Sa¤l›k ve Güvenlik En De¤erli Cevherimizdir

Transkript

ÜÇ AYDA B‹R YAYIMLANIR
ÜCRETS‹ZD‹R
‹fl Sa¤l›¤› ve Güvenli¤i Genel Müdürlü¤ü Ad›na
Sahibi
Erhan BATUR
‹fi SA⁄LI⁄I VE GÜVENL‹⁄‹ DERG‹S‹
Sorumlu Yaz› ‹flleri Müdürü
Dr. Rana GÜVEN
Yay›n Yönetmeni
Mustafa B‹RBENL‹
Yay›n Kurulu
Handan fiEN
Demet ÜNVER
Yaz›flma Adresi
‹nönü Bulvar› No:42 Emek-ANKARA
Tel: 0.312 215 50 21
Fax: 0.312 215 50 28
www.isggm.gov.tr
[email protected]
TASARIM
www.danajans.com
BASKI
‹MAJ CENTER
Macun Mah. 3. Cad. No: 2 (A Girifli)
‹stanbul Yolu 6. Km. Yenimahalle-ANKARA
Tel: 0.312 397 91 40
Faks: 0.312 397 41 54
www.impress.com.tr
Dergide yay›mlanan yaz›lar kaynak gösterilerek
iktibas edilebilir. Yay›nlanan yaz›lardan do¤acak
sorumluluk yazara aittir.
‹SG
ÇALIfiMA VE SOSYAL GÜVENL‹K BAKANLI⁄I
GENEL YAYIN NO: 146
‹Ç‹NDEK‹LER
‹Ç‹NDEK‹LER
3
MADEN ‹fiYERLER‹NDE ‹fi SA⁄LI⁄I VE GÜVENL‹⁄‹
HASAN SON
6
KAZA ÖNLEMEDE “KAZA MAL‹YET HESAPLAMA MODEL‹” N‹N ÖNEM‹
TEVF‹K GÜYAGÜLER
10
MADEN ‹fiLETMELER‹NDE ‹fi SA⁄LI⁄I VE ‹fi GÜVENL‹⁄‹ SORUNLARI
AHMET MAHMUT KILIÇ - ÖZEN KILIÇ
16
MADEN ‹fiLETMELER‹NDE ‹fi KAZALARI VE KAZALARIN TEMEL NEDENLER‹
MESUT ÖZTÜRK
24
MADEN ‹fiLETMELER‹NDE GÜRÜLTÜ VE ‹fiÇ‹ SA⁄LI⁄I
‹BRAH‹M ÇINAR - CEM fiENSÖ⁄ÜT
28
MADENC‹L‹⁄‹N KANAYAN YARASI YERALTI OCAKLARI
CEL‹L GÖRÜfiÜK
32
YERALTI MADEN ‹fiLETMEC‹L‹⁄‹NDE MADENC‹ BEL KEMERLER‹
ERD‹NÇ GÜNAY
1
SAYI: 33 • YIL: 7 • OCAK-fiUBAT-MART 2007
‹Ç‹NDEK‹LER
‹Ç‹NDEK‹LER
35
MADEN KAZALARI VE MESLEK HASTALIKLARININ AZALTILMASI
MADEN MÜHEND‹SLER‹ ODASI
39
SOLUNAB‹L‹R TOZLARIN KR‹STAL YAPIDA SiO2 ‹ÇER‹KLER‹N‹N KANT‹TAT‹F X-IfiINI KIRINIMI YÖNTEM‹ ‹LE BEL‹RLENMES‹
DOÇ. DR. SUPH‹ URAL
47
AÇIK MADEN ‹fiLETMELER‹NDE VE KIRMA-ELEME TES‹SLER‹NDE P.M. (TOZ)’N‹N ‹NSAN VE ÇEVRE SA⁄LI⁄I R‹SKLER‹
MESUT ANIL - N‹L YAPICI
BAYRAM AL‹ MERT - MEHMET TÜRKMENO⁄LU
52
MADENC‹L‹K SEKTÖRÜNDE ‹fi SA⁄LI⁄I VE GÜVENL‹⁄‹N‹N GEL‹fiT‹R‹LMES‹
MUSTAFA B‹RBENL‹
55
MADENC‹L‹KTE ERGONOM‹
ÖZLEM DEN‹Z ERATAK
61
Maden Yüksek Müh.
MADENC‹L‹K
SEKTÖRÜ VE R‹SK DE⁄ERLEND‹RMES‹
AL‹ RIZA ERGUN
2
Hasan SON
Maden Müh. Bafl ‹fl Müfett‹fl‹
MADEN
‹fiYERLER‹NDE
‹fi SA⁄LI⁄I VE GÜVENL‹⁄‹
Sanayinin vazgeçilmez girdilerinden biri olan madenleri insanlar›n hizmetine sunabilmek
için çok çaba harcamak gerekmektedir. Yeryüzünün de¤iflik derinliklerinde bulunan madenler yeralt› ve yer üstü iflletmecilik yöntemleri kullan›larak ç›kart›lmaktad›r. Gerek madenlerin
ç›kart›lmas› ve tafl›nmas›, gerekse de ifllenmesi s›ras›nda karfl›m›za ç›kan en önemli hususlar›n bafl›nda çal›flanlar›n sa¤l›¤› güvenli¤i ve verimlilik gelmektedir. Yap›lan araflt›rmalar
sonucu sa¤l›k ve güvenlikle verimlilik aras›nda çok yak›n bir iliflki oldu¤u ortaya konmufltur.
En güvenli çal›flma yöntemlerinin en verimli yöntem oldu¤u, güvensiz çal›flma yönteminin
verimi düflürdü¤ü ve dolay›s›yla üretimin azalmas›na neden oldu¤u art›k bilinmektedir.
3
maden ‹flyerler‹nde ‹fl sa¤l›¤› ve güvenl‹¤‹
Yap›lan ifl ile çal›flan›n sa¤l›¤› ve güvenli¤i aras›nda çok
yak›n bir iliflki oldu¤u çok eski devirlerden beri bilinmektedir. Ancak bu iliflki önceleri çok önemsenmezken, sanayinin
geliflmeye bafllamas› ile birlikte, ifl kazalar› ve meslek
hastal›klar›n›n artmas› sonucu çok ciddi olarak
de¤erlendirilmeye bafllanm›flt›r.
Dünyada sanayinin geliflmeye bafllad›¤› dönemlerde,
madenlere ve özelliklede kömür madenine olan talebin artmas› ile birlikte ve bu dönemde sadece üretimin düflünülmesi nedeniyle, bu sektördeki kazalar ve hastal›klar yo¤un bir
flekilde yaflanmaya ve toplumsal hayat› etkilemeye
bafllam›flt›r. Çok küçük yafllarda çocuklar hayatlar›n› kaybetmeye, sakat kalmaya ya da yaralanma sonucu ac› çekmeye
maruz kalm›fllard›r. Bu etkilenmeleri azaltabilmek için birtak›m çal›flmalar yap›lmaya bafllanm›fl ve bu kapsamda birtak›m yasal düzenlemeler ve teknik tedbirler al›nmaya
bafllanm›flt›r. Dolay›s›yla dünyada oldu¤u gibi ülkemizde de
ifl sa¤l›¤› ve güvenli¤i alan›ndaki ilk çal›flmalar madenlere
yönelik olmufltur.
‹fl sa¤l›¤› ve güvenli¤i konusunda gerekli tedbirler al›nsa,
gereken hassasiyet gösterilse ve herkes üzerine düflen görevi gere¤i gibi yerine getirse kazalar ve hastal›klar çok büyük
oranda düflecektir. Bu da çal›flanlar›n sa¤l›¤› ve güvenli¤inin
korunmas› ve verimlili¤in artmas› demektir.
Maden ifl kollar›nda en fazla ölümle ve maluliyetle
sonuçlanan ve incelenen ciddi kazalara bakt›¤›m›zda, ölümle
ve maliyetle sonuçlanan en çok kazan›n kavlak düflmesi ve
göçük sonucu meydana geldi¤i, daha sonra makine ve tezgâh
kazalar› ve bunlar› da düflme ve elektrik kazalar› izlemektedir. Buradan da madencilik sektöründe en çok dikkati çeken
grizu ve kömür tozu patlamas› sonucu meydana gelen
kazalar›n bu s›ralamada çok afla¤›larda oldu¤unu görmekteyiz. Ancak, bu durum, grizu ve kömür tozu patlamas›
sonucu meydana gelen kazalar›n önemsiz addedildi¤i
anlam›na gelmemelidir. Çal›flma hayat› aç›s›ndan ifl kazas›na
ve meslek hastal›¤›na neden olan her olay önemlidir ve hassasiyetle incelenmelidir. Hatta art›k sonunda ölüm ve
yaralanma olmasa dahi iflyerlerinde meydana gelen ve ramak
kala diye tabir etti¤imiz her olay incelenmeli ve
de¤erlendirilmelidir.
Ülkemizde meydana gelen ifl kazalar› ve meslek
hastal›klar›n› inceledi¤imizde; çal›flan bafl›na en fazla
kazalar›n ve hastal›klar›n meydana geldi¤i sektörlerin
bafl›nda madencili¤in geldi¤ini görmekteyiz.
2005 y›l› istatistiklerini inceledi¤imizde her yüz maden
iflçisinden 8’i yaralan›rken, her yüz bin maden iflçisinden
113’ü hayat›n› kaybetmektedir. Say› olarak ölümlerin en
fazla yafland›¤›(2005 y›l›nda 290 adet) inflaat ifl kolunda ise
her yüz bin iflçiden 31’i hayat›n› kaybetmifltir. Buna göre
2005 y›l›nda maden ifl kolunda meydana gelen ölümlü ifl
kazalar›n›n inflaat ifl kolundaki ölümlü kazalara göre 3,6 kat
daha fazla oldu¤unu görmekteyiz.
Yine 2005 y›l› SSK istatistiklerine göre; ülkemizde meydana gelen ve tespit edilebilen meslek hastal›klar›n›n yüzde
88’i maden ifl kolunda, bununda yüzde 98.7’si kömür
madencili¤inde meydana gelmektedir.
Maden iflyerleri çal›flma flartlar› aç›s›ndan en zor flartlara
sahip iflyerlerindendir. Bu da bu iflyerlerinde ifl sa¤l›¤› ve
güvenli¤i prensiplerinin uygulanmas› ve takip edilmesi
konusunda daha hassas ve dikkatli olunmas› gerekti¤ini
göstermektedir. E¤er madencilikteki bu zor flartlardan kaynaklanan riskleri iyi yönetemezsek meydana gelecek ifl
kazalar›n› ve meslek hastal›klar›n› azaltabilmemiz çok zor-
Maden ifl kollar›n›n ifl sa¤l›¤› ve güvenli¤i aç›s›ndan önem
arz etmesinin nedenlerinden biri de zaman zaman meydana
gelen grizu ve kömür tozu patlamalar›, su bask›nlar› ve
göçükler sonucu toplu ölümlerin meydana gelmesidir.
4
maden ‹flyerler‹nde ‹fl sa¤l›¤› ve güvenl‹¤‹
Madencilik sektöründe ifl kazalar›n›n ve meslek
hastal›klar›n›n çok olmas›n›n nedenlerinden baz›lar›n› flu
flekilde s›ralayabiliriz.
• ‹flyerinin sürekli de¤iflmesi,
• Koruyucu malzeme kullan›m›na önem verilmemesi,
• Emniyetin maliyete tercih edilmesi,
• Çal›flanlar›n s›k de¤iflmesi ve ifl sa¤l›¤› ve güvenli¤i
konusunda e¤itim eksikli¤i,
• Vardiyalarda yeterli denetim yap›lmamas›,
• Periyodik sa¤l›k kontrolleri ve teknik kontrollerin
düzenli yap›lmamas›,
• Çal›flma alan›n›n genifl ve da¤›n›k olmas›.
Ülkemiz topraklar›nda bin y›ldan daha uzun süredir
madencilik yap›ld›¤› bilinmektedir. Ancak, 1829 y›l›nda
Zonguldak tafl kömürünün bulunmas› ve yo¤un olarak
insanlar›n bu sektörde çal›flmaya bafllamas› ile birlikte ifl
kazalar›nda ve meslek hastal›klar›nda da büyük art›fllar
meydana gelmifltir. Bunu önleyebilmek için birtak›m teknik
önlemler ve yasal düzenlemeler yap›lmaya bafllanm›flt›r.
Ülkemizdeki ifl sa¤l›¤› ve güvenli¤i alan›ndaki ilk yasal düzenlemelerden olan Dilaver Pafla Nizamnamesi (1865) y›l›nda
yay›mlanm›flt›r. Daha sonra 1869 y›l›nda yay›mlanan Madin
Nizamnamesi, 1921 y›l›nda yay›mlanan Ere¤li Havza-i
Fahmiyesi Maden Amelesinin Hukukuna Müteallik Kanun da
yine madenlerde çal›flanlar›n sa¤l›k ve güvenliklerini korumaya yönelik yasal düzenlemelerdir.
Bugün madenlerde ifl sa¤l›¤› ve güvenli¤i ile ilgili olarak
birçok yasal düzenleme bulunmaktad›r.
Ancak, bu konuda en fazla baflvurulan yasal düzenleme
1984 y›l›nda yürürlü¤e giren “Maden ve Tafl Ocaklar› ile
Tünel Yap›m›nda Al›nacak ‹flçi Sa¤l›¤› ve ‹fl Güvenli¤i Önlemlerine ‹liflkin Tüzük” ve Avrupa Birli¤i Direktifleri esas
al›narak haz›rlanan ve 2004 y›l›nda yürürlü¤e giren “Yeralt›
ve Yer Üstü Maden ‹flletmelerinde Sa¤l›k ve Güvenlik fiartlar›
Yönetmeli¤i“ dir.
AB Direktifleri esas al›narak haz›rlanan gerek bu yönetmelik gerekse di¤er yönetmeliklerle;
dur. Bu durumda da çal›flanlar›n sa¤l›¤› ve güvenli¤inin
korunmas› tesadüflere kal›r. Ancak, dünyada bu alanda
geliflen teknolojiyi, bilimsel yöntemleri ve iyi uygulama
örneklerini çok iyi takip eder, bunlar› maden iflletmelerinde
uygularsak ve çal›flanlar› gere¤i gibi e¤itirsek bu alandaki
iyileflmeler çok daha h›zl› olacakt›r. Bunun için de gerek
devlet olarak, gerek iflveren olarak ve gerekse de çal›flanlar
olarak bu konularda üzerimize düflen görevleri yerine
getirmemiz gerekmektedir.
Risk De¤erlendirmesi, Çal›flanlar›n Kat›l›m›, Uzman
Katk›s› Sa¤lanmas›, Çal›flanlar›n Bilgilendirilmesi, Çal›flanlar›n
E¤itimi, Koruma Önleme Anlay›fl› konular› daha önem
kazanm›flt›r.
Bu yeniliklerin iflyerlerinde uygulanmas› ile ifl kazalar› ve
meslek hastal›klar› konusunda önemli ad›mlar at›lm›fl olacakt›r.
5
Tevf‹k Güyagüler
Prof. Dr. Maden Mühend‹Sl‹⁄‹
Bölümü, ODTÜ, Ankara
KAZA ÖNLEMEDE
“KAZA MAL‹YET HESAPLAMA
MODEL‹”N‹N ÖNEM‹
1.Girifl
Ülkemizin, madencilik sektöründe meydana gelen ifl kazalar› aç›s›ndan dünya ülkeleri aras›nda üst s›ralarda oldu¤u
konuya iliflkin yap›lan istatistiklerden anlafl›lmaktad›r. ABD’de, 2006 y›l›nda 82 000 madencinin çal›flt›¤› 1400 kömür
oca¤›nda 1150 milyon ton kömür üretilmesine karfl›n grizu patlamalar› nedeniyle 1993-1998 y›llar› aras› can kayb› olmam›fl,
2000-2006 y›llar› aras› befl patlamada 37 kifli yaflam›n› yitirmifltir.1 Ülkemiz madencilik sektöründe ise baflta grizu patlamalar› olmak üzere kazalarda her y›l binlerce kifli yaralanmakta, yüzlerce kifli ölmekte ve yine yüzlerce kifli malül kalmaktad›r. Bu kadar çok kazan›n meydana geldi¤i madencilik sektöründe kazan›n maliyetiyle ilgili bir bilgiye ulafl›lamamas› büyük
bir eksikliktir. Bu durum, konunun önemini ve üzerinde önemle durulmas›n›n gerekli oldu¤unu göstermektedir.
Kazalar›n ve meslek hastal›klar›n›n azalt›lmas› için yap›lmas› gereken çal›flmalar› üç ana bafll›k alt›nda toplamak
mümkündür. Birincisi, madencilik mevzuat›n›n modern madencilikte kullan›lan düzeye getirmek ve mevzuat›n iflyerlerinde
6
KAZA ÖNLEMEDE “KAZA MAL‹YET HESAPLAMA MODEL‹”N‹N ÖNEM‹
tam olarak uygulanmas›n› sa¤lamak, ikincisi kazalar›n
en çok meydana geldi¤i iflletmelerden bafllamak
üzere, modern kaza önleme yöntemlerinin uygulanmas›na bafllanmas›, ve üçüncü olarak “Kaza Maliyet
Hesaplama Modeli”nin uygulamaya sokulmas› olarak
s›ralanabilir.
Genel anlamda, kaza önleme programlar› ile birlikte kaza maliyetlerinin de dikkate al›nmas› hem
maden iflletmesi hem de ülke ekonomisi aç›s›ndan
önemlidir.
2. Güvenli Bir ‹flyeri Oluflturman›n Önemi
‹flçi sa¤l›¤›n›n korunmas›ndaki amaç sadece ifl
kazas› ve meslek hastal›klar›ndan korunmak olmamal›d›r. Sanayileflmifl ülkelerde çal›flanlar›n “sa¤l›kl›”,
baflka bir deyiflle iflçilerin bedenen ve sosyal yönden
tam bir iyilik hali içinde olmalar› hedeflenmifltir.
Çal›flanlar›n “Tam bir iyilik hali” içinde olmalar›n›n ifl
kazalar› ve meslek hastal›klar›n›n önlenmesinde çok
önemli bir faktör oldu¤u bilinen bir gerçektir.
Sa¤l›kla ilgili parametreler kifliye ba¤l› özellikler
ve çevre faktörlerinin kombinasyonudur. Kifliye ba¤l›
özelliklere örnek olarak, iflçinin bünye yap›s›, iflleyifli,
de¤iflen koflullara adaptasyonu ve reaksiyonlar›
verilebilir. Bu kiflisel özellikler; kal›t›m, beslenme,
e¤itim ve yaflant› gibi faktörlerden etkilenebilmektedir.
Çevresel faktörler; fiziksel çevre, biyolojik çevre, sosyal ve ekonomik çevre ile psikolojik çevre olarak s›n›fland›r›labilir.
Görüldü¤ü gibi, kiflisel özellikler ve çevre faktörleri birbiriyle etkileflim halindedir. Bu etkileflim bafll› bafl›na bir sistem dinami¤i konusudur. Bu konuda yap›lan sistem analizi çal›flmalar›ndaki amaç bu kriterlerin etkileflimini daha kolay görebilmektir. Böylesine çok parametrenin iç içe oldu¤u ‹flçi sa¤l›¤› ve güvenli¤i (‹SG) konusunda iyi haz›rlanm›fl bir yönetim arac›
program› kullan›lmal›d›r.
‹SG’ye iliflkin konular içinde çevresel faktörler, ilgili yasa, tüzük, yönetmelik, anlaflma ve sözleflmeler ile tan›mlanm›flt›r.
Kifliye ba¤l› özellikler içinde kazanç, verim, üretim güvenli¤i ve e¤itim gibi faktörler yer almaktad›r. Bu faktörlerden biri
olan verim ve kazanç do¤rudan kaza maliyetleri ile iliflkilidir. Bu nedenle, “Kaza Maliyet Hesaplama Modeli” nin oluflturulup
kullan›lmas›n›n büyük önemi bulunmaktad›r.
7
Kaza maliyetini oluflturan do¤rudan masraflar, kiflisel
3. Kaza Maliyet Hesaplama Modeli
3.1. Kaza Maliyetinin Önemi
gelirdeki kay›plar, devlet ya da kurum, kurulufllarca ödenen
Kazalar›n önlenmesine iliflkin çal›flmalar yap›l›rken kaza
tazminatlar, kazal›n›n ölmesi ya da daimi malul kalmas›
maliyetleri göz önünde tutulmal›d›r. ‹SG’yi sa¤lamak için
durumunda efli ve çocuklar› için yap›lacak ödemeler, t›bbi
yap›lan yeterli bir harcama kaza olas›l›¤›n›n azalmas›na,
müdahale ve tedavi masraflar› olarak s›ralanabilir.
dolay›s› ile, birim üretim maliyetinin azalmas›na, baflka bir
deyiflle kâr›n fazla olmas›na neden olacakt›r 2.
Kaza yerinde oluflacak olan ortam nedeniyle üretimin
azalmas›, tekrar kaza olmas› olas›l›¤›n›n artmas›, kazal›n›n
Geliflmifl ülkelerde kaza maliyetlerini an›nda hesaplayan,
ölmesi durumunda yerine uygun eleman bulunamamas›,
kaza maliyet hesaplama modelleri kullan›lmaktad›r. Yap›lan
verimlilik ve performans›n düflmesi, makine-ekipman›n hasar
çal›flmalar, genel olarak kaza maliyetinin o kazan›n olmamas›
görmesi durumunda yap›lan masraflar, kaza inceleme, rapor
için yap›lmas› gerekli harcamadan daha fazla oldu¤unu
vb. için harcanan zamana tekabül eden masraflar vb. tümü
göstermifltir. Sosyal Sigortalar Kurumu (SSK) istatistik-
dolayl› kaza maliyetini oluflturacakt›r. Araflt›rmalar dolayl›
lerinden kazalar nedeniyle iflgücü kayb›n› ve bu kayba
masraflar›n do¤rudan maliyetin 4-10 kat› civar›nda
tekabül eden parasal de¤eri bulmak mümkündür. Ancak
oldu¤unu göstermifltir. Bu nedenle kaza maliyeti hesapla-
kazalar›n gerçek maliyetlerini bulmak için detayl› analizlere
malar›nda dolayl› harcamalar mutlaka hesaba kat›lmal›d›r.
4
girmek zorunludur.
4. Modelin Oluflturulmas›
Yap›lan bir araflt›rmada, ABD’de ölümsüz ve ölümlü
Bafllang›çta model, a¤›r yaralanmalara t›bbi müdahale ve
kazalar›n ortalama maliyetlerinin s›ras›yla $ 7000 - 1300 ve
tedavi harcamalar› ile devlet ve/veya kurumlar›n tazminat
3
miktarlar›n› içerebilir. ‹kinci aflamada model, rapor edilen
$ 800.000 - 1.200.000 aras›nda oldu¤u belirlenmifltir .
tüm kazalar›n kaza maliyetlerini hesaplayacak flekilde
3.2. Kaza Maliyetleri
gelifltirilebilir. Bu model daha sonra tüm kaza maliyetlerini
Bilindi¤i gibi, kaza maliyetleri do¤rudan ve dolayl› olmak
do¤rudan, dolayl› hesaplanan bir model haline getirilebilir.
Benzer flekilde meslek hastal›klar› maliyetlerini hesaplayan
üzere iki gruba ayr›lmaktad›r.
bir model oluflturmak da mümkündür.
‹lk t›bbi müdahale maliyeti ilk yard›m ve yaran›n tedavi
için yap›lan masraflar olarak hesaplanabilir. Uzun süreli
tedavi gerektiren kronik durumlar ve rehabilitasyon süreleri
ayr›ca dikkate al›nmal›d›r.Vücudun bir parças›n›n hasar
görmesi nedeniyle oluflan harcamalar vücudun kazalanan
k›sm›na ba¤l› olarak de¤iflebilir. Örne¤in el parma¤›n›n
k›r›lmas› ile kol k›r›lmas›n›n tedavisi için yap›lan harcamalar
farkl› olacakt›r. Zaman içinde belli bir organ için kaza maliyet
da¤›l›mlar›n› belirlemek mümkün olabilir. ‹statistik yöntemlerle bu da¤›l›mlar›n elde edilmesi modelin hassasiyetini
artt›racakt›r.
8
Yaralanmalar› hafif, orta ve a¤›r olarak s›n›fland›rd›ktan
5. Sonuç
sonra, e¤er geçmifl kazalar için yap›lan harcamalar mevcut
Sonuç olarak, kaza önleme programlar› mutlaka kaza
ise her üç tür kaza için t›bbi müdahale maliyet da¤›l›mlar›n›
maliyetleri ile birlikte düflünülmeli ve ISG’nin iyilefltirilmesi
belirlemek mümkün olabilir.
konusunda “‹flçi Sa¤l›¤› ve ‹fl Güvenli¤i Yönetim Arac›”
program› oluflturulmal›d›r.
Da¤›l›mlar belirlendikten sonra, sadece kaza türünü belirlemek suretiyle, t›bbi harcamalar için kaza maliyeti kolayl›kla
Kaza maliyet hesaplamalar› bu “Yönetim Arac›” içinde
bulunabilecektir.
de¤erlendirilebilir. Bu kapsam içinde madencilik mevzuat›n›n
iyilefltirilmesi, tam olarak uygulanmas›, modern kaza önleme
Modeller belirlenirken uygulanan t›bbi yöntem, yaral›n›n
yöntemlerinin
uygulanmas›,
ve
kaza
maliyetlerinin
hastanede geçirdi¤i süre hastaneden ç›kt›ktan sonra t›bbi
hesaplanabilmesi ülkemizdeki ifl kazalar› ve meslek
kontrole girme say›s› gibi ifllemler parasal de¤ere çevrilmelidir.
hastal›klar›n›n azalmas›n› sa¤layacakt›r.
Kaza sonucu ölüm veya kal›c› maluliyet durumu olmas›
Kaza önleme çal›flmalar› üretim ve verimlili¤i artt›raca¤›
halinde iflçiye ve/veya kazazedenin varislerine tazminat öden-
gibi iflçi-iflveren aras›ndaki iliflkiyi de iyilefltirecektir. Kaza
mekte ve maafl ba¤lanmaktad›r. Model bu tazminat ve/veya
meydana geldikten sonra harcamalar›n, kaza öncesi ifl yeri-
yak›nlar›na ba¤lanan ayl›k ödemeleri de içermelidir. “Kaza
ni güvenli hale getirmek için harcanmas› gereken paradan
Maliyet Hesaplama Modeli” oluflturulduktan sonra mutlaka
daha çok oldu¤u gerçe¤i unutulmamal›d›r.
modelin güvenilebilirli¤i denenmelidir. Bunun için belli say›da
(örne¤in 10) ölümlü ve ölümsüz kaza örnek al›narak bun-
‹flçilerin güvenli ve sa¤l›kl› bir ortamda çal›flabilmelerinin
lar›n gerçek maliyetleri ile modelden bulunan maliyetleri
onlar›n en do¤al haklar› oldu¤u kabul edilmelidir..
karfl›laflt›r›l›p modelin güvenilebilirli¤i denenebilir. E¤er
aradaki fark, belli bir aral›k içine düflerse modelin do¤rulu¤u
Kaynaklar
saptanm›fl olacakt›r. Bu aral›¤›n s›n›r de¤erleri, istatistik
1. Gürtunca,R.G., J.A., “Recent development in coal min-
da¤›l›mlar›ndan yararlan›larak bulunabilir.
ing safety in the United States” Proceeding of the 20th.
International Mining Congress of Turkey, The Chamber of
Kaza Maliyeti Hesaplama Yöntemi Modeli halen geliflmifl
Mining Engineering Sociaty of Turkey, pp.3-12 Ankara,
ülkelerce kullan›lmaktad›r.
2007.
2. Bozkurt,R., “Application of modern accident preven-
Örne¤in A.B.D’de ölümsüz ve ölümlü kazalar için ayr›
tion techniques to OAL Mines”, M.Sc. Thesis, Mining
modeller oluflturulmufltur. Amerika’da yaralanmalarla
Engineering Department, METU, pp: 89,1993.
sonuçlanan kaza için devletin ya da kurumun ödedi¤i tazmi-
3. Ary,T.S., “Productivity of safety”, American Mining
nat miktar› matematiksel model kullan›larak hesaplanabilir.
Journal, Vol:75, No:9, pp:14-15, 1989.
4. Güyagüler,T., Karakafl,A., Güngör,A., “Occupational
Ülkemizin de bir an önce “Kaza Maliyet Hesaplama
Health and Safety in Mining Industry”, Mining Engineering
Modeli” ni gelifltirip uygulamaya geçirmesi hem ISG aç›s›ndan
Department, METU, Ankara, 2005,
iyilefltirmeye neden olaca¤›, hem de kaza ve meslek
hastal›klar›n› önleme aç›s›ndan
yararl› olaca¤› nedeniyle
büyük önem tafl›maktad›r.
9
AHMET MAHMUT KILIÇ
ÖZEN KILIÇ
Doç. Dr. ç.ü. Müh. M‹M. FAK. MADEN MÜH. BLM
Ö⁄R . GÖR. DR. Ç. Ü. MÜH. M‹M. FAK. MADEN MÜH. BLM
MADEN ‹fiLETMELER‹NDE
‹fi SA⁄LI⁄I VE ‹fi
GÜVENL‹⁄‹ SORUNLARI
ÖZET
‹flyerleri çeflitli sa¤l›k ve güvenlik tehlikelerinin bulundu¤u ortamlard›r. ‹fl sa¤l›¤› ve ifl
güvenli¤i sorunlar›n›n çözüme kavuflturulmas›na yönelik önlemlerin gelifltirilmesi çal›flmalar› birçok bilim dal›n› yak›ndan ilgilendirmektedir. Bu çal›flmalar›n temelini ise
üretim sürecinin gere¤i olarak mühendislik
bilgileri oluflturmaktad›r. Uluslararas› Çal›flma Teflkilat› yay›nlar›nda, dünyada her y›l
1.2 milyon insan›n ifl kazalar› ve meslek hastal›klar› sonucu hayat›n› kaybederken, 160
milyon çal›flan›n ise ifl kazalar› ve meslek
hastal›klar› dolay›s›yla yaraland›¤› ve hastaland›¤› belirtilmektedir. Yine ayn› kaynaklar
endüstrileflmifl ülkelerde ifl kazalar› ve meslek
hastal›klar›n›n toplam maliyetinin bu ülkelerin Gayri Safi Milli Has›lalar›n›n % 1'i ile %
3'ü aras›nda de¤iflti¤i belirtilmektedir. Maden iflletmelerinde de durum bundan farkl›
de¤ildir. Ülkemizde her y›l maden iflletmelerinde ve madencilik sektörüne ba¤l› çeflitli
sektörlerde ifl kazalar› meydana gelmekte ve
sektör ölümlü ifl kazalar›ndan bafl› çekmektedir. Bu çal›flma kapsam›nda ülkemizde genel
çerçevede madencilik sektöründeki ifl sa¤l›¤›
ve ifl güvenli¤i sorunu ortaya konulmufl ve
genel bir de¤erlendirilmesi yap›lm›flt›r.
Anahtar Kelimeler: Maden ‹flletmesi, ‹flçi
Sa¤l›¤›, ‹fl Kazalar›, Risk Analizi.
1. G‹R‹fi
H›zl› teknolojik geliflmeler; bir yandan insan›n refah›na hizmet ederken, öte yandan insan hayat› ve
çevre için tehlikeleri de beraberinde getirmektedir.
Özellikle sanayileflmenin ve yeni üretim yöntemlerinin
ön plana ç›kt›¤› 20’nci yüzy›l, yo¤un makineleflme ve
üretim sürecine giren binlerce kimyasal maddenin neden oldu¤u ifl kazalar› ve meslek hastal›klar› sonucu
ölümler ve uzuv kay›plar›n›n yo¤unlaflt›¤› bir yüzy›l olmufltur.
Üretim sürecine giren her yeni madde, her yeni
makine, araç ve gereç, insan sa¤l›¤›, iflyeri güvenli¤i,
çevre sa¤l›¤› ve çevre güvenli¤i için tehdit oluflturmaktad›r. Bir bak›ma yükselen refah›n faturas›; insanl›¤a ifl kazalar›, meslek hastal›klar› ve çevre kirlenmesi olarak kesilmektedir.
‹flçilerin sa¤l›¤›n›n korunmas› ve gelifltirilmesi,
toplumun sa¤l›¤›na yönelik çal›flmalar içinde önemli ve
vazgeçilmez bir yer tutmaktad›r. Bunda iflçilerin nüfusun içinde genifl yer kaplamalar›n›n ve toplumun en
örgütlü kesimi olmalar›n›n etkisi büyüktür. Nitekim
iflçi sa¤l›¤› uygulamalar›n›n baflar›s› da, iflçilerin bu örgütlü güçlerini kullanabilmeleri ile yak›ndan ilgilidir1.
‹fl Sa¤l›¤› ve Güvenli¤i politikalar›, uygulamalar› ve
kültürü çal›flma yaflam›n›n en temel unsurlar›ndan biridir. ‹fl Sa¤l›¤› ve Güvenli¤i alan› ile ilgili mevzuat, uygulamalar ve istatistikler; temel insan haklar› ve çal›flma yaflam› ile ilgili göstergelerin önemli bir bilefleni
olmakta ve ülkelerin geliflmifllik düzeyinin belirlenmesinde do¤al olarak ana unsurlardan biri haline gel-
10
mektedir. Ça¤dafl toplumlar, insana ve çal›flana de¤er vererek, çal›flma hayat›n› daha insanc›l bir hale getirerek, yaflam kalitesini yükselterek hedeflerine ulaflmaktad›rlar. Bu çerçevede çal›flanlar›, teknolojik geliflmelerin olumsuz etkilerinden korumak, geliflmiflli¤i hedef alan toplumlar›n bafll›ca amaçlar› aras›ndad›r2.
‹fl sa¤l›¤› ve güvenli¤i alan›nda ülkemiz, geçmiflten gelen 100 y›l› aflk›n bir mevzuat ve uygulamaya sahiptir. Çok say›da
kanun, tüzük, yönetmelik vb.’den oluflan bu karmafl›k mevzuat; özellikle 4857 say›l› ‹fl Kanunu haz›rl›k çal›flmalar› ve Avrupa Birli¤i’ne sundu¤umuz Ulusal Program’da yer verilen mevzuat uyum taahhütleri çerçevesinde yeniden ele al›nm›fl, hatta
AB normlar›na birebir uygun hale getirilerek pek ço¤u yürürlü¤e konulmufltur3.
‹fl kazalar›, ayn› zamanda toplum, iflveren kurulufllar› ve yaralanan kifliler aç›s›ndan ekonomik öneme sahiptir. Toplum
seviyesinde maliyetler dikkate de¤erdir. Ancak, sa¤l›k ve sigorta gibi sistemlerin farkl› parçalar›nda olufltuklar›ndan bu maliyetlerin ayr›flt›r›l›p hesaplanmas› oldukça güçtür.
Yaflama hakk› en temel insan hakk›d›r. ILO kaynaklar›na göre her y›l 1.2 milyon kad›n ve erkek ifl kazalar› ve meslek hastal›klar› dolay›s›yla hayat›n› kaybetmektedir. Yine ayn› kaynaklara göre; her y›l 250 milyon insan ifl kazalar›, 160 milyon insan ise meslek hastal›klar› sonucu ortaya ç›kan zararlara maruz kalmaktad›r. Daha sa¤l›kl› ve daha güvenli iflyeri ortam›, daha verimli bir çal›flman›n da ön kofluludur. Baz› kaynaklarca, endüstrileflmifl ülkelerde ifl kazalar› ve meslek hastal›klar›n›n
toplam maliyetinin, bu ülkelerin Gayr› Safi Milli Hâs›lalar›n›n %1’i ila %3’ü oran›nda de¤iflti¤i belirtilmektedir. Ülkemizde ise
en iyimser yaklafl›mla, ifl kazalar› ve meslek hastal›klar›n›n toplam maliyetinin y›lda 4 katrilyon YTL olaca¤› tahmin edilebilir.
Bu rakamlardan da anlafl›laca¤› üzere, ifl kazalar› ve meslek hastal›klar› sonucu maddi ve manevi kay›plar, ülke ekonomisi
aç›s›ndan fevkalade önemli boyutlara ulaflmaktad›r. Bu nedenle ülkemizde de ifl sa¤l›¤› ve güvenli¤i alan›nda çok ciddi tedbirlerin al›nmas› mecburiyeti vard›r4.
Sosyal Sigortalar Kurumu istatistiklerine göre 2005 y›l›nda 73.923 ifl kazas›, 519 meslek hastal›¤› vakas› meydana gelmifl, bunlar›n 1.096’s› ölümle sonuçlanm›flt›r (fiekil 1 ve 2). 2005 y›l›nda ifl kazalar› ve meslek hastal›klar› sonucu kaybedilen ifl günü say›s› ise, 1.797.917’dir (fiekil 3). Bu rakamlar›n yan› s›ra SSK istatistiklerine yans›mayan ifl kazalar› ve meslek
hastal›klar› sonucu kay›plar da ayr›ca dikkate al›nmal›d›r5.
