2004). Nursing Competencies For Spiritual
Care, Journal Of Advanced Nursing, 48(3), 234-246
28- Makhija N. (2002). Spiritual Nursing, Nursing Journal Of India, Vol; 93,
129-130
29- Mc Ewan, W. (2004). Spirituality İn Nursing, Orthopaedic Nursing,23, 321325
30- Mc Sherry W., Cash K., Ross L., Meaning Of Spirituality: İmplications For
Nursing Practise, (Son Erişim Tarihi: Mayıs 2005)
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/entrez/query.fcgi?cmd=Retrievedb
166
31- McCord G.,Gilchrist V.J.,Grossman S.D.;et al, Discussing Spirituality With
Patients: A Rational And Ethical Approach, (Son Erişim Tarihi: Mayıs 2005)
http://www.annfammed.org/cgi/content/full/2/5/499
32- Mcsherry,W. (2000). Education İssues Surrounding The Teaching Of
Spirituality, Nursing Standard, 14(42), 40-43
33- Meyer, C.L. (2003). How Effectively Are Nurse Educators Preparing
Students To Provide Spiritual Care?,Nurse Educator, 28(1), 185-190
34- Modjarrad, K. (2004). Medicine And Spirituality, Student JAMA, 291(23),
2880
35- Morse, M.J. (1991) Qualitative nursing research; a contemporary dialoque,
36- Narayanasamy A, Clissett P, Parumal L, Thompson D., et al (2004)
Responses To The Spiritual Needs Of Older People, Journal Of Advanced
Nursing, 48(1), 6-16
37- Narayanasamy, A. (1999). Asset: A Model For Actioning Spirituality And
Spiritual Care Education And Training İn Nursing, Nurse Education Today,
19, 274-285
38- Newfeld C. (2004). Çeviren; Nur Nirven, Spiritüel Rehberlik Ve Sezgi,
Dharma Yayınları, 1.Basım
39- Oldnall, A.(1996). A Critical Analysis Of Nursing: Meeting The Spiritual
Needs Of Patients, Journal Of Advanced Nursing, 23, 138-144
40- Öz, F. (2003) Sağlık Alanında Temel Kavramlar, Hacettepe üniversitesi
yayınları
41- Öz, F. (2004). İnsan, Spiritüel Gereksinimler ve Hemşirelik, MN Klinik
Bilimler Doktor , 10(1), 350-358
167
42- Pesut, B. (2002). The Development Of Nursing Students’ Spirituality And
Spiritual Care-Giving, Nurse Education Today, 22, 128-135
43- Pınar, R. (2003). Yoğun Bakım Sendromu, Sendrom, 15(2), 108-114.
44- Rushton H.C. (2004). Ethics And Palliative Care İn Pediatrics, AJN,
Vol.104, No.4
45- Salladay A.S., Shelly A.J. (1997). Spirituality İn Nursing Theory And
Practice: Dilemmas For Christian Bioethics, Christian Bioethics, 3(1), 20-38
46- Sönmez, S. (2001). Yoğun Bakımda Çocuğu Yatan Ailelerin Algılanan
Gereksinimlerinin Hemşirelerce Algılanması, Ege Üniversitesi Sağlık
Bilimleri Enstitüsü Yayınlanmamış Doktora Tezi, İzmir
47- Studdert M.D.,Burns J.p.,Mello M.M.,Puopolo A.L.;et al., (2003). Nature Of
Conflict İn The Care Of Pediatric İntensive Care Patients With Prolonged
Stay, Pediatrics, 112(3), 553-558
48- Taylor E.J. (2003). Spiritual Needs Of Patients With Cancer And Family
Caregivers, Cancer Nursing, 26(4), 260-266
49- Uzun Ö.,Özer N. (2003). Yoğun Bakım Ünitesinde Yatan Hastaların Aile
Üyelerinin Gereksinimleri, Sendrom, 121-123
50- Yıldırım, Y. (2005). Spiritualite Ve Sağlık, Ege Üniversitesi Hemşirelik
Yüksek Okulu İç Hastalıkları AD., Seminer Programı, İzmir
51- Williams L. (2003). CultureSpirituality As An Integrated Concept İn
Pediatric Care, The American Journal Of Maternal/Child Nursing, 28(1), 3943
168
52- Wilson M.S., Miles S.M. (2001). Spirituality İn African-American Mothers
Coping With A Seriously Iıı İnfant, Journal Of The Society Of Pediatric
Nurses, 6(3), 116-121
169
EKLER
ÇOCUĞA İLİŞKİN BİLGİLER ( EK 1 )
Çocuğun yaşı....................................
Çocuğun cinsiyeti ............................
Çocuğun tanısı.................................
Daha önce hastane deneyimi var mı...
Evet ise kaç kez ve ne kadar süre ile ...................
Yoğun Bakımda kaçıncı günü..........
Yoğun Bakımda yaşam desteği alıyor mu ...
Bir günde ne kadar süre çocuğunun yanında kalabiliyor..
Çocuğun bilinç durumu...
*Açık
* Kapalı
Hastalığın durumu ..
* Akut
* Kronik
Kronik hastalığı varsa, kaçıncı tekrarı......
ANNEYE İLİŞKİN BİLGİ FORMU (EK II)
Yaşınız...................................................
