Hz. Peygamberin ahlakından örnekler.
Transkript
Hz. Peygamberin ahlakından örnekler.
KONU: HZ. MUHAMMED (SAV)’IN ÖRNEK AHLAKı Vaaz Planı 1. Dua (Vaaz duası) 2. Konunun takdimi 3. Giriş (konuyla ilgili ayet, hadis, olay, gazete veya televizyon haberi vb.) 4. Gelişme (açıklayıcı bilgiler, ayet ve hadis yorumları, şiirler, hikayeler, şahsi yorumlar, örnek olaylar, cemaate soru ve cevaplar, hatıra ve gözlemler, vs.) 5. Sonuç (kısa özet, ana mesaj, önemli noktalar) 6. Dua ve temenniler 7. Bitiriş (vaaz için el-fatiha) Konunun takdimi; Allah (cc), insanlara dünyada mutlu olmanın ve ahirette de ebedi saadete ermenin yolarını göstermek üzere yine insan cinsinden peygamberler göndermiştir. Peygamberler ömürleri boyunca Allah’ın insanlar için seçip gönderdiği dini insanlara yaşayarak göstermişlerdir. Bu peygamberler zincirinin son halkası şüphesiz Hz. Muhammed (s.a.v)’ dir. Bir defasında Enes b. Mâlik’in amcasının oğlu olan Sa’d b. Hişâm Medine’ye geldiğinde, Hz. Âişe’den kendisine Resulüllah’ın ahlakını anlatmasını istemişti. Hz. Âişe; ‘Sen Kur’an okuyorsun değil mi? diye sorunca Sa’d; ‘evet’ cevabını verdi. O zaman Aişe vâlidemiz; ‘İşte Hz. Peygamber’in ahlâkı Kur’an idi’ dedi. (Müslim, Müsafirin, 139, Ebû Dâvûd, Tatavvû, 26) Bazı rivayetlerde, Hz. Aişe,nin bu sözün ardından, Kalem Süresinin 4. Ayet-i Kerimesini okumuştur.; ٍَوإ ِ ﻧ ﱠكَﻟ َﻌ َﻠ َٰﻰ ﺧُﻠ ُقٍ ﻋَظِ ﯾم ‘Sen elbette yüce bir ahlâk üzeresin’ Bu ayet-i kerimede Allah (cc) 0nun ahlakını övüyor ve onu bizlere takdim ediyordu. ALLAH TEALA BUYURUYOR Ki َ وَ ﻣَ ﺎ آﺗ َﺎﻛُمُ اﻟرﱠ ﺳ ُو ُل ﻓ َ ﺧُذ ُوه ُ وَ ﻣَ ﺎ ﻧ َﮭَﺎﻛُمْ ﻋَﻧْ ﮫ ُ ﻓ َﺎﻧﺗَﮭُوا وَ اﺗ ﱠﻘ ُوا ا ﱠ ِﺷدِﯾد ُ اﻟْ ﻌِﻘ َﺎب َ َ إ ِ ﱠن ا ﱠ “Peygamber size ne verdiyse onu alın, neyi de َوﻣَ ﺎ size yasak ettiyse ondan vazgeçin. Allah’a karşı gelmekten sakının. Şüphesiz, Allah’ın azabı çetindir”. Haşr 7 Allah neden elçiler gönderdi? Pek çok hikmeti ve sebebi olmakla beraber, Hz Peygamber (sav) de gönderiliş amaçlarından birini; إﻧﻣﺎ ﺑﻌﺛت ﻷﺗﻣم ﻣﺻﺎﻟﺢ اﻻﺧﻼق ‘Ben ancak güzel ahlâkı tamamlamak üzere gönderildim.’ (Ibn Hanbel, II, 381) şeklinde ifade buyurmuşlardır. Buradan anlaşılıyor ki; Hz. Peygamber (s.av); hiç yoktan bir ahlâk manzumesi düzenlemek ya da ahlâk kuralları tespit etmek için değil, kendisinden önceki peygamberler zincirinin insanlığa öğrettiği güzel ahlakı tamamlamak için gönderilmiştir. O, güzel örnek yani ‘üsve-i hasene’dir. • Her hususta bizler için örnek olan Hz Peygamber (sav)’in yaşantısı, Kur’an-ı Kerim’de üsve-i hasene yani güzel örnek, başka bir ifade ile nümune olarak sunulmuştur. • Nitekim Ahzab Süresinin 21. Ayet-i Kerimesinde; ً ﺳﻧ َﺔ ٌ ﻟ ِّﻣَ ن ﻛَﺎنَ ﯾ َرْ ﺟُو ا ﱠ َ وَ اﻟْﯾ َوْ مَ ْاﻵﺧِ رَ وَ ذ َ ﻛَرَ ا ﱠ َ َﻛﺛ ِﯾرا َ َﻟ َﻘ َ ْد ﻛَﺎنَ ﻟ َﻛُمْﻲﻓ ِ رَ ﺳ ُولِ ا ﱠ ِ أ ُﺳْوَ ة ٌ ﺣ • ‘Andolsun, Allah’ın Resûlünde sizin için; Allah’a ve ahiret gününe kavuşmayı uman, Allah’ı çok zikreden kimseler için güzel bir örnek vardır.’ buyrularak bu gerçek tespit edilmiştir. • Bu örneklik inanç ve ibadet yönünden olmakla beraber, şüphesiz ahlak konularını da içerir. • Zaten güzel ahlak da İslam dininin insanlarda oluşturmak istediği nihai hedeftir. Böylece kişi güzel ahlakı sayesinde cennetlere ve oradaki nimetlere kavuşacaktır. Ahlâk Kelimesinin anlamları. Ahlak kelimesi, yaradılış anlamındaki halk kelimesi ile aynı kökten gelir, insanın yaradılışından gelen ve toplum içinde yaşanarak kazanılan iyi ve güzel huylar anlamına gelir. (Diyanet İslam Ansiklopedisi, Ahlak md.) Ahlâki davranışlar insana hastır. Hayvanlar veya bitkiler için ahlaki davranıştan söz edilemez. Sorumlu olan yani mükellef olan varlık insandır. Dolayısı ile ahlâki davranışlar, insanın insan olmanın gereği