1996
8680
1997
9831
1998
9189
1999
7795
YILLAR
2000
7484
2001
7236
2002
7234
2003
7666
2004
8383
2005
7392
0
10.000 20.000 30.000 40.000 50.000 60.000 70.000 80.000 90.000 100.000
‹fi KAZASI SAYISI
fiekil 1. SSK verilerine göre Türkiye’de 1996-2005 y›llar› aras›nda meydana gelen ifl kazalar› say›s›5
11
Bu rakamlardan da anlafl›laca¤› üzere, ifl kazalar› ve meslek hastal›klar› sonucu maddi ve manevi kay›plar, ülke ekonomisi aç›s›ndan fevkalade önemli boyutlara ulaflmaktad›r. Bu nedenle ülkemizde de ifl sa¤l›¤› ve güvenli¤i alan›nda di¤er sektörlerle birlikte madencilik alan›nda da çok ciddi tedbirlerin al›nmas› mecburiyeti vard›r.
1400
ÖLEN K‹fi‹ SAYISI
1200
1000
800
600
400
200
1996
‹fl Kazas› Sonucu
1997
1998
1999
2000
2001
2002
2003
2004
2005
YILLAR
Meslek Hastal›klar› Sonucu
fiekil 2. SSK verilerine göre Türkiye’de 1996-2005 y›llar› aras›nda meydana gelen ifl kazalar› ve meslek hastal›klar› sonucu ölen birey say›s›5
1996
178869
1997
199247
1998
203018
1999
189343
YILLAR
2000
169769
2001
185250
2002
183125
2003
211143
2004
198341
2005
179971
0
500.000
1.000.000
1.500.000
2.000.000
2.500.000
‹fi KAZASI SONUCU MEYDANA GELEN ‹fi GÜNÜ KAYBI
fiekil 3. SSK verilerine göre Türkiye’de 1996-2005 y›llar› aras›nda ifl kazas› ve meslek hastal›klar› sonucu kaybedilen ifl günü say›lar›5
12
(3) Doz-cevap iliflkisinin incelenmesi (dose-response relationship): Risk faktörünün iflyeri ortam›nda veya çal›flanlar›n
vücutlar›ndaki düzeyinin saptanmas›ndan sonra, etkenin dozuna ba¤l› olarak etkilenmenin ne ölçüde de¤iflti¤i konusunun incelenmesi gerekir. Bu amaçla yap›lacak çal›flmalarda
hem iflyeri ortam›ndaki düzeyler, hem de çal›flanlarda yap›lan
biyolojik ölçümlerin sonuçlar› bir arada de¤erlendirilir. Etkilenilen faktörün düzeyi artt›kça, yol açt›¤› olumsuzlu¤un da
artmakta oldu¤u sonucuna var›l›r. Bu çal›flmalar sonucunda
herhangi olumsuz etkiye yol açmayan düzey (NOAEL; No
Observed Adverse Effect Level) ile olumsuz etkilere yol açan
en düflük düzey (LOAEL; Lowest Observed Adverse Effect
Level) fleklinde de¤erlendirmeler yap›l›r. Bu de¤erlendirmelerin sonuçlar›ndan yararlan›larak da izin verilen s›n›r de¤erler (permissible level) gelifltirilir9.
2. ‹fi SA⁄LI⁄I VE GÜVENL‹⁄‹NDE R‹SK
DE⁄ERLEND‹R‹LMES‹ VE R‹SK YÖNET‹M‹
‹flyerleri çeflitli sa¤l›k ve güvenlik tehlikelerinin bulundu¤u ortamlard›r. ‹fl sa¤l›¤› profesyonellerinin amac› ise çal›flanlar›n sa¤l›¤›n› korumak ve güvence alt›na almakt›r. Bu
yaklafl›m, hastalanan veya kaza geçirenlerin tedavisinden daha öncelikli ve önemlidir. Zira bu flekilde hastal›k ve yaralanmalar›n önüne geçilmesi amaçlanmaktad›r. Çal›flma hayat›ndan kaynaklanan bir hastal›k veya yaralanma meydana geldikten sonra da kiflinin tekrar sa¤l›¤›na kavuflturulmas› amac› ile çaba gösterilebilir. Ancak sa¤l›k sorunlar›n›n meydana
gelmesinin önlenmesi, hem sa¤l›¤› koruma aç›s›ndan hem de
insanc›l aç›dan önemlidir. Ayr›ca sa¤l›k sorunlar›n›n önlenmesi ekonomik aç›dan da yararl›d›r. Hastal›k ve yaralanma meydana geldikten sonra tan› ve tedavi için bazen yüklü miktarlarda harcama yap›lmas› gerekebilir. Oysa koruyucu yaklafl›mlar ço¤u kez küçük maliyetlerle sa¤lanabilmektedir6.
(4) Riskin karakterizasyonu (risk characterization): Risk
de¤erlendirilmesi çal›flmalar›nda ulafl›lmas› gereken nokta
riskin karakterize edilmesidir. Sonuç olarak iflyerinde hangi
tür risk etmenlerinin bulundu¤u, bu etmenlerin kaç kifliyi ve
hangi düzeylerde etkiledi¤i fleklinde kararlara ulafl›l›r. Bu etkilenmeye ba¤l› olarak iflyerinde gelecekte kaç kiflinin ne tür
sa¤l›k sorunlar› ile karfl›laflma olas›l›¤›n›n bulundu¤u veya çal›flan bir kiflinin yaflam› boyunca belirli bir sa¤l›k sorunu ile
karfl›laflma olas›l›¤›n›n ne kadar oldu¤u fleklinde tahminler
yap›l›r. Bu tahminleri yapabilmek için önceki aflamalarda elde edilen bilgilerin hatas›z ve güvenilir olmas› gereklidir. Bu
nedenle risk de¤erlendirme çal›flmalar›n›n her aflamas›nda titizlikle çal›fl›lmas› gereklidir. Risk karakterizasyonunda say›lan tahminler iflyerinde çal›flanlar aç›s›ndan yap›labildi¤i gibi,
çevrede yaflayanlar ve genel toplum aç›s›ndan da yap›labilir10.
Ortamda bulunan faktörlerin de¤erlendirilmesi anlam›na
gelen risk de¤erlendirilmesi bir dizi teknik çal›flmay› gerektirir. Öncelikle iflyeri ortam›nda hangi tür risk faktörlerinin var
oldu¤u belirlenmeli, daha sonra bu faktörlerin düzeyi saptanmal› ve bu faktörlerin iflyerinde kimleri etkiledi¤i konular› de¤erlendirilmelidir. Risk de¤erlendirme çal›flmalar› 4 aflamada yerine getirilir6:
(1) Tehlikenin tan›mlanmas› (hazard identification): Bu
aflamada iflyerinde sa¤l›k üzerinde olumsuz etki yapabilecek
(s›cakl›k, gürültü, toz, tahrifl edici bir madde, fena koku vb.)
bir durumun söz konusu olup olmad›¤› de¤erlendirilir. Bu
de¤erlendirme için genel bilgi kaynaklar›ndan yararlan›labilece¤i gibi, iflyerinde h›zla yap›lacak incelemeler yolu ile de bu
konuda fikir sahibi olmak mümkündür. ‹flyerindeki incelemeler s›ras›nda iflyeri yöneticileri ve çal›flanlarla görüflülmek suretiyle bilgi al›nabilir, veya iflyerindeki kay›tlar incelenerek fikir edinilebilir. Bu incelemeler sonucunda iflyerinde herhangi
tehlikeli bir durumun veya faktörün bulundu¤u sonucuna
ulafl›l›rsa di¤er aflamalara geçilir7.
3. MADEN ‹fiLETMELER‹NDE ‹fi SA⁄LI⁄I VE
GÜVENL‹⁄‹
Ülkemiz ve Dünyan›n uzun y›llardan beri muzdarip oldu¤u, milyonlarca insan›n yaflam›na mal olan veya sakat b›rakan, ciddi ekonomik y›k›mlarla sonuçlanan, ifl kazalar› ve
meslek hastal›klar›, çal›flma yaflam›n›n artarak devam eden
önemli bir sorunu olarak varl›¤›n› devam ettirmektedir.
(2)
Maruziyetin
de¤erlendirilmesi
(exposure
assessment): Çal›flanlar›n iflyerindeki faktörlerden ne düzeyde etkilendiklerini ortaya koymak için ölçümler yap›l›r. Bu ölçümler iflyeri ortam›nda yap›labildi¤i gibi (environmental assessment) çal›flanlar›n vücutlar›nda da baz› de¤erlendirmeler
(biologic assessment) yap›labilir. Gürültü, radyasyon, s›cakl›k
gibi fiziksel faktörler konusunda iflyeri ortam›nda yap›lan
do¤rudan ölçümler yolu ile fikir edinilir. Tozlar, kimyasal
maddeler vs. ile ilgili de¤erlendirmeler ise iflyeri ortam havas›ndan al›nan örnekler üzerinde yap›l›r. ‹flyeri ortam›nda de¤erlendirme yap›lmas› daha pratiktir. Bununla birlikte bazen
etkilenme düzeyi çal›flanlarda kan, idrar, nefes vb. ölçümler
fleklinde de yap›labilir. Kanda, idrarda kurflun düzeyi veya idrarda fenol düzeyinin saptanmas›, nefeste benzen ölçümü gibi örnekler s›k kullan›lan yaklafl›mlard›r8.
H›zl› geliflen bilim, teknoloji, kalk›nma ve sanayileflme süreçlerinin madencilik sektöründe, çal›flma yaflam› ve ifl sa¤l›¤›, güvenli¤i süreçlerine aynen yans›d›¤› söylenemez. Üretim
alanlar›n›n yetersiz ve olumsuz koflullar›, çal›flanlar›n en temel hakk› olan sa¤l›kl› ve güvenli çal›flma hakk›n› tehdit etmektedir. ‹fl kazalar›nda meydana gelen ölümlerde ilk s›ray›
inflaat sektörü, ikinci s›ray› nakliyat, üçüncü s›ray› da kömür
madencili¤i almaktad›r. Bu rakamlara kay›t d›fl› iflçi çal›flt›ran
iflyerlerinde gerçekleflen ifl kazalar› dahil de¤ildir11.
Günümüz flartlar›nda yürütülen madencilik faaliyetleri
geliflmifl teknoloji makineleri ile yap›lmaktad›r. Bu makinelerin kullan›m› ifl verimini art›rmakla beraber makinelere ba¤l› olarak ya da türevlerinde oluflabilecek ifl kazalar›n›n mey-
13
dana gelmesi bak›m›ndan üretimle beraber baz› ifl kay›plar›n› da karfl›m›za ç›karmaktad›r. Bu durumda elde edilen verilerin
donan›mlar›n do¤ru olarak ve belirlenmifl olan mevzuatlara uygun olarak kullan›lmas› gerekmektedir. Bununla beraber iflçi
bilgilendirilmesi, iflveren bilgilendirilmesi gibi konular›n giderilmesi ve yap›lacak olan çal›flmalar›n bu eksende yürütülmesinde fayda olacakt›r. Ayn› eksende yürütülecek olan çal›flmalar›n ifl verimini artt›raca¤› kuflkusuzdur12.
2003 y›l› içerisinde madenlerde (Kömür Madencili¤i, Kömürden Gayri Madenler, Tafl-Kil-Kum Ocaklar› ve Metal Olmayan Di¤er Madenlerin ‹stihrac›) gerçekleflen toplam ifl kazas› say›s› 6.401, 2004 y›l› içerisinde 6.372 ve 2005 y›l›nda 6.879
olarak gerçekleflmifltir (fiekil 4). Bu kazalar sonucunda, 2003 y›l›nda 81, 2004 y›l›nda 68 ve 2005 y›l›nda 116 madenci hayat›n› kaybetmifltir (fiekil 5). Bu verilere göre, madenlerde meydana gelen ifl kazalar›n›n, toplam ifl kazas› say›s›na oran›,
2003 y›l›nda % 8,35, 2004 y›l›nda % 7,60 ve 2005 y›l›nda % 9,31 olarak gerçekleflmifltir. Ölüm oranlar›na bak›ld›¤›nda
ise, 2003 y›l›nda ifl kazas› sonucu ölümlerin % 10’u, 2004 y›l›nda % 8,09’u ve 2005 y›l›nda ise % 10,82’si madenlerde
meydana gelmifltir (fiekil 6).
2005
6879
YILLAR
2004
fiekil 4. SSK verilerine göre Türkiye’de 2003-2005 y›llar› aras›nda
madencilik sektöründe meydana
gelen ifl kazalar› say›s›5
6372
2003
6401
6100 6200
6300 6400
6500
6600
6700
6800
6900
7000
‹fi KAZASI SAYISI
YILLAR
2005
116
2004
fiekil 5. SSK verilerine göre
Türkiye’de 2003-2005 y›llar› aras›nda madencilik sektöründe meydana gelen ifl kazalar› sonucu ölen
birey say›s›5
68
2003
81
0
20
40
60
80
100
120
140
fiekil 6. SSK verilerine göre Türkiye’de 2003-2005 y›llar› aras›nda madencilik sektöründe meydana gelen
ifl kazas› ve ölümlerin toplam ifl kazas› ve ölümlere oran›5
ORAN %
‹fi KAZASI SONUCU ÖLEN K‹fi‹ SAYISI
12
10
8
6
4
2
0
10
8.35
8.09
9.31
10.32
7.6
Madenlerde yaflanan tüm ifl kazalar›n›n yaklafl›k olarak % 85-90’› kömür
madencili¤inde (Linyit ve taflkömürü bir2004
2005
2003
likte) meydana gelmektedir. Rakamlar,
2003 y›l›nda 6.401 maden kazas›n›n
Kaza Oran›
Ölüm Oran›
YILLAR
5.647’sinin, 2004 y›l›nda 6.372 kazan›n
5.481’in ve 2005 y›l›nda ise 6.879 kazan›n, 6.011’in kömür üretimi s›ras›nda ve büyük ço¤unlukla da yeralt› iflletmelerinde meydana geldi¤ini göstermektedir. Ayn› y›llarda s›rayla 53, 38 ve 77 madenci kömür ocaklar›nda meydana gelen grizu patlamas›, göçük, yang›n, gaz zehirlenmesi ve benzeri nedenlerle hayat›n› kaybetmifltir. Özellikle madencilik sektöründe yaflanan kazalar incelendi¤inde, madenin özel-
14
Güvenlik Bakanl›¤›, ‹fl Sa¤l›¤› ve Güvenli¤i Genel Müdürlü¤ü,
Say›, 19 Y›l, 4, May›s-Haziran 2004, Sayfa: 18-24.
liklerine uygun olan iflletme yöntemlerinin seçilmedi¤i ve
yeralt› madencili¤inde güvenli bir çal›flma ortam›n›n yarat›lmas›nda olmazsa olmaz unsurlar olan havaland›rma, tahkimat ve nakliyat projelerinden birinin veya birkaç›n›n eksik ya
da hatal› yap›ld›¤› gözlenmektedir. Bu sorunlara yukarda
bahsetti¤imiz sorunlarda eklendi¤inde, kazalara davetiye ç›kar›lmaktad›r. Ülkemizdeki madencilik kamu kurum ve kurulufllar›n›n bu bilgi ve deneyime ulaflmas› uzun y›llar gerektirmifltir. Ancak, 80’li y›llar›n bafl›ndan itibaren uygulanan yanl›fl
politikalar, ülke madencili¤ini küçültmüfl; madencilik bilgi ve
deneyim birikimini da¤›tm›fl ve da¤›tmaya da devam etmektedir. Bu birikim ve deneyime sahip olan kurum ve kurulufllar
yerine, üretimin teknik ve alt yap› olarak yetersiz, deneyim ve
uzmanlaflman›n olmad›¤› kifli ve flirketlere b›rak›lmas›, buna ek
olarak denetimin de yeterli ve etkin bir biçimde yap›lamamas›
kazalar› beraberinde getirmektedir13.
2. Hughes, P. and Ferrett, E., 2004. Introduction to
Health and Safety.
3. Özk›l›ç, Ö., 2005. “‹fl Sa¤l›¤› ve Güvenli¤i Yönetim
Sistemleri ve Risk De¤erlendirme Metodolojileri”. T‹SK
Yay›nlar›, No:246, Ankara.
4. Güney, B., 2006, “‹fl Kazalar›”, Marksist Tutum,
May›s 2006 No:14.
5. T.C. Çal›flma ve Sosyal Güvenlik Bakanl›¤›, “2006 y›l›
SSK ‹statistikleri”, Ankara.
6. Bilir, N., 2005. “‹fl Sa¤l›¤› ve Güvenli¤inde Ça¤dafl Bir
Yaklafl›m: Risk De¤erlendirilmesi ve Risk Yönetimi”. ‹SG ‹fl
Sa¤l›¤› ve Güvenli¤i Dergisi, Çal›flma ve Sosyal Güvenlik Bakanl›¤›, ‹fl Sa¤l›¤› ve Güvenli¤i Genel Müdürlü¤ü, Say›, 25 Y›l,
5, May›s-Haziran 2005, Sayfa: 18-24.
4. SONUÇLAR
Ne yaz›k ki ifl kazalar›n›n özellikle madencilik ve inflaat
sektörü baflta olmak üzere ülkemize verdi¤i zarar, maalesef
san›landan çok daha büyük boyutlara ulaflm›fl bir durumdad›r.
7. Bilir, N., Y›ld›z A.N., 2004. “‹fl Sa¤l›¤› ve Güvenli¤i”.
Hacetepe Üniversitesi Yay›nlar›, Ankara, 2004.
Ulusal ölçekte var olan yap›n›n; kazalar›n önlenmesi için gerekli risk haritalar›n› ç›karmas›, gerekli planlamalar› ve e¤itimleri koordine etmesi, ilgili yasa ve yönetmelikleri tekrar gözden
geçirerek sahan›n ihtiyaçlar›na uygun olarak yeniden düzenlemesi ve ifl güvenli¤i kültürünün gelifltirilmesi için çal›flmalar yapmas› gerekmektedir.
8. Geneva, O., 1998. “Encyclopedia of Occupational
Health and Safety; II”.
9. H. A. Waldron, H.A., Edling C., 2001. “Occupational
Health Practice”. Oxford University Press, London, 2001.
‹fl sa¤l›¤› ve ifl güvenli¤iyle ilgili olarak, devlet, denetim görevini eksiksiz yerine getirmelidir. Bu konuda gerekli yap›lanmalar vakit geçirilmeden sa¤lanmas› bir zorunluluktur. Ayr›ca,
meslek odalar›n›n, yasal haklar› göz önüne al›narak, mesleki denetim yapmalar›n›n önündeki engeller acil ve h›zl› olarak kald›r›lmal›d›r.
10. Detels,R., McEwen J.,Beaglehole R., Tanaka
H., 2002. “Oxford Textbook of public Health”. Oxford
University Press, 2002.
11. Torun M. & Do¤an C., 2007. ”Türkiye ‹fl Kazalar› ‹statistikleri Maden Kazalar› ve Karfl›laflt›rmal› De¤erlendirilmesi” Maden ‹flletmelerinde ‹fl Sa¤l›¤› Ve Güvenli¤i Sempozyumu, Bildiriler Kitab›, 08-09 Mart, 1-9, Adana, 2007.
Türkiye’de özellikle ifl kazalar› ve meslek hastal›klar›n›n bafl› çekti¤i madencilik sektöründe ifl sa¤l›¤› ve ifl güvenli¤iyle ilgili gerekli yasal düzenleme ve önlemler al›narak, bu konudaki
yasa ve yönetmelikler geliflmifl ülkeler seviyesine ç›kar›lmal›d›r.
Bu yap›lmad›¤› taktirde madencilik sektöründe görülen ifl sa¤l›¤› ve ifl güvenli¤i problemleri süreklili¤ini koruyacak ve artarak
devam edecektir.
12. Gümüfl A. & Bilen N., 2007. “‹fl Sa¤l›¤› ve ‹fl Güvenli¤inin Ocak Üretimine Etkisi”. Maden ‹flletmelerinde ‹fl Sa¤l›¤› ve Güvenli¤i Sempozyumu, Bildiriler Kitab›, 08-09 Mart,
67-72, Adana, 2007.
KAYNAKÇA
13. TMMOB Maden Mühendisleri Odas›, 2006. “Maden
Kazalar› Raporu”, Temmuz 2006, Ankara.
1. Gökp›nar, 2004. “‹flçi sa¤l›¤›, ifl güvenli¤inin temel ilkeleri”. ‹SG ‹fl Sa¤l›¤› ve Güvenli¤i Dergisi, Çal›flma ve Sosyal
15
MESUT ÖZTÜRK
maden müh. ttk ‹fl güvenl‹¤‹
ve E¤‹t‹m Da‹re Baflkanl›¤›
MADEN ‹fiLETMELER‹NDE
‹fi KAZALARI ve
KAZALARIN TEMEL NEDENLER‹
1-Girifl
Sosyal Sigortalar Kurumu istatistiklerine göre ülkemizde son befl y›lda 379.132
ifl kazas›, 2.827 meslek hastal›¤› meydana
gelmifltir. Bu befl y›l›k süre içerisinde
4597 kifli ifl kazas›, 39 kifli meslek hatal›¤›
sonucu olmak üzere toplam 4636 kifli hayat›n› yitirmifltir. Bu süre içinde ifl kazalar› ve meslek hastal›klar› sonucu kaybedilen
ifl kay›p günü say›s› 9.576.513 gündür.
Bunun yan› s›ra SSK istatistiklerine yans›mayan ifl kazas› ve meslek hastal›¤› kay›plar› da dikkate al›nmal›d›r. ‹fl kazas› ve
meslek hastal›klar›n›n %1.4’ü ölümle,
%2.9’u sürekli ifl göremezlikle sonuçlanm›flt›r. 2005 y›l›nda ifl kazalar›; % 14 metal eflya imali, %8.7 inflaat, %8 kömür
madencili¤i, %8 dokuma sanayi, %7.3
nakil araçlar› imali, %6.7 metal mütea.
Esas. End, %6.6 makine ve mam. ve tamirat›, %6.6 tafl kum,kil kum imali, %5.3
nakliyat, % 3.2 g›da maddeleri, % 3 toptan ve par. sektöründe meydana gelmifltir
(1)
.
2005 y›l›nda kömür madencili¤inde
6011, ifl kazas›, 358 meslek hastal›¤› meydana gelmifltir. ‹fl kazalar›ndan 50’si, meslek hastal›klar›ndan 232’si sürekli ifl görememezlikle sonuçlanm›flt›r. ‹fl kazalar›ndan
77’si, meslek hastal›klar›ndan 5’i ölümle
sonuçlanm›flt›r. Kömürden gayri madenlerde 231 ifl kazas›ndan 5’i ölümle sonuçlanm›flt›r. ‹fl kazalar›ndan 2’si, meslek hasta-
16
MADEN ‹fiLETMELER‹NDE ‹fi KAZALARI ve KAZALARIN TEMEL NEDENLER‹
2. ‹fl Kazalar›n›n A¤›rl›klar›na Göre S›n›fland›r›lmas›:
Sonucunda bir zarar meydana gelmeyen ifl kazalar›,
Üç günden fazla istirahat gerektirmeyen ifl kazalar›,
Üç günden fazla istirahat gerektiren ifl kazalar›,
Daimi ifl göremezlik veya ölümle sonuçlanan ifl kazalar›
olarak s›n›fland›r›l›r.
l›klar›ndan 3‘ü sürekli ifl görememezlikle sonuçlanm›flt›r.
Madencilik sektöründe, ifl kazas› ve meslek hastal›klar›n›n
kömür madencili¤inde yo¤unlaflt›¤› görülmektedir(1).
Endüstrileflmifl ülkelerde ifl kazalar› ve meslek hastal›klar›n›n toplam maliyeti, bu ülkelerin Gayri Safi Milli Has›lalar›n›n %1’i ila %3‘ü aras›nda de¤iflmektedir. Ülkemizde ifl
kazas› ve meslek hastal›klar›n›n toplam maliyetinin iyimser
bir yaklafl›mla y›lda 4 milyar YTL oldu¤u tahmin edilmektedir. ‹fl kazas› ve meslek hastal›klar› sonucu maddi ve manevi kay›plar ülke ekonomisi aç›s›ndan önemli boyutlara
ulaflmaktad›r (2).
SSK taraf›ndan 3 günden daha fazla istirahati gerektiren ifl kazalar› kay›tlara al›nmaktad›r. Ülkeler aras›nda yeknesakl›¤›n sa¤lanabilmesi ve kaza analizlerinin yap›labilmesi için tüm kazalar›n (ramak kald›) kayda al›nmas› gerekmektedir. Yine ifl kay›p günlerinin de¤erlendirilmesinde ülkeler aras› farkl›l›klar mevcuttur. Ölümle sonuçlanan ifl kazalar› için ülkemizde 7500 ifl kay›p günü baz al›n›rken, baz› ülkelerde bu de¤er 6000, 7000 gün olarak kabul edilmektedir. Bu da kaza istatistiklerinin de¤erlendirilmesinde
hatalar yap›lmas›na neden olmaktad›r. Bu konuda standardizasyona gidilmesi uygun olacakt›r.
‹fl kazalar› meslek hastal›klar›ndan flah›slara verdi¤i
maddi ve manevi kay›plar yan›nda ülke ekonomisine verdi¤i kay›plar nedeni ile kömür madencili¤inde ifl sa¤l›¤› ve güvenli¤i alan›nda çok ciddi tedbirlerin al›nmas›n› gerektirmektedir.
3. Kaza Pramiti:
NCB Emniyet Bafl Mühendisi taraf›ndan önerilen basit
bir yaklafl›m UK‘de kazalar›n kolay hat›rlanabilecek pozisyonlar›n› ifade eder. Kaba bir analizle ifl kazalar› a¤›rl›klar›na göre kaza pramiti ile aç›klanmaya çal›fl›lmaktad›r. Kazalar, 1:10:1000 de¤erleri ile orant›l› olarak meydana gelmektedir. Üç günden fazla istirahat ile sonuçlanan 1000
hafif yaralanma, 10 ciddi yaralanma ve 1 ölümlü kaza meydana gelmektedir. ‹ngiltere kömür madencili¤inde bu oran
1:25:80:1050:2700 olarak s›ralanmaktad›r(5).
Kaza piramiti; Türkiye taflkömürü madencili¤inde
bu oran, 1:30: 300’dür (6).
2- ‹fl Sa¤l›¤› ve Güvenli¤i
Bir iflyerinde iflin yürütülmesi ile ilgili olarak oluflan tehlikelerden ve sa¤l›¤a zarar verebilecek koflullardan korunmak amac› ile yap›lan metotlu çal›flmalara ‹fi GÜVENL‹⁄‹
denir. ‹fl yerlerinde tehlikeler ve sa¤l›¤a zarar veren koflullar, ifl güvenli¤i mefhumunun do¤mas›na neden olmufltur.
Özellikle sanayideki h›zl› geliflim sonucu artan kazalar, düflünürleri ifl güvenli¤i konusu üzerinde hassasiyetle durmaya ve çal›flanlara zarar veren durumlar› ortadan kald›rmaya yöneltmifltir. ‹nsanlar canlar›n› ve mallar›n› do¤an›n bir
gere¤i olarak koruma çabas› içindedir. Eski ça¤larda do¤a
koflullar›na, sellere ve vahfli hayvanlara karfl› yürütülen korunma çabalar›, sanayi devriminden sonra ifl yerlerinde oluflan tehlikeler ve kötü çal›flma koflullar›na karfl› korunma
çabalar›n›n ortaya ç›kmas›na neden olmufltur(3).
4- Kaza Nedenlerinin Çok Yönlü Olarak Düflünülmesi
H.W. Heinrich taraf›ndan yaz›l›p 1931 y›l›nda ilk bask›s› yap›lan “Industrial Accident Prevention” adl› kitap, ifl güvenli¤i alan›nda yeni bir dönemin bafllang›c› olarak kabul
edilir. Burada ileri sürülen görüfller sanayide ifl güvenli¤i
konusunda bir devrim olarak nitelenir. Yazara göre sanayi iflletmelerinde oluflan kazalar›n % 88’i insanlardan,
%10’u makine, eflya, çevre koflullar› gibi nedenlerden, kalan %2 ise nedeni saptanamayan (kaç›n›lmaz) kazalard›r (7).
3- ‹fl Kazas› ve Kaza Nedenlerinin Çok Yönlü Olarak
Düflünülmesi
1. ‹fl Kazas›n›n Tarifi:
Önceden bilinemeyen, planlanmam›fl ve kontrol alt›na
al›namam›fl, ani olan ve etraf›na zarar verebilecek nitelikteki olarak, diye tarif edilir. Bir kazan›n ifl kazas› olarak say›labilmesi için; kazan›n iflyerinde, çal›flma süresi içinde ve
iflin yap›lmas› esnas›nda meydana gelmesi gerekmektedir.
506 say›l› Sosyal Sigortalar Kanunu (SSK) 11. maddesi
A) F›kras› ‹fl Kazas›n›, B) F›kras› Meslek Hastal›¤›n› tarifler (4).
H.W. Heinrich taraf›ndan ortaya at›lan DOM‹NO TEOR‹S‹ bir ifl kazas›n›n oluflumunu 5 domino tafl›n›n oluflturdu¤u kaza zinciri ile aç›klar.
17
1- Kaza Zincirinin Halkalar›:
1- ‹nsan›n do¤al yap›s› ve çevre (sosyal çevre)
2- Bireyin kusurlar›
3- Güvensiz hareket ve güvensiz koflullar (fiziksel çevre)
4- Kaza
5- Yaralanma
Kaza nedenlerinin araflt›r›lmas›nda neden sonuç iliflkisi
çok önemlidir ve çok yönlü olarak düflünülmelidir. Sadece
tek bir nedenle s›n›rl› kal›nd›¤›nda, önlemler de bu nedene
ba¤l› olarak s›n›rl› olacakt›r. Oysa bu neden baflka temel sebeplerin sonuçlar›d›r.
2- Kaza nedenleri:
Kazalar genellikle karmafl›k bir yap›ya sahiptir. Bir kazada irdelenmesi gereken 10 ya da daha fazla neden olabilir. Kazan›n detayl› analizinde sebepler temel, dolayl› ve
do¤rudan olmak üzere üç ana nedene dayand›r›l›r. Bir kifli
Bu kaza zincirinin halkalar›ndan biri k›r›ld›¤›, baflka bir
deyiflle ortadan kald›r›labildi¤i takdirde kaza olay› da varl›¤›n› yitirmifl olacakt›r. ‹nsan›n do¤al yap›s›n› ve sosyal çevreyi de¤ifltirmek, bireyi kusursuz hale getirmek elimizde
olmad›¤›na göre, koparmaya çal›flabilece¤imiz tek halka
güvensiz hareket ve koflullar› simgeleyen 3. halkad›r. Bununda tamamen ortadan kald›r›lamayaca¤› aç›kt›r. Çünkü
bunlar›n büyük bir k›sm› kendinden önceki halkalara neden- sonuç iliflkisi ile ba¤l›d›r.
1 ölü
25 a¤›r yaralanma (MI)
Bütün bu aç›klama ve görüfller bugün de büyük de¤er
tafl›maktad›r. Ancak ne var ki konuya sistem kavram› içinde yaklafl›ld›¤›nda neden-sonuç iliflkisinin, sistemler aras›
bir iliflkiler bütünü içinde ele al›nmas›n›n konuya yeni boyutlar kazand›rd›¤›n› görürüz. Böyle bir yaklafl›m ifl güvenli¤inin yönetim süreci içindeki yerini aç›k ve belirgin olarak
ortaya koyar. Bu suretle kaza kavram› da domino teorisindeki befl taflla s›n›rl› kapal› bir sistem içinde de¤il, yönetim sürecinin bütünü içinde, di¤er alt sistemlerle s›k› iliflkisi olan bir baflka alt sistem olarak düflünmemizi kolaylaflt›r.
80 ifl kay›p günlü
kaza LTA
1050 kaza raporu (AR1)
2700 kaza sonras› ilk
yard›m için baflvuru
ya da nesnenin emniyetli olarak nitelendirilemeyecek belli
miktardaki enerji veya tehlikeli maddeye maruz kalmas› sonucu kaza meydana gelir. Bu enerji ya da tehlikeli madde
kazan›n do¤rudan nedenidir. Do¤rudan nedenler bir veya
birden fazla emniyetsiz hareket ve/veya flartlar›n sonucudur. Bu emniyetsiz hareket ve flartlar kazan›n dolayl› nedenleridir. Dolayl› nedenler yönetim politikalar›, insan, çevre faktörlerinden kaynaklanan temel nedenlerin sonuçlar›d›r. Bunlar ise temel nedenler olarak adland›r›l›r. Burada
vurgulanmak istenen güvensiz hareket ve koflullar›n oluflmas›nda etken olan temel faktörlerin varl›¤›d›r. Klasik anlay›flta tek bir faktör olarak kabul edilen fiziksel çevre faktörü art›k nedenlerden sadece biridir (8).
Baz› yazarlara göre bu nedenler, insana yönelik sebepler, fiziki ve mekanik sebepler olarak da tan›mlan›r. Güvensiz hareketlerin bulundu¤u yerde, bilgisizlik, iflçiler aras›nda uygunsuz davran›fl, fiziki ve ruhi ar›zalar var demektir.
Uygunsuz hareketleri ortadan kald›rmak için bilgi, gerekir.
Uygunsuz davran›fllar için bilgi, bilgisizli¤i gidermek için
e¤itim, ö¤retim uygulama gerekir.Fiziki ve ruhi ar›zalar›
gidermek için, uygun ifle yerlefltirme ve intibak sa¤lanmas›
gerekir.
18
b. Oca¤a yeterli temiz hava temin edilememektedir.
c. Tali havaland›rma için körükçü pervanesi denen küçük ve yetersiz vantilatörler, 100 mm çapl› plastik su borular› kullan›lmaktad›r.
d. Çok katta, da¤›n›k bir flekilde çal›fl›lmas›, havaland›rma problemlerinin yaflanmas›na neden olmaktad›r.
e. Aspiratörlerin dizel enerji ile çal›flan yedek motorlar›
yoktur.
f. Dizelle çal›flan yedek aspiratörler otomatik olarak
devreye girmemektedir.
g. Yang›na elveriflli kömür damarlar› müstakil havaland›r›lmamakta, kirlenen ocak dönüfl havas› di¤er ocaklar› etkilemektedir.
h. Tali havaland›rma pervaneleri ile ar›nlara yeterli temiz hava verilememektedir.
i. Tali havaland›rma pervaneleri k›sa devre çal›flmaktad›r.
j. Bafl yukar› ve al›nlarda vantüpler posta geliri ile kapanmaktad›r.
k. Havaland›rma kap›lar› a¤aç ve tek kap› kullan›larak
yönlendirilmektedir.
l. Havaland›rma ak›m› ile metan gelirlerinin yenilemedi¤i durumlarda ilave gaz emme sistemleri kullan›lmamaktad›r.
m. Kömür havzalar› h›zla derinleflmektedir.
n. Derinlikle birlikte ani gaz boflalma olas›l›¤› artmaktad›r.
1. Maden ‹flletmelerinde Meydana gelen Kazalarla
‹lgili Olarak Yap›lan Tespitler
Maden iflletmecili¤inin büyük yat›r›mlar gerektirmesi
nedeni ile küçük iflletmeler bu yat›r›m› yapamamakta veya
yapmak istememektedir. Ocaklarda emek yo¤un çal›flma
hakimdir. Mekanizasyon son derece s›n›rl›d›r. Özellikle linyit madenlerinde metan gaz› bulunmad›¤› fleklinde bir inanç
mevcuttur. ‹flçi say›s› 300 ve daha yukar› say›da olan orta
ve büyük ölçekli iflletmeler, kompleks bir yap›ya sahiptir.
Ocaklar konsantrasyondan uzakt›r. Kömür ocaklar›nda kömür tozu problem olarak görülmemektedir
Maden iflletmelerinde kazalar›n temel nedenlerini incelemek için maden iflletmelerinde meydana gelen kazalarda
olaya müdahale eden kurtarma ekipleri ve bilirkifliler taraf›ndan yap›lan tespitler ana bafll›klar alt›nda afla¤›da verilmifltir (9,10).
3. Yang›n ve Patlamalar
a. Tahlisiye istasyonu bulunmamaktad›r.
b. Yang›n, infilak gibi durumlarda olaya müdahale edebilecek yeterli say›da tahlisiyeci personel yoktur.
c. Aç›k yang›nlarla mücadele teçhizat› yetersizdir.
d. Yang›na müsait damarlar Tüzük’ün 222. maddesine
uygun olarak haz›rlanmamaktad›r.
e. Panolar birbirleriyle irtibatl›d›r.
f. ‹çten yanmalar en önemli infilak kaynaklar›ndan biridir.
g. Patlamalara ve patlamalar›n yay›lmas›na karfl› önlemler yetersizdir.
h. Ana galeri ve taban yollar›nda ve bant desandrelerinde su flebekesi yoktur.
›. Yang›na müsait damarlarda çal›flan panolar seri olarak
havaland›r›lmamaktad›r.
i. Kuyu bur ve galeriler otomatik yang›n söndürme teçhizatlar› yoktur.
j. Tahkimat malzemesi olarak en fazla yan›c› (ahflap)
malzeme kullan›lmaktad›r.
k. Pano girifl ç›k›fllar› ve ana katlara bekleme barajlar›
Tespitler;
1. Üretim ve Planlama
a. Ocaklarda ikinci bir kaç›fl yolu (nefeslik) bulunmamaktad›r.
b. Genelde ilkel yöntemlerle üretim yap›lmaktad›r.
c. Emek yo¤un çal›fl›lmaktad›r.