Mesleğiniz..............................................
Şu anda çalışıyor musunuz......................
Şu anda çalışmıyorsanız nedeni...............
Medeni durumunuz..................................
Eğitiminiz.................................................
Eşinizin yaşı.............................................
Eşinizin eğitim durumu............................
Eşinizin mesleği.......................................
170
Kaç çocuğunuz var...................................
Sizinle birlikte yaşayan diğer aile üyeleri var mı, varsa kimler :
Sosyal güvenceniz var mı.........................
Gelir durumunuz nasıl (iyi,kötü,orta).............
Size yardım edecek çevrenizde kaç kişi var .....
Çocuğunuzun tanısını biliyor musunuz .......
Bu hastalığın seyri hakkında bilginiz var mı ...
Hastalığın prognozu (iyileşme durumu) hakkında bilginiz var mı ..
GÖRÜŞME FORMU (EK III)
1. Manevi Gereksinimlerin Belirlenmesi
1- Çocuğunuz Yoğun Bakıma yatırılınca neler hissettiniz ?
2- Sizce çocuğunuz neden hastalandı ?
3- Zor durumlarınızla başa çıkmanızda size yardımcı olan manevi
değerleriniz/ inançlarınız var mıdır? Nelerdir?
4- Hayatınıza anlam veren şeyler nelerdir? Size göre hayatın anlamı nedir?
5- Çocuğunuzun hastalığı ile baş etmenizde manevi duygularınız size yardım
etti mi? Nasıl?
6- Çocuğunuzun hastalığı sizin manevi duygularınızı nasıl etkiledi?
2. Manevi Gereksinimlerin Karşılanmasına Yönelik uygulamalar
1- Çocuğunuz yoğun bakımda bulunduğu süre içinde manevi destek olarak
çocuğunuz için neler yaptınız/ neler yapmak istersiniz? (Türbe, yatır ziyareti,
muska , dua, adak..)
171
2- Çocuğunuz yoğun bakımda bulunduğu süre içinde manevi destek olarak
kendiniz için neler yaptınız / neler yapmak isterdiniz? (Ark.,akraba,komşu konuşma,
sigara içme,örgü...)
3- Sizi en çok hangisi rahatlatıyor ?
4-Hastanede din görevlisinin olmasını istermiydiniz?
3. Sağlık Personelinin Manevi Gereksinimleri Karşılama Durumu
1- Hemşirelerinizle manevi gereksinimlerinizi paylaşa biliyor musunuz?
(çocuğun başında dua etmek, muska takmak gibi)
2- Doktorlarınızla manevi gereksinimlerinizi paylaşa biliyor musunuz?
3- Hemşirelerinizden manevi olarak destek alabiliyor musunuz ? Nasıl ?
4- Doktorlarınızdan manevi olarak destek alabiliyor musunuz? Nasıl ?
4. Sağlık Personelinden Manevi Gereksinimlerin Karşılanmasına Yönelik
Beklentiler
1- Manevi gereksinimlerinizin karşılanması için yoğun bakımda
hemşirelerinizden neler beklersiniz?
2- Manevi gereksinimlerinizin karşılanması için yoğun bakımda
doktorlarınızdan neler beklersiniz?
172
EK-IV
ARAŞTIRMAYA KATILAN BİREYLERİN ÖZELLİKLERİ
ÇOCUĞA İLİŞKİN BİLGİLER (1)
Çocuğun yaşı: 11 yaş, Cinsiyeti : kız, Tanısı : Nörojenik pulmoner ödem
Daha önce hastane deneyimi var mı : Evet
Kaç kez ve ne kadar süre ile : 5kez uzun süreler
Yoğun Bakımda kaçıncı günü : 48.gün
Yoğun Bakımda yaşam desteği alıyor mu : Evet
Çocuğun bilinç durumu : Açık , Hastalığın durumu : Kronik
Kronik hastalığı varsa, kaçıncı tekrarı : 3.tekrar
ANNEYE İLİŞKİN BİLGİ FORMU (1)
Yaşınız :33, Mesleğiniz :Ev hanımı, Medeni durumunuz :Evli, Eğitiminiz :İlkokul
Eşinizin yaşı: 36 , Eşinizin eğitim durumu: İlkokul , Eşinizin mesleği: Çiftçi
Kaç çocuğunuz var :3 , Sosyal güvenceniz: Yeşilkart , Gelir durumunuz: Kötü
Sizinle birlikte yaşayan aile üyeleri var mı: Görümce (hasta, yatalak), kayınvalide
Size yardım edecek çevrenizde kaç kişi var : Komşular, akrabalar, görümce
Çocuğunuzun tanısını biliyor musunuz : Evet
Bu hastalığın seyri hakkında bilginiz var mı : Evet
Hastalığın prognozu hakkında bilginiz var mı : Tam değil
Bir günde ne kadar süre çocuğunun yanında kalabiliyor: İstediğim kadar
173
Çocuğun yaşı : 7 yaş , Cinsiyeti : Erkek , Tanısı : Metabolik hastalık, septik şok
Kaç kez ve ne kadar süre ile :3 kez, 2ay, 15 gün, 10 gün’lük sürelerle
Yoğun Bakımda kaçıncı günü : 3,5 ay
Çocuğun bilinç durumu : Kapalı , Hastalığın durumu : Kronik
Kronik hastalığı varsa, kaçıncı tekrarı : 2.