olarak yapması gereken davranışlardır. Bir benzetme yaparsak güzel ahlak ağaca nispetle güzel meyve gibidir. Ahlakı güzel olmayan insan meyvesiz ağaç gibi, hatta dikenli ağaç gibi düşünülebilir. Bunun da ne anlama geldiğini gelin hep beraber biraz düşünelim. Meyvesiz ağaçtan ne olur? Veya dikenli ağaçtan ne olur? Ahlaki davranışın özellikleri Burada şuna dikkat etmek lazımdır ki; ahlaki davranışlar müslümanın ruhuna iyice yerleşmeli ki, kolaylıkla her zaman ve her yerde müslüman bu ahlaki yönünü ortaya koymalıdır. Yani insan olmanın gereği gibi davranabilmelidir. Ahlaki davranışın özellikleri Çıkar için veya başkalarından takdir almak veya kınamasından korkmak için gösterilen davranış ahlaka uygun olsa bile ahlaki değildir. Nasıl ki, bir gül bildiğimiz o hoş kokusunu her yerde ortaya koyuyorsa, bir ağaç kendine has özelliklerini her yerde muhafaza edebiliyorsa işte müslüman da dininin gereği olarak doğru söz ve davranışlarını her yerde ve her şartta göstermelidir. Ahlaki davranışın özellikleri Ahlâki olan davranışların belirleyici özelliği, insandan kolaylıkla sadır olmalı, hiçbir zorlama olmadan, çaba harcanmadan meydana gelmelidir. Yani insanın ruhuna yerleşmiş olmalıdır. Ahlaki davranışın özellikleri Bu ahlâki davranışın sonucunda ise her hangi bir çıkar veya beklenti olmamalıdır. Birisinden fayda sağlamak veya birisinin zararından korunmak, bir diğerinin kınamasından çekinmek gibi hiç bir amaç olmadan insandan meydana gelen davranışlar. Bunlar iyi ve güzel olabileceği gibi, kötü ve çirkin de olabilir. İyi ve güzel ise husnu’l huluk Peki Ahlak ne demek? İslâm ahlâkçılarınca ahlâkın kavram olarak yapılan tanımlar içerisinde en beğenileni İmam Gazalî’nin tanımıdır. İmam Gazalî ye göre: “Ahlâk, insan nefsinde yerleşen öyle bir yetenektir ki, fiiller, hiçbir zorlama olmaksızın, düşünüp taşınmadan, bu yetenek nedeniyle kolaylıkla ortaya çıkar.” (Seyyid Şerif Cürcânî, Tarîfat, Beyrut 1985, s.102.) Başka bir ifade ile “Hulk veya ahlâk ruha yerleşmiş bir hey’et ve şekilden, bir melekeden ibarettir ki, o heyet ve meleke sayesinde in-sandan iyilik ve kötülük kolayca düşünmeden ve yorulmadan çıkıverir.” (A.Hamdi Akseki, İslam Dini, Ankara, t.y. s.227 ) "Ahlak"; insandaki iyi ve kötü huyları, fazîlet ve rezîletleri ifade eder. Dolayısıyla ahlak "iyi ve kötü olmak üzere iki kısma ayrılır: a) İyi ahlak; Kur'ân'a, Sünnete ve akl-ı selîme uygun olan söz, fiil ve davranışlardır. Abdullah İbn Mubârek iyi ahlakı şöyle tanımlamıştır: "Güler yüzlü olmak, insanlara çok iyilikte bulunmak, onlara eza ve sıkıntı veren şeyleri yok etmektir.« (Tirmizî, Birr, 62. IV, 363.) b) Kötü ahlak ise; Kur'ân'a, Sünnete ve akl-ı selîme uygun olmayan söz, fiil ve davranışlardır. Bu genel girişten sonra Hz. Peygamber’in dolayısı ile İslam Ahlakının temel ilkelerine bir göz atalım. 1. Hasbilik: Yani hiç bir çıkar kaygısı olmadan, sadece Allah’ın rızasını gözetmek. Bütün peygamberler hasbi idi. Biz ibadetlerimizden ve ahlâki davranışlarımızdan sevap beklentisi içinde olabiliriz. Peygamberler, yaptıkları ibadet ve iyiliklerden dolayı sevap beklentisi içinde olmamışlardır, sadece Allah emrettiği için emrettiği şekilde davranmışlardır. 2-İhsan: Dâima Allah’ı görüyormuş gibi davranmak. Meşhur Cibril hadis-i Şerifinde ifade edildiği gibi; İhsan nedir sorusuna verdiği cevapta, ihsan; Allah’ı görüyormuş gibi ona ibadet etmektir. Her ne kadar sen O’nu görmüyorsan da O seni görüyor. İşte bu iki özellik Kur’an’a dayalı İslam ahlakının olmazsa olmazlarıdır. Hz. Peygamberin ahlakından örnekler. 