Uluslararası Sosyal Politika E-kitap okumak için

Transkript

T.C. ANADOLU ÜN‹VERS‹TES‹ YAYINI NO: 2922
AÇIKÖ⁄RET‹M FAKÜLTES‹ YAYINI NO: 1879
ULUSLARARASI
SOSYAL POL‹T‹KA
Yazarlar
Yrd.Doç.Dr. Seda TEKEL‹ (Ünite 1)
Doç.Dr. fienay GÖKBAYRAK (Ünite 2)
Prof.Dr. Mesut GÜLMEZ (Ünite 3-5)
Doç.Dr. Seyhan ERDO⁄DU (Ünite 6-8)
Editörler
Prof.Dr. Ahmet MAKAL
Yrd.Doç.Dr. Seda TEKEL‹
ANADOLU ÜN‹VERS‹TES‹
Bu kitab›n bas›m, yay›m ve sat›fl haklar› Anadolu Üniversitesine aittir.
“Uzaktan Ö¤retim” tekni¤ine uygun olarak haz›rlanan bu kitab›n bütün haklar› sakl›d›r.
‹lgili kurulufltan izin almadan kitab›n tümü ya da bölümleri mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik kay›t
veya baflka flekillerde ço¤alt›lamaz, bas›lamaz ve da¤›t›lamaz.
Copyright © 2013 by Anadolu University
All rights reserved
No part of this book may be reproduced or stored in a retrieval system, or transmitted
in any form or by any means mechanical, electronic, photocopy, magnetic tape or otherwise, without
permission in writing from the University.
UZAKTAN Ö⁄RET‹M TASARIM B‹R‹M‹
Genel Koordinatör
Doç.Dr. Müjgan Bozkaya
Genel Koordinatör Yard›mc›s›
Arfl.Gör.Dr. ‹rem Erdem Ayd›n
Ö¤retim Tasar›mc›s›
Ö¤r.Gör.Dr. Zekiye Rende
Grafik Tasar›m Yönetmenleri
Prof. Tevfik Fikret Uçar
Ö¤r.Gör. Cemalettin Y›ld›z
Ö¤r.Gör. Nilgün Salur
Grafikerler
Hilal Küçükda¤aflan
Ayflegül Dibek
Kitap Koordinasyon Birimi
Uzm. Nermin Özgür
Kapak Düzeni
Prof. Tevfik Fikret Uçar
Ö¤r.Gör. Cemalettin Y›ld›z
Dizgi
Aç›kö¤retim Fakültesi Dizgi Ekibi
Uluslararas› Sosyal Politika
ISBN
978-975-06-1582-5
1. Bask›
Bu kitap ANADOLU ÜN‹VERS‹TES‹ Web-Ofset Tesislerinde 20.000 adet bas›lm›flt›r.
ESK‹fiEH‹R, Ocak 2013
iii
‹çindekiler
‹çindekiler
Önsöz ............................................................................................................ viii
Uluslararas› Sosyal Politika ve Uluslararas› Çal›flma
Normlar›na ‹liflkin Genel Bilgi ve Tan›mlar..........................
GENEL OLARAK ULUSLARARASI SOSYAL POL‹T‹KA: KAVRAM VE
TANIM............................................................................................................
ULUSLARARASI SOSYAL POL‹T‹KANIN EVRENSEL VE
BÖLGESEL DÜZEYLERDE GEL‹fi‹M‹ ..........................................................
Uluslararas› Sosyal Politikan›n Oluflumunda Rol Oynayan Evrensel
Örgütler..........................................................................................................
Uluslararas› Çal›flma Örgütü (UÇÖ) .......................................................
Birleflmifl Milletler ve Ba¤l› Örgütler......................................................
Uluslararas› Sosyal Politikan›n Oluflumunda Rol Oynayan Bölgesel
Örgütler..........................................................................................................
Avrupa Konseyi.......................................................................................
Avrupa Birli¤i ..........................................................................................
ULUSLARARASI SOSYAL POL‹T‹KA VE ULUSLARARASI ÇALIfiMA
NORMLARININ OLUfiUMLARINA YOL AÇAN NEDENLER ........................
Uluslararas› Piyasada Rekabet Koflullar›nda Eflitlik Sa¤lama ......................
Siyasal Yak›nlaflma ve Sosyal Bütünleflmeye ‹htiyaç Duyma.....................
Mesleki Dayan›flmaya ‹htiyaç Duyma ..........................................................
Uygulanan Sosyo-Politik Önlemler Aras›ndaki Farkl›l›klar› Giderme ........
Eme¤in ve Sermayenin Uluslararas› Hareketlili¤ini Sa¤lama .....................
GENEL OLARAK ULUSLARARASI ÇALIfiMA NORMLARI............................
ULUSLARARASI ÇALIfiMA NORMLARI VE TÜRK‹YE..................................
ULUSLARARASI ÇALIfiMA NORMLARININ ‹Ç HUKUK ALANINDA
DE⁄ER‹ VE ETK‹S‹ SORUNU .......................................................................
Genel Olarak .................................................................................................
Uluslararas› Normlar›n ‹ç Hukuka Etkisi .....................................................
Özet................................................................................................................
Kendimizi S›nayal›m......................................................................................
Yaflam›n ‹çinden............................................................................................
Kendimizi S›nayal›m Yan›t Anahtar› ............................................................
S›ra Sizde Yan›t Anahtar› ..............................................................................
Yararlan›lan ve Baflvurulabilecek Kaynaklar ...............................................
1. ÜN‹TE
2
3
5
7
7
8
8
8
9
10
10
11
11
12
12
12
13
14
14
15
17
18
19
19
20
21
2. ÜN‹TE
Uluslararas› Sosyal Politikan›n Geliflimi (Uluslararas› Sosyal
Politika’n›n Ortaya Ç›k›fl›ndan Uluslararas› Çal›flma Örgütü’nün
Kurulufluna Kadar Geçen Dönem) ............................................. 22
G‹R‹fi ..............................................................................................................
ULUSLARARASI SOSYAL POL‹T‹KA DÜfiÜNCES‹N‹N ORTAYA
ÇIKIfi D‹NAM‹KLER‹ .....................................................................................
Sanayi Devrimi ve Çal›flma Koflullar› ..........................................................
Ulusal Düzeyde Sosyal Politikalar›n Geliflimi ve Ülkeler.Aras›nda Ortaya
Ç›kan Rekabet Eflitsizli¤i Sorunu..................................................................
ULUSLARARASI SOSYAL POL‹T‹KANIN GEL‹fi‹M D‹NAM‹KLER‹ ............
Uluslararas› Sosyal Politikan›n Gelifliminde Öncü ‹simler ........................
23
24
24
25
26
27
iv
‹çindekiler
Uluslararas› Sosyal Politikan›n Gelifliminde Özel Giriflimlerin Rolleri ......
Uluslararas› Sosyal Politikan›n Gelifliminde Hükümetlerin Giriflimleri ve
‹lk Resmi Konferans ....................................................................................
‹lk Resmi Konferans (Berlin Konferans›) ve Al›nan Kararlar ...............
‹flçilerin Yasal Korunmas› Uluslararas› Derne¤i ve Uluslararas›
Çal›flma Standartlar›na ‹liflkin ‹lk Sözleflmeler .............................................
ULUSLARARASI SOSYAL POL‹T‹KANIN KURUMSALLAfiMASINA
DO⁄RU..........................................................................................................
I. Dünya Savafl› Y›llar›nda Uluslararas› Sosyal Politikan›n Gelece¤ine
‹liflkin Giriflimler ............................................................................................
Bar›fl Anlaflmas› Haz›rl›k Sürecinde Uluslararas› Sosyal Politikaya ‹liflkin
Çal›flmalar ve Uluslararas› Çal›flma Örgütü’nün Kuruluflu .........................
Özet................................................................................................................
Yararlan›lan ve Baflvurulabilecek Kaynaklar ..............................................
3. ÜN‹TE
31
32
33
35
35
37
40
41
42
42
43
Uluslararas› Çal›flma Örgütü’nün Tarihsel Geliflimi
(1919–1946) .............................................................................. 44
G‹R‹fi ..............................................................................................................
KURULUfi ÖNCES‹ DÖNEM (OCAK-HAZ‹RAN 1919) ................................
Uluslararas› Hukukta Geleneksel Yaklafl›m›n De¤iflmesi ...........................
Uluslararas› Çal›flma Mevzuat› Komisyonu Kurulmas› ve Çal›flmalar› ......
Kurulufl Öncesi Yaklafl›mlar ........................................................................
Versay Bar›fl Antlaflmas›’na Konulmas› Kabul Edilen ‹lkeler......................
‹K‹ SAVAfi ARASINI KAPSAYAN DÖNEM (1919-1939) ..............................
UÇÖ Üyeli¤i ve Geliflimi .............................................................................
‹lk UÇK’nin Toplanmas› ..............................................................................
Kabul Edilen ‹lk Sözleflme ve Tavsiyeler ...................................................
Örgüt’ün ‹fllerli¤e Geçirilmesi .....................................................................
Kural Üretme Yetkisinde Sorunlar ve Afl›lmas› ...........................................
Kural Üretme Etkinli¤inin Say›sal ve Niteliksel De¤erlendirmesi ..............
Sonuç: Gerçekleflen “Ç›lg›n Rüya” (m›?)......................................................
SAVAfi YILLARINI KAPSAYAN DÖNEM (1939-1946) .................................
Örgüt’ün Kanada’ya Tafl›nmas›.....................................................................
Birleflmifl Milletler’in ‹lk Uzman Kuruluflu...................................................
Yeni Bir Sayfa: Filadelfiya Bildirgesi............................................................
Özet................................................................................................................
Okuma Parças› ..............................................................................................
4. ÜN‹TE
30
45
46
46
47
49
51
52
52
53
53
55
56
57
58
59
59
60
61
65
66
67
68
68
69
Uluslararas› Çal›flma Örgütü’nün Yap›s›, Organlar›,
Etkinlik Alanlar› ve Kural Üretme Süreci ............................ 70
G‹R‹fi ..............................................................................................................
ÜÇLÜLÜK ‹LKES‹...........................................................................................
Genel Olarak Üçlülük ‹lkesi.........................................................................
71
71
72
v
‹çindekiler
Üçlülü¤ün Anayasal Temelleri......................................................................
Üçlü Dan›flmaya ‹liflkin Düzenlemeler .......................................................
Üçlü Dan›flmaya ‹liflkin Tavsiye ve Kararlar..........................................
Üçlü Dan›flmalar Sözleflmesi...................................................................
ÖRGÜT’ÜN ANAYASAL ORGANLARI ........................................................
Uluslararas› Çal›flma Konferans› ...................................................................
Yönetim Konseyi...........................................................................................
Uluslararas› Çal›flma Bürosu .........................................................................
ÖRGÜT’ÜN ÖTEK‹ ORGANLARI .................................................................
KURAL ÜRETME ETK‹NL‹⁄‹ VE AfiAMALARI .............................................
Genel Olarak .................................................................................................
Sürecin Aflamalar› ..........................................................................................
Sorunun UÇK Gündemine Yaz›lmas›.....................................................
UÇB’nin Raporlar Haz›rlamas›................................................................
‹lk Tart›flman›n Yap›lmas›.......................................................................
UÇB’nin Sözleflme ve Tavsiye Metinleri ve Son Raporu
Haz›rlanmas› ............................................................................................
‹kinci Tart›flman›n Yap›lmas›, Sözleflmenin Kabul Edilmesi ve
‹mzalanmas› ...........................................................................................
Özet ...............................................................................................................
Kendimizi S›nayal›m .....................................................................................
Okuma Parças› ........................................................................................... ..