Yaşınız :42, Mesleğiniz :Ev hanımı, Medeni durumunuz: Evli, Eğitiminiz :İlkokul
Eşinizin yaşı: 52, Eşinizin eğitim durumu: Yüksekokul, Eşinizin mesleği : Serbest
Kaç çocuğunuz var : 4,
Sosyal güvenceniz : SSK,
Gelir durumunuz : Orta
Sizinle birlikte yaşayan diğer aile üyeleri var mı: Yok
Size yardım edecek çevrenizde kaç kişi var : Yok
Çocuğunuzun tanısını biliyor musunuz : Evet.(%100 değil ama) L Sendromu,
Metabolik hastalık
Bu hastalığın seyri hakkında bilginiz var mı : Evet, yavaş yavaş ilerleyen bir hastalık
Hastalığın prognozu hakkında bilginiz var mı : En çok 8 yaşına kadar yaşatabilirsiniz
oda sevgiyle çok güzel ilgiyle dediler bize hiçbir doktor yeşil ışık yakmadı
Bir günde ne kadar süre çocuğunun yanında kalabiliyor : İstediğim kadar kalıyorum
müsait olduğu sürece
174
Çocuğun yaşı : 6 aylık , Cinsiyeti : Kız , Tanısı : Pnömökok Menenjit
Daha önce hastane deneyimi var mı : Hayır , Yoğun Bakımda kaçıncı günü : 8.gün
Yoğun Bakımda yaşam desteği alıyor mu : Hayır
Çocuğun bilinç durumu : Açık , Hastalığın durumu : Akut
Yaşınız: 22 , Mesleğiniz: Ev hanımı , Medeni durumunuz: Evli, Eğitiminiz:İlkokul
Eşinizin yaşı : 37 ,
Eşinizin eğitim durumu : Ortaokul , Eşinizin mesleği : Çiftçilik
Kaç çocuğunuz var : 2 , Sosyal güvenceniz : Bağkur , Gelir durumunuz : İyi
Sizinle birlikte yaşayan diğer aile üyeleri var mı: Hayır
Size yardım edecek çevrenizde kaç kişi var : Annem
Çocuğunuzun tanısını biliyor musunuz : Menenjit
Bu hastalığın seyri hakkında bilginiz var mı : Evet
Hastalığın prognozu hakkında bilginiz var mı : Tam değil
Bir günde ne kadar süre çocuğunun yanında kalabiliyor : İstediğim kadar
kalabiliyorum
Çocuğun yaşı : 14 ay ,
Cinsiyeti : Erkek ,
Tanısı : Status Epilepticus
Kaç kez ve ne kadar süre ile : 3 kez, Behçet uz da 6aylıkken 1hafta yattı, 3 gün yattı,
daha sonra 27 gün yattı
Yoğun Bakımda kaçıncı günü : 5.gün ,
175
Çocuğun bilinç durumu : Açık ,
Hastalığın durumu : Kronik
Kronik hastalığı varsa, kaçıncı tekrarı : 4.tekrar.
Yaşınız: 43, Mesleğiniz: Ev hanımı, Medeni durumunuz: Evli, Eğitiminiz: İlkokul
Eşinizin yaşı : 46 , Eşinizin eğitim durumu : İlkokul ,
Eşinizin mesleği : Boyacı
Sosyal güvenceniz : Yeşil Kart,
Gelir durumunuz : Kötü
Çocuğunuzun
tanısını
biliyor
musunuz:
Behçet
uzda
yürümüceğini,
konuşamıyacağını söylediler
Bu hastalığın seyri hakkında bilginiz var mı : Epilepsi diyorlar, kalıcımı öldürücümü
bilgim yok
Hastalığın prognozu hakkında bilginiz var mı : Yok
Bir günde ne kadar süre çocuğunun yanında kalabiliyor: 5 dk izin veriyorlardı
görüyordum çıkıyordum
Çocuğun yaşı :6 yaş,
Cinsiyeti : Erkek,
Tanısı :Hidrosefali, Hemolifi
Kaç kez ve ne kadar süre : yaklaşık senede 3-4 defa yatıyoruz., geçen sene 3 kere bu
hastanede yattık, daha önce Hacettepe de çok yattık
Yoğun Bakımda kaçıncı günü :3.gün
176
Yoğun Bakımda yaşam desteği alıyor mu : Hayır.
Çocuğun bilinç durumu : Kapalı,
Eşinizin yaşı : 32 , Eşinizin eğitim durumu : Lise , Eşinizin mesleği : Polis Memuru
Kaç çocuğunuz var: 2,
Sosyal güvenceniz: Emekli Sandığı, Gelir durumunuz: Orta
Çocuğunuzun tanısını biliyor musunuz : Hidrosefali, faktör 7 eksikliği artı hemofili
Bu hastalığın seyri hakkında bilginiz var mı : Çok fazla değil, çocuğun kanamasının
olabileceği kadar bilgimiz var.
