148-153 Erzurum Ülinde

Erzurum İlinde Sigara İçme
Alışkanlığının Araştırılması#
Leyla SAĞLAM, Hasan KAYNAR, Metin GÖRGÜNER, Arzu MİRİCİ
Atatürk Üniversitesi Tıp Fakültesi Göğüs Hastalıkları Anabilim Dalı, ERZURUM
#Toraks Derneği’nin İkinci Yıllık Kongresi’nde sunulmuştur (6-10 Mayıs 1998, Antalya).
ÖZET
Bu çalışmada, Erzurum ilinde sigara içimi konusunda tutum ve davranışı saptamak için, rastgele seçilen 900 kişiye 35 sorudan oluşan bir anket uygulandı. Anket sorularına yeterli düzeyde yanıt veren 886 (%98.4) kişinin yanıtları değerlendirmeye alındı.
Sigara içme oranı, cinsiyet ayrımı yapmaksızın %58.8 idi. Sigara içenlerin %73.3’ünün sigara içme alışkanlığını bırakmak
istediği, %53.1’inin ise bu alışkanlığını bırakma deneyimini yaşadığı ve %25.5’inin başarılı olduğu saptandı. Sigara içme
alışkanlığını bırakmayı başaranların %11.3’ünün çeşitli nedenlerle tekrar sigara içmeye başladığı öğrenildi. İlk sigarayı, 1620 yaş arasında içtiğini belirtenler %54.9 ile ilk sırada yer alırken, ilk sigara içme nedenlerine bakıldığında %53.5 ile özenti ilk sırayı alıyordu. Sigara içen kişilerin %58.5’inin, sigara içmeyenlerin ise %50.9’unun aynı ev ortamında kendilerinden
başka sigara içenlerin bulunduğu, sigara içenlerin %80.4’ünün, sigara içmeyenlerin ise %53.1’inin aynı işyerinde başka sigara içenlerin bulunduğu belirlendi.
Sonuç olarak, bu çalışmamızın Erzurum ilinde sigara içme alışkanlığının bıraktırılması ve sigara içmeye başlanmasının önlenmesi için yapılacak çalışmalara ışık tutacağına inanıyoruz.
ANAHTAR KELİMELER: Sigara içme alışkanlığı, anket, Erzurum
SUMMARY
THE INVESTIGATION OF SMOKING HABIT IN ERZURUM CITY
In this study, a questionnaire including 35 questions was applied to nine hundred people selected in random, to determine smoking addiction in Erzurum city. Replies given by 886 people, which means the 98.4 percent of this number, were considered satisfactory.
At the end of this evaluation, the smoking rates were 58.8 percent regardless of male or female. It was determined that,
73.3 percent of the people who have the smoking addiction desired to quit smoking, 53.1 percent of them attempted
to quit smoking but they failed and only 25.5 percent of them succeeded. It was ascertained that 11.3 percent of the
people who have quited smoking reattempted to smoke depending on the various reasons. 54.9 percent of smokers stated that they attempted to smoke for the first time at the age of 16 and 20 years of age. This percentage means that
they are at the first line of this rating. When we investigated the reasons of the first smoking attempt, we determined
that this was an inclination to imitate and covered the first line by the 53.5 of percentage. It was determined that 58.5
percent of the smokers and 50.9 percent of the nonsmokers were from the same family that covered some people that
they used to smoke cigarette. It was also determined that 80.4 percent of the smokers and 53.1 percent of the nonsmo-
148
Solunum Hastalıkları 2000; 11: 148-153
Erzurum İlinde Sigara İçme Alışkanlığının Araştırılması
kers were from the same business environment that covered some people that they used to smoke cigarette.
In conclusion, we believe that our study will guide to investigations which are planned to decrease or quit smoking addictions in Erzurum city.
KEY WORDS: Smoking habit, questionnaire, Erzurum city
GİRİŞ
yaşları 18-90 arasında değişen 416’sı erkek, 470’i
kadın olmak üzere 886 kişi yeterli düzeyde yanıt
verdiği için 886 kişinin yanıtları değerlendirmeye
alındı. İstatistiksel analiz olarak “Chi-square” testi
kullanıldı. Sorgulama işleminde tıp fakültesi son sınıf öğrencileri gönüllü olarak görev aldılar.
