DR.VEFA ICllRBAN

ワ′
ｎフ
Miiasir diiar
Iarix va onun problemlari,
Ne
1
2011
DR.VEFA ICllRBAN
ツ
Dοル″z4ノ ′σ″′
FrsJκ ″
‐″α静 ″山“藝翅堕α 嗽
“
“
AZORBAYCAN'DA 1920'‐ LI VE 30'LU ILLORDOK1 0LIFBA
DOYIsIKLIYI VE BUNUN BASINA YANSIⅣ IALARI
Acar s021or:Azorbaycan,olifba,latin,kiHl,qozct
К ЛЮ ЧeBЫ e cЛ oBa:A3ep6壺 ДЖ aH,ふ ф aBИ T,iaTИ HИ Цa,К ИpИ JIIИ Цa,ra3cTa
Key words:Azcrbalan,Alphabet,Latin,Cwinic,Newspaper
Ciri§
t
09 qitOdO tarlx boyunca genis saholoro yayllan Tirkla gctdiklЭ H ycrlordo bir 9ox modoniン γЭ
mЭ rkoJeH mcydana gotirmi,lЭ r,tomas etuk10●
istiifado etmi,lor Nitokim G6k載
9cvroloro"r09e,idli yazllar,9esidh』 ifbalardan
rk,Sogd,uJsr,Mani,Brablni,Orob,Sivani,Rum,Latm,Slav vs
olifbalarlndan TirkloHn istifado etdikloH j血
lmoktodir FoqЭ t az veya 9ox istifado edilon bu
Э
lifbalann i9indc d6rd donosi gcni,619ildo istifado cdilorok TirklЭ Hn umunti mini olifbalarl hallna
gclmi,dir Bunlar Gё k籠rk,Uygur,Orob ve Latin olifbalandlr Bunlara oski Sovetlor Birligi'ndeki
′
tlo● ndo istifado edilon Slav olifbasl da bc,inci umumi olifba olaraq olavЭ
「 urk cumhuHyγ Э
edilo bilor‐
11,340]
Ttrklor taHx bownca samanizm,Budi乙
1‖
,Misliman1lq,XHstianhq,Malli,ご zm VЭ Yohudlik
kirni din vo modoniyyotlorlo yaxln ili,ki i9indo olduqlanndan,birbiHndon forqli olifbalardan istiね do
etmi,lor V― VI ilo xl x osrior arasinda istifado edilon G6kirk ya21Sl,OSkiden Gc111len10五
n istif・adЭ
Ctdi"runik olifbaya bonzЭ ゾr Bu yazlnin on g6z。 l ёmoklon Orhun ya711lannda g6● lir
Ycddinci osrdon bЭ H motinloH toqib cdilo bilon Orhun 01ifbasi ilk Ttrk olifbasldir Bu olifba ilc
yazllmls ilk hЭ cmli mOtnlЭ r sckkizinci osHn biHnci yansinda Bilge Kagan,K61 Ti」
adina tikilcn abidolordir Uygurlar araslnda da bir dδ
onuncu osro qЭ dor davam etni,dir 12,IX―
n VЭ TOnン ukuk
ncm istifado cdilon bu Э
lifba sahosini daraldaraq
X]
lilbasid:r Sckkiz ilo on bcsinci osrlor arasllda iStifado odil,1'dir
lkinci Ttrk Э
lifbasi Uygur Э
S。 こ
dak
menseli olan Uygur olifbasl daha 9ox DOgu Tむ kist“ 'daki(Ho9o,Turfan,Bc,ba1lk v b
Э
hЭ JЭ r)Uygurlar arasmda yayllml,dI Bu ttn olimizdo bu yazl ile yazllml,ve dinyanm 9esidli
゛
ktabxanalannda dagll,15 min10rlЭ
TlrklЭ Hn lsifado ctdiyi●
yarpaqllq pixtolifmotnlcr vardir[2,10]
9mci bё y泳 olfba Orob hornoHno dayanall Tむ k ohfbasldI TttklЭ 五n
Misolman olmalanyla(tOX口 inon onuncu osr)istifadO edilmЭ yo ba,lanan Orob olifbasl on osr bitun
Ttrk dinyasinda kc9crli olmu,dur On minler19 Tむ
k9e osordo goruncn bu oli6a bu」 n de bЭ Zi Tllrk
zimrelcHnce istifado edilmokdodir ilk iki olifba buttn artiq t面
xi Ttrk olifbalandlr Buttnki Tlrk
dinya"nda yaygin Olaraq■ 9 olifbad“ istifado cdilmokdodir Latin,OrЭ b vc Ki五 1』 ifbalarl[2,10]
Azorbaycan'da lstifado Edilen Эulbalar
Azorbaran'da iStifado edilon cn oski olifba Alban(Kafkasya)olifbasldir.Orob istilasmdan sonra
Orob olifbasi[3,2‐ 3],1929'da Latm,1939'da Rus olifbasl(KHl)[4,1201 istifado edilmiodir[5,226-
Miiasi il6at
raHx v。 。nun problemlori′
N01 2011
228]Sovct10r Biniginin dagllmasl iz。 五no baこlmslZl屯 1■ l Clan cdcn Azorbaycan'da 1 991ci ildo tckrar
Iン
atin olifbasina kc9ilmi,dir
Bir dOncm Orob olifbasl, Isialn dinyasinin ortaq yazls1 01lnuldur Bu olifbanin T廿
k diline
,cgitim ёまctim yayglnla,maga ba,laylnca,
Orob yazlsinin Turk u,aqlarlna Oま etilmcsinin zoluqlan Ortaya 91xml,dlr OЮ bco qozet hazlriarnanin
uン madl=l
daha sOnralan ortaya 91xml,dlr 19 cu osrdЭ
zorluttu,bu yaz,yla dizび
i,lCnnin 9ox gecikdi,forq Cdilmi,dir 19 cu osrdo telgraf tcllo五 Ttrkiり 'yЭ
vc Rusiya'ya ulaoml,dlr Amma xaHci 01koloro Orob hornЭ
Hy10 tclgraf 9okilo bilmodiyl,tclgraf 9okЭ
bilmck i9in Latm hornoHndcn islfado etmOk gerckdiゾ gO●lmt,dtr Latm hornЭ 五 dinya posta vc
tdgrafdifbaslメ 1[6,1-2]
Osmanll Dё vloti'ndo Orob yazisinin isiahl vcya Latin oliflbasina kc9i,mOvsusundaki tartl,malar
1862 ilindo Minif Pasa'nin Comiyyot‐ i Elmiyo-1 0smaniyo'dЭ vcrdiこ i kOnfransia ba,laメ b Tlrklye
Cumhu五 ン
tinin
γЭ
1928 ci lldo Latin
Э
lifbasi tomolindo Tirk olifbasina ke91,ino qodor sil111● ldir Do帥
VC QuZey Asya Tirk Dinyasinda ise carllq Rusiya'sinin Ttrk boy ve topluluklann1 6z cg。
altina aldlktan sonra uyguladlこ l politika T士 k dil ve modoniン )ot t面 xi