ç. Çok katta çal›fl›lmakta ve ocaklarda konsantrasyona
gidilmemektedir.
d. Ço¤unlukla kal›n damarlarda üretim yap›lmaktad›r.
e. Kal›n damarlar tek katta al›nmaktad›r.
f. Panolar fazlaca parçalanm›flt›r.
g. Panolar birbirleriyle irtibatl›d›r.
h. Çok katta üretim yap›lmas› nedeni ile nakliyat, malzeme ve personel ihtiyac› artmaktad›r
2. Havaland›rma
a. Ocaklar do¤al havaland›rma ak›m› ile havaland›r›lmaktad›r. Yaz, k›fl ve gece gündüz ›s› fakl›l›¤› ocak havas›n›n dengesini olumsuz etkilemekte ve ocakta metan gaz›
birikmesine neden olmaktad›r.
19
b. Ocaklarda güvensiz tip patlay›c› maddeler ve Al yüksüklü kapsüller kullan›lmaktad›r.
c. Manyetolar, ateflleme telleri ve patlay›c› maddeler
usulüne uygun olarak kullan›lmamaktad›r.
d. Patlay›c› madde s›k›lamalar› yetersizdir.
e. Patlay›c› madde kullan›m› yöneticilerce takip edilmemektedir.
f. Afl›r› patlay›c› madde sarfiyat› mevcuttur.
mevcut de¤ildir.
l. Bekleme barajlar›nda baraj kapatma malzemeleri yoktur.
4. Gaz Ölçme ve Kontroller
a. Ocak gazlar›n› ölçecek gaz ölçme cihaz› bulunmamaktad›r.
b. Gaz analizleri düzenli ve sürekli olarak yap›lmamaktad›r
c. Gaz ölçme cihazlar›, metan detektörleri, emniyet
lambalar›, alarml› metanometreler mühendis, nezaretçi ve
iflçiler taraf›ndan kullan›lmamaktad›r.
d. Tüzü¤ü 191. maddesi gere¤i ocakta MGI sistemleri
kurulmam›flt›r. MGI sistemi bulunan ocaklarda CH4 sensörleri Otomatik Devre Kesme (ODK) devresine irtibatlanmam›flt›r.
e. Hava bas›nc› ve çevresel emprütelerin yöneticilerce
takip edilmemektedir.
7. Tozla Mücadele
a. ‹nfilak›n bütün oca¤a yay›lmas›na karfl› al›nan önlemler yetersizdir.
b. Kömür tozu ile etkin ve bilinçli bir mücadele yap›lmamaktad›r.
c. Çal›flanlar kömür tozu patlamalar› konusunda e¤itimsizdir.
d. Kömür aktarma noktalar›nda yeterli say›da toz bast›rma teçhizat› yoktur.
e. Kömür tozlar› temizlenmemekte veya tafl tozu serpilerek nötralize edilmemektedir.
f. Patlamalar›n yay›lmas›na karfl› tafl tozu ve su barajlar› yoktur.Patlamalara karfl› al›nan önlemler yetersizdir.
8. Acil Durumlarda Kaç›fl
a. Acil kaç›fllar için ferdi kurtar›c›lar› yoktur.
b. Çal›flanlar zehirli ve bo¤ucu gazlara karfl› e¤itimsizdir.
c. Yeterli say›da ferdi kurtar›c› temin edilmemektedir.
d. Çal›flanlar taraf›ndan ferdi kurtar›c›lar kullan›lmamaktad›r.
e. Çal›flanlar›n ferdi kurtar›c› e¤itimleri yetersizdir.
f. Ocaklarda acil durumlarda çal›flanlar› tahliye etmeyi
mümkün k›lacak acil ikaz sistemleri yoktur.
5. ALSz Ekipman
a. Ocaklarda ALSz cihaz, teçhizat bulunmamaktad›r.
b. Devre kesiciler, motorlar, yol vericiler, kablolar yer
alt› flartlar›na uygun de¤ildir.
c. Enerji, ayd›nlatma ve haberleflme kablolar› ve teçhizat›n›n ALSz özelli¤i yoktur.
d. ALSz cihazlar bak›mlar›, kontrol ve kullan›mlar› kurallar›na uygun olarak yap›lmamaktad›r.
e. Ocak elektrik ayg›tlar›, manyetolar›n periyodik kontrol ve testleri yap›lmamaktad›r veya yer alt› elektrik enerjisi kullan›mda yeterli titizlik gösterilmemektedir.
f. Dizel lokomotifleri, akülü lokomotifler bak›m ve kullan›mlar›, kurallara uygun yap›lmamaktad›r.
6. Patlay›c› Maddeler
a. Ateflleme iflleri ehliyetsiz kimseler taraf›ndan yap›lmaktad›r.
20
c. Ocak denetim say›s› ve kalitesi yetersizdir.
d. ‹flçi sa¤l›¤› ve ifl güvenli¤i kurullar› yoktur.
e. Ocaklarda kaynak kurallara uygun yap›lmamaktad›r.
f. Emniyet nezaretçileri, mühendislerin denetim ve önerileri dikkate al›nmamaktad›r.
g. Emniyetli çal›flmalar›n› teflvik edecek ve dejenerasyonunu önleyecek tedbirler yetersizdir.
h. Sigortas›z iflçi çal›flt›r›lmaktad›r.
i. Ocaklara yat›r›m yap›lmamakta, k›sa sürede kar
amaçlanmaktad›r.
5- Maden ‹flletmelerinde Kazalar
Yerüstü Kazalar›
Yeralt› Kazalar›
Grizu ve gazlar
Nakliyat kazalar›
Göçükler
- Otomobil kamyon
Nakliyat
- Demiryolu
Makine – elektrik
- Di¤er
Patlay›c› madde
Makine- elektrik
Malz. tafl›ma ve kullanma
Malz. tafl›ma kullanma
Muhtelif kazalar
Muhtelif kazalar
9. Göçükler
a. Ar›za ve faylarda özel ilave tahkimat yap›lmamaktad›r.
b. Ayaklar azami meyilde çal›flmamaktad›r.
c. Ayak arkas›nda oturmam›fl k›s›mlar mevcuttur.
d. ‹lk ayak baflyukar›s›ndan ayr›lmas›nda ve ana tavan
tafl› oturmalar›nda, ayak ve taban birleflme noktalar›nda
ilave tahkimat yap›lmamaktad›r.
e. Ayaklar mekanize çal›flmamaktad›r.
f. Kavlak kontrolu yap›lmamaktad›r.
g. Emniyet dam› yoktur.
olarak gurupland›r›l›r.
6- Maden ‹flletmelerinde Kazalar›n Nedenleri
I-Yeralt› Kazalar›
a-Grizu ve Gazlar
Ocak havas› içerisinde bulunan gazlar insan sa¤l›¤› için
zararl› olduklar› gibi yang›nlar ve patlama riskini de birlikte tafl›rlar. Yan tabaka ve kömür içerisinde bulunan metan
gaz› tabaka ve atmosferik koflullar›n de¤iflmesi ile ocak
havas› içerisine da¤›l›r, havaland›rma ak›m› ile bütün oca¤› dolafl›r veya havaland›rmas› bulunmayan yerlerde birikirler. Biriken gazlar oksijenin yerini alarak insanlar›n bo¤ulmas›na veya zehirlenmesi sonucu ölümüne neden olurlar. Düflük limitlerde yasalar çal›flmaya müsaade eder. Baz›
durumlarda al›nan bütün tedbirlere ra¤men ani metan
püskürmeleri meydana gelebilir. Metan geliri normal havaland›rma ak›m› ile yenilirken baz› durumlarda ola¤anüstü miktarda damar veya kömür püskürmesi fleklinde gazlar aç›¤a ç›kar ve ocaklar› gaz basar. Bu gibi olaylar degaj
(out-burst) olarak adland›r›l›r. Ocaklar›n derinleflmesi ve
fay at›m zonlar›nda böyle ola¤anüstü durumlar yaflanabilir. Bütün durumlarda metan›n patlamas› için bir ateflleme kayna¤›na ihtiyaç vard›r. Ateflleme kaynaklar› ALSz
özelli¤i bulunmayan cihazlar, elektrikli ekipman, patlay›c›lar, sigara, kibrit, aç›k alev ve yang›nlar, damar yang›nlar›, tafllar›n sürütünmesi sonucu oluflan k›v›lc›mlar, statik
elektrik gibi kaynaklar olabilir.
10. Makine ve Elektrik Kazalar›
a. Makine ekipman yetersizdir.
b. Makine koruyucular kullan›lmamaktad›r.
c. Acil durdurma ve ikaz sistemleri yoktur.
d. Ar›zal› makine ve teçhizat kullan›lmaktad›r.
e. Makine teçhizat›n bak›mlar› yetersizdir.
f. Makine ve araçlar yetkisiz veya ehliyetsiz kimseler taraf›ndan kullan›lmaktad›r.
g. Ocak veya ifl makineleri amaçlar› d›fl›nda kullan›lmaktad›r.
h. Kesitler çok dard›r.
11. E¤itim
a. Çal›flanlar›n tehlikelere karfl› e¤itimleri yetersizdir.
b. E¤itimler sürekli k›l›nmal›d›r.
c. E¤itim uygulamalarla pekifltirilmelidir.
12. Denetimler
a. ‹flçiler sigara, çakmak, ç›plak alev, atefl vs. ile oca¤a
girebilmektedir.
b. Yeterli teknik eleman (mühendis nezaretçisi ) e¤itilmifl personel bulunmamaktad›r.
21
gürültü, düzgün olmayan doldurma ve boflaltma noktalar›, hatal› sinyalizasyon, iflaretleflme, konveyörlerle temas,
eksik veya yetersiz muhafazalar , zay›f bak›m, kurallar›
ihlal, hatal› uygulama ve cihazlar› amaçlar› d›fl›nda kullanma, dikkatsiz ve ehliyetsiz sürücüler nakliyat kazalar›n›n nedenlerini oluflturur.
d-Makine ve Elektrik Kazalar›
Kuyu halat›n›n kopmas›, gam yapmas›, kömür veya
tafl yükleme makinelerinin ar›zalar›, ar›zal› teçhizat›n kullan›lmas›, yetersiz bak›m, yüksek tansiyonlar, zincir kopmalar›, sinyalizasyon eksikli¤i, yetersiz ayd›nlatma, ALSz
cihazlar›n bak›m ve onar›mlar›n›n kurallara uygun yap›lmamas› makine ve elektrik kazalar›n›n nedenlerindendir.
e-Patlay›c›lar
La¤›m at›l›rken nöbetçi bulunmamas›, la¤›m at›lmas›
s›ras›nda cebe s›¤›n›lmamas›, noksan ar›n kapaklar› ve süren kullan›lmamas› sonucu oluflan kavlaklar ve hatal› patlay›c›lar, yeteriz s›k›lama, ateflleme sonras› kavlak kontrolu yap›lmamas› bu tip kazalar›n ana nedenleridir.
b-Göçükler
Göçükler maden kazalar›nda en fazla ölümlü kazan›n
meydana geldi¤i kaza nevidir. Ancak göçüklerde grizu infilakleri gibi toplu ölümler olmamas› nedeni ile toplumun ve
medyan›n büyük ölçüde dikkatini çekmez. Genelde iflletim
sisteminden kaynaklan›r ve ciddi a¤›r yaralanmalara neden
olur. Göçük kazalar›; tavan göçükleri, bür, taban, la¤›m
göçükleri, ar›ndan veya arkadan tafl düflmeleri gibi çeflitli
flekillerde tezahür etmektedir. Stabilitesini kaybeden tavan
tabakalar› ve kavlaklar eksik veya yetersiz tahkimat sonucu boflal›r. Ayaklar›n azami meyilde çal›flmamas›, ak›c›
ar›nlar, çok katta çal›flmalar, fay ve at›m zonlar›nda ilave
tahkimat yap›lmamas›, eski imalat içinde çal›flmalar,
ayak arkas›n›n oturmamas› veya ana tavan tafl› oturmalar› s›ras›nda göçükler meydana gelir. Taban ve la¤›m
ar›nlar›n›n iyi kamalanmamas›, ak›c› arazide çal›flma, la¤›m at›lmalar›ndan sonra oluflan kavlaklar, taban ve la¤›mlardaki göçüklerin nedenlerini oluflturur. Taban -la¤›m
ile ayak
irtibatlar›, yol kavflaklar›, tamir ve tarama s›ras›nda blok tafl düflmeleri de ölümlü kazalara sebep olabilmektedir.
c-Nakliyat Kazalar›
Kötü tafl›ma sistemleri, afl›r› yükleme, kanca kesmesi, yetersiz aç›kl›klar, yüksek h›z, yetersiz ayd›nlatma,
f-Yang›nlar, Patlamalar, Tutuflmalar
Yeralt›ndaki yang›n tehlikesi bütün ocak veya o k›s›mda tüm çal›flanlar› ilgilendiren ciddi kaza tehlikesidir. Makinelerin fazla ›s›nmas›, elektrik kablolar›n›n afl›r› yüklenmesi, kontakt ›s›nmalar›, çeflitli arklar, yol verici ve trafolar, kömürlerin içten yanmalar›, bant konveyör ve makaralarda fazla hareket eden parçalar›n sürtünmesi, yer alt›nda kaynak yap›lmas› yang›n nedenleridir. Bak›m ve denetim eksikli¤i sonucu veya kurallara uymama sonucu ç›kan çeflitli k›v›lc›m ve arklar tutuflmalara neden olur. Gaz
birikmelerinin temizlenmemesi ve patlay›c› ortamlar›n
mevcudiyeti halinde patlamalara ve patlamalar›n yay›lmas›na neden olur.
g-Malzeme Tafl›ma Kullanma
Çeflitli malzemelerin tafl›nmas› ve kullan›lmas› esnas›nda
meydana gelen kazalarda ölüm oran› düflük olmas›na ra¤men yaralanma ile sonuçlanan kazalarda ikinci büyük kaza
grubunu oluflturur.
Ayak girifli ve ç›k›fllar›n›n uygun kesitte olmamas›, kesit daralmalar›, ayak içi ve di¤er malzeme nakliyat› uygun koruyucular›n kullan›lmas›, ferdi koruyucular›n
dünya standartlar›nda olmamas›, malzeme tafl›ma ve kullanma kazalar›n›n sebepleridir.
h-Muhtelif Kazalar
Çeflitli malzemelerin kullan›lmas› esnas›nda meydana
gelen ölüm oran› düflük olmas›na ra¤men yaralanma ile
sonuçlanan kazalarda ikinci büyük kaza gurubunu olufltu-
22
rur. Kiflisel koruyucular›n standartlara uygun olmamas›, malzeme tafl›ma ve kullanma ve muhtelif kazalar›n sebepleridir.
II. Yerüstü Kazalar›
Yerüstü kazalar› genellikle demiryollar›, hemzemin geçitler, otomobil gibi vas›talardan kaynaklanan nakliyat kazalar› ve malzeme kullanma kazalar› belli bafll› yerüstü kaza sebeplerini oluflturur. Demiryolu kazalar› genelde 50
tonluk vagonlar›n silo dibinde bofl ve dolu vagon manevras›, cevher yüklenmesi veya lokomotif manevras› veya çekmesi esnas›nda, hem zemin geçitlerde araçlarla çarp›flma
veya lavuar silolar›nda manevra esnas›nda, yükleme ve boflaltma esnas›nda meydana gelmektedir. Hemzemin geçitlerde yeterli görüfl alan› bulunmamas›, bariyer olmamas›,
sesli ve ›fl›kl› ikaz sistemlerinin bulunmamas› veya 50 tonluk vagonlar›n dray yapmas›, vagon ve lokomotif kaçmas›
veya silo dibinde vagon manevras› gibi nedenlerle demiryolu kazalar› meydana gelmektedir.
Otomobil, kamyon gibi tafl›ma vas›talar›nda afl›r› h›z,
hatal› sollama, araçlar›n çarp›flmas›, eksik bak›m ve ar›zal›
araçlar otomobil kazalar›n›n temel nedenleridir.Yüksek h›z,
dar aç›kl›klar, yetersiz ayd›nlatma ve boflaltma noktalar›
e¤imleri, sinyalizasyon ve iflaretleflme eksikli¤i, hatal› kancalama veya kanca kesme veya motorla araba manevras›
veya düflen arabalar›n kald›r›lmas›, kötü tafl›y›c›lar, emniyetsiz yükleme, kötü dizayn ve eksik bak›m, yetersiz aç›kl›klar, bantla temas, konveyörle temas, banda yakalanma
vb. nedenler di¤er nakliyat kazalar›n› oluflturmaktad›r.
7- Sonuç ve Öneriler
‹ Projeler uzmanlardan oluflan bir grubun kontrolunden geçtikten sonra Maden ‹flleri Genel Müdürlü¤ü (M‹GEM)’ne verilmelidir. Maden iflletmelerinin sa¤l›k güvenlik
yönünden denetiminde MIGEM etkin görev almal›d›r. Ocaklar projesine uygun çal›flmal›, gerekirse proje revizyonu yap›lmal›d›r. Denetimler proje uygulamalar› üzerinden gerçeklefltirilmelidir11.
‹ Ocaklar planlan›rken mutlaka ikinci bir kaç›fl yolu
bulunmal›d›r.
‹ Kömür ocaklar›n›n mutlaka cebri havaland›rma sistemleri ile havaland›r›lmal›d›r. Havaland›r›lamayan k›s›mlar› kapat›lmal›d›r.
‹ Tali havaland›rma sistemleri mutlaka yeterli hava temin edecek tarzda kurulmal›d›r.
‹ Panolar çok parçalanmamal› ve birbirleri ile irtibatland›r›lmamal›d›r.
‹ Yang›na müsait panolar Tüzük hükümlerine uygun
olarak haz›rlanmal›d›r.
‹ Ocaklarda içten yanmalar önlenmelidir.
‹ Maden iflletmelerinde Tüzük’ün 332 ve 333. maddeleri gere¤i tahlisiye istasyonu kurulmal› ve 10 kifliden az
olmamak üzere tahlisiye ve ilk yard›m ekibi yetifltirilmelidir.
‹ Ocaklarda kaynak yap›lmas›na müsaade edilmemelidir. Kaynak kurallara uygun yap›lmal›d›r.
‹ Ocaklarda su flebekesi haz›r bulundurulmal›d›r.
‹ Gaz ölçme cihazlar› temin edilmeli, gaz ölçme ve
kontrollar düzenli ve sürekli olarak yap›lmal›d›r.
‹ Ocaklarda ALSz ekipman kullan›lmal›d›r.
‹ AlSz cihazlar›n bak›mlar›, kontrol ve kullan›mlar›
kurallar›na uygun yap›lmal›d›r.
‹ Ateflleme iflleri ateflleyici ehliyetine sahip kimseler
taraf›ndan ve ateflleme kurallar›na uygun olarak yap›lmal›d›r.
‹ Kömür ocaklar›nda emniyetli tip patlay›c› maddeler
kullan›lmal›d›r.
‹ Kömür tozlar› ile etkin ve bilinçli bir mücadele yap›lmal›d›r. Patlamalar›n yay›lmas›na karfl› önlemler al›nmal›d›r.
‹ Acil durumlarda kaç›fl için gerekli ferdi kurtar›c›lar
temin edilmeli, çal›flanlar ferdi kurtat›c›lar›n kullan›lmas›
konusunda e¤itilmelidir.
‹ Ar›za ve fay zonlar›nda mutlaka ilave tahkimat yap›lmal›d›r.
‹ Makine ve ekipmanlara koruyucular› tak›lmal›, ehliyetsiz kimselerin makine ve araçlar› kullanmamas› sa¤lanmal›d›r. Ar›zal› makine ve araçlar kullan›lmamal›d›r.
‹ ‹flçilerin sigara, çakmak, ç›plak alev, atefl vs. ile oca¤a girmeleri önlenmeli, s›k s›k kontrollar yap›lmal›d›r.
‹ Ocaklarda denetimler art›r›lmal› ve tüm çal›flanlar›n
ifl güvenli¤ine katk›s› sa¤lanmal›d›r.
‹ Çal›flanlar›n tehlikelere karfl› e¤itilmeli ve e¤itimler
periyodik olarak tekrar edilmelidir.
‹ Tüm çal›flanlarda güvenlik bilinci kavram› yerlefltirilmelidir.
Kaynaklar
1- Annon, (2006), SSK istatistikleri,
2- Annon, (2006), SSK ‹statistikleri,
3- Dip Eng BG Stanley (March, 1996) C Eng. EIMinE
MIOSH and D.J Poster B Eng.
4- Aygün Necdet; (1977) ‹fl Kazalar› GMIS yay›nlar›,
5- 506 say›l› Sosyal Sigortalar Kanunu,
6- Annon,(2006), TTK Kaza istatistikleri,
7- H.W. Heinrich (1931) Industrial Accident Prevention,
8- Güyagüler, T- fi Durucan (1985), Yer Alt› Madencili¤inde Çevre Sorunlar› ve Kontrol Yöntemleri ‹LO/Turk
ifl,
9- Annon, TTK Kaza ‹nceleme Raporlar›,
10- Annon, Bilirikifli Raporlar›,
11- Annon, (2006), TTK ‹fl güvenli¤i semineri ders
notlar›
23
‹BRAH‹M ÇINAR
cem flensö¤üt
Dr., Selçuk Ünv. Müh-Mim. Fak.. Maden Müh. Böl. Kampüs/KONYA
Prof. Dr., Dumlup›nar Ünv. Müh. Fak. Maden Müh. Böl./KÜTAHYA
MADEN
‹fiLETMELER‹NDE
GÜRÜLTÜ VE
‹fiÇ‹ SA⁄LI⁄I
1. G‹R‹fi
Günümüzdeki teknolojik ilerlemelere paralel olarak,
madencilik faaliyetlerinde de mekanizasyon imkanlar›n›n
artmas›yla, yap›lan iflin miktar› ve h›z› aç›s›ndan önemli
ilerlemeler kaydedildi¤i bilinmektedir. Bununla birlikte iflletme faaliyetleri s›ras›nda ortama yay›lan gürültü miktar›nda önemli art›fllar oldu¤u görülmekte ve günümüzde
büyük bir çevre sorunu olarak karfl›m›za ç›kmaktad›r. Modern toplum anlay›fl›n›n h›zla geliflti¤i günümüzde, insan
yaflam›n›n kalitesini düflüren her türlü olumsuz faktörden
insanlar›n korunmas› zorunlu hale gelmifltir. Bu nedenle
çok fazla olumsuz etkisi görülen çevresel gürültünün de
analizi ve denetimi son derece önemli hale gelmifltir.
Maden iflletmelerinde, a¤›r ifl makinelerinin kullan›lmas› nedeniyle çal›flmalar s›ras›nda afl›r› seviyelerde gürültü
düzeyleri ile karfl›lafl›lmakta, hatta gürültüsüz bir ortam›
bulmak pek mümkün olmamaktad›r. Ne yaz›k ki, bu durum iflçiler üzerinde geçici ve kal›c› duyma kay›plar›na neden olmaktad›r. ‹flitme kayb› ilk bak›flta gürültüye ba¤l›
ortaya ç›kan bir meslek hastal›¤› gibi görünmesine ra¤men, insan bedeni üzerindeki etkileri düflünüldü¤ünde de
ifl kazalar›n›n nedenleri içerisinde önemli bir yer oluflturmaktad›r. Birçok ülkede oldu¤u gibi, ülkemizde de gürültüden etkilenmeyi en aza indirgemek için yasal zorlamalara gidilmifl, yasa, yönetmelik ve tüzüklere s›n›rlay›c› maddeler konulmufl ve standartlar getirilmeye çal›fl›lm›flt›r.
24
2. GÜRÜLTÜ DÜZEYLER‹
Günlük hayatta karfl›lafl›lan gürültü seviyeleri 60-140
dBA aras›nda de¤iflmektedir. Ancak 90 dBA’in üstündeki gürültü de¤erleri insan sa¤l›¤› aç›s›ndan zararl› kabul edilmektedir 1. Madencilik faaliyetleri s›ras›nda afl›r› gürültü seviyelerine ulafl›ld›¤› düflünülürse, çal›flanlar›n sa¤l›¤›n›n korunabilmesi aç›s›ndan gürültünün kesinlikle limit de¤erlerin alt›nda tutulmas› gerekmektedir.
1980’li y›llarda y›ll›k gürültü kirlili¤inin ortalama 1 dBA
artt›¤› ifade edilmesine ra¤men mekanizasyona ba¤l› olarak
günümüzde bu art›fl›n daha fazla oldu¤u düflünülmektedir2.
‹flyerlerinde çal›flma verimini etkileyen gürültünün, insan
sa¤l›¤› üzerindeki etkileri tart›fl›lamayacak kadar fazla olmas› nedeniyle; ülkemizde Çal›flma ve Sosyal Güvenlik Bakanl›¤›
taraf›ndan “Gürültü Yönetmeli¤i (GY)” ç›kar›lm›flt›r. 15 fiubat 2003 tarihli ve 2003/10/EC say›l› Avrupa Parlamentosu
ve Konseyi Direktifi esas al›narak haz›rlanan Gürültü Yönetmeli¤i’ne göre müsaade edilebilir gürültü seviyeleri, gürültüye maruz kal›nan süre olarak de¤erlendirilmifltir. Yönetmeli¤e göre sekiz saatlik ifl günü için, anl›k darbeli gürültünün de
dahil oldu¤u gürültü maruziyet s›n›r de¤eri 87 dBA olarak
verilmifltir3.
3. MADEN ‹fiLETMELER‹NDE GÜRÜLTÜ SEV‹YELER‹
Aç›k ve yeralt› iflletmelerinde; gerek delme patlatma ifllemlerinde gerekse kaz› ve yükleme ifllemlerinde yüksek seviyelerde gürültü yay›lmaktad›r. Ayr›ca, cevher haz›rlama tesislerindeki yüksek kapasiteli elek, de¤irmen, k›r›c› gibi ekipmanlar› da önemli gürültü kaynaklar› aras›nda göstermek
mümkündür.
Maden iflletmelerinde; uzun ayakta üretim, delik delme,
zincirli konveyör ile kömür naklinde 87-95 dBA, jeneratör
istasyonlar›nda 94-95 dBA, pnömatik ekipmanla galeri ilerlemesi 105-112 dBA ve emici ana radyal vantilatörde 100120 dBA gürültü seviyelerine ulafl›labilmektedir4.
1998, 1999 y›llar›nda Orta Anadolu Linyitleri (OAL) ‹flletmesinde 468 yeralt› iflçisi üzerinde odyometrik testlerle
saptanm›fl iflitme kay›plar› sonuçlar›na göre; bunlardan ortahafif derecede (40-70 dBA iflitme kayb›) iflitme kayb› saptanan 19 kiflide hem saf ses ortalamas›, hem de gürültüye ba¤l› iflitme kay›plar›n›n olufltu¤u ve 4 000 Hz’de farkl› derecelerde iflitme kayb›na u¤ran›ld›¤› tespit edilmifltir5.
Garp Linyitleri ‹flletmesinde (GL‹) ve OAL’de yap›lan çal›flmalarda; yeralt›nda, aç›k ocaklarda ve cevher haz›rlama te-
sislerinde gürültü ölçüm sonuçlar›n›n düflük olmad›¤› görülmüfltür. Yeralt› iflletmelerinde mekanize taban ayak (kesiciyükleyici yan›) 94 dBA, çift zincirli konveyör döküflü 90 dBA,
monoray dairesi 93 dBA gürültü seviyesi ölçülmüfltür. Aç›k
iflletmelerde, 85 tonluk Wabco kamyon kabin içi (pencere
aç›k) bir seferdeki ortalama gürültüsü 89 dBA, panoda çal›flan Ingersoll marka delik delme makinesinin oluflturdu¤u eflde¤er gürültü seviyesi 94 dBA, elektrikli ekskavatörlerin 7980 dBA olarak tespit edilmifltir. Kömür haz›rlama tesisinde
döner k›r›c› 91 dBA, tüvenan elekleri 94 dBA, tumba 92
dBA, elle ay›klama band›nda 85 dBA gürültü seviyeleri ölçülmüfltür 6, 7, 8, 9.
Tafl k›rma ve eleme tesislerinde de gürültü seviyeleri yüksek düzeylere ulaflabilmektedir. Kahramanmarafl ve Gaziantep illerine m›c›r sa¤layan iki tafl k›rma tesisindeki gürültü
seviyeleri ölçülmüfl ve ana ünitelerinde (Konkasör) ortalama
gürültü miktar› 98.4 dBA ve 97.6 dBA olarak verilmifltir 10.
Baflka bir tafl oca¤›nda üç ayr› konkasör etraf›nda 8’er
nokta belirlenmifl ve bu noktalarda yap›lan ölçümlere ilaveten her 5 dBA azalman›n oldu¤u nokta bulunarak, ortam›n
gürültü haritas› çizilmifl ve konkasörlerin oldu¤u merkez
noktalara yaklaflt›kça gürültü seviyesinin 95 dBA’a ulaflt›¤›
görülmüfltür11.
Eynez yeralt› oca¤›nda ayak içerisinde sadece zincirli konveyör çal›fl›rken gürültü seviyesinin 74-96 dBA, tüm makineler ve iflçiler çal›fl›rken 77-97 dBA aras›nda de¤iflti¤i tespit
edilmifltir. Ayr›ca hidrolik pompa istasyonunda 87 dBA, tum-
25
ba giriflinde 104 dBA, band konveyör yan›nda 89 dBA, trolleyde 105 dBA, hava kompresörü istasyonunda 97 dBA ve
vantilatör yan›nda 115 dBA gürültü seviyesi oldu¤u sonucuna var›lm›flt›r12.
Ayd›n Linyit ‹flletmesine ait yeralt› ve yer üstü iflletmelerinde toplam 32 noktada gürültü seviyesi ölçülmüfl, yer alt›nda 2 nolu ayak motor bafl›nda 111,3 dBA ve yer üstü tesislerinde spiral ile kesim noktas›nda 108,8 dBA gürültü
miktar› ölçülmüfltür. Ayr›ca ölçüm yap›lan tüm noktalarda
gürültü seviyesi 85 dBA’n›n üstünde tespit edilmifltir. Ayr›ca
ölçüm noktalar›ndan uzaklaflt›kça miktar de¤iflimlerini de
bulmak amac›yla 1 m. aral›klarla 11-12 m.ye kadar ölçümler yap›lm›flt›r. Motor bafl›nda 96 dBA olarak ölçülen gürültü seviyesinin, 11 m. sonra 84 dBA alt›na düfltü¤ü görülmüfltür13.
4. GÜRÜLTÜNÜN ‹NSAN SA⁄LI⁄INA ETK‹LER‹
‹flitme mekanizmas›n›n, uzun süreli afl›r› gürültüye b›rak›lmas› halinde iflitme duyusu kayb› ile karfl›lafl›lmaktad›r.
Özellikle madencilik faaliyetlerinde çal›flan iflçiler, günlük çal›flma ortamlar›nda çok fazla gürültü kayna¤› ile birlikte olmak zorundad›rlar. Ömerler yeralt› oca¤›nda seçilen 27 gürültü tespit istasyonu içinde sadece 11’nin 80 dBA’in alt›nda
gürültü seviyesine sahip olmas› gibi örnekler özellikle yeralt›nda çal›flan iflçilerin di¤er endüstri dallar›nda çal›flan kiflilere oranla çok daha yüksek düzeylerde iflitme kay›plar›na u¤rad›klar› göstermektedir9.
da yüksek oranda prematüre (erken) do¤uma rastlanm›flt›r15. Sonuç olarak gürültünün insanlar›n enfeksiyonlara karfl› direncini azaltan bir risk faktörü oldu¤u söylenebilir.
Gürültüye maruz kalm›fl kiflilerde görülen en belirgin rahats›zl›k belirtisi karfl›l›¤› “annoyance” olarak tan›mlanan s›k›nt› ve gerilim duygusudur. Gürültü yeteri kadar yüksek ve
kayna¤› belirsizse veya neden oldu¤u gerilim yeteri kadar
fazla ise rahats›zl›k daha fazla olaca¤›ndan, afl›r› duygusal
tepkiler ve davran›fl bozukluklar› gözlenecektir.
5. BULGULAR VE ÖNER‹LER
Maden iflletmelerinde ülke ekonomisi aç›s›ndan üretimin
gerçeklefltirilmesi ne kadar gerekli ise, maden iflçilerinin çal›flma koflullar›n›n iflçi sa¤l›¤› ve ifl güvenli¤i aç›s›ndan iyilefltirilmesi o derece önemli bir husustur. Gürültüyü kayna¤›nda
azaltmak için, kayna¤›n periyodik bak›mlar›n›n zaman›nda
yap›lmas›, susturucu kullan›lmas› veya kapal› hücreler içerisine al›nmas›yla mümkündür. Gürültü kayna¤›n›n etraf›n›n
oluklu sac ile çevrilmesiyle, sesin k›r›lmas›na yard›mc› olunur.
Bu flekilde 10-40 dBA kadar gürültü azalt›labilmektedir.
Gürültüyü yay›lma ortam›nda bast›rmak için, gürültü
kayna¤›n›n bulundu¤u bölge ses yal›t›c› malzemeyle kaplan›r
veya ses bariyerleri kullan›l›r. Örnek olarak eleme ünitelerinin kauçukla kaplanmas› verilebilir. Polietilen esasl› malze-
Genellikle iflitme kayb› çok yüksek seviyedeki anl›k gürültüden daha çok, belirli seviyede fakat süreklilik arz eden gürültüden kaynaklanmaktad›r. Ayr›ca görülen iflitme kay›plar›n›n gürültüyü oluflturan frekans›n yaklafl›k 4000 Hz oldu¤u
durumlarda maksimum düzeylerine ulaflt›¤› görülmüfltür14.
Gürültünün insan bedeni üzerindeki olumsuz etkileri sadece kulakla s›n›rl› olmay›p, bir çok hastal›¤›n da haz›rlay›c›s›d›r. Sindirim sistemi bozukluklar›, çeflitli damar hastal›klar›
ve fleker hastal›¤› gibi hastal›klar›n oluflmas› yan›nda hormon
dengesizliklerine de neden olmaktad›r. Gürültü ile birlikte incelenen titreflimin (vibrasyon) de kemik hastal›klar› ve kemiklerde durufl bozukluklar›na neden oldu¤u bilinmektedir15.
Gerek insan gerekse hayvanlar üzerinde yap›lan deneyler;
gürültünün, yüksek kan bas›nc›na (hipertansiyon), h›zl› kalp
at›fl›na, adrenalin yükselmesine, solunum h›zlanmas›na, adele gerilmesine ve irkilmelere neden olabildi¤ini ortaya koymufltur. Bu etkiler uyku s›ras›nda daha belirgin olmaktad›r.
Hamilelik s›ras›nda gürültünün etkileri de araflt›r›lm›fl ve düflük a¤›rl›kl› bebek do¤umlar› ile gürültü iliflkisi bulunmufltur.
Japonya’da gürültülü iflyerlerinde çal›flan kad›n iflçiler aras›n-
26
meler darbe ses kesici olarak kullan›l›r. Bu malzemeler üsten
gelen sesleri bir amortisör gibi çal›flarak absorbe eder ve 20
dBA civar›nda ses indirgeme de¤erine sahiptir. Taflyünü esasl› malzemelerle ses yal›t›m›, taflyünü malzemenin kal›nl›¤›na
göre 2cm’de 29 dBA, 3cm’de 37 dBA kadar olmaktad›r. Poliüretan esasl› malzemelerle ses yal›t›m› yüzey art›r›larak yap›lmaktad›r ve bu malzemenin ses indirgeme de¤eri 30
dBA’d›r.
Gürültünün alg›land›¤› noktada kontrolü, kullan›m› çok
büyük s›k›nt› oluflturmayacak bir kulak t›kac› (8-30 dBA’l›k
izolasyona sahip) veya kulak manflonu (25-40 dBA’l›k izolasyona sahip) ile sa¤lanabilmektedir.
Maden iflletme faaliyetleri s›ras›nda gürültü seviyesinin
emniyet s›n›rlar›n› aflt›¤› bölgelerde çal›flan iflçilere kiflisel koruyucu kullan›m› e¤itimi verilerek kiflisel koruyucu kullan›m›
özendirilmelidir. Gürültünün zararlar›na iliflkin afifl ve broflürler görülebilecek yerlere as›lmal›d›r.
Gürültüye karfl› al›nabilecek bir di¤er önlem ise, gürültüde kalma süresinin azalt›lmas›d›r. Çal›flma sürelerini k›saltarak, yeterli dinlenme molalar› vererek veya vardiyal› çal›flma
düzenine gidilerek çal›flanlar›n gürültüden daha az etkilenmeleri sa¤lanabilir. Ayr›ca gürültülü yerlerde çal›flanlar periyodik sa¤l›k kontrolünden geçirilmeli ve kontrol sonuçlar›na
göre gerekenler yap›lmal›d›r.