Hastalığın prognozu hakkında bilginiz var mı : Var, iyileşemeyecek, ömür boyu
sürecek bir hastalık
Bir günde ne kadar süre çocuğunun yanında kalabiliyor: İstediğim kadar
kalamıyorum, sürekli kalmak istiyorum, yarım saat yada 45 dakika girebiliyorum
Çocuğun yaşı : 13 ,
Cinsiyeti : Erkek ,
Daha önce hastane deneyimi var mı : Yok ,
Tanısı: Diyabetik Ketoasidoz
Hastalığın durumu : Akut (İlk Tanı)
177
Yaşınız : 34 ,
Mesleğiniz : Hemşire,
Medeni durumunuz : Evli ,
Şu anda çalışıyor musunuz : Evet
Eğitiminiz : Yüksek okul
Eşinizin yaşı: 39, Eşinizin eğitim durumu: Yüksek okul, Eşinizin mesleği:Laborant
Kaç çocuğunuz var: 2, Sosyal güvenceniz: Emekli Sandığı ,
Gelir durumunuz : İyi
Sizinle birlikte yaşayan diğer aile üyeleri var mı : Hayır
Size yardım edecek çevrenizde kaç kişi var : Aile dostlarımız var
Çocuğunuzun tanısını biliyor musunuz : Diyabetik Ketoasidoz
Bu hastalığın seyri hakkında bilginiz var mı : Var
Hastalığın prognozu hakkında bilginiz var mı: Diyabet artık bizimle beraber daha
önce tanısı konmadı bilmiyorduk
Bir günde ne kadar süre çocuğunun yanında kalabiliyor: Giremedik, genelde vizit
oluyor zaten bizde kimsenin işini engellemek istemiyoruz
Çocuğun yaşı : 6,5 aylık ,
Cinsiyeti : Kız ,
Daha önce hastane deneyimi var mı : Hayır,
Tanısı : Status Epilepticus
Çocuğun bilinç durumu : Kapalı ,
Hastalığın durumu : Akut
Yaşınız: 35 ,
Mesleğiniz: Ev hanımı,
Medeni durumunuz: Evli, Eğitiminiz: Lise
Eşinizin eğitim durumu : Lise ,
Kaç çocuğunuz var : 1 ,
Sosyal güvenceniz : Bağkur ,
Eşinizin mesleği : Serbest
Gelir durumunuz : İyi
178
Size yardım edecek çevrenizde kaç kişi var: Kardeşlerim, annem, teyzem, dayımlar
kayınvalidem, görümcem
Çocuğunuzun tanısını biliyor musunuz : Tam olarak konulmadı
Bu hastalığın seyri hakkında bilginiz var mı : Ben sordukça bilgi veriyorlar sormadan
pek vermiyorlar..... yüksek dozda ilaç verildiği için hep uyuyor, iyi gibi gözüküyor,
doz düşürüldükçe tekrar nöbetler ortaya çıkıyor
Hastalığın prognozu hakkında bilginiz var mı: Belinden alınan suya göre
söyliyecekler ona göre tedavinin yönü değişecekmiş
Bir günde ne kadar süre çocuğunun yanında kalabiliyor: Gündüzleri rahatsız
etmiyorum, akşamları da en fazla 2 defa giriyom
Çocuğun yaşı : 5 yaş ,
Cinsiyeti : Kız ,
Tanısı : Tirozinemi, Akc. Hast
Kaç kez ve ne kadar süre : Menemen devlet hast. 1kere, Behçet uzda 4 kere 1er ay
arayla 4 ay yattık
Yoğun Bakımda kaçıncı günü : 1 Yıl Üstü
Kronik hastalığı varsa, kaçıncı tekrarı......7. tekrar..
179
Eşinizin yaşı:31 , Eşinizin eğitim durumu: Lise,
Eşinizin mesleği: Serbest Meslek
Kaç çocuğunuz var: 1 tane, diğer çocuk 1yıl önce yoğun bakımda Ex oldu.
Sosyal güvenceniz : Yeşil Kart ,
Size yardım edecek çevrenizde kaç kişi var: Annemler, babamlar
Çocuğunuzun tanısını biliyor musunuz: Tirizonemi, Renal Tübüler Asidoz, RDA,
solunum yetmezliği
Bu hastalığın seyri hakkında bilginiz var mı : Çok fazla yok.