11lenliyI
baxlmmdan bir genlomo vo
kOrolmЭ dOnomidir XIX cu osHn ikinci yansinda Gasplrali lsmail Bcy'in[7,162‐ 163]Bax9aSaray'da
91xard,こ :“ TCrciman"qozcti
vo``dildo,■ kirdo,i,do binik"ilkosi ilo ba,latdlこ l b6ズ k9aph modoniyyot
micadelosi do rcJimin basklsi vo llminsky"notimi llo q6zlonon sonuca ula,a bilmomi,dir[81 lsmail
GaSplrab yalnlz dil sahosindo dey11,Tむ k modoniwЭ ti no baこ 1l ditter saholordo do topyckin bir islahat
6kn ilo ortaya 91xan bir 6ndordir Gasplrah'nin dillo baこ 11 9all,ma vc gayretien bu,Э kildo qlsaldlla
bilЭ r:
― Tilkcodon mimkin oldugu qodOr yabancl dil vc qaydalann1 91xarnlaq,
― Okuryattarlar toroflndon anl`埒 1lmayan OroboЭ ve Farsca tabirle五 qaldlllllaq,
‐
Hor siっ do
pck qaba oimayan m● holl kolimJoH Osmanll Tirk tosniinc uyduraraq istifado
ctmok
Gasplrali bu yolda 1914'de 010っ nino qodor sobatla yurumu,ve 30 1l fasilosoz 91xan vc Ttrkiyo
daxil
bttin
Ttrk
dinyasinda
oxunan
``Torcttan''
vasitosiプ
o
6kirlenni
uygulamaこ a
9a11,ml,dlr[9,1391]
Gasplra11'nin siyasi qayosinin tomoll,nlilli suurunu bulmu,T士 k birliginln qiv、 ゎtino dayanlrdl
Bu birliLin On saglatn instni dO dil birlittl idi
Bu birlik qomndugu middOtce Turkligin
pattalanmasina imkね bulunmayacattl inanCinda idi[7,162-163]
Azorbaycan'da kimi aydinlar OrЭ b y21sinin islah cdilorok Tirk d‖ ino uydumlabiloceゾ ni
savun,rken, kirni aydinlal iso Orob yazlsinin bisbiin tork edlmosii v●
olifbaSlnin allnlnasinl iroli silllli,lordir Bu alanda cn a91q di,incolor MittЭ
onun yenno Latin
Fctholl Axundov'dan
[lo,282]gclmi,dir.M F Axundov,1857 ci ndo Tttk"kolimolo五 n dogru oxuna bilmosi t9in OЮ b
01lfbasmin islah cdilorЭ k Latin olifbasl kimi yazllmaslnl saⅧ nmu,dur 1863 cu ildo istanbul'a gelmis
vc Osmanh sadrazarni Futt Pa,a'ya“ HoraoHn islahl''mOvzusunda bir proJe sumu,dur Tasan,
Comiyyet― i
elmiyoy1 0smaniyo'do iki dofo j血 §ilm、 di.OSmanh h6kumol Axundov'a
9all,malanndan dolayl bir toqdimarnc ilo bir Mocidiyyo ni,anl vellllisdir Aynca,piycslo五 nin TirkiyЭ
Tirkcosiy15 basllmasi da qorarla,dinlml,dlr Amma Axundё
qЭ bul
cdilmЭ mi,dir[6,2]
v'un ёnordiゾ olifba refollllu O」
ni"n
Miiasir iliiot
99
rarix v.Onun problemloH′ N01 2011
Axundov, odebi anlaン■,l vo 9al15malannin ,okli baxlmindan, Azorbaycan odobiyyatinda,
Sinasi'nin daha sonotci bir bonzon olaraq gorunIInokdodir[10,282]
1920'ci illordo Sovct TirkIЭ H,Lain olifbasina kc9diler Latin olifbasinl llk qobul cdOn Tむ
k
toplumu Yttmtiar[11,382-3841 olmu,dur Foqol bu y21 d映 、mi Ttrk dmyasina pek tosir etmomi,dir
Yakutlann dili, gorak ana s6z varll薔 , gorOk grartnatik yaplsi baxlmindan a91q bir Tirk
diyalcktidir[11,382‐ 384]
Turk dili t9in Latin olifbasinin alinlnasl yolunda os1 6nornli axlm,AzЭ rbaycan'dan gcli,mi,dir
Axundov'un izinde addlmlayan aメ lnlar,1922 Maン nda Bakl'da Ycni Elifba Komitosi'ni qurdular
Bu komito ilk i,olaraq Latin olifbasl osasianna dayanan yeru bir alifba hazlrladl Anadolu'da Yunan
ordulanna qar,l B6"kT“ mtt hazlrllklan tarnalnlalurkon,Bakl'dakl Tirk 01ifba Komitosi do yeni
Jifbaり tamamladl[6,3]
Latin hornon osas etibanylo Tむ k dilloHno tamalnen yabanc,dc,ldir,mosolon 1303 taH対
ndc
QaradOniz'in quzeylnde Ю b9ak bozklrlannda qЭ lomo allnml,olan Codex Comanicus kimi Latin
horn。 五ylo ya21lml,olan bozi osorloro de rast gЭ lmokdoメ k FoqЭ t bunun kimi hadisolor minfe五 t
qalinl§ ,
kttlo hallnda Latin hornonnin Tilrk boylarl toroflndon qobulu ancaq 1920-1930 cu illor
arasinda vuku bulmu,dur Latin hornЭ Hnin Turk dillcH■ 9in totbiqi mcsclcsi o tanxtcn 9ox ё
n∽ d0
bozi,oxslor toroflndon ortaya atliml,dl[9,1393]
A.Azorbaycan'da 1922 Cill ve Sonraslnda Olifba M6vzusundakl Ceu,mo10r
Azorbaycan'da yeni Ttrk olifbasl 1922 ci lldo, yoni Tbrkiyo'den 6 11 0nco ha21rland1 01ifba 33
horfdo ibarot idi AzЭ rbaン can Tirk。 lifbasinda istifado edilon``0''horfl Danimarka
Э
lifbasindan,``J"
horfl AIman Э
lifbasindan alinlnl,di vc``Y''sosini VC五 rdi,``Y''horfl iso Rus olifbasindakl kimi“ U"
sosini veHrdi[6,5].Bunlardan bω qa a9q ve qapall``E'マ o``0"hornoH,bir do qalin vc incc olmaq izro
``Q''VC“ G"hornoH
movcutdu
Ycni Tirk Эlifba Komitosi,ycni hornorlo qozet 91xannaga ba,ladl vЭ