1-Güler yüzlü idi. Kendisi güler yüzlü olduğu gibi, müslümanlara da güler yüzlü olmayı tavsiye etmiştir. Bir Hadis-i Şeriflerinde; • ٌ ﻋَن اﻟْﻣُ ْﻧﻛ َِر ﺻَ د َﻗ َﺔ ِ َﺗ َﺑ َ ﱡﺳ ﻣُكَ ﻓِﻲ َوﺟْ ِﮫ أﺧِ ﯾكَ ﻟ َكَ ﺻَ د َﻗ َﺔ ٌ َوأﻣْ رُ كَ ﺑِﺎﻟْﻣَ ﻌْرُ وفِ َو ﻧَﮭْ ﯾ ُك ﻋَن ِ َظم َ ْ ﺿﻼ َلِ ﻟ َكَ ﺻَ د َﻗ َﺔ ٌ َوإِﻣَ ﺎطَﺗ ُكَ اﻟْﺣَ ﺟَ َر َواﻟﺷ ْﱠوكَ َواﻟْﻌ ض اﻟ ﱠ ِ َْوإِرْ َﺷ ﺎد ُكَ اﻟرﱠ ﺟُلَ ﻓِﻲ أر ٌ ﯾق ﻟ َكَ ﺻَ د َﻗ َﺔ ِ اﻟط ِﱠر Mümin kardeşine tebessüm etmen sadakadır. İyiliği emredip kötülükten sakındırman sadakadır. Yolunu kaybeden kimseye yol göstermen sadakadır. Yoldan taş, diken, kemik gibi şeyleri kaldırıp atman da senin için sadakadır. (Tirmizî, Birr, 36) Hz. Peygamberin ahlakından örnekler. 2-Her konuda güvenilir idi. Nitekim daha peygamber olarak görevlendirilmeden önce bile güvenilir insan anlamında ona Mekke’de el-Emin sıfatı verilmişti. Onu tenkit edenler ve getirdiği ilahi mesajı kabul etmeyenler ona çeşitli ithamlarda bulundular. Cin çarpmış dediler, delirmiş dediler, sihirbaz dediler ama yalancı diyemediler. Medine’ye hicret ederken, yatağına Hz Ali’yi yatırmış evden gizlice çıkıp gitmişti. Hz. Ali’ye ‘Yanımda bulunan emanetleri yarın sahiplerine teslim edersin ‘buyurmuştu. O zaman elinde emanet olarak bulunan eşyaların çoğu müşriklere aitti ve onlar da Peygamberimize güvendikleri için eşyalarını ona teslim etmişlerdi. Hz. Peygamberin ahlakından örnekler. 3-İnsanların arasını ıslah eder, bozgunculuğu asla sevmezdi. Hz. Peygamber (s.a.s.) bir taraftan Müslümanlara, arabuluculuk yapmalarını tavsiye ederken, kendisi de bizzat gidip dargın ve birbiri ile anlaşamayan Müslümanları barıştırmıştır. Nitekim bir gün Resûlullah ashabına: “Size, namaz, oruç ve sadakadan daha üstün bir şeyi haber vereyim mi?” buyurdu. Onlar: “Evet, ya Resûlallah” dediler. Peygamberimiz de sözüne devamla: “Arabulmak, barıştırmaktır; Çünkü aranın bozulması kökünden kazımaktır. Saçı kökünden kazımak demiyorum, dini kazımaktır” buyurdu. (Tirmizî, Sıfatu’l-Kıyâme, 56.) Hz. Peygamberin ahlakından örnekler. 3-İnsanların arasını ıslah eder, bozgunculuğu asla sevmezdi. (Devamı) Yine bir gün, Medine yakınlarındaki Kuba halkı dövüşmüş, hatta birbirlerini taşlamışlardı. Bunu haber alan Rahmet ve barış elçisi Peygamber efendimiz, ashabına: "Haydi bizimle geliniz de onların aralarını düzeltelim," teklifinde bulunmuş ve Kuba'ya gitmişti. (Buhârî, Sulh, 2.) Başka bir hadislerinde de, "Halkın arasını düzelten ve bunun için iyilik kastiyle söz taşıyan ve yine iyilik düşüncesiyle yalan söyleyen, yalancı değildir." (Buhârî, Sulh, 1.)buyurmuştur. Bilindiği gibi yalan, İslâm’da büyük günahlardan kabul edilmiştir. Eşler veya diğer insanların arasını bulmak için -her hangi bir kimsenin hakkının kaybolmasına sebep olmayacak şekilde- buna müsaade edilmesi, arabuluculuğun ne kadar önemli bir dinî ve ahlâkî görev olduğunu göstermektedir. Hz. Peygamberin ahlakından örnekler. 4- Küçüklere sevgi, büyüklere saygı gösterirdi. Onun mesajının temelinde sevgi vardı. Bir Hadis-i Şeriflerinde; َﺑِﯾرﻧَﺎ َ ﯾرﻧَﺎ َوﯾ َُوﻗِّرْ ﻛ َ ِﻟ َﯾْس ﻣِ ﻧ ﱠﺎ ﻣَ نْ ﻟ َمْ ﯾ َرْ ﺣَ مْ ﺻَﻐ ‘Küçüklerimize merhamet etmeyen, büyüklerimize saygıgöstermeyen bizden değildir.’ (Tirmizî, Birr, 15; Ebû Dâvûd, Edeb, 66.) buyurarak, müslümanlarda sevgi temelli bir yaklaşımın gelişmesini sağlamıştır. Yaşlı ve hasta kimselere merhamet eder, onların ihtiyaçlarını giderirdi. Çocukları sever, onları hediye vererek sevindirirdi. Çocukların sevgi ile büyütülmesi halinde sevgiyi öğreneceklerini ve yetişkin olduklarında onların da başkalarına sevgi göstereceğine işareten; ‘Merhamet etmeyene merhamet edilmez’ buyurmuşlardır. Hz. Peygamberin ahlakından örnekler. 5-Merhamet; Gönderiliş amaçlarından biri olarak Kur’an-ı Kerim’de ََوﻣَ ﺎ أ َرْ ﺳَﻠْ ﻧَﺎكَ إ ﱠِﻻ َرﺣْ ﻣَ ﺔ ًﻟِﻠْﻌ َﺎﻟ َﻣِ ﯾن ‘(Ey Muhammed!) Seni ancak âlemlere rahmet olarak gönderdik.’ (Enbiya Süresi 21/107. Ayet) şeklindedir. Bu da kendisi merhametin en güzel örneklerini vermiş, ayrıca müslümanlara da bütün canlılara merhamet ile muamele etmelerini emretmiştir. Onun merhameti sadece insana şamil değildi. İnsanların yanında hayvanlara ve bitkilere bile şefkatle muamele edilmesini isterdi. Kuşun ve karıncanın yuvasını bozanları en yüksek düzeyde ikaz etmiş ve bunun yanlış olduğunu ifade etmişlerdir. Hz. Peygamberin ahlakından örnekler. 6-Her zaman ve her yerde doğrudan ve doğruluktan yana idi. Özellikle adaletin gerçekleşmesi için doğru olmak, görüp bildiklerini söyleyerek, adaletin gerçekleşmesini sağlamak çok önemlidir. َِ ﳞَﺎ اﻦَِ ٓ َﻣ ُ اْﻮ ﻛُ ﻮﻧ ُ اْﻮ ﻗ َﻮاﻣِﲔَ ِ ﻟ ْْﻘِﺴﻂِ ﺷُ ﻬَﺪَ اء ِ ّ ِ َوﻟ َْﻮ ََﲆ ﻧﻔ ُِﺴ ُ ْﲂ وِ اﻟ َْﻮا ِ َ ْﻦ َْوا ﻗ َْﺮﺑِﲔَ ان َﻜُﻦْ ﻏ َﻨِﯿ ﺎ ْو ﻓ َﻘ َﲑًا ﻓ َﺎ ّ ُ ْو َﱃ ﲠِ ِﻤَ ﺎ ﻓ َ َﻼ ﺗ َ ِﻌُﻮاْ اﻟ ْ ﻬَﻮَى ن ﺗ َﻌْﺪِ ﻟ ُ اْﻮ َوان ﺗ َﻠ ْ ُﻮوا ْو ﺗُﻌْﺮِﺿُ اْﻮ ﻓ َﺎن ا ّ َ ﰷَ نَ ﺑِﻤَ ﺎ ﺗ َﻌْﻤَ ﻠ ُﻮنَ َﺧ ِﲑًا Ey iman edenler! Kendiniz, ana babanız ve en yakınlarınızın aleyhine de olsa, Allah için şahitlik yaparak adaleti titizlikle ayakta tutan kimseler olun. (Şahitlik ettikleriniz) zengin veya fakir de olsalar (adaletten ayrılmayın). Çünkü Allah ikisine de daha yakındır. (Onları sizden çok kayırır.) Öyle ise adaleti yerine getirmede nefsinize uymayın. Eğer (şahitlik ederken gerçeği) çarpıtırsanız veya (şahitlikten) çekinirseniz (bilin ki) şüphesiz Allah, yaptıklarınızdan hakkıyla haberdardır. (Nisa Süresi, 135) Hz. Peygamberin ahlakından örnekler. 6-Her zaman ve her yerde doğrudan ve doğruluktan yana idi. (Devamı) Hz. Peygamber’in hak anlayışında asla haksızlığa ve iltimasa yer yoktur. Adalet ve hakkaniyetin gereği ne ise o yapılacaktır. Bu noktada hiç kimsenin ayrıcalığı, imtiyazı söz konusu değildir. Nitekim Mahzum Kabilesi’nden hırsızlık yapan bir kadına Hz. Peygamber’in verdiği cezayı düşürmesi için, kadının akrabaları Rasulüllah’ın çok sevdiği Üsame’yi aracılık etmesi için gönderirler. Rasulüllah (s.a.s.) Allah’ın hudutlarından birisi için aracı olduğundan dolayı Üsame’ye sert çıkar ve ardından halka bir hutbe irat eder. Hutbesinde önceki kavimlerin güçlü kimseler çaldıklarında bırakıp, zayıflar çaldıklarında had uygulamaları yüzünden helak olduklarını belirttikten sonra “Kızım Fatıma da olsa, mutlaka cezalandırırdım.” (Abdurrazzak, X, 201-2, no: 18830-1; Buhari, Enbiya, 18, IV. 213-4; Müslim, Hudud, 8-11, II. 1315-6; Ebu Davud, Hudud, 4, no: 4373, IV. 537.) buyurur. Hz. Peygamberin ahlakından örnekler. 7- Komşuluk haklarına son derece önem verirdi. Peygamber Efendimiz komşulukla ilgili, en sahih meşhurlar arasında yer alan hadislerinden birinde şöyle buyurmuştur: “Cebrail bana komşuya iyilik etmeyi durmaksızın tavsiye edip durdu. Öyle ki, komşuyu komşuya mirasçı kılacak zannettim.” (Buhârî, Edeb 28; Müslim, Birr 140,141.) Rasul-i Kibriya Efendimiz’in “Allah’a ve ahiret gününe iman eden kimse komşusunu rahatsız etmesin.” (Buhârî, Edeb 31; Rikâk 23; Müslim, Îman 74, 75.) ve “Allah’a ve ahiret gününe iman eden kimse komşusuna iyilik etsin.” (Müslim, İman 77.) anlamındaki hadis-i şerifleri bu hukuk ve ahlakın Müslüman milletimizin fertlerinde yerleşik hal almasının temelini oluşturmuş ve “komşuluk kardeşlikten ileri”, “komşuyu komşudan sorarlar” gibi hikmetli atasözlerimizle bu yöndeki anlayış, kavrayış ve davranış ölçülerimiz, kurallarımız şekillenip topluma yön ve istikamet tayin etmiştir. Hz. Peygamberin ahlakından örnekler. 