Full Text

ORIGINAL RESEARCH / ORİJİNAL ARAŞTIRMA
2013
Obez Çocuklarda Serum B12 Vitamini Seviyelerinin Normal Populasyon
İle Karşılaştırılması
Comparison of Serum B12 Levels of Obese and Non-Obese Children
AUTHORS /
YAZARLAR
Önder Sezer
Aile Hekimliği,
Kastamonu Abana
Devlet Hastanesi
Müferet Ergüven
Çocuk Sağlığı ve
Hastalıkları Kliniği,
İstanbul Medeniyet
Üniversitesi Göztepe
Eğitim ve Araştırma
Hastanesi, İstanbul
ABSTRACT
Aim: Comparison of serum B12 levels of adolescent, obese and non-obese children was
aimed in this study.
Methods: One hundred and sixty-nine obese children attending to İstanbul Medeniyet
University Pediatric Nutrition and Metabolism Clinic who were at the age of 6 to 17 and did not
have a chronic disease were included in the study. Control group consisted of 114 non-obese
children at the same age, living in the same region of the city and who did not have a chronic
disease. Serum B12 levels were compared between the two groups.
Results: Serum B12 levels of obese children are found to be significantly higher than
non-obese children.
Conclusion: In obese children’s group, B12 levels are higher than nonobese children’s group.
This means that children living in our region have low dietary B12 intake and obese children
consume more B12 vitamin along with increased food intake.
Keywords: Obesity, B12, cobalamin
Işıl Özer
Çocuk Sağlığı ve
Hastalıkları Kliniği,
İstanbul Medeniyet
Üniversitesi Göztepe
Eğitim ve Araştırma
Hastanesi, İstanbul
Zuhal A. Sağlam
Aile Hekimliği Kliniği,
İstanbul Medeniyet
Üniversitesi Göztepe
Eğitim ve Araştırma
Hastanesi, İstanbul
ÖZET
Amaç: Bu çalışmada 6-17 yaş aralığındaki obez çocuklar ile, obez olmayan çocuklar
arasındaki B12 vitamini seviyelerinin karşılaştırılması amaçlanmıştır.
Yöntemler: İstanbul Medeniyet Üniversitesi Göztepe Eğitim Araştırma Hastanesi Çocuk
Sağlığı ve Hastalıkları, Beslenme ve Metabolizma Polikliniği’ne obezite sebebiyle başvuran, 6-17
yaş aralığında olan, yapılan araştırmamızda obezite haricinde kronik bir rahatsızlık tespit
edilmeyen ve serum B12 seviyesi bakılmış 169 çocuk çalışmaya alındı. Sonrasında İstanbul
Medeniyet Üniversitesi Göztepe Eğitim Araştırma Hastanesi Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları
Polikliniklerine başvurmuş, serum B12 vitamini seviyeleri bakılmış, aynı çağdaki kronik
rahatsızlığı olmayan, aynı bölgede yaşayan 114 çocuk kontrol grubu olarak alındı. Gruplar
arasında serum B12 seviyeleri kıyaslandı.
Bulgular: Obez çocuklarda bakılan serum B12 vitamini seviyeleri, kontrol grubundakilere
göre daha yüksek bulunmuştur.
Sonuç: Obez grubundakilerin B12 seviyeleri kontrol grubuna kıyasla daha yüksek
bulunmuştur. Bu durum bölgemizde yaşayan çocuklarda B12 eksikliğinin alım eksikliğine bağlı
olduğunu, obez çocukların tükettikleri fazla gıdalarla beraber B12 vitamini de aldıklarını
düşündürmektedir.
Anahtar Kelimeler: Obezite, B12, kobalamin
Giriş
Tüm dünyada obezitenin görülme sıklığı giderek artmaktadır. Dünya Sağlık
Örgütü (DSÖ) verilerine göre dünyada 400 milyonun üzerinde obez ve 1,6 milyardan
fazla kilolu birey bulunmaktadır. 2015 yılında bu rakamın 700 milyona 2,3 milyar
olabileceği öngörülmektedir (1).