ilk gozetin adl“ Yeni
Yol"
olaraq bilinlnokdcdir Qozctin ilk sap 21 Scntyabr 1922'do C姉 a gllnt 91xml,dir
Ycni Yol''qozcti,ilk saylsinda yeni T● rk olifbasinin hazlrialml,oldugunu duン urdu Bu olifbayl
“
haz:rlayanlan horarotio tobHk etdi[6,5]
“Ycnl YoP'qozcti,Ttrk dilni yalnlz OrЭ
kolimolЭ rdon anndlrTrlaこ l da hOd。 ■oylrdi
b horflЭ Hndon
qmarmaこ l dey11,Cpi zalnanda yabana
ル orbaycan Tttk"sinЭ g1111li,Orobco,Farsca ve Rusca
kolimolЭ rdon yakinlrdl Yazl de■ 7nmi ilo birlikdo dil devninino do kecilmOk istonirdi Onco Ttrk9onin
grammatik qaydalarlmn bЭ lirlonlnosino 9a11,11lrdi cm通 bu qaydalann yctoHn∞ bilinlnomosi vo ya
bunlara uyulmarnasl動 don dildo qansiqllq oldu帥 86● 1缶 di Eyni kelimo Bakl'da,Nax91van'da,
Tinis'd。 ,Qars'da bttqa b∞ qa tolo価屹 edilirdi.Azorbaycan'dakl aydlnlar bu soruna da cylimi,dilor vo
bilimscl terrninloH Tirkcolo,dilllleye b∞ ladllar.[6,7]
Azorbaycan'da yazl devHmini hЭ yata ke91nlook moqsodiylo 1922 ci lldo Bakl'da qumlmu,olan
Yem Ehfba KomitoJ 6zJ blr dOmok klmi、 cbω lml,dI Arxttmda d6宙 Эt dostc,yoXdu Buna gOro
ba,langlcda clllz bir horokЭ tdi Latin horaonylo basllan ilk Tl『 k9o qЭ zet Yeni Yol'un ilk sayl ancaq
37 Эded dattdlla bilmi,di Azorbり can'da,Qafqasiarda vc thumiyyotlo Sovetlor Birligindc
yaylmlanan OtЭ ki bitun Tirk∽ gozctlor erOb hOrno五 yl。 91xlrdl Bunlar arasinda Latm horno」
yayln hЭ yatina atllan``Ycni Yol''qozcti pek ci1lz qahrdl Amma bu horЭ
yl。
kot qlsa zalnanda tutundu ve
100
Miiasir diior
Tarix vo onun problemlori′
Nl1 2011
五no 1923cii ildЭ Azorbaycan sovct
Azorbaycandan konarda da yayllmatta ba,ladl. Bunun uzЭ
lI(〕
kiimoti dЭ yeni yazl kampaniyaslna dostЭ k velllloye ba,ladl. 1「 BMM
Hて ,kiimoti'nin
Bakl'dakl
ternsilcisi Memduh scvket Esendal Bey,21 Aprel 1923」nii Ankara'ya bunlan raport vcHrdi:
Bu meselc bidayette Bol,cvik flrkaslna mensup ollnayan bazl gen91er taraflndan ile●
“
siiriilmiis
idi, Sorlradan NeHman vc bazl onun gibi,ahisiar da buna taratar oldular.Bunun da ba,Lca scbebi,
lisan-l rcslniyi stratle Tiirk9elcstirerck, dairelcH Rus vc Ellllenilenn istilalanndan kurtarmak idi.
Ciinkii Ttirk9e yazlhp okunanlaFnaSlnln yegane sebebi hllruian ibaret olduこ
u zannOlunuyordu.
Bidayetcn Ruslar bu mcscleyc alcyhtar iken bazl taranardan vuku bulan itirazat onlann g,zledni tttl
vc Latin hllruinu kabul taraftan oldular,Mesclc lcraiye Kornitcsinc vaz olunarak tasdik ctti● ldi.Bu
SCne(1923)de mekteplerde tatbikine karar veHldi.…
Giirciistan'da yeni´「 tirk
bЭ
H Эski
Эlifbaslnl
"[6,11‐ 12]
yaン Tnak ti9iin partiya
ёrgutii i,o ba,ladl.1]iflis'de 1921 ilindon
horflorlo yaylnlanan“ Yeni Fikir"qozeti,iki sЭ hifosirll yeni Tiirk hor■ oriylo yaylnllalnaこ a
ba§ ladl vЭ
bu sohifolorЭ
“i§ lq Yol'' adinl verdi. ``islq Yol''un ilk say1 1924 Mart aylnln ba,lnda
yayllnlandi vc``Ycni Fikir''qЭ zctinin olaveSi 01araq daこ ldildl・
Tiflis yeni elifba komitosi,28 Fevral
1924 giini qurulusunu tamamladl.Bir hofdo sorlra 9 Mttta ilk ycni olifba kursunu a9dl.Buna ilk
gunde 72 nofor qo§ uldu.[6,13]
5 May 1924 tarixindo yaylnlanan hЭ 量olik bir qozet olan“ Yeni Yol"da olifba doyisikliyi
mё vzusundakl tezlordon biHsi ycr almaqdadlr.Yazl Bohromov toroflndon qolomo allllml§ dlr.Burada
ёzЭ lliklo Orob olifbaslnln Ttrkloro lsiamiyyot'lo birlikdo zorla qobul ettiHldiyi,bu
Э
Hfbanin mollalar
i9in“ Quran OXuyub,dualal‐ yazmaqdan ba,qa bir i,e yaralnadlこ 1'',graFnmatik yaplsl ctibariylo dЭ
Orob oHfbasinn OrЭ blЭ 」n dil vc toloffizlЭ Hno uygun olaraq diizenlendiブ ,bu 01ifbanin sadccc t9 scsli
horfden ibarot olduЁu, TiirkCOnin iso doqquz sesli horflnin olduttu vC dOlaylslyla Orob olifbaslnln
grammatik olaraq Ttrkcoyo uンmadlこ l anlatllmaqtadlr.Yazar a,aこ ldakl kimi davam edir:``Bu hornorlЭ
ёz dilindo diizgin yazlb,bolkЭ do oxuya bilor,arnlna TiirkloHn bunu yapmasl zordur,9iinkii bЭ zi
Э
klinin
Э
kli mё vcutdur.'' Bundan ba,qa her Orob horflnin dё rd §
sЭ sIЭ rin iki, ti9 vcya dё rd §
OrЭ b
OlduЁ undan,ba,da,ortada,axlrda vo tok;nё qtolomoloHn vc horokЭ
IЭ
●n9oxluЁ undan bЭ hs edilmokdo,
bunun iso tohsili axsatdlこ lndan vO Tiirkconin safla,maslna manc olduttundan bOhs edilmokdodir.