7- Komşuluk haklarına son derece önem verirdi. (devamı-1) Müslüman Türkler yakın zamana kadar her ırk, her renk, her din, her mezhep, her meşrep ve her sosyal sınıftan komşularıyla çok iyi ilişkiler kurmuş ve gıpta edilen örnekler sergilemişlerdir. Bu gerçek, Osmanlı coğrafyasını dolaşan yabancı seyyahların bile dikkatini çekmiş ve takdirini toplamış, onların birçoğu yazdıkları hatıralarda bu hakikati dile getirmiştir. Yine Hz. Peygamber (sav) bir Hadis-i Şeriflerinde;“Ey Müslüman hanımlar! Alıp verdikleri bir koyun paçası olsa bile, komşu hanımlar birbirleriyle hediyeleşmeyi küçümsemesin.” (Buhari, Hibe 1; Edeb 30; Müslim, Zekât 90.) buyrumuşlardır. Bu ve benzeri Hadis-i Şeriflerin etkisi iledir ki; en yakınımızdan başlamak üzere bizdeki verme kültürünü geliştirmiş ve “komşuda pişer bize de düşer”, “komşu ekmeği komşuya borçtur”, “komşu komşunun külüne muhtaçtır” gibi atasözlerimiz âdeta toplumumuzun bakış açısını şekillendirmiştir. Hz. Peygamberin ahlakından örnekler. 7- Komşuluk haklarına son derece önem verirdi. (devamı-2) O’nun komşulukla ilgili tavsiyelerini özetlersek; Peygamberimiz’in bize talim ettiği ve uymamızı istediği ölçü, “Allah katında komşuların en hayırlısı komşularına en çok iyilik eden kimsedir.” (Tirmizî, Birr 28.) düsturudur. Hayır kavramı, dinimizce iyilik olarak kabul edilen her şeyi, her türlü güzelliği ve yararlı davranışı kapsamına alır. Komşuya yapılacak iyilik ve hayrın neler olduğu Peygamberimiz’in bazı hadislerinde etraflıca belirilmiştir. Bunlar arasında şu davranışları sıralayabiliriz: Hz. Peygamberin ahlakından örnekler. 7- Komşuluk haklarına son derece önem verirdi. (devamı-3) Komşusu borç veya ödünç bir şey isteyince vermek, Yardım isteyince yardımına koşmak, Hastalanınca ziyaret etmek, Maddi sıkıntılar içine girince onu kollayıp gözetmek, Mutlu günlerinde sevincine, kederli günlerinde üzüntüsüne ortak olmak, Ölünce cenazesini teşyi edip, kabre götürüp defnetmek, İzni olmaksızın evinin bitişiğine rüzgârını kesecek şekilde bina yapmamak, Kokusu komşunun evine gidecek bir yemek yapınca ona da bir miktar göndermek, Meyve alınca komşuya da hediye etmek, hediye etmeyecekse onu komşuya göstermemek, çocuğunun da o meyveyi dışarıda yiyerek komşu çocuğuna göstermesine izin vermemek. (bkz. Kandemir ve ark., Riyâzü’s-Sâlihîn “Peygamberimizden Hayat Ölçüleri”, II, 403-404.) Hz. Peygamberin ahlakından örnekler. 7- Komşuluk haklarına son derece önem verirdi. (devamı-4) Ebu Hüreyre diyor ki: Nebiyy-i Ekrem Efendimiz bir defasında; “Vallahi iman etmiş olmaz. Vallahi iman etmiş olmaz. Vallahi iman etmiş olmaz.” diye 3 defa tekrar etti. buyurdu. “Kim iman etmiş olmaz ya Rasulellah?” diye sordular. “Yapacağı fenalıklardan komşusu güven içinde olmayan kimse.” buyurdu. (Buhari, Edeb 29; Müslim, İman 73.) Müslim’in rivayet ettiği bir hadiste de Peygamberimiz: “Yapacağı fenalıklardan komşusu güven içinde olmayan kimse cennete giremez.” buyurmuşlardır. (Müslim, İman 73.) Hz. Peygamberin ahlakından örnekler. 8- Hataları affederdi. Abdullah bin Ömer’in anlattığına göre bir adam Hz. Peygamber’e (sav) gelerek, ‘Ey Allah’ın Resulü! Hizmetçiyi (işlediği hatadan dolayı) kaç kez affedeyim?’ diye sordu. Hz. Peygamber (sav) sustu. Ardından adam ikinci defa; ‘Ey Allah’ın Resulü! Hizmetçiyi (işlediği hatadan dolayı) kaç kez affedeyim?’ diye sordu. Resulullah bu sefer şöyle buyurdu; ‘Her gün yetmiş kere’ (Tirmizi, Birr, 31) Hz. Peygamberin ahlakından örnekler. 8- Hataları affederdi. (devamı-1) Mekke’nin fethi günü, Hz. Peygamber Kâbe’nin yanına gelmiş, tavafını yapmış, iki rekat namaz kılmıştı. Kâbe kapısının eşiğinde durdu ve kapının sövelerini (kasasını) tuttu. Karşısında sıralanmış olan kalabalığa baktı. İnsanları İslâma davet etmeye başladığı ilk günden bu yana, kendisine ve ilk müslümanlara türlü eziyetler etmiş, canına ve malına kast etmiş olan Mekke’lilerin hayatı şimdi onun iki dudağı arasından çıkacak söze bağlıydı. Artık isteseydi onlardan geçmişin hesabını sormasına ve intikam almasına hiçbir güç engel olamazdı. Şöyle selendi onlara; ‘Ey Kureyşliler, şimdi benden sizlere nasıl davranacağımı bekliyorsunuz?’ Müşrikler; ‘Senden iyilik bekliyoruz. Çünkü sen asil bir kardeş ve asil bir kardeş oğlusun’ dediler. Resul-i Ekrem onlara; ‘O halde tıpkı Yusuf Peygamber gibi ben de, ‘Bu gün kınama yok. Allah sizi bağışlasın, O merhametlilerin en merhametlisidir’ (Yusuf Süresi 12/92. Ayet) diyorum:’ dedi ve ekledi, Haydi gidin hepiniz serbestsiniz. (Beyhaki, Es-Sünen-i Kübra, IX, 195) (DİB Yayınlarından Hadislerle İslâm 3. cilt, sayfa 319 ve devamından) Hz. Peygamberin ahlakından örnekler. 9-Tevazu Tevazu insanı yüceltir, kibir ise alçaltır. Abdullah bin Mes’ud’un anlattığına göre, bir gün Hz. Peygamber (sav), ‘Kalbinde zerre kadar kibir bulunan kimse cennete giremez’ buyurdu. Bunu duyan bir adam, ‘Ama insan elbisesinin ve ayakkabısının güzel olmasından hoşlanır! Deyince, Allah Rasulu; ‘Allah güzeldir, güzelliği sever, Kibir ise hakikati inkar etmek ve insanları küçük görmektir’ buyurdular. (Müslim, İman, 147) Mekke’nin fethi günü Mekke’ye mağrur bir komutan edası ile değil de Allah’ın verdiği bir nimete şükretmenin bilinci ile başını öne eğerek girmişti. Mekkeliler Safa tepesinde toplanmış, ona bağlılıklarını bildiriyor ve insanlar Nasr süresinde müjdelendiği gibi bölük bölük islam ile şerefleniyorlardı. O sırada bir kişi Efendimize yaklaştı. Belli ki o da sevincini ifade edecekti. Ancak bu büyük insanla karşı karşıya gelmek ve onunla konuşmak kendisini o kadar heyecanlandırmıştı ki adam birden titremeye başladı. Hz. Peygamber (sav) ona; Sakin ol. Heyecanlanma ve korkma. Ben bir kral değilim. Kureyş kabilesinden kurutulmuş et yiyen bir kadının oğluyum; buyurarak adamı rahatlatmıştı. (İbn Mâce, Et’ime, 30) (hadislerle İslâm, 3. cilt, s. 331) Hz. Peygamberin ahlakından örnekler. 10- Eşlerine karşı son derece sevgi ve nezaketle davranırdı. Evet, O bir üsve-i hasenedir. O’nun (s.a.s.) bizler için örnek olduğu önemli konulardan biri de aile kurumu ve eşler arasındaki münasebetlerdir. O’nun eşlerinin birden fazla olup onların değişik kültür ve yaşta olmasının belki de önemli hikmetlerinden biri, ümmetine aile konusunda örnek olması ve eşlere nasıl davranılacağını detaylı bir şekilde göstermesidir. Hz. Peygamber (s.a.s.), asrısaadet dönemi olarak isimlendirdiğimiz o altın dönemde yeni bir medeniyetin tesisi ve inşasını gerçekleştirirken kadınları hiçbir şekilde ihmal etmemiş ve onlar konusunda da bazı yenilikler getirmiştir. O derece ki, tarihin her döneminde ezilmiş, horlanmış, itilip-kakılmış, hakları çiğnenmiş olan kadın konusundaki yenilikleri, farklı anlayış ve görüşleri herkesin dikkatini çekmiştir. Böyle bir ortamda Allah Resûlü, hanımlarıyla oturur konuşur; hatta bir arkadaş gibi onlarla bazı meselelerin müzakeresini bile yapardı. Peygamber’in, onların düşünce ve fikirlerine kat’iyen ihtiyacı yoktu; çünkü O, vahiy ile en doğru bir şekilde bilgilendiriliyordu. Ancak O, ümmetine bir şeyler öğretmek istiyordu. O güne kadar olanın aksine, kadın, çok seçkin bir yere oturtulacaktı. Allah Resûlü bunun pratiğine de yine kendi hanesinden başlıyordu. Hz. Peygamberin ahlakından örnekler. 