Çağımızın hastalığı olarak, diğer hastalıklar üzerindeki etkileri ve tetikleyici
özellikleri de düşünüldüğünde, obezitenin tüm sağlık problemlerinin yarıya yakını ile
ilişkili olduğu söylenebilir. Sağlıksız beslenme ve fiziksel aktivite azlığı göz önüne
65
Sezer O ve ark. Obez Çocuklarda Serum B12 Vitamini Seviyelerinin Normal Populasyon ile Karşılaştırılması
alındığında, obezite tütün kullanımına bağlı
ölümlerden sonra, önlenebilir ölümlerin en sık ikinci
sebebidir (2,3). Bu sebepledir ki, uzun ve sağlıklı bir
yaşam için, obezitenin önlenmesinde koruyucu sağlık
hizmetleri yaklaşımı büyük bir önem taşımaktadır.
Ülkemizde de Sağlık Bakanlığı tarafından 2020
yılına kadar
40 yaş ve üzeri nüfusta obezite
prevalansının %10 azaltılması hedeflenmiştir (4). Bu
sebeple 2010 yılında “Türkiye Obezite ile Mücadele
ve Kontrol Programı” yayınlanmıştır. Bu programda
çocukluk ve adolesan döneminde başlayan obezitenin
tehlikelerine yer verilmiş, gerekli önlemlerin alınması
önerilmiştir. Bu sebeple kalori ve yağdan zengin
beslenme alışkanlığının azaltılması; ek olarak yoğun
çalışma saatleri ile beraber azalan fiziksel aktivitenin
arttırılması hedeflenmektedir.
Aileleri tarafından obezite bilinci ile
polikliniğimize getirilen çocuklarda dikkatimizi
çeken noktalardan biri serum B12 vitamin
seviyelerindeki düşüklük oldu. DNA sentezini
ilgilendiren kimyasal reaksiyonlarda önemli bir
koenzim rolü üstlenen B12 vitamini özellikle normal
hematopoezin idamesi ve sinir sisteminin
devamlılığının sağlanması için çok gereklidir (5).
Aynı zamanda bütün vücut hücreleri için esaslı bir
besin maddesidir. Bu vitaminin eksikliğinde
dokuların büyümesi genel olarak ağır bir şekilde
deprese olur. Bu, B12 vitamininin DNA sentezi için
gerekli olmasından kaynaklanır. Bu vitaminin
eksikliği nükleusun olgunlaşmasını duraklatarak
bölünmenin geri kalmasına yol açar (14). Özellikle
büyüme ve gelişmenin çok önemli olduğu çocukluk
ve adolesan dönemdeki B12 eksikliği hem bu
yaşlarda, hem de erişkin dönemlerde, anemi başta
olmak üzere ciddi sıkıntılara yol açabilir. B12
eksikliği olan çocuklar; çoğunlukla güçsüzlük,
yorgunluk, büyümede yetersizlik veya irritabilite gibi
nonspesifik semptomlara sahiptirler. Diğer sık
görülen bulgular ise solukluk, glossit, kusma, diare ve
ikterdir. Nörolojik bulgular ise parestezi, duysal
defisitler, hipotoni, nöbetler, gelişimsel gerilik ve
nöropsikiatrik değişiklikler olabilir.
Bu kapsamda obezitenin serum B12 vitamini
seviyeleri ile bir ilişkisinin olup olmadığını saptamak
istedik.
66 Gereç ve Yöntem
Çalışmamızda İstanbul Medeniyet Üniversitesi
Göztepe Eğitim ve Araştırma Hastanesi Çocuk
Sağlığı ve Hastalıkları Kliniği Beslenme ve
Metabolizma Bölümü’ne başvuran ve yaptığımız
ölçümlere göre obezite saptanan çocuklar ile Genel
Pediatri Poliklinikleri’ne başvuran ve obezite
saptanmayan çocukların serum B12 vitamini
seviyeleri karşılaştırıldı.