inki,aflna
Ⅳloqalonin davarnlnda iso Latin olifbasinln Tiirkcoyo uygunluttu vO Xalq tohsilinin siirotlЭ
′
vЪ ol ilk dofo Axundov
ivcri,li olduЁ u anlatlllnaqdadlr. Yeni olifba mё vzusunun 65-70 il qЭ dor Э
Э
vurgularlml,dlr.Aynca,Misavat
IItikumeti dё nonlindo bclo olifbanin islalll ilzorindo durulduttu, ancaq dё vlotin i§ gal sonucu sona
tOroflndon ortaya atlldlこ 1,ancaq bunun bir noticЭ vermodiyi dЭ
011110Si ilЭ
bu prttcnin kaЁ lz izO五ndo qaldl言 l da anlatllmakdadlr.sura Hё ktimoti dё nЭ mindo bu iOЭ
ciddi yana,1lml,,Yeni Ttrk 01ifba Komitosi qurulmu,dur.Bu komito bitiin DoЁ u ёlk010Hndo
‐
riirkistan, Buhara, Ba§ kurdistan, Tatanstan, Ttirkiyo vo Azorbaycan'ln qЭ
olifbanin yayllinasl mё
vzusunda ёnomli
i§ loro imza atml§ dlr. Aynca, NЭ
olifba konusunda te§ ebbiiskarlardan biHsi olduЁ
l｀
urklЭ ri araslnda yaン lna
zalarlnda,ё bolor quraraq
五rnan No五 FnanOV'un ycni
undan vc Moskva'da bu Эlifbayl timum Rusiya
foaliyyotino ke9diyi do burada vurgulanmakdadlr.Yazlnln sonunda iso olifba
konusunun 9ё zimlonmosi t9in Tirk Xalqlan Qurultayl'nin toplaFlmaSl gorokdiyi ifado edilmi§
112]
dir.
101
Miiasb ddar
N01 2011
Ta五 x vo onun ProblemloH′
16 Noyabr 1924 taHxli ``Yeni Yol'' gЭ zetindЭ Эlifbanin uygulanlnasl konusunda bir yazl daha
yaylnlaFlml,dlr Bu y眩 l Gtrcistan'ln Bor9a11宙 layЭ tindo ya,ayan Tirk osilli E Qarabagll tOrOflndon
qЭ
lomo allnml,dlr Burada Gtrcistan“ maa五 f komisarllこ lmn''Om五 y10 Ttrk moktobloHndЭ dorsloHn
ycno do oski yё ntomlo yaplldlこ indan bohS edilmokdc,bundan duytllan cndi,o dilo gotiHlmokdodir[13]
23 Noyabr 1924 tanxli``Yeni YoP'qozetindo dc bu m6vzu izЭ 五nЭ bir moqalo yazllml,dlr Yazl
・
・Yeni Elifba ve Tirk Ziyalllan''olaraq adlandl■ lmaqdadir[14]
19 Dckabr 1924 tanxli`Yeni Yol''qozetinde Ziynet Novsi五 nov isimli bir yazar“ Orob HornЭ H
NЭ don Turk― Tatar Dillo五
yaplsl etibaHylo OrЭ b
no Yaralllir'ba,1lqll bir yazl yapnlalnl,dlr Yazlda Ozolllklo grarmatik
_熙 α
Э
lifbasmm Turkceyc uyarlamasindakl problemloЮ de,nilmi,dir“ r″ ′
た
"r
χα″′
α″ りりα″あ ,″ αα″
∂ ∂
め″″ ,′ 力〃α″α,α ま ο″″あ ,ッ αれ ″,′ η ″ な gar′ ゎれぁ θ″
,b
′ν
“
αグ,,,″ ル′ッα″ ffab`あ οzα ″α″′
わ (′ ′
万ガ4動 ′
だ物滋′″//ar7′ ,ッ α″
″ッα
Z′
■
ツηノα″ α″ま″`bα ゞ
"″
“
″滋′
Jめ ら″ο′′b″ ゎω
レ″′ Mα α″
ぐ
η ttα めα″ ″χ
のイα″α9珀 物″ ιブ
√ν777,あ ″″ッ'′ 力ηα″″′
`″ “
z,s西 あ g`″ ′
yα z`ν α
sめ s″ わ ο″″9ο ′
あ″
Fα rsグ ″
わ′
771グa'′ ッ
α
″ r″ ″
た,ッ ″′ックル′
zsッ ″ん
`Orab″
j″
jJ/Jaガ ″
sα ″々
7/a″ ,α Jル ″
加∫
め,9ぁ 訪 わ″″あ ゎ″
あ οル′
ん 乃 ,メ b″ raあ あ θ″b
舜 α″,わ ′
`ψ
あ f′ ″″″た ッ
′= Dν ′
′
J″ c, f′ ″
た Orabc,77ブ ″ αν
力,′a″ Jllブ ″ rtr″ た
。
ιJ?ノ ″′
り ″J″ わ′
α″
′
ブ
αzあ ′
2ッ , ゎ′
rブ
lfs“
ル″あたた′
″ι
ガブ
′
清ッ
′9α ″ッ9カ グの議
"[15]
``Yeni Yol"qЭ zetinin 22 Dckabr 1924 saylnda da Ziン mct Nov,iHnov``Orob HorflЭ 五NЭ don Ttrk―
Tatar DiHЭ Ino Yarall1lr''konusunda yazmaga davarn emektedir[16]
Ziymct NovsiHnov“ Ycni Yol''qЭ zctinin 23 Dckabr 1924 saylnda da OrЭ b olifbasinin TtrkcoyЭ
uyaHanmasindよ i zoJuqlan 6mcklorlo a91qlaylr
“βジ
`力
ι′ ″勿
プ″,Z,″ あ″あ ″ あ
"ッ
ヮο
たν
,ο ′
″ ,sr,あ はe″
θ″ bダ 昴 αSJ
た ′グ,IIa″ ′
″
′ッ
ク
′
α
″ β″ ″わ
ンわr,99ブ わ′
ノ,tあ
′
″
′
″α ″
9″ ″
f″ ′
`ヵ
`′
` ,ル ″
7レ rα理″7″ ″″ S's us“ /Ja″ ″α″ zα ″α″,′ α″Jん
71/″ 物た″瑠″″″″″θ″ら ,′ ψα ″
ゎあら
′
′
″
′
″
∂ε
α″bν bjあ ω々y“ ブダヴ″″,五 α
″″ 滋″ rtr′ ″物″″″′
あrJ″ J″ み
″
η‐J″ ,gσ ″
`″
“
″
J rlZ″
αたf″ ′
た″′
万グrr"[17]
9ρ 力 ?″ ″
昴α ″
'′
“
26 Fcvral‐ 6 Mart 1926 tanxlen arasmda Bakl'da Bi五 nci Ulusiararぉ l TtrkoloJi Kongiesi
r ll″
_五 9れ
'″
S′
s′
J′
toplandl Kongreyo 131 delcgЭ qatildl Bunlann 98'i Turk_Tatar, 33't yabanctydl Kbngredc
Tirkiyo'メ Fuat Kё p血 11 ile istanbul Tibb Fakbltosi hocalanndan Dr Hisc,nzadC Oli Bcy tomsil
cttilor Konglcdo goru,■ lon konularln on OnomliloHndon biHsi yttl solunuydu Sovctlor Birliこ
Ttlrklo● nin Orob yazisindan Latin yazlsina ko9i,lo五
i
ndo Bakl TirkoioJi kongrcsinin ёnonali bir yc五