73
74
74
75
76
77
79
81
83
86
86
87
87
89
89
89
89
91
92
93
94
94
95
Uluslararas› Çal›flma Örgütü’nün Kurallar Düzeni, ‹çerik,
Uygulama ve Denetim ............................................................ 98
G‹R‹fi ..............................................................................................................
SÖZLEfiME VE TAVS‹YELERE ‹L‹fiK‹N ÇEfi‹TL‹ B‹LG‹LER .........................
Sözleflme ve Tavsiyelerin Dili.......................................................................
Üye Devletlerin Sözleflmelere ‹liflkin Yükümlülükleri ................................
Sözleflmelerin Onaylanmas› ve Yürürlü¤e Girmesi ...................................
Sözleflmelerin Feshi.......................................................................................
Amac›n› Yitiren Sözleflmelerin Kald›r›lmas› .................................................
Kurallar›n S›n›fland›r›lmas›............................................................................
KURAL ÜRETME ETK‹NL‹⁄‹NE VE KURALLAR DÜZEN‹NE TOPLU
BAKIfi .............................................................................................................
Sosyal Devlet Dönemi (1944-1985) ............................................................
Küreselleflmeye Sosyal Yan›t Dönemi (1985-2012).....................................
1998 Temel ‹lkeler ve Haklar Bildirgesi ...............................................
Hakça Bir Küreselleflme ‹çin Sosyal Adalet UÇÖ Bildirgesi (2008) ...
Krizin Üstesinden Gelmek: Dünya ‹stihdam Pakt› (2009) ..................
‹nsanca (Uygun) Çal›flma Paradigmas› ve Gündemi ............................
Temel ‹nsan Haklar› Sözleflmeleri ve ‹çeri¤i ...............................................
UYGULAMA VE DENET‹M S‹STEMLER‹ ......................................................
Genel Olarak .................................................................................................
Birinci Kuflak Koruma: Genel Denetim Sistemleri ve Organlar› ................
Raporlara Dayal› Genel Denetim ...........................................................
Uzmanlar Komisyonu ............................................................................
99
100
100
100
101
102
102
103
104
104
106
107
110
111
113
115
118
118
119
119
120
5. ÜN‹TE
vi
‹çindekiler
Konferans Komisyonu ...........................................................................
Yak›nmalara Dayal› Genel Denetim ......................................................
Sendikalar›n Yak›nmalar› ........................................................................
Taraf Devletlerin ya da UÇK Delegelerinin Yak›nmalar› .....................
‹kinci Kuflak Koruma: Yak›nmalara Dayal› Özel Denetim ........................
Özel Denetim Yönteminin Nedenleri ve Organlar› ....................................
Üçüncü Kuflak Koruma: Temel ‹lkeler ve Haklar Bildirgesi ‹zleme
Sistemleri ......................................................................................................
Genel Olarak ...........................................................................................
‹zleme Sistemlerinin Kapsam›, Türleri ve ‹flleyifli .................................
Üçüncü Kuflak Koruman›n De¤erlendirilmesi.......................................
Özet................................................................................................................
Yaflam›n ‹çinden............................................................................................
6. ÜN‹TE
128
128
128
130
132
134
135
136
136
137
Uluslararas› Sosyal Politikan›n Di¤er Aktörleri ................... 140
G‹R‹fi .............................................................................................................
B‹RLEfiM‹fi M‹LLETLER VE SOSYAL POL‹T‹KA...........................................
Birleflmifl Milletler Belgeleri ..........................................................................
‹nsan Haklar› Evrensel Bildirgesi ...........................................................
BM Medeni ve Siyasi Haklar Uluslararas› Sözleflmesi ve BM
Ekonomik, Sosyal ve Kültürel Haklar Uluslararas› Sözleflmesi ...........
Di¤er BM Sözleflmeleri ...........................................................................
Birleflmifl Milletler Sisteminde Sosyal Politika Organlar› ve Kurulufllar› ....
Küresel Sosyal Politikan›n Tart›flmal› Aktörleri IMF ve Dünya Bankas› ....
ULUSLARARASI SOSYAL POL‹T‹KANIN BÖLGESEL AKTÖRLER‹ .............
Avrupa Konseyi ve Sosyal Politika .............................................................
Avrupa Konseyi Belgeleri ......................................................................
Avrupa Birli¤i ve Sosyal Politika..................................................................
Avrupa Birli¤i Ana Antlaflmalar›nda Sosyal Politika .............................
Lizbon Stratejisi..............................................................................................
Özet ...............................................................................................................
Kendimizi S›nayal›m .....................................................................................
Okuma Parças› ........................................................................................... ..
7. ÜN‹TE
121
122
122
123
124
124
141
141
142
143
144
147
147
149
152
152
153
158
162
164
166
168
169
171
171
172
Çok Uluslu fiirketler, Sendikalar ve Sosyal Politika ............ 174
G‹R‹fi ..............................................................................................................
ÇOK ULUSLU fi‹RKETLER VE SOSYAL POL‹T‹KA......................................
Çok Uluslu fiirketler .....................................................................................
Çok Uluslu fiirketlerin Faaliyetlerinin Sosyal Aç›dan Düzenlenmesi .........
Uluslararas› Metinler ..............................................................................
Çok Uluslu fiirketlerin Sosyal Sorumluluklar›........................................
Çok Uluslu fiirketlerin Sosyal Sorumluluk Belgelerinden
Örnekler...................................................................................................
175
175
175
177
178
183
185
vii
‹çindekiler
ULUSLARARASI SEND‹KALAR VE SOSYAL POL‹T‹KA ...............................
Uluslararas› Sendikalar..................................................................................
Küresel Çerçeve Anlaflmalar› ........................................................................
Özet................................................................................................................
Kendimizi S›nayal›m Yan›t Anahtar› ...........................................................
Yararlan›lan ve Baflvurulabilecek Kaynaklar ..............................................
192
192
192
196
198
199
199
201
Uluslararas› Sosyal Politika ve Türkiye ................................. 204
G‹R‹fi ..............................................................................................................
ULUSLARARASI ÇALIfiMA ÖRGÜTÜ - TÜRK‹YE ‹L‹fiK‹LER‹NDE
1932-1945 DÖNEM‹ .....................................................................................
1946-1959 DÖNEM‹ .....................................................................................
1946-1959 Döneminde Onaylanan UÇÖ Sözleflmeleri ...............................
1946-1959 Döneminde UÇÖ Teknik Yard›mlar› .........................................
1960-1980 DÖNEM‹ ......................................................................................
1960-1980 Döneminde Onaylanan UÇÖ Sözleflmeleri ...............................
1960-1980 Döneminde Aplikasyon Komitesinde Türkiye ..........................
1960-1980 Döneminde Sendika Özgürlü¤ü Komitesinde Türkiye ...........
1960-1980 Döneminin De¤erlendirmesi ..............................................
1980 SONRASI DÖNEM ................................................................................
1980 Sonras› Dönemde Onaylanan UÇÖ Sözleflmeleri ..............................
1980 Sonras›nda Aplikasyon Komitesinde Türkiye.....................................
1980 Sonras› Dönemde Sendika Özgürlü¤ü Komitesinde Türkiye............
UÇÖ Ankara Ofisi .........................................................................................
1980 Sonras› Dönemin De¤erlendirmesi ....................................................
Özet................................................................................................................
Okuma Parças› ..............................................................................................
205
206
207
209
211
212
213
213
214
215
215
216
218
221
221
222
223
225
226
230
230
231
Sözlük ................................................................................... 233
8. ÜN‹TE
viii
Önsöz
Önsöz
Uluslararas› Çal›flma Örgütü Anayasas›n›n eki olan Filadelfiya Bildirgesi’nde,
“Irk, inanç ve cinsiyetleri ne olursa olsun, bütün insanlar maddi ilerlemelerini ve
manevi geliflmelerini, özgür ve onurlu bir flekilde, ekonomik güvence alt›nda ve
eflit flartlarda sürdürmek hakk›na sahiptirler. Bu sonuca ulaflt›racak koflullar›n gerçeklefltirilmesi, her ulusal ve uluslararas› politikan›n ana hedefini oluflturmal›d›r”
denmektedir. Bu kitap, insanl›¤› bu hedefe ulaflt›rmay› amaçlayan uluslararas› sosyal politikalar bütününü, tarihsel bir perspektif içerisinde, kural ve kurumlar› ile
birlikte ele almay› hedeflemektedir.
Uluslararas› sosyal politikan›n evrensel boyutta kural koyan ve bunlar› uygulamaya çaba gösteren temel örgütü, 1919 y›l›nda kuruluflundan bu yana UÇÖ (Uluslararas› Çal›flma Örgütü) olmufltur. UÇÖ’nün bu konumu günümüzde de devam
etmektedir. 2. Dünya Savafl›’ndan sonra Birleflmifl Milletler gerek uluslararas› antlaflmalar yoluyla, gerekse bünyesindeki veya flemsiyesi alt›ndaki kurulufllarla, sosyal politika alan›nda daha fazla rol oynamaya bafllam›flt›r. Bu dönemde ayr›ca Avrupa Konseyi’nin sosyal politika alan›nda varl›¤›n› duyurdu¤unu ve ulusal sosyal
politika ile uluslararas› sosyal politikan›n eklemlenmesine bölgesel düzeyin de
dâhil oldu¤unu söyleyebiliriz. 1980 sonras›nda “küreselleflme” olarak adland›r›lan
süreçte Birleflmifl Milletler’in iki uzman kuruluflunun, Uluslararas› Para Fonu ve
Dünya Bankas›’n›n küresel düzeyde sosyal politikalar üzerinde etkin hale geldi¤ini görüyoruz. 1990’l› y›llar ise Avrupa Birli¤i’nin önemli bir bölgesel aktör haline
geldi¤i dönemdir. 1980 sonras›nda iki sivil aktör grubunun, çokuluslu flirketlerin
ve uluslararas› sendikalar›n da, sosyal politika aç›s›ndan giderek daha fazla önem
kazand›¤›na tan›k oluyoruz.
Elinizdeki kitab›n üniteleri, uluslararas› sosyal politikan›n, küresel sosyal politika olarak da adland›r›lmas›na yol açan bu tarihsel serüvenini kapsayacak biçimde planlanm›flt›r. Uluslararas› sosyal politika ve uluslararas› çal›flma kurallar›na
iliflkin genel bilgi ve tan›mlar›n sunuldu¤u ilk üniteden sonra, dört ünite, uluslararas› sosyal politikan›n temel aktörü olma özelli¤ini koruyan UÇÖ’nün tarihsel
dinamiklerine, yap›s›, organlar›, etkinlik alanlar› ve kural üretme süreçleri ile kurallar düzeni, içerik, uygulama ve denetim sistemlerine ayr›lm›flt›r. 6. Ünite’de
uluslararas› sosyal politikan›n küresel ve bölgesel di¤er aktörleri incelenmifl, 7.
Ünite küresel sosyal politikan›n yeni aktörleri olan çokuluslu flirketler ve uluslararas› sendikalara ayr›lm›flt›r. 8. Ünite, uluslararas› sosyal politika ve Türkiye konusunu, UÇÖ-Türkiye iliflkileri ba¤lam›nda ele almaktad›r.