10- Eşlerine karşı son derece sevgi ve nezaketle davranırdı. (devamı-1) Aynı yuvayı paylaşan eşler ise yardımlaşmaya en fazla muhtaç olanlardır. Bir evin işleri, eşlerin beraberce taşın altına ellerini koymalarıyla kolaylaşır, hayatları çekilir hâle gelir, zorluklar aşılır. Eşlerin konumu ne olursa olsun, bir eş, evinde eştir. İşi ve makamı evdeki bu fonksiyonuna hiçbir engel teşkil etmez, etmemelidir. “Şu konumdayım! İş yerindeki makamım bu işleri yapmaya engeldir! Toplumdaki statüm şudur!” gibi bahaneler, sadece sorumluluktan kaçma ve rahatı seçmenin yalancı kaçamaklarıdır. Hiç kimsenin konumu Kâinatın Efendisi kadar yüksek, işleri O’nun kadar yoğun ve statüsü de O’nunki kadar yüce değildir. O ki (s.a.s.), her an vahye muhataptı ve Cebrail’le sohbet ediyordu. Melekler selam duruyor, âlemin işi O’nu bekliyordu. Ama O (s.a.s.) yine de eşlerine yardımdan geri durmuyordu. Durmuyor ve ümmetine bu konudaki ideal ölçüyü gösteriyordu. Hz. Peygamberin ahlakından örnekler. 10- Eşlerine karşı son derece sevgi ve nezaketle davranırdı. (devamı-2) Elbisesini mübarek elleriyle kendisi dikip yamardı. Koyunlarını kendisi sağıyor, ayakkabılarını kendisi tamir ediyordu, kendi hizmetini kendisi görüyor ve devesini de kendisi yemliyordu. Hizmetçisiyle beraber yemek yiyip hamur yoğurduğu zamanlar da olurdu. Çarşıdan aldığı malları kendisi taşır, çocuk işlerinde eşlerine yardım ederdi. Hz. Peygamberin ahlakından örnekler. 10- Eşlerine karşı son derece sevgi ve nezaketle davranırdı. (devamı-3) Eşlerini sevdiğini bizzat ifade ederdi. Aynı zamanda eşlerine kendilerinde bulunan faziletlerini ihsas ettirir ve söylerdi. Hayvana binmesi için yardımcı olma gibi (Buhari, Megâzî 38) sevginin bir yansıması olarak kabul edeceğimiz nazik davranışı yaparak, aradaki sıcaklığı pekiştirirdi. Bir gün kendisini yemeğe davet etmişlerdi de, O Nezaket Âbidesi (s.a.s.), böyle bir davete katılmasının şartı olarak: “Hanım da olursa” kaydını koymuştu. (Müslim, Eşribe 139). Hz. Peygamberin ahlakından örnekler. 10- Eşlerine karşı son derece sevgi ve nezaketle davranırdı. (devamı-4) Hz. Peygamber’in anlayışında/ahlakında cinsiyet ayırımcılığına hiçbir şekilde yer yoktu. Hz. Peygamber’in uygulamalarına baktığımızda onun, kadınlara ne derece değer verdiğini ve onlara karşı ne kadar zarafet ve incelikle hareket ettiğini rahatlıkla müşahede etmek mümkündür. Sahih hadislerin verdiği mesaja göre; Hz. Peygamber, evinde asla gönül kırıcı söz ve davranışlarda bulunmazdı. Hanımlarını ve çocuklarını incitmez, her zaman gönüllerini hoş tutar, asla kabalıktan hoşlanmazdı. Başkalarına da kadınlara karşı nazik ve güzel muamele edilmesini tavsiye ederdi. (Kemal Sandıkçı, “Hz. Peygamber’in Örnek Şahsiyeti”, Kutlu Doğum Sempozyumu, TDV., Ank., 1992, sh., 63) Hz. Peygamberin ahlakından örnekler. 10- Eşlerine karşı son derece sevgi ve nezaketle davranırdı. (devamı-5) Hz. Peygamber’in hanımlarla olan ilişkilerinde özellikle de aile hayatında ilgi, değer verme, adalet, eşitlik, hoşgörü, sevgi, saygı, nezaket, güven, iffet, feragat, haklara saygı, sabır ve tahammül, empati, îsâr ve zarafet hakim olduğu için neticede o ailede huzur, uyum ve mutluluk hakim olmuştur. Hz. Peygamberin ahlakından örnekler. 10- Eşlerine karşı son derece sevgi ve nezaketle davranırdı. (devamı-6) Uzun süre yanlarında kalan Enes b. Mâlik, Hz. Peygamber’in aile ilişkilerini çok kısa bir şekilde şöyle anlatır: “Aile fertlerine karşı Hz. Muhammed’den daha şefkatlisini görmedim.” (Müslim, Fedâil, 63) Peygamberimiz de şöyle buyurur: “En hayırlınız, ailesi için hayırlı olandır. Bana gelince ben, aileme karşı sizden en hayırlı olanınızım.” (İbn Mâce, Nikâh, 50) Zarafet, nezaket ve yumuşaklığın öneminin anlatıldığı hadislerde şu ifadeler dikkat çekicidir: “Allah Refiktir, bütün işlerde rıfkı sever.” (Buhârî, İstitâbe, 4) “Yumuşak huydan yoksun olan, iyilikten de yoksun olur.” (Müslim, Birr, 23) “Ey Aişe, yumuşak (huylu) ol! Zira Allah, ehl-i beyte hayır dilediği zaman onlara yumuşaklık bahşeder.” (Müsned, 