vardlr Yazl konusunda gonol g6ru,lor ortaya atildl:
一 TtrkcЭdoki bi仙 n
kЭ limolor,bu
arada Tむ kcoyЭ 帥 1111,olan Orobco kolimolor i9in bir tok imia
qaydasl uygulanlnalldlr,
一 CCsitli OrtografilkoloH icin dO Ttrk dilinЭ on uygunu fonetik imla ilkosidir,
一―Fonetik imia ilkcsino on uygun olifba,Azorbaycan'da kullanilmaga b∞
lanan Latin kOkonli
´
lifbasldlr,
「 irk Э
一
-lFcni Tlrk olifbasinn imla baXlmindan 9eoitli iStinliklo五
COlra■ iSimlor b6"k hЭ
』Э
JЭ yazlla bilir,kolimolor hecoloro aン
vardlr: Bu olifba ilo 6zol isimlor vo
"la bilir,sosli hornor kohm。
lordЭ
vurglllana bnir vЭ d。 larstメ au,aglar doこ m oXuyub yaza bil■ [6,17]
Bakl kongresl,tartl,malan tamalnladlktan sonra olifba konusunda bu qorar
ёmoylni tosdiq etdi:
Miiasit iliiar
102
raHx v0 0nun ProblemloH′ No1 2011
(`l
bngre, yeni Ttrk olifbasinln OrЭ b olifbaslna ve islah edlmi, OrЭ b olifbasina tcxniki
istinli"ni Vo yCni olifbanin modoni vo taHxscl alanda gettikco rartan 6nomini bildirdokdon sonra
ycni olifbanin vЭ bunu uygulatna y6ntominin Ttrk― Tatar b01golo五 ndo vo cundhu五 ン
γetlonndo
mcnimsonmosini bu Sovet bi五 mloHnin hor biHnin ёz yetklsino buraxlr
Kongre aシ颯ca, ycni Turk olifbasinln Azorbaycan'da vЭ bir nc9c ba,qa bё lgodc vЭ
cumhu五 yyotdo monimso肛 ni, olmasinin son doroco 6nomli olduttunu da belirtir Kongre,
2
Azorbaycan'ln vo 6toki cumhuHyyotlЭ Hn donoylmloHni vo ymi olifba,6こ rolalnЭ
ё
z ё
lkoloHndЭ
edir"
"ntOmlcnni,irolido
de uygulamak tレ ro,6yronrnolori i9in T廿k― Tatar xalqlanna inuraciot
Bu qorar 7 moni vo 6 bitorof oya qar,1 101 oyla alinml,dl Misbot oylann 6'sml Rusiar,95'ini
Tirklor vcnnislordi[6,19]
B.1930 Sonrasinda Azerbaycan'da Olifba DeyiOikliyi ve Rusla,dlrma Politikasl
Oslindo Sovct idarosi, 1930'da Ttrk topluluklannin olifbasinl rosmon Rustasdllnl電 a qorar
γЭl do gё Hnok mtlmkindur Mosolon,1924 cu
Э、
VClllli,ti FЭ qЭ t bu xisusdakl flkirloHn izlonni dma
ildo Ttrk dil10五 o9in Latin olifbasinin h厖 lrlalunasl slrasinda Sovct Elmler Akadcmiyasinn
■loloJi comi″ Э
tinin Linwistik
antropoloJi vo ctnogra″ a muze'ndO Lening.ad Univcrsitc」
b01imindo L V s9clbi bttkallhElnda,Latin horn昴 ylo ba彗 1l mixtclif proJdcr mizakiro edilmisdir
Komisyon``artlk ilglli miossisolor toroindon dc qobul kabul cdilmi,olan Latm olifbaslnl''osas olaraq
alml。
おqЭ t cyni zalnanda bunu da a91q olaraq bclirtmi§
bir oliお
dir ki:“ Bttin
Turk topluluklan t9in mustorok
aya tomOl olmaq izro Latin Эlifbasl,Rus olifbasina nozoron,elmi baxlmdan hc9 bir istu」
Ok
gOstonllomЭ kdcdir'[9,1396]
1939-1940 11loHndo Stalin ikinci Dinya MthaHbosini fursot bilorek Sovet Ttrklonno KiHl(Rus)
olifbasinl cmpozo ctdi
Sovet TurkloHnin
1927-1931
illoH arasinda monimsonll, olduqlan
lifbasinin ycnni K■ 五l olifbasi aldI Sovct TtrkloH
liわ asl ortadall qaldinldl T灘 k Э
biriЭ odi五 lmi,T● rk Э
lifba binigi par,alarln11,oldu Qaba bir Rusla,tllllla
zorla Ki五 l olifbasina siぬ klonin∞ ,TOrk Э
politikaslna hodof olan Sovet TirkloH, Ttrkiyc Ttrklo● ndon uzaqla,dinidllar Sovctlor Birligi
sorhodloH i9indeki Turklor do birbirlonndon uzaqla,dlrlldllar 1 930'larda bir tok olifbadan istifadЭ
cdon bu insanlara ayn ayn Ki● l olifbalan qobul etdiHldi
vЭ zino 20‐ yЭ qodor doyisik oll■ a tortib cdildi
Vahid olitta Э
hissoyЭ
Yoni,Sovct Tirklo五 nin olifbasi 1 9
b61indi Azorbり can,動 rlmonistan,Ozboklstan,QazaXlStan,Ql屯 lZlStan sOvet SoSdist
Respublikalarlnda vo mixtolif bё lgolordo y∞ ayan Tt『 kloro ernpoze cdilon KJ五 l olifbasinin hc9 bi五
dgoHnin bЭ nzon dcガ ldi Epi sayda olan,cpi dldo dani,an vЭ
bu insanlar artlq birbirlЭ
五nin
hJЭ dinin eyni』 ifbanl istifado edon
yazllannl belo anlamlrdllar.[6,29]
Sovct rcJiminin ilkin hodofl Ttrk Xalq CumhuHン
olifbalar qobul ctdirorok,tohsildo Rus dilini〔
tloHno modoni tomolindo birbiHndOn fOrqli
γЭ
井C10ndirorok vo iki dilli bir comiyyot yaradaraq Tirk