Hastalığın prognozu hakkında bilginiz var mı : Karaciğer nakli olduktan sonra
düzelme şansı var
Bir günde ne kadar süre çocuğunun yanında kalabiliyor : Duruma bağlı müsait
olduğu zaman 3-4 saatte durabiliyorum
Çocuğun yaşı: 4,5 aylık,
Cinsiyeti: Erkek,
Tanısı: Aort stenozu, Mitral yetmezlik
Kaç kez ve ne kadar süre ile : Doğduğundan beri sürekli hastanelerdeyiz
Yoğun Bakımda kaçıncı günü : 5.günü
Yaşınız: 23, Mesleğiniz: Tarla işlerinde çalışıyorum,
180
Şu anda çalışıyor musunuz:Hayır
Şu anda çalışmıyorsanız nedeni : Çocuk doğduğundan beri hastalığından dolayı
çalışmıyorum
Kaç çocuğunuz var :1,
Eğitiminiz : İlkokul ,
Sosyal güvenceniz :SSK ,
Eşinizin eğitim durumu : İlkokul ,
Eşinizin mesleği : Çiftçi
Sizinle birlikte yaşayan diğer aile üyeleri var mı : Yok
Size yardım edecek çevrenizde kaç kişi var : Annem babam
Çocuğunuzun tanısını biliyor musunuz : Akc. Enf., Kalp Hastalığı
Bu hastalığın seyri hakkında bilginiz var mı: 3-4 gündür normal hayata döndü dediler
ateşi de hafiflemiş, ateşi düştüğünde ameliyata alacaklar
Hastalığın prognozu hakkında bilginiz var mı : Kapak değişmesi gerek, kendi
kapağıyla yaşayamaz
Bir günde ne kadar süre çocuğunun yanında kalabiliyor : Günde 1-2 kere görüyorum
Çocuğun yaşı : 16 yaş , Cinsiyeti: Kız , Tanısı : Kifoskolyoz, Restriktif Akc. Hast.,
Akc. infeksiyonu
Daha önce hastane deneyimi var mı :Evet
Kaç kez ve ne kadar süre : Doğunca 21 gün sarılıktan yattı, 2,5 yaşında kalça
çıkığından 2 ayaklarından ameliyat oldu alçılarda aylarca kaldı, omurgası eğilmeye
başladı 11-12 yaşından sonra ameliyat oldu, 15 yaşında bu skolyoz ameliyatı oldu
181
Kronik hastalığı varsa, kaçıncı tekrarı : 4.tekrar.
Yaşınız :39, Mesleğiniz :Ev hanımı, Medeni durumunuz :Evli,
Eğitiminiz:İlkokul
Eşinizin eğitim durumu : Lise , Eşinizin mesleği : Özel sektör
Kaç çocuğunuz var : 2 ,
Sosyal güvenceniz : SSK , Gelir durumunuz : Orta
Sizinle birlikte yaşayan diğer aile üyeleri var mı : Babaanne 8-9 aydır yanımızda
öbür kardeşe bakıyor
Size yardım edecek çevrenizde kaç kişi var : Kardeşlerim var dedesi var
Çocuğunuzun tanısını biliyor musunuz : Akc.lerinin çok ağır olduğunu biliyorum,
ameliyatlardan önce çok sağlıklı bir çocuktu
Bu hastalığın seyri hakkında bilginiz var mı : Hayır
Hastalığın prognozu hakkında bilginiz var mı: Doktor bundan sonra solunum
desteğiyle yaşaması gerektiğini söyledi
Bir günde ne kadar süre çocuğunun yanında kalabiliyor: Genelde girdim, izin
verdiler
Çocuğun yaşı:7 yaş, Cinsiyeti: Erkek, Tanısı: Kronik Böbrek Yetm. Septik Şok
Kaç kez ve ne kadar süre : Doğar doğmaz 7 senedir hastanelerde Diyarbakır da,
Muşta, Behçet uzda, burada yattık
182
Kronik hastalığı varsa, kaçıncı tekrarı : 2 defadır böyle (yoğun bakımda) ama diğer
hastalığı sürekli
Yaşınız: 28, Mesleğiniz: Ev hanımı, Medeni durumunuz:Evli, Eğitiminiz: İlkokul
Eşinizin yaşı: 30 , Eşinizin eğitim durumu : İlkokul , Eşinizin mesleği : İnşaat işçisi
Kaç çocuğunuz var : 5 (Hepsi Kronik Böbrek Hastası)
Sosyal güvenceniz :Yeşil Kart ,
Size yardım edecek çevrenizde kaç kişi var : Abim ve komşular.
Çocuğunuzun tanısını biliyor musunuz : Evet, böbrek yetmezliği.
Bu hastalığın seyri hakkında bilginiz var mı : Hayır
Hastalığın prognozu hakkında bilginiz var mı : İyileşmesi yok, yaşaması zor
Bir günde ne kadar süre çocuğunun yanında kalabiliyor : Uzun süre kalamıyorum
Çocuğun yaşı: 2,5 yaş,
Cinsiyeti: Erkek,
Tanısı: VSD, Bronkopnömoni, Down
Sendromu.
Kaç kez ve ne kadar süre : 5-6 kez, Tepecik SSK, Celal Bayar Üniv., Dr.Şinasi
Çocuk Hast. .en kısa 10 gün en uzun 1-2 ay sürelerle yattık.
Yoğun Bakımda yaşam desteği alıyor mu : Evet.
183
Yaşınız: 30,
Mesleğiniz: Fabrikada çalışıyordum,
Şu anda çalışıyor musunuz :Hayır
Şu anda çalışmıyorsanız nedeni : E…
doğunca sağlık problemleri çok olunca
bakımını başkası yapamadığı için mecburen çıktım
Eşinizin yaşı: 28 ,
Eğitiminiz. : Lise
Eşinizin eğitim durumu : Lise ,
Kaç çocuğunuz var: 2 ,
Sosyal güvenceniz : Yeşil kart ,
Eşinizin mesleği : İşçi
Size yardım edecek çevrenizde kaç kişi var : Yakınlarımız, akrabalarımız var
Çocuğunuzun tanısını biliyor musunuz : Down Sendromu
Bu hastalığın seyri hakkında bilginiz var mı : Normal bir çocuk gibi olmadığını
enfeksiyonlara duyarlı olduğunu Akc. Enf. çok sık geçirebileceğini kalp sorunları
olabileceğini beslenmesinde zorlandığımı bunun gibi şeyler biliyorum
Hastalığın prognozu hakkında bilginiz var mı : İyileşmeyeceğini biliyoruz genetik bir
rahatsızlık okullarla sosyalleşebilir okumayı, yazmayı, oyun oynamayı, etrafıyla
ilişkiler kurmayı sağlayabiliriz başka bir şey tıpta bizde yapamayız
Bir günde ne kadar süre çocuğunun yanında kalabiliyor : 2-3 saatte bir 5 dak. 5 dak.