Önsöz
Bu içeri¤iyle kitab›n büyük bir ihtiyac› giderece¤ini ve sevgili Aç›kö¤retim/‹ktisat Fakültesi ö¤rencileri kadar, bu alanda ö¤renim gören di¤er ö¤rencilerin alana yönelik bilgi ihtiyaçlar›n› karfl›lamaya da katk›da bulunaca¤›n› düflünüyoruz. Böyle bir kitab›n oluflumuna olanak sa¤layan Anadolu Üniversitesi yöneticileri ile Çal›flma Ekonomisi ve Endüstri ‹liflkileri Lisans Program Koordinatörü
Prof.Dr. Ufuk Ayd›n’a bu vesileyle teflekkür etmek bizim için bir zevktir. S›n›rl› bir
zaman içerisinde, fedakârl›klarda bulunarak kitab›n yetiflmesi için üstün bir gayret
gösteren ve ünitelerini tamamlayan de¤erli meslektafllar›m›z Mesut Gülmez, Seyhan Erdo¤du, fienay Gökbayraka teflekkürlerimiz ise her fleyin üzerindedir. Kitab›n de¤erli ö¤rencilerimize yararl› olmas›n› diliyoruz.
Editörler
Prof.Dr. Ahmet MAKAL
Yrd.Doç.Dr. Seda TEKEL‹
ix
1
ULUSLARARASI SOSYAL POL‹T‹KA
Amaçlar›m›z
N
N
N
N
N
Bu üniteyi tamamlad›ktan sonra;
Uluslararas› sosyal politika kavram›n› tan›mlayabilecek,
Uluslararas› sosyal politikan›n evrensel ve bölgesel düzeyde geliflimini aç›klayabilecek,
Uluslararas› sosyal politika ve uluslararas› çal›flma normlar›n›n oluflumunda
etkili olan nedenleri aç›klayabilecek,
Uluslararas› çal›flma normu kavram› ile uluslararas› sözleflme ve tavsiye kararlar›n› aç›klayabilecek,
Uluslararas› çal›flma normlar›n›n iç hukuk ve Türk ‹fl Hukuku üzerindeki etkisini aç›klayabileceksiniz.
Anahtar Kavramlar
•
•
•
•
Uluslararas›
Uluslararas›
Uluslararas›
Uluslararas›
Sosyal Politika
Çal›flma Normlar›
Sözleflme
Tavsiye Karar›
•
•
•
•
Uluslararas› Çal›flma Örgütü
Avrupa Birli¤i
Avrupa Konseyi
Birleflmifl Milletler
‹çindekiler
Uluslararas› Sosyal
Politika
Politika ve Uluslararas›
Çal›flma Normlar›na
‹liflkin Genel Bilgi ve
Tan›mlar
• GENEL OLARAK ULUSLARARASI
SOSYAL POL‹T‹KA: KAVRAM VE
TANIM
• ULUSLARARASI SOSYAL
POL‹T‹KANIN EVRENSEL VE
BÖLGESEL DÜZEYDE GEL‹fi‹M‹
• ULUSLARARASI SOSYAL POL‹T‹KA
VE ULUSLARARASI ÇALIfiMA
NORMLARININ OLUfiUMLARINA
YOL AÇAN NEDENLER
• GENEL OLARAK ULUSLARARASI
ÇALIfiMA NORMLARI
• ULUSLARARASI ÇALIfiMA
NORMLARI VE TÜRK‹YE
• ULUSLARARASI ÇALIfiMA
NORMLARININ ‹Ç HUKUK
ALANINDA DE⁄ER‹ VE ETK‹S‹
SORUNU
ve Uluslararas› Çal›flma
Normlar›na ‹liflkin Genel
Bilgi ve Tan›mlar
GENEL OLARAK ULUSLARARASI SOSYAL POL‹T‹KA:
KAVRAM VE TANIM
Sosyal Politika dersinizde de ifade edildi¤i gibi, sosyal politikay›; dar anlam›yla,
“sanayileflme sonras› kötü çal›flma koflullar› ve yoksulluk içerisinde çal›flan emek
ve sermaye sahipleri aras›ndaki eflitsizlik ve kavgay› sona erdirerek ekonomik ve
sosyal hayatta düzenin oluflturulmas›na yönelik politikalar bütünü” olarak tan›mlamak mümkündür (Tokol ve Alper, 2011: 3). Buna göre dar anlamda sosyal politika, iflçi s›n›f›n›n iflverenle olan iliflkilerinden do¤an ücret, çal›flma süresi ve iflgüvenli¤i gibi konulara iliflkin sorunlara çözüm aray›fl›nda bulunan önlemlerden
oluflmaktad›r (Tokol, 1995:1). Ancak yap›lan bu tan›mlama zaman içerisinde yetersiz kalmaya bafllam›fl, toplumda sadece belirli bir grubun de¤il, toplumun tamam›n› koruyacak ve toplumsal düzeni sa¤layacak genifl kapsaml› politikalara ihtiyaç
duyulmufltur. Bu ihtiyaç sonras›nda do¤an ve sosyal politikay› daha genifl aç›dan
ele alan tan›mlamaya göre, “sosyal bütünlü¤ü parçalama e¤ilimi gösteren z›tl›klar›n, gerginliklerin ve çat›flmalar›n bar›flç› ve toplumdaki farkl› taraflar›n ortaklafla
kabul edece¤i yollarla çözümlenmesine yönelik politikalar bütünü”nü sosyal politika olarak tan›mlamak mümkündür (Tokol ve Alper, 2011: 3). Sosyal politika 19.
yüzy›lda dar anlamda ele al›n›rken; II. Dünya Savafl›’ndan sonraki dönemde ise genifl anlam›yla ele al›nmaya bafllam›flt›r.
Dar ve genifl anlamda sosyal politika tan›mlamalar› çerçevesinde genel anlam›yla sosyal politika, “toplumda ekonomik yönden güçsüz, ba¤›ml› çal›flan ve özel
olarak bak›m, gözetim gereksinimi duyan kesimlerin korunmalar›n› öngören kamusal politikalar kayna¤›d›r”. Baflka bir aç›dan sosyal politikay› “devletlerin insan
gücünün korunmas› ve gelifltirilmesine yönelik olarak ald›klar› kararlar ve sürdürdükleri uygulamalar” olarak tanmlamak da mümkündür (Altan, 2010: 85).
Hem dar anlamda hem de genifl anlamda sosyal politika tan›mlamalar›n›n ulusal
gereksinimler dikkate al›narak yap›ld›¤›n› söylemek yanl›fl olmayacakt›r. Yine sosyal politika dersinizden hat›rlayaca¤›n›z üzere; flunu da belirtmek gerekir ki, toplumun demografik yap›s›, hukuk düzeni ile gelenek ve görenekler ulusal sosyal
politikalar›n belirlenmesinde etkili olmaktad›r.
Ayr›ca devletlerin siyasi hâkimiyet alanlar› da sosyal politikalar›n boyutunu flekillendirmektedir. Toplum içerisinde sosyal aç›dan zay›f olan gruplar›n, ülkelerin
belirledikleri sosyal politika tedbirleriyle ulusal s›n›rlar içerisinde korunmas›, sadece o ülke s›n›rlar› içerisinde sosyal eflitli¤in, adaletin ve bar›fl›n sa¤lanmas›na yeter-
Sosyal politika; devletlerin
insan gücünün korunmas›
ve gelifltirilmesine yönelik
ald›¤› kararlar ve
sürdürdükleri politikalard›r.
Ulusal sosyal politikalar›n
belirlenmesinde toplumun
demografik yap›s›, hukuk
düzeni, gelenek ve
görenekler etkilidir.
4
li olacakt›r. Ancak rekabetçi uluslararas› sosyal piyasa yap›s› içerisinde, ulusal sosyal politika önlemleri alan ülkelerin almayan ülkelerle rekabet flans›n›n düflük ya
da hiç olmamas› sosyal politika önlemlerinin uluslararas› niteliklere sahip olmas›
ihtiyac›n› bir kez daha aç›¤a ç›karm›flt›r (Erkul, 1988: 90; Tokol, 1995: 2). Ulusal
sosyal politikalar›n uluslararas› nitelik kazanmas›nda sadece uluslararas› piyasada
rekabet edebilirlik de¤il; bar›fl›n devaml›l›¤›na katk›da bulunma, ekonomik geliflmede sosyal ve insani amaçlar› dikkate alma gibi nedenler de etkili olmufltur (Tokol, 1995: 13-16; Tokol ve Alper, 2011: 61).
Uluslararas› sosyal politika kavram›n› tan›mlamaya geçmeden önce, uluslararas› sosyal politikan›n do¤ufl gerekçeleri üzerinde durulmas›nda yarar vard›r. Uluslararas› sosyal politikan›n do¤uflunda temel belirleyici unsurun rekabet eflitsizli¤ini önlemek iste¤i oldu¤unu söylemek mümkündür. Sonras›nda ise, iflçi s›n›f›n›n uluslararas› sosyal politika düflüncesine deste¤i uluslararas› sosyal politikan›n gelifliminde etkili olmufltur. Ülkelerin dünya ekonomi piyasalar›nda rekabet
edebilmeleri sosyal ve siyasal ç›karlarla ba¤lant›l› oldu¤u kadar, ekonomik anlamda rekabet koflullar›n›n eflitlenmesine de ba¤l›d›r. Bu anlamda bir ülkedeki iflletmelerin di¤er ülke iflletmeleriyle ekonomik ortamda rekabeti de ancak ayn› sosyal
politika uygulamalar›na sahip olunmas›yla mümkün olacakt›r. ‹flletmeler, di¤er iflletmelerle rekabet edemeyecekleri kayg›s› ve iflgücü maliyetlerinde art›fl sa¤layaca¤› endiflesiyle çal›flanlar› koruyan yasal düzenlemelere karfl› ç›km›fl ve bu alanda
düzenleme gerektiren tüm önlemlerin ortak sosyal politika tedbirleriyle sa¤lanmas› gerekti¤ini ileri sürmüfllerdir. Önlemlerin uluslararas› nitelikte olmas›yla ancak,
dünya piyasalar›nda eflit koflullarda bir rekabetin oluflaca¤›n› vurgulam›fllard›r (Talas, 1981: 97; Erdut, 2003: 37).
Uluslararas› sosyal politikan›n do¤uflunda etkili olan bir di¤er gerekçe ise, daha
çok insani ve manevi bir nitelik tafl›maktad›r. Sanayi Devrimi sonras› dönemde
yaflan›lan yoksulluk, insanlar›n kötü çal›flma koflullar›nda, düflük ücretlerle çal›flmak
zorunda b›rak›lmas› ve belki de en önemlisi olumsuz ekonomik koflullar gerekçesiyle iflverenlerin ucuz emek olarak de¤erlendirdi¤i kad›n ve çocuk iflgücünün imalat sektöründe yer almaya bafllamas› insanl›k duygusunda zedelenmeye neden olmufltur. Böyle bir sosyo-ekonomik ortamda bar›fl›n sa¤lanmas›, insanlar›n açl›k ve
yoksullu¤un bask›s›ndan kurtulabilmesi ancak iç bar›fl kadar uluslararas› bar›fl›n ve
uluslararas› adaletin sa¤lanmas›yla mümkün olabilecektir (Erdut, 2003: 38).
Sosyal politikan›n uluslararas›laflmas›n›n bir di¤er gerekçesini, olumsuz çal›flma
ve yaflam koflullar›n› ortak düzeyde paylaflan çal›flanlar›n dayan›flma duygusu
olarak belirtmek mümkündür. Bu olumsuz sosyo-ekonomik paylafl›m sonras› hissedilen dayan›flma duygusu bafllang›çta ulusal sonras›nda ise uluslararas› düzeyde
sendikal hareketlili¤i beraberinde getirmifltir. Tüm bu hareketlerin çal›flanlar için
eflit ve güvenli bir çal›flma ortam› yaratmas› ve devletin çal›flanlar› korumak için
müdahale etme iste¤i tam da bu süreçte bafllam›flt›r (Erdut, 2003: 38).