İstanbul Medeniyet Üniversitesi Göztepe Eğitim
ve Araştırma Hastanesi 09.08.2011 tarihli, Karar no:
14/C ile izin alınarak çalışmaya başlandı. Çalışma
olgu grubuna Şubat 2010 ile Ağustos 2011 tarihleri
arasında hastanemiz Çocuk Beslenme ve
Metabolizma polikliniğine başvuran hastalar alındı.
Kontrol grubu için Ağustos 2011 ile Ekim 2011
tarihlerinde pediatri polikliniğine başvuran hastalar
seçildi.
DSÖ, 2006 yılında 0-5 yaş çocuklar için büyüme
standartlarını, 2007 yılında 5-19 yaş çocuk ve
adolesanlarda büyüme referans değerlerini
yayınlamıştır (11,12). Aynı tablolar T.C. Sağlık
Bakanlığı’ nın 2010 yılında yayınladığı Obezite ile
Mücadele ve Kontrol Programı’nda da kullanılmıştır.
Yaptığımız çalışmada bu tablolardaki değerler
referans olarak alındı.
İstanbul Medeniyet Üniversitesi Göztepe Eğitim
ve Araştırma Hastanesi Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları
Kliniği Beslenme ve Metabolizma Bölümü’ne
başvuran hastaların ölçülmüş boyları ve kiloları
alınarak beden kitle indeksi (BKİ) değerleri
hesaplandı. BKİ ölçümünde ağırlık/boy2 (kg/m2)
formülü kullanıldı. Altı yaşında çocukların okula
başlaması ve beslenme alışkanlıklarının değişmesi;
12 yaşında ise genel olarak adölesan çağa giriş ve
gereksinimin artması sebebiyle gruplarımız yaşlarına
göre 6-11 ve 12-17 yaş aralıklarında olmak üzere
ayrıldı. DSÖ’nün yukarıda belirtilen tablolarından
muayene günündeki BKİ’lerinin aynı günkü yaşa
göre persantil eğrileri bulundu. Obezite durumu ≧2
SD veya 97’inci persentil üzeri olarak belirlendi. Bu
değerlere uyan hastalarda bakılmış olan pg/mL
cinsinden serum B12 vitamini seviyeleri alındı. Bu
değerler yaş gruplarına göre ayrıldı. Serum B12
seviyeleri 100 pg/mL’nin altı, 100-200 pg/mL’ nin
arası ve 200 pg/mL’nin üzeri olarak ayrıldı.
Euras J Fam Med 2013; 2(2):65-69
Kontrol grubu için ise İstanbul Medeniyet
Üniversitesi Göztepe Eğitim ve Araştırma Hastanesi
Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları Kliniği Genel Pediatri
Poliklinikleri’ne rutin muayene sebebiyle başvuran,
boy ve kilosu ölçülerek BKİ değerleri hesaplanan,
DSÖ tablolarına göre obezite veya herhangi bir
kronik rahatsızlık saptanmayan, serum B12 vitamini
seviyeleri ölçülmüş çocukların pg/mL cinsinden
değerleri alındı. Bu değerler yaş gruplarına göre
ayrıldı. Serum B12 seviyeleri 100 pg/mL’nin altı,
100-200 pg/mL’ nin arası ve 200 pg/mL’nin üzeri
olarak ayrıldı.
Elde edilen obez ve kontrol grubu cinsiyetleri,
yaşları ve serum B12 seviyeleri kıyaslandı.
Çalışmada elde edilen bulgular değerlendirilirken, istatistiksel analizler için SPSS (Statistical
Package for Social Sciences) for Windows 16.0
programı kullanıldı. Çalışma verileri değerlendirilirken tanımlayıcı istatistiksel metotlar (Ortalama,
Standart sapma, Frekans, Yüzde) kullanıldı.
