lNSJi~CTA (BOCEKLER) NIN ORDOLARA KADAR OLAN TAY1N

lNSJi~CTA
(BOCEKLER) NIN ORDOLARA KADAR OLAN
TAY1N ANA.dTAR.I (*) (E.RGiN }'ERTLER 1(,}IN)
<;cv'.if~nler;
Prnt. Dr. ATIF ~ENGDN -
Dr. IDM!.NE B!LGE
ist. Dniv. Zoologi Enst.
Dipterlere mahsus tayin anahtarlar1111 terctime etmege te§ebbtis
·e ttig;miz zaman, yakalanm1§ bir bocegin bir ogrenci taraf mdan Dipter olarak tammp tanmam1yacagi sorusu ile kar§lla§tlk. Hepsi degilse b:le baz1laruun Dirpterleri diger boceklerden ay1rt edem•iyece
gini dti§lindilk. Bu sebeple dipterlerin tayiin .anahtarlarm1 ne§retmeye ba§lamadan once herhangi bir bocegin, boceklerin hangi ordosuna mensup oldugunu kolayca bulmam1za yariyacak olan a$ag1daki
tayin anahtaruu terctime etmeyi uygun bulduk.
Anahtarm kullanilmasi: Her fasilda toplanml§ olan vaslf biri
numarah digeri numaras1z gosterilm;~ olan ikri §lk halindedir. Mesela elimizdeki bocegin vas1flari 1 No. ·l u §Ikka uysun. 0 zaman,
orada gosterildigi gibi No. 2 ye bakacag1z. 2 nin numaras1z §Ikkrna
uyarsa No. 4 e bakacag1z. Onun da numarah klsm1 bize uygun geliyorsa No. 5 e bakacagiz. Farzedelim ki hizim bocegin vas1flar1 5 in
.numaras1z $Ikkma uyuyor. Bu takdir <le onun Heteroptera ordosuna
mensup oldugunu anlam1$ oluruz.
1)
Kanath, kanat ekseriya i§e yarar vaziyette. N adiren gokkorelmi§. Korelmi§ oldugu hallerde bile f arkedi'lir ve bir eklem
ile vticuda bagh. Ba$ vi.icuttan ayr1 ve gok pargah antenlere
sahip. Toraks belir1i bir §eklde digerlerinden ayr1lm1§. 1yi te~ekkiil etmi§ bacaklar -······················· ·· ···· ············ ·· · Bak No. 2
Kanat yok veya tamamen korelmi~ ·············· ··· ··· · Bak N o. 27
- - - - - -1• 1
Bu anahtar
§U
e.serden t ercUme edllm;§t ir:
Anton Handlirsch: Vierter Unterstamm des stamrnes der Arthropoda. Insecta
Insecten. Allgemeine Einlc>intung in die Natur geschichte der Insecta.
Handbuch d er Zoologie. Eine Naturgeschichte derStAmmt> des 'l\er:re'sches
MtiessJs . Dr.. W . Ktikentha1.
B u~ t 1ran: Dt·. Th. KrurnbaC'h ( 1930 1.
63
2)
Arka kanat kil<(iik bir halter haline gelmi§. On kanat narin.
zar halinde. <;ok damarh degil. Ag1z aletleri sokma veya emmeye yarar f?ekilde veyahut korelmi$. Mandibtiller hiGbir zaman
<;;en gel 0.rif?kaG I ~eklinde degil. Serk korelm'.§ · ··· ... · ... Bak No. 3
Arka kanat halter ~ek1ini almam1§, eger korelmi!? ise mancEbtiller c;enge! Ck1~lcac:) ~eklinde veya serk uzun ······ Bak ~o. 4
3)
Tarsus GOk parc;ah. Ag1z aletlerinin mand;biH, makl=liller I.
\'e II. sokma ·1e emmeye ya1ayac~.k ~ek.1de degif?mi§. Na:di1 en
ag1z alet·!eri tamamen korelmi$. Bu takdirde ekser·ya antenlerin Uqiincti p~rqasmda bir <liken mevcut ···· · ······ ·· D.iPTEH..A.
Tarsus bir parr;ah. Ag1z tamamen korelmi~. Antenlerin biitiin par('.'llan tamamen birb.rin;n ayni.
Abdomenin sonun1da ekseriya salg1 neticesinde husule ge 1 m1~
iplikler mevcut HO~fOPTERA (COCC!DAE) .
4)
Ag1z aletleri parc:ah bir emme gagas1 halinde. UGiincil c;ene
akbnin pa1.puslan bir oluk te~ki·l ctmi~. Oluk iq:nde <liken !:)ek1 .1clc olan manuibi.il ve birinc.:i mak siller bulunur ·· ·· ·· Bak. No 5
Ag1z aletleri baf?ka ~ek :·de te~ekktil etm·~ ·· ······ ···· Bak No.5
5)
Ag1z hortumu1rnn dibi on ayagm kale- l bolgesinE:: yakm.
Ayaklar yi.izmege yaramaz. On ve arka kanatlar ayni yap1hcr
ta Qah gibi kapamr!ar On kanatla1·da ek:>eriya k01 ·um ve
membran yok ............. ... · · ...... ... ...... · · · -· · .... · ·· ........ HOMOPTERA.