Sigaranın insan sağlığı üzerindeki olumsuz etkileri
bilinmesine rağmen, bütün dünyada olduğu gibi
ülkemizde de önemli bir sorun olduğu açıkça görülmektedir. Sigaradan en fazla etkilenen solunum
sistemi olup, en fazla sebep olduğu hastalıklar ise
akciğer kanseri ve hava yolu hastalıklarıdır. Ayrıca
kalp ve damar sisteminde, sindirim sisteminde,
ürogenital sistemde, hamilelerde anne ve çocuk
üzerinde olumsuz etkilere neden olduğu bilinmektedir (1,2). Sigaranın olumsuz etkileri yalnız sigara
içen kişide değil, aynı zamanda çevresindeki sigara
içmeyen kişiler yani pasif içicilerde de görülmektedir. Avrupa Kanser Enstitüsü, yayınladığı makalede
her yıl dünyada üç milyon kişinin sigaranın neden
olduğu hastalıklar nedeniyle öldüğünü belirtmiştir
(2). Diğer bir çalışmada sigara içenlerin sağlık masraflarının aynı zaman diliminde sigara içmeyenlere
göre %40 daha fazla olduğu belirtilmiştir (3).
SONUÇLAR
Anket yanıtları değerlendirilen 886 kişinin 416’sı
(%47) erkek, 470’i (%53) kadın idi. Sigara içme
oranı kadınlarda %53 (249 kişi), erkeklerde %65.4
(272 kişi) olarak saptandı. Cinsiyet ayrımı yapmaksızın saptanan oran ise %58.8 (521 kişi) idi (Tablo 1).
Sigara içen 382 kişi (%73.3) sigara içme alışkanlığını bırakmak istediğini, 277 kişi (%53.1) ise herhangi bir dönemde sigara içme alışkanlığını bırakmayı
denediğini belirtmişti. Toplam sigara içenlerin
133’ü (%25.5), sigara içme alışkanlığını bırakma
deneyimi yaşayanların ise %48’i alışkanlığı bırakmayı başarmıştı. Başarılı olan 15 kişi (%11.3) yıllar
sonra çeşitli nedenlerle tekrar sigara içmeye başlamıştı (Tablo 2). Kadınlarda tekrar sigara içmeye
başlayan olmadığı saptandı.
Ülkemiz de dahil olmak üzere birçok ülkede sigarayı bıraktırma çalışmaları başlatılmıştır (4-7). Biz de
bu çalışmada ilimizdeki sigara içme konusundaki
tutum ve davranışları değerlendirmeyi, sigara içme
alışkanlığının bıraktırılması ve sigara içmeye başlanmasının önlenmesi için yapılacak çalışmalara yardımcı olmasını amaçladık.
Sigara içmeye başlamada yaş grupları dikkate alındığında, 16-20 yaş grubunda sigara içmeye başlayanların oranı %54.9 ile ilk sırayı alırken, %25’lik
oranla 11-15 yaş grubu ikinci sırada yer alıyordu.
20 yaş ve üzerinde sigara içmeye başlama oranı
%18.6 olup, 10 yaş ve altında ise bu oran %1.5 ile
son sırayı alıyordu. Tüm yaş grupları dikkate alındığında elde edilen sonuçlar istatistiksel olarak anlamlı idi, anlamlılık özellikle 16-20 yaş grubundan
kaynaklanıyordu (x2= 32.812, p< 0.001) (Tablo 3).
GEREÇ ve YÖNTEM
Çalışmamızda kullanılmak üzere, kimlik bilgileri ve
sigara içme konusunda 35 sorudan oluşan bir anket formu hazırlandı. Çalışmada, anket soruları
01.06.1997-31.12.1997 tarihleri arasında rasgele
seçilen 900 kişiye uygulandı. Anket sorularımıza
Tablo 1. Cinsiyete ve çalışma durumuna göre sigara içme durumu (n= 886).