Niceliksel verilerin karşılaştırılmasında,
parametrelerin gruplar arası karşılaştırmalarında
bağımsız örneklemler için t-testi ve ki-kare
kullanıldı.
Sonuçlar %95’lik güven aralığında, anlamlılık
p<0,05 düzeyinde değerlendirildi.
Şekil 1. Katılımcıların ortalama serum B12 düzeyleri
Obez gruptaki 169 çocuğun 61’inde (%36) serum
B12 seviyesi 200 pg/ml altında (4’ü 100’ün altında),
108’inde (%64) 200 pg/ml’nin üzerinde tespit
edilmiştir. Kontrol grubundaki 114 çocuğun 78’inde
(%68) 200 pg/ml’nin altında (10’unda 100’ün
altında), 36’sında (%32) 200 pg/ml’nin üzerinde
tespit edilmiştir (Şekil 2). Hem olgu, hem kontrol
grubunda 100 pg/ml değerlerinin altında tespit
edilenler 12-17 yaş grubu içindeki çocuklardı.
Bulgular
Çalışmaya katılan 169 obez çocuğun 101’i kız
(%59,8), 68’i erkektir (%40,2). Kontrol grubu için
seçilen 114 çocuğun ise 68’i kız (%59,6), 46’sı
erkektir (%40,4).
Çalışmaya katılan hastaların B12 düzeyleri 0-100
pg/mL arası “ciddi eksiklik”, 200 pg/mL altı
“eksiklik”, 200 pg/mL “istenilen minimal değer”
olarak değerlendirildiği için bu değerin üzeri
“normal” olarak sınıflanmış (13) ; obez ve kontrol
grubu eksikliklerinin istatiksel olarak anlamlı olup
olmadığı araştırılmıştır. Obezite grubundaki
çocukların B12 ortalaması 246,45‘dir (±103,54).
Kontrol grubunun B12 ortalaması ise 182,26 dır
(±85,25) (Şekil 1). Bu iki grubun B12 değerleri
karşılaştırılmış ve ortalamalar arasındaki fark
istatistiksel olarak anlamlı bulunmuştur (p<0,05).
Buna göre kontrol grubunda B12 eksikliğine obez
gruba göre daha çok rastlanıldığı söylenebilir.
Şekil 2. Katılımcıların yaşa göre serum B12 değerleri
Tartışma
Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ) verilerine göre
dünyada 400 milyonun üzerinde obez ve 1,6
milyardan fazla kilolu birey bulunmaktadır. 2015
yılında bu rakamın 700 milyona 2,3 milyar
olabileceği öngörülmektedir (1).
En önemli obezite problemlerinden olan sağlıksız
beslenme ve fiziksel aktivite azlığı, Amerika Birleşik
Devletleri’nde tütün kullanımına bağlı ölümlerden
sonra, önlenebilir ölümlerin en sık ikinci sebebidir
(2,3). Uzun ve sağlıklı bir yaşam için, obezitenin
önlenmesinde koruyucu sağlık hizmetleri yaklaşımı
büyük bir önem taşımaktadır. Bu sebeple tüm
67
Sezer O ve ark. Obez Çocuklarda Serum B12 Vitamini Seviyelerinin Normal Populasyon ile Karşılaştırılması
dünyada DSÖ önderliğinde obeziteye karşı ciddi bir
mücadele başlatılmıştır.
Pek çok uluslararası kuruluş obezite ile mücadele
önlem programları geliştirmektedir. Bu programlar
doğrultusunda ülkeler kendi eylem planlarını
geliştirerek bireylere ulaşmaktadırlar. DSÖ tarafından
yayınlanan “Küresel Beslenme, Fiziksel Aktivite ve
Sağlık Stratejisi”nin geliştirilmesi, “İkinci Avrupa
Beslenme Eylem Planı”nda özellikle çocukluk ve
adolesan dönemi obezitesi ile mücadeleye yer
verilmesi, Avrupa Komisyonu tarafından Avrupa’da
beslenme, fazla kiloluluk ve obezite ile ilişkili
hastalıklar konusunda stratejiyi de içeren “Beyaz
D ö k ü m a n ” ı n h a z ı r l a n m a s ı , Av r u p a B i r l i ğ i
“Beslenme, Fiziksel Aktivite ve Sağlık Platformu”
nun oluşturulması bu girişimlere örnek olarak
verilebilir (11-14).
Ülkemizde de Sağlık Bakanlığı tarafından
yayınlanan “Sağlık 21 Herkes İçin Sağlık”
programında obezitenin pek çok kronik hastalık için
önemli bir risk faktörü olduğu belirtilmiş ve 2020
yılına kadar 40 yaş ve üzeri nüfusta obezite
prevalansının %10 azaltılması hedeflenmiştir (4).
Mücadele kapsamında 2010 yılında Sağlık Bakanlığı
Obezite ile Mücadele ve Kontrol Programı
yayınlanmıştır (14). Programda özellikle çocukluk ve
adolesan dönemde başlayan obezitenin yetişkin
hayatta da devam ettiği ve ciddi sağlık problemlerine
yol açabileceği belirtilmiştir.
Obezite ile mücadele sadece bir kilo alma ve
verme sorunu değildir. Kişi bütün olarak ele
alınmalıdır. Bu problemin yol açtığı fiziksel
sorunların yanı sıra, sosyal hayatta da kişiyi sıkıntıya
düşürebilecek etkileri mevcuttur. Özellikle okul
çağında başlayan obezite problemi sonucunda, okul
çağı çocukları sosyal ve psikolojik travmalara maruz
kalabilmekte, bunun sonucunda toplumdan ve
arkadaşlarından kopabilmekte, bu da ileriki
hayatlarında toplum için çok önemli olabilecek
bireylerin ortaya çıkabilmesini engellemektedir. Bu
ve bunun gibi pek çok sebepten ötürü obezite ile
mücadele, ülkelerin önem verdiği sorunların ilk
sıralarına yerleşmiştir.
Polikliniğimizde obez hastalarımızla ilgilenirken,
serum B12 seviyelerinin yüksek oranda eksiklik
gösterdiğini farkettik ve bu konuyu araştırmaya karar
68 verdik. Kontrol grubu oluşturmak için hastanemiz
bünyesinde bakılmış olan, obez grubumuz ile benzer
özellikleri taşıyan, ancak obez olmayan, serum B12
seviyesine bakılmış 6-17 yaş grubu çocukları seçtik.
Tüm grupları 6-11 ve 12-17 yaş olarak gruplara
ayırdık.
Eksiklik için 200 pg/mL, ciddi eksiklik için 100
pg/mL değerini sınır aldık (13). Obez gruplarımızda
serum B12 seviyelerinin anlamlı düşük olduğunu
gördük. Kontrol gruplarımızda serum B12 vitamini
seviyelerinin daha da düşük olduğu ortaya çıktı.
Gelişmekte olan ülkelerde obezitenin en sık
sebebi fazla, karbonhidrat ağırlıklı ve dengesiz besin
alımıdır. Ülkemizde de pahalı olmaları nedeniyle et,
süt, yumurta gibi B12 vitamininden zengin hayvansal
gıdaların alımı giderek azalmaktadır. Bunların yerini
ekmek, pilav, makarna gibi karbonhidrattan zengin
g ı d a l a r a l m a k t a d ı r. H ı z l ı y e m e k k ü l t ü r ü
özendirilmekte; protein, yağ, karbonhidrat oranı ve
toplam kalorisi doğru dengelenmiş yemeklerin
yapımı ve tüketimi azalmaktadır. Toplumun tüm
yaşlardaki bireyleri gibi çocuklar da B12’ den fakir
beslenmekte, hayvansal gıda tüketimleri
azalmaktadır.