71, 104-105) Peygamber’in aile eğitiminde bu tür değerlerin hâkim olduğu söz konusudur. Özet-1 Şüphesiz bir vaaz süresinde Hz. Peygamber (sav)’in üstün ahlakını olduğu gibi anlatmak mümkün değildir. Biz bir tadımlık olmak üzere onun ahlâki özelliklerinden bir kısmını anlatmaya çalıştık. Yoksa burada bir çırpıda 20 veya 30 madde sayılabilir. En iyisi, Kutlu Doğum Haftası münasebeti ile Hz. Peygamber’in ahlakını anlatan bir kitap edinmek veya bir Hadis-i Şerif kitabı edinerek onu okumak, sadece okumakla kalmayıp hayatımıza tatbik etmek gerekir. Kutlu Doğum Haftalarının amacı sadece O Rahmet Peygamberini anmak değil, anlamaktır. Bütün bu çalışmaların, konferansların panellerin programların hepsinin amacı budur. İnsanlar bu gün her zamankinden daha çok ona muhtaç, onun ahlakına muhtaçtır. Bu ihtiyaç her geçen gün de artmaktadır. Özet-2 Bir genelleme yapılabilirse, insanlığın sahip olduğu ne kadar fazilet varsa onun hayatında görmek mümkündür. Kısaca birkaç örnek vermek gerekirse; daima güler yüzlü ve tatlı sözlü idi. İnsanların en cömerdi idi. Ev işlerinde eşlerine yardım eder, koyun sağar, elbisesinin söküğünü diker, evi süpürürdü. Komşularına eziyet etmez bilakis iyilik ederdi. Küçükleri sever, büyüklere saygı gösterir ve hürmet ederdi. Özet-3 Her zaman ve her yerde doğruluktan yana olduğu gibi arkadaşlarını da doğruluğa teşvik ederdi. Kendisi için istediğini başkası için istemeyenin gerçek mü’min olamayacağını ifade ederek ahlaki konularda genel geçer olan evrensel kuralı koymuştu. Misafirlerine muhakkak ikram eder, tevazu ve hoş görüden asla ayrılmazdı. Bunun yanında, reziletler diye sınıflandırılan çirkinliklerin ise hiç birini kendinde taşımıyordu. Sonuç Hz. Peygamber şöyle buyurmuşlardır. اﳈﻞ اﳌﺆﻣ ﲔ اﳝﺎ اﺣﺴﳯﻢ ﻠﻘﺎ “Müminlerin iman bakımından en mükemmel olanları ahlakı en güzel olanlarıdır” (Ebu Davud, Sünnet, 15. V, 60.) Sonuç; • Hedef güzel ahlaktır. • İslâm’da hedef, îmânın insanı güzel ahlâka yönlendirmesidir. Peygamberimiz(s.a.v): ، ٍﺣَﺴﻦ َ ٍﻗﺎلَ رﺳﻮلُ ا ّ ِ ﻣَﺎ ﻣِﻦْ ﺷﺊ ٔﺛ ْ َﻘ ُﻞ ﰲ ﻣِﲒَانِ اﳌ ُﺆﻣِﻦِ ﯾ َْﻮمَ اﻟ ْﻘِ َﺎﻣَﺔِ ﻣِﻦْ ُﻠ ُﻖ ‘Kıyâmet günü, amellerin tartıldığı teraziye konacak şeylerin en ağırı güzel ahlâktır.” buyurdular. (İbrahim Canan, Kutub-i Sitte Tercüme ve Şerhi, Akçağ Yayınları:6/343.) Efendimiz kötü Ahlaktan daima Allah’a sığınmıştır. Rasulullah (s.a.s.) Efendimizin çok yapmış olduğu dualarından biri şudur : َا ّٰﻠ ﻬُﻢ اﻧّـ۪ﻰ ﻋُﻮذُ ﺑِﻚَ ﻣِﻦْ ﻗ َﻠ ٍْﺐ َﻻ ﳜَ ْﺸَ ﻊُ َوﻣِﻦْ ُد َﺎءٍ َﻻ ُْﺴﻤَ ﻊُ َوﻣِﻦْ ﻧَﻔ ٍْﺲ ،َُﻻ َْﺸ ﺒَﻊُ َوﻣِﻦْ ِْﲅ ٍ َﻻ ﯾ َ ْﻨﻔَﻊ ِ.ﻋُﻮذُ ﺑِﻚَ ﻣِﻦْ ﻫ َٰﺆُﻻءِ ْاﻻ َْرﺑ َﻊ "Allah'ım, huşû duymaz bir kalbten , kabul edilmeyen bir duadan , doymak bilmeyen bir nefisten, faydası olmayan bir ilimden, bu dört şeyden sana sığınırım. (Buhari, Daâvât, 38; Müslim, Zikir; 32) Sonuç; Hz. Peygamberin güzel ahlakından söz ettik. İşte Müslümanlar O’nun ahlakı ile ahlaklanmalıdır. Hz. Peygamberin hayatından üstün ahlak örneklerini bilmek ve onları sayıp dökmek yeterli değildir. Bu ahlaklın sahibi Hz. Peygamber ve onun ashabı idi, bunlar da tarih içerisinde yaşamış, geçip gitmişlerdir. Artık böyle bir yaşantı bizim için gerekli olmadığı gibi mümkün de değildir, Sonuç-----------son-----------Çünkü onlar peygamber ve onun arkadaşları idi’ düşüncesi bazı zihinlerde yer edebilir. Bu düşünce son derece yanlıştır. Nitekim yukarıdaki zikrettiğimiz Ayet-i Kerime’de Hz. Peygamber örnek olarak gösterilmiş, onun davranışlarının kazanılması istenmiştir. Hazırlayan Ali GENÇ Dereli İlçe Müftüsü 23 Mart 2014 Giresun-Dereli Not: Bu vaazın hazırlanmasında büyük ölçüde, Diyanet İşleri Başkanlığı yayınlarından Hadislerle İslâm adlı eserin 3. cildinden istifade edilmiştir.