Cinsiyet
Kadın
Toplam
Sigara
İçen
İçmeyen
Çalışan
135
54
Çalışmayan
114
249 (%53)
Toplam
Erkek
Toplam
İçen
İçmeyen
189
162
91
253
167
281
110
53
163
221 (%47)
470 (%100)
272 (%65)
144
416
Solunum Hastalıkları 2000; 11: 148-153
149
Sağlam L, Kaynar H, Görgüner M, Mirici A.
Tablo 2. Sigara bırakma durumu (n= 521).
Cinsiyet
Sigara
Bırakmak
Bırakmayı
Bırakmayı
Tekrar
içen
isteyen
deneyen
başaran
başlayan
Kadın
249
166
122
61
-
Erkek
272
216
155
72
15
Toplam
521
382
277
133
15
10 yaş ≥
11-15 yaş
16-20 yaş
20 yaş <
Toplam
Kadınlarda
3 (%0.6)
39 (%7.5)
168 (%32)
39 (%8)
249 (%48)
Erkeklerde
5 (%0.9)
91 (%17.5)
118 (%23)
58 (%11)
272 (%52)
8 (%1.5)
130 (%25)
286 (%55)
97 (%19)
521 (%100)
Stres
Bilmiyor
Toplam
Tablo 3. İlk sigara içme yaşı (n= 521).
Toplam
x2= 32.812
p< 0.001
Tablo 4. Sigaraya başlama nedenleri (n= 521).
Başlama
Özenti
Merak
nedeni
Arkadaş
ikramı
Kadın
98 (%19)
73 (%14)
38 (%7.3)
25 (%5)
15 (%2.9)
249 (%48)
Erkek
181 (%35)
46 (%9)
43 (%8.3)
-
2 (%0.4)
272 (%52)
Toplam
279 (%54)
119 (%23)
81 (%16)
25 (%5)
17 (%3)
521 (%100)
x2=
65.179
p< 0.001
Tablo 5. Aynı ortamda bulunan kişilerin sigara içme durumu.
İş yeri ortamında (n= 440)
Kadın
Erkek
Toplam
Aile ortamında (n= 886)
Sigara içen
Sigara içmeyen
Sigara içen
Sigara içmeyen
Sigara içen
128
7
148
101
Sigara içmeyen
46
8
148
73
Sigara içen
111
49
157
38
Sigara içmeyen
31
60
115
106
316
124
568
318
İlk sigara içme nedenlerine bakıldığında, %53.5’i
özenti, %22.8’i merak etme, %15.5’i arkadaş ikramı, %4.8’i stres nedeni ile sigara içmeye başladığını belirtirken, %3.2’si ise sigara içme nedenini hatırlamadığını ya da bilmediğini belirtmişti. Tüm nedenler dikkate alındığında elde edilen sonuçlar yine istatistiksel olarak anlamlı idi (x2= 65.179, p<
0.001) (Tablo 4).
ortamında başka sigara içen kişilerin bulunduğu
Kişilerin sigara içme alışkanlığı ile bulundukları ortam arasındaki ilişki araştırıldığında, sigara içenlerin
%58.5’inin aynı ev ortamında, %80.4’ünün aynı iş
bitirenlerin %50’si, liseyi bitirenlerin %72.2’si, üni-
150
saptanırken, sigara içmeyen kişilerin %50.9’unun
aynı ev ortamında, %53.1’inin aynı iş ortamında sigara içen kişilerin bulunduğu gözlendi (Tablo 5).
Öğrenim durumlarına bakıldığında, hiç okula gitmemiş olan 17 kişinin (%100) hepsi sigara içtiğini
belirtirken, ilkokulu bitirenlerin %39.4’ü, ortaokulu
versite bitirenlerin ise %60’ı sigara içtiğini belirtmiştir (Tablo 6).
Solunum Hastalıkları 2000; 11: 148-153
Erzurum İlinde Sigara İçme Alışkanlığının Araştırılması
Tablo 6. Öğrenim durumu (n= 886).