Obez çocukların diğer çocuklara göre daha
yüksek serum B12 seviyelerine sahip olmasının
nedeni olarak, besin tüketimlerindeki artmayla
beraber B12 alımlarındaki görece fazlalık
düşünülebilir.
Toplumumuzda obez çocuklarda olduğu gibi
normal çocuklarda da serum B12 seviyelerinin
kontrol edilmesi, gerektiği taktirde tedavi verilerek
iyi bir gelişim sağlanması, doğru besinlerin doğru
miktarlarda tüketiminin sağlanması önem
taşımaktadır. .
Euras J Fam Med 2013; 2(2):65-69
References
1. Akbulut G, Özmen M ve
Besler T. Çağın Hastalığı
Obezite, TÜBİTAK Bilim ve
Teknik Dergisi Mart 2007;Ek
s.2-15.
2. Mokdad A.H., Marks J.S.,
Stroup D.F. and Gerberding
J.L. Actual Causes of Death
in the United States, 2000.
JAMA 2004;291(10):
1238-45.
3. Chopra M and Darntonhill L.
Tobacco and obesity
epidemics:not so different
after all? BMJ
2004;328:1558-60.
4. Sağlık 21 Herkese Sağlık,
Türkiye'nin Hedef ve
Stratejileri, Sağlık Bakanlığı
Yayını, Ankara, 2001.
5. Soysal T. Anemiler,
Cerrahpaşa Tıp Fak. Sürekli
Tıp Eğitimi Etkinlikleri,
Anemiler Sempozyumu,
2001: 33-47
6. Guyton A. Tıbbi Fizyoloji,
çev. Gökhan N, Çavuşoğlu H.
7.
8.
9.
10.
11.
Cilt 1,3. Baskı, İstanbul,
Nobel, 1989, 59-71
World Health Organization.
The Child Growth Standards
2006. http://www.who.int/
childgrowth/standards/bmi_f
orage/en/index.html
adresinden 17.08.2008
tarihinde erişilmiştir.
World Health Organization.
Growth Reference Data for
5-19 years. WHO Reference
2007. http://www.who.int/
growthref/who2007_bmi_for
_age/en/index.html
adresinden 17.08.2008
tarihinde erişilmiştir.
Habermann T. Ghosh A.
Mayo Clinic Internal
Medicine: Concise Textbook
Turkish Edition 2009;
s:349-50.
WHO. Global Strategy On
Diet, Physical Activity and
Health. Geneva, WHO, 2003.
The Second WHO European
Action Plan For Food and
Nutrition Policy 2007-2012,
http://www.euro.who.int
adresinden 19.02.2008
tarihinde erişilmiştir.
12. White Paper: A Strategy for
Europe on Nutrition,
Overweight and Obesity
related health issues,
http://ec.europa.eu/health/ph_
determinants/life_style/nutriti
on/keydocs_nutrition_en.htm
19.02.2008 tarihinde
erişilmiştir.
13. EU Platform for Action on
Diet, Physical Activity and
Health http://ec.europa.eu/
health/ph_determinants/life_s
tyle/nutrition/platform/platfor
m_en.htm adresinden
19.02.2008 tarihinde
erişilmiştir.
14. T.C. Sağlık Bakanlığı Temel
Sağlık Hizmetleri Genel
Müdürlüğü, Türkiye Obezite
(Şişmanlık) ile Mücadele ve
Kontrol Programı
(2010-2014), Ankara, 2010.
Corresponding Author / İletişim için
Uzm. Dr. Önder Sezer
Aile Hekimliği Kliniği
Adres: Abana Devlet Hastanesi
Abana/Kastamonu
E-posta: [email protected]
69