A.g1z hortumunun dib1 ba9in on ucunda. Nadiren daha a~ag1
kaym1f$ vaziyette. Bu takdil de iiqiinci.i a yak Gifti yiizmege yarar.
HETEROPTERA.
6)
64
Her ik: kanat Gift! dar. kenarlan tiiylii, fakat pulsuz. Ta1-su~ bir veya iki k1sa parGah ve ~on kesecik mevcut. Ag-tz alctJeri asimetrik koni has1l etm'~. hipognat 3 d:kenli \e 4 palpusht. Ktigiik hayvan1ar ...... ........................ ·· · ·· ·· ... P HYSOPORA.
lki kanat c;ifti de. hie; olmazsa b·r G:ft ttiy ~eklinde deg11.
Tarsus ve ag-iz aletleri tamamen ba~ka ti.irli.i yap1lm1§ ..
Bak Ne,. T
7)
A rka kanatla r biiyilk yelpaze §eklinde. On kanatlar <;Ok kliGi.ik. D1§ari uzanan ~eritler korelmi$. Ag 1z a letleri korelmi$.
Ktigtik hayvanlar. Metator aks qok gel1 i~m;~. protoraks kii<:<tik.
STREPSiTERA .
Tamamen b;;<.:lrn tUt Iii
8)
.............. ....... Bak No S
Kanat hemen hemen daima uzun ve s1k li.iyli.i veya pullu.
Her il..1i kanat ~;fti ayn: yap1da. En·ne damarlar yok veya Gok
<1Z. Nad:ren m<:tndibtil1er mevcut. Antenler gok p a rqah . Sc· k 1 orelmif? ·veya ek~eriya Mevcut d"gil
............. ... ....... . Bak No. 9
Kanatlar ya ba§ka ba§ka yap1da veya Gok eri· 1e damarl1.
N'adiren pullu veya <(Ok tUylti. Bu takd.rde mandibii let iyi geli~mi§. Serk ekseriyn iy.i geli~mi~
.. .... ................. .Bak No. 10
9)
K·~natlar
GOk puHu Nadiren k1smen c;1plak. Binnci maksil-
lerin di§ kenan ekseriya uzam1~ ve bir hortuma tahaYvlil et
m1$
.. ........... ........ .. ............................ LEPiGOPTERA
Kanatlar esas itibariyle ttiylU. Bininci maks.'Eerin d1~ kenan
hii;;bir zaman b;r hortum te§kil etmez. Antenler uzun., Basit
diken veya iplik ~eklinde .. ........................ .. ..... TRiCIIOP'l ERA.
LO)
Serk c;engel (lnskac;) 9eklinde. Kanat hete1 onom. Ondekile1·
biraz korelmi$ ve kapak f?eklini alm1§. Arka k'-tnathr ondekile-
rin altmda saklanm1f) b;r $eki 1de bulunur. Ayak c:;ftleri aym
yap1da. VG parGah tarsus (ve preta t·sus) ...... DERMOPTERA
Serk c:engel (k1ska<;) gibi degi.l veya
11)
ba~ka
l:?ekilde .. ·· .... .. .
Bak. ~o. 11
Her iki kanRt qifU ayni narin yap1da. Arka kanatlar GOk cla-
ha kiigtik. Bazan c;ok korelmi~, katlanmaz. Serk uzun vc ince.
Onbirinci ~egment ekseriya Qift olm1yan uzantiya sahip. Antenler ktiqiik. n=ken $eldinde. Basal parGa'1ar kalm. Qeneler korelmi~
·. ·... · ... · .. ·· ......... .......... ..·· ·· · ........ · ··· · EPHEMERiDA.
Ya kanatlarm yap1s1 birbilrinden farkll veya se1·k. ( anten)
ve ceneler· ba$ka ttirli.i ........ ...... .... .............. ............ Bak No. 12
65
12J
b.u kan::i.tlarm, ek::;enya a1 ka hru1atlarm da basislerinde bir
enine k1vrmti mevcut. Bu bir k1rtlma oolgesi yeridir. On kanadm, ekser iya arka kanadin da anal sahas1 gok ktigtik. Prok·
simal k1s1mda bir k ivrmti mevcut. Her iki kanat gifti ayni yap1da. Serk k1sa ve c.;ok pargali. BacakJar homonom. Antenle1
gok pargah. Toraksm tergiti normal btiytikltikte ... ISOPTERA
Kanatlarda proksimal k1vrmti yok. Diger ba.k1mlardan da
yukandak~ karakterlerden farkli
·· ·· ·· ...... ...... .. Ba N o. 13
13)
Tergitle1in daralmas1 ytiztindeu k anatlarrn kok!eri s1rt ta:
rafta ve b irbirine ya.km bulunur. H er iki kanat gift1 e§it yap1da. s1k ag §eklinde damach. Serk c,;ok par~ah degil OOONATA
Kanatlarm koklet'i n ormal
·········· ··············· . Bak No. 14
1 !)