görüyorum bazen gün boyu görüyordum uzun süre durabiliyordum bir şey
demiyorlardı
184
Çocuğun yaşı : 1,5 yaş ,
Cinsiyeti : Kız ,
Tanısı : Sma Tip 1
Kaç kez ve ne kadar süre : Alaşehir devlet hastanesinde, Manisa da , Behçet uzda ,
Ege de yattık 20 gün süreler ile yatıp çıkıyorduk
Yoğun Bakımda kaçıncı günü : 1 Yıl Üstü
Yaşınız :27 ,
Mesleğiniz : Tarlada çalışıyor ,
Eşinizin yaşı: 33,
Şu anda çalışıyor musunuz : Evet
Eğitiminiz : İlkokul
Eşinizin eğitim durumu : İlkokul,
Eşinizin mesleği: Çiftçilik.
Sosyal güvenceniz : Yeşil Kar ,
Size yardım edecek çevrenizde kaç kişi var : Anneanne, babaanne
Çocuğunuzun tanısını biliyor musunuz: Tam olarak anlamış değiliz
Bu hastalığın seyri hakkında bilginiz var mı : Çok fazla değil, sadece kas hastalığı
SMA hastalığı dediler tedavisinin olmadığını söylediler
Hastalığın prognozu hakkında bilginiz var mı : Hayır
Bir günde ne kadar süre çocuğunun yanında kalabiliyor : Bazen 10 dak. 20 dak.
bazen yarım saat 1 saat yoğun bakımın durumuna göre değişiyor
185
Çocuğun yaşı: 9 aylık,
Cinsiyeti: Kız,
Tanısı: Bilier atrezi, karaciğer yetmezliği
Kaç kez ve ne kadar süre: 3. aya kadar Sivas’ta tedavi gördük, 1 ayda Kayseri de
yattık
Yoğun Bakımda yaşam desteği alıyor mu : Evet.
Kronik hastalığı varsa, kaçıncı tekrarı : 3. tekrar
Yaşınız:27, Mesleğiniz: Ev hanımı, Medeni durumunuz: Evli, Eğitiminiz: İlkokul
Eşinizin eğitim durumu: İlkokul,
Eşinizin mesleği: İşçi
Kaç çocuğunuz var :İkizler, Sosyal güvenceniz:Yeşil Kart , Gelir durumunuz: Kötü
Size yardım edecek çevrenizde kaç kişi var : Maddi manevi yardım edecek kimsemiz
yok,
Çocuğunuzun tanısını biliyor musunuz : Bilier Atrezi, Karaciğer Yetmezliği
Bu hastalığın seyri hakkında bilginiz var mı : Bilmiyorum
Hastalığın prognozu hakkında bilginiz var mı : Nakil sonrası vücudu karaciğeri
kabullenirse inşallah iyi olarak çıkacak
Bir günde ne kadar süre çocuğunun yanında kalabiliyor : Günde 2 şer dakika en fazla
4-5 dakika
186
Çocuğun yaşı : 5 aylık ,
Cinsiyeti : Erkek ,
Tanısı : Hidrosefali
Kaç kez ve ne kadar süre :1 kez Behçet uzda 2ay yattık
Yoğun Bakımda kaçıncı günü : 3
Yoğun Bakımda yaşam desteği alıyor mu : Hayır.
Yaşınız: 24,
Mesleğiniz: Tarla işlerinde çalışıyor,
Şu anda çalışıyor musunuz: Hayır
Şu anda çalışmıyorsanız nedeni : Çocuğun hastanede olması ,
Medeni durumu: Evli ,
Eğitiminiz : İlkokul
Eşinizin yaşı: 26, Eşinizin eğitim durumu: Lise mezunu,
Eşinizin mesleği: Tarlada
çalışıyor
Sosyal güvenceniz : Yeşil kart ,
Gelir durumunuz: Kötü
Çocuğunuzun tanısını biliyor musunuz : Bilmiyorum
Bu hastalığın seyri hakkında bilginiz var mı : Yok söylemiyorlar
Hastalığın prognozu hakkında bilginiz var mı : Umutsuz olduğunu söylediler her an
kaybedebiliriz dediler
Bir günde ne kadar süre çocuğunun yanında kalabiliyor: 3-4 saat kalabiliyorum ara
187
ara uyutuyorum gidiyorum, tekrar geliyorum istediğim kadar kalabiliyorum
Cinsiyeti : Erkek ,
Tanısı.: Bronşiolit, Septik şok.
Daha önce hastane deneyimi var mı : Evet ,
Kaç kez ve ne kadar süre : Behçet uzda 10gün ,Turgutluda 5 gün yattık sonra buraya
geldik.
Yoğun Bakımda yaşam desteği alıyor mu : Evet..