boylanna Rus modoniン γOtini yc五 tmok:dolaメ olaraq Tirk modoniン γotini parcalalnaqdi[8,8]
izlonilon
Rus horiЭHnin qobulu zamaninda,Latinla,ma kompallyasini canlandlran vo maraq ilЭ
Fonctika vo sOzlor izo● ndoki nisbЭ ton sorbost mmaqi,010r artlq m6vcud deylldi Ycrl lidcrlЭ 五ndon
mЭ hrtlm qalml,Rus ollnayan millotlor irbi,d1 0nlar indi sanki yazinin Rusla,dinl:nasina boン
oン TnЭ
un
k mocbuHン γЭtindo qar,lsinda qalinl,dllar Sovet idarosi do, Rus horao● nin qObulunu, Rus
、
Miiasir diiot
rarix vo Onun pЮ blem10五 ′N01
103
2011
olamyan millotlo五 n Rusla,dinlmasl● 9un cdildi,」 glZ10tmoyo ehlyac duymurdu cOX ke9modOn bu
doyisikli,n Rusca olmayan dilloro Rus kolimolo五 nin alintnasinin asanl● dl=1ま 血ldi.[9,1396]
1920-1930-cu illordo Sovet rcJimindo ycti,miゅ olan bir cox Turk,aiH,teatt y21clsl,jumalistlor vЭ
diprioH,b6ytk qЭ tlialn osasinda yox cdilmi,dilor Daha sonra bunlann osorlЭ H do aradan qaldinidi vЭ
oxubmasl qadttan Olundu Sovetior i9面 tarlxin yenidon y認 1lmasl,evvollЭ r ya21lml,ola milyonlarca
nisxonin aradan qaldinlmasl lazlm idi Olifba dЭ
yl,ikliゾ
bu isi asanla,dlrdi Vaxt kommunlstloHn
mЭ qsЭ dlЭ 五 69in、 10,rdi Latin oli■ asl ilo yazJan osoJor getdikco a7_alI Vo Rus olifba割
■Эyani§ 。n
yeni nosil i9in oldc cdilmosi 9otinlo,irdi[9,1396]
1939-cu ildЭ 轟 olifba doyl,ikliゾ m6vztlsu Azorbaycan motbuatinda ycr alml,dir vo bu orofolo
Э
ksoron to,viqat moqsodli ya21lann yazlldl=l diqqoti colb edir
21 May 1939-cu ildo “
Mさollim qozeti" ``Ycni Azorbaycan 01lfbasinl MOzakiro EdiHk'' adh
mЭ qalЭ yazlnl,dlr[18]
Moqalodo bOvuk tarl対 ke9misi olan AzЭ rbaycanln Yizilliklor boyunca siyasi,iqtisadi vЭ
olaraq OrЭ b‐ Fars,tosiH altinda olduttmdan danlslml,,00b01ifbasmm 9ounlik10H bω
Aynca XIX osHn ortalannda M F Axundovlm Orab olifbaslna qars1 91xdlЁ
l VЭ
elm
a salinmisdl
ycni olifba tOun refollll
hazl■ adigi ancaq bunun lrandaki fcodal dini qmplar vo Osmanll Sultanlan toroind。
6■ bas cdildiゾ do
de力 lmokdOdir MЭqa10dO aynca M F.Axundovdan sonra Seゾ d Ozim siⅣ anl,M O Sabir vo digor
gё rkomli
odiblo五 n AzЭ rbaycan xalqlnin,orq mcdyasln1 6yronlnoyo soslodikloHndon do dan191lml,dir
Ayrlca Latin Эlifbasinin misbot torOflon i10 birlikdo Rus olifbasina kc9mo,iylo birlikdo Ruscanin daha
tcz vЭ dtta asan bir,Э kildЭ Oyronilobilinocoガ
ndOn do dalll,1lml,dlr Bundan Э
lavo,Rus olittasinm
qobul cdilmosinin Azorbaycan xalqlnin siyasi vo monЭ
vi mo'nada dir9oli,i t,in Vacib bir faktor
olacagl da burda 6z oksini tapml,dir[18]
12 Avqust 1939‐ cu il tarlxindo yaylmlanan“ Konlllnunist"qozeti do “
Yeni Azorbaycan olifbasl
Proycklni Mttakiro ediHk"adll moqalo dorc olunlnttdur.[19]
Moqalodo ycni Azorbaycan olillbasini nmtlnoiorlЭ
Olan筍 "(SOS Olaraq Tirkiyo Ttrkcosindo“
プ
b∞ a salmaこ a9all,1lml,dl Mttakiroli bir horf
',ifado edi「 )izЭ HndO durlumu,du[19]
Aynca“ Kolrununist''qozetinin sonrtt buraxlll,lannda ycni olifban1 6yrononloro kё mok moqsodi
lo dorsior dorc olunlnu,du Bunlardan biH 16 Noyabr 1939-cu ildoki``Konlmunist''qozetindo dorc
olunlnu,du [201
20 Noyabr 1939-cu il ta五 xindo dorc olunan“ Miollim Q● zeti''`ヽ reni AzЭ rbaycan 01ittasl―
Xo,bЭ xt
Xalqlmlzln Modoni Tanxindo Yeni Parlaq Bir Sohifo A91■ q'' adh m∞ alo
yaylmlanml,dl[21]Aynca bu nOmrodo yeni olifban1 6yrononloro asanllq yaratmaq■ 9th dё rt dors
olavo olunrnu,du 01ifba derslorlЭ a9191arunaya 9all,1lml,dlr[21]
Bunlardan olavЭ qozctlordЭ Э
lifbanin qlsa zarnanda 6yronilmosi 09in dorslЭ
r vo to,viqat rnoqsodli
yazllan yazllar da gOnlmokdoydi[21]
1941-ci ildo horbin ba,lamaslyla SovetloAn Alman i,こ
alm1 6nlomoyo 9a11,malan ucbatindan,
m6vcud itaotsizlik vo momnuniyЭ tsizliyl aradan qaldillllaq moq"diylo bir"x yerdo kommunistoln
toziqi azaldllnl15dl Bitin bunlar Rus olifbasinl i,lotmoyo mocbur cdilon topluluqlann horb qurtarana
I