SIRA S‹ZDE
D Ü fi Ü N E L ‹ M
S O R U
D‹KKAT
SIRA S‹ZDE
AMAÇLARIMIZ
1
Uluslararas›SIRA
sosyal
politika düzenlemelerine sizce neden ihtiyaç duyulmufltur?
S‹ZDE
Uluslararas› sosyal politikan›n oluflmas›nda etkili olan gerekçeler ›fl›¤›nda ulusD Ü fi Üpolitika,
NEL‹M
lararas› sosyal
“Ekonomik ve toplumsal bak›mdan gereksinmesi olan kifli
ve kümeleri korumak, piyasa ekonomisi kurallar›n›n do¤urdu¤u ve küreselleflmenin derinlefltirdi¤i
S O R U uluslararas› bar›fl› tehdit eden eflitsizlik, e¤retilik ve güvencesizlikleri azaltmak ve ortadan kald›rmak amac›yla sosyal politikan›n uluslararas›
yanlar›n› ve bunlar›n oluflturduklar› kurulufllar›; bu kurulufllar arac›l›¤›yla uluD‹KKAT
N N
SIRA S‹ZDE
AMAÇLARIMIZ
1. Ünite - Uluslararas› Sosyal Politika ve Uluslararas› Çal›flma Normlar›na ‹liflkin
Genel Bilgi ve Tan›mlar
sal, bölgesel ve uluslararas› düzeylerde izlenmesi gereken politikalar›, bu politikalar›n içerece¤i önlemleri ve bu önlemlerin uygulamaya konulmas› ile denetimini
inceleyen bilim dal›” olarak tan›mlanmaktad›r (Gülmez, 2000: 8; Erdut, 2003: 39;
fiiflman, 2010: 4). Tan›mdan da anlafl›laca¤› üzere, uluslararas› normlar›n oluflturulmas› ve bunlara yine uluslararas› düzeyde ifllerlik kazand›r›lmas› uluslararas› sosyal politikan›n temel amac›n› oluflturur (Tokol ve Alper, 2011: 61).
Çok çeflitli olmas› ve zaman içerisinde önem düzeylerinin de¤iflmesiyle birlikte, uluslararas› sosyal politikalar›n amaçlar› genel olarak befl bafll›k alt›nda toplan›r. Bunlar; uluslararas› piyasada rekabet koflullar›nda eflitlik sa¤lamak, bar›fl›n devaml›l›¤›na katk›da bulunmak, sosyal adaleti sa¤lamak, ekonomik geliflmede sosyal ve insani amaçlar› dikkate almak ve uluslararas› harekete öncülük etmek olarak s›ralanabilir (Tokol, 1995: 13).
19. ve 20. yüzy›llarda, uluslararas› sosyal politikalar›n temel amac›n› “rekabet
koflullar›nda uluslararas› piyasada eflitlik sa¤lamak” oluflturmufltur. Yukar›da da
belirtildi¤i üzere, sosyal politika önlemlerinin ulusal düzeyde al›nmas›n›n ülkelerin
rekabet flanslar›n› azaltt›¤› ya da ortadan kald›rd›¤› gerekçesiyle bu dönemde çal›flanlar›n korunmas›na yönelik önlemlerin uluslararas› düzeyde al›nmas› gereklili¤i
üzerinde durulmufltur. Ayr›ca I. Dünya Savafl› y›llar›nda sosyal alandaki adaletsizliklerin dünya bar›fl›na zarar verece¤i ve dünya bar›fl›n›n devaml›l›¤›n›n sa¤lanmas›n›n ancak sosyal alandaki adaletin sa¤lanmas›yla mümkün olabilece¤i görüflü,
sosyal politika alan›nda uluslararas› standartlar›n oluflturulmas›nda önem kazanmaya bafllam›flt›r. Böylece di¤er bir amaç olan sosyal adaleti sa¤lama düflüncesi ilke olarak Versay Bar›fl Görüflmeleri s›ras›nda gündeme getirilmifl, sonras›nda ise
Filedelfiya Bildirgesiyle sosyal adalet, genifl anlamda, tüm insanl›¤›n refah›n› sa¤lamak fleklinde tan›mlanm›flt›r. 1929 Dünya Ekonomik Bunal›m› sonras›nda toplumsal sorunlara yol açan ekonomik ve sosyal faktörlerin birlikte ele al›nmas› gerekti¤i benimsenerek, uluslararas› sosyal politikalar›n yeni amac›, ekonomik geliflme programlar›na sosyal boyutun eklenmesi olarak tan›mlanm›flt›r. Buna ilave olarak ülkelerin izleyecekleri ortak sosyal politikalar›n çerçevesinin belirlenmesinde
uluslararas› standartlar önem kazanmaya bafllam›flt›r (Tokol, 1995: 14-15).
ULUSLARARASI SOSYAL POL‹T‹KANIN EVRENSEL VE
BÖLGESEL DÜZEYLERDE GEL‹fi‹M‹
Sosyal politika dersinizden hat›rlayaca¤›n›z üzere, sosyal politikan›n ilk oluflumlar›n› 19. yüzy›l›n ilk yar›s›ndaki ‹ngiltere’de bulmak mümkündür. ‹ngiltere’de çok
fazla say›da iflçinin çal›flt›¤› bir dokuma fabrikas›na sahip olan Robert Owen sosyal
politikalar›n ilk örneklerini kendi fabrikas›nda uygulam›flt›r. Owen, yasal anlamda
hiçbir zorunlulu¤u olmamas›na ra¤men kendi fabrikas›nda çal›flan iflçilerin çal›flma
koflullar›n› olumlu yönde etkileyecek düzenlemelerde bulunmufltur. Ancak ulusal
düzeydeki düzenlemelerin yeterli olmayaca¤› düflüncesi ve sanayileflmifl ülkelerin
aralar›ndaki rekabet nedeniyle etkin bir sosyal politikan›n ancak uluslararas› düzeyde olmas› Owen’› uluslararas› sosyal politika kurallar› oluflturma yolunda harekete geçirmifltir. Owen’›n giriflimlerinin o dönem ‹ngiltere yönetiminin inanç ve
hedeflerinden uzak olmas›, baflvurunun hükümet taraf›ndan olumsuz ve gereksiz
olarak de¤erlendirilmesine neden olmufltur. Uluslararas› sosyal politika alan›ndaki
ilk hareketlenme 19. yüzy›l›n ortalar›ndan sonra h›z kazanmaya bafllam›flt›r. ‹ngiltere baflta olmak üzere, dünya ülkelerinde liberal düflünce sisteminin yerini insanc›l›¤›n ve sosyalist düflüncenin almaya bafllamas› toplumsal sorunlara duyarl›l›¤›n
artmas›n› da beraberinde getirmifltir. Bu tarihten sonra baflta ‹ngiltere olmak üze-
5
Uluslararas› sosyal
politikan›n temel amac›
sosyal politikaya iliflkin
normlar›n oluflturulmas› ve
bunlara uluslararas›
düzeyde ifllerlik
kazand›r›lmas›d›r.
6
re, ‹sviçre, Fransa ve Almanya’da da çal›flanlar›n s›k›nt›lar› üniversite ve hükümet
düzeyinde tart›fl›lmaya bafllanm›flt›r (Talas, 1981: 97-100).
SIRA S‹ZDE
S O R U
D‹KKAT
SIRA S‹ZDE
AMAÇLARIMIZ
K ‹ T A P
TELEV‹ZYON
‹NTERNET
MAKALE
2
SIRA S‹ZDE
Sosyal politikan›n
uluslararas› nitelik kazanmas›nda sizce hangi oluflum etkili olmufltur?
ROBERT OWEN, (1771-1858)
Robert Owen, 14 May›s 1771’de, Newtown,
Montgomeryshire’da do¤du. On yafl›ndayS O R U
ken, bir kumaflç› dükkân›na ç›rak olarak
girdi, 19 yafl›ndayken bir pamuk iflleme fabrikas›na idâreci oldu ve ifli gelifltirdi. Bu sekD‹KKAT
törde birçok yenili¤e imza att›. 1794 y›l›nda,
Manchester’daki, Chorlton Twist Company
SIRA S‹ZDE
isimli bir firmada ortak ve müdür oldu. ‹fl
hayat›nda geçirdi¤i bu günler gelecekte fikirlerine büyük bir katk›da bulunacakt›, daAMAÇLARIMIZ
ha bu ilk zamanlar›nda bile iflçilerle olan
yak›n iliflkileri ve onlara verdi¤i önem ile diK ‹ T A P
¤er idârecilerden ayr›l›yordu. New Lanark
de¤irmenini sat›n ald›. New Lanark de¤irmenlerinde çal›flan insanlar›n durumlar›
T E Lstandardlar›na
EV‹ZYON
dönemin
göre iyi olsa da, gerçekçi bir bak›fl aç›s›yla hiç de tatmin
edici düzeyde de¤ildi. De¤irmenlerin yeni yöneticisi olan Owen iflçilerin durumlar›n› düzeltmek için çeflitli gelifltirmeler sundu. Yeni fikirleri ve çal›flmalar›yla büyük bir
baflar›y› da beraberinde getirmesine ra¤men, bir masraf› de beraberinde getiriyordu.
‹NTERNET
Bu yeni masraflardan rahats›z olan di¤er ortaklar sorun ç›karmaya bafllay›nca
Owen yeni bir firma açt›. 1813 y›l›nda “A New View of Society, or Essays on the Principle of the Formation of the Human Character” isimli ilk eserinin ilk parçalar› yaMAKALE
y›mlanmaya bafllad›. Ona göre insan karakteri, kendi kendisinin yap›t› olmaktan
çok öte, çevre faktörlerin sonucu olarak ortaya ç›kar. Bu çevre faktörlerini kifli belirleyemez veya kontrol edemez. Asl›nda bu fikirler pek de kiflisel say›lmazd›, bu tür ilkeler çok uzun y›llard›r felsefenin içinde yer alm›flt›, yine de Owen bu fikirlerini hayat› boyu çok farkl› konulara uygulayarak, yeni ve farkl› sonuçlar elde etmifltir. En
bafl›ndan beri onu farkl› k›lan özelliklerinden olan, “iflçilerine e¤itim sunma”y› çok
daha gelifltirerek devam ettirdi. Fabrikalarla ilgili kanun önerisine s›k› s›k› ba¤l› olmas›na ve fabrika meselelerinin kanunlaflt›r›lmas›na gösterdi¤i büyük savunmaya
ra¤men, 1819’da ortaya ç›kan Factory Act (Fabrika Kanunu) onu hiç de tatmin etmedi. New Lanark örnek bir iflletme olarak geçiyor, s›kl›kla birçok farkl› ifl kolundan
ve makamdan lider insanlar taraf›ndan ziyaret ediliyordu. New Lanark’ta yaratt›¤›
komünel sistemi yaymak için u¤raflmaya bafllad›. 1828’de, ortaklar›yla aras›nda
uzunca bir süredir devam eden çekiflme ve gerilim yüzünden New Lanark ile olan
tüm ba¤lar›n› kopartt›. Bu s›ralarda baz› komünel iflletme ve yap›lanma denemelerinde yer ald›. Bu denemelerden sadece bir tanesi bir süre baflar› sa¤layabildi.
Owen’›n önemli bir yere sahip oldu¤u sosyalist ak›mlar sayesinde 1830’larda ‹ngiltere’deki ilk iflçi sendikalar› ve ticâret odalar› kurulmaya bafllad›. Owen’›n sosyal reformcu yaklafl›m›, iflçi teflkilâtland›r›lmas› ile ilgili fikirleri Owenizm olarak an›l›r.