Yaşınız: 34,
Mesleğiniz :Ev hanımı,
Medeni durumunuz.:Evli,
Eğitiminiz : Okur yazar değil
Eşinizin eğitim durumu: İlkokul,
Kaç çocuğunuz var: 2,
Sosyal güvenceniz: Yeşilkart,
Eşinizin mesleği: Çiftçi
Gelir durumunuz: Kötü
Sizinle birlikte yaşayan diğer aile üyeleri var mı: Kayınvalidem, görümcem birlikte
yaşıyoz
Size yardım edecek çevrenizde kaç kişi var : Kayınvalidem bakıyor.
Çocuğunuzun tanısını biliyor musunuz : Akciğer absesi diyor doktorlar
Bu hastalığın seyri hakkında bilginiz var mı : Doktorlar iyi değil durumu diyor
Hastalığın prognozu hakkında bilginiz var mı: Bilmiyorum
Bir günde ne kadar süre çocuğunun yanında kalabiliyor : Günde 2-3 defa 10 dak.
olarak giriyorum
188
Çocuğun yaşı : 2,5 yaş ,
Cinsiyeti : Kız ,
Tanısı : Bronkopnömoni
Kaç kez ve ne kadar süre: Balıkesir de 1 ay, Behçet uzda 2,5ay yattık sonra buraya
sevk ettiler Yoğun Bakımda kaçıncı günü : 6.gün
Yaşınız : 42,
Mesleğiniz : Tarla işlerinde çalışıyor,
Şu anda çalışıyor musunuz : Hayır
Şu anda çalışmıyorsanız nedeni: Çocuğum hastanede olduğundan dolayı
Eğitiminiz: İlkokul
Eşinizin mesleği : Çiftçi
Sosyal güvenceniz : Yeşilkart,
Sizinle birlikte yaşayan diğer aile üyeleri var mı : Kayınvalidem
Size yardım edecek çevrenizde kaç kişi var : Kayınvalidem
Çocuğunuzun tanısını biliyor musunuz : Akciğerleri, solunum yolları tıkalıymış
Bu hastalığın seyri hakkında bilginiz var mı : Yok
Hastalığın prognozu hakkında bilginiz var mı : Doktorlar bunu atlatabilirse durumu
iyi eğer atlatamazsa çocuk tehlikede olabilir dediler
Bir günde ne kadar süre çocuğunun yanında kalabiliyor : Saat başı sürekli kaldım
çocuk istediği için
189
Cinsiyeti : Kız ,
Tanısı : Karaciğer yetmezliği
Kaç kez ve ne kadar süre : Aydın doğum evinde, devlet hastanesinde, Behçet uzda
genellikle 1’er ay sürelerle yattık
Kronik hastalığı varsa, kaçıncı tekrarı.....1.tekrar.
Yaşınız:27, Mesleğiniz: Ev hanımı,
Medeni durumunuz: Evli, Eğitiminiz: İlkokul
Eşinizin eğitim durumu : Orta okul ,
Kaç çocuğunuz var :1,
Sosyal güvenceniz : Yeşilkart ,
Eşinizin mesleği: işçi
Sizinle birlikte yaşayan diğer aile üyeleri var mı : Kayın validemlerle birlikteyiz
Size yardım edecek çevrenizde kaç kişi var : Ailelerimiz var
Çocuğunuzun tanısını biliyor musunuz : Karnitin eksikliği, karaciğer yetmezliği
Bu hastalığın seyri hakkında bilginiz var mı :Bütün vücudunu sardığını kalbe su
topladığını ve kalbinde büyüme olduğunu biliyorum
Hastalığın prognozu hakkında bilginiz var mı : Behçet uzda kalp nakli dediler ama
burada daha kesin bir şey söylemediler orada söyledikleri ilerlemesini önlüyoruz
tedavisinin olmadığı
Bir günde ne kadar süre çocuğunun yanında kalabiliyor : Bir günde 1 saat kalıyorum
190
Çocuğun yaşı: 9 yaş,
Cinsiyeti : kız ,
Tanısı : Metabolik hastalık, skolyoz.
Kaç kez ve ne kadar süre : 3 yaşında fark ettik bu hastalığı o zamandan beri birçok
kere yatıp çıktık Yoğun Bakımda kaçıncı günü : 5.gün
Kronik hastalığı varsa, kaçıncı tekrarı: 6.tekrar
Yaşınız.:39, Mesleğiniz :Ev hanımı, Medeni durumunuz :Evli, Eğitiminiz: İlkokul
Eşinizin mesleği: Emekli
Sosyal güvenceniz : SSK ,
Size yardım edecek çevrenizde kaç kişi var : Manevi yönden çok destek olanımız
var, eşimin kız kardeşleri akrabaları benim annem babam abim destek
Çocuğunuzun tanısını biliyor musunuz : Metobolik hastalık
Bu hastalığın seyri hakkında bilginiz var mı : Sonu olmayan bir hastalık
Hastalığın prognozu hakkında bilginiz var mı : Buradan çıkabilirmiyiz çıkamazmıyız
bilmiyorum
Bir günde ne kadar süre çocuğunun yanında kalabiliyor : Doktorlar izin verdiği
sürece kalıyom
191
Çocuğun yaşı : 3,5 yaşında ,
Cinsiyeti : Kız ,
Tanısı: DIC, Şok, Hemofogositik
lenfohisteostoz.