lluscadakr qakliyle 'i"qalsrnmi qalmasrn mr tartrlmasr
Miiasir diiar
104
Ta五 x vo onun problelnlori′
qЭ dor
N01 2011
istodiklЭ H kimi horokot etmolorini vo dilodiklo五 yazlnl istifadЭ
qurtardlqdan sonra kommunistlor tokrar
etmoyo vosilo oldu. Horb
ёlkonin daxili i,lorini olo aldllar.Yeni tasflyolor ba,ladl.Ycrli
modoniyyЭ tЭ cdilon zii19Э hiicumlar strotlЭ irolilodi vo Stalinin ёliimtindo ii9 il owolino qЭ dor on
yuksok hoddin3 9atdl.[21]
HorbdЭ n solllra Rusla,dllllla miioyyon saholordo kifayot qodor mivoffoqiyyot qazandl. Rusca
kolimolor,siyasi,ckoldi,elmi vO texniki saholordo bir 9oxlan tOin mocbu五
cdildi.[21]
Notico
1991-ci ildo Sovet Birliyinin par9alarlmasindan vЭ
Asyada mistoqil Tilrk Cumhu●
yyЭ tinin
durulmasmdan sorlra ёziini gё storon yenidon qurulma zamanlnda mixtolifmё zvular i9oHsindo,Э lifba
vo ortaq yazl dili mё vzusu da gundoliyo gЭ lmi,di. 13u mё vzunun ycnidon gundoliyo goll■ osinin
sobobi, Tiirk Cumhu五 yyoti vo topluluqlann ёz kolimolorini 」 91ondillllosi
ilЭ
birgo, yeni dinya
,ortlorinin gorokdirdiyi dЭ yisiln vЭ inki,afa da uyttunla,araq daha yuksok bir inki,afa catmaq idi.Bu
sЭ
boblo 18-20 Noyabr 1991‐ ci
vЭ
il tanxlo五 araslna,Istanbulda Tiirk diinyasindan golon doyorli diistinCO
kil
elrn adamlannln i,tirakl ilЭ ⅣIiHЭ tlorarasl Miiasir′ riirk olifbasl SiFnpOziyurnu tЭ §
olumu,vo
raito baxllarsa bugiin ii9iin Tiirk diinyasinda
vahid sosIЭ bo2i tё vsiyyЭ qЭ rarlar ahnml§ dlr.Umumi§ Э
daha birle§ di五 ci vo bitinlo,diHci bir olifba birliyi qurulmaml§ dlr.[8,H].
Digor Tiirk dё vlЭ tlHndo istifado olunan olifbalarla miqaiso edildikdo bu giin AzЭ
rbaycan
olifbasinda forqliliklor diqqot 9okmokdodir. Tiirkiyodo do istifado olunan Latin olifbasindan forqli
0"
olaraq Azorbaycan olilbaslnda 3 forqli horfln olduЁ u gё Z0 9arpmaqdadlr.Bunlar“ Q'',``X"vЭ “
horfloridir. Oslindo sos etiban ilo Tiirkiyo Tiirkcosindon forqli olaraq Azorbaycan Tiirkcosindo
IIXarlda g6stЭ 五lon hor■ oHn qar,111邑
OЭ kicidir.Ayrlca
l vardlr.Amma hornЭ 五n bu qOdЭ r forqli olmasl xisusi diqqЭ
t
eyni,okildo yazllan bЭ zi kolimolЭ Hn do qar,lhЁ l TiirkiyodЭ vo Azorbaycanda 9ox
fOrlli mOnalarda istifado edilmokdodir.Bu monada da vahid olifbadan danl§ maq imkanslzdlr.ctinki
Anadolu Turkinin“ X"horflni gё riib``H"olaraq oxuya bilmosi mimkiin de,ldir.Olifba birliyinin
yaradIImasl dii,iiniilmii,olsaydi bolko do miixtolif 91xl,youan tapmaq lniimktin olardl.ヽ /1osolon``H''
horflnin iizo五 no bir,apka qoyaraq bu i§ holl oluna bilordi.
I
13undan ba§ qa ``0'' horfl ii9iin daha Э
vvol “A'' horflnin tizЭ Hno ,apka qoyaraq bir qar,11lq
taplinll,dl,amma niyOsO daha sollra o da doyi,dinldl.
VO
Azorbaycanda bugunk■ olifbanin xiisusiyyotlЭ 五,Ttirkiyo olifbaslyla olan uyttunluЁ u,bunun siyasi
lifba mosolosinin holo
l■10nЭ 宙 noticolЭ 五 Э
lo alindl言 lnda,nЭ qodor bitmi,olaraq gё runso do Э
bitmЭ diyi,bu
mosolo izЭ 五ndo yenidon durulmasi gЭ rokdiyi ortaya 91xlr.Notico olaraq,Tiirk
diinyaslnda birliyin yaradlla bilmosi ti9iin olifba birliyinin yaradllmasl gorokdir. Yoni, C)lifba
mё vzusunda problemlor davam ctdikcЭ bu birliyin yaradllmasinda problemior ortaya 91xa9aqdlr!
ODOBIYYAT:
1,Muharrenl Ergin,Tiirklerde Yazl vc Alfabeler,Tiirk Kiiltiii Arastlma Enstitiisii,Tiirk Dinyasl El
Kitabl,Ankara,1976.
2.Ercilasun Ahnet.B.,Omeklerle Bugiinkii Ttrk Alfabeleri,Kti籠 r Bakanllこ 1,Ankara,1993.
3.Islarn Ansiklopedisi,EBCED Inaddesi,cilt,4,,Istanbul,1964.
Miiasir diior
105
Tarix vo onun problenllori′ ハ● 1 2011
4.Turk Ansiklopedisi,"Ki五 1''maddesi,cilt XXII,Milli EEitim Baslmevi,Ankara,1975.
5.Azorbaycan Sovet EnsiklopediyaЫ (ACE)IV.cilt 1 9,Elifba Maddesi,Baki 1980.
6.Bilal N.simoir,Azcrbaycan'da Ttrk Alfabcsi Tarih9e,Ankara,1991.
7.Tirk Ansiklopedisi,“ Gasplrall''maddesi,cilt―
XVⅡ ,Milli Ettitim Baslmevi,Ankara,1969.