H er ilci kanat gifti ayni yap1da, der1 gibi ......... Bak No. 15.
H er iki kanat gifti ayni yaip1da degil. Ondeki dah a sert v e
ltalm. Bu fark ag1kca gorlilmliyors a arka kanatlarm yelpaze g1 b i btiytik bir ana'l sahas1 vaI'dir veya on bacaklar yrrt1c1 ya hut arka bacaklar z1plarna bacagi §eklindedir ..... tBak No. 23
bn tarsuslarm basal
par~as1 gok geni§lemi§.
ag
15>
orgam v azifesini gortir. Serk k1sa, iki par~ah, ekseriya asimetrik. To raks segmentleri <_;ok nomonom. Tarsus ii~ paq~ all ( ve preta1·su.s) ············· ...... ······· ......... .......... .. ················ ··· ·· ····· EMB!ODEA.
On ta.rs uslann basal pargalar1 yukandaki g i·bi degil. Diger
bak1mlardan da farkh · · ·· ... · · · · · · · · · · · · · ·· · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · Bak No. 16
16)
Arka kanadm anal sahas1 ekseriya biiytikti.ir ve katlanab1 ·
lir. Antenler uzun, c;ok say1da ve birbirine benzer pargalardan
ibaret. Serk daima mevcut. ekse1~ya uzun, nacLiren gok korelmi~ . Tora.ks segmentleri bas1k, birbirine gok benzer yap1da ve
yekdigerine s1k1 s1k1 bagll degil. Ayaklar birbirine benzer. Tars us iiG parc;ah (ve pretarsus). Agiz aletleri gigneyici tipte ve
az gelli§mi::.
. ................. · .. · ·. · · .. ·· · · · · · .... · · · · · · · · · · .. · PERLARiA
Arka kanatlarm anal sahas1 biiylik degil:
veya serk, t o1·ak-; ve a.yaklar ba$ka yap1dachr. yukaridaki tar ife uymazlat··· ·
Bak Xo. 1T
66
17)
S1rt tarafta p1otorBk:; mesotoraksla s1k1 s1k1ya baglanm1§.
B,r inoi abdom en segmenti de ayni ~ekilde metatoraksa bagla11m1§, oyle ki toraks ile abdomen ara~mdaki sm1r birinci abdo·
men segment inin gerisine d~er ( e;;ek a rism da oldugu gi bi ) .
Ark a kanat ekser~ya kU<;lik ve ((engeller ile on kanada as1h .
Di ~i1l erd~ z.ehir .ignesi veya yumurtlama boru su
var. Da marlat· az say1da fa kat btiyi.lk odac1klardan ibaret veya korel mi~ ...
HYMENOPTE RA.
Prvtoraks ile mesotoraks, met atoraks ile birinci abdom en
"-egmenti eklemhl bir §ekilde birbirine bagh. B irinci abdomen
segmenti iJe ikinc: arasmda g "r inti yok
...... .. ... .... Bak No. 18
18 )
Arka kanat on kana ttan <;;ok kti~i.ik. Hi.~ bir zaman katla nmaz. Dam air EilStemi az say1da. zay1f dalh ve u zunluguna uza nan dam arlar §eklindedir. Enine damarlar yoktur veya gok azd1r. Tarsu s 2-3 parc;ah v-e ( pretarsus) ................... Bak N o. 19
Arka k anat nadiren ondekinden h iraz kiigtikttir. Damar s'.s·
t em.inde c,;ok saYJda enine damarJar mevcut. Nadiren bunlar kor elm ; ~ ve az s ayida. Bu takdir de tarsu s b~ par<_;ah (ve preta rs us) ······· ······ ··· ······· ·· ·· ······ ··· ···· ········ ········ ····· ··· ····· ······ Bak N o . 20
19)
<;enelerde no.r mal gigneme organlar1 ve palpuslar . Antenler
birblrine benz.er 9 par<Jab ve inci dizlsi b alinde. Damar.liar esas
it:Jibar.Be btiytik bir c;;atal te§kil eder §ekilde. Protor aks digerlerinden ·biraz bliyiik · · · · · .. · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · ·· · · · · · ZORAPTERA.
Birinci maksillerin kenarla ri oymaga yarayacak §ekilde. An1en ince, c;ok pargall, dikene benzer §ekilde. Damar!ar b irgok
~ataJlardan iba ret. Protoraks ekseriya ksglik. CORRODENT1A
20)
Arka kana dl n anal bolgesi on kanadmkinden daha ge~
K·alc;;alar n.ormaJ , klsa ve birhi1ri-nden u.zakta. Ba§ g aga §elclinde a§ag 1 dogru u.zamam1 ~
.. ... .. .... ... .... .. ... . MEGALOPTERA
Ark a kanatlar hemen hemen on kanatlar kadar geni§ veya
daha dar. veya kal<;alar btiyiimli§, yakl~Dll§ ve ba§ gaga §ek1inde u zam1§
. ..... . .. ....... ... . .. .. . . ... . ... . . .. ... . . ... ..... . . . . Bak No. 21
.21)
Ba§m duru§u horizontal, gok hareketli. B8.§1n arka taJraf1
uzami3 ve gene uzayi.p daralmt§ olan protoraks ile birle§mi~.