KAYNAKLAR
(1) Ünver, B., 1995. “Madencilik Faaliyetleri S›ras›nda
Oluflan Gürültünün ‹flçi Sa¤l›¤› Üzerindeki Olumsuz Etkilerinin
‹ncelenmesi”, Maden ‹flletmelerinde ‹fl Güvenli¤i-Sa¤l›¤› ve
Çevrenin Korunmas› Konferans›, ‹fiGÜM, Ankara, s83-98.
(2) Massassi, G., Hennies, W.T., Eston, S.M. 1997. “Noise Associated with Mining Excavation Equipment”, Mine
Planning and Equipment Selection, Balkema, pp 897-901.
(3) GY (Gürültü Yönetmeli¤i), 2003. Resmi Gazete, Say›
25325, 23.12.2003.
(4) Massassi, G., Hennies, W.T. and Eston, S.M., 1997,
“Noise Associated with Mining Excavation Equipment”, Mine
Planning and Equipment Selection, Balkema, s 897-901.
(5) Çetin, O. 2000. “OAL’de Gürültüye Ba¤l› ‹flitme Kay›plar›n›n ‹ncelenmesi, TMMOB Maden Mühendisleri Odas› Dergisi, Eylül-Aral›k, s39-45.
(6) Ç›nar, ‹. 2005. “Madencilikte Gürültü Analizi, Modellenmesi ve Haritalanmas›”, Doktora Tezi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Selçuk Üniversitesi, Konya, s141.
(7) fiensö¤üt, C., Özdeniz, A.H., Ç›nar, ‹., Taksuk, M.
1999. “Garp Linyitleri ‹flletmesi Faaliyetlerinin Çevre Aç›s›ndan De¤erlendirilmesi”, 11. Mühendislik Haftas› Yerbilimleri
Sempozyumu, Isparta, Ekim, s312-319.
(8) fiensö¤üt, C. 1998. “Industrial Noise in Mines”, 1. International Workshop on Environmental Quality and Environmental Engineering in The Middle East Region, Konya,
pp678-685.
(9) fiensö¤üt, C., Saraç, S. 1998. “Noise Pollution in Mines-Measurements from OAL and GLI Collieries in Turkey”,
The Second Symposium on Mine Environmental Engineering,
Brunel University, United Kingdom, pp134-140.
(10) Güvercin, Ö., Aybek, A. 2003. “Tafl K›rma ve Eleme
Tesislerinde Gürültü Sorunu”, KSÜ Fen ve Mühendislik Dergisi, Cilt 6, Say› 2, s101-107.
(11) Ergün, F., Toprak, R., Aktürk, N. 2004. “Aç›k Ocak
Maden ‹flletmelerinin Neden Oldu¤u Çevresel Gürültü”, Hacettepe Üniversitesi Çevre Bilimleri, Say› 6, s1-10.
(12) Erarslan, O. 1995. “Noise Monitoring and Control at
the A.L.I. Soma Coal Region in Eynez Mine”, Master Thesis,
Graduate School of Natural and Applied Sciences, Dokuz Eylül University, ‹zmir.
(13) fiahin, K. 1998. “Ayd›n Linyit ‹flletmesinde Gürültü
Seviyesinin Araflt›r›lmas›”, Yüksek Lisans Tezi, Fen Bilimleri
Enstitüsü, Osmangazi Üniversitesi, Eskiflehir.
(14) Ünver, B., 1995, “Madencilik Faaliyetleri S›ras›nda
Oluflan Gürültünün ‹flçi Sa¤l›¤› Üzerindeki Olumsuz Etkilerinin
‹ncelenmesi”, Maden ‹flletmelerinde ‹fl Güvenli¤i-Sa¤l›¤› ve
Çevrenin Korunmas› Konferans›, ‹fiGÜM, Ankara, s83-98.
(15) Çakar, Y., 1988, “‹flyerlerinde Gürültü, Titreflim ve
Ifl›nlar›n ‹nsan Sa¤l›¤›na Zararlar› ve Koruma”, Mühendis ve
Makine Dergisi, Cilt 29, Say› 336, Ocak, s1-2.
27
CEL‹L GÖRÜfiÜK
Çal›flma ve Sosyal Güvenl‹k
Bakanl›¤› Bafl ‹fl Müfett‹fl‹
MADENC‹L‹⁄‹N
KANAYAN YARASI
YERALTI OCAKLARI
Çal›flma hayat›n›n en riskli sektörlerinden olan maden ve inflaat ifl kollar›nda, ifl kazalar› ve meslek hastal›klar›n›n önlenmesi, maddi ve manevi kay›plar›m›z›n minimize edilmesi için, Bakanl›¤›m›z 2005 y›l›n da ald›¤› bir karar ile, 2006 y›l›n› inflaatlarda, 2007 y›l›n› da madenlerde ifl sa¤l›¤› ve güvenli¤i y›l› ilan etmifltir.
Madenlerde ifl sa¤l›¤› ve güvenli¤i y›l› nedeniyle, Bakanl›¤›m›z ‹fl Sa¤l›¤› ve Güvenli¤i Genel Müdürlü¤ü’nce 21.si düzenlenen ifl sa¤l›¤› ve güvenli¤i haftas› vesilesiyle, 3 ve 4 May›s 2007 tarihinde ‹stanbul Harbiye Askeri Müzesi ve Kültür
Sitesi, 30 A¤ustos Zafer Salonunda seminerler ve paneller düzenlenmifltir. Keza ülkemizin de¤iflik bölgelerinde de etkinlikler yap›lm›flt›r.
Hafta nedeniyle bakanl›¤›m›z temsilcileri de, özellikle yer alt› maden iflletmelerinde ifl kazalar›n›n ve meslek hastal›klar›n›n önlenmesi için, yap›lan çal›flmalar ve yer alt› maden iflletmelerinde al›nacak ifl sa¤l›¤› ve güvenli¤i tedbirleri üzerinde yo¤unlaflm›fllard›r.
28
Madencilik sektöründe, yeralt› çal›flmalar›n›n getirdi¤i
tehlikeler ve riskler ne kadar hayati ise, yer üstünde al›nacak tedbirler de o kadar önemlidir.
YER ÜSTÜNDE ALINACAK TEDB‹RLER:
Her iflin bir mutfa¤› oldu¤u gibi, yeralt›nda sa¤l›k, güven ve huzur içinde çal›flman›n mutfa¤› da, yer üstünde yap›lacak projelendirilmifl haz›rl›k çal›flmalar›na ba¤l›d›r. Bu
nedenle yer alt›nda ihtiyaç duyulan kiflisel koruyucu malzemeler, gerekli ve yeterli tahkimat malzemeleri, gerekli
enerji kayna¤› ve yede¤i, tali havaland›rmalar için gerekli
donan›mlar›n elde tutulmas› ile birlikte, yer alt›nda sa¤l›¤›n
korunmas›n›n temel tafllar›ndan birisi de, iflçilerin ocak d›fl›na ç›kt›¤› an s›cak suyun daima haz›r bulundurulmas›d›r.
Ayr›ca iflçilerimize ocak içinde de muhtemel yang›n, patlama ve havas›zl›¤a sebep olacak bir tehlike an›nda kullan›lmak üzere, her iflçinin flahs›na tahsis edilmifl karbonmonoksit maskesinin haz›r bulundurulmas› ile birlikte, ocak
içine girilirken herkesin, emniyet lambas›n›, baretini, mas-
kesini, ifl elbisesini ve kulakl›¤›n› birlikte yan›nda sürekli
bulundurmas› ve tafl›mas› için yer üstünde daima haz›r bulundurulmas› ve tahlisiye ekibi de her an görev bafl›nda
bekletilmesi gerekir. Bunlara ba¤l› olarak yer alt› iflletmelerinde de afla¤›daki tedbirler al›nmal›d›r.
YER ALTINDA ALINACAK ‹fi SA⁄LI⁄I VE
GÜVENL‹⁄‹ TEDB‹RLER‹: ‹K‹ YOL ZORUNLULU⁄U;
Yer alt› iflletmelerinde gerek çal›flanlar›n sa¤l›¤›n›n korunmas›, gerekse üretim güvenli¤inin sa¤lanmas› için, yer
alt›n›n en az iki ayr› yolla yer üstüne ba¤lanmas› zorunludur.
‹ki yol istenmesinin sebebi ise, ocaklardaki hava sirkülasyonunu sa¤layarak, gaz ve toz patlamalar›na engel olmak, ocaklarda çal›flma yerlerine temiz hava ulaflmas›n› temin etmek, ayr›ca muhtemel bir tehlike s›ras›na (göçük,
yang›n, patlama v.b.) kaçamak yolu olarak kullanmakt›r.
OCAKLARDA TAHK‹MAT;
Madenlerde en çok ifl kazas›, ocak içinde meydana gel-
29
mekte olup, bu ifl kazalar›n›n en önemli sebeplerinden birisi de hiç kuflkusuz ki, yollarda, üretim panolar›nda ve ar›nlardaki tahkimat eksikli¤inden kaynaklanmaktad›r. Bu nedenle özellikle teknik nezaretçinin haz›rlayaca¤› tahkimat
yönergesi dikkate al›narak, özellikle ar›nlarda bir haveden
fazla tahkimats›z alan b›rakmamak ve mevcut tahkimat sistemini kural›na uygun olarak tüm ocak içinde tatbik etmek,
gerekli dikkat ve özeni göstermek gerekir.
Ocaklarda litolojinin ve damar›n özelli¤ine göre tahkimat yönergesinin haz›rlanmas›, tahkimat yap›lmadan önce
tavanlarda kavlak kontrolü yap›larak düflmeye müsait tavan tafl› ve malzemeler varsa düflürülerek tahkimat›n yap›lmas› gerekir.
OCAKLARDA HAVALANDIRMA;
Yer alt› ocaklarda madencilik sektörünün can damarlar›ndan birisi ve kaç›n›lmaz olan›, ocak içi havaland›rman›n
yeterli ve sürekli sa¤lanmas›na ba¤l›d›r. Yeralt›nda grizu
patlamas›n›n ve meslek hastal›¤›n›n önlenmesi, ocak içinde
özellikle üretim pano ve bacalar›n›n en son noktas›na kadar
yeterli ve güvenli bir flekilde havaland›r›lma yap›lmas›na
ba¤l›d›r. Havaland›rman›n sa¤lanamamas› durumunda,
ocak içinde meydana gelen metan gaz› intiflar› ve birikim
nedeniyle her an bir grizu patlamas› meydana gelebilece¤i
gibi, ocak içindeki toz yo¤unlu¤u sebebiyle çal›flanlar›n
meslek hastal›¤›na (pnomokonyozlar) yakalanmas› da kaç›n›lmaz olacakt›r.
Ayr›ca ocak havaland›rmas›n›n düzenli sa¤lanabilmesi
için, ocak içinde hava ölçüm istasyonlar› kurulmas›, belirtilen zamanlarda hava ölçümü yap›larak deftere yaz›lmas›,
kör bacalarda cebri havaland›rmalar›n yap›lmas›, tali havaland›rma cihazlar›n›n da periyodik kontrollerinin yap›lmas›,
ocakta ters havaland›rma zaruretinin kaç›n›lmaz olmas› halinde ise ilgili kurumlardan izin al›nmas› gerekir.
OCAK ‹Ç‹NDE AYDINLATMA;
Ocak içinde gerek toz ve gerekse grizu patlamalar›n›n
meydana gelmesi için bir enerji kayna¤›na ihtiyaç vard›r. Bu
enerji kayna¤› da bir k›s›m ocaklarda sigara içme al›flkanl›¤›na ba¤l› olmakla beraber, ocak içi ayd›nlatma sisteminin
etanfl olmamas› ve elektrik donan›m›n›n antigrizu olmamas›na ba¤l›d›r. Bu nedenle ocak içi tüm elektrik tesisat›n›n
antigrizu ve ayd›nlatma sisteminin kapal›, motorlar›n ve tafl›tlar›n exproof olmas› gerekir.
YOLLARDA ARAÇ VE VAGON KAZALARI;
Yollardaki muhtemel kazalar›n önlenmesi için özellikle
yollarda taban kabarmas› ve tavan bask›s› nedeniyle meydana gelen kesit daralmas›na engel olmak için yollar›n zaman›nda taranmas›, yollar ve desandreler boyunca yeterli
ceplerin bulundurulmas›, ocaklara desandre ile girilmesi halinde desandre bafl›nda, dibinde ve ara katlar›nda karakol
bulundurulmas›, vagonlarda emniyet halat› ve çatal (fleytan
aya¤›) kullan›lmas›, yol tabanlar›n›n sürekli taranarak yol
e¤imin bozulmas›n›n engellenmesi, e¤imli yollarda, iflçilerin
rahat bir flekilde oca¤a girip ç›kmalar›n› sa¤lamak için, yol
boyunca kenarlar›na basamak ve merdiven ile birlik trabzan yap›lmas›, uygun boyutlarda yol ve araçlar sa¤lanmad›kça vagonlara binilmesine müsaade edilmemesi, yol boyunca traversler kontrol edilerek makaralar›n yerinden sökülmesinin önlenmesi, ocak içinin d›flar› ile haberleflmesinde uygun araçlar›n kullan›lmas› ve periyodik kontrollerinin
zaman›nda yap›lmas›, yollar›n uygun ve görünür yerlerine
iflaretlerin konulmas›, yollar›n uygun ve yeterli bir flekilde
havaland›r›lmas›, araçlar› kullananlar›n ehliyetlerinin bulunmas›, özellikle vagonlarda kullan›lan halatlar›n günlük, haftal›k, ayl›k ve y›ll›k bak›m ve kontrollerinin yap›lmas› ve halat defterine yaz›lmas› gerekir.
OCAKLARDA PATLAYICI MADDE KULLANIMI:
Yer alt› ocaklar›nda patlay›c› madde kullan›lmas› halinde, özellikle grizulu ocaklarda, grizuya karfl› emniyetli patlay›c› madde kullan›lmas› gerekir. Patlay›c› maddelerin ehliyetli ateflçiler taraf›ndan patlat›lmas›, patlamalardan önce
kesinlikle grizu ölçümü yap›lmas›, patlamalardan sonra patlay›c› madde kal›p kalmad›¤›n›n kontrol edilmesi, teknik nezaretçinin belirledi¤i ihtiyaç miktardan fazla patlay›c› madde kullan›lmamas› ve tüm sarflar›n kay›t alt›na al›nmas›,
patlamadan önce çal›flanlarla gerekli iletiflim kurulup, tedbir al›nd›ktan sonra atefllemeye izin verilmesi gerekir.
OCAK GAZLARI VE ÖLÇÜMÜ;
Yer alt› ocaklarda özellikle yo¤un olarak metan, karbonmonoksit ve karbondioksit gazlar mevcuttur. Bu mezkur ocak gazlar›n›n patlama, yanma ve zehirleme tehlikelerine karfl›, gaz ölçüm cihazlar› temin edilerek ocaklarda haz›r bulundurulmas›, özellikle teknik nezaretçi veya onun
görevlendirdi¤i daimi nezaretçi veya bu konuda e¤itim görmüfl iflçiler taraf›ndan, iflçiler oca¤a girmeden önce ve çal›flma süreci içinde periyodik olarak oksijen, CO, CO2 ve me-
30
tan gaz› ölçümlerinin yap›lmas› ve gaz ölçüm defterine yaz›lmas›, yang›nl› ocaklarda baraj yap›lmas› ve barajlarda
kontrollü bir flekilde gaz ölçümü yap›lmas› gerekir.
SONUÇ OLARAK;
Yukarda say›lan ifl sa¤l›¤› ve güvenli¤i tedbirlerinin ihmali neticesinde, ülkemizde 2004 y›l›nda 43 ilde 772 iflyerinde (189 yer alt› ve 583 yer üstünde) denetim yap›lm›fl
olup, bu denetimler s›ras›nda da 2775 ifl kazas› incelenmifl,
bu kazalarda 17 ölümlü, 37 uzuv kay›pl› ve 2721 iflçimizde de¤iflik flekilde yaralanm›fllard›r. 2005 Y›l›nda ise 54 ilimizde 1552 iflyerinde (200 yer alt› ve 1352 yer üstü) yap›lan kontrol deneti yap›lm›fl, bu denetimler s›ras›nda da
1611 ifl kazas› incelenmifl ve bunlarda 36 ölüm, 23 uzuv
kayb› ve 1552 iflçimizde de¤iflik flekilde yaralanm›fllard›r.
OCAK SULARI;
Yer alt› ocaklar› aç›lmadan önce yeterli fizibilite çal›flmas› yap›larak, ocaklar›n su bask›nlar›na karfl› korunmas›
amac›yla uygun yerlerde ocak a¤z›n›n (giriflinin) aç›lmas›,
ocak içinde sürekli su geliri olmas› halinde yollar›n bozulmamas› için, yol kenarlar›na su cebi ve kanallar açarak sular› uygun yerlerde toplayarak santrifüjlerle (su motorlar›)
tahliye etmek, ocak içinde üretim panolar›n›n haz›rlanmas›nda öncelikle imalat haritalar› üzerinde çok ciddi bir flekilde kontrol ve çal›flma yap›larak, eski imalatlara girilip su
bask›nlar›na karfl› gerekli tedbir al›nmal›d›r.
Ayr›ca 2005 y›l›nda yap›lan bu denetimlerde 276 iflyerine idari para cezalar› uygulanm›fl ve 25 iflyerine de durdurma ve kapatma cezas› verilmifltir.
HÜLASA;
Üzerinde durdu¤umuz bu hususlar›n sa¤l›kl› bir flekilde
yerine getirilebilmesi ve ifl kazalar›n›n önlenmesi, iflverenlerimizin tafl›d›klar› sorumluluklar› yerine getirmesi, iflçilerimizin de kurallara eksiksiz uymas›, ayr›ca iflçilerimize de
mutlaka düzenli ve sürekli bir flekilde ifl sa¤l›¤› ve güvenli¤i e¤itimi verilmesine ba¤l›d›r.
TAHL‹S‹YE VE ‹LK YARDIM:
Yer alt› ocaklar›nda bireysel kazalarda pratik ilk müdahalenin zaman›nda yap›labilmesi için, iflçilerin %10’unun ilk
yard›m kurslar› görmesi, keza muhtemel göçük, patlama
ve yang›n gibi tehlikeli ifl kazalar›nda da gerekli müdahalelerin yap›labilmesi için, ocakta veya ocaklarda, gerekli ve
yeterli donan›m› ile birlikte özel e¤itim görmüfl tahlisiye
ekibinin de haz›r bulundurulmas› gerekir.
Bu vesile ile tüm çal›flanlar›m›za kazas›z, hastal›ks›z,
sa¤l›kl› ve huzurlu bir çal›flma hayat› temenni ediyorum.
31
ERD‹NÇ GÜNAY
Maden Mühend‹s‹
TTK Kozlu Müesseses‹ ZONGULDAK
YERALTI MADEN
‹fiLETMEC‹L‹⁄‹NDE
MADENC‹
BEL KEMERLER‹
Bel rahats›zl›klar› toplumlar›n en
önemli sa¤l›k sorunlar›ndan biri olup
endüstriyel tesislerdeki art›fl dikkat
çekicidir. ABD’de y›lda 5 milyon yetiflkinin bel rahats›zl›¤›ndan dolay› sakat
kald›¤›, sa¤l›k giderleri için ortalama
50 milyon $ harcand›¤›, ifl günü ve
ifl gücü kayb› ile tazminatlar›n ortalama 20 milyar $ oldu¤u bilinmektedir.
‹sveç’te erken ve malulen emeklilik
nedenlerinin % 25’i bel rahats›zl›klar›ndand›r. (1)
Ülkemizde, özellikle yeralt› maden
iflletmecili¤inde bel rahats›zl›klar› ve
bel ergonomisi bilinci fazla geliflmemifltir. Emek yo¤un çal›flan baflta TTK
olmak üzere, ülke genelindeki yeralt›
maden iflletmecili¤inde, madenci bel
kemeri fazla önemsenmemifl hatta
1993 y›l›ndan beri TTK, yeralt› maden iflletmecili¤inde çal›flan iflçilere
madenci bel kemeri da¤›tamam›flt›r.
‹flçilerin kullanm›fl oldu¤u, bant
veya vantüp malzemesi ile piyasadan
temin ettikleri muhtelif malzemelerden imal edilen madenci bel kemerlerinin, ocak içindeki çal›flma an›nda,
belde alm›fl olduklar› konumlardan
baz›lar›, afla¤›da resim1–12 aras›nda
verilmifltir.
1
2
3
4
5
6
32
7
8
9
10
11
12
ELLE TAfiIMA YÖNETMEL‹⁄‹
11 fiubat 2004 tarih ve 25370 say›l› Resmi Gazete’de
yay›mlanarak yürürlü¤e giren “Elle Tafl›ma Yönetmeli¤i”
nin, Genel Hükümler bölümü; Madde 5 / b bendi,
‹flveren; yükün elle tafl›nmas›n›n kaç›n›lmaz oldu¤u durumlarda, Ek:1’deki hususlar dikkate al›narak elle tafl›madan
kaynaklanan riski azaltmak için uygun yöntemler kullan›lmas›n› sa¤layacak ve gerekli düzenlemeleri yapacakt›r.
Madde 6 / b bendi, özellikle iflçilerin s›rt ve bel incinme
risklerini önlemek veya azaltmak için, Ek:1’deki hususlar›
dikkate alarak, çal›flma ortam›n›n özellikleri ve yap›lan iflin gereklerine uygun önlemleri alacakt›r. Hükmü bulunmaktad›r.
YERALTI MADEN ‹fiLETMEC‹L‹⁄‹NDE
ALINAB‹LECEK ÖNLEMLER
Yeralt›ndaki a¤›rl›k kald›rma ve tafl›ma faaliyetlerinde,
calaskar, palanga, kriko vb yard›mc› donan›mlar›n kullan›m›
yayg›nlaflt›r›lmal›d›r. Özelikle, bacalarda ar›na kilit ve direk
malzemesi tafl›mada vinç kullan›m›, nakliyat iflçili¤inde düflen
araba ve lokomotifin kald›r›lmas›nda kriko kullan›m› al›nacak
önlemler aras›nda say›labilir.
En son olarak al›nmas› gereken ergonomik önlemler kapsam›nda kullan›lan madenci bel kemerlerinin “bel ergonomisi” büyük önem tafl›maktad›r. Ayr›ca, madenci lamba kablolar›n›n, ola¤anüstü durumlar karfl›s›nda, (demir ba¤, göçük,
konveyör, 5 tonluk araba manevra kolu vb s›k›flma) lamba
ve ba¤lant› elemanlar›ndan süratle uzaklaflmak hayati önem
tafl›yabilmektedir. Kemeri tokas›ndan ve ba¤lant› elemanlar›ndan sökmek yerine emniyet kemerlerinde oldu¤u gibi tek
parmak hareketiyle aç›labilecek özellikte tasar›m› analizi bak›m›ndan önem tafl›maktad›r.
Yönetimsel kontrol metotlar›ndan biri olan “madenci bel
kemerleri” ile ilgili detayl› bilimsel çal›flman›n yetersizli¤i ve
henüz normunun belirlenerek kiflisel koruyucu donan›m
(KKD) statüsü olmas› bir eksikliktir.
Mekanik bel a¤r›lar›, tüm bel rahats›zl›klar›n›n en
yayg›n›d›r. Ortalama 4,5 kg olan lamba ve maske a¤›rl›¤›n›n
lomber bölgede özellikle, L5-S1 ve L4-L5 omurlar›n›n bulundu¤u k›s›mda kontrolsüz ve sürekli vibrasyona maruz konumda tafl›nmas› nedeniyle, madenci bel kemerlerinde standardizasyona gidilmesi ve nihai olarak kiflisel koruyucu donan›m statüsüne al›nmas› büyük önem arz etmektedir.
Bel rahats›zl›klar›, TTK’ da meydana gelen toplam ifl kazalar›n›n ortalama % 17,5’sini kapsarken, ifl günü kay›plar›
bak›m›ndan toplam ifl kaza ve rahats›zl›klar›n ortalama
% 56 s›n› teflkil etmektedir.
Bir baflka deyimle belden kaynaklanan kaza ve rahats›zl›klar nedeniyle 2005 y›l›nda TTK’ da ortalama 34.560 yevmiyenin üretimde istihdam edilememesi anlam›na gelmektedir.
Ödenen sa¤l›k harcamalar›, tazminatlar ve üretim kay›plar›n›n toplam maliyeti y›ll›k 10 000 000 YTL civar›ndad›r.(2)
33
Almanya ve ‹ngiltere yeralt› maden iflletmelerinde kullan›lan bel koruyucular› ve kemerleri de incelenerek emek yo¤un çal›flan
TTK Koflullar›na uygun madenci kemeri tasar›m› yap›lm›flt›r.
fiubat 2007 tarihinden beri, Resim 13 –
16 aras›nda verilen 100 adet özel tasar›m
madenci bel kemerleri, TTK Kozlu Müessese
müdürlü¤ü yeralt› iflyerlerinde muhtelif sanatlarda çal›flan iflçiler taraf›ndan kullan›lmaktad›r.
13
14
15
16
Yap›lan kontrol ve toplant›larda madenci bel kemerlerinin, iflçiler taraf›ndan, bel bölgesini sard›¤›, bel bölgesi ve böbrekleri s›cak tuttu¤u, s›rtta tafl›nan lamba ve maske a¤›rl›¤›n› fazla hissetmediklerini beyan ederlerken, kullan›c›lar da yap›lan
kontrollerde, lamba ve maske takma kolon malzeme bölümünde esneme ve afl›nma oldu¤u tespit edilmifltir. Kemer veremedi¤imiz ve özellikle belinde daha evvel rahats›zl›k yaflayan iflçiler taraf›ndan da önemli oranda kemer talebi al›nm›flt›r.
Yaklafl›k 5 ayd›r TTK Kozlu Müessesinde kullan›lmakta olan 100 adet özel tasar›m madenci bel kemerlerinde, tespit
edilen eksiklik, problem, talep ve öneriler dikkate al›narak yap›lan tadilatlardan sonra, bel bölgesi 18 cm eninde, paraflüt
tokas›ndan imal, lamba ve maske takma kolonlar› dayan›kl› özel malzemeden imal ve tokal› sistemli, resim 17 - 22 aras›nda verilen ergonomik madenci bel kemerleri TTK yeralt› maden iflletmecili¤i kullan›m›na uygun hale getirilerek karfl›lafl›lan
problemler çözümlenmifltir.
17
18
19
20
21
22
SONUÇ
Ülke sath›nda, kald›rma, tafl›ma ve çekme faaliyetlerinin yo¤un olarak bulundu¤u yeralt› maden iflletmecili¤inde bel ergonomisi bilinci gelifltirilerek, bel rahats›zl›klar›na karfl› önlem al›nmas› büyük önem arz etmektedir.
Bu nedenle, T.C. Çal›flma ve Sosyal Güvenlik Bakanl›¤›, ‹fl Sa¤l›¤› ve Güvenli¤i Genel Müdürlü¤ünün önderli¤inde yap›lacak olan çal›flmalarla, yeralt› maden iflletmelerinde, madenci bel kemeri standard› oluflturularak, Kiflisel Koruyucu Donan›m
(KKD) statüsü kazand›r›lmal›d›r.
KAYNAKLAR
(1) : WATERS T.R. , PUTZ – ANDERSON V. , GARG A. U.S. Department of health and human services (January 1994)
Applications Manual For The Revised NIOSH Lifting Equation.
(2) : GÜNAY E. 15. Türkiye Kömür Kongresi 07- 09 Haziran Zonguldak.
34
MADEN MÜHEND‹SLER‹ ODASI
MADEN KAZALARI
VE MESLEK
HASTALIKLARININ
AZALTILMASI
Son y›llardaki kaza istatistikleri incelendi¤inde, özellikle madencilik sektöründe ifl kazalar›n›n belirgin bir flekilde artarak
devam etti¤i görülmektedir. ‹statistikler ve kaza raporlar›, madencili¤in potansiyel tehlikelerinin tespitini, sistematik olarak ifl
sa¤l›¤› ve güvenli¤i alan›nda yeni düzenleme ve yap›lanmalar›n
gereklili¤ini net bir flekilde ortaya koymaktad›r.
Ölümlere, yaralanmalara ve
maddi kay›plara neden olan kazalar›n ve meslek hastal›klar›n›n
önlenebilmesi için gerekli olan
düzenleme, araflt›rma ve gelifltirme programlar›n›n do¤ru flekilde
yap›land›r›labilmesi; ilgili bakanl›klar›n, madencilik kurum
ve kurulufllar›n›n, üniversitelerin, sendikalar›n ve madencilik
sektörünün bilgi ve birikimini
bünyesinde tafl›yan Maden Mühendisleri Odas›’n›n birliktelik
ve iflbirli¤i yapma zorunlulu¤unu beraberinde getirmektedir.
35
Sorunlar
Kazalar ile ilgili yap›lan incelemelerde sürekli vurgulad›¤›m›z eksiklik, yanl›fll›k ve sorunlar› bir kez daha afla¤›da s›ralamaktay›z.
- Maden Kazalar›n›n Nedenleri
Kazalar incelendi¤inde, madenin özelliklerine uygun olan
iflletme yöntemlerinin seçilmedi¤i ve yeralt› madencili¤inde
güvenli bir çal›flma ortam›n›n yarat›lmas›nda olmazsa olmaz
unsurlar olan havaland›rma, tahkimat ve nakliyat projelerinden birinin veya birkaç›n›n eksik ya da hatal› yap›ld›¤› gözlenmektedir. Bunlara, çal›flanlar›n çal›flma yaflam›ndaki ekonomik ve sosyal sorunlar›, e¤itimsizlik, çal›flanlar›n ve/veya ifli
yapan firmalar›n deneyimsizli¤i de eklendi¤inde, kazalar kaç›n›lmaz hale gelmektedir.
Odam›z›n sürekli olarak vurgulad›¤› gibi; madencilik, do¤as› gere¤i içerdi¤i riskler nedeni ile özellik arz eden, bilgi,
deneyim, uzmanl›k ve sürekli denetimi gerektiren en riskli ifl
koludur. Ülkemizdeki madencilik kamu kurum ve kurulufllar›n›n bu bilgi ve deneyime ulaflmas› uzun y›llar gerektirmifltir. Ancak, 80’li y›llar›n bafl›ndan itibaren uygulanan yanl›fl
politikalar, ülke madencili¤ini küçültmüfl; madencilik bilgi ve
deneyim birikimini da¤›tm›fl ve da¤›tmaya da devam etmektedir. Bu birikim ve deneyime sahip olan kurum ve kurulufllar yerine, üretimin teknik ve alt yap› olarak yetersiz, deneyim ve uzmanlaflman›n olmad›¤› kifli ve flirketlere b›rak›lmas›, buna ek olarak denetimin de yeterli ve etkin bir biçimde
yap›lamamas› kazalar› beraberinde getirmektedir.
- Üretim Projelerinin Denetlenmesi
Üyelerimizin haz›rlad›¤› tüm proje ve raporlar›n, SMMH
Yönetmeli¤imiz gere¤i, Odam›z›n onay›ndan geçirilmesi gerekirken; M‹GEM’in kendisine verilen belgeleri direkt olarak
kabul etmesi, uygulamada denetim eksikli¤ine neden olmaktad›r. Bu durum eksik veya yetersiz proje ve faaliyet raporlar›n›n haz›rlanmas›na neden olmakta, bunun sonucunda da
ifl kazalar›n›n olma olas›l›¤› artmaktad›r. Bu durumda, önlenebilmesi mümkün olan kazalar sonucu can kay›plar›, ifl gücü kayb› ve yüksek kaza maliyetleri meydana gelmektedir.
Yasayla M‹GEM’e madencilik faaliyetlerinin ifl güvenli¤i ve iflçi sa¤l›¤› ilkelerine uygun yürütülmesini takip etme görevi
verilmiflse de, gerek fiziksel, gerekse de teknik yetersizliklerden dolay› bu görevini yeterince yapamad›¤› bilinmektedir. Bu eksikli¤in giderilmesi gerekir.
36
- Saha Denetimleri
Kaza riski oran› en yüksek iflkolu olan madencilikte, ifl
sa¤l›¤› ve güvenli¤ine yönelik yat›r›m ve önlemlerin al›nmas›
çok önemlidir. Bilinçsizce ve teknolojiden uzak yap›lan maden iflletmecili¤i, gerekli yat›r›mlar›n yap›lmas›ndan kaç›n›lmas›, h›zl› ve yüksek kazanç sa¤lanabilmesi için üretim zorlamalar› kazalara davetiye ç›karmaktad›r.
Ayr›ca, madencilik sektöründe ifl güvenli¤i denetimlerinden birinci dereceden sorumlu olan, Çal›flma ve Sosyal Güvenlik Bakanl›¤› ile Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanl›¤›’n›n,
gerekli uygulama ve denetimleri yeterince yapt›¤› söylenemez. Çal›flma ve Sosyal Güvenlik Bakanl›¤› taraf›ndan ç›kar›lan 4857 say›l› ifl kanunu ve ilgili yönetmelikler; madencili¤in
yan› s›ra, riskin yüksek oldu¤u tüm sektörlerde etkin önlemlerin al›nmas›, ifl güvenli¤i kültürünün gelifltirilmesi ve etkin
denetimlerin yap›labilmesi bak›m›ndan son derece yetersiz ve
ciddi sorunlar içermektedir. Sürekli kaza yaflanmas›na neden
olan olumsuzluklara iliflkin net ifadelerin mevzuatta yer almamas› ve birbirinin kopyas› fleklinde gerçekleflen tüm kazalara ra¤men ulusal düzeyde acil durum plan› ve risk haritalar›n›n hâlâ ç›kar›lmamas› büyük eksikliktir. Her kaza sonras›
bir bellek kayb› yaflanarak, bir sonraki kazaya kadar unutulmakta ve unutturulmakta; gereken uyar›lar yap›lmamakta, etkin önlemler al›nmamakta ve kaderci anlay›fl sürdürülmektedir.
- Mesleki Denetim
Maden kanunu ve ilgili yönetmeliklerle verilen görevleri
ifa eden mühendislerin verdi¤i hizmetlerle ilgili olarak kurum
ve kurulufllara sunduklar› belgeleri TMMOB’ye ba¤l› Odalar›n
mesleki denetimden geçirmelerinde, baflta ifl kazalar›n›n önlenmesi olmak üzere, say›s›z yarar bulundu¤una inanmaktay›z. Maden Kanununun 10. maddesinin 4. paragraf›na eklenecek olan “Mesleki Denetim” ibaresi sayesinde, mühendislerin verdi¤i hizmetlerin verimlili¤i ve kalitesi artacak; mühendisin Oda üyeli¤inin devam edip etmedi¤i, imzas›n›n do¤rulu¤u, rapor ve projelerin standartlara uygun olarak haz›rlan›p
haz›rlanmad›¤› hususlar› aç›kl›¤a kavuflmufl olacakt›r.
- ‹flverenin Sorumluluklar›
4857 say›l› ifl yasas› gere¤i, ifl kazalar›n›n ço¤unlu¤unun
yafland›¤› 50 kifliden az iflçi çal›flt›ran iflletmelerde, ifl güvenli¤i uzman› çal›flt›rma zorunlulu¤u bulunmamaktad›r. Madencilik sektörü de dâhil olmak üzere, riskin yüksek oldu¤u
bütün iflyerlerinde iflçi say›s›na bak›lmaks›z›n, ifl güvenli¤i uzman› çal›flt›rma zorunlulu¤u mutlaka sa¤lanmal›d›r.
Tüm sektörde ifl sa¤l›¤› ve güvenli¤i ile ilgili gerekli yat›r›mlar›n yap›lmas› sa¤lanmal›d›r. Gerekli risk analizleri yap›larak yeterlili¤i ve uygulanabilirli¤i denetlenmeli, eksikliklerin
giderilmesi için cayd›r›c› yapt›r›mlar uygulanmal›d›r.
37
Çal›flanlar›n e¤itimi, çal›flma alan›ndaki risklere karfl› bilgilendirilmeleri, risklere karfl› kiflisel donan›mlar›n›n uygun
ve eksiksiz olmas› iflveren taraf›ndan sa¤lanmal› ve sürekli
olarak denetlenmelidir.
Mühendislik bilim ve teknolojisinden uzak, teknik eleman›n gözetim ve denetimi olmaks›z›n, tamamen ilkel koflullarda yürütülen emek yo¤un iflletmecilik tarz› terk edilmelidir.
Bu çal›flma flekli, her y›l çok say›da ölümlü kazaya, kaynak israf›na ve çevre felaketlerine neden olmaktad›r.
- Teknik Nezaretçi ve Daimi Nezaretçi
Yürürlükte olan mevzuata göre, teknik nezaretçi uygulamas›nda önemli sorunlar yaflanmaktad›r. Bu uygulamada,
her teknik nezaretçi Türkiye’nin herhangi bir yerindeki 10
sahaya ayn› anda bakabilmekte ve sahalara ayda 2 kez gitmeleri yeterli say›lmaktad›r. Bu durum maden sahalar›nda ifl
sa¤l›¤› ve güvenli¤inin sa¤lanmas› aç›s›ndan büyük sorunlar
yaratmakta, koruyucu ve önleyici faaliyetlerin yap›lmas›n›
engellemektedir. Maden mühendisinin teknik nezaret görevi
alabilece¤i ruhsat say›s› azalt›lmal›d›r.