8.Zcyncp Korhaz,``Tiirk Diinyasinln Ortak Kiilttir DegerleH A91sindan Alfabe ve IIcti,lm Dilinde
Ortakllk Uzerine'',Azerbaycan Milli EImler Akademlyasl Azerbaycan Respublikasl Teshil Nazirlitti I.
・
「 載rkol● i Kurultaylnin 80 Yl11lk Yubileyine Hasrolulllnu,Elmi Konferansm Tezle五
,Bakl,23-25
Mayls,2006
9.Ahmet Tclnir,“ Dl,Tiirklerde Dil ve Yazl'',Tiirk Kiiltiirii Ara,t1111la Enstitiis● ,Tiirk Dinyasl El
Kitabl,Ankara,1976.
10.Ttrk Ansiklopcdisi,“ Ahundov''maddcsi,Cilt-1,Milli E二 itim Baslme宙 ,Ankara,1946.
H.Turk Ansiklopedisi,“ Yakut''maddcsi,cilt―
XXXIⅡ ,Milli EEitim Baslme宙 ,Ankara,1984.
12.``Yeni Yol''qЭ zcti,5 Mayls cor,ombO,1924,no 10(64).
13.“ Yeni
Yol"qЭ zeti,16 Kaslm,1924,VI― XⅡ .Aylar,no,14-57.
14.``Ycni Yol"qozeti′ 23 Noyabr′ 1924′
no′
38.
15.“ Yeni Yol''qozeti′ 19 Dekabr′ 1924′ no:47.
16,“ Ycni
Yol''qozeti′ 22 Dekabr 1924′ no:49.
″
17.``取 cni Yol''qozeti′
23 Dekabr 1924′ no:80.
18.Ahundov Sc■ ar“ Yeni Azcrbaycan Elifbasml Mizakcre EdiHk",“ Muallim QeZeti'',21 May1939,
no 18,(212),M.F.Axundov adina Milli Kitabxana arxi宙 nde.
19.Yusif Zeynalov“ Yeni Azorbaycan Elifbasl Proyektini Mizakere Edi五 k''``Kommunist''QЭ zeti,12
Avqust 1939,no 184(5716)M.F.Axundov adina Milli Kitabxana Arxi宙
20.“ Rus
nde.
Ycni Azorbaycan olifbasl'' ``Kolnmunist''qЭ zeti,
01ifbasl Graflkas1 0sasinda Diizeldilmi§
16 Noyabr 1939,M.F.Axundov adina Milli Kitabxana arxivinde,
21,SSCB Ba,Soveti Milletler Sovetinin B∞ kan yardlmclsl G.Aslanova``Azorbaycan Xalqlnin Yeni
Olifbasi"“ Muallim Qezeti"20 Noyabr 1939,no 38.
ДOК .BAΦ A КyPBAH
θ‐
″αtt αttmochθ οarο ″
И31Ⅵ EHEHИ Я B AЛ ΦABИ TE A3EPБ Aン 邸 AHA B 1920‐ 1930‐ X「 OД A
И EE BЛ ИЯHИ E HA ΠPECCy.
Bo Bccx OTHOШ
ёKTЮ pК cKИ Й,
「
a」
Iф aBИ
eHИ り
Ⅸ
ИcTopИ Я
yЙ rypcKИ Й, apa6cKИ И
TIOpKOB
ИMecT
И ЛaTИ HcК Иe
pa3HOBИ ДHOCTЬ TeKCTOB
И
aJIф aBИ TOB.
npOИ cxoД ЯT OT mpKCKOFO HaЦ
Ta.Э ToT aJIф aBИT MOЖ HO BKЛ Ю ЧИTЬ K KИ pИ ЛЛИЦe
ИoHaЛ ЬHoFO
КoTopЫ Й ИcΠ oЛ Ь30BaJIcЯ
TЮ pKCК ИX
pccΠ y6Л ИKaX 6Ы BШ e「 o coBeTcKOFO COЮ 3a KaK ΠЯTЫ Й o6Щ ecTBeHHЫ Й aJIф aBИ T.
AЛ 6aHЦ Ь1 3HaЮ T ero
КaК
cTapЫ Й ttф aBИ T
apa6cК o「 o 3aBOeBaHИ Я B A3ep6aЙ ДЖ aHe 6LIJIИ
ΠocЛ e ΠaД eHИ Я
ИCΠ OЛ Ь30BaHHoЙ
ИCΠ OЛ Ь30BaHЬ I
coBeTCК OЙ cИ cTeMЫ oΠ ЯTЬ HaHa」IИ
B A3ep6aЙ
apa6cKИ Й,
ДЖ aHe
ΠocЛ e
ЛaTИ HcК ИЙ, KИ pИ ЛЛИЦa
ИcΠ oЛ Ь30BaTЬ ЛaTИ HcKИ Й aJIф aBИ T И
HЫ HeШ Hee
106
Miiasir diiar
'farix va onun problemlari,
Ne
1
201.1.
arQanura, ucflonb3yeMrre r Asep6aftAxane rapMoHllpylor c ApyruMI,I TIopKcKlrMH
a,rSanurauu H 3To ecrb KynbrypHo-flonutu.recx[fi pe3ynbrar I,r3 Koroporo BbrreKaer, r{To reMa
atSanura elqe ue 3aBeprrreHa.
npeM.s r{eprbr
DR.VEFA KURBAN
・″αtt α濃嶼動」物生 堕
“
a・
THE CHAGING IN ALFABITSIN THE AZERBAIJAN IN THE 1920 AND
1930 YEARS AND iN LiGHTiNG OF PRESS.
Throughout history Turks have used a vanety oftexts and alphabets.Gokturk,Uighur,Arabic and
I´
atin alphabets has become a Turkish national alphabets.To this alphabets can be added,the Kiril
alphabet which has been used in Turkish Republics of the follller Soviet Union as fltth public
alphabcth.
Alban is known as an oldest alphabeth used in Azerbaiian a■
er the Arab invasion,in Azerbatian
has been used Arabic,Latin and Ki五 l alphabets whereas after the disrupt of Soviet l」 nion the Latin
alphabethas started to using again.Today when is taken,the featurcs of alphabct used in Azerbattan,
its hallHony with othcr Turkish alphabets and its cultural‐
political results,it is undcrstood that this
“alphabet issuc"has not flnished yet.
Raygi: Le.n. M. Abdullayev, te.d.
i. Zeynalov
BSU Beynakalq milnosibatlar kafedrasrnm 26 noyabr 2010-cu il tarixli iclosmm qaran ila gapa
maslahat giiriilmiigdiir (protokol Nt 04)