Ba§ gaga §eklinde degil. Di§ide bir tek ve uzun yummtlama
borusu var. Erkeklerin genital uzant1s1 goze ga:rpar ~ekilde degil. Antenler uzun ve bas:t. On yaklar normal. Kaigalar normal.
Tarsus 4 pargall ve pretarsus · ··... ··· .. ·.... · ·.... RHAPHiDiDES.
Ba$ ya normal veya gaga $ekl"nde uzam1§, ortognath ..... ... .
Bak No. 22
22)
Kalgalar uzam1§, yakla§ml§. Ba§ ekser!ya gaga §ekl·i nde
uzam1~. fakat bu takdirde arka kanat on kanada benzer. Kanatta uzun damarlarm uglari kligtik damarlara ayr1lmamI§.
Serk a§ikar ... ... · ··· ··... · ··· .. · ··· ··· · ·· ···· ··· ·· ·· ·· ·· ·· ... PANO RP ATHA.
Ka!galar normal. Ba§ nadiren gaga §ekHnde uzam1§, fakat
bu takd;rde arka kanat lar §erit ~eklinde daralm1§. Ekseriya si nirlerin uQlari Gatalh .... ... ... ........ ....... .. ......... .. . NEUROPTERA.
23)
bn ayaklar t ipik yakalayic1 veya y1rt1c1 ayak §eklinde. B~
vertikal. Protorak s ba$I ortmez. Kalqalar btiyuk. B irbir;ne yakla§ml§. Antenler gok pargah. Arka kanatlar ekser.iya btiytik
yelpazelii. Serk gok pargah ................................ MANTODEA.
6n ayaklar yakalay1c1 ayak §eklini almam1§. Ba§ka kar akterler bak1mmdan da yukartlak·inden fa1 kb ....... Bak No. 24.
21. )
On kanatlar hakiki sert ortti kanadl §eklinde. Hemen hemen
istisnas1z dliz bir hat tizer!nde kapamrlar ve list iiste gelmez-
,
ler. Arka kanatlarda damar az, ana:I yelpaze t.ipik degil, bu ekseriya korelmi~. Serk korelm. § . Antenler nadiren 12 den fazla
parQah
.................................................... COLEOPTERA.
6n kanatlar nad iren yukardaki kadar fazla degi§mli$. Bu
takdirde de ekseriya a~1k b ir $ekilde list tiste gelirler. Serk
iyi geli~mi~tir. Antenler ekseriya g.ok pairc;ah ····· · Bak No. 25.
25)
68
Pronotwn az gok tabak §eklinde biiytimti§ ve ekseriya one
yattk. Ba§ pronotum tarafmdan ortliltir. Serk iyi farkedilir,
ekse:niya gok pargah. Di$inin yumurtlama borusu d1§an g1k1k
degH. Ayaklar birbirine benze1. Tarsus 5 pargah ve pretarsus.
KalQalar c;ok bliylimii§. On k a.nadm ana] sahas1 normal olarak
bir gizgi ile a<:1kc;a ay1rt t:dilm l? ....... .. ........... BLATTAR!A.
Pronotum tabak gibi ba&;i ortmez. Eger boyle ise hayvan
ba~ka bak1mla1 <lan BLATTAR!A ya benzemez ...... Bak No. 26 .
26)
•
Tarsus 5 parga:h ve ptetarsus. Cubuk veya yaprak ~ek>linde
bocekler. Serk 'e yumurtlama borusu k1sa. Ne ziplama ve nede
erkeklerde ses orgam mevcut
· · .......... ....... PHASMiDA.
'rarsusun parGalari 5 de11 az. Se1·k ve yurnmtlama borusu
ekseriya UZlm. <:;ok def a a~i kar bir surette gelil?mi§ z1plama ve
erkeklerde ses 01 gam vai
.. ... ...... ..... .. SALTATORtA.
271
Segmentli tol'aks segmentleri az <}Ok iyi geiil?tn:l? ve daima
fark edilir vaziyette
..... .. .. · ··· ..... ... .... ........ Bak No. 28
Se~mentli torak~ bacakla1·1 yok
..... ...... ..... .. Bak No. 53.
2k l
Abdomen en GOk 6 van~all. Agtz aletleri kafa ic;ine GOkmil!?.
Abdomen in baz1 Regmentlerinde korelm · ~ tiytler bulunur ........ ..
COLLEMBOLA.
Abdomen hiG olrnazsa 8 , ek~e r =ya 9 Yeya 10 serbest parga11 .... .. ........... ...... ... ........... · ........... ... ........... ......... Bak No. 29
291
Ag1z aletleri parQa!i emme gagas1 =?eklinde. Bunun iqirude
ik1 cift
diken me,·cut ............. . Bak No. 30.
. sokmava
._
...ya.ravan
...
Agiz aletleri korelmi.'? veya yukandakinden farkl1 ............ ..