17 Kas›m 1858 y›l›nda, Newtown’da ölmüfltür.
N N
Kaynak: http://wbo.llgc.org.uk/en/s-OWEN-ROB-1771.html
Uluslararas› sosyal politikan›n oluflumunda öncülük eden bireysel giriflimler zamanla yerini evrensel ve bölgesel düzeyde oluflturulan kurumlara b›rakmaya bafllam›flt›r (Konuya iliflkin ayr›nt›l› bilgiye kitab›n›z›n “Uluslararas› Sosyal Politikan›n
Geliflimi” bafll›kl› bölümünden ulaflabilirsiniz).
7
politikan›n
kurumsallaflmas›nda
evrensel ve bölgesel örgütler
etkili olmufltur.
Uluslararas› Sosyal Politikan›n Oluflumunda Rol Oynayan
Evrensel Örgütler
Uluslararas› sosyal politikan›n oluflumunda ve yürütümünde etkili olan evrensel
örgütleri Uluslararas› Çal›flma Örgütü-UÇÖ (International Labor Organization-ILO)
ile Birleflmifl Milletler ve ba¤l› örgütler olarak belirtmek mümkündür.
politikan›n oluflumunda rol
oynayan evrensel örgütler
UÇÖ ile Birleflmifl Milletler
ve ba¤l› örgütlerdir.
Uluslararas› Çal›flma Örgütü (UÇÖ)
Uluslararas› Çal›flma Örgütü çal›flma hayat› ile ilgili konular ve toplumsal sorunlar›n
birlikte tart›fl›lmas›na imkan sa¤lamas› aç›s›ndan önemlidir (Tokol-Alper, 2011: 66).
Resmi olarak 1919 y›l›nda Versay Bar›fl
Resim 1.1
Antlaflmas› ile kurulan UÇÖ, I. ve II. Dünya
Uluslararas› Çal›flma
Savafl› aras›ndaki dönemde Milletler CemiÖrgütünün Resmi
yeti bünyesinde özerk bir örgüt olarak faaliLogosu
yet göstermifltir. Örgüt, 1919-1939 y›llar› araKaynak: Uluslararas›
s›nda 67 sözleflme ve 66 tavsiye karar› kabul
Çal›flma Örgütü
etmifltir. Kabul edilen sözleflme ve tavsiye
(International Labor
kararlar›, çal›flma süreleri gibi çal›flma hayaOrganization) Resmi
‹nternet Sayfas›
t›na iliflkin genel konulardan, sadece belirli
sanayi ve çal›flma gruplar›n› kapsayan konulara kadar çeflitli konular› kapsamaktad›r.
Bu çal›flmalar› ile ba¤lant›l› olarak Örgütün
1930 y›l›ndan itibaren çal›flma hayat› ile ilgili araflt›rma, dökümantasyon ve yay›n alan›nda geliflmeler sa¤lad›¤›n› söylemek Uluslararas› Çal›flma
Örgütü; ülkelerdeki çal›flma
mümkündür (Tokol,1995: 17-20).
yasalar›nda ve bu alana
Uluslararas› sosyal politika alan›ndaki temel kaynaklar›n önemli bir bölümü iliflkin uygulamalarda
UÇÖ taraf›ndan haz›rlanm›flt›r. Temel kaynaklardan ilki UÇÖ Anayasas›’n›n “Bafl- standartlar› gelifltirmek ve
ileriye götürmek amac›yla
lang›ç” ile filadelfiya Bildirgesi’nin “Genel ‹lkeler” bölümlerinde yer alan ilkelerdir. kurulan ve merkezi
Örgütün önemli bir di¤er belgesi ise, “Çal›flmaya ‹liflkin Temel Haklar ve ‹lkeler ‹sviçre’nin Cenevre kentinde
bulunan BM’e ba¤l› bir
Bildirgesi”dir (Tokol-Alper, 2011: 66). UÇÖ Anayasas›’n›n “Bafllang›ç” bölümü ile uzmanl›k kurulufludur.
Filadelfiya Bildirgesi’nin “Genel ‹lkeler” bölümünde yer alan ilkeler çerçevesinde
örgütün amac› baz› bafll›klar alt›nda toplanmaktad›r. Bunlardan ilki, evrensel ve
sürekli bir bar›fl›n ancak sosyal adalet temeli üzerine kurulabilece¤idir. ‹kinci amaç
ise, adaletsizlik, sefalet ve ay›r›mc›l›¤a dayal› çal›flma koflullar›n›n düzeltilmesi olarak belirlenmifltir. Uluslararas› rekabetin sosyal sonuçlar›ndan duyulan kayg›n›n
azalt›lmas› da üçüncü amaç olarak belirtilmektedir. Belirlenen amaçlar çerçevesinde çal›flma koflullar›n›n, çal›flma sürelerinin düzenlenmesi, iflsizlikle mücadele edilmesi, çal›flanlar›n ve bakmakla yükümlü olduklar› aile üyelerinin sosyal güvencelerinin sa¤lanmas›, gelir adaletinin ve eflit ücret uygulamas›n›n sa¤lanmas› ve sendikal haklar gibi çal›flma hayat›na iliflkin hemen hemen tüm konularda baz› kararlar al›nm›flt›r (Tokol, 1995: 21).
Uluslararas› Çal›flma Örgütünün, uluslararas› sosyal politika alan›ndaki
temel kaynaklar›
SIRA S‹ZDE
sizce nelerdir?
3
SIRA S‹ZDE
S O R U
S O R U
D‹KKAT
D‹KKAT
8
UÇÖ’nün çal›flma
standartlar›n›n temelini
sözleflme ve tavsiye kararlar›
oluflturur.
Resim 1.2
Birleflmifl
Milletler’in New
York’taki Merkez
Binas›
Kaynak:
http://www.wikipedi
a.org
Birleflmifl Milletler; 24 Ekim
1945 tarihinde dünya
bar›fl›n›, güvenli¤ini
korumak ve uluslar aras›nda
ekonomik, toplumsal ve
kültürel bir iflbirli¤i
oluflturmak için kurulan
uluslararas› bir örgüttür.
Avrupa Konseyi ve Avrupa
Birli¤i sosyal politikan›n
uluslararas› nitelik
kazanmas›nda rol oynayan
bölgesel örgütlerdir.
UÇÖ, uluslararas› çal›flma standartlar›n› kabul etti¤i sözleflme ve tavsiye kararlar›yla oluflturmaktad›r. Uluslararas› sosyal politikalar›n temel kurallar› sözleflmelerle belirlenirken; tavsiye kararlar› ise, henüz sözleflme konusu olacak kadar olgunlaflmam›fl bir sorunu incelemekte, genel kurallar içeren sözleflmelerin uygulanmas› için ayr›nt›l› hükümler getirmekte ve sözleflmelerin uygulanmas› konusunda
yol gösterici olmaktad›r (Tokol, 1995: 32; Tokol-Alper, 2011: 66).
Birleflmifl Milletler ve Ba¤l› Örgütler
Uluslararas› sosyal politikan›n oluflumunda rol oynayan bir di¤er evrensel örgüt ise
Birleflmifl Milletler’dir. 1945 y›l›nda kurulan Birleflmifl Milletler’in amaçlar›; “uluslararas› bar›fl ve güvenli¤i korumak, hak
eflitli¤i ve haklar›n kendi gelece¤ini
belirleme ilkelerine sayg› göstererek
uluslararas› dostça iliflkiler gelifltirmek, uluslararas› ekonomik, sosyal,
kültürel, insani sorunlar›n çözümünde iflbirli¤i yapmak ve temel insan hak ve özgürlüklerine karfl› sayg›y› teflvik etmek, bu ortak ç›karlar›n
elde edilmesinde uluslar aras›nda
uyum sa¤lay›c› örgüt olmak” olarak
belirtilmektedir (“http://www.uniconkara.org.tr/today/1.html”den aktaran Tokol-Alper, 2011: 63; Tokol,
1995: 57).
Birleflmifl Milletler taraf›ndan kabul edilen belgelerden belli bafll›calar› ‹nsan Haklar› Evrensel Bildirgesi,
Ekonomik Sosyal ve Kültürel Haklar
Uluslararas› Sözleflmesi ve Medeni ve
Siyasi Haklar Uluslararas› Sözleflmesi’dir. ‹nsan haklar› ile ekonomik ve
sosyal haklar›n evrensel ilkelerini belirlemek, ça¤dafl uygarl›¤›n ortak de¤erlerini
yans›tmak, di¤er örgütlerin oluflturdu¤u standartlara esin kayna¤› oluflturmak ve
uluslararas› düzenlemeleri birbirine yaklaflt›rmak için kabul edilen bu belgeler büyük bir öneme sahiptir (Tokol, 1995: 60).
Uluslararas› Sosyal Politikan›n Oluflumunda Rol Oynayan
Bölgesel Örgütler
Uluslararas› sosyal politikan›n oluflumunda rol oynayan bölgesel örgütler ise, Avrupa Konseyi ve Avrupa Birli¤i’dir. Siyasi ve ekonomik amaçlar› olan her iki örgüt,
uluslararas› sosyal politikan›n oluflumuna katk›da bulunmufltur.
Avrupa Konseyi
Avrupa Konseyi, Bat› Avrupa’n›n en eski hükümetler aras› iflbirli¤i örgütüdür. 5
May›s 1949 y›l›nda kurulan örgütün sosyal politika ile ilgili temel belgeleri Avrupa
‹nsan Haklar› Sözleflmesi ve Avrupa Sosyal fiart›’d›r.
9
Resim 1.3
Avrupa Konseyi
Üyeleri
On Kurucu Üye
Sonradan Kat›lanlar
Parlamenter Meclisi’nde Gözlemci
Bakanlar Komitesi’nde Gözlemci
Resmi Aday
Avrupa Konseyi üyelerinin ‹nsan Haklar› Evrensel Bildirgesi’nde yer alan haklar› topluca güvence alt›na almak için üzerinde anlaflt›klar› ilk düzenleme “‹nsan
Haklar› ve Özgürlüklerinin Korunmas›na ‹liflkin Avrupa Sözleflmesi (A‹HS)”dir.
Sözleflme 4 Kas›m 1950 tarihinde Roma’da imzalanm›fl ve 3 Eylül 1953 tarihinde
yürürlü¤e girmifltir. Sözleflmenin amac›, demokratik rejimlerin devam ettirilmesi
aç›s›ndan gerekli olan asgari hak ve özgürlükleri güvenceye almak ve insan haklar› alan›n› zamanla geniflletmektir. Bu amaçla A‹HS daha çok sivil ve politik haklar›n korunmas›na öncelik vermifltir. Bu sözleflmeyi Avrupa Sosyal fiart› izlemifltir.
Avrupa Konseyi’nin amac›, Avrupa Devletleri aras›nda bireysel özgürlüklerin,
siyasi serbestli¤in ve hukuk düzeninin korunmas›nda birliktelik sa¤lamakt›r (Tokol-Alper, 2011: 68). Avrupa ‹nsan Haklar› Sözleflmesi’nde zorla çal›flt›rma yasaklan›rken, zorla çal›flt›rma say›lmayan haller de (m.4) s›ralanm›flt›r. Ayr›ca, sendika
kurma ve kurulu olan sendikaya üyelik hakk› da (m.11) sözleflme ile düzenleme
alt›na al›nan bir baflka temel hakt›r (Tokol, 1995: 75).
Avrupa Birli¤i
Sosyal politikan›n uluslararas› bir nitelik kazanmas›nda etkili olan bir di¤er bölgesel örgüt ise Avrupa Birli¤i’dir. Avrupa Birli¤i, 27 üye ülkeden oluflan ve topraklar› ço¤unlukla Avrupa k›tas›nda yeralan ekonomik ve siyasi bir örgütlenmedir. 1992
y›l›nda Maastricht Anlaflmas›’n›n yürülü¤e girmesiyle Avrupa Ekonomik Toplulu¤u’na yeni görev ve sorumluluklar›n verilmesi, Toplulu¤un Birlik haline dönüflmesinde etkili olmufltur. Avrupa Birli¤i, tüm üye ülkeleri ilgilendiren standart yasalar
arac›l›¤›yla insan, mal, hizmet ve sermaye dolafl›m› serbestli¤ini kapsayan bir ortak
pazar gelifltirmifltir.