Çal›flan say›s›na bak›lmadan tüm yeralt› iflletmelerinde
daimi nezaretçi bulundurma zorunlulu¤u getirilmeli; ayr›ca,
daimi nezaretçinin nitelikleri ile atama usul ve esaslar› Yönetmelikte aç›kça belirtilmelidir.
Teknik nezaretçi uygulamas›nda, ifl güvenli¤inden de sorumlu olan mühendis, ücretini denetlemek durumunda oldu¤u ruhsat sahibinden almakta olup; bu durum, mühendisin
iflletme ile ilgili kararlar›nda objektif olmas›n› engellemektedir. Teknik nezaretçinin özgür ve do¤ru kararlar verebilmesi aç›s›ndan, ücretini kanun hükmüyle oluflturulacak bir fondan almas› için gereken her tür düzenleme hayata geçirilmelidir.
Her maden iflletme faaliyetinde, ifl güvenli¤i ve üretim
için yeterli say›da maden mühendisinin daimi istihdam› zorunlu olmal›; özellikle yeralt› iflletmelerinde, her vardiyada en
az bir maden mühendisi bulundurma zorunlulu¤u getirilmeli, iflletmenin özelliklerine ve tafl›d›¤› risklerine uygun olarak,
mühendisin de gerekli deneyime sahip olmas› sa¤lanmal›d›r.
- Sosyal Yaflam
Dünyadaki tüm kaza soruflturmalar›nda, kazan›n meydana geliflinde rol oynayan en önemli faktörlerden birinin de
çal›flanlar›n kusurundan kaynakland›¤› tespit edilmifltir. Afl›r›
zorlanma, uzun mesailer ve ergonomik olmayan çal›flma koflullar› nedeniyle vücudun yorgun düflmesi; ekonomik yoksunluk ve buna ba¤l› oluflan yetersiz beslenme, ailesel sorunlar ve benzeri durumlar; çal›flan›n tam olarak ifle konsantre
olamamas›na ve hatalar serisinin oluflumuna neden olarak
kazalara davetiye ç›karmaktad›r. Kazalar›n önlenebilmesi için
bilimsel ve teknik yat›r›mlar›n yan› s›ra, çal›flma yaflam›n›n da
iyilefltirilmesi zorunludur.
Sonuç ve Öneriler
Yukar›da ana bafll›klar halinde k›saca de¤erlendirilmifl
olan kazalar›n oluflmas›na neden olan etkenlerin, Odam›z›n
ve daha önce belirtilen kurum ve kurulufllar›n koordinasyonu ile birlikte en k›sa zamanda masaya yat›r›lmas›, detayland›r›lmas› ve çözümlendirilebilmesi için acil olarak eylem plan›
haz›rlanmas› gerekmektedir. Ulusal ölçekte oluflturulacak bu
yap›n›n; kazalar›n önlenmesi için gerekli risk haritalar›n› ç›karmas›, gerekli planlamalar› ve e¤itimleri koordine etmesi,
ilgili yasa ve yönetmelikleri tekrar gözden geçirerek sahan›n
ihtiyaçlar›na uygun olarak yeniden düzenlemesi ve ifl güvenli¤i kültürünün gelifltirilmesi için çal›flmalar yapmas› gerekmektedir.
Mesleki denetim bölümünde belirtilen gerekçeler nedeniyle Maden Kanunu’nun 10. maddesinin 4. paragraf›na
“Mühendisler, Genel Müdürlü¤e ve ilgili kamu kurum ve kurulufllar›na verecekleri tüm belgeleri, ba¤l› olduklar› Odalar›n›n mesleki denetiminden geçirmek zorundad›r” hükmünün
eklenmesi, di¤er yararlar›n›n yan› s›ra, kazalar›n azalmas›na
da katk›da bulunacakt›r
Ülkemizin ve iflkolumuzun menfaati aç›s›ndan, rödovans
yöntemine ve yanl›fl özellefltirme uygulamalar›na son verilmelidir. Bu sayede, hem ülkemizin do¤al kaynaklar› korunacak; hem de yukar›da anlat›lan nedenlerle oluflabilecek ifl kazalar›n›n önüne geçilecektir.
Maden Mühendisleri Odas› olarak, dile¤imiz, kaza oranlar›n›n en k›sa zamanda ileri ülkelerdeki düzeylere çekilebilmesidir. Gereken önlemlerin al›nmas› halinde, ülkemizdeki
maden kazalar›n›n da, ileri sanayi toplumlar›nda hedef olarak
benimsenen “s›f›r ölüm” düzeyine kadar çekilebilece¤ini
savunmaktay›z.
38
DOÇ. DR. SUPH‹ URAL
Çukurova Üniversitesi,
Mühend‹sl‹k M‹marl›k Fakültes‹
SOLUNAB‹L‹R TOZLARIN
KR‹STAL YAPIDA S‹O2
‹ÇER‹KLER‹N‹N
KANT‹TAT‹F X-IfiINI
KIRINIMI YÖNTEM‹ ‹LE
BEL‹RLENMES‹
1 G‹R‹fi
‹fl yerlerinde çeflitli ifllemler sonucu oluflan ve havada ask›ya geçen tozlar› uzun süre soluyan iflçilerde çeflitli akci¤er hastal›klar› görülebilmektedir.
Tozlar›n neden oldu¤u bu tür meslek hastal›klar›n›n tümüne birden “pnömokonyoz” ad› verilir. 14.
09. 1990 tarih ve 20635 say›l› Resmi Gazete’de yay›mlanan Maden ve Taflocaklar› ‹flletmelerinde ve
Tünel Yap›m›nda Tozla Mücadeleyle ‹lgili Yönetmelikte1 ise Pnömokonyoz–Akci¤er Toz Hastal›¤›,
“akci¤erde toz birikmesi ve buna karfl› dokusal tepkime sonucu oluflan akci¤er hastal›¤›” olarak tan›mlanm›flt›r. Pnömokonyoz, hastal›¤a neden olan
tozun cinsine göre adland›r›lmaktad›r. Örne¤in,
kristal yap›da SiO2 içeren alfa kuvars, beta kuvars,
tridimit ve kristobalit minerallerinin tozlar›na uzun
süre maruz kalan iflçilerde silikoz (silikosis), kömür
tozunun solunmas› ile antrakoz, demir tozlar›n›n
solunmas›yla sideroz ve asbest tozlar›n›n solunmas›yla asbestoz ad› verilen rahats›zl›klar oluflabilmektedir2. Pnömokonyoz hastal›klar› içerisinde insan sa¤l›¤› için en tehlikeli olan› silikozdur. Punus,
Hippokrates ve Celcus gibi bilginlerin yaz›lar›ndan,
bu hastal›¤a eski ça¤lardan beri rastlan›ld›¤› anlafl›lmaktad›r3. Silikosis kelimesi ilk olarak 1870 y›l›nda Visconti taraf›ndan kullan›lm›fl, 1883 y›l›nda
Arnold hastal›¤›n patolojik anatomisi üzerindeki
ilk araflt›rmay› yapm›flt›r.
39
SOLUNAB‹L‹R TOZLARIN KR‹STAL YAPIDA S‹O2 ‹ÇER‹KLER‹N‹N
KANT‹TAT‹F X-IfiINI KIRINIMI YÖNTEM‹ ‹LE BEL‹RLENMES‹
Günümüzde, pnömokonyozun tedavisi olanakl› de¤ildir. Bu nedenle, hastal›kla mücadele, iflyeri çal›flma koflullar›n›n iyilefltirilmesi ve pnömokonyoz flüphelilerinin ortamdan uzaklaflt›r›lmas› ile yap›lmaktad›r. ‹flyerlerinde müsaade edilen solunabilir toz
s›n›r de¤erlerinin afl›lmamas›na özen gösterilerek hastal›¤›n oluflumuna engel olunabilir. Bunu sa¤lamak için; solunabilir tozlar›n
örneklerinin al›nmas› ve mineralojik özelliklerinin incelenmesi konular› büyük önem kazanmaktad›r. Tar›m, madencilik ve madencilikle ilgili sektörler, tafl oca¤› ve kum oca¤› iflletmeleri, inflaat sektörü, çimento ve cam endüstrisi, demir ve çelik endüstrisi, döküm sanayisi, lastik ve plastik imalathaneleri, kuyumculuk atölyeleri, difl laboratuarlar› silikoz riski tafl›yan sektörlerdir.
Amerikan Ulusal ‹fl Güvenli¤i ve Sa¤l›¤› Enstitüsü (National Institute for Occupational Safety and Health-NIOSH) taraf›ndan yürütülen bir araflt›rmada4 1,7 milyon Amerikan iflçisinin potansiyel olarak silikoz riski tafl›yan ifl kollar›nda çal›flt›¤› belirtilmektedir. Bu tahmin NIOSH’un 1981–1983 y›llar› aras›nda yürüttü¤ü bir araflt›rmaya dayan›larak yap›lm›flt›r5 (Çizelge 1).
Çizelge 1. ABD’de alveollere
ulaflan tozlara maruz kalan iflçi
say›lar›n›n ifl kollar›na göre da32.7
Duvarc›l›k, Tafl ‹fllemecili¤i, Tu¤la Sanayi
131.986
¤›l›mlar›5.
Çizelge 1’de belirtilen riskli
10.3
Konut Hizmetleri
65.812
sektörlerde
Türkiye genelinde
33.3
Beton, Alç› Tafl› ve Alç› Ürünleri
63.456
2.251.270 iflçi çal›flmakta olup,
25.3
Çat› Levaz›mat›, Metal Levha ‹flleri
51.153
ayn› riskli gurup oranlar› kullan›ld›16.2
Endüstriyel Makine ve Donan›m ‹flleri
44.991
¤›nda, 770.687 kiflinin silikoz riski
30.0
T›p ve Difl Laboratuarlar›
37.063
ile karfl› karfl›ya oldu¤u hesaplanm›flt›r. Ülkemizde de, Çal›flma ve
21.2
Gaz ve Elektrik Kombinalar›
35.074
Sosyal Güvenlik Bakanl›¤›, ‹fl Sa¤l›7.8
Çeflitli Ticari Müteahhitlik Hizmetleri
32.615
¤› ve Güvenli¤i Genel Müdürlü¤ü
7.1
Araç Tamir-Bak›m Atölyeleri
30.826
taraf›ndan bir “Ulusal Pnömokon81.7
Çömlekçilik
29.772
yoz Önleme Eylem Plan›” haz›rla100.0
Petrol ve Gaz Üretimi
408.175
narak yürürlü¤e konulmufltur6. Bu
100.0
Bitümlü Kömür ve Linyit Madencili¤i
174.131
eylem plan› kapsam›nda, “toz
kontrol yöntemlerinin de¤erlendi100.0
Metal D›fl› Maden ve Taç Ocakç›l›¤›
100.546
rilmesi ve etkinlefltirilmesi için tek100.0
Metal Madencili¤i
39.856
nik çal›flmalar›n yap›lmas›” konusu
öncelik kazanmaktad›r. Bu çal›flmada, solunabilir tozlar›n mineralojik özelliklerinin belirlenmesine yönelik olarak kullan›lan
teknikler hakk›nda bilgi verilerek, alveollere ulaflan bir toz numunesinin mineralojik özellikleri kantitatif X-›fl›n› k›r›n›m› yöntemi ile incelenmifltir.
‹fi KOLU
Risk alt›ndaki iflçi
say›s› (adet)
Riskli gurup
oran› (%)
2 TOZ TÜRLER‹
Tozlar, kimyasal kökenlerine ve biyolojik etkilerine göre s›n›fland›r›labilir. Mesleki sa¤l›k aç›s›ndan ise tozlar üç gurupta
incelenmektedir:
(i) Solunabilir tozlar: %50’sinin aerodinamik çap› 80 – 100 µm’nin alt›nda kalan, trokal ve alveollere ulaflan tozlar› da
içeren, maruz kal›nd›¤›nda ise tüm solunum sistemini etkileyen tozlard›r. A¤›z ve burun yoluyla al›nan, havada as›l› kalan tüm
parçac›klar›n kütlesi fleklinde de tan›mlanmaktad›r,
(ii) Trokal tozlar: %50’sinin aerodinamik çap› 10 µm’nin alt›nda kalan, alveollere ulaflan tozlar› da içeren, maruz kal›nd›¤›nda alt solunum yollar›n› etkileyen ve akci¤ere kadar ulaflabilen tozlard›r,
(iii) Alveollere ulaflan tozlar: %50’sinin aerodinamik çap› 4 µm’nin alt›nda kalan ve maruz kal›nd›¤›nda alveollere kadar
ulaflabilen tozlard›r7,8.
Pnömokonyoz, 0,2–5 µm boyutlar›ndaki alveollere ulaflan tozlar›n orada birikmesi sonucu oluflmaktad›r. Bu nedenle, akci¤er toz yükünün belirlenmesi, asl›nda, onun mineral içeri¤inin belirlenmesi demektir. Akci¤erde 10–30 gram toz birikmifl
olan bir iflçinin hiçbir flikâyeti olmayabilece¤i gibi, 3 gram kristal yap›da SiO2 tozu birikmesi ciddi sonuçlar do¤urabilmekte-
40
dir9. Kural olarak solunabilir tozlar, kristal yap›da SiO bak›m›ndan ne kadar zengin ise, hastal›k yaratma riski de o denli fazla olarak kabul edilmektedir 3,10
‹flyeri Maruziyet S›n›r De¤erleri, en az 8 saat ve ola¤an
çal›flma koflullar›nda, sa¤l›k aç›s›ndan herhangi bir sorun
oluflturmayan günlük afl›lmamas› gereken de¤erdir. Her ülke
kendi koflullar›n› dikkate alarak ‹flyeri Maruziyet S›n›r De¤erleri gelifltirmekte ve bu s›n›r de¤erleri uygulamaya koyarken,
gerekli yasal düzenlemeleri de yapmaktad›r. Amerika Birleflik Devletleri (OSHA), Belçika, Danimarka, Finlandiya, Norveç, Portekiz, ‹sveç, Yunanistan, ‹spanya ve Fransa’da solunabilir tozlardaki kristalin yap›da SiO miktar›n›n s›n›r de¤eri
2
3 TOZ ÖRNEKLEME YÖNTEMLER‹
Çal›flanlar›n maruz kald›¤› alveollere ulaflan tozlar›n miktar›n› ölçmek üzere ISO (1991) standard›na uygun, gravimetrik temelli, siklonlu kiflisel örnekleyiciler kullan›lmaktad›r. Toz örnekleme ifllemi, siklon ve filtre ile iliflkilendirilmifl
olan bir hava pompas› vas›tas›yla yap›lmaktad›r. Toz konsantrasyonunun ölçümü (mg/m3), pompan›n belirli bir süre
içinde çekti¤i hava miktar› (m3) ile filtre üzerinde tutulan kirleticilerin a¤›rl›¤›n›n (mg) belirlenmesi ile hesaplanabilmektedir. Ak›fl debileri 1,7 L/dakika olan Dorr-Oliver ve 2,2 L/dakika debili Higgins-Dewell siklonlar› en az hata ile örnekleme
yapabilen siklon türleridirler11. Dorr-Oliver 10–mm siklonu
Amerikan Maden Güvenli¤i ve Sa¤l›¤› Kurumu (Mine Safety
and Health Administration – MSHA) taraf›ndan yayg›n olarak
kullan›l›rken, ‹ngiltere’de Higgins–Dewell siklonu tercih edilmektedir. ‹fl maruziyet s›n›r de¤erleri için farkl› ifadeler kullan›labilmektedir. Örne¤in;
2
Kuvars, Tridimit ve Kristobalit için ayr› ayr› belirlenmifltir.
Maruziyet s›n›r de¤eri Amerika Birleflik Devletleri (OSHA),
Yunanistan, Danimarka, Belçika, Norveç, Portekiz, ‹sveç ve
Fransa’da Kuvars için 0,1 mg/cm3, Tridimit ve Kristobalit için
0,05 mg/cm3 olarak belirlenmifltir. ‹ngiltere, ‹talya, Lüksemburg, Hollanda, Avusturya, ‹sviçre ve Avustralya’da ise kristalin yap›da SiO miktar› için Kuvars, Tridimit ve Kristobalit
2
‹ ‹fl Güvenli¤i ve Sa¤l›¤› ‹daresi (Occupational Safety and
Health Administration – OSHA) taraf›ndan Permissible
Exposure Limit (PEL),
‹ Amerikan Ulusal ‹fl Güvenli¤i ve Sa¤l›¤› Enstitüsü
(National Institute for Occupational Safety and Health NIOSH) taraf›ndan Recommended Exposure Limit (REL),
‹ American Conference of Governmental Industrial
Hygienists (ACGIH) taraf›ndan Threshold Limit Value (TLV),
‹ Fransa’da Valeur Moyenne d’Exposition (VME) ve
Valeur Limite d’Exposition (VLE),
‹ Almanya’da Maximale Arbeitsplatz-Konzentration
(MAK),
‹ Hollanda’da Maximaal Aanvaarde Concentratie,
‹ ‹ngiltere’de Sa¤l›k ve Güvenlik Komisyonu (Healty and
Safety Commission) onaylanan ‹flyeri Maruziyet S›n›r De¤erleri (Workplace Exposure Limits – WEL) ve
‹ Türkiye’de de Eflik S›n›r De¤er (ESD) ifadeler kullan›lmaktad›r.
Maruziyet S›n›r De¤erlerini belirlemek üzere uzun ve
k›sa vadeli ölçümler yap›lmaktad›r;
(i) Zaman A¤›rl›kl› Ortalama (Time Weighted
Average–TWA): En az 8 saat ve ola¤an çal›flma koflullar›nda,
iflçinin maruz kald›¤› toz konsantrasyonunu ifade eder.
(ii) K›sa Dönem Maruziyet S›n›r De¤eri (Short term
exposure limits–STEL): 15 dakika süreyle maruziyet
konsantrasyonunu belirlemek üzere yap›lan ölçümlerde kullan›l›r.
41
minerallerinin solunabilir tozlardaki toplam› dikkate al›nmaktad›r. ‹ngiltere’de WEL 0,1 mg/m3, ‹rlanda ve ‹talya’da
0,05 mg/m3, Lüksemburg, Avusturya ve ‹sviçre’de 0,15
mg/m3, Hollanda’da 0,075 mg/m3 ve Avustralya’da 0,1
mg/m3’dür. NIOSH ise solunabilir tozlardaki kristalin SiO
miktar› için REL de¤erini 0,05 mg/m3 olarak önermektedir.
Kurulufl, önerdikleri REL konsantrasyonun pnömokonyoz
riskini tam olarak önleyemedi¤ini, ancak, halen toz örnekleme ve kristalin yap›da SiO miktar›n› belirlemek üzere kullan›lmakta olan yöntemlerin de, REL’in 0,05 mg/m3 de¤erinden daha afla¤›ya çekilmesine olanak vermedi¤ini belirtmektedir.12
2
Ülkemizde, Maden ve Taflocaklar› ‹flletmelerinde ve Tünel
Yap›m›nda Tozla Mücadeleyle ‹lgili Yönetmelik kapsam›na giren iflyerlerinde, ortam havas›nda kristal yap›da SiO içeri¤i
%5’ten az oldu¤u takdirde Eflik S›n›r De¤erleri (ESD; TWA),
5 mg/m3 olarak kabul edilmektedir. Ortam havas›nda kristal
yap›da SiO içeri¤i %5’ten fazla olan iflyerlerinde ise Eflik S›n›r De¤er (ESD = 25 / %SiO) eflitli¤i yard›m›yla bulunmaktad›r. Bu durumda, yönetmelik kapsam›ndaki iflyerlerinde,
tamamen kristal yap›da SiO içeren solunabilir tozlarda uzun
süre ve ola¤an çal›flma koflullar›nda sa¤l›k aç›s›ndan herhangi bir sorun oluflturmayaca¤› öngörülen ESD 0,25 mg/m3 olmaktad›r.
2
2
4 SERBEST KUVARS M‹KTARININ BEL‹RLENMES‹NDE KULLANILAN YÖNTEMLER
Toz örneklerinin kristalin yap›da SiO miktar›n›n belirlenmesi için üç temel yöntemden yararlan›lmaktad›r. Bunlar;
2
(i) Toz numunelerine uygulanan bir dizi çözünürlük iflleminin ard›ndan arta kalan serbest silisin belirlenmesini esas
alan kimyasal yöntemler,
(ii) K›r›lma indisi bilinen silisin immersiyonla renklendir-
2
me yöntemiyle tan›nmas›n› esas alan mineralojik yöntemler
ve
(iii) Is› fark› analizi, X-›fl›nlar› k›r›n›m› (XRD) ve furier dönüflümlü k›rm›z› ötesi spektroskopisi (FTIR) olmak üzere 3
farkl› tekni¤in gelifltirildi¤i fiziksel yöntemler olarak s›n›fland›r›lmaktad›r 13.
Bunlardan k›rm›z› ötesi spektroskopisi ve X-›fl›nlar› k›r›n›m› teknikleri yayg›n olarak kullan›lmaktad›r. FTIR tekni¤i,
XRD tekni¤i kadar kesin sonuçlar vermemesine ra¤men, maliyetinin daha düflük olmas› nedeniyle, özellikle, iyi tan›mlanm›fl örnek matrislerinde kullan›labilmektedir. Ancak, toz numunesinin kaolin benzeri silikatlar ve amorf silika içermesi
veya kristal yap›da SiO miktar›n›n çok düflük olmas› durumunda, FTIR tekni¤inin hata oran› yükselmektedir. 14,16
2
NIOSH Method 750017, OSHA Method ID–14218, MSHA
Method P–219 ve HSE Method MDHS 10120, solunabilir
tozlardaki kristalin yap›da SiO miktar›n› belirlemek üzere
kullan›lan en yayg›n XRD yöntemleridir. XRD, kristal yap›da
SiO içeren alfa kuvars, beta kuvars, tridimit ve kristobalit
minerallerini tan›mlayabilmekte ve örnek matrisinde yer alabilecek di¤er mineralleri de analiz edebilmektedir14. Türkiye’de, ortam havas›ndaki kristal yap›da SiO analizi, TC Çal›flma ve Sosyal Güvenlik Bakanl›¤›, ‹fl Sa¤l›¤› ve Güvenli¤i Genel Müdürlü¤üne ba¤l› olarak faaliyet gösteren ‹fl Sa¤l›¤› ve
Güvenli¤i Merkezi Müdürlü¤ünün (‹SGÜM) Ankara’daki laboratuar›nda ve FTIR tekni¤i ile yap›lmaktad›r.
2
2
2
5 MATERYAL VE YÖNTEM
Bir termik santralin kömür ve kül stoklama sahas›ndan
AFC-123 kiflisel toz örnekleme cihaz› ile al›nan numunesinin
XRD çekimi Anadolu Üniversitesi, Malzeme Bilimi ve Mühendisli¤i Bölümü’nde gerçeklefltirilmifltir. XRD çekimi Rigaku
difraktometre ile Cu Ka tüple, 5º–75º aras›nda, 0,02º/dakika ganyometre h›z›nda yap›lm›fl ve sonuçlar say›sal olarak bir
dosyaya kaydedilmifltir. Bu dosya SIROQUANT bilgisayar yaz›l›m›na tan›t›larak kristal haldeki mineraller ve bunlar›n
miktarlar› belirlenmifltir.
Rietveld21 en küçük kareler yöntemini kullanarak, XRD
grafi¤inin herhangi bir noktas›nda bir mineralin fliddetini
(intensity) hesaplayabilen bir formül gelifltirmifltir. Taylor22
ise bir kar›fl›mdaki 50 farkl› mineralin miktarlar›n› belirleyebilen Rietveld temelli SIROQUANT yaz›l›m›n› haz›rlam›flt›r.
Numunelerde varl›¤› tahmin edilen her bir mineral faz› için
Rietveld format›nda XRD veri dosyalar› haz›rland›ktan sonra
elde edilen kristal formdaki minerallerin a¤›rl›kça yüzdeleri
elde edilmifltir. Yaz›l›m kullan›larak amorf faz miktar› da hesaplanabilmektedir. SIROQUANT, her faz›n toplam kristal
formdaki mineraller içerisindeki a¤›rl›kça oran›n›, yine her
faz için Rietveld ölçek faktörüne göre hata oran›n› ve orijinal
42
XRD grafi¤i ile modellenen XRD grafi¤i aras›ndaki uygunluk de¤erini (X2 bölünmesi) vermektedir. X2 de¤erinin 1,0 olmas›
orijinal XRD grafi¤i ile modellenen XRD grafi¤i aras›ndaki uygunlu¤un tam olarak sa¤land›¤›n› göstermektedir. Bu yöntem
kömür, kil ve kül numunelerinin mineral madde içeriklerinin kalitatif olarak belirlenmesinde halen yayg›n olarak kullan›lmaktad›r.23, 32
Rietveld kantitatif X-›fl›n› k›r›n›m› yönteminin NIOSH Method 750017, OSHA Method ID–14218, MSHA Method P–219 ve
HSE Method MDHS 10120 gibi klasik yöntemlere göre en önemli üstünlüklerinden birisi de sadece kuvars analizi de¤il, ayn›
zamanda, örnek matrisindeki bilinen bütün mineral fazlar›n›n miktarlar›n› ve amorf madde miktar›n› onbinde bir hata ile hesaplayabilmesidir.
6 ARAfiTIRMA BULGULARI
Sekiz saat boyunca yap›lan ölçümde siklon bafll›k kullan›lm›flt›r. Siklondan geçerek filtre üzerinde toplanan 0,2 – 5 µm
boyutundaki toz miktar› 2,75 mg, cihaz›n ortalama hava emme debisi 2,2 L/dakika ve TWA 2,6 mg/m3 olarak hesaplanm›flt›r.
Toz numunesinde varl›¤› kalitatif faz analizi ile tespit edilen her bir mineral faz› için Rietveld format›nda XRD veri dosyalar› haz›rland›ktan sonra, kristal formdaki minerallerin ve amorf faz›n a¤›rl›kça yüzdeleri hesaplanm›flt›r (Çizelge 2).
SIROQUANT her faz›n toplam kristal formdaki mineraller içerisindeki a¤›rl›kça oran›n›, yine her faz için Rietveld ölçek faktörüne göre hatas›n› ve orijinal XRD grafi¤i ile modellenen XRD grafi¤i aras›ndaki uygunluk de¤erini (X2 bölünmesi) vermektedir. X2 de¤erinin 1,0 olmas› orijinal XRD grafi¤i ile modellenen XRD grafi¤i aras›ndaki uygunlulu¤un tam olarak sa¤land›¤›n› göstermektedir. Toz numunesinin SIROQUANT yaz›l›m›ndan elde edilen orijinal XRD grafi¤i ile modellenen iki grafik aras›ndaki çok az bir fark görülmektedir (fiekil 1) ve X2 de¤eri 2,15 olarak hesaplanm›flt›r.
Çizelge 2. Toz numunesinin kantitatif faz analizleri ve s›n›r de¤erler ile karfl›laflt›rmas›.
Fiili ve ‹zin Verilen S›n›r Konsantrasyon De¤erleri
Kantitatif Faz Analiz Sonuçlar›
Mineral
Miktar
(a¤›rl›kça %)
Hata
(%)
Fiili De¤er
(mg / m3)
WEL33
(mg / m3)
TLV34
(mg / m3)
ESD1
(mg / m3)
Anhidrit
(CaSO4)
38,10
±0,22
0,99
5,00
10,00
5,00
Kalsit
(CaCO3)
9,20
±0,24
0,24
5,00
3,00
5,00
Götit
(Alfa-FeO)
4,70
±0,12
0,12
10,00
5,00
5,00
Manyezit
(MgCO3)
1,30
±0,15
0,03
5,00
5,00
5,00
Lime
(CaO)
12,70
±0,15
0,33
5,00
2,00
5,00
Alfa
Kuvars
(SiO )
1,30
±0,14
0,03
0,10
0,05
5,00
Amorf faz
32,70
±0,28
0,85
TOPLAM
100,00
2
2,60
Kantitatif X-›fl›n› k›r›n›m› analizi ile belirlenen mineraller için, WEL, TLV, ESD de¤erleri ile toz örne¤imizden elde edilen
konsantrasyon de¤erleri karfl›laflt›r›ld›¤›nda; iflyerinde ölçülen fiili maruziyet de¤erlerinin tamam› limit de¤erlerin alt›nda kalmaktad›r. Örnek al›nan ortamdaki alveollere gidebilecek serbest SiO konsantrasyonu 0,03 mg/m3 olup, mevcut maruziyet s›n›r de¤erle2
43
rine göre, çal›flanlar aç›s›ndan, uzun süre ve ola¤an çal›flma koflullar›nda sa¤l›k aç›s›ndan herhangi bir sorun oluflturmayaca¤› söylenebilir. Ancak NIOSH12 taraf›ndan haz›rlanan raporda da belirtildi¤i gibi, 0,05 mg/m3 maruziyet s›n›r de¤eri uygulanan iflyerleri bile halen tam güvenlikli olarak kabul edilmemektedirler. Bu nedenle silikoz riski tafl›yan iflyerlerinde kiflisel koruyucu kullan›m›na
önem verilmeli ve iflçilerin sa¤l›k kontrolleri düzenli olarak yap›larak, silikoz flüphesi olanlar, ortamdan uzaklaflt›r›lmal›d›rlar.
fiekil 1.Toz numunesinin (a) orijinal XRD grafi¤i; (b) modellenen XRD grafi¤i; (c) iki grafik aras›ndaki fark.
7 SONUÇLAR VE ÖNER‹LER
Bu çal›flmada elde edilen sonuçlar› afla¤›daki gibi özetlemek mümkündür:
‹ Ülkemizde silikoz riski tafl›yan iflkollar›nda çal›flmakta olan yaklafl›k 770.000 kiflinin silikoz riski ile karfl› karfl›ya oldu¤u tahmin edilmektedir. Daha do¤ru bir tahmin yapabilmek için silikoz riski tafl›yan iflyerleri ve iflçi say›lar›n› belirlemek
üzere Ulusal Pnömokonyoz Önleme Eylem Plan› kapsam›nda araflt›rmalar sürdürülmelidir.
44
‹ Çal›flanlar›n pnömokonyoz riskine karfl› korunabilmesi için, iflyeri maruziyet s›n›r de¤erlerinin do¤ru olarak belirlenmesi ve bu maruziyet s›n›r de¤erlerine uyuldu¤unun etkin
bir flekilde kontrol edilmesi son derece önemlidir.
‹ Ülkemizde kristal yap›da SiO içeren solunabilir tozlar
2
için halen geçerli olan ESD, di¤er ülkelerle karfl›laflt›r›ld›¤›nda, son derece yüksektir.
‹ Mevcut tozla mücadele mevzuat› yeniden gözden geçirilerek, solunabilir ve alveollere ulaflabilen tozlar için iflyeri
maruziyet s›n›r de¤erleri yeniden belirlenmelidir.
‹ Pnömokonyozla etkin mücadele aç›s›ndan, solunabilir
tozlar›n mineralojik özelliklerinin do¤ru olarak belirlenmesi
büyük önem arz etmektedir. Bu kapsamda, kantitatif X-›fl›n›
k›r›n›m› yöntemi, en az, halen kullan›lmakta olan yöntemler
kadar güvenilir sonuç verebilmektedir.
‹ Pnömokonyozun tedavisi olanakl› olmad›¤›ndan ve henüz geçerli olan iflyeri maruziyet s›n›r de¤erleri ile tam olarak tatmin edici sonuçlar al›namad›¤› için, silikozla mücadele, iflyerlerinde önceden belirlenmifl solunabilir toz maruziyet
s›n›r de¤erlerinin afl›lmamas›na özen gösterilerek, iflyeri çal›flma flartlar›n› iyilefltirerek ve pnömokonyoz flüphelilerini
riskli ortamdan uzaklaflt›rarak yap›lmal›d›r.
TEfiEKKÜR
Yazar, çal›flma için maddi destek sa¤layan Çukurova Üniversitesi, Bilimsel Araflt›rma Projeleri Destekleme Fonu’na (MMF2007BAP4) teflekkür eder.
KAYNAKLAR
1. Maden ve taflocaklar› iflletmelerinde ve tünel yap›m›nda tozla mücadeleyle ilgili yönetmelik, 14.09.1990 tarih ve
20653 say›l› Resmi Gazete.
2. Ataman T., (1973) Madencilerin mesleki hastal›¤›
pnömokonyoz, 11. Türk Tüberküloz Kongresi, Bursa,
337–351.
3. Stoces, B., Jung, H., (1970) Maden iflletmesinde toz
ve silikozla mücadele, ‹TÜ Maden Fakültesi Yay›n›, (Çeviren:
Salto¤lu, S.), ‹stanbul.
4. NIOSH, (1991) Work-related lung disease surveillance report. Cincinati, OH: U.S. Department of Health and Human Services, Public Health Service, Centers for Disease
Control, DHHS (NIOSH) Publication No. 91.
5. NIOSH, (1983) National occupational exposure survey
(NOES) 1981 – 1983. Cincinati, OH: U.S. Department of
Health and Human Services, Public Health Service, Centers
for Disease Control, Division of Surveillance, Hazard
Evaluations, and Fire Studies, Surveillance Branch.
6. Çal›flma ve Sosyal Güvenlik Bakanl›¤›, (2007) Ulusal
pnömokonyoz önleme eylem plan›, ‹fl Sa¤l›¤› ve Güvenli¤i
Genel Müdürlü¤ü (http://isggm.calisma.gov.tr).
7. Rogers, G., (1999) A step by step guide to air
sampling, SKC Ltd.
8. TS EN 481, (1996) ‹flyeri atmosferi - havadaki partikül ölçümleri için boyut fraksiyonu tarifleri.
9. Il›cak, fi., (1988) Akci¤er meslek hastal›klar›, Çal›flma
ve Sosyal Güvenlik Bakanl›¤›, ‹flçi Sa¤l›¤› ve ‹fl Güvenli¤i Sempozyumu, Ankara, 471–475.
10. Didari, V., (1983) Toz durumlar›n›n kitlesel (gravimetrik) toz ölçme yöntemleriyle belirlenmesi, Madencilik
Dergisi, 22(1), TMMOB Maden Mühendisleri Odas› Yay›n›,
27–32.
11. Bartley, D.L., Chen, C.C., Song, R.S., Fischbach, T.J.,
(1994) Respirable aerosol sampler performance testing, Am
Ind Hyg Assoc J 55(11), 1036–1046.
12. Kathleen, M.R., (2002) Healts effects of occupational exposure to respirable crystalline silica. NIOSH Hazard
Review.
13. Baran, Y., (1997) Ders notlar›, ZKÜ Fen–Edebiyat
Fakültesi Kimya Bölümü, Zonguldak.
14. Madsen, F.A., Rose, M.C., Cee, R., (1995) Review of
quartz analytical methodologies: Present and future needs,
Appl Occup Environ Hyg 10(12), 991–1002.
15. Smith, D.K., (1997) Evaluation of the detectability
and quantification of respirable crystalline silica by X-ray
powder diffraction methods, Powder Diffraction 12(4),
200–227.
16. Hurst, V.J., Schroeder, P.A., Styron, R.W., (1997)
Accurate quantification of quartz and other phases by powder X-ray diffractometry, Anal Chim Acta 337, 233–252.
17. NIOSH, (2003) Silica, crystalline, by XRD: Method
7500, Issue 4, Cincinati.
18. OSHA, (1996) Quartz and cristobalite in workplace
atmospheres, by XRD Method ID–142. Division of Physical
Measurements and Inorganic Analyses, OSHA Technical
Center Salt Lake City, Utah.
45
19. MSHA, (1999) X-ray diffraction determination of
quartz and cristoballite in respirable mine dust: Method P-2.
Pittsburg, PA: U.S. Department of Labour, Mine Safety and
Health Administration.
28. Ural, S., (2007) Quantification of crystalline
(mineral) matter in some Turkish coals using interactive
Rietveld-based X-ray diffractometry, International Journal
of Coal Geology, (71), 176–184.
20. HSE, (2005) Crystalline silica in respirable airborne
dusts. Method for Determination of Hazardous SubstancesMDHS-101, Health and Safety Laboratory.
29. Ward, C.R., (1991) Mineral matter in low-rank
coals and associated strata of the Mae Moh Basin, Northern
Thailand. International Journal of Coal Geology 17, 69–93.
21. Rietveld, H.M., (1969) A profile refinement method
for nuclear and magnetic structures. Journal of Applied
Crystallography 2, 65–71.
30. Ward, C.R., (2002) Analysis and significance of
mineral matter in coal seams. International Journal of Coal
Geology 50, 135–168.
22. Taylor, J.C., (1991) Computer programs for standardless quantitative analysis of minerals using the full
powder diffraction profile. Powder Diffraction 6, 2–9.
31. Ward, C.R, Nunt-jaruwong, S., Swanson, J., (2005)
Use of mineralogical analysis in geotechnical assessment of
rock strata for coal mining. International Journal of Coal
Geology 64, 156–171.
23. Gupta, R., (2007) Advanced coal characterization:
A review. Energy and Fuels. 21(2), 451–460.
24. Muller, S., Baykara, M.A., (2004) Investigation into
the relation of the degree of structural order in kaolinites
and the formation of silicates in multicomponent systems.
Key Eng›neering Materials 264-268: 1383-1386, Part 1–3.
25. Ural, S., Yüksel, F., (2004) Geotechnical characterization of lignite-bearing horizons in the Afsin-Elbistan lignite basin, SE Turkey. Engineering Geology, 75(2): 129–146.