Bak No. 31
30 J
Hortum ba~m di;:;ta~ ucundan G1kar. Eger nadiren ba!?In alt
tarafmda ve bazal k.snLa ya.km yerden <;1k1yor ise, o hayvamn
a yaklan yiizme ayagr $ekl.inde .................... HETEROPTERA.
Hortum yutak bolgesrnde ve
q1 kar
.. .. · · .. · .... ·
on
ayaklara ya.km bir yer den
· ·· ·.... ·...... HOMOPTERA.
69
31)
Abdomenin sonunda serklcr uzun ve par~all. Onbirinci segm entte b!r tek termina1l ip1ik m evcut. Ag1z aletleri ektotrof.
Abdomende korelmi§ iiyeler mevcut .... .. .. ... ... . THYSANURA.
Abdomende serkler bazan v ar, bazan yok Fakat daima onbirinci segmentteki terminal ipbik mevcut ......... Bak No. 32.
1
32)
Hi~ olmazsa ilk abdomen segmentleri koksal organh (korelmi§ ayaklar) Ag1z parc;alar1 en dot~of ............ Bak No. 33
Abdomende korelm ~!? aya klar yok
................. . Bak No. 34
33)
Antenler uzun, gok pargah. Serk uzun veya gengel (klska~)
§ekhnde
........................ ....... .......... ....... ...... ENTOTROPH1.
Antenler ~ok korelm~. Serk yok veya c;ok degi§ik. Kii~iik
ve kor hayvanlar ............... ..·........ · .... ·.. ·..... ·· ··......... PROTURA.
34)
On ayaklar tipik yaka:lama ve par~alama ayag1 §eklinde.
Anten1er ve serk ~ok par~ah
...... · ·.. ·........ · MANTODEA.
On bacaklar yakalama ayagi ~ekliinde degiil ...... ... Bak No. 35
par~as1
35)
geni§lemi§ ve ag orgaru vazifesi goriir. Toraks pargalar1 homonom. Sevk iki pargah ......
EMB10DEA.
bn a yaklarin 1 . tarsusu ag orgam degil
........ Bak No. 36
36)
Arka ayaklar ac;1kga s1grama ayag1 §ekl;ni alml§ . Eger s1 ~rama ay;agi a§ikar deg.iJ ise on ayaklar kostebekteki gibi kazmaya elveni§Li veya testere gibi bi~mege yarayacak §eki1'de ......
SALTATOR1A.
Arka ayaklar s1c;rama bacagi §eklinde degil. Diger bacaklar
bak1mmdan da yukardakinden farkh ............ ........ Bak No. 37
37)
Protoraks tabak gibi b~1 orter. Tarsus be§ par~aJ1 (ve
pretarsus). Ser k mevcut. Kalc;alar btiytik ve yald~rm§.
BL,ATTAR!AE
70
On tarsuslarm birinci
Protoraks ba§1 ortmez. Diger bak1mlardan da yukardak:nden farkll .................. .. ............................ ......... .. Bak No. ~8
38)
Ba§ gaga §eklinde a~agi dogru uzam1§. Gaganm ucunda ktigtik mand biiller bu~unur. E:a'ga'.ar uzun, yakla~m1§. Tarsus 5
parc;ah (ve pretarsus). Anten ve bacaklar ince uzun .............. .
PANORPATAE.
Ba& ba§ka ~ekilde · ··· ······· ·· ···· ··· ···· ·· ······ ··· · · · · ·· ·· · Bak No. 39
39)
Serk parc;ah deg·il ve ekseriya goze garpacak ~ekilde gengel gibi. Tarsus 3 paq;ah (ve pretarsus ). Antenler Gok pargall.
Ayaklar homonom ve aldukga uzun. Hayvamn §ekli bas1k, ba:}
daha qok prognat ve protoraks c;ok geni§ degnl .. ·· ···· ··.. · ··· · ·· ·· ·· ·
DERMAPTERA.
Serk gok defa yok. Eger var ise ekseriya parc;ab degiJ ve
gengel (k1sk~<;) -$eklini almam1~
..... ........... ...... Bak No. 40
40)
Serk iy; geli§mi§, ekser·ya parqal1. Ust c;ene k1skac; gibi ·· ····
Bak No. 41
Serk ekseriya belirsiz veya yok. -Ost c;ene ekseriya c;ok degi~mi§ ························· ························ ............ .....
Bak No. 44
41)
Tarsus liki pargah (ve pretarsus). Antenler takriben 9 par9ah. Ktigtik hayvanlar ...................................... ZORAPTERA.
Tarsu s 3-5 pargab (ve pretarsus)
.. ................ Bak No. 42
42)
Tarsus 3 pargall (ve pretarsusq. Gen~ toraksh ve
yass1 vi.icutlu hayvan1ar. Uzun ve rpargas1z serk. Sallanab ilen
ba~h
...................................................... D!PLOGLOSSATA.
Tarsus 5 par<;ah (ve pretars·u s). Nadiren 4 parqah ············
Bak No. 4;j
43)
Uzun bacakh ve az ~ok ~u buk §eklinde btiytik hayvanlar.
Mesotorak s hemen daima protoraksdan •b tiytik PHASMODEA
Norm.a l bacakh ve karrncalara benzeyen hayvanlar ........... .
ISOPTERA.
'
71
'
44)
Mandibtiller ilkel
k1ska~
45)
§eki'llerini muhafaza etmekte
Bak No. 46
Mandibilller kJiSka~ §eklinde degil, sokma di kenler~ ne tahavvtil etmi§ veya korelmi~
···· ························ · Bak No. 48
46)
AnlenJer uzun, <.;ok parg.all. D iken .§eklinde. (;ok hareketli
ve parazit olmayan hayvanlar. I. maksiUe!l'in ig. tarafi keski 51eklinde. 2-3 parc;a:h tarsus (ve pretarsus)
·coRRODENTlA .
Antenler ~ok kisa. en gok 12 parg.ah · ·············· Bak No. 47.
4 7)
OLigomer antenli, bite benzeyen hayvanlar. Ag1z aletleri gok
o zelle~m. ~. MandibUller gok kti~i.ik. Tarsus 1-2 pargah (ve pretarsu~ >
- · · ·· ···· ·· ... ··· ······ · ·· · ··· ····· ·· · · ·· ···· ··· ···. MALLOPHAGA.
Larva veya km kanath §eklinide hayvanlar. Normal gigne
yici ag1z aletleri. Tarsus par~alar1 3 den faz1a COLEOPTERA
4-8>
Ag1z aletleri, .palpuslan ve 3 tane sokucu dikeni olan as-i metrik bir hortum te~kil etm.i§. Bacaklarda tarsus ~k korel mi~ . ...................................... .......... ........... ..... ....... PHYSOPODA.
Ag1z aletleri ve bacak larm yap1s1 ba§kia ttirlti ... Bak No. 49.
49)
Vilcutlan bas1k deri parazitleni. Ag1z aletleri sokucu tipte,
ic;;.e1i gekilebilir. !k.i tane ~ift ve bir tane tek sokma orgam
mevcut. Antenler ve tarsus ol'. gomer
...... SJ;PHUNCULATA.
Ya deri paraziti degildirler veya yukardaki karakterler bak1mindan farkhdirlar
.......................................... Bak No. 50
72
J
Toraks konsantre olmu§, yani onden arkadan s 1kl§arak top1anm.i§. Segmentleri birbir-iyle s1kl s1k1ya kayna§ml§. On lara.
I. abdomen segmenti de eklenmi§. Bunun, yani I. abdomen segmentinin gerisinde viicudun, (abdomen) bir ~inintisi mevcut.
Di§ilerde yumurt1a.ma borusu veya zebir ignesi var .. ·.. ·· ··· ··· ·· ··
H YMENOPTERA.
Toraks 3 nor mal segmentli. Abdomenin I. ve II. segmentleri
arasmda g.irinti yok · · ·· · ·· ··· ·· ·· ·· ·· ·· ····· ·· ··· ··· · ·· · ·· ···· ·· · Bak No. 45
50)
gok ve homonom paq;ah antenJerii olan ve tamamen korelmi§ ag1z filetleni olan kli<;iik hayvanlar. Tarsus bir p-argall
HOMOPTERA.
A giz aletleri iyi geli§IDi§ veya yap1s1 yuk a:rdakinden farkh
Bak No. 51
-51)
g ok dikenli s1k1§1k ktigtik hayvanlar. Dikenl i ve ekseriya
ziplamaga yarayan bacakh. Kalgalar uzun, tarsus 5 par~ah (ve
pretarsus ). Antenler k1sa ve iyi geli§mi§ osellerin ger,isinde
bulunur. Sokucu hortumun palpuslan ag1kt a . Tor aks segmentleni ayr1lm1§
· · ··.. · ··.. .. .. ... .. .. .. ... .. .. .. .. . .. .. ... ... .. .. . SUCTOR1A.
Ya az d ikenli veya yukardaki karakterler bak1mmdan farkh hayvanlar
· · ·· · ·· · ........................ ·· ·.. · ·. ··· ... · . ... . Bak No. 52
52)
Mandibill, sokmaya yarayan diken §eklindeki hortumun te§ekkliliinde rol oynar. Ust dudak, hipofarinks gibi organlar da
hortumun te§ekki.iliine i§tirak ederler. Bazan ag1z aletleri c;ok
korelmi§tir. Arka k a nat halter §eklin dedir ············ D1PTERA.
Mandibfrl sokmaga yarayan dJiiken §eklinde degildir. Tamamen korelmi§tk. Sokmag,a yarayan ba§ka organ da yoktur. Ya
normal maksHler vardlr veya k1vr1k bir hortum te§ekktil etmi~­
tir. gok defa antenler uzundur, ~ok pargahd1r ve diken §eklindedir ... .. .......... ............... TR!CHOPTERA. 1 LEP!DOPTERA.
53)
Homopterlerin, himenopterle:nin veya ortopterlerin abdomeninde ya!}ayan larva §eklinde hayvanlar. Bunla!nn ancak sefalotorakslan, Uzerinde ya§adtklan fhayvandan dt§arI ~lklktlr.
Sefalotoraksm dibjnde iireme organlar1 ve yumurtlama deligi
bulunur
... ............... ........... .... ..... .. · ··· ··. ······ · STREPS1PTERA.