Avrupa ‹nsan Haklar›
Sözleflmesi ve Avrupa Sosyal
fiart›, Avrupa Konseyinin
temel sosyal politika
belgeleridir.
10
Resim 1.4
Avrupa Birli¤i’ne
Üye ve Aday Ülkeler
Kaynak:
http://europa.eu/ab
outeu/countries/index
_en.htm
Avrupa Birli¤i Üyesi Ülkeler (2007)
Aday Ülkeler
Avrupa Birli¤i, üye ülkelerin
sosyal politika düzenlemeleri
aras›nda uyum sa¤lamaya
çal›flmaktad›r.
Birlik, üye olan ülkelerde çal›flanlar›n hayat ve çal›flma koflullar›n› iyilefltirip, iflçi ve iflveren örgütleri aras›nda sosyal diyalo¤un geliflmesini sa¤layarak Birli¤e üye
ülkelerin sosyal politika düzenlemeleri aras›nda bir uyum sa¤lamay› amaçlamaktad›r (Tokol-Alper, 2011: 69).
ULUSLARARASI SOSYAL POL‹T‹KA VE
ULUSLARARASI ÇALIfiMA NORMLARININ
OLUfiUMLARINA YOL AÇAN NEDENLER
Uluslararas› sosyal politikan›n geliflmesinde etkili olan faktörlerin aç›klanmas›,
uluslararas› çal›flma normlar›n›n daha iyi anlafl›labilmesi aç›s›ndan önem tafl›maktad›r. Genel olarak, uluslararas› sosyal politikan›n geliflmesinde etkili olan nedenleri; uluslararas› rekabet, siyasal yak›nlaflma veya bütünleflmeye ihtiyaç duyulmas›,
insani nedenler, meslek bilincinin oluflmas›n›n yaratt›¤› uluslararas› dayan›flma ihtiyac›, sosyo-politik önlemler aras›ndaki farkl›l›klar›n kald›r›lmas› ihtiyac› olarak s›ralamak mümkündür. Bu nedenleri flimdi s›ras›yla inceleyelim.
Uluslararas› Piyasada Rekabet Koflullar›nda Eflitlik
Sa¤lama
Her ülkenin belirledi¤i sosyal politika önlemleri o ülkenin ulusal s›n›rlar› içerisinde geçerlili¤ini korumakta ve söz konusu ülke vatandafllar›n›n yarar›na sunulmak-
tad›r. Ulusal sosyal politika ile sosyal bak›mdan zay›f olan gruplar›n kendi ülke s›n›rlar› içerisinde korunmas› sadece o ülkede yoksullu¤un veya sefaletin önlenmesine ve sosyal bar›fl›n sa¤lanmas›na yard›mc› olacakt›r. Ancak, al›nan ya da uygulanan tüm bu sosyal politika önlemlerinin bir de gözle görülmeyen bir maliyet yönü vard›r. Tüm bu önlemlerin al›nmas› üretim maliyetinde art›fla neden olmakta;
bu art›fl da ürün ve hizmetlerin sat›fl fiyatlar›n›n artmas› yönünde bask› uygulamaktad›r. Bu nedenle sosyal politika alan›nda belirli ilkelere sahip olan bir ülke, bu tür
ilkeleri benimsemeyen ülkelerle uluslararas› ekonomik piyasada rekabet edemez
konuma gelecektir. Ulusal sosyal politika önlemleri için harcama yap›lmas›, harcama yapan ülkeler için bir yük ve rekabet eflitsizli¤i yarataca¤›ndan söz konusu önlemlerin uluslararas› düzeyde kabul görmesinin ve uygulanmas›n›n sa¤lanmas› gerekmektedir (Altan, 2006: 97; Erkul, 1988: 92). Ancak, Uluslararas› Çal›flma Örgütü’nün kuruluflunu sa¤layan Versay Bar›fl Anlaflmas›’n›n 13. bölümünün giriflinde
“rekabetin uluslararas› çal›flma mevzuat›n›n oluflturulmas›n›n temel sebebi olmad›¤› ancak sebeplerinden biri oldu¤u” ve “çal›flma hayat› ile ilgili iyilefltirici önlemler almayan ülkelerin, bu önlemleri almak isteyen ülkeler için bir engel olaca¤›”
ifadeleri yer almaktad›r (Alper ve Kaya, 1995: 82-83).
K›saca, ekonomik ve siyasi yaflamdaki rekabet uluslararas› çal›flma normlar›n›n
oluflturulmas›nda önemli bir etkiye sahip olmufltur.
11
Sosyal politika önlemlerinin
uluslararas› düzeyde kabul
edilip onaylanmas› ülkeler
aras›nda rekabet eflitli¤inin
sa¤lanmas›na yard›mc› olur.
Siyasal Yak›nlaflma ve Sosyal Bütünleflmeye ‹htiyaç Duyma
20. yüzy›l›n bafllar›nda yaflanan dünya savafllar› ülkeleri ortak iflbirli¤i ve savunma
amaçl› uluslararas› örgütlerin çat›lar› alt›nda birleflmeye yöneltmifltir. Bunun nedeni uluslararas› ekonomik ve siyasi bütünleflmenin ancak, sosyal bütünleflmenin
gerçekleflmesiyle sa¤lanabilece¤idir. Bu yaklafl›m›n sonucunda da devletlerin sosyal yap›lar› ve hukuki düzenleri aras›ndaki farkl›l›klar›n azalt›larak ortadan kald›r›lmas›na yönelik çabalar h›z kazanm›flt›r (Altan, 2006: 98-99). I. Dünya Savafl›’ndan sonraki dönemde uluslararas› bar›fl›n da ayn› ulusal bar›fl gibi ancak sosyal
adaletin gerçeklefltirilmesiyle mümkün olabilece¤i görüflü yayg›n biçimde paylafl›lmaya bafllanm›fl ve sosyal adaleti sa¤lama amac› ilk olarak Versay Bar›fl görüflmeleri s›ras›nda gündeme getirilmifltir. Bu geliflme uluslararas› sosyal politikalar›n
oluflturulmas›nda da itici bir güç oluflturmufltur (Tokol, 1995: 15).
Ekonomik ve siyasi
bütünleflme ancak sosyal
bütünleflmeyle gerçekleflir.
Mesleki Dayan›flmaya ‹htiyaç Duyma
Sanayi Devrimi sonras›nda ekonomik ve sosyal yaflamda yaflanan geliflmeler, toplumda iflçi s›n›f›n›n do¤uflunu beraberinde getirmifltir. ‹flçi s›n›f› önceleri, rekabet
eflitsizli¤ini önlemek amac›yla gündeme getirilen uluslararas› sosyal politika düflüncesini kabul etmemifltir. Ancak, ücret karfl›l›¤› ba¤›ml› olarak çal›flanlar›n say›s›n›n giderek art›fl göstermesi, olumsuz çal›flma koflullar› ve düflük ücret düzeyleri
iflçi s›n›f› aras›nda güçlü bir dayan›flmay› ve iflçilerin haklar›n› örgütlenerek uluslararas› düzeyde savunma bilincinin oluflmas›n› da beraberinde getirmifltir. Bu geliflme ise uluslararas› sosyal politikan›n geliflmesinde en önemli etken olmufltur.
Uluslararas› meslek kurulufllar›n›n kurulmas›yla güçlenen meslek bilinci, uluslararas› ortak sosyal politika önlemlerinin al›nmas›n› ve ülkelerin ortak bir yaklafl›mla
söz konusu önlemleri uygulamaya geçirmesini h›zland›rm›flt›r (Altan, 2006: 99; Erkul, 1988: 92-93).
Bir ülkedeki meslek
bilincinin güçlenmesi
mesleki dayan›flmay›
beraberinde getirir.
12
Uygulanan Sosyo-Politik Önlemler Aras›ndaki Farkl›l›klar›
Giderme
Sanayi Devrimi’nin yafland›¤› dönemlerdeki a¤›r ve tehlikeli yaflam ve çal›flma koflullar› kamuoyunun dikkatini yo¤un olarak çekmifl ve sosyal sorunlar›n ekonomik
sorunlar›n d›fl›nda tutulamayaca¤› vurgulanmaya bafllanm›flt›r (Tokol, 1995: 15).
Sadece erke¤in de¤il, ailenin çocuk ve kad›nlar dâhil tüm üyelerinin uzun saatler
ve kötü koflullarda çal›flmak zorunda kalmas› ile açl›k ve sefalet içerisinde yaflayan
bir iflçi s›n›f›n›n varl›¤›, devletin herhangi bir müdahalede bulunmad›¤› bir ortamda kitlesel karfl› ç›k›fllar›n ve direnmelerin yaflanmas›na neden olmufltur. Toplumsal yap›lanma içerisinde güçlü konumda bulunan sermaye sahiplerine karfl›l›k güçsüz taraf› oluflturan iflçi s›n›f›n›n istismar›n›n önüne geçebilme düflüncesi kamuoyunda tart›fl›lmaya bafllanm›fl ve bu kötü gidiflin önüne geçilmeye çal›fl›lm›flt›r.
Tüm bu geliflmeler devletleri bu yolda ulusal seviyede önlem alma zorunlulu¤u
içerisinde b›rakm›flt›r (Erkul, 1988: 94). Ancak önlemlerin ulusal düzeyde olmas›
sadece ülke içindeki karmaflay› önleyecektir, bu nedenle tüm bu giriflim ve düzenlemelerin uluslararas› alanda al›nacak önlemlerle desteklenmesi önem kazanmaktad›r. Bu noktada uluslararas› normlar›n (sözleflme ve tavsiye kararlar›) ülkeler taraf›ndan onaylanmas›, her ülkede ayn› normlar›n uygulanmas›n› sa¤layacakt›r.
Böylece bir durum karfl›s›nda, her ülkede ayn› normlar›n uygulanmas›, uygulamadaki farkl›l›klar›n ortadan kalkmas›n› sa¤layacak ve sosyal politika alan›nda uluslararas› piyasada rekabet eflitli¤i de sa¤lanm›fl olacakt›r.
Uluslararas› Çal›flma Örgütü’nün 1944 tarihli Bildirgesinde de “bütün ulusal ve
uluslararas› politikalar›n temel hedeflerinin sosyal amaçlarla ba¤daflt›r›lmas› ve
bütün ekonomik ve mali konular›n sosyal hedeflerin ›fl›¤›nda de¤erlendirilmesi gerekti¤i” belirtilmektedir. Ayr›ca 1970 y›l›nda benimsenen ‹kinci Birleflmifl Milletler
Geliflme Stratejisinde de “ekonomik geliflmelere oldu¤u kadar sosyal geliflmelere
de a¤›rl›k verilmesi gerekti¤i” üzerinde durulmaktad›r (Alper ve Kaya, 1995: 7).
Eme¤in ve Sermayenin Uluslararas› Hareketlili¤ini
Sa¤lama
Ülkeler aras›nda ekonomik ve sosyal yaflama dayal› rekabetin giderek h›zlanmaya
bafllamas› eme¤in ve sermayenin hareketlili¤ini de beraberinde getirmifltir. Eme¤in,
daha iyi çal›flma koflullar› ve daha yüksek ücret imkân› sa¤layan ülkelere göç etme
iste¤i ile sermaye sahiplerinin daha az maliyetle daha yüksek üretim yapabilme iste¤i emek ve sermaye hareketlili¤inde de uluslararas› standartlar›n oluflturulmas›
gere¤ini yaratm›flt›r. Uluslararas› standartlar ile ülkeler aras›nda çal›flma yaflam›na
iliflkin düzenlemelerin birbirine yak›nlaflmas› hem eme¤in hem de sermayenin (mal
ve hizmetlerin) hareketlili¤ini kolaylaflt›rmaktad›r (Alper ve Kaya, 1995: 88).