26. Ural, S., Aky›ld›z, M., (2004) Studies of the relationship between mineral matter and grinding properties for
low-rank coals, International Journal of Coal Geology, (60)
81–84.
32. Ward, C.R., French, D., (2006) Determination of
glass content and estimation of glass composition in fly ash
using quantitative X-ray diffractometry. Fuel 85(16),
2268–2277.
33. Health and Safety Commission (2005) Table 1: List
of approved workplace exposure limits
(www.hse.gov.uk/coshh/).
34. ACGIH (2001) 2001 TLVs and BEIs: Threshold limit
values for chemical substances and physical agents and
biological exposure indices. Cincinnati, OH: American Conference of Government Industrial Hygienists.
27. Ural, S., (2005) Comparison of fly ash properties
from Afsin-Elbistan coal basin, Turkey, Journal of Hazardous Materials, (119), 85–92.
46
Mesut an›l - n‹l yap›c›
bayram al‹ mert- mehmet türkmeno⁄lu
AÇIK MADEN
‹fiLETMELER‹NDE VE
KIRMA-ELEME TES‹SLER‹NDE
P.M. (TOZ)’N‹N ‹NSAN VE
ÇEVRE SA⁄LI⁄I R‹SKLER‹
1. G‹R‹fi
Aç›k maden iflletmelerinde ve k›rma-eleme tesislerinde ‹fl Sa¤l›¤› ve
Güvenli¤i aç›s›ndan karfl›lafl›lan önemli risklerden biri de P.M. (toz)
emisyonlar›d›r. Gerek delme ve patlatma s›ras›nda ve gerekse basamaklardan yap›lan üretim s›ras›nda tozumalar kaç›n›lmazd›r. Üretilen cevher veya endüstriyel hammadde ve bunlar›n içinde bulundu¤u
ana kaya ile bunlar› örten tabakalar›n kald›r›lmas› s›ras›nda uygulanan mekanizasyon yo¤unlu¤una göre P.M. ile mücadele etmek gerekmektedir. Toz emisyonlar›ndan kaynaklanan hava kirlili¤i madenlerde çal›flan personelin sa¤l›¤›n› olumsuz yönde etkilediklerinden
ilgili yönetmeliklerde s›n›r de¤erler belirlenmifltir. Bu s›n›r de¤erlerin
k›sa vadede ve uzun vadede afl›lmamas› için aç›k maden iflletmelerinde ve k›rma-eleme tesislerinde emisyon izinleri zorunlu hale getirilmifltir. 22 Temmuz 2006 tarihinde yürürlü¤e giren ETKHKKY (1) (Endüstri Tesislerinden Kaynaklanan Hava Kirlili¤inin Kontrolü Yönetmeli¤i)’li¤inde ilk kez maden iflletmeleri ve k›rma-eleme tesisleri yönetmelik kapsam›na al›nm›flt›r.
AB sürecinde Çevre Kanununda yap›lan de¤ifliklikler ve uyum yasalar› aç›k maden iflletmelerinde tozumalara karfl› önemli tedbirler
al›n›rken, k›rma-eleme tesislerinin tamamen kapal› ortamda ve 0-50
mm aras›ndaki malzemelerin k›rma ve elemesinin mutlaka emici sistemde toplanarak filtrelerden geçirilerek temizlendikten sonra ortama
verilmesi istenmektedir. Halen Türkiye’deki 100 k›rma-eleme tesisinin
98’inin aç›k ortamda faaliyet gösterdi¤i günümüzde çok önemli bir
sorun olarak madenlerdeki ifl sa¤l›¤›n› etkiledi¤i ortadad›r. Önümüzdeki ilk 5 y›l içinde bu tesislerin yönetmelikteki istenen s›n›r de¤erlere çekilmesi ve meslek hastal›¤› sebebiyle yönetmeliklerin s›k› bir denetimle tavizsiz uygulanaca¤› tahmin edilmektedir.
47
AÇIK MADEN ‹fiLETMELER‹NDE VE KIRMA-ELEME TES‹SLER‹NDE
P.M. (TOZ)’N‹N ‹NSAN VE ÇEVRE SA⁄LI⁄I R‹SKLER‹
fiekil 2. Kapal› sistemle çal›flan
toz toplama ünitesi ve atmosfere
deflarj bacas›.
fiekil 1. Aspiratörlü ve torba filtreli
delici makina
Aç›k Maden ‹flletmelerinde ve k›rma-eleme tesislerinde
Bu çal›flmada özellikle kalker ocaklar› ve hemen bir ço¤u
P.M. (toz) çal›flanlar, kullan›lan makine teçhizat ve çevre
ocak yak›nlar›na kurulu bulunan k›rma-eleme tesisleriyle,
sa¤l›¤› için önemli bir risk oluflturur. Özellikle 0-10 m ara-
kuvars, kuvarsit, dolomit, feldspat, kil ve öteki sanayi ma-
s›ndaki PM-10 (toz)’lar çal›flanlar›n akci¤erlerindeki bronflla-
denlerinde s›kça uygulamalara aç›k iflletmelerde ve bunlar›
ra kadar ulaflmakta ve her seferinde önemli bir k›sm› geri
zenginlefltirme tesislerindeki emisyon ölçüm sonuçlar›na da-
dönememektedir.
yanan yaklafl›mlara yer verilmifltir.
Cevher ve yankayac›n ya da endüstriyel hammaddenin
cinsine göre meslek hastal›¤› riski de¤iflmektedir. ‹nce tozla-
2. P.M. (TOZ) EM‹SYONUNU OLUfiTURAN FAAL‹YETLER VE MUHTEMEL TOZUMALARIN MODELLEMES‹
r›n çal›flan ekipmanlar ve özellikle patlarl› motorlar›n hava
Aç›k iflletmelerde karfl›lafl›lan ifl sa¤l›¤› ve güvenli¤i aç›s›n-
filtreleriyle, elektrikli motorlar›n rotarlar›n›n t›kayarak per-
dan risk oluflturan hususlar›n bafll›calar› toz, patlay›c› madde
formans kay›plar›na sebep olmaktad›r. Tozlar rüzgarlarla at-
flokundan etkilenme, gürültü ve görsel kirlilik (görüntü kir-
mosfere kar›flarak çevre sa¤l›¤›n› da olumsuz yönde etkile-
lili¤i)’tir(2). Bu risklerin her birinin yarataca¤› risk boyutu ifl-
mektedir. Bu makalenin yazarlar› yedi y›l› aflk›n bir süredir
letmelerde uygulanan yöntemler, kullan›lan araçlar, iklim ko-
Hava Kalitesinin Korunmas› konular›n› kapsayan alanlarda
flullar› ve jeolojik özelliklere göre ayr›cal›k oluflturmaktad›r.
çeflitli maden iflletmeleri ve endüstri tesislerinde ölçümler
Ancak bu çal›flmalarda toz emisyonlar› ele al›nd›¤›ndan, emis-
gerçeklefltirmifl olup, Çevre ve Orman Bakanl›¤› nezdinde Ön
yonlar›n sebepleri, azalt›lmalar› için yap›lmas› gerekli ifllem-
Yeterlik Belgesi almaya hak kazanan bir altyap›y› da kullan-
ler ve halen yürürlükte olan yönetmelikler üzerinde durula-
maktad›r.
cakt›r.
Aç›k maden iflletmelerinde delme-patlatma, iri bloklar›n
ETKHKKY(1)’nin Ek-8, 2.1 ve 2.2. alt maddelerinde
ufalanmas›, yükleme-boflaltma faaliyetleri, nakliyat ve k›rma-
taflocaklar ve maden iflletmeleri ile cevher haz›rlama tesisle-
eleme-ö¤ütme gibi temel ifllemler s›ras›nda toz emisyonlar›
rinin tamam› yönetmelik kapsam›na al›nm›fl ve madencilerin
kaç›n›lmaz olup, bu emisyonlar›n mutlaka azalt›larak yönet-
uzun y›llardan beri al›fl›k olmad›klar› s›k› denetimler bafllat›l-
meliklerde öngörülen tolerans s›n›rlar›na çekilmesi zorunlu-
m›flt›r. Bu sebeple aç›k maden iflletmeleri ve k›rma-eleme te-
dur. Bu zorunluluk önceki y›llara göre çok daha artm›fl olup,
sislerindeki tozun bertaraf edilmesi güncel bir konu ve her
önümüzdeki 5 y›l içinde olmazsa olmaz flartlardan biri ola-
madenciyi do¤rudan etkileyen bir sorundur.
cakt›r.
48
Delme-patlatma, yükleme-boflaltma kesikli bir faaliyet oldu¤undan ortaya ç›kan tozlar k›sa vadede s›n›r de¤erleri aflabilir. Uzun vade s›n›rlar›n› da birçok iflletmede aflmaktad›r. Buna karfl›l›k k›rma-eleme ve ö¤ütme sürekli bir faaliyet oldu¤undan bu faaliyetler s›ras›nda P.M. (toz) emisyonlar› sürekli olaca¤›ndan kütlesel debileri (kg/saat) öngörülen limitleri genellikle aflar ve bu sebeple mutlaka önlemlerin al›nmas› gerekir.
Bir aç›k iflletme faaliyetinde üretilen cevher veya endüstriyel hammadde (kalker dahil) ile bunlar›n k›r›larak-elenmesi ve
hatta ö¤ütülmesi s›ras›nda ortaya ç›kacak muhtemel tozlar› hesaplamak ve modellemek mümkündür. Sayfa s›n›rlamas› sebebiyle bu modellemenin ayr›nt›lar› bu çal›flmada verilmemifltir.
Aç›k ocaklarda oluflabilecek toz sorunundan etkilenebilecek alanlar›n saptanmas›nda gerçe¤e uygun sonuçlar vermesi aç›s›ndan Gauss yay›l›m modeli kullan›l›r. Ancak Gauss modelinde kullan›lan eflitlikler ve katsay›lar endüstriyel çal›flmalar için
belirlendi¤inden etkin baca yüksekli¤i ve h›z› yerine tozun yay›lmaya bafllad›¤› yükseklik ve bu yükseklikteki rüzgar h›z› baz
al›nmal›d›r. Ayr›ca gauss modelinde esme say›lar› her yönde eflit kabul edilerek hesaplamalara dahil edilmemifltir. Mant›ksal
fiekil 3. Malzemenin, k›r›c›lar ve band konveyörlere monte
edilmifl su püskürtme sitemi ile nemlendirilme ifllemi.
49
olarak, oluflabilecek toz sorunundan etkilenebilecek alanlar›n saptanmas› için hakim rüzgar h›zlar›na ek olarak rüzgar yönünün ve buna ba¤l› olarak her yöndeki esme say›lar›n›n dikkate al›nmas› gerekir(3).
3. P.M. (TOZ) BASTIRMA VE TOPLAMA YÖNTEMLER‹
Aç›k maden iflletmelerinde ve k›rma eleme sistemlerinde 0-10 µ aras›ndaki (P.M.10) tozlar›n yönetmeliklerde öngörülen
s›n›r alt›na al›nabilmesi bafll›ca iki yöntemle yap›lmaktad›r.
3.1. Delme-Patlatma, Yükleme-Boflaltma S›ras›nda Ortaya Ç›kan Tozlar›n Bast›r›lmas› veya Toplanmas›
Basamaklarda patlatma delikleri aç›l›rken haval› sistemle çal›flan deliciler art›k toz toplama üniteleri olmadan kullan›lamayacakt›r. Halen ülkemizdeki bir çok aç›k iflletmede otomatik tij de¤ifltirebilen ve delme s›ras›nda ortaya ç›kan tozu emerek
torbal› filtrelerden geçirdikten sonra faz›ndan ar›nd›r›lm›fl havay› atmosfere veren delici makinalar kullan›lmaktad›r (fiekil 1).
Buna karfl›l›k patlatma s›ras›nda afl›r› toz intiflar›n›n önlenmesi için fiskiye metoduyla nemlendirme yap›labilmekte, araçlar›n
yükleme ve boflaltmas› s›ras›nda ocak yollar›nda toz kalkmas›n› minimuma indirmek amac›yla arazözlerle sistematik sulama yap›lmas› yönetmeliklerde öngörülmektedir. Ayn› flekilde rüzgarl› ve çok kuru hava koflullarda patlatmalar›n ertelenmesi tavsiye edilmekte, az toz intiflar›n› sa¤layan delik düzeni ve patlatma yöntemleri gelifltirilmekte, s›k›lama maddesi yerine içi su dolu plastik kartufl uygulamas›na geçilmektedir.
‹lave masraf getiren bu uygulamalar ifl sa¤l›¤› ve güvenli¤i ile çevre sa¤l›¤› için özendirilmektedir. Yak›n gelecekte zorunlu hale getirilmesi beklenmektedir. Aç›k iflletmelerde basamaklar genifl alanlara yay›ld›¤› için faaliyetlerden ç›kacak tozumalar›n en az 7-10 atmosfer bas›nç alt›ndaki suyun ya do¤rudan nozl’dan geçirilerek veya su+hava kanall› bafll›klardan
rüzgar yönü dikkate al›narak 3-6 m. seyyar direklerden ortama yönlendirilerek, kalkan toz k›sa sürede çöktürülmeye çal›fl›l›r. Ocak içindeki tüm stabilize yollar sistematik olarak her an % 10 rutubet oran›n› muhafaza edecek flekilde arazözlerle
sulan›r. Ç›kan tozun bast›r›lamayaca¤› kadar fliddetli rüzgarl› havalarda delme-patlatma ve ocak içi nakliyat› yap›lmayarak tozumalar›n önüne geçilir. Bu tip uygulamalarda en büyük sorun su temini olup, ço¤u oran› yüksek sular›n nozl’lar› s›kça t›kamas› ve sistemin bak›m masraflar›d›r. Fazla bir teknolojik bilgiye ihtiyaç duyulmad›¤› için ülkemizde birçok firma taraf›ndan
gelifltirilmifl toz bast›rma ve toplama üniteleri bulunmaktad›r. Ancak ölçüm yapt›¤›m›z 100’den fazla k›rma-eleme tesislerinin % 90’n›nda sistemin çal›flmad›¤› görülmüfltür. Bu olumsuz sonuçta kireçlenme sebebiyle t›kanma baflrolü oynamakla beraber iflletmecilerin bu ifli yasak savma (var m›? var) mant›¤› ile ele al›p, su ve elektrik giderlerini azaltmak amac›yla bast›rma ünitelerini yaln›zca kontroller s›ras›nda çal›flt›rmay› prensip edinmeleri de önemli pay sahibidir. Sistemin sürekli çal›flt›r›lmas› ve günlük, haftal›k ve ayl›k bak›mlar›n yapt›r›lmamas› di¤er bir olumsuzluk kayna¤›d›r. Tozlanma sebebiyle makine ve
teçhizatlardaki performans düflüklü¤ü elektrik ve su giderlerini karfl›layacak düzeydedir. Öte yandan madende çal›flan insanlar›n afl›r› toz sebebiyle uzun dönemde meslek hastal›¤›na yakalanma riskleri de flimdilik hesaba kat›lmamaktad›r. Bir yandan ILO sözleflmeleri, di¤er yandan AB ile entegrasyon anlaflmalar› önümüzdeki 10 y›l içinde maden iflçilerinin ergonomik olmayan koflullarda çal›flt›r›larak meslek hastal›¤›na sebep olmalar› durumunda iflverenlerin yüklü miktarda tazminat ödemelerine sebep olacakt›r.
Henüz ülkemizde iflçiler taraf›ndan aç›lan tazminat davalar›nda mahkemelerin tavr› olmas› gerekenden daha yumuflakt›r.
AB ortalamas›n›n çok alt›ndaki bu de¤erlendirmelerin ilerleyen y›llarda çok yükselece¤ini söylemek kehanet olmaz. Bu sebeple aç›k maden ocaklar› ve k›rma-eleme tesisleri çal›flt›ran iflletmecilerin toz riskini azalt›c› tedbirleri ciddiyetle ele almalar› baflta kendi yararlar›nad›r.
50
3.2. K›rma-Eleme, Ö¤ütme ve Stoklama S›ras›nda Oluflan Tozumalara Karfl› Uygulanan Yöntemler
Bu tesislerde ocak içi tozumalara göre çok daha fazla konsantrasyonlarda ve sürekli olarak ortaya ç›kan tozlarla mücadele daha zordur. Çünkü günde en az 1-2 vardiya hiç durmadan çal›flan k›rma-eleme ünitelerinde baflta boyut küçültme sebebiyle toz intiflar› yüksektir. Daha çeneli k›r›c› bunkerine damperlenir damperlenmez sulu f›skiyeler ya da toz toplay›c› aspiratörler devreye girmez ise çeneli k›r›c›, birinci elek ünitesi, darbeli-merdaneli k›r›c›lar, ikinci elek ünitesi ve band konveyörlerde tozumalar artarak ve birbirini tetikleyerek atmosfere kar›fl›r. Ülkemizdeki tesislerin ancak çok az oran oluflturacak
bölümünde toz bast›r›c› ve toplay›c› ekipmanlar düzenli olarak çal›flt›r›lmaktad›r (fiekil 2,3).
Bu durum mevcut yönetmelikler ve ifl sa¤l›¤› ve güvenli¤i aç›s›ndan önemli riskler oluflturur. Gerek Çal›flma ve Sosyal
Güvenlik Bakanl›¤› ve gerekse Çevre ve Orman Bakanl›¤› ülkemizdeki bütün tesisleri ifl sa¤l›¤› ve güvenli¤i ile çevre sa¤l›¤›
aç›s›ndan s›k› bir denetime tabi tutmufltur. Bu yönetmeliklerde tozlu maddelerin üretimi, ifllenmesi, tafl›nmas›, doldurulmas›, boflalt›lmas› s›ras›nda al›nmas› zorunlu olan tedbirler öngörmüfl ve bu tesislerin emisyon iznine tabi tesisler içinde yer
ald›¤›n› belirtmifltir. Bu yüzden AB standard›nda bulunan her hususun Türkiye’deki eski ve yeni kurulacak tesislerde aynen
uygulanaca¤› taahhüt edilmektedir. ETKHKKY.’li¤i Ek-1’de toz ç›karan iflletmelerde ortaya ç›kan P.M.’ nin tane boyutu 5
mm ve daha büyük, 5 mm-1 mm aras›, 1 mm’den daha küçük olmalar› durumuna göre her bir grup için ayr› ayr› kriterler
ve s›n›rlamalar getirmifltir. Öte yandan tozuyan P.M.lerin cinsleri de çok önemli olup, inert (nötr), toksik ve zehirli, kanserojen v.s. gibi özellik tafl›yan maddelerde ilave önlemler al›nmas› ve çal›flma flartlar›n› yönetmeliklerde belirtilen hususlara göre yeniden ayarlamalar› istenmektedir.
4. SONUÇLAR VE ÖNER‹LER
Aç›k maden iflletmeleri ve cevher haz›rlama üniteleri k›rma-eleme tesislerinde tozla mücadele edilerek toz konsantrasyonlar›n› yönetmeliklerde öngörülen s›n›r de¤erlere indirebilmek klasik yöntemlerle mümkün de¤ildir. Yap›lan hesaplamalar
ve emisyon parametreleri kullan›larak oluflturulan modellemelerle ne kadar toz ç›kaca¤› görülebilmekte ve k›sa vadede çok
kez, uzun vadede zaman zaman s›n›r de¤erleri afl›ld›¤› inkar edilmeyecek derecede aç›kt›r. Bu sebeple bu faaliyetlerin gerçeklefltirilmesi s›ras›nda gerek ocak içi ve gerekse tesislerde ç›kan tozun ya bast›r›larak veya tutularak atmosfere kar›flmas›
önlenmelidir. Ülkemizde do¤al agrega kullan›m›n›n s›n›rland›r›lm›fl olmas› k›rma-tafl agregas›na olan ihtiyac› patlatm›fl, dolay›s›yla da k›rma-eleme tesislerinin say›s›nda anormal art›fllar olmufltur. Art›k, flehir girifl ve ç›k›fllarda saptanmayacak boyutta toz intiflar› herkesçe görülmekte ve Çevre ve Orman Bakanl›¤›nca s›k› denetimler artmaktad›r. Bu sebeple son iki y›lda
bir çok tesis kapat›lm›flt›r. Önümüzdeki y›llarda sorun daha da büyüyece¤inden art›k k›rma-eleme tesislerinin kapal› ortamlarda yap›lmas› ve boyut küçültme ve eleme s›ras›nda ki ç›kan tozun davlumbazlar arac›l›¤› ile aspire edilerek torbal› filtrelerden geçirildikten sonra s›n›r de¤erler alt›nda atmosfere deflarj edilecek sistemleri vakit geçirmeden her iflletmeci yapt›rmal›d›r.
5. KAYNAKLAR
1. E.T.K.H.K.K.Y., (2006), Çevre Orman Bakanl›¤›nca, 22 Temmuz 2006 tarih ve 26236 say›l› Resmi Gazete’de yay›nlanan Endüstri Tesislerinden Kaynaklanan Hava Kirlili¤inin Kontrolü Yönetmeli¤i.
2. ERDO⁄AN, M., MAHMUTO⁄LU,Y.,VARDAR, M., 2006. ‹stanbul’un K›rmatafl Potansiyeli ve Agrega Üretimine Genel
Bir Bak›fl, 4. Ulusal K›rmatafl Sempozyumu, ‹STANBUL.
3. DE⁄ERL‹, E., ve ÜNVER, B., 2002. Aç›k Ocaklarda Toz Da¤›l›m›n›n Bir Bilgisayar Yaz›l›m› ‹le De¤erlendirilmesi, Madencilik, Cilt 41, Say› 3, Sayfa 3-17, ANKARA.
51
Mustafa b‹rbenl‹
DA‹RE BAfiKANI
MADENC‹L‹K SEKTÖRÜNDE
‹fi SA⁄LI⁄I VE
GÜVENL‹⁄‹N‹N
GEL‹fiT‹R‹LMES‹…
‹fl sa¤l›¤› ve güvenli¤i
gerek ülkemizde gerekse
dünyadaki di¤er ülkelerde
çal›flma hayat›n›n düzenlenmesinden sorumlu resmi
kurum ve kurulufllar›n öncelikli çal›flma alanlar›ndan
biridir.
‹fl Sa¤l›¤› ve Güvenli¤i
Genel Müdürlü¤ü olarak biz
de bu konuya gereken önemi
vermekte ve ülkemizde mevcut ifl sa¤l›¤› ve güvenli¤i
durumunu gelifltirmek için
faaliyetlerimizi artan bir
ivme ile sürdürmekteyiz.
52
Dünyada meydana gelen geliflmeler ile Avrupa Birli¤i
uyum süreci neticesinde ortaya ç›kan yenilikleri ve geliflmeleri
do¤rudan takip eden Bakanl›¤›m›z, bu alanda sürekli
iyilefltirme, bilgilendirme ve gelifltirme çal›flmalar›n› yo¤un bir
flekilde devam ettirmektedir.
AB uyum süreci kapsam›nda ülkemiz mevzuat›na
kazand›r›lan AB direktiflerinin do¤rudan çal›flma hayat›m›za
entegre edilmesi sonucu bu bütünleflmenin uygulanabilmesi
için e¤itim ve araflt›rma çal›flmalar›na önem verilmelidir.
E¤itim ve araflt›rma çal›flmalar›n›n do¤ru ve verimli
olarak gerçeklefltirilebilmesi ise bu alanlarda yap›lacak
analizler ve de sektörel çal›flmalara ba¤l›d›r.
meleri
gibi
olmufltur.
kazalar
Kozlu üretim bölgesinde 1992 y›l›nda 263
madencinin hayat›n› kaybetti¤i grizu facias›,
Türkiye'deki en büyük can
kayb› yaflanan ifl kazas›
olarak tarihe geçmifl ve
ayn› y›l, grizunun yan› s›ra
di¤er kazalarla birlikte 277 iflçi yaflam›n› yitirmifltir.
Yine ayn› y›l içinde 5 bin 214 iflçi de yaralanm›flt›r.
Bu amaçla, Bakanl›¤›m›z her y›l belirlenen sektörlerde ‹fl
Sa¤l›¤› ve Güvenli¤i kampanyalar› gerçeklefltirmekte ve bu
kampanyalar›n ç›kt›lar›n› kamuoyuyla paylaflmaktad›r.
En az kazan›n yafland›¤› 1999 y›l›nda 4 iflçi ölmüfl ve bin
722 iflçi yaralanm›flt›r. En fazla yaralanmal› kaza ise 9 bin
592 kifliyle 1966 y›l›nda meydana gelmifltir.
‹SG kampanyalar›n›n ilki 2006 y›l›nda “Güvenli¤i Birlikte
‹nfla Edelim”slogan›yla inflaat sektöründe gerçeklefltirilmifltir.
Kampanya için madencilik sektörünün seçilmifl olmas›
yukar›daki bilgilerden de anlafl›laca¤› gibi; madencili¤in
çal›flma flartlar› bak›m›ndan sürekli de¤iflim gösteren ve bu
nedenle yüksek risk unsurlar› içeren bir sektör olmas›d›r.
Bu kampanyan›n neticesinde elde edilen sonuçlarla, inflaat
sektöründeki mevcut durumun iyilefltirilmesi için çal›flmalara
bafllanm›flt›r.
‹çinde bulundu¤umuz 2007 y›l›nda ise ifl sa¤l›¤› ve
güvenli¤i kampanyas› yap›lacak sektör olarak madencilik
belirlenmifl ve bu y›l›n ilk aylar›ndan itibaren bu konuda
çal›flmalara bafllanm›flt›r.
Neden Madencilik Sektörü?
Maden Ocaklar›nda 1955 y›l›ndan bu güne kadar 2 bin
668 iflçi hayat›n› kaybetti…
Madenlerde grizu facias›n›n en büyü¤ü Zonguldak
Kozlu'da 3 Mart 1992'de meydana gelmifl, 263 iflçi hayat›n›
kaybetmifltir.
Kömür ocaklar›nda 1955–2006 y›llar›nda meydana
gelen ifl kazalar›nda 2 bin 668 iflçi ölmüfl ve 318 bin 650 iflçi
yaralanm›flt›r.
Söz konusu y›llarda Türkiye Tafl Kömürü Kurumuna
ba¤l› müessese müdürlüklerinden Kozlu, Armutçuk, Amasra,
Karadon ve Üzülmez kömür ocaklar›nda göçük, grizu ve
kömür patlamas›, metan gaz› ve karbonmonoksit zehirlen-
Bu yüksek risk unsurlar›n›n istenmeyen sonuçlara
dönüflmesi neticesinde de yüksek oranda ifl kazalar› meydana
gelmektedir.
Ayr›ca ülkemizde tan›s› konulan meslek hastal›klar›n›n
yar›ya yak›n›n›n madencilik sektörü çal›flanlar›nda olmas› da
bu sektörün seçilmesinde rol oynam›flt›r.
Kampanya kapsam›nda; ülke genelinde en çok
karfl›lafl›lan tehlikeleri ve kazalar› belirleyerek bunlara karfl›
al›nmas› gereken önleyici faaliyetlerin saptanmas› ve bu mevcut problemlerin çözülmesi için al›nacak önlemlerle ilgili
iyilefltirici faaliyetlerin belirlenmesi ana hedeftir.
Ayr›ca, geliflen güvenlik kültürü anlay›fl›n›n maden ifl
kolunda da yayg›n bir biçimde hayata geçirilmesi de
hedeflerimiz içinde yer almaktad›r.
Kampanya da beraber çal›flmak üzere ilgili kamu ve sivil
toplum kurulufllar›na davette bulunulmufl ve arzu eden kurulufllarla beraber çal›fl›lmas› konusunda fikir birli¤ine
var›lm›flt›r.
53
Ayr›ca konuyla ilgili maden sektöründe ‹SG konulu
posterler bast›r›lm›fl ve maden iflletmelerinde kullan›lmak
üzere da¤›t›mlar› yap›lmaya bafllanm›flt›r.
Bilgilendirme çal›flmalar›n›n bir di¤er aya¤› da, ça¤›m›z›n
en modern ve h›zl› ulafl›m imkân› bulunan internet teknolojisinden yararlanmak olmufltur. Genel Müdürlü¤ümüzce yine
içeri¤i Madenlerde ‹SG olan internet sayfas› tasarlanarak
hayata geçirilmifltir. ‹nternet sayfam›zda bütün bilgilerin
toplanmas› sa¤lanarak kampanya aktiviteleri ile teknik bilgilere do¤rudan ulafl›m imkân› sa¤lanm›flt›r.
‹fl sa¤l›¤› ve güvenli¤i sa¤lamak ve gelifltirmek Genel
Müdürlü¤ümüzün sorumluluk alan›nda yer almakla birlikte
sosyal taraflar, sivil toplum kurulufllar› ve tüm toplumun
ortak sorumluluk alan›d›r.
May›s ay›nda ‹stanbul’da gerçeklefltirilecek olan 21. ‹fl
Sa¤l›¤› ve Güvenli¤i Haftas›’nda Kampanyaya katk›da bulunmas› amac›yla panel bafll›klar›ndan biri “Madenlerde ‹fl
Sa¤l›¤› ve Güvenli¤i” olarak belirlenmifltir.
Ayr›ca;
Genel Müdürlü¤ümüz ve Maden Mühendisleri Odas›
aras›nda yap›lan çal›flmalar sonucunda mutab›k kal›narak
haz›rlanan protokol 21. ‹fl Sa¤l›¤› ve Güvenli¤i Haftas›’nda
imzalanarak yürürlü¤e girecek ve çal›flmalara Maden
Mühendisleri Odas› da dâhil edilecektir. Bu flekilde sosyal
diyalogun güzel bir örne¤i de oluflacakt›r.
Yap›lan bütün bu çal›flmalar›n, sosyal taraflar, sivil
toplum kurulufllar› ve tüm toplum taraf›ndan benimsenip
desteklenmedikçe, bu konuya gereken hassasiyet gösterilmedikçe, baflar›ya ulaflmas› mümkün görülmemektedir.
“Sa¤l›k ve Güvenlik” ilkesi ile hareket etti¤imiz bu
kampanyada temel slogan›m›z,
“Sa¤l›k ve Güvenlik En De¤erli
Cevherimizdir”
Kampanyan›n hedefleri aras›nda yer alan ve en önemli
görülenlerden bir tanesi de do¤rudan madencilik sektöründe
çal›flanlara ulaflmak, onlar›n fikirlerini almak ve ifl sa¤l›¤› ve
güvenli¤i konusunda onlar› bilinçlendirmektir.
Bu kampanya kapsam›ndaki e¤itimler ve aktiviteler sonucunda; iflverenler ve çal›flanlar, daha sa¤l›kl› ve üretken hale
gelirken ayn› zamanda ifllerini nas›l gelifltirebilecekleri
konusunda da gerekli bilgilere sahip olabileceklerdir.
Kampanya kapsam›nda 2007 – 2008 y›llar› içerisinde
devam edecek olan e¤itim faaliyetlerinin planlamas›na devam
edilmekte ve ülkemizde madencili¤in yo¤un olarak gerçeklefltirildi¤i illerin tamam›na ulafl›lmas› için çal›flmalar
sürdürülmektedir.
Dolay›s›yla, kampanya ülkemizdeki madencilik sektörünün mevcut ifl sa¤l›¤› ve güvenli¤i sorunlar›n›n
tespitinde, bu sorunlar›n iyilefltirilmesi ve risk unsurlar›n›n
azalt›lmas›na önemli katk›lar sa¤layacakt›r.
Gerçeklefltirilmekte olan kampanyan›n bir di¤er önemli
k›sm› da e¤itim ve bilinçlendirme konusunda özendirme
materyallerinin haz›rlanmas›d›r. Bu konuda gerekli
çal›flmalar yap›lm›fl, madencilikle ilgili birçok konuda
broflürler ve bültenler haz›rlan›p bas›larak (madenlerde grizu
tehlikesi, tozla mücadele, kiflisel koruyucu donan›m kullan›m›
vb.) kamuoyuna sunulmufltur.
Sa¤l›k ve Güvenlik herkesi
ilgilendirir!
Sizin için de önemlidir…
‹fliniz için de…
54
Özlem Den‹z ERATAK
Maden Yüksek Mühend‹s‹ –
‹SG Uzman Yard›mc›s›
Madenc‹l‹kte
Ergonom‹
Madencilik sektörü elle
tafl›ma
iflleri,
gürültü,
titreflim, ayd›nlatma, termal
konfor flartlar› ve psikolojik
sorunlar gibi ergonominin
konusu olan bir çok sorunun
var oldu¤u bir aland›r.
Ergonomi uygulamalar›
genellikle imalat, elektronik,
ofis gibi çal›flma koflullar›
de¤iflmeyen ve tekrarl› ifllerle
iliflkilendirilmifltir.
madencilik
gibi
Ancak,
çal›flma
koflullar› sürekli de¤iflen ve
iflçilerin son derece farkl›
çal›flma koflullar›na maruz
kald›klar›
sektörlerde
de
ergonomiye verilmesi gereken
önem göz ard› edilmemelidir.
55
madenc‹l‹kte ergonom‹
Ergonomi Çal›flmalar›n›n Yararlar›
• Yaralanmalar› önlemek veya azaltmak,
• Cisimleri kald›rma, tafl›ma, itme ve çekme gibi ifllemler
s›ras›nda daha az güç harcanmas›n› sa¤lamak,
• Kas-iskelet sistemi hastal›klar›na neden olan risk faktörlerini azaltmak,
• ‹flyeri verimlili¤inin, üretimin, hizmet ve ürün
kalitesinin yan› s›ra iflçinin motivasyonunu art›rmak,
• Hastal›klardan do¤an sa¤l›k harcamalar›n›n, tazminatlar›n, iflçi de¤ifliminin, ifl günü kay›plar›n›n azalt›lmas› veya
tamamen yok edilmesi ile ekonomik kay›plar› azaltmak.
Madencilikte Ergonomi Sorunlar›
Madencilerin karfl› karfl›ya kald›klar› ergonomi ile ilgili
sorunlar› incelemek gerekirse:
Kas-‹skelet Sistemi Hastal›klar›
Son 20 y›lda, dünyada yap›lan çeflitli araflt›rmalar, maden
iflçilerinde kas-iskelet sistemi hastal›klar›n›n oldukça yüksek
seviyelerde oldu¤unu göstermifltir. Bu hastal›klar vücudun
yumuflak dokulu k›s›mlar›n› (kaslar, tendonlar, ba¤lar,
k›k›rdakl› k›s›mlar v.b) ve kemikleri etkilemektedir. Ayr›ca
kas iskelet sistemi ile yak›n ilgisi olan sinirler ve damarlar da
bu hastal›klardan etkilenmektedir. Madencilikte, kas-iskelet
sistemi hastal›klar›na yol açabilecek risk faktörleri daha çok
boyunda, kolun dirsekle bilek aras›ndaki k›s›mlar›nda, kollarda, omuzlarda, parmaklarda ve ellerde görülmektedir.
Kas-iskelet sistemi hastal›klar›n›n ortaya ç›kmas›nda, çal›flan
kiflide de¤iflik belirtiler ve semptomlar görülebilir. Bu belirtiler, hareketlerin k›s›tlanmas›, kavrama gücünde azalma,
titreflime veya so¤uk havaya maruz kal›nd›¤›nda cilt renginin
de¤iflmesi veya cildin kabarmas› fleklindedir. Semptomlar› ise
ac›, bay›lma, hissizlik, kar›ncalanma olabilir. Erken tan›
koyulmad›¤› durumlarda, kronik a¤r›lar ve hatta kal›c›
sakatl›k durumu söz konusudur.
Yap›lan ‹fl
Maden iflyerleri, do¤as› gere¤i sürekli de¤iflim gösterirler
ve çok dinamik yap›dad›rlar. Bu dinamik ortam, iflçilerin
çevresindeki de¤iflikliklere uyum sa¤lamas›n› gerektirmektedir. Madenlerdeki de¤iflik kapal› ve barajlanm›fl alanlar,
s›cak/so¤uk ortamlar, çamurlu, ›slak, kaygan zemin
koflullar›, yüksek seviyelerde tüm vücut ve k›smi titreflimler,
elle çal›flma iflleri de¤iflik çal›flma ortam›na örneklerdir.
Ergonomi uygulamalar›n›n
seçiminde unutulmamas›
gereken, her maden iflletmesinin kendine özgü oldu¤u ve
maden iflçilerinin çok zor çevre flartlar›nda çal›flmalar›d›r. Bir
çok yer alt› kömür madeninde özellikle k›s›tlanm›fl dikey
çal›flma alan› madencilikte ergonomik de¤ifliklikleri çok zorlamaktad›r. Örne¤in; çal›flma alan›n›n k›s›tl› olmas›, iflçinin
rahat bir ortamda çal›flma olana¤›n› ortadan kald›rarak
durufl bozukluklar›na neden olabilmektedir. Bu nedenle,
madencilikte, kas-iskelet sistemi rahats›zl›klar›n› önlemede
kullan›lan klasik yöntemler geçerli olmayabilir. Ayr›ca yer alt›
maden ocaklar› vinç, yük asansörü ve forklift gibi fiziksel ifl
yükünü hafifletmeye yard›mc› mekanik araçlar›n kullan›m›na
ço¤u zaman uygun de¤ildir.