Nebat·l ar iistiinde serbest ya§ayian veya yarasalar1n derisinde ya§ayan hayvanlar
·· ·· ·· ·· ··· ·· ··· · ·· · ··... · .. ·· ··· · · · Bak No. 54:
54)
Uzun bir emme hortumu sayesinde nebatlara yap1§1k olar ak
duran ve ekserdya bir zirh ile Ustten ortillmil§ bulunan veya
segmentleri iyi fark eclilmeyen yuvarlak hayvanlar ·· ··· · · · ·· ·· ·
HOMOPTERA.
Y arasa!lann derisine girmi§, torba ~klinde Ve ag1z a1etler.i
goriinmeyen hayvanlar .·............ .... · · .. · ·. · ·.......... ..... D1PTERA.
73
•
Yukar1daki tay.in anahtarmda gegen terimlerin yaz1
veya §ekil ile izah1
Abdomen
Ag1z aletleti t1pleri
Ag orgam
Anal
An ten
Bacak
Bacak
Basal
~ekilleri
Basis
Bai:;
Damar
Distal
Ektotrof
Endotrof
Bir bocegin vUcudu ti~ pargadan ibarettir.
En onde ba§ bulunur. Bunu takibeden ti«
segmente toraks denir. Her segmentin
ventral ta1·afmda b~r gift bacak vardlr.
S1rt t arafda da iki gift kanat bulunur.
Toraks1 takibeden segmentler poceg:n abdomen bolgesini te§kil ede.1. lcr. Eirgok ha1lerde toraks1n sonu ile abdomenin ba§lang1c1 arasmda hir girinti bulunur. Abdomenin segment sayis1 degi§iktir.
Bak §ekl 2.
Ag veya aga benzer bir madde g1karan
organ.
Bir beyin geri taraf1, ug, son.
Bak §ekil 1.
Boceklerin toraks bolgesinin ventra:l taraf mdan ru§ari dogru uzanan ii« gift te§ekktil. $ek:!Jeri oclevlerine gike deg·i§ir.
Bak §ekil 3.
Bir ucu serbest olan bir §eyin baglandlgi
tarafa ait.
D .p, bir §ey:n bag1and1g1 yer.
Bak §ekH 1.
Boceklerin kanatlarmrn iger.isinde borular §eklinde uzanan ~ekkiiller.
Viicuttan uzak olan taraf.
Endotrofun tersi.
Endo ig manasma gelir. Trof beslenme ile
i'lgili bir olayd1T. Euna nazaran endotrof
demek ig beslenme demektir. Nitekim
mantarlardan baz1 parazitler besin alma
uzantilanm (hif) iizerinden besin aldtklan bocegin hticreleri j.~ine sokadar. Burada
ag1z aletleri ag1z iginde gizli olanlar manasin a kullamlm1i;;tir.
74
•
t:.
Enine damar
Halter
Heteronom
H1pofarinks
n ;pognat
Homonom
H orizontal
Kanadrn a lal
!~
saha~1
I<anat
K oksal o1'gan
Maksille (1, II)
Mane.ti bill
Metatorak:s
Mezotorak:;
Oligomer
Ortognal
Osel
Paipu:-:
P levral
Pretarsus
P rognat
P rotoraks
Prnks'mal
Se~-a !otm ak..,
K~1
atta. uzun damarlann arasm1 bi.rle.~ti­
ren k1sa damarlar.
Baz1 boceklerde ikinc: kanat gifti korelir
ve ktigilk bir paq~a halini ahr. (Dipterlerde 01dugu gibi).
Birbirine benzemiyen.
Bak ~ekil 2.
Ag1z ag1khg1, bocegin ba~mm torak::> taraf ma, yan: ge1 iye dog1 u donlik kl~mm­
da ise 0 bocege hipognat, ba~m on ta.L'af1na yani ileri doniik :se prognat, ba2m alt
taraf ma doniik ise ortognat denir.
Bii birine benzer.
Ufki.
~ek·il 1 deki kanatta An 1 ile An- daman
arasmda kalan saha.
Bak §ekil 1.
Bacagm kok$al bolgesinde bulunan bir organ.
Bak §ekJl 1 - 2
Bak ~ekil 1 - 2
Tot aksm tiglincli segmenti.
To1ak:sin nkinci segmenti.
Boceklerde segment say1s1 normale nazar an azalmu~ olanlar.
Bak hipognat.
Ba~ta buyiik gozlerden baf?ka 61an kii<;iik
gozle-r. ( nokta goz). Bak §ekil I.
I. ve II. maksi'llerde •b ulunan bir veya qok
pan~a!i uzanblar. Bak !?ekil 1-2.
Bak Lergit.
Bocegin tarsus bolgesinin ucunda bulunan
ve ek~eriya :ki l ane <;engel ihtiva eden ug
par~a. Bak ~ekil 1.
Bak hipognat.
Torak~m b:rinci segrnentri.
Vilcuda yakm olan.
Baz1 hayvanlatda ba§ ve toraks1 te§k.il
eden lJar<~alar b :rle§erek bir biitiln ~kit
eJ1~t 'er. Buna sefalotoraks denir.
75
Segment
Serk
Son kesecik
Sternit
Tarsus
Toraks
UGtincii gene ftleti
-Ost dudak
"Oye
Y akalay1c1 bacak
Y irt ic1 bacak
Yumurtlama bon.1su
Z1pJay 1<:1 bacak
7.6
Vticudu te~kil eden ve birbiti ardls1ra di
z.ilen pargalar.
Abdomenin sonunda dl§ar1 dogru olan degi§ik §ek:Ideki iwantl.lar. Bak §eklil 1.
Pretarsusun ucunda ve iki gengel arasmda k-a'1an yumu§ak k1s1m.
Bak terg1~t.
Bacagin bir k1sm1dlr, ekseriya c;ok par~a­
lldir. Bak ~ekil 1.
Bocekler· n her segmenti bin dorsal (su1:J
digeri ventral (karm) tarafta ik.i parc;a
ile bunlar1 yan taraflardan bir'le§tiren iki
ayr1 pargadan 1ibarettir. Sirttakine tergit ,
karmdakine st ernit, yanJardakine de plevra! ad1 verilir.
Bak abdomen .
ikinci maksille. Bak $eki1 1.
Bak §ekil 1.
Viicuttan dl§ar1 olan paq;alar. Bunlar ha·
rekete yararlar. BOceklerin bacak ve ka·
natlan gi bi.
Bak ~ekil 3.
Bak ~ekil 3.
Bocekleriin yumurtalaruu b1rakmalanna._
gommelerine, yar1yan ve abdomenin geri...;mden d1$ar·1 dogru uzatilabilen bir bon.1 ..
Bak ~ek il 3.
'.
o~
ll
A
$t·kil. L -
B ir bocegin
c;c~ith
bolgPl(:r n ; gostPrcn
~erna ·
A 1 B:r erk ek bocegin g ene! !}emas1 (yandan gortin~>
\ antiR A Dr ilrem orga.n1 beV., An. anal damar I An 1 - An, 1. Ant. ant en;
Au. fast't goz, C. kosta damar1, Cerc Sl'-1"k. Cu. kubital damar. Dej. duktu s
"Jakulatorius. HFI. arka kanat Ho. Tests, Lb. labium <II. maks"lle) M
med al dama.r, Mand. mandibti1. Max. maksille. Oc. osellc, OL. labrum
<ilst dudak), P . penis, R. radial damar, Sc. subkosta daman, Stg l torakale stigma, Stg III. ilc;iinci.i abdominal st:gma. V es. \'esikula. seminal:s.
\.d v&.!) d<'ft rens. VF! , on kanat. IX. abdominaJ dokuzuncu st1.:rn t, Harp.
harpago K . koksa. Tr trokanter, Fe. femu1·. Tl
tibia, Ta. tarsu~. Pr
prr-larsus CW e"tl<'r. Grundr'ss der Insektenkundf'
Gusta\· Fischer VNlag-
Stuttgart 1 dan
B 1 Bi r boccg" n ba§mm §em8.Sl .
.... Gt•h. bcyin Pau. noktagoz. <osel). F au. fascl goz, Ant. anten. 01. list dudak. Md. Man d iblil; Mxl , I . makS:.Ile, Mx2, ll maksllle, Usg. yutak a l ti
~an!?;l•yo nu. cKUhn. Gnmdr·ss der allgemem en Z oologl... Gt>org Hhiemb Ver-
lag/Leipzig) den.
77
,
-
2
4
p.m .•
l.11Jaks .
c
~ek
A1
B>
C1
DJ
78
l: 2 - MuhteM bocPklt'rin ag1z aletleri:
Ham am bocegin'.n ag-1z aleti. l. petek gozii, 2. an ten, 3. list dudak 4. mandihii.1 5. birinc· maksil, 6. ikinci mak.sil, 7. h' pofar:nJ<s.
Sin. smeg n ag1z alet·. I. petek gozti. 2. anten, 3. tist dudak, 4. mandib\il.
5. l>'rinci maksil. 6. 1kinci maksil, 7. hipofarinks.
Keh'beg·n Pm"c· ag1z a'et. 1. mks. bi1·'nci maksil, md. mandibiil, 2. mks.
:kmCi maks;l, pain. 1. palpus Jabialis. p.m. palpus maksillaris, lid. d. list
dudak (Ktikenthal) den.
Stomoxy sine~ n:n del'p-emici ag1z aletleri §lemat>1 (yandan gortinii§J
A. list dudak. B . hipofarinks. C labium, D . rostrum. E. palpus maksila1 ii-:
(Killin J den.
•
r
a . kaZH'I 1danahurnu1. h. ,\akalayw1 lpt'ygambl'l dt:ves 1 ) , <'. ko~ucu drnr;.;.f:itmal' d. loplayl<'1 I ha! r• 1lar
I '. !'H;ray1e1 (~·It rgc,1 f. yi.izik. I Dyt 1 ~cu~ 1.
1Ham;tp'n<lf'n1 d(·n .
,_
-- -~
19