SIRA S‹ZDE
4
Uluslararas› çal›flma
normlar›
sosyal
S O Rululararas›
U
politikalar›n
uygulanmas›nda en etkili
araçt›r.
D‹KKAT
SIRA S‹ZDE
AMAÇLARIMIZ
K ‹ T A P
Uluslararas›SIRA
çal›flma
normalar›n›n ortaya ç›k›fl›nda sizce hangi unsurlar etkili olmufltur?
S‹ZDE
GENEL OLARAK ULUSLARARASI ÇALIfiMA
NORMLARI
Bir ülkedeki ulusal sosyal politikalar›n uygulanmas›nda hukuki ve kurumsal düzenlemelerinS etkili
O R U oldu¤u kabul edilen bir gerçektir. Buna benzer olarak uluslararas› sosyal politikan›n uygulanmas›nda da uluslararas› çal›flma normlar›n›n varl›¤›
en etkili araç olarak belirtilebilir (Altan, 2006: 96).
D‹KKAT
Literatürde uluslararas› çal›flma normlar› gerçek anlamda; “istihdam seviyesinin
ve çal›flma kalitesinin yükseltilmesi, çal›flan›n konumundan ve durumundan memS‹ZDE
nun olmas›SIRA
ile sa¤l›kl›
ve mutlu olmas›n›” öngörmektedir. Normatif görüfle göre
N N
AMAÇLARIMIZ
K ‹ T A P
uluslararas› çal›flma normlar›, iflçilerin ve iflverenlerin örgütlerini kurma haklar› ve
toplu sözleflme yapma yetkileri ile ilgili olarak baz› flartlar, en düflük ücret, haftal›k en fazla çal›flma süresi gibi çal›flma koflullar›na iliflkin konularda da baz› kurallar belirlemektedir (Alper ve Kaya; 1995: 79). Uluslararas› çal›flma normlar›n› en
genel anlam›yla, “özde insan›n ve onun ayr›lmaz bir parças› olan iflgücünün, çal›flma yaflam›nda ekonomik, sosyal ve mesleki yönden korunup gelifltirilmesini sa¤layan bölgesel, k›tasal ve evrensel düzeyde benimsenen ilkeler ve kurallar” (Altan,
2006: 97) olarak tan›mlamak mümkündür.
Uluslararas› Çal›flma Örgütü’nün uluslararas› sosyal politikaya temel oluflturan
uluslararas› çal›flma normlar›, sözleflme ve tavsiye kararlar›d›r (Erdut, 2003: 55).
Uluslararas› Çal›flma Orgütü’nün en önemli ifllevlerinden biri, hükümet, iflçi ve iflveren taraflar›n›n oluflturdu¤u üçlü yap›lanman›n yer ald›¤› Uluslararas› Çal›flma
Konferans›’nda sözleflme ve tavsiye kararlar›n›n kabulünün sa¤lanmas›d›r (Ateflo¤ullar›, 1997: 23). Sözleflmelerin üye devletler taraf›ndan onayland›ktan sonra ba¤lay›c› olmas› ve tavsiye kararlar›n›n da politikalara, mevzuata ve uygulamalara yön
vermesi uluslararas› sosyal politika aç›s›ndan önemlidir.
Uluslararas› sosyal politika alan›nda UÇÖ’nün kabul etti¤i en önemli metinler
sözleflmelerdir. UÇÖ sözleflmeleri, hem haz›rlanma ile kabul usul ve yöntemleri
bak›m›ndan hem de üye devletler taraf›ndan sözleflmelerin onaylanmas› ve uygulamaya konulmas›nda belirlenen ilkeler bak›m›ndan önemlidir. Uluslararas› sözleflmeler kurumsal bir çerçevede haz›rlanmakta ve kabul edilmektedir. Ayr›ca uluslararas› sözleflmelerin kabulü için 2/3 oy çoklu¤u gerekmektedir. Uluslararas› çal›flma sözleflmelerinin kabulünde üye ülke temsilcileri eflit oy hakk›na sahiptir. Oylamada herhangi bir çekinim konulmas› konusunda aç›k bir yasal düzenleme bulunmamas› durumunda üye ülkeler sözleflmeyi bir bütün olarak onaylamak ve uygulamaya koymakla yükümlüdürler (Alper ve Kaya, 1995: 92-93).
UÇÖ’nün uluslararas› sosyal politikaya temel oluflturan bir di¤er çal›flma normu
ise, tavsiye kararlar›d›r. UÇÖ’nün tavsiye kararlar›, sözleflme olarak onaylanmas›n›
gerektiren yeterli olgunlu¤a ulaflmam›fl konularda haz›rlanmakla birlikte kimi zaman sözleflmeleri tamamlay›c› iflleve de sahiptir ve sözleflmelerin uygulanmas›nda
üye ülkelere yol gösterici niteliktedir (Erdut, 2003: 57).
Uluslararas› sosyal politika alan›nda, 1919 ve 2011 y›llar› aras› dönemde 189
sözleflme kabul edilmifltir. Onaylanan sözleflme ve tavsiye kararlar›n›n kapsad›¤›
konular›; dernek kurma özgürlü¤ünü gerçeklefltirme, zorunlu çal›flma yasalar›, istihdam alanlar›ndaki ayr›cal›klar›n kald›r›lmas›, çal›flma yönetimi, endüstriyel iliflkiler, istihdam politikas›, çal›flma koflullar›, sosyal güvenlik, ifl güvenli¤i ve sa¤l›¤›,
kad›nlar›n istihdam›, çocuklar›n istihdam›, göçmen iflçilerin istihdam› ve gemi
adamlar›n›n istihdam› vb. olarak s›ralamak mümkündür (Ateflo¤ullar›, 1997: 23).
ULUSLARARASI ÇALIfiMA NORMLARI VE TÜRK‹YE
Türk hukukunda uluslararas› anlaflmalar›n yap›lmas›, onaylanmas› ve yay›mlanmas› konusunu düzenleyen iki önemli yasa bulunmaktad›r. Bunlardan ilki, “Milletleraras› Anlaflmalar›n Yap›lmas› Yürürlü¤ü ve Yay›nlanmas› ile Baz› Anlaflmalar›n
Yap›lmas› ‹çin Bakanlar Kuruluna Yetki Verilmesi Hakk›ndaki Kanun”dur. Di¤er
yasal düzenleme ise, “Milletleraras› Münasebetlerin Yürütülmesi ve Koordinasyonu Hakk›nda Kanun”dur. ‹lk yasa 1963 y›l›nda; ikinci yasa ise 1969 y›l›nda yürürlü¤e girmifltir. Her iki yasa birbirini tamamlamakla birlikte, Türkiye’nin uluslararas› sözleflmeleri onaylama mekanizmalar›n› da aç›kça belirtmektedir (Kaya, 1999:
70). Bu çerçevede sözleflmeler ya resmi gerekçelerle ya da bir yükümlülük olarak
13
Örgütüne üye ülkelerin
onaylad›klar› sözleflme ve
tavsiye kararlar›
uluslararas› çal›flma
normlar›n› oluflturmaktad›r.
Tavsiye kararlar›
uluslararas› sözleflmelerin
uygulanmas›nda yol
göstericidir.
14
onaylanmaktad›r. Sözleflmelerin resmi gerekçe olarak onaylanmas›, söz konusu
olan sözleflmenin ulusal mevzuatla uyum içinde bulunmas›, yürürlükteki yasal düzenlemelere ayk›r› düflen ve onlar›n de¤ifltirilmesini gerektiren ayk›r› düzenlemeler içermemesidir. ‹kinci gerekçe ise, Türkiye’nin uluslararas› iflbirli¤ine önem vermesi ve onay›, sözleflmeyi kabul eden uluslararas› kuruluflun üyesi olmas›n›n do¤urdu¤u bir yükümlülük olarak de¤erlendirmesidir (Gülmez, 1992: 177).
Uluslararas› çal›flma normlar›n›n sahip olduklar› önem aç›s›ndan Türk ‹fl Hukuku üzerine baz› etkileri bulunmaktad›r. Bu etkileri; yay›lma etkisiyle etkilenme, temel norm olarak al›nma, uygulamalar›ndan yararlanma, ulusal normlar› evrensel
normlara yaklaflt›rma çabalar› ile teknik ve e¤itim iflbirli¤inin etkisi olarak s›ralamak mümkündür (Kaya, 1999: 79-92).
Uluslararas› Çal›flma Örgütünün, Uluslararas› Çal›flma Konferanslar›yla oluflturdu¤u standartlar yay›lma etkisiyle kamuoyunda etkili yans›malar yapmakta ve esinti etkisiyle Avrupa Birli¤i’ne hem üye olan hem de üye olmayan ülkelerde etkili olmaktad›r. Türkiye de ço¤unlukla kabul etti¤i temel normlar› kendi iç hukukuna
yans›tmaktad›r. Uluslararas› çal›flma standartlar›n›n Türk ‹fl Hukukunun oluflumunda temel norm olarak al›nma süreci 1936 tarihli ‹fl Kanununun kabulüyle bafllam›flt›r. Onaylanan uluslararas› normlarla ba¤lant›l› olarak ‹fl Kanunu ve ilgili Kanunlarda de¤ifliklikler yap›lm›flt›r. Bir di¤er etki olan ulusal normlar› evrensel normlara
yaklaflt›rma çabas› ise, bir önceki bölümde “uluslararas› çal›flma normlar›n›n oluflumunda etkili olan nedenler” bafll›¤› alt›nda da ayr›nt›l› olarak inceledi¤imiz gibi,
Türk ‹fl Hukuku ile düzenleme alt›na al›nan ilkelerin uluslararas› kabullerle uyumlu
hale getirilmesini kapsamaktad›r. Bu anlamda uluslararas› normlar sadece 3008 say›l› ‹fl Kanununun de¤il; bireysel ve toplu ifl hukuku ile sosyal güvenlik hukukunun
gelifltirilmesinde oldukça etkili olmufltur. Uluslararas› normlar›n Türk ‹fl Hukuku
üzerindeki son bir etkisi ise teknik ve e¤itim iflbirli¤inin etkisidir (Kaya, 1999: 79-92).
ULUSLARARASI ÇALIfiMA NORMLARININ ‹Ç HUKUK
ALANINDA DE⁄ER‹ VE ETK‹S‹ SORUNU
Genel Olarak
Uluslararas› hukuk ile iç
hukuk aras›ndaki iliflki ilk
olarak H. Triepel taraf›ndan
incelenmifltir.
Uluslararas› çal›flma normlar›n›n (sözleflme ve tavsiye kararlar›) onaylanmas›n›n do¤al bir sonucu, onaylanan bu normlar›n iç hukuka dahil edilmesi ya da iç hukuka
etkisi sorunudur. Bu sorunun cevab› normlar› onaylayan her bir ülkenin kendi anayasa veya devletler hukukuna ba¤l› olarak de¤ifliklik göstermektedir. Bu nedenle
uluslararas› çal›flma normlar›n›n iç hukuk üzerindeki etkisi ve de¤eri sorununu incelerken öncelikle iç hukuk ile uluslararas› hukuk aras›ndaki iliflki aç›klanmal› sonras›nda ise uluslararas› hukukun iç hukuka etkisi incelenmelidir (Güzel, 1997: 16).