Elle Tafl›ma ‹flleri:
A¤›r ve tehlikeli ifllerin bir ço¤unda oldu¤u gibi madencilikte de elle tafl›ma iflleri kas-iskelet sistemi hastal›klar›n›n en
önemli nedenidir. Yer alt› madenleri gibi dar ve çal›flma alan›
k›s›tl› olan yerlerde uygun tafl›ma ekipmanlar›n›n kullan›lmas›
genellikle mümkün de¤ildir. Bu nedenle ekipmanlar, cihazlar
ve kullan›lan araçlar›n, tek kiflinin tafl›mas›na olanak
sa¤layacak flekilde tasarlanmas› gerekmektedir. Ayr›ca girifl
ve geçitlerin olmas› gerekenden dar oldu¤u, malzemenin
tutacak yerinin olmad›¤›, kald›rma iflinin s›k yap›ld›¤›
durumlarda a¤›rl›klar uygun flekilde azalt›lmal›d›r.
1999 y›l›nda Spokane Araflt›rma Laboratuar›n›n 20 yer
alt› maden oca¤› üzerinde yapt›¤› bir araflt›rmaya göre yer
alt› maden iflletmelerinde elle tafl›ma iflleri ve bu ifller sonu-
Yaralanma veya Hastal›k Say›s›
Kablo tafl›ma (özellikle takip kablosu)
Tahkimat malzemesi tafl›nmas›
Konveyör kay›fl parçalar› tafl›nmas›
Tafl›y›c›lara malzeme yüklemesi
Yap› iflleri (barajlama, kapatma)
Kaya tozlar›n›n ortadan kald›r›lmas›
Yüksekteki cisimlerim kald›r›lmas›, as›lmas›
Kürekle kaya, cevher, mucur tafl›nmas›
Tulumbalar›n tafl›nmas›
117
110
69
50
25
23
23
16
11
56
cundaki hasarlar afla¤›daki tabloda verilmifltir.Söz konusu
araflt›rmada, Amerika’da yeralt› madenlerinde rapor edilen
860 kazadan % 25’inin elle tafl›ma iflleri neticesinde oldu¤u
ortaya ç›km›flt›r. Bunun yan› s›ra % 58 oran›nda s›rt incinmeleri ve % 52 oran›nda afl›r› yorgunluktan do¤an kazalar
vard›r. Ülkemizde yer alt› maden ocaklar›nda büyük
kazalar›n say›s›n›n çoklu¤u nedeniyle gözden kaçan bu tip
kazalar genellikle önem s›ras›nda çok gerilerdedir. Ayr›ca ifl
günü kayb› göz önüne al›nd›¤›nda elle tafl›ma ifllerini kapsayan kazalar›n maliyetlerinin de oldukça fazla oldu¤u
görülmektedir.
Gürültü:
Geliflen teknoloji ile birlikte gürültü, bütün iflyerlerinde
oldu¤u gibi madenlerde de büyük bir sorundur. Gürültü bir
çok aç›dan sak›ncal›d›r, gürültü iflitme kay›plar›na neden
olman›n yan› s›ra rahats›z bir çal›flma ortam› yaratarak verimlili¤i düflürür. Gürültünün psikolojik etkileri oldu¤u da
bilinmektedir.
Madenlerde de¤iflik bir çok gürültü kayna¤›n›n olmas›, bu
sorunu daha da önemli hale getirmektedir. Gürültüsü fazla
olan yer alt› maden ocaklar›nda gürültü kontrol yöntemlerinin kullan›lmas› flartt›r. Gürültü kontrolü afla¤›daki faktörlere ba¤l› olarak de¤iflmektedir:
Elle tafl›ma ifllerinde yaralanmalar› ve hastal›klar› azaltmak için at›lmas› gereken ilk ad›m yap›lan iflleri tan›mlayarak, hangi ifl hasara neden oluyor ise bunu belirlemektir.
Günlük kay›tlar›n tutulmas› bu konuda yard›mc› olabilir. Her
madenin boyutuna, madencilik özelliklerine, kullan›lan ekipmanlara göre elle tafl›ma ifllerinden do¤an hasarlara neden
olabilecek unsurlar de¤iflecektir. Bu durumda ifl sa¤l›¤› ve
güvenli¤i ile görevli kifliler çal›flanlar› yak›ndan takip etmeli
ve madenin yap›s›na uygun de¤iflik tasar›mlar yapmal›d›r.
• Kullan›lan makinelerin model ve tipleri
• Kullan›lan gürültü azaltma yöntemleri
• Kullan›lan makinenin fiziksel çevresi
• Kullan›lan makinenin bulundu¤u yerdeki akustik çevre
• Makinenin yapt›¤› ifl cinsi
• Çevredeki di¤er gürültü kaynaklar›
• Gürültü kontrol yöntemlerinden sonra makinenin ilave
gürültü kontrolününe ihtiyac› olup olmamas›
• Gürültü azaltma yöntemlerinde kullan›lan materyallerin
kalitesi
• Gürültü kontrollerinin bak›m›
• Yönetimsel kontroller ile birlikte mühendislik kontrollerinin kullan›lmas›
• Makineyi kullanan operatörün tecrübesi
Ayd›nlatma:
‹yi ayd›nlatman›n kazalar› azaltaca¤›, verimlili¤i art›raca¤›
ve özellikle yeralt›nda daha sa¤l›kl› bir ortam yarataca¤› bir
gerçektir. Ancak bunu gerçeklefltirmek yer alt› maden ocaklar›nda her zaman göründü¤ü kadar kolay de¤ildir. Bunun
nedenlerinden birisi madenlerin do¤as› gere¤i sürekli
de¤iflime u¤ramas› ve çal›flma alan›n›n da sürekli
de¤iflmesidir. Genel olarak maden kazalar›na bakt›¤›m›zda
ayd›nlatma sorunu ile do¤rudan ilintili kaza yoktur ancak flu
bir gerçektir ki yetersiz ayd›nlatma kazalar›n oluflmas›na
uygun ortam yaratmaktad›r. Kötü ayd›nlatma özellikle
madenlerdeki düflmelere, kaymalara neden olarak çok ciddi
hasarlara neden olabilir. ‹flçilerin optimal ayd›nlatma
koflullar›nda çal›flmalar› göz sa¤l›klar› aç›s›ndan da çok
önemlidir. Ayr›ca yetersiz ayd›nlatma iflyeri ortam›ndaki
tehlike kaynaklar›n›n veya olumsuzluklar›n gözden kaçmas›na neden olmaktad›r.
Gürültü kontrol yöntemleri madenler için bazen pahal›
sistemler olabilir ancak çok bilinen baz› gürültü kontrol yöntemleri de mevcuttur. Baz› akustik materyaller gürültüyü
emerek, ses dalgalar›n› bloklayarak veya titreflimleri azaltarak, gürültüyü azaltabilirler. Ayr›ca bu materyaller di¤er
kullan›lan akustik araçlar›n etkinli¤ini art›rmaya da yard›mc›
olur. Ancak bu materyallerin seçimi madene ve çal›flma yöntemine göre ifl sa¤l›¤› ve güvenli¤i görevlisinin nezaretinde
yap›lmal›d›r.
Sesi Emme:
Sesi emmek için kullan›lan materyaller sadece sesi
emmek için tasarlan›r ve ses dalgalar›n› bloklamazlar. Bu maddelere örnek olarak köpük ve
fiberglas› verebiliriz. Bu tip maddeler kapal› bir alanda ses dalgalar›n›n yank›lanmas›ndan
korunmak için kullan›labilir.
fiekil 1 : Gürültünün
20. yüzy›l›n bafllar›na kadar, genel olarak maden iflçileri
nistagmus ad› verilen ve tedavisi olmayan hastal›ktan
flikayetçilerdi. Göz kürelerinin kontrol edilemeyen
titreflimine, bafl a¤r›s›na, bafl dönmesine ve gece görüflünün
kaybolmas›na neden olan bu hastal›¤›n oluflumunun uzun
süre çok az ›fl›k seviyesinde çal›flma sonucu ortaya ç›kt›¤›
tespit edilmifltir. Madencilerde akülü, baretin üzerine tak›l›
lambalar bulunduktan sonra bu hastal›¤›n ortadan kalkt›¤›
görüldü. Son dönemlerdeki teknolojik geliflmeler ile madenlerdeki ayd›nlatma ile ilgili sorunlar ile mücadelede önemli
ad›mlar at›lm›flt›r.
emilerek azalt›lmas›
57
Sesi Engelleme:
Bu maddeler ses dalgalar›n› bloklarlar. Bariyer maddeleri, genellikle buldozerlerin güvenlik duvarlar›nda düflük
frekans motor gürültülerini azalmak
için kullan›l›r. Bu maddelere örnek
olarak vinil perdeler, kurflun, kontrplak,
cam, çelik ve beton verilebilir.
fiekil 2: Gürültünün
engellenerek azalt›lmas›
Sesin emilmesi ve engellenmesi
Bu tip maddeler sesi hem bloklarlar hem emerler. Bu kombinasyonlara
örnek olarak köpük-vinil ve fiberglaskurflun verilebilir.
emilerek ve
engellenerek
azalt›lmas›
‹zolasyon:
‹zolasyon maddeleri gürültüyü tamamen ortadan kald›rmak, titreflimli
yüzeylerde oluflan ses halkas›n› yok
etmek ve sorunu kayna¤nda çözmek için
izolasyonu
Titreflimin insan vücuduna zarar› ise afla¤›daki unsurlara
ba¤l›d›r:
tasarlan›l›r.
Titreflim:
Kamyon, traktör, elle kullan›lan pnömatik kaz›c›lar, darbeli kaz›c›lar gibi ekipman kullan›m› yada kazma ve kürek
gibi toprak ç›karma ifllemleri için kullan›lan ekipmanlar k›smi
veya tüm vücut titreflimine neden olurlar. Titreflime
maruziyet sonucunda, dolafl›m sistemi bozukluklar›, kalp
rahats›zl›klar› ve bel a¤r›lar› gibi sorunlar ortaya ç›kabilir.
Özellikle so¤uk iklimlerde martopikör kullanan maden
iflçileri, vibrasyon nedeniyle ortaya ç›kan; kollarda, omuzlarda a¤r›lar, sinir kayb›ndan dolay› hissizlik veya beyaz parmak
hastal›¤›na yakalanabilirler. Beyaz parmak hastal›¤›
titreflimin yaratt›¤› en kötü hastal›klardan birisidir. Di¤er bir
ad› ölü parmak olan bu hastal›k, ellerde ve parmaklarda kangrene neden olur. Titreflim ayr›ca afla¤›daki hastal›klara da
neden olabilir:
• Kemik hasar›, kemiklerin ve eklemlerin sürtünmesi
sonucunda iltihaplanma
• Organlar›n sars›lmas›ndan meydana gelen mide ve
sindirim problemleri
• Kan bas›nc›ndaki de¤ifliklerden dolay› kalp
rahats›zl›klar›
• Sinir sistemi bozukluklar›
• ‹flçinin titreflime maruz kald›¤› süre
• Titreflimin frekans›
• Titreflimin insan vücudundaki etki alan›
Titreflim kontrol yöntemleri
Madenlerde çal›flan ifl güvenli¤i görevlileri ;
• ‹flyerindeki titreflim unsurlar›n› tespit etmeli
• Titreflim kontrolleri için stratejiler gelifltirmeli
• Yüzeyden aktar›lan tüm vücut titreflimi ve martopikör
kullan›m›n›n yaratt›¤› el ve kollardaki titreflim limit de¤erlerini belirlemeli
• Koruma için yeni stratejileri, bilimsel ve teknik
geliflmeleri takip ederek periyodik olarak gözden geçirmelidir.
Tüm vücut titrefliminin kontrolü, araçlarda titreflimi
engelleyerek ve yeni tasar›mlarla desteklenerek sa¤lanabilir.
• A¤›r hafriyat makinelerinin tasar›m›nda, izolasyonlu
kabinler, pilot operatör kontrolleri, hidrolik direksiyonlar,
ayarlanabilir süspansiyonlu koltuklar kullan›labilir.
Tafl›nabilir araçlarda (martopikörler, elektrikli testereler,
v.s) titreflimi azaltmak için:
58
• Titreflim, kol ve ellere daha az bas›nç veren pnömatik
araçlarla desteklenebilir. Ayr›ca titreflimsiz testereler kullan›labilir.
• Avuç içi ve parmaklara gelecek k›s›mlar› yumuflak
madde ile beslenmifl eldivenler kullan›labilir.
Bilindi¤i üzere madencilik dünyan›n en zor mesleklerinden birisidir. Toplu ölümlü kazalar›n yafland›¤›, bunun
yan› s›ra di¤er bütün sektörlerde bulunan riskleri bünyesinde
toplayan, en çok kazan›n yafland›¤› meslek dal›d›r.
Hava Koflullar›:
Yeralt› maden ocaklar›, havaland›rman›n gerekli oldu¤u ifl
yeri ortamlar›d›r. Bu nedenle maden iflçileri farkl› yerlerde
çok so¤uk ve çok s›cak havalara maruz kalmaktad›rlar. Özellikle s›cak ve nemli ortamlarda çal›flmak iflçilerin verimini
oldukça düflürmektedir.
Bütün kazalar›n, hastal›klar›n yan› s›ra 8 saat boyunca
günefl görmemenin verdi¤i olumsuz psikolojik etkiler ile
beraber madenlerde hijyenik çal›flma koflullar›n› sa¤laman›n
zorlu¤u, çal›flanlar›n molalar›n› da yer alt›nda geçirmeleri,
dinlenme yerlerinin uygunsuz olmas› gibi ö¤eler
birlefltirilince maden iflçilerinde psikolojik hastal›klar
görülmesi olas›l›¤› da çok fazlalaflmaktad›r. Bu nedenle
madenlerde iflçilerin ruhsal sa¤l›klar›n› korumak için
çal›flmalar yap›lmas› flartt›r.
Genellikle madenlerde, çal›flma s›cakl›¤›n›, nemi ve hava
ak›fl›n› kontrol etmek ve uygun çal›flma koflullar›n› sa¤lamak
mümkündür. Ancak bu yöntemler iflçinin vücut merkezindeki ›s› yükselmesini önlemede eksik kalabilir. Bu konudaki
amaç çal›flan›n vücut s›cakl›¤›n›n 38°C nin alt›nda tutmakt›r.
Bunun için afla¤›daki koflullar sa¤lanmal›d›r:
• Uygun havaland›rma ile iflçilerin s›cakl›k tolerans›n›
art›rmak ve iflçilerin fiziksel sa¤l›klar›n›n art›r›lmas›,
• Belli aral›klarla molalar verilmesi,
• A¤›r ifllerin daha serin bölgelerde yap›lmas›,
• S›cak yerlerde çal›flan iflçilerin zaman zaman ifllerini
serin yerlerde yapmalar›na imkan verilmesi, rotasyon sa¤lanmas›,
• ‹flçilerin her 15-20 dakikada bir su içmesinin sa¤lanmas›,
• Tuz yemesi sa¤l›¤›na zararl› olmayan iflçilerin, ö¤le
yemeklerinde tuzlu g›dalar almas› ve maden suyu içmeleri
Psikolojik Etkiler:
Madencilik, ergonomi uygulamalar›na çok fazla ihtiyaç
duyan bir sektördür. ‹flverenlerin bu durumlar› göz önüne
alarak çal›flmalar yapmas› ve risk de¤erlendirmeleriyle uygun
çal›flma ortamlar›n› yaratmas› gerekmektedir.
Her tehlikenin kendi risk bilefleni vard›r ve bu risk elemanlar› direk olarak zarar ve kay›plara götürür. ‹fl sa¤l›¤› ve
güvenli¤inin di¤er dallar›nda oldu¤u gibi ergonomide de, ifl
s›ras›nda ne gibi riskler oluflabilir ve çal›flana ne gibi zararlar
verebilir sorular›n›n cevab› aranmal› ve risklerin nas›l
azalt›laca¤› ve yok edilece¤i konusunda çözüm yollar›
üretilmelidir.
Sonuç olarak; sa¤l›kl› iflçiler muhtemel olarak daha yüksek bir ifl motivasyonuna sahip olacaklar, ifl memnuniyeti
artacak, daha kaliteli ürün ve hizmetler ortaya ç›karacak-
59
lard›r. Böylece bireylerin ve toplumun yaflam kalitesi artacakt›r.
Referanslar
1. Dr. Necmettin Erkan, Verimlilik, Sa¤l›k ve Güvenlik
için ‹nsan Faktörü Mühendisli¤i, Ergonomi, Ankara, 2003
2. Uluslararas› Çal›flma Ofisi, Ergonomik Kontrol
Noktalar›, Ankara, 2005
3. Janet Torma Krajewski, Lisa Steiner et al.,
Implementation of an Ergonomics Process at a US Surface
Coal Mine, Pittsburgh, 2006
4. NIOSH Publications, Ergonomics and Mining: Charting
a Path to a Safer Workplace, Pittsburgh, 2006
5. Barbara McPhee, Ergonomics for the Control of
Sprains and Strains in Mining, Australia,1993
6. Bill M. Stewart, Philip W. Patton, Methods to
Minimize Injuries in Materials-Handling Processes in
Underground Mines, Spokane, 2000
7. Türk Tabipler Birli¤i Yay›nlar›, ‹flyeri Hekimli¤i Ders
Notlar›, Ankara, 2004
8. D. Caruso, L. Steiner, Ergonomics: Beyond
Compliance, Pittsburgh.
9. Robert H. Peters, Improving Safety at Small
Underground Mines, 1994
10. U.S Department of Labor Mine Safety and Health
Administration, Noise Control Resource Guide-Underground
Mining
60
Al‹ R›za ERGUN
Maden Yüksek Müh.
‹SG Uzman Yard›mc›s›
Madenc‹l‹k
Sektörü ve R‹sk
De¤erlend‹rmes‹
Arama safhas›ndan, üretim ve nakliyesine kadar madencilik
bünyesinde
bar›nd›rd›¤› çal›flmalar›n yap›s› nedeniyle
çok fazla risk içeren bir sektördür ve bu
risklerin önlenemeyerek istenmeyen durumlara dönüflmesi neticesinde de yüksek ifl
kazas› rakamlar›na sahiptir. Madencilik
di¤er çal›flma kollar›ndan temel yap›
bak›m›ndan ayr›lmaktad›r, çünkü madencilikte sürekli de¤iflen ortam flartlar›na göre
çal›flmak yani do¤an›n sürekli de¤ifltirdi¤i
s›n›rlarda üretim yapmak esast›r. Bu
durum madencilikteki risklerin do¤ru
alg›lanmas›n›n ve de¤erlendirilmesinin önemini gözler önüne sermektedir.
61
MADeNC‹L‹K SEKTÖRÜ VE R‹SK DE⁄ERLEND‹RMES‹
Geliflen ifl sa¤l›¤› ve güvenli¤i anlay›fl› neticesinde risk
de¤erlendirmesi, dünyada ve ülkemizde güvenlik kültürüyle
yap›lacak bu çal›flmalar›n sonucunda al›nacak önlemlerle
iflletmenin;
beraber ifl sa¤l›¤› ve güvenli¤i alan›n›n temelini oluflturmaya
a-Sa¤l›k giderleri azalacak
bafllam›flt›r. Dünyada yaflanan geliflmelere paralel olarak
b-Tazminat giderleri azalacak
ülkemizde de risk de¤erlendirmesinin önemi artm›fl ve
c-Güvenli çal›flma ortam›nda verimlili¤i artacak
ülkemiz ifl sa¤l›¤› ve güvenli¤i mevzuat›nda yap›lan revizyon
d-Üretim kalitesi yükselecek
çal›flmalar›yla risk de¤erlendirmesi, ulusal mevzuat›m›zda
e-Prestiji artacak
yerini alm›flt›r. Bütün ifl kollar›nda oldu¤u gibi madencilik
f- Pazar pay› yükselecek
sektöründe
g-Ekonomik güçü artacakt›r.
çal›flma
yapan
iflletmelerde
de
risk
de¤erlendirmesi yapmak yasal bir zorunluluktur. Bu yasal
zorunlulu¤un gereklerini yerine getirmek iflletmeye ek bir
yük olarak görülmemeli, risk de¤erlendirmesi yapman›n hem
iflletmeye hem de ülkeye sa¤layaca¤› bir çok avantaj ve
yararlar gözden uzak tutulmamal›d›r.
II-Ülkeye sa¤layaca¤› yararlar:
a-Çal›flanlardan hastalanan ve ifl göremez durumuna
düflenlerin say›s›n›n azalmas›
b-Gayri safi milli has›lan›n yaklafl›k %3’ü kadar kay›b›n
azalmas›
c-Sa¤l›k ve rehabilitasyon harcamalar›n›n azalmas›
I-‹flletmeye sa¤layaca¤› yararlar:
d-Bir bütün olarak toplum sa¤l›k göstergelerinin
‹fl kazas› ve meslek hastal›klar›n›n önlenmesine yönelik
iyileflmesi
62
e-Çal›flma bar›fl›na katk› sa¤lanmas›
Madencilik sektöründe temel olarak afla¤›da say›lan konular
f-Refah toplumuna dönüflümün h›zlanmas›
üzerininde çal›flmalar yapmak tehlikeleri belirlenmesine
g-Ülkemiz uluslararas› alanda prestij kazanmas›
yard›mc› olacakt›r;
• Maden gazlar› / Grizu patlamalar›
Risk de¤erlendirmesi gerek yasal zorunluluk nedeniyle
• Havaland›rma
gerekse de yukarda say›lan faydalar› nedeniyle tüm
• Kaz› iflleri
iflletmelerde yap›lmal›d›r, fakat madencilik sektörü için
• Termal konfor
önemi daha da büyüktür. Madencilik sektöründe al›nmas›
• Yang›n
gereken temel önlemlerin yan›nda, faaliyet süresince de¤iflen
• Toz
koflullar›n takip edilmesinin ve do¤acak yeni risklerin
• Gürültü
üzerinde durulmas›n›n gereklili¤i risk de¤erlendirmesi yap-
• Titreflim
man›n ne kadar önemli oldu¤unu bir kez daha göstermektedir.
• Ayd›nlatma
• Tahkimat ve Maden göçükleri
Risk de¤erlendirmesinin yap›lmas› için dünya ülkelerinde
• Patlay›c› madde kullan›m›
birbirinden farkl› bir çok metot uygulanmakta; çal›flma
• Elektrik
yap›lan iflletmenin boyutlar›, uygulanan madencilik yöntemi,
• Su bask›n›
çevre koflullar› ve çal›flan say›s› gibi kriterlere göre kullan›lan
• Mekanizasyon ve makine kullan›m›
metotlara karar verilmektedir. Fakat bütün bu risk
• Malzeme ve insan nakliyesi
de¤erlendirme metotlar› temel olarak ifl yerinde mevcut olan
• Psikolojik faktörler
veya ortaya ç›kabilecek tehlikelerin belirlenmesi, bu
tehlikelerden do¤an risklerin tayin edilip analiz edilmesi ve
‹fl yerinde yukar›da ad› geçen veya bunlar›n d›fl›ndaki
sonuçta bulunan risklerin azalt›lmas› için uygulanacak önlem-
unsurlardan kaynaklanan, ortaya ç›kabilecek tehlikelerin
lerin
risk
belirlenmesi için öncelikle ifl yerinde çal›flanlarla konuflulmal›
de¤erlendirmesi yapmaya bafllamak için öncelikle ifl yerinde-
ve onlar›n gördü¤ü tehlikeler listelenmelidir. Daha sonra
ki tehlikelerin ve bu tehlikelerden do¤an risklerin belirlen-
iflyerinde meydana gelmifl kazalar›n raporlar›n›n incelenmesi,
mesi gerekmektedir. Burada karfl›m›za ç›kan tehlike ve risk
kullan›lanan maddelerle ilgili bilgilerin ve talimatlar›n ince-
kavramlar›n› günlük hayatta s›kl›kla birbirlerinin yerine kul-
lenmesi gibi faaliyetlerle ifl yerinde mevcut ve çeflitli neden-
lan›l›yor olsak da, profesyonel anlamda bakt›¤›m›zda risk ve
lerle do¤acak tüm tehlikeler belirlenmeli bu tehlikelerden
tehlike asl›nda farkl› kavramlard›r. Bu iki kavram› k›saca
do¤abilecek
flöyle tan›mlayabiliriz;
de¤erlendirmesinin sonraki ad›m› olan risklerin analizine
belirlenmesi
üzerine
kurulmufltur.
Yani
risklerin
tayin
edilmeli
ve
risk
geçilmelidir.
TEHL‹KE: Çal›flma ortam›ndaki herhangi bir unsurun
Risklerin analiz edilmesi konusunda da birçok metot
zarar verme potansiyelidir.
mevcutur, bu metotlardan yayg›n olarak kullan›lan› riski
R‹SK: Tehlikeden dolay› ölüm yaralanma veya hastal›¤›n
meydana gelme olas›l›¤›d›r.
fliddeti ve olas›l›¤› bileflenlerine ay›rarak analiz etme yöntemidir (matris). Bu yöntemde; bir tehlikenin do¤uraca¤›
risk, ortaya ç›kma olas›l›¤›n›n ne kadar s›kl›kla görülebilece¤i
Bu iki kavram› birbirinde ay›ran temel özellikler olarak
üzerinden ve de fliddetini do¤uraca¤› olumsuz sonucun ne
tehlikenin bir potansiyel, riskin ise bir olas›l›k ifade ediyor
kadar ciddi olabilece¤i üzerinden analiz edilmektedir. Bu
olmas›n› söyleyebiliriz.
olas›l›k ve fliddet ne kadar hassasiyetle analiz yapmak istedi¤inize ba¤l› olarak çeflitli say›sal de¤erlerle derecelendirilir.
Risk de¤erlendirmesi yapmak için öncelikle ifl yerindeki
tehlikelerin belirlenmesi gerekti¤ini yukarda söylemifltik.
Örnek olarak 5’lik düzende olas›l›k ve fliddet flöyle
de¤erlendirilebilir;
63
Olas›l›k
Ortaya ç›kma frekans›
Derece
Y›lda bir
1
Üç ayda bir
2
Ayda bir
3
Haftada bir
4
Her gün
5
Do¤acak sonuç
Derece
ÇOK HAF‹F
‹fl saati kayb› yok, ilkyard›m
1
HAF‹F
‹fl günü kayb› yok, ilk yard›m
2
ORTA
Hafif yaralanma, tedavi gerekir
3
C‹DD‹
Ölüm, ciddi yaralanma, meslek hastal›¤›
4
ÇOK C‹DD‹
Birden çok ölüm, sürekli ifl göremezlik
5
ÇOK KÜÇÜK
KÜÇÜK
ORTA
YÜKSEK
ÇOK YÜKSEK
Sonuç
Bir tehlikenin do¤uraca¤› riskin bu bileflenleri analiz edildikten sonra ikisinin derecelerinin çarp›m› neticesinde ortaya
ç›kacak say›sal de¤er riskin düzeyini ortaya ç›karacakt›r. Bulunan risk düzeyine görede yap›lmas› gereken çal›flman›n boyutu belirlenecek ve uygulamaya geçilecektir. Yine 5 lik düzende risk düzeyleri ve seviyeleri flöyle belirlenebilir;
Riskin Derecesi
Riskin Düzeyi
Riskin Seviyesi
25 – 15
Yüksek Risk
Kabul Edilemez
12 – 8
Orta Risk
Dikkate De¤er
6–1
Düflük Risk
Kabul Edilebilir
Riskin düzeyi belirlendikten sonra
amaç riski; iflletmenin, kanuni zorunluluklar ve kendi ifl sa¤l›¤› ve güvenli¤i
politika ve uygulamalar› dikkate
al›nd›¤›nda, kabul edebilece¤i seviyeye
indirilmifl risk olarak adland›r›lan
kabul edilebilir seviyeye indirmek için
yap›lmas› gereken önleyici faaliyetlerin
belirlenmesi ve uygulamaya geçirilmesi olmal›d›r.
Kabul
edilemez
riskler
için
yap›lacak çal›flmalara derhal bafllanmal› gerekirse madendeki üretim
64
çal›flmas› dahi durdurularak bu riskler kabul edilebilir seviyelere indirilmelidir. Dikkate de¤er riskler için yap›lacak düzenleyici
çal›flmalar planlanmal› ve kabul edilebilir risk seviyesine düflürülene kadar bu çal›flmalar devam ettirilmelidir. Fakat risklerin
seviyesini düflürmek için yap›lacak faaliyetleri planlarken üzerinde durulmas› gereken en önemli husus planlanan risk azalt›c›
çal›flman›n yeni tehlikelerin ve dolay›s›yla da yeni risklerin do¤mas›na neden olmamas›d›r. Bu çal›flmalar planlan›rken temel
kural tehlikenin tamamen ortadan kald›r›lmas›d›r fakat bu durum madencilik sektöründe ço¤u zaman mümkün olamayacakt›r, o zaman s›ras›yla afla¤›daki yöntem yada yöntemler kullan›larak riskin kabul edilebilir düzeye indirilmesi için
çal›flmalar yap›lmal›d›r;
• Daha az riskli yöntem, madde, makine ve teçhizat ile ikame
• Çal›flma yönteminin, prosesin veya makine ve teçhizat›n tekrar tasar›m›
• Tehlikenin izole edilmesi - yal›t›m
• Uygun kiflisel koruyucu donan›m kullan›m› sa¤lanmas›
Belirlenen bu faaliyetlerin uygulamaya geçirilmesi ve kontrollerinin yap›lmas› ile risk de¤erlendirmesi tamamlanm›fl olacakt›r.
Risk de¤erlendirmesinin neden ve nas›l yap›laca¤›na ek olarak ne zaman yap›lmas› gerekti¤inide flöyle anlatabiliriz;
‹fle bafllanmas› durumunda
Madende arama çal›flmalar›na bafllan›rken veya madenin kurulup haz›rl›k çal›flmalar›na bafllamas›ndan hemen sonra, ya da
daha önceden kurulup risk analizi ve de¤erlendirilmesi çal›flmalar›n›n hiç yap›lmam›fl olmas› halinde,
De¤ifliklik durumunda
Madende; yer, el, maden üretim teknolojisi de¤iflikli¤i, yeni bir tehlikenin ortaya ç›kmas› yada uygulamalar›n gözden
geçirilmesinde yeni bir durumun tespit edilmifl olmas› durumlar›ndan birinin gerçekleflmesi halinde,
‹fl kazas›, meslek hastal›¤›, olay vb. durumunda
Madenin tamam›n› yada büyük k›sm›n› etkileyebilecek bir kazan›n, çal›flanlar›n sa¤l›¤›n› etkileyecek bir ifl kazas›n›n veya
meslek hastal›¤›n›n yada olay vb. durumun meydana gelmifl olmas› halinde,
Düzenli aral›klarla
Madenden ve etkilenme alan›ndan kaynaklanan tehlikelerin ve bu tehlikeler sonucu ortaya ç›kan risklerin yap›s›na ve
faaliyetlerdeki ya da iflteki de¤iflimin derecesine ba¤l› olarak düzenli aral›klarla yap›lacakt›r.
Sonuç olarak; madencilik sektörü gibi yüksek risk içeren bir alanda risk de¤erlendirmesi yapman›n öneminin anlafl›lmas› ve
de bu çal›flman›n gere¤i gibi yap›lmas› için tüm çal›flanlar ve iflverenlerce gerekli deste¤in verilmesi flartt›r. Madencilik sektöründe y›llardan beri çal›flanlar›n her gün çal›flt›klar› ortam› de¤erlendiriyor ve gördükleri tehlikeli durumlara karfl› gerekli
önlemleri al›yor olmalar›n› risk de¤erlendirmesi bak›m›ndan art› bir özellik olarak sayabiliriz. Yani tüm çal›flanlar› her gün ufak
birer risk de¤erlendirmesi yapt›klar›n› varsayarak, bu ufak çal›flmalar› gerekli yeterlili¤e sahip kiflilerce koordineli biçimde
yap›lan bir risk de¤erlendirmesi çal›flmas›yla birlefltirerek ve gerekli önlemlerin al›narak hayata geçirilmesini sa¤layarak madencili¤i tehlikeli bir sektör olamaktan ç›karmak için üstümüze düfleni gerçeklefltirebiliriz. Unutulmamal›d›r ki en büyük risk fark
edilemeyendir.
65
YARARLI B‹LG‹LER 1
Madenc‹l‹k Sektöründe
‹fl Sa¤l›¤› ve Güvenl‹¤‹
Sanayi üretimi için ham madde sa¤layan madencilik sektörü ülkemiz temel sektörleri aras›nda önemli bir yer teflkil
etmektedir. Tüm sanayi dallar›nda do¤rudan veya dolayl› olarak maden ürünlerine ihtiyaç vard›r. Ekonomik önemine
ra¤men, madencilik sektörü, tüm dünyada oldu¤u gibi ülkemizde de ifl kazalar› ve meslek hastal›klar› aç›s›ndan en riskli sektörler aras›ndad›r.
1995–2005 y›llar› aras›ndaki SSK verilerini inceledi¤imizde, ortalama de¤erlere göre ifl kazalar›n›n % 8.72’si, meslek
hastal›¤› vakalar›n›n % 51,12’si, sürekli ifl göremezlik vakalar›n›n % 28.41’i ölüm vakalar›n›n ise % 10,18’i madencilik sektöründe meydana gelmifltir.
66
Sektörün bu özelli¤i ifl sa¤l›¤› ve güvenli¤i
(‹SG) kavram›n›n ve bu konuda çal›flana ve
çal›flma ortam›na yönelik mevzuat›n
oluflmas›nda büyük etken olmufltur.
Yasal Sorumluluklar
‹flçilerin sa¤l›k ve güvenliklerini sa¤lamak
amac›yla;
• Çal›flma yerleri, iflçilerin ifllerini
yaparken kendilerinin ve di¤er çal›flanlar›n
sa¤l›k ve güvenliklerini tehlikeye atmayacak
flekilde tasarlanmal›, infla edilmeli, teçhiz
edilmeli, hizmete al›nmal›, iflletilmeli ve
bak›m› yap›lmal›d›r.
• ‹flyerlerinde yap›lacak her türlü çal›flma,
yetkili bir kiflinin gözetiminde yap›lmal›,
• Özel riski bulunan ifller yaln›zca
konunun uzman› kifliler taraf›ndan ve talimatlara uygun olarak yaz›lmal›,
• Tüm güvenlik talimatlar› iflçilerin anlayaca¤›
flekilde olmal›,
• Uygun ve yeterli ilk yard›m donan›m›
sa¤lanmal›,
• Düzenli aral›klarda güvenlik tatbikatlar›
yap›lmal›,
• ‹flçilerin iflyerinde maruz kalabilecekleri
riskler belirlenmeli ve de¤erlendirilmelidir.
Ayn› ifllerinde birden çok iflletmeye ait
iflçilerin bulunmas› durumunda, her iflveren
kendi kontrolü alt›ndaki ifllerden sorumludurlar.
Tüm iflyerinden sorumlu olan iflveren,
iflçilerin sa¤l›k ve güvenli¤inin korunmas› ile
ilgili tedbirlerin uygulanmas›n› koordine
etmelidir.
Sektöre Özgü Tehlike ve Riskler
Madencilik sektörü yang›n, su bask›nlar›,
patlamalar, göçükler gibi toplu ölümlere
neden olabilecek birçok tehlikeyi bar›nd›rmaktad›r. Bu tehlikelerin önlenmesi için en önemli
hususlar do¤ru havaland›rma ve tahkimat sistemleridir.
Madenlerdeki tehlikelerden bafll›calar göz
önüne al›nd›¤›nda, havaland›rma en fazla
dikkat edilmesi gereken husustur. Yeralt›
maden ortam› genellikle gazlar, buharlar ve
toz kar›fl›mlar›ndan oluflmaktad›r.
67
Yeralt› madenlerindeki havan›n kirlenmesi cevherin
veya kömürün gaz içeri¤i, oksijen ile kömürün veya
cevherin kar›fl›m›, çal›flma alan›n›n geniflli¤i uygulanan
madencilik metodu, çal›flma alan›na gelen hava miktar›,
uygulanan mekanizasyon tipi ve kullan›lan makinelerin
özelliklerine göre de¤iflim yönteminin seçilmesi çok önemlidir.
Madenlerde önem tafl›yan bir di¤er konu tahkimatt›r.
Tahkimat; yeralt› maden oca¤›n› teflkil eden galeri, kuyu
ve üretim yerlerinde oluflan boflluklar›n doldurulmas›yla
veya çökmenin engellenmesiyle mal ve can emniyeti
bak›m›ndan çal›flabilir duruma getirmek ve çal›fl›labilir
durumda tutmak için yerine göre a¤aç, demir ve beton
kullan›larak yap›lan takviyelere verilen isimdir. Yeralt›nda
gerçekleflen ölümlü kazalar›n önemli bir bölümünü
do¤rudan veya baflka etmenler sonucunda oluflan göçükler, tafl-kömür düflmeleri neticesinde olmakta bu da
do¤rudan do¤ruya tahkimat›n önemini gözler önüne sermektedir. Yeralt› ocaklar›n›n genellikle ömürlerinin yüksek
olmas› ve bu sürece güvenlik içinde çal›fl›lmas› ve de ocaklar›n aç›k tutulabilmesi için mutlaka tahkim edilmesi
gerekmektedir.