Daha önce hastane deneyimi var mı : Hayır
Çocuğun bilinç durumu: Açık ,
Sosyal güvenceniz :SSK ,
Eşinizin mesleği: İşçi
Size yardım edecek çevrenizde kaç kişi var : Abim, kayınçolarım, eltilerim,
komşularım olsun destek veriyorlar çocuklarıma, 35 gündür eltilerim ve komşularım
bakıyorlar
Çocuğunuzun
tanısını
biliyor
musunuz:
Bilmiyorum,
Behçet
uz’a
eklem
romatizmasından geldik ve orda kanama geçirdi burada doktorlarımız çocuk biraz
iyileşsin kanaması dursun araştıracaz hastalığını dediler
Bu hastalığın seyri hakkında bilginiz var mı : Kanamalarının durduğunu iyiye
gittiğini söylüyor doktorlarımız
Hastalığın prognozu hakkında bilginiz var mı : İyileşecek diyorlar
Bir günde ne kadar süre çocuğunun yanında kalabiliyor : Günde 2 defa gösteriyorlar
yalnız çocuğum enfeksiyona açık olduğu için 1 defa uzaktan görmeye çalışıyorum
192
EK-V
E.Ü.T.F ÇOCUK SAĞLIĞI YOĞUN BAKIM ÜNİTESİ YILLIK HASTA
PROFİLİ
( 04.01.04 - 05.01.05 tarihleri arasında 129 hasta alınmıştır. )
Tablo 1: Yaşlara Göre Hasta Dağılımı
Yaş
Sayı
Yüzde (%)
0-1 yaş
53
41,1
2-6 yaş
25
19,4
7-14 yaş
24
18,6
15 yaş ve üstü
27
20,9
Toplam
129
100,0
Sayı
Yüzde (%)
Kız
62
48,1
Erkek
67
51,9
Toplam
129
100,0
Tablo 2 : Cinsiyete Göre Hasta Dağılımı
Cinsiyet
Tablo 3: Yatış Durumuna Göre Hasta Dağılımı
Hasta Durumu
Sayı
Yüzde (%)
Ex Oldu
34
26,4
Servise Gönderildi
79
61,2
Başka Hastaneye Sevk
14
10,9
Hala Yatıyor
2
1,6
129
100,0
Toplam
193
Tablo 4: Hastaların Yaş Grubu ve Cinsiyetlere Göre Dağılımı
Cinsiyet
Yaş
Erkek
Kadın
Toplam
0-1 Yaş
26
27
53
2-6 Yaş
16
9
25
7-14 Yaş
10
14
24
15 Yaş ve üstü
15
12
27
Toplam
67
62
129
Tablo 5 : Hastaların Yaş Grubu ve Yatış Durumlarına Göre Dağılımı
Hasta Yatış Durumu
Yaş
Ex
Servis
Toplam
Başka
Hala
hstne
Yatıyo
0-1 Yaş
14
32
6
1
53
2-6 Yaş
5
15
4
1
25
7-14 Yaş
10
13
1
0
24
15 Yaş üstü
5
19
3
0
27
34
79
14
2
129
Toplam
Tablo 6 : Cinsiyete Göre Hasta Yatış Durumunun Dağılımı
Hasta Yatış Durumu
Cinsiyet
Ex
Servis
Başka
Hala
hstne
Yatıyo
Toplam
Erkek
18
41
8
0
67
Kız
16
38
6
2
62
Toplam
34
79
14
2
129
194
ÖZGEÇMİŞ
Araştırmacı 1980 yılında İstanbul / Kadıköy de doğmuştur. İlk, orta ve lise
öğrenimini İstanbul da tamamlamıştır. 2003 yılında Ege Üniversitesi Hemşirelik
Yüksek Okulunun dan okul 4.’sü olarak mezun olmuş aynı yıl Ege Üniversitesi
Hemşirelik Yüksek Okulu Çocuk Sağlığı Ve Hastalıkları Anabilim dalında yüksek
lisansı kazanmıştır. Aynı zamanda Ege Üniversitesi Hastanesi Çocuk Sağlığı Yoğun
Bakım biriminde 2 yıl hemşire olarak görev yapmıştır. Araştırmacı şuan Ege
Üniversitesi
çalışmaktadır.
Ödemiş
Sağlık
Yüksekokulunda
Araştırma
Görevlisi
olarak
195

Yoğun Bakımda Yatan Çocuk Hastaların Annelerinin Manevi Bakım

Transkript

Benzer belgeler

Flyer auf türkisch

Aile Hekimliğinin Gelişimi ve Temel İlkeleri

USS Saratoga v TCG Muavenet Case, Akan and ors v Turkish

başkent üniversitesi hastanesi - Başkent Üniversitesi Ankara

Çocuğunuz Bilgisayarın Önünden Kalkmıyorsa! Memorial Hastanesi

Balığım Şiir Yazdı

1) Manevi Tazminatın Miktarının Tayini

LUNAR Medikal EK GARANT

ارَّحْمَنِ ارَّحِيم ﷲِ بِسْــــــــــــــــــــــمِ ا وَإِذَا مَسَ

Optimize Edilmiş Bakımla Masrafların Düşürülmesi