Literatürde uluslararas› hukuk ile iç hukuk aras›ndaki iliflkiyi ilk olarak ele alan
çal›flma bir Alman hukukçusu olan H. Triepel taraf›ndan yap›lm›flt›r. Literatürde
uluslararas› hukuk ve iç hukuk aras›ndaki iliflki üzerine farkl› görüfller yer almakla birlikte, Triepel çal›flmas›nda iki görüfl ileri sürmüfltür. Bunlar ikili (düalist) ve
tekçi (moniste) görüfllerdir. ‹ç hukuk, bireyler ya da bunlar›n oluflturdu¤u tüzel kifliler aras›ndaki iliflkileri; uluslararas› hukuk ise, ço¤unlukla devletler aras›ndaki
iliflkileri düzenlemektedir. ‹kili görüfle göre, her iki hukuk düzeninin birbirlerinden
farkl› toplumsal iliflkileri düzenlemesi, uluslararas› hukuk ile iç hukukun birbirinden farkl› ve ba¤›ms›z olmas› sonucunu beraberinde getirmektedir. Buna ek olarak her iki hukuk düzeninin kurallar› birbirinden farkl› kaynaklardan do¤maktad›r.
Uluslararas› hukuk ve iç hukuk düzenlerinin birbirlerinden farkl› ve ba¤›ms›z ol-
malar› da baz› sonuçlar› beraberinde getirmektedir. Buna göre, bu iki ayr› hukuk
düzeninden birinin di¤erinden farkl› olarak do¤rudan uygulanmas› mümkün olamayacak; her iki hukuk düzeni de farkl› kaynaklardan do¤duklar› için iki hukuk
düzeninin birbiriyle çak›flmas› sonucu oluflmayacak ve bir hukuk düzeninde geçerli olan bir kural di¤er hukuk düzenine at›f ya da aktarma yöntemiyle dahil edilmeden her hangi bir etki yaratmayacakt›r (Güzel, 1997: 17).
Tekçi görüfle göre ise, uluslararas› hukuk ile iç hukuk düzenleri bir bütünün
parças›d›r. Bunun nedeni ise, dünyada varolan hukuk düzeninin tek bir düzen olmas›d›r. Ancak burada da karfl›m›za yan›tlanmas› gereken bir baflka soru ç›kmaktad›r, bu hukuk düzenlerinden hangisi di¤erinden üstündür? Literatürde bu sorunun net bir cevab› bulunmamakla birlikte, baz› yazarlar uluslararas› hukukun üstünlü¤ünü savunurken; baz› yazarlar ise, iç hukukun üstünlü¤ünü savunmaktad›r
(Güzel, 1997: 18).
Uluslararas› hukuk ile iç hukuk aras›ndaki iliflkiyi inceledikten sonra bundan
sonraki bölümde uluslararas› normlar›n iç hukuk üzerindeki etkisi sorunsal› üzerinde durulacakt›r.
Uluslararas› Normlar›n ‹ç Hukuka Etkisi
Uluslararas› normlar›n, iç hukukta ülkeler taraf›ndan onayland›ktan sonra do¤rudan
uygulanabilmesinin temel koflulu onaylanan sözleflme ya da tavsiye kararlar›n›n hükümlerinin do¤rudan uygulanabilir nitelikte olmas›d›r. Buna ek olarak ulusal hukuk
sisteminin do¤rudan uygulanmaya elveriflli olmas› da bir baflka kofluldur. Uyuflmazl›k durumunda iç hukuk kurallar›n›n m› yoksa uluslararas› hukuk kurallar›n›n m›
uygulanaca¤›, do¤rudan etki konusunda cevaplanmas› gereken bir baflka sorudur.
Do¤rudan etki konusu genifl anlam›yla ele al›nd›¤›nda, uluslararas› hukukun iç hukuk üzerinde etkili olabilmesi için uyuflmazl›k konusu hakk›nda iç hukukta herhangi bir düzenlemenin bulunmuyor olmas› gerekmektedir. Bu nedenle, uluslararas›
çal›flma normlar› veya uluslararas› sözleflmeler ile Avrupa Sosyal fiart› gibi belgelerin iç hukukta do¤rudan uygulanmas›n› bu gerçek anlam içinde de¤erlendirmek
gerekmektedir. Bu koflul d›fl›nda, uluslararas› normlar›n do¤rudan uygulanabilir nitelikte olmas› için taraflar›n amaçlar›, sözleflmenin içerdi¤i kurallar›n konusu ve sözleflme maddelerinin yaz›l›fl biçimi de önem tafl›maktad›r. Ayr›ca uluslararas› normlar›n iç hukukta do¤rudan uygulanabilmesi için aç›k, ayr›nt›l› ve kesin olmas› gerekmektedir. Uluslararas› normlar›n iç hukuk üzerinde do¤rudan uygulanabilirli¤i için
tüm bu koflullar›n d›fl›nda belki de olmas› gereken en önemli koflul ulusal hukuk
düzeninin buna uygun olmas› kofluludur (Güzel, 1997: 23-25).
Uluslararas› normlar›n iç hukuk üzerindeki etkisinin Türkiye aç›s›ndan de¤erlendirmesini Anayasam›z›n 90. maddesi üzerinden yapmak gerekir. Madde hükmünü detayl› olarak incelemeden önce konuyu genel aç›dan de¤erlendirecek
olursak, Anayasam›z›n insan haklar›na iliflkin uluslararas› sözleflmeleri ulusal hukukla bütünlefltirmek için öngördü¤ü iki ifllem bulunmaktad›r. Bunlardan ilki “uygun bulma yasas›” ç›kar›lmas›, di¤eri ise, “onay ve Resmi Gazetede yay›mlama”
d›r. Bu iki ifllemden ilki yasaman›n yetkisindeyken; ikincisi yürütmenin yetkisindedir (Gülmez, 2005: 11-41).
Anayasam›z›n 90. maddesi farkl› uluslararas› anlaflmalar› göz önüne al›p istisnalar koyarak konuyu düzenlemifltir. “Milletleraras› andlaflmalar› uygun bulma” bafll›kl› 90. madde, Anayasan›n “Cumhuriyetin Temel Organlar›” bafll›kl› Üçüncü K›sm›n›n “Yasama” bafll›kl› Birinci Bölümündeki “Türkiye Büyük Millet Meclisinin
Görev ve Yetkileri” bafll›kl› II. alt bafll›¤›nda yer alm›flt›r (Gülmez, 2005: 11-41).
15
‹kili görüfle göre,
uluslararas› hukuk ve iç
hukuk birbirinden farkl› ve
ba¤›ms›zd›r.
Tekçi görüfle göre,
uluslararas› hukuk ve iç
hukuk bir bütünün
parçalar›d›r.
16
MADDE 90. - Türkiye Cumhuriyeti ad›na yabanc› devletlerle ve milletleraras› kurulufllarla yap›lacak andlaflmalar›n onaylanmas›, Türkiye Büyük Millet Meclisinin
onaylamay› bir kanunla uygun bulmas›na ba¤l›d›r.
Ekonomik, ticarî veya teknik iliflkileri düzenleyen ve süresi bir y›l› aflmayan andlaflmalar, Devlet Maliyesi bak›m›ndan bir yüklenme getirmemek, kifli hallerine ve Türklerin yabanc› memleketlerdeki mülkiyet haklar›na dokunmamak flart›yla, yay›mlanma ile yürürlü¤e konabilir. Bu takdirde bu andlaflmalar, yay›mlar›ndan bafllayarak
iki ay içinde Türkiye Büyük Millet Meclisinin bilgisine sunulur.
Milletleraras› bir andlaflmaya dayanan uygulama andlaflmalar› ile kanunun verdi¤i yetkiye dayan›larak yap›lan ekonomik, ticarî, teknik veya idarî andlaflmalar›n
Türkiye Büyük Millet Meclisince uygun bulunmas› zorunlu¤u yoktur; ancak, bu f›kraya göre yap›lan ekonomik, ticarî veya özel kiflilerin haklar›n› ilgilendiren andlaflmalar, yay›mlanmadan yürürlü¤e konulamaz.
Türk kanunlar›na de¤ifliklik getiren her türlü andlaflmalar›n yap›lmas›nda birinci
f›kra hükmü uygulan›r.
Usulüne göre yürürlü¤e konulmufl milletleraras› andlaflmalar kanun hükmündedir.
Bunlar hakk›nda Anayasaya ayk›r›l›k iddias› ile Anayasa Mahkemesine baflvurulamaz. (Ek cümle: 7.5.2004-5170/7 md.) Usulüne göre yürürlü¤e konulmufl temel hak
ve özgürlüklere iliflkin milletleraras› andlaflmalarla kanunlar›n ayn› konuda farkl›
hükümler içermesi nedeniyle ç›kabilecek uyuflmazl›klarda milletleraras› andlaflma
hükümleri esas al›n›r.
Yukar›da da belirtti¤imiz üzere 90.maddenin ilk f›kras› uyar›nca onaylama iflleminin bir uygun bulma yasas›n›n ç›kar›lmas›yla bafllamas› gerekmektedir. 2. ve 3.
f›kralarda ise, baz› özellikleri bulunan antlaflmalar için onay› uygun bulma yasas›
ç›karma koflulunun gerekli olmad›¤› belirtilmifltir. 4. f›kra ise, uygun bulma yasas›
ç›kar›lmas›n› “Türk kanunlar›nda de¤ifliklik getiren her türlü andlaflma” için zorunlu tutmufl ve 1. f›kradaki kurala geri dönmüfltür. 5. ve son f›krada, 1. f›kradaki
“onaylama” terimi d›fl›nda “usulüne göre yürürlü¤e koyma” terimi kullan›lm›flt›r.
Bunun tan›m› yap›lmam›flt›r (Gülmez, 2005: 11-41).
90. maddenin son f›kras›n›n ilk cümlesiyle ifade edilmek istenen, TBMM’nin
uygun bulma yasas› ç›kard›¤› ve Cumhurbaflkan›n›n da (Bakanlar Kurulu ile birlikte) onaylad›¤› ve yay›mlad›¤› antlaflmalar›n “kanun hükmünde” oldu¤udur. Birinci
cümlenin amac› ve ifllevi, uluslararas› hukukun parças› olan bir antlaflmay› ulusal
hukukun parças›na dönüfltürmek, ulusal yarg› yerlerinin ve kamu yetkililerinin
ulusal hukuka kat›lan bu antlaflmalar› uygulamas›n› sa¤lamakt›r. ‹kinci cümledeki
düzenleme ile yasa koyucu antlaflmalar›n yasalardan farkl› ifllemler niteli¤i tafl›d›¤›n›n bilincinde oldu¤unu ortaya koymufltur. Ek cümlenin, insan haklar›na iliflkin
uluslararas› antlaflmalar ile yasalar aras›ndaki uyuflmazl›klar›n çözülmesi için önerdi¤i çözüm, uluslararas› antlaflma hükümlerinin “esas” al›nmas›d›r. Ek cümlede,
uluslararas› antlaflmalar ile yasalar aras›nda ayn› konuda farkl› hükümler bulunmas›ndan do¤an “uyuflmazl›klar”dan söz edilmifltir. Üçüncü cümlede, uluslararas› antlaflmalardaki kurallar›n “esas” al›nmas›n›n, ancak somut bir uyuflmazl›k ç›kmas›
durumunda geçerli olaca¤› ifade edilmektedir. Ancak ek cümle, “yarg› yerleri”nin
önündeki uyuflmazl›klar ile s›n›rl› bir çözüm getirmemifl, uyuflmazl›klar›n ç›kt›¤›
yerlere ya da organlara iliflkin bir belirleme yapmam›flