ÇOCUK İHMAL ve iSTİSMARI

PDR BÜLTENİ
Sayı:10
Bülten Tarihi: Mayıs 2016
Ankara Üniversitesi Geliştirme Vakfı Özel İlkokulu/Ortaokulu
ÇOCUK İHMAL
ve
iSTİSMARI
Ankara Üniversitesi Geliştirme Vakfı Özel İlkokulu/Ortaokulu Psikolojik Danışma ve Rehberlik Birimi Yayınıdır.
ÇOCUK İHMAL ve İSTİSMARI
Çocuk ihmal ve istismarı bir çok toplumda uzun yıllardır devam eden bir süreçtir.
Çocuk istismarı ayıp olarak karşılandığından ve çocuğa zarar verenlerin çoğu zaman ölüme varacak şekilde cezalandırılmalarından dolayı, kişiler ve toplumlar tarafından gizlenmekteydi.
Son dönemlerde ise basında ve sosyal medyada çocuklara yönelik fiziksel şiddete
yönelik haberlerin arttığını izlemekteyiz. Bu haberler karşısında ebeveynler değişik ve
çelişkili duygular yaşamaktadırlar. Öncelikle kötü olayların kendi çocuklarının başına gelmediği için olumlu duygular hissederken, diğer çocukların başına gelen olaylar için ise üzüntü duymakta ve “ilerde benim çocuğumun başına gelirse” diye de çelişkili duygular yaşamaktadırlar.
Sorulması gereken en önemli sorulardan biri;
Ne oluyor da bazı çocukların başına “kötü”
diye adlandırdığımız olaylar geliyor?
Bazı ebeveynler, çocuklarını küçük yetişkinler gibi görür ve onların her şeyi yapabileceklerini ve kendilerini koruyabileceklerini düşünürler. Oysa çocuk dünyalarında, büyüklerin
kendilerine zarar vereceğine dair bir bilgi
yoktur. Bu nedenle, büyüklerin korumasına
ihtiyaç duyarlar.
Çocukların yetiştikleri ortamlarda; sağlıklı,
güvenli ve sevgiyle büyüme hakları vardır.
Buna rağmen, dünyanın pek çok yerinde
çocuklar, fiziksel, cinsel ve duygusal şiddete
maruz kalmakta veya bu tür olaylara tanık
olmaktadır. Tanık oldukları veya maruz kaldıkları şiddet çocukların olaydan sonraki tüm yaşamını etkilemekte ve çocuk bütün hayatını
bu olayların gölgesinde sürdürmeye çalışmaktadır.
2
Çocuk doğduğu andan itibaren ilk iki yıl anne veya bakım veren kişi ile kurduğu ikili ilişki ve daha sonra anne baba ve çocuk olarak kurduğu üçlü ilişki kişiliğinin oluşumunda önemli
rol oynamaktadır. İlk üç yıl çocuğun ihtiyaçlarının yerinde ve yeterince karşılanması gelecek
yaşamını şekillendirmektedir. Yeterince sevilmeyen, ihtiyaçları zamanında karşılanmayan,
kapsanmayan çocuklar, gelişim dönemlerinde davranış bozuklukları sergileyebilmektedir.
02 Eylül 1990 tarihinde yürürlüğe giren Çocuk Hakları Sözleşmesi'ne göre; "Ulusal yasalarca daha genç
bir
yaşta
reşit
sayılma
hariç,
18 yaşın altındaki her insan çocuk
sayılır."
Dünya Sağlık Örgütü ise, çocuk
istismarını şöyle tanımlar: "Çocuğun
sağlığını,
fiziksel
ve
psikososyal
gelişimini olumsuz etkileyen, bir yetişkin, toplum ya da devlet tarafından bilerek ya da
bilmeyerek uygulanan tüm davranışlar çocuğa kötü muameledir.”
Çocuğa kötü muamele 5 başlık altında toplanır:
1. İhmal
2. Fiziksel İstismar
3. Duygusal İstismar
4. Ekonomik İstismar
5. Cinsel İstismar
İstismar ile ihmali ayıran en önemli nokta,
istismarın aktif, ihmalin ise pasif olmasıdır.
3
İHMAL
Çocuğun sağlıklı gelişimini sağlayan ihtiyaçların karşılanmaması durumudur. Çocuğa yönelik ihmali 4 gruba ayırabiliriz.
1.
Fiziksel
İhmal: Çocuğun terk
edilmesi,
evden
kovulması,
beslenme ve giyim ihtiyaçlarının
karşılanmaması, kazalara önlemek
ve güvende olması için gerekli önlemlerin alınmaması, hamilelikte
annenin kendisine özen göstermemesi şeklinde görülebilir.
2. Duygusal İhmal: Çocuğun görmezden gelinmesi, psikolojik ihtiyaçlarının görülmemesidir.
3. Sağlıkla İlgili İhmal: Çocuğun sağlıkla ilgili gerekli kontrollerinin ve aşılarının yapılmaması, gözlük, işitme cihazı gibi ihtiyaçlarının karşılanmaması durumudur.
4.Eğitim
İlgili
İhmal:
Çocuğun
okula
gönderilmemesi, devamsızlık yapmasına izin
verilmesi ve ders başarısı için
gerekli des-
teğin sağlanmamasıdır.
Çocuğa ihmal uygulanma nedenleri ekonomik
yetersizlik
veya
kültürün
özelliklerinden
kaynaklanıyor olabilir. Olgunlaşmamış kişiliklere sahip, depresyonda veya alkol ve madde bağımlılığı olan ebeveynlere sahip
çocuklar daha çok risk altındadır.
4
İç Yazı Başlığı
FİZİKSEL İSTİSMAR
Fiziksel istismar, 18 yaşından küçük çocuk ya da gencin ana babası ya da bakımından
sorumlu başka kişi tarafından sağlığına zarar verecek biçimde fiziksel hasara uğraması,
yaralanması ya da yaralanma riski
taşımasıdır. Bu hasar; elle ya da bir
nesneyle vurularak, itilerek, sarsılarak,
yakılarak
ya
da
ısırılarak
oluşabilmektedir. (Gökler,2004)
Fiziksel istismarın tespit edilmesi
zor bir durum olabilir. Fiziksel istismar
çoğunlukla
ev
edilmekte
kazası
ve
olarak
tespit
ifade
edilmesi
güçleşmektedir. Kız ve erkek çocuklar
arasında
şiddet
görme
yönünden
farklılık yoktur.
Anne babaların yaşları küçüldükçe, çocuğa yönelik fiziksel istismarın arttığını yapılan
çalışmalarla ortaya koyulmuştur.
Küçük ebeveynler
çocukla baş etmekte ve nasıl
davranacağını bilememekte bu nedenle çocuklar fiziksel ihmale uğramaktadır.
Fiziksel şiddette önemli bir etken de öğrenilerek kuşaktan kuşağa aktarılması ve
şiddetin bir terbiye yöntemi olarak görülmesidir.
Fiziksel istismar en çok dövme şeklinde görülür. Dövmeler elle, yumruk ve tekme
atmak
olabileceği
kullanarak
gibi
herhangi
gerçekleştirilebilir.
bir
Çocuğu
alet
ateş,
sıcak su ile yakma bir başka fiziksel istismar
türüdür. Çocuğa bilerek ilaç veya kimyasal
madde ile zehirleme veya çocukta olmayan bir
hastalık yaratma ve bunla ilgili tedavi uygulamak
da fiziksel istismardır.
5
İç Yazı Başlığı
DUYGUSAL İSTİSMAR
Fiziksel ve cinsel istismara göre daha fazla uygulanmasına rağmen, etkileri uzun
süreçte görülmesinden dolayı zor fark edilen istismar türüdür. Duygusal istismar
yetişkinlerin tutum ve davranışları ile çocuğu psikolojik hasara maruz bırakılması olarak
tanımlanabilir.
Yetişkinler özellikle de anne ve babalar çocuğa karşı bazı tutum ve davranışları
ile duygusal istismara neden olabilirler. Bazı ebeveynler çocuğu görmezden gelme, duygusal
yakınlık
göstermeme,
çevre
ile
iletişimi
kurması için olanak yaratmama davranışları
ile aldırmaz tutum sergilerler.
Yetişkinler çocuğun kendini değersiz, yetersiz ve başarısızlık hissetmesine yol açan
reddedici tutum gösterebilirler. Bazen de
ebeveynler çocuğun sosyalleşmesini engelleyen, onu izole eden, arkadaşsız kalmasına neden olan tecrit edici tutum içinde olurlar.
Yetişkinlerin tutumları bazen çocuğa korku veren, sindiren ve tehdit eden yıldırıcı
tutum olabilir. Çocuklara karşı lakap takarak, küçük düşürüp, aşağılayarak kendilerine güven
ve saygılarının düşük olmasına neden olan yetişkinler sözel saldırgan tutum sergileyebilirler.
Bazı yetişkinler de çocuğun akademik ve diğer alanlarda sürekli başarılı olmasını isteyen ama başarısını hiçbir zaman yeterli bulmayan aşırı baskıcı tutum gösterebilirler.
Çocukları suça yönelten, onun saldırgan ve
yıkıcı davranışlarını destekleyen anti-sosyal
tutumlarda gözlemlenebilir. Tüm bu tutumlar
çocukta
bir
ömür
boyu
etkisi
sürecek
psikolojik yaralar açabilir.
6
EKONOMİK İSTİSMAR
Anne babalar çocukların barınma, beslenme, sağlık ve eğitim ihtiyaçlarını karşılamakla
sorumludurlar. Bazı aileler çocuğunu maddi gelir kaynağı olarak görüp, bir işte çalıştırabilir.
Kimi zaman anne babanın ekonomik yetersizliği kimi zaman da maddi hırsları buna sebep
olabilir.
Gökler ve arkadaşları(2004) ekonomik istismarı,
çocuğun gelişimini engelleyici, haklarını ihlal edici
işlerde ya da düşük ücretli iş gücü olarak çalışması ya da çalıştırılması olarak tanımlamaktadırlar.
Çocuk istismarı o ülkenin ekonomisi ve kültürü ile
yakından ilgilidir. O toplumun kültürel yapısı
çocuklarının çalıştırılması onay veriyor olabilir.
Toplum ekonomik olarak sorunlar yaşıyorsa, ucuz
iş gücü olarak görülen çocuklara talep artabilir.
Çocuklar eğitim görmeleri gereken yaşlarda sağlıksız ortamlarda kaza, bağımlılık, işveren
veya yetişkin çalışanların fiziksel, duygusal ve cinsel istismarına maruz bırakılabilir. Ayrıca
sokakta çalışan çocuklar da çetelere girme, suç işleme, alkol ve madde bağımlığı gibi risklere
açık olabilirler.
Çocuk Haklarına dair Sözleşme’nin 32. Maddesi “çocuğun ekonomik sömürüye ve her türlü tehlikeli
işte ya da eğitimine zarar verecek
ya da sağlığı veya bedensel, zihinsel,
ruhsal, ahlaksal ya da toplumsal
gelişmesi için zararlı olabilecek nitelikte işlerde
çalıştırılmaya” karşı
çocuğun devlet güvencesi ile hakları
korunur.
7
CİNSEL İSTİSMAR
Cinsel istismar, bir erişkinin cinsel gereksinim ve isteklerini karşılamak için çocukları
araç olarak kullanması ya da başkasının bu amaçla çocuğa cinsel istismarda bulunmasına göz
yummasıdır.
Cinsel
tecavüz,
istismar
çocuk
sayılacak
pornografisi,
durumlar;
teşhircilik,
seksüel film seyrettirme, cinselliği çağrıştıran konuşmalar yapma ve ensest’tir.
Cinsel istismar çeşitli yollarla yapılabilir; yetişkinin, cinsel fantezilerini çocuğa
anlatması, onun vücuduna yönelik konuşmalar
yapması,
kendi
cinsel
organlarını
ona
göstermesi, mastürbasyon yapması, çocuğun
soyunması giyinmesi sırasında onu izlemesi,
pornografik filimler seyrettirmesi, ensest ve tecavüz olabilir.
Cinsel istismar içinde en zor kabul edileni ensest’tir. Aile içi ilişkilerin bozulmasından
korkulduğu için çocuğa yapılan bu davranış görmezden gelinir oysa ki; çocuğun en yakını
tarafından yapılan bu davranışların açtığı
yaralar, bir ömür boyu iz bırakır.
Çocukların
cinsel istismara uğrama
risklerine bakıldığında,
kız veya erkek olmaları fark
etmediği literatürde
mevcuttur.
8
İHMAL VE İSTİSMAR EDEN KİŞİLERİN ÖZELLİKLERİ
Çocuğun gelecek yaşantısını olumsuz etkileyecek eylemleri olan kişilerin bazı ortak
özellikleri gözlemlenmektedir.
İstismarı yapan kişiler kendi çocukluk döneminde ihmal ve istismara maruz kalmış
olabilir.
Erken evlilik ve anne baba olmak, daha kendi kişiliği olgunlaşmadan bir çocuğu yetiştirmeye çalışmak, yetersizlik, ne yapacağını bilememek çocuğa istismar uygulanmasına sebeptir.
Alkol ve madde bağımlılığı olan, ekonomik sorunlar
yaşayan, daha önce suç işlemiş ve bir başkasına
şiddet uygulamış olan, kendisine özgüveni ve benlik saygısı düşük olan kişiler, çocuklar üzerinde
istismar uygulayarak kendilerini güçlü, yeterli
hissetme çabasındadırlar.
İstismar
uygulan
kişilerin
genelinde
kişilik
bozukluğu veya psikolojik bir hastalığı olabilir.
Ayrıca aile içi şiddetin yaşandığı, ailenin çevre ile iletişiminin olmadığı durumlarda yaşayan
yetişkinler çocuk için risk faktörüdür.
Anne babaların mükemmeliyetçi
yapıları varsa, çocuk ile ilgili başarı
beklentileri yüksek ve beklentileri de
gerçekleşmiyorsa istismar yapabilirler.
9
İSTİSMAR ve İHMALİN ÇOCUK ÜZERİNDEKİ ETKİSİ
İhmal ve istismar yapan kişiler davranışlarının ve sözlerinin çocuk üzerindeki etkisi
konusunda bazen bilgi sahibi olmayabilirler. Ancak bu eylemlerin çocukta etkileri derin olur.
İstismar ve ihmale uğrayan çocuk öncelikle şaşkınlık duygusunu yaşayabilir. Sevdiği,
güvendiği kişiden zarar görüyor olması, ihanete uğramış hissedebilir ve dünyayı güvensiz bir
yer olarak algılayabilir. Bundan sonra insanlarla kuracağı ilişkileri güvensizlik duyarak kurabilir. Ayrıca istismarı engelleyemediği için kendini yetersiz hissedebilir veya istismara sebep
olduğunu düşünerek suçluluk duyabilir.
Çocuklarda başka belirtilerde görülebilir; gelişim geriliği, çok veya az kilolu olma,
duygu belirtileri gösterememe, sosyalleşmede problem yaşama, tutarsızlık, sevgi
açlığı, evden kaçma görülebilir. İhmal ve
istismara maruz kalmış çocuklar olayları
tekrar
yaşamaktan
öfkeli,
saldırgan
olabilirler.
korkarlar,
kaygılı,
olma
durumunda
Çevrelerinden
uzaklaşarak
arkadaşları ile iletişimlerini azaltabilir
veya tamamen kesebilirler. Tüm yaşadıkları olumsuz olaylar sonucu kendilerine
saygı ve güvenleri çok az olabilir. Mutsuz
olan bu çocuklarda uyku bozuklukları,
kendine zarar verme, intihar denemeleri ve ileri boyutta ölüm görülebilir.
İhmale uğrayan her çocukta aynı belirtiler gözlemlenmez. İstismar edilen çocuklarda,
davranış ve duygusal değişiklikler gözlemlenebilir. İstismara uğrayan çocuklar bazen olumsuz
davranış sergiler, bazen de sadece içine kapanıp kendi dünyasına çekilerek dikkat çekmeye
ve yaşadığı olayı söze dökmeden anlatmaya çalışabilir. Ailelerin çocuklarını iyi tanıyor olmaları çocuklarının neye nasıl tepki verdiğini iyi biliyor olmaları gerekir ki çocuklarına destek
olabilsinler.
10
ÇOCUKLAR İSTİSMARI NEDEN GİZLERLER?
Çocuklar istismara maruz kaldıklarında bunu gizlemeyi tercih edebilirler. Çünkü çocuklar genellikle de sevdikleri bir kişi olan istismarcıyı korumak, ona zarar gelmesini önlemek
isterler.
Çocuklar bazen de tehdit ediliyor olabilirler
ve başının belaya gireceğinden, kendisine
inanılmayacağından, kendilerini koruyamadıkları için kendilerine kızılacağından, arkadaşlarını
kaybedeceklerinden
ve
adlandırılacaklarından
ispiyoncu
korkuyor
olarak
olabilirler.
En önemlisi yaşadıklarını nasıl ve kime anlatacaklarını bilmiyor olabilirler. Ancak çocuklar
güvendikleri bir kişi ile karşılaştıklarında
yaşadıklarını paylaşırlar.
İHMAL VE İSTİSMAR BELİRTİLERİ
Çocuklar biz yetişkinlere ihmal ve istismara maruz kaldıklarını bazı davranışları ile
belli etmeye çalışırlar. Yetişkinlerin her zaman ki gibi davranmayan, ani ve çok farklı tepkiler
veren çocuğu fark etmeleri gerekir. Özelliklede istismar durumunda çocukta gerileme davranışları, yani parmak emme, bebeksi konuşma, alt ıslatma en belirgin belirtilerdir.
Çocuk kızgın, öfkeli ve saldırgan veya tam tersi aşırı itaatkar, yaşının üstünde anlayışlı
davranışlar gösterebilir. Uyku düzensizlikleri, gece kabusları, uykudan korku ile uyanmak, annenin veya bir yetişkinin sürekli yanında olmasını isteme ya da bazı kişilerden kaçma ve korkma davranışları gözlemlenebilir.
Çocuk sebepsiz ani ağlamalar, sinir krizleri, huzursuzluk, eskiden olmadığı kadar mükemmel olma, hata yapmama davranışları sergilerler. Arkadaşlarından uzaklaşma, aşırı utanma, suçluluk ifadeleri, sürekli hasta olduğunu söyleyebilir. Akademik başarılarında ani düşme
ve okula ilginin azalması görülür.
11
ÇOCUKLARI İHMAL VE İSTİSMARDAN
NASIL KORURUZ
Çocuklar biz yetişkinlerin korumasına, sevgisine ve ilgisine her zaman ihtiyaç duyarlar.
Dünyaya geldikleri ilk andan itibaren anne ile başlayan ve çevresindeki diğer yetişkinlerle devam eden bir etkileşim sürecine girerler. Çocukla girilen bu iletişim sağlıklı olursa, gelecekte mutlu bir
kişi olurlar. Aile en değerli varlığı olarak gördüğü çocuğun ihmal ve istismara maruz kalmasını önlemek
için bazı konulara dikkat etmelidir.

Ebeveynler öncelikle çocuklarını olduğu gibi
kabul edip, sevgi ve ilgi ihtiyaçlarını yerinde
ve yeterince karşılayın.

Çocuklar güvende olduklarını bilmek ister.
Çocuklarınıza her ne olursa olsun daima yanında olup, onlara destek olacağınızı
hissettirin ve onlara güvendiğinizi, vücut dilinizle ve cümlelerinizle ifade etmekten
çekinmeyin.

Çocuğunuz sizinle paylaştıklarını ilgi ve dikkatle izleyin. Sizin için sıradan bir konu
çocuğunuz için çok önemli olabilir.

Çocuklar ilk defa sorunla karşılaş-
tıklarında sorunu nasıl çözeceklerini bilmiyor olabilirler. Çözüm sağlayıcı ve
destekleyici olun. Çocuklar hata yaptıklarında bile ebeveynleri ile konuşabileceklerini, sırların iyi ve kötü olarak ayrıldığını, aileleri ile aralarında sır olmaması gerektiğini öğretin.
12

Çocuğa kişisel sınırların ne olduğu, nasıl koruyabileceği konusunda bilgi verin. Evde
çocuğunuzun odasına girerken mutlaka kapıyı çalıp izin isteyin. Onun da sizin odanıza girerken kapıyı çalıp izin istemesi gerektiğini öğretin.

Vücudunun kendine ait olduğunu, ona dokunmak isteyenlerin önce izin alması gerektiğini, özel yerlerini kimseye göstermemesini öğretin.

Okul gibi sosyal alanlarda tuvaleti kullanırken uyması geren kurallar konusunda eğitim verin,

Sosyal medya araçlarını kullanmalarında dikkatli olarak, gerekli güvenlik tedbirlerini
alın.

Çocuğa yaşına uygun cinsel eğitim
verin.

Sigara, alkol ve madde bağımlılığı ile
ilgili uygun bilgilendirmeler yapın.

Çocuğunuzu çok iyi tanımadığınız
kişilerin evine yalnız göndermeyin.
Unutmayın cinsel istismar büyük
oranda yakın çevredeki kişiler tarafından yapılmaktadır.

Tek
başına
gönderdiğiniz
yerler
konusunda dikkatli olun.

Çocuğun kendi yatağında yatmasını sağlayın. Yatağını bir başka yakını ile çocuk bile
olsa paylaşmasına izin vermeyin.

Aile içi ihmal ve istismar konusunda da dikkatli olun. Böyle bir durumdan şüphelendiğinizde korkmadan gerekli önlem ve başvurularınızı yapın.

Anne baba olarak çocuğunuzu yakından tanıyın, ondaki ani ve olumsuz davranış
değişikliklerine dikkat edin ve gerekli tedbirleri alın.

Çocuklara karşı yasaklayıcı, katı bir yaklaşım yerine demokratik yaklaşım ile
yaklaşın.

Çocuk yetiştirmek kolay değildir. Bu konu ile ilgili eğitimler alın.
13
Kaynakça:
Bahar, G., Savaş, H.A., Bahar, A. (2009), “Çocuk İstismarı ve İhmali: Bir Gözden Geçirme” Fırat Sağlık
Hizmetleri Dergisi, Cilt 4, Sayı 12, 51-65
Pelendecioğlu, B., Bulut, S., (2009) “Çocuğa Yönelik Aile İçi Fiziksel İstismar” Abant İzzet Baysal Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, Cilt 9, Sayı 1, 49-62
Taner, Y., Gökler, B. (2004) “Çocuk İstismarı ve İhmali: Psikiyatrik Yönleri” Hacettepe Tıp Dergisi Cilt
35, Sayı 2, 82-86
Tıraşçı, Y., Gören, S. (2007) “Çocuk İstismarı ve İhmali” Dicle Tıp Dergisi, Cilt 34, Sayı 1, 70-74
Turhan, E., Sangün, Ö., İnandı, T. (2006), “Birinci Basamakta Çocuk İstismarı ve Önlenmesi” Sürekli Tıp
Dergisi (STED), Cilt 15, Sayı 9, 153
Vahip, I., Doğanavşargil, Ö. (2006) “Aile İçi Fiziksel Şiddet ve Kadın Hastalarımız” Türk Psikiyatri Dergisi, Cilt 17, Sayı 2, 107-114
Yaşar, M., Çocuk İhmal ve İstismarı Erişim tarihi.29 Mayıs 2016, http://anaokulu.cu.edu.tr/__/
file/2_cocuk_ıhmal_ve_ıstısmarı.pdf
Çocuk İstismarı, Wikipedia, Erişim tarihi: 29 Mayıs 2016 https://tr.wikipedia.org/wiki/Çocukiistismarı
Toplumsal Koşullar ve Aile Ortamı, UNICEF, Erişim tarihi: 29 Mayıs 2016 http://www.unicef.org.tr/
sayfa.aspx?id=17&mnid=65 Toplumsal Koşullar ve Aile Ortamı
14