Madenler ayn› zamanda tozun meydana getirdi¤i
hastal›klar›n en çok görüldü¤ü ortamlard›r. Slikozis,
pnömokonyoz gibi akci¤er hastal›klar› genellikle maden
iflçilerinde görülmektedir. Bu durum madenlerde tozla
mücadele etmenin önemini ortaya ç›karmaktad›r.
Havaland›rma, tahkimat ve tozun neden oldu¤u problemler d›fl›nda madencilikte;
• ergonomik olmayan çal›flma koflullar›,
• gürültü,
• titreflim,
• elle tafl›ma,
• elektrik çarpmalar›,
• yetersiz ayd›nlatma,
• psikolojik sorunlar,
• olumsuz hijyen koflullar›.
Gibi çal›flanlar›n sa¤l›k ve güvenli¤ini olumsuz yönde
etkileyen birçok sorun bulunmaktad›r. Ayr›ca afl›r› yorgunluk ve insan hatalar›, vardiyal› çal›flma, uzun çal›flma saatleri, s›cakl›k, a¤›r çal›flma flartlar› gibi unsurlarda bu sektördeki di¤er riskleri oluflturmaktad›r.
68
MADENC‹L‹K SEKTÖRÜNDE
K‹fi‹SEL KORUYUCU DONANIMLAR
Maden ‹fllerlerinde En Çok Karfl›lafl›lan Riskler
Madencilik sektörü, tüm dünyada oldu¤u gibi ülkemizde
de, ifl kazalar› ve meslek hastal›klar› aç›s›ndan en riskli sektörler aras›ndad›r. Yang›n, su bask›nlar›, gaz ve toz patla-
‹flareti ve Güvenli Ürün
Güvenli ürün, kullan›m süresi içinde normal kullan›m
koflullar›nda risk tafl›mayan veya kabul edilebilir ölçülerde
risk tafl›yan ve temel gerekler bak›m›ndan azami ölçüde
korunma sa¤layan üründür.
iflareti ürünün bu gerekleri
karfl›lad›¤›n›n bir göstergesidir. Piyasada bulunan tüm
KKD’ler
iflareti tafl›mak zorundad›r.
Madenlerde Kullan›lmas› Gerekli KKD’ler
Nerede ve Niçin?
malar›, göçükler gibi birçok tehlikeyi bünyesinde
bar›nd›rmaktad›r. Ayn› zamanda pnömokonyoz olarak
adland›r›lan ve tozdan kaynaklanan Silikozis, Antrakozis gibi
akci¤er hastal›klar› genellikle maden iflçilerinde görülmektedir. Risk faktörlerini kayna¤›nda yok etmek veya kontrol
alt›nda tutmak için al›nan teknik ve organizasyonel tedbirler zaman zaman yeterli olamayabilmekte, bu tedbirlerin
yan› s›ra kiflisel koruyucu donan›mlar›n (KKD) kullan›lmas›
da gerekmektedir.
Kiflisel Koruyucu Donan›mlar
KKD, bir veya birden fazla sa¤l›k ve güvenlik tehlikesine
karfl› korunmak için kiflilerce giyilmek, tak›lmak veya
tafl›nmak amac›yla tasarlanm›fl herhangi bir cihaz, alet veya
malzemeyi ifade eder.
• Bafl Koruyucular›
Bafl koruyucular›, madenlerde en yayg›n olarak
kullan›lan
koruyucudur.
Geleneksel madenci
baretleri, madenlerde
çarpmadan dolay› meydana gelecek ve parça düflmesinden kaynaklanacak zararlar›
önemli ölçüde azaltan özelli¤e sahiptir. Baret ile kullan›c›n›n
kafas› aras›ndaki bofllu¤un az olmas›, baretin koruyucu özelli¤ini azaltmaktad›r. Baretlerde bir lamba aya¤› ve kablo
tutaca¤› bulunur ve buraya madenci lambas› tak›l›r. Yüz
koruman›n gerekti¤i maden ifllerinde tüm yüz siperli
baretler, gürültüden korunma gereken maden ifllerinde
kulak koruyuculu baretler kullan›labilir. Sürekli ayd›nlatman›n sa¤lanamad›¤› madenlerde, bafl lambalar›, madencilerin etkin ve güvenli çal›flmalar› için çok önemlidir. Bafl lambalar›n›n sa¤lam olmas›, eldiven ile kolay kullan›labilmesi,
yeterli ayd›nlatma düzeyi ve çal›flma süresine sahip olmas›
gerekmektedir.
KKD’lerin üretimi ve iflyerlerinde kullan›lmas› konusunda
Kiflisel Koruyucu Donan›m Yönetmeli¤i ve Kiflisel Koruyucu
Donan›mlar›n ‹flyerlerinde Kullan›lmas› Hakk›nda Yönetmelik
hükümlerine uyulmal›d›r.
• El ve Kol Koruyucular›
Baz› maden iflleri el, kol ve
deride tahrifle neden olabilir. Buna
karfl› eldiven ve benzeri el ve kol
koruyucular›kullan›lmal›d›r. Eldivenlerin
giyilemedi¤i durumlarda ek koruma olarak
önleyici kremler kullan›lmal›d›r.
69
• Göz ve Yüz Koruyucular›
Birçok maden ifllerinde, madencinin
maruz kald›¤› tehlikelerin özelli¤ine
ba¤l› olarak göz ve yüz koruyucular›
kullan›lmal›d›r. Tam yüz korumas›
gerektiren kaynak, k›rma, ö¤ütme,
kesme, delme, do¤rama ve benzeri
ifllemler sonucu oluflabilecek parçac›klara
karfl› madenciyi korumada tam yüz
siperi kullan›labilir. Yüzün yan› s›ra solunum korunmas› da gerektiren ifllerde
tam yüz maskeli solunum koruyucu kullan›l›r.
• Kulak Koruyucular›
Yeralt› tafl›tlar›, makineler ve güç
kaynaklar›
uzun
vadede
iflitme
kay›plar›na sebep olabilecek yüksek
seviyede gürültü oluflturabilirler. Bu ve
benzeri
gürültülerden
korunmak
amac›yla genellikle madenci baretine
monte edilen kulak koruyucular ve di¤er tip kulak koruyucular kullan›labilir.
• Ayak Koruyucular›
Madenin kuru ya da ›slak
olmas›na ba¤l› olarak, deri ya
da lastik ve ayakkab›lar› kullan›labilir. Ayakkab›larda, delinme ve k›r›lmaya dayan›kl›, kaymay› önleyici bir taban, darbeye
karfl› dayan›kl› bir d›fl yüzey ve
parça düflmelerine karfl› burunda çelik maskarat bulunmal›d›r.
• Koruyucu Giysiler
Madenlerde
normal
ifl
elbiseler pamukludur. Yang›n
riski olan madenlerde aleve
karfl› dirençli pamuklu ifl
elbiseleri kullan›l›r. Genellikle
yeralt›ndaki hareketli vas›talar›n
tehlikelerine karfl› madenciyi
daha görünür k›lmak için
giysilere yans›t›c› malzeme fleritleri eklenebilir.
• Solunum Koruyucular›
Toz, madenlerde en çok karfl›lafl›lan risk faktörüdür. Bu
nedenle, toza karfl› yeterli korunma sa¤lanmal›d›r. Kömür
tozu ve di¤er ortam tozlar›n›n ço¤u, pahal› olmayan bir
yar›m yüz toz maskesi kullan›m› ile etkin bir flekilde filtrelenebilir. Esnek yap›da kauçuk malzemeden yap›lm›fl bir a¤›z/
burun maskesi ve de¤ifltirilebilir filtreli maskeler etkili koruma sa¤layabilir. Ortamda
bulunabilecek toz, sis, duman,
organik buharlar ve asit
gazlar›n›n bileflimleri gibi hava
kirleticileri, akci¤erde hasara
veya geri dönüflü olmayan
meslek hastal›klar›na neden
olabilir. Bunlardan korunmak
için iki taraf›nda kartufl bulunan uygun solunum maskeleri
kullan›lmas› gerekir.
Madenlerde solunum koruyucu kullan›m›nda flu hususlara
dikkat edilmelidir.
• Ortamdaki kirleticilerin belirlenmesi ve uygun maske
seçimi
• Kirleticilerin özelliklerine göre maskede kullan›lacak
filtre seçimi
• Filtrelerin sürekli kontrol edilmesi ve zaman›nda
de¤ifltirilmesi
• Maskede kaçak olup olmad›¤›n›n kontrol edilmesi
• Kullan›m ve bak›m konusunda çal›flanlar›n e¤itimi
• Maskenin kullan›m K›lavuzuna uygun bak›m ve
temizli¤inin yap›lmas›
• Maskenin yüze tam olarak oturtulmas›
• Madenlerde oksijen miktar› % 16’n›n alt›nda ise temiz
hava beslemeli maskelerin veya oksijen maskelerinin
kullan›lmas›
Yüksekten Düflmeye Karfl› Koruyucular
Madencileri düflmeye karfl› koruyan tek donan›m, D
fleklinde bir halka ile kürek kemikleri üzerinde birleflen, tüm
vücudu kavrayan paraflüt tipi emniyet kemerleridir. Bu
emniyet kemerleri kaz› vb. ifllerin yap›ld›¤› çal›flma
alanlar›nda madenciler taraf›ndan uygun bir ip ya da flok
emici parça ile birlikte kullan›lmal›d›r. Hareket alan›n›
geniflletmek için ek olarak birkaç D halkas› tüm vücut
koruyucusuna eklenebilir.
70
korunmak için; özel kumafltan yap›lm›fl, içinde so¤utma jelleri veya so¤utucu s›v› dolaflan so¤utma tüpleri ihtiva eden
elbiseler veya iç çamafl›rlar› giyilmelidir. Cevherlerin kendilerinin s›cak olmas› durumunda, ›s›ya dayan›kl› eldiven, çorap
ve ayakkab›lar giyilir.
S›ca¤a ve So¤u¤a Karfl› Koruyucular
So¤uk ortamlardaki aç›k maden iflletmelerinde
çal›flanlar›n so¤uktan korunmalar› için k›fll›k elbiseler ve termal çorap, iç çamafl›r› ve eldivenler giymeleri gerekmektedir.
Yeralt› madenlerinde so¤uktan ziyade s›cakl›k problemdir. Madenlerde derinlikten dolay› ortam s›cakl›¤› yüksek
olabilir. S›caktan kaynaklanan stres ve s›cak çarpmas›ndan
Vücuttaki su kayb›, tercihen elektrolit eklenmifl s›v›
(örne¤in tuzlu ayran) ile giderilmelidir.
71
MADENLERDE GR‹ZU
TEHL‹KES‹
Grizu patlamalar›
Günlük hayatta soludu¤umuz atmosferik hava hacmen %
79.04 Azot, %20,93 Oksijen ve % 0.03 Karbondioksit ihtiva
etmektedir. Yeralt› maden ocaklar›nda hava ise; gazlar›n,
tozlar›n ve buharlar›n bir kar›fl›m›d›r. Atmosferik hava ve at›k
metan renksiz, kokusuz ve patlay›c› bir gazd›r. Özgül a¤›rl›¤›
0,55 g/cm 3 oldu¤u için havaya göre daha hafif bir gaz olan
metan zehirli olmamakla beraber, maden havas›nda oksijen
oran›n› % 12’nin alt›na düflürecek kadar yo¤un ise bo¤ucu
özellik göstermektedir. Grizu, metanla havan›n kar›fl›m›n› ifade
gazlara ek olarak zehirli ve patlay›c›/patlay›c› özellikteki gazlar›
da içerebilir. Maden havas›ndaki kirleticilerin miktar›, madenin
çeflidi, üretim metodu, havaland›rma sistemi, mekanizasyon ve
di¤er birçok faktörle do¤rudan ilgilidir. Çal›flanlar›n sa¤l›¤›n› ve
güvenli¤ini korumak, ortama yay›lan patlay›c› ve patlay›c›
gazlar› d›flar› atmak veya drene etmek için gerekli tedbirler
al›nmal›d›r.
etmektedir. Metan (grizu) patlamas›, maden havas›nda %
4–15 metan bulundu¤u durumlarda gerçekleflebilir; en güçlü
patlama ise % 15’in üzerinde metan ihtiva eden ortamlar ise,
yan›c› ve parlay›c› özellik tafl›maktad›r. Tutuflma s›cakl›¤›
650–750 C olan metan›n 1 kilogram›n›n yanmas› neticesinde
13300 Kcal ›s› aç›¤a ç›kmaktad›r ki, bu oran 1 kg barutta 580
Kcal’d›r
Madenlerde kaza sonuç en fazla ölüm, metan (grizu) patlamalar› nedeniyle yaflanmaktad›r. Kimyasal formülü CH 4 olan
Metan yeralt› maden iflletmelerinde üç flekilde maden
havas›na kar›flabilir:
72
olmas›na ra¤men daha fazla y›k›c› etkiye sahiptir. Grizu patlamas›n›n sonucunda kalkan kömür tozu da patlayabilmekte ve
meydana gelen kazan›n sonuçlar› daha da vahim olabilmektedir.
Grizu patlamas› ile mücadele üç aflamada yap›labilir:
1. Metan birikiminin önlenmesi,
2. Biriken metan›n alev almas›n›n engellenmesi,
3. Patlaman›n yay›lmas›n›n s›n›rland›r›lmas›.
•
•
•
kaz› s›ras›nda ortama metan yay›lmas›,
metan boflalmas› (ar›ndan ortama metan yay›l›m›),
Ani metan ç›k›fl› (degaj).
Ayr›ca kömür aynas›ndan makine taraf›ndan kaz›lan
kömürden ve konveyörde tafl›nan kömürden de metan ç›k›fl›
gözlenebilir.
Metan; haz›rl›k süresinde aç›lan bafl yukar›larda, kör
bacalarda, ayak arkalar›nda, jeolojik olarak kal›nl›¤› sabit
olmayan alanlardaki tavan boflluklar›nda, panoyla tavan yolunun kesiflim noktas›nda oluflan boflluklarda ve baraj arkalar›nda
görülür.
Metan patlamas› yeterli miktarda oksijenin (% 12 den yüksek), patlay›c› gazin CH4 (% 4–15) bir araya gelmesi ve bir
tutuflturucu kayna¤› ile temas› sonucunda gerçekleflir. Tutuflma
kaynaklar› aç›k atefl, fazla ›s›nan yüzeyler, sürtünme veya elektrik ile oluflan k›v›lc›mlar ve patlay›c›lar olabilir. Patlama
s›ras›nda ortam›n
geniflli¤ine göre
s›cakl› 1850-2650
C’ye ulafl›rken patlama sonras›nda
bas›nçl› hava dalgas› ve alev dalgas›
etkili olur, alev dalgas› ikincil ve
üçüncül patlama
noktas›nda yüksek
bir bas›nç kuvveti ile “ileri flok”
olarak adland›r›lan hava dalgas›n› oluflturur. Patlama noktas›ndaki gazlar›n so¤umas› ve
su buhar›n›n yo¤unlaflmas›
neticesinde düflen bas›nç etkisi
ile “ters flok” isimli ikincil bir
etki oluflur bu ters flok ileri
floktan daha düflük kuvvetli
Metan birikiminin önlenmesi için;
•Metan›n drenaj ile önceden tahliyesi tercih edilmelidir.
•Grizulu madenlerde do¤al havaland›rma yerine mekanik
havaland›rma yap›lmal›d›r.
•Ortamdaki metan›n tahliyesini sa¤lamaya yeterli havan›n
geçifline imkan verecek kesitte taban, tavan yollar› oluflturulmal›d›r.
•Aynalar›n havaland›r›lmas›nda temiz hava kullan›lmal›d›r.
• Çal›flma alan›nda havaland›rma do¤al havaland›rma ile
ayn› yönde yap›lmal› ve ters havaland›rmadan kaç›n›lmal›d›r
• Maden, içerideki havan›n d›flar›ya ç›kaca¤› flekilde emici
fanla havaland›r›lmal›d›r.
•Tali havaland›rma yaln›zca haz›rl›k ifllerinde uygulanmal›,
üretim panolar› ana havaland›rma sistemine ba¤lanmal›d›r.
•Havaland›rma kap›lar› düzgün ve sa¤lam flekilde kurulmal›d›r.
•Hava kaçaklar› minimum seviyeye indirilmelidir.
•Sistematik ölçümlerde havaland›rma ve gaz emisyonu
takip edilmelidir.
Bunu gerçeklefltirmek için;
•Havaland›rma ve gaz ölçümleri için kay›t defterleri ve sistematik planlar bulunmal› ve sürekli güncellenmelidir.
•Periyodik hava örnekleri al›nmal› ve analizleri yap›lmal›d›r.
•Havaland›rma ve güz detektörlerinin kalibrasyonu takip
edilmelidir.
•Gaz ölçümü ve havaland›rma için özel nitelikli personel
bulunmal›d›r.
Biriken metan›n alev almas›n›n engellenmesi için;
•Yeralt›nda aç›k alev, kibrit veya sigara kesinlikle bulundurulmamal›d›r.
•Ayd›nlanma için akülü lambalar kullan›lmal›d›r.
•Elektrikli ekipmanlar› alev-s›zd›rmaz olmal›d›r.
Patlaman›n yay›lmas›n›n s›n›rland›r›lmas› için;
•Maden mümkün olan en fazla say›da ba¤›ms›z
havaland›rma bölümlerine ayr›lmal›d›r.
•Grizu patlamas›n› takiben oluflabilecek toz patlamalar›
engellenmelidir.
•Kal›c› ve kolay ulafl›l›r kurtarma birimi olmal›d›r.
73
MADENLERDE
PNÖMOKONYOZ
PNÖMOKONYOZ TANIMI
•Akaci¤erlerde tozun birikimi sonucu doku hasar› ile
seyreden hastal›¤a genel olarak pnömokonyoz ad›
verilmifltir.
PNÖMOKONYOZ OLUfiUMUNU
ETK‹LEYEN FAKTÖRLER
• Tozun fiziksel ve kimyasal özellikleri
• Tozun boyutlar› (‹nsan sa¤l›¤› için önemli olan tozlar
0.5-5 mikron aras›ndaki büyüklüktedir).
• Toza maruz kalma süresi
• Maruz kal›nan toz miktar›
• Solunum sisteminin savunma mekanizmalar›
• Kiflisel duyarl›l›k
• Yafl ve cinsiyet
• Sigara kullan›m› (etkilenmeyi art›r›r.)
74
PNÖMOKONYOZUN GÖRÜLDÜ⁄Ü SEKTÖRLER
Pnömokonyoz daha çok madencilik sektöründe çal›flanlarda görülen
bir meslek hastal›¤›d›r. Madencili¤in yan› s›ra baz› sektörde de tozlu
ortamlarda yap›lan çal›flmalardan kaynaklanan pnömokonyoza rastlanmaktad›r.
• K›rma, delme ve ö¤ütme iflleri
• Yol, tünel ve baraj yap›m› iflleri
• Maden ocaklar›
• Döküm iflleri (kum ve grafit)
• Porselen sanayi
• Seramik sanayi
• Tu¤la ve kiremit sanayi
• Çimento sanayi
• Asbestli balata ve çimento sanayi
• Kumlama iflleri
• Cam sanayi
MADENLERDE PNÖMOKONYOZDAN
KORUNMA YOLLARI
TEKN‹K VE ORGAN‹ZASYONEL ÖNLEMLER
• Madende yap›lan çal›flmalarda daha az toz ç›karacak metodlar›n uygulanmas›,
• Yap›lan ifllemler s›ras›nda toz oluflumunun en aza indirilmesi için, önceden yüzeylerin
›slat›lmas›,
• Su bariyerleri ile oluflan tozun yay›lmas›n›n engellenmesi ve havada as›l› bulunan tozun çöktürülmesi,
• Maden zemininde ve ekipmanlar›n üzerinde biriken tozun havaya kalkmas›n› önlemek için
yüzeylerin ›slat›lmas›,
• Cevherin tafl›nmas› s›ras›nda toz oluflumunun önlenmesi için (kapal› bantlar, uygun bant h›z›
vb.) Grekli önlemlerin al›nmas›,
• Do¤ru planlanm›fl havaland›rmayla havadaki toz konsantrasyonun azalt›lmas›,
• Oluflan tozun çal›flanlara ulaflmas›n› engelleyici tedbirlerin al›nmas›
• Belirli aral›klarla ortamdan örnekleri almak suretiyle havadaki toz miktar› ve cins tayininin
yap›lmas›.
K‹fi‹SEL KORUNMA ÖNLEMLER‹
Koruyucu olarak uygun toz maskesi, toz tutmayan kumafltan yap›lm›fl ve toz birikmesine
imkan vermeyecek flekilde cepleri kapal› ifl elbisesi kullan›m›n›n sa¤lanmas›.
TIBB‹ ÖNLEMLER
• ‹fle girifl muayeneleri
• Aral›kl› (periyodik) kontrol muayeneleri
• Geç muayene (iflten ayr›ld›ktan sonra)
• Sa¤l›k e¤itimleri
C‹⁄ERLER‹N‹ TOZLA SOLDURMA GELECE⁄‹N‹ KORU
75
MADENLERDE TOZLA
MÜCADELE
TOZLA MÜCADELE
Toz
Tozlar; k›rma, ö¤ütme, patlatma, delme gibi
mekanik ifllemler sonucunda kat› maddelerin
parçalanmas›yla oluflan de¤iflik büyüklükteki
taneciklerdir. Tozlar›n, çal›flma ortam›nda
oluflumlar› önlenmedi¤i veya teknik önlemlerle
ortamdan uzaklaflt›r›lamad›¤› sürece çal›flanlar için
önemli bir tehlike kayna¤› oluflturdu¤u bilinmektedir. Bu sorun, madencilik tafl oca¤› iflletmecili¤i,
üretimde asbest kullan›lan ifllerleri, seramik,
döküm gibi endüstriler baflta olmak üzere birçok ifl
kolunda karfl›m›za ç›kmaktad›r.
Çal›flanlar›n sa¤l›¤› üzerine olumsuz etkileri olan
tozlar zararl› etkilerine göre flu flekilde
grupland›r›labilir:
•
•
•
•
•
•
Fibrojenik tozlar
Kanserojen tozlar
Toksik tozlar
Radyoaktif tozlar
Alerjiye neden olan tozlar
‹nert tozlar.
Araflt›rmalar toza ba¤l› hastal›klar›n tozun
kimyasal yap›s› ile kesin olarak iliflkili oldu¤unu
göstermifltir.
Madencilik toz sorununun ve toza ba¤l›
hastal›klar›n en fazla yafland›¤› ifl koludur.
Özellikle yeralt› madenlerinde yap›lan hemen
hemen tüm çal›flmalarda toz oluflmas› veya oluflan
tozun çeflitli nedenlerle havalanmas› sonucu,
çal›flanlar bu sorunla karfl› karfl›ya kalmaktad›r.
Ayr›ca artan mekanizasyonla birlikte toz oluflumu
da artabilmektedir.
76
Toz Kaynaklar›
Madenlerde toz oluflumuna neden olan kaynaklar
afla¤›daki gibi s›ralanabilir.
• Delik delme iflleri,
• Patlay›c› madde kullan›lan ifller,
• Atefllemeden sonra gevfletilen malzemenin kald›r›lmas›,
• Üretim s›ras›nda kaz›c› ve kesici makinelerle yap›lan
çal›flmalar,
• K›rma iflleri,
• Tamburlar›n sürtünmesi,
• Malzemelerin doldurulmas› veya boflalt›lmas› iflleri,
• Kaz› sonucu oluflan boflluklar›n doldurulmas› (özellikle
pnömatik ramble),
• Eski ocaklarda göçük veya tavan akmas›,
• Patlamalar›n ay›lmas›n› önlemek ve kömür tozu patlamalar›na karfl› tedbir almak amac›yla tafl tozu kullan›lmas›,
• Yüksek tavan bas›nc› ile aynan›n veya topuklar›n
parçalanmas›,
• Galeri kesitinin geniflletilmesi (tarama).
• Tahkimat yap›m›,
• Göçükler,
• Nakliyat.
Yan tarafta belirtilen toz kaynaklar›ndan çal›flma
ortam›na yay›lan toz, hava ak›m› ile tafl›n›r ve özellikle hava
ak›m› h›z›n›n az oldu¤u yerlerde, tahkimat aralar›nda, tabanda, galeri aynas›nda ve tavan boflluklar›nda birikir.
Toz Oluflumunu Etkileyen Faktörler
1. Üretimi yap›lan cevherin özellikleri,
2. Maden yata¤›n›n durumu (dik damarlardaki üretimde
di¤erlerine oranla daha çok toz oluflur),
3. Üretim metodu,
4. Üretimdeki gevfletme tekni¤i (el ile makine ile bas›nçl›
su yard›m›yla, bas›nçl› gaz ile veya ateflleme ile),
5. Doldurma veya boflaltma yöntemi,
6. Nakliyat sistemi.
Oluflan tozun zararlar›n› azaltmak için uygun
havaland›rma önlemleri al›nmal›d›r.
1. Toz çal›flma ortam›na yay›ld›¤› takdirde ortam
havas›ndaki yo¤unlu¤u azalt›lmal›d›r.
2. Kullan›lan çal›flma yöntemi ve iflçilerin fiziki faaliyetleri
göz önünde bulundurularak çal›flma koflullar›na uygun temiz
hava sa¤lanmal› ve bu durumun sürdürülebilmesi için sürekli havaland›rma yap›lmal›d›r.
Tozla Mücadele ve Korunma Yöntemleri
Tozla mücadele flu yöntemlerle yap›lmal›d›r;
Toz kayna¤›nda önlenmeli veya ortama yay›lmadan
uzaklaflt›r›lmal›d›r. Bunun için afla¤›daki uygulamalar
yap›labilir;
1. Sulu delik delme,
2. Aynalar›n su ile doyurulmas›,
3. Su barajl› atefllemeler,
4. Nakliyatta tozun suyla bast›r›lmas›.
Uygulanan sistem iflçilerin risk alt›nda olmas›n› önleyecek
etkinlikte olmal›d›r.
Tozun kayna¤›nda yok etmek ve ortamdan
uzaklaflt›rmak için al›nan önlemlerin yeterli gelemeyece¤i
düflünülerek bireysel korunma amac›yla çal›flanlara ortamdaki tozun niteli¤ine uygun Kiflisel Koruyucu Donan›mlar›n
verilmesi ve kullanmalar›n›n sa¤lanmas› tozun meydana
getirece¤i olumsuz etkilerin azalt›lmas› aç›s›ndan önemli olacakt›r.
Su ile tozun ba¤lanmas› genellikle kuru tozla mücadele
metotlar›na göre daha etkili ve güvenli oldu¤undan sulu yöntemler tercih edilmelidir.
77
‹SG
78
‹SG
Yukardan afla¤›ya
1. ‹ngiltere'de "Merkezi Kay›t Dairesi" nin baflkanl›¤›na
getirilmesinden sonra (1839) bu ülkede ölümlerin mesleklere
göre incelenmesini bafllatan kifli.
2. Madenlerde havaland›rman›n özelliklerinden.
3. Uluslararas› Çal›flma Örgütü ve Dünya Sa¤l›k Örgütü'ne
göre "bütün mesleklerde çal›flanlar›n bedensel,ruhsal ve sosyal
yönden iyilik hallerinin en üstün düzeyde tutulmas›, sürdürülmesi ve gelifltirilmesi çal›flmalar›"
4. Madenlerde havaland›rman›n özelliklerinden.
5. Hekimlere hastalar›n›n mesle¤ini sormalar›n› ö¤ütleyen
hekim.
7. Burun sinüsleri ve akci¤er kanserlerine yol açan bir
madde.
9. ‹fl sa¤l›¤› uygulama ilkelerinden.
11. Silis tozuna ba¤l› olarak meydana gelen akci¤er hastal›¤›.
13. Eritme.
14. ‹fl sa¤l›¤› aç›s›ndan önemli fiziksel etkenlerden.
16. Temel besin ö¤elerinden, yap› tafllar› sa¤lar.
18. Uçucu ve parlay›c› s›v›lardan.
19. Madenlerde yang›na elveriflli ortamlardan.
23. Çözücülerin özelliklerinden.
25. Kayma ve düflmelere yol açan bir durum.
30. Zanaatkarlar›n çal›flma koflullar›ndan kaynaklanan sorunlar›na de¤inen filozof.
31. Zararl› maddenin günde sekiz haftada 40 saat çal›flma
ile, iflyeri ortam havas›nda bulunmas›na müsaade edilen en yüksek konsantrasyon.
35. Gri yeflil renkte sert kokulu çok zehirli bir gaz.
Soldan sa¤a
3. ‹flin yap›ld›¤› yer.
6. Bir hizmet akdine dayanarak herhangi bir iflte ücret
karfl›l›¤› çal›flan kifli.
8. Madenlerde, damar yang›nlar›n›n dolayl› nedenlerinden.
10. Deri akci¤er kanseri yapan bir madde.
12. Deri kanseri yapan bir madde.
15. Tüketici haklar› yönünden esnaf› denetlemekle, ifl
yerlerinde ç›rakl›k, kalfal›k, ustal›k esaslar› ile çal›flanlar›n
haklar›n›n korunmas› kurallar›n› oluflturmak üzere kurulan,
Selçuklularda bafllayan ve Osmanl›larda devam eden sistem.
17. Yang›n›n olmas› için gereken etmenlerden.
18. Lösemiye yol azan bir çözücü.
19. Çal›flma hayat› ile ilgili olarak çeflitli düzeylerde
e¤itimler düzenlemekle görevli kurulufl.
20. Talafllar› çekip almakta kullan›lan araç.
32. Say›n›n Cevab›
22. Tozlu yerlerde çal›flman›n sa¤l›k risklerine de¤inen
MS 23-79 y›llar›nda yaflam›fl kifli
26. Beklenmedik bir anda meydana gelen; kifli ve kiflilere,
hemen yada sonradan bedenen yada mal olarak zarar veren
durumlar.
27. ‹fl kazas› nedenlerinden.
28. Daha 1801 y›l›nda "çocuk iflçilerin günde 12 saatten
fazla çal›flamayaca¤›n› "belirten kanun maddesinin ç›kar›ld›¤›
ülke.
31. Madenlerde yang›na elveriflli ortamlardan.
32. Heksavalan olan› akci¤er kanseri yapan bir element.
33. Madenlerde tahkimat yerlerinden.
34. ‹flçi çal›flt›ran tüzel veya gerçek kifli.
36. Boyahanelerle ilgili koruyucu yöntemlerden.
37. Çözücülerin etkileme yollar›ndan.
38. ‹flin yap›ld›¤› s›rada meydana gelen kazalar
79
‹SG
Müdürlü¤ümüz ve Bölge Laboratuvar fiefliklerimizce yürütülen hizmetlere esas olmak üzere 01.01.2006 tarihinden
itibaren uygulanacak olan birim fiyatlar›:
2007 YILI KDV HAR‹Ç B‹R‹M F‹YATI
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
‹flyeri Havas›nda Dedektör veya Tüp ‹le Anl›k Gaz Ölçümü
‹flyeri Havas›nda Toz Numunesi Alma ve Gravimetrik De¤erlendirmesi
Hava Ak›m H›z› Ölçümü
Termal Konfor fiartlar›n›n (S›cakl›k, Bas›nç, Ba¤›l Nem) Ölçümü
Kiflisel Gürültü Maruziyeti Ölçümü (50 Ölçüme Kadar her bir ölçüm)
Kiflisel Gürültü Maruziyeti Ölçümü (50 Ölçümden Sonra her 10 ölçüm)
Gürültü Haritas›
Tüm Vücut Titreflimi Kiflisel Maruziyet Ölçümü
El-Kol Titreflimi Kiflisel Maruziyet Ölçümü
Frekans Analizi
Ayd›nlatma Ölçümü
Foruier Transform ‹nfrared Spektrofotometresinde Serbest Silis Analizi
Gaz Kromatografi Analizi (5 Parametreye Kadar) (1)
Gaz Kromatografi Analizi (5 Parametre Üzeri)
Asbest Konsantrasyon Tayini (2)
Asbest Tür Analizi (2)
Gaz Kromatografi Kütle Spektrofotometresinde Kalitatif Analiz
Gaz Kromatografi Kütle Spektrofotometresinde Kantitatif Analiz
Yüksek Bas›nçl› S›v› Kromotografisinde Analiz (3)
‹yon Kromatografisinde Analiz (4)
Atomik Absorpsiyon Cihaz› ile Havada A¤›r Metal Analizi (5)
Atomik Absorpsiyon Cihaz› ile Kanda A¤›r Metal Analizi
ZPP Metodu ile Kanda Kurflun Analizi
‹drarda Fenol Analizi
‹drarda Hippürik Asit Analizi
‹drarda TCA ( Trichlorasetik) Analizi
Akci¤er Fonksiyon Testi
Kulak Odyo¤ram›
Kontrol Belgesi
Kontrol Belgesi Düzeltme ‹fllemleri
Kitap-1- Asbest Kitab›
Kitap-2- ‹fl Sa¤l›¤› ve Güvenli¤i Temel Prensipleri
Pnömokonyoz De¤erlendirme Okuyucu E¤itimi (Kifli Bafl›na )
Pnömokonyoz Filmi Okuma Ücreti (Film Bafl›na)
Dan›flmanl›k Hizmetleri ( Gün / YTL )
‹fl Sa¤l›¤› ve Güvenli¤i E¤itimi ( Gün / YTL )
Risk De¤erlendirme E¤itimi ( Gün / YTL )
80
50,00 YTL
50,00 YTL
15,00 YTL
25,00 YTL
20,00 YTL
100,00 YTL
500,00 YTL
30,00 YTL
30,00 YTL
25,00 YTL
15,00 YTL
150,00 YTL
120,00 YTL
150,00 YTL
130,00 YTL
200,00 YTL
150,00 YTL
150,00 YTL
200,00 YTL
50,00 YTL
130,00 YTL
75,00 YTL
30,00 YTL
35,00 YTL
35,00 YTL
35,00 YTL
25,00 YTL
20,00 YTL
90,00 YTL
45,00 YTL
5,00 YTL
5,00 YTL
900,00 YTL
2,50 YTL
900,00 YTL
900,00 YTL
1,750,00 YTL
‹fi SA⁄LI⁄I VE GÜVENL‹⁄‹ DERG‹S‹ MAKALE YAZIM KURALLARI
“‹fl Sa¤l›¤› ve Güvenli¤i Dergisi”nde yay›nlanmas› istemiyle gönderilecek olan
yaz›larda afla¤›daki kurallara uyulmal›d›r.
2- Makalelerin bafll›¤› metne uygun, k›sa ve aç›k ifadeli olmal›, büyük harfle
ve koyu karakterde yaz›lmal› ve sat›r ortalanmal›d›r.
3- Yazar ad ve soyadlar› bafll›¤›n alt›na konulmal›, unvan ve adresler soyad›n
son k›sm›nda üst indis fleklinde bir veya daha çok (*) ile sayfan›n alt bölümündeki çizgi alt›na yerlefltirilmelidir.
4- Yaz›lar, A-4 ka¤›d›n›n tek yüzüne, üstten ve sol yandan 4'er cm, sa¤ yandan
ve alttan 2'fler cm b›rak›larak yaz›lmal›d›r. Yaz›mda Microsoft Word program›
kullan›lmal›, Times New Roman fontunda 12 punto ile yaz›lmal› ve bas›lm›fl
bir adet makale ile birlikte makalenin kaydedildi¤i disket ile gönderilmelidir.
5- Makale en az 2, en çok 6 sayfa olmal›d›r. Sat›r aralar›nda 1,5 cm boflluk b›rak›lmal›d›r.
6- fiekil, tablo ve grafikler makale içine yerlefltirilmeli, flekil ve grafiklerin numara ve bafll›¤› alt k›sma yerlefltirilmelidir. fiekil ve grafikler bilgisayar ile çizilmemifl ise ayd›ngere çini mürekkebi ile çizilmifl olmal›d›r.
7- Kaynaklar konu içinde üst indis numara fleklinde verilmeli, makale sonunda ayn› numara s›ras›yla düzenlenmelidir.
8- Yaz›lar›n ilmi ve hukuki sorumlulu¤u tamamen yazar(lar)›na aittir. Gönderilen yaz›lar›n do¤rudan veya baz› düzeltmeler yap›larak yay›nlanmas›na veya
yay›nlanmamas›na Yay›n Kurulunca karar verilir.
9- Gönderilen yaz›lar yay›nlan›p yay›nlanmamas›na bak›lmaks›z›n yazar(lar)›na geri verilmez. Ancak Yay›n Kurulunun görüflü do¤rultusunda yeniden düzenlenmesi söz konusu oldu¤unda yazar(lar)›na gönderilir.
1- Gönderilecek makaleler, ifl sa¤l›¤› ve güvenli¤i alan› ile do¤rudan veya dolayl› ilgili, orijinal araflt›rma veya derleme fleklinde olmal›d›r.

Sa¤l›k ve Güvenlik En De¤erli Cevherimizdir

Transkript

Benzer belgeler

PE Körkasa Bandı

Grout XL

T-KIT 3 DOC*

Workcube Eğitim ve Hizmetler

ButylSeal (TDS)

TOYOTA MOTOR EUROPE NV/SA BELÇ‹KA, ÇEMTAfi`I Z‹YARET