Kadın
Erkek
Yok
İlkokul
Ortaokul
Lise
Üniversite
Toplam
Sigara içen
-
11
15
82
141
249
Sigara içmeyen
-
47
31
42
101
221
Sigara içen
Sigara içmeyen
Toplam
17
43
63
61
88
272
-
36
47
13
48
144
17
137
156
198
378
886
TARTIŞMA
Ülkemizde 1988 yılında PİAR’a yaptırılan araştırmada, sigara içme oranı erkeklerde %62.8, kadınlarda
%24.8, diğer bir araştırmada ise sigara içme oranı
erkeklerde %54.5, kadınlarda %32.9 olarak saptanmıştır (1).
Sigara konusunda farklı ülkelerde, farklı meslek
gruplarında, farklı yaş gruplarında çalışmalar yapılmıştır. Gürdal ve arkadaşlarının öğretmenler üzerinde yaptıkları bir anket çalışmasında, sigara içme
oranı %43 olarak saptanmış, ilk sigara içme yaşını,
16-20 yaş grubunda belirtenler %55.4’lük bir oran
ile ilk sırayı alırken, sigara içmeye başlama nedenleri arasında %41.8 ile özenti ve merak ilk sırayı almıştır (8). Uludağ Üniversitesi Tıp Fakültesi sigarayı bıraktırma polikliniğine başvuran kişilerden elde
edilen bulgularda, sigaraya başlama yaşı 15-19 yaş
grubunda %57’lik oranla ilk sırayı alırken, sigaraya
başlama nedenleri arasında ise %52 ile özentinin
ilk sırayı aldığı saptanmıştır (4). Samuels tarafından, doktorlar arasında sigara içme durumunu
araştırılmış sigara içme oranının %15.8 olduğu ve
%76’sının 20 yaşından önce sigara içmeye başladığı görülmüş, doktorların %54’ünün sigarayı bırakmayı denediği belirtilmiştir (9). İsrail’de askerler
üzerinde yapılan araştırmada, sigara içme oranı erkeklerde %46.8, kadınlarda %32.9 olarak saptanmış, erkeklerin %65.9’u, kadınların %49.3’ü sigara
içmeye 18 yaşından önce başladığı görülmüştür
(10). Norveç’te sigara ile ilgili yapılan prevalans çalışmalarında, sigara içme oranının düşme göstermesine rağmen, 16-19 yaş grubunda artış gösterdiği gözlenmiştir (11). Arizona State Üniversitesi’nde yapılan araştırmada, ergenlik döneminden erişkin döneme geçerken sigara içme oranında önemli artış olduğu, 20 yaş sonrasında ise bu artışın önemini kaybettiği saptanmıştır. Aynı çalışmada, aile-
Solunum Hastalıkları 2000; 11: 148-153
deki diğer kişilerin sigara içmesi ve eğitimin düşük
olması, sigara içme alışkanlığının bırakılmasına
olumsuz yönde etki ederken, toplumda sosyal rol
üstlenmiş olmanın ise olumlu yönde etki ettiği görülmüştür (12). İspanya’da yapılan bir çalışmada,
14 yaşın sigara içme alışkanlığı için anahtar bir rol
oynadığı vurgulanmıştır (13). Stampi ve arkadaşlarının hemşirelik okulunda yaptığı araştırmada, sigara içme oranı, erkeklerde %37.2, kadınlarda
%31.1, cinsiyet ayrımı yapmaksızın ise %44.6 olarak saptanmış, yaş ve ailede sigara içiminin, kişinin
sigara içmesinde etkin rol oynadığı belirtilmiştir
(14). Japonya’da doktorlar arasında yapılan çalışmada sigara içme oranı %29.4 bulunmuş,
%40.6’sının 35 yaşın altında olduğu belirtilmiştir
(15). İspanya’da doktorlarda sigara içme oranı erkeklerde %38, kadınlarda %48 olarak saptanmıştır
(16). Uludağ Üniversitesi’nde yapılan çalışmada
doktorlarda sigara içme oranı %42, kadın doktorlarda %23, erkek doktorlarda %50, Tıp Fakültesinde kız öğrencilerde %50, erkek öğrencilerde %42,
il genelinde ise kadınlarda %28, erkeklerde %64
olduğu belirtilmiştir (17). Çukurova Üniversitesi’nde doktorlar arasında yapılan bir çalışmada, sigara
içme oranı erkeklerde %49, kadınlarda %38, sigara içen doktorların eşlerinde ise bu oran %66.9 olarak saptanmıştır (18). Türkiye genelini kapsayan bir
çalışmada; sigara içme alışkanlığına 12-13 yaşlarında başlandığı, sigara içme oranın erkeklerde daha
yüksek olduğu, sigara içme nedenleri dikkate alındığında arkadaş etkisi ve özentinin önemli rol oynadığı, ailede sigara içen kişilerin bulunmasının sigara içmeye başlamayı kolaylaştırdığı, meslek
grupları içinde öğretmenler ve hekimler arasında
sigara içme alışkanlığının yaygın olduğu belirtilmiştir (19). Dağcı ve arkadaşlarının yaptığı çalışmada,
sigara içme nedenleri arasında ilk sırada %32.8 ile
151
Sağlam L, Kaynar H, Görgüner M, Mirici A.
Tablo 7. 1991 ve 1998 yılı sigara içme oranlarının karşılaştırılması.
Öğr. yok + ilkokul (%)
Ortaok. + lise (%)
Üniversite (%)
E
K
E
K
E
K
1991 yılı oranları
51.8
17
66.7
45.1
60.8
47.1
1998 yılı oranları
62.5
18.9
67
57
65
58
merak olduğu, sigara tiryakilerinin %61.9’unun sigarayı bırakmak istediği, ailede sigara içen kişilerin
bulunması durumunda sigara içme oranının anlamlı (p< 005) olarak arttığı gösterilmiştir (20).
1991 yılında yapılan bir çalışmada, Doğu Anadolu
Bölgesi’nde sigara içme oranları ile bizim çalışmamızın sonuçlarını karşılaştırdığımızda kadınlarda sigara içme oranının, erkeklere göre daha belirgin
artış gösterdiği gözlenmiştir (Tablo 7) (21).
4. Özyardımcı N, Gürdal Yüksel E, Kunt Uzaslan E ve ark.
U.Ü.T.F. Göğüs Hastalıkları Sigarayı Bıraktırma Polikliniğinin 2. Yıl sonuçları. 20. Yıl Akciğer Günleri Kongre Kitabı. Bursa: Uludağ Üniversitesi Yayınları, 1995;483-92.
Bizim anket çalışmamızın sonuçları, diğer çalışma
sonuçlarıyla uyumlu idi. Diğer çalışmalarda olduğu
gibi bizim çalışmamızda da sigaraya başlama yaşı
16-20 yaş grubunda en yüksek orandaydı, sigaraya
başlama nedenlerinden özenti ilk sırayı almaktaydı
ve sigara içenlerin çoğunluğunun bu alışkanlığından memnun olmadığı belirtilmekteydi. Aynı zamanda çevresinde sigara içen kişilerin varlığında sigara içme oranının arttığı saptandı.
7. Rose JS, Chassin L, Presson CC, Sherman SJ. Prospective
predictors of quit attempts and smoking cessation in young adults. Health Psychol 1996;15:261-8.
Sigara içimine başlanmaması ve sigara içme alışkanlığının bıraktırılması çalışmalarında en önemli
görev, öğrencilerine örnek olması gereken öğretmenlere ve hastalarına örnek olması gereken doktorlara düşmektedir. Yapılan çeşitli çalışmalarda sigara içmeyen doktorların sigarayı bıraktırmada daha başarılı olduğu görülmüştür.
Sonuç olarak, yaptığımız bu bölgesel araştırmanın,
sigara içme alışkanlığının bıraktırılması ve sigara içmeye başlanmasının önlenmesi için yapılacak çalışmalara ışık tutacağına inanıyoruz.
KAYNAKLAR
1. Emri S. Sigara ve Sağlık. Barış Yİ (ed). Solunum Hastalıkları Temel Yaklaşım. Ankara 1995:468-84.
2. Boyle P. Cancer, cigarette smoking and prematüre death
in Europe: A review including the Recommendations of
Europan Cancer Experts Consensus Meeting, Helsinki,
October 1996. Lung Cancer 1997;17:1-60.
3. Barendregt JJ, Bonneux L, Van der Maas PJ. The health
care costs of smoking. N Engl J Med 1997;337:1052-7.
152
5. Hovell MF, Slymen DJ, Keating KJ et al. Tobacco use prevalence and correlates among adolescents in a clinician
initiated tobacco prevention trial in California. J Epidemiol Community Health 1996;50:340-6.
6. Hines D. Young smokers attitudes about methods for
quitting smoking: Barriers and benefits to using assisted
methods. Adict Behav 1996;21:531-5.
8. Gürdal Yüksel E, Kunt Uzaslan E, Balkanlı H ve ark. Orta
dereceli okul öğretmenlerinde uygulanan sigara anketi
sonuçları. 20. Yıl Akciğer Günleri Kongre Kitabı. Bursa:
Uludağ Üniversitesi Yayınları, 1995;439-49.
9. Samuels N. Smoking among hospital doctors in Israel
and their atitudes regarding anti-smoking legislaton.
Public Health 1997;111:285-8.
10. Ashkenazi I, Shemer J. Smoking habits of young Israeli
soldiers. Harefuah 1997;132:502-7.
11. Kraft P, Svendsen T. Tobacco use among youngs adults
in Norway, 1973-95: Has the decrease levelled out? Tob
Control 1997;6:27-32.
12. Chassın L, Presson CC, Rose JS, Sherman SJ. The natural
history of cigarette smoking from adolescence to adulthood: Demografic predictors of continity and change.
Health Psychol 1996;15:478-84.
13. Pascual Liedo JF, Viejo Ba Nuelos JL, Gallo Marin F et al.
Smoking in schools. A cross sectional epidemiologic
study of a population of 4281 school children. Arch
Bronconeumol 1996;32:69-75.
14. Stampi S, Bergamaschi A, De Luca G, Zanetti F. Tobacco
smoking among the students of professional nursing
schools in the province of Bolonga. Epidemiol Prev.
1995;19:270-5.
15. Kawane H, Soejima R. Smoking among doctors of a Medical School Hospital. Eur Respir J 1995;8(Suppl 19):51.
16. Casamitja MT, Rubio M, Borrego M et al. Smoking: Still
a problem among certain doctors? Eur Respir J 1995; 8
(Suppl 19):52.
17. Gürdal Yüksel E, Kunt Uzaslan E, Özyardımcı N ve ark.
Trends of Smoking Habit in Public and University Members of Bursa. Eur Respir J 1996;9(Suppl 23):223.
Solunum Hastalıkları 2000; 11: 148-153
Erzurum İlinde Sigara İçme Alışkanlığının Araştırılması
18. Kocabaş A, Burgut R, Bozdemir N et al. The effect of
doctors smoking behavıour on smoking behavıour of
their spouse. Eur Respir J 1995;8(Suppl 19):51.
19. Kocabaş A. Türkiye’de sigara içme alışkanlığının yaygınlığı ve bazı özellikleri. Solunum Hastalıkları 1994:1;13347.
20. Dağcı T, Dinç G, Özcan C. Celal Bayar Üniversitesi öğrencilerinin sigara kullanma sıklığı ve sigara kullanımını
etkileyen faktörler. Solunum Hastalıkları 1998;4:607-16.
Yazışma Adresi
Leyla SAĞLAM
Atatürk Üniversitesi Tıp Fakültesi
Göğüs Hastalıkları Anabilim Dalı
25240/ERZURUM
21. Kocabaş A, Burgut R, Bozdemir N. Türkiye’de sigara içme davranışını etkileyen sosyo- demografik faktörler. Solunum Hastalıkları 1994;3:375-86.
Solunum Hastalıkları 2000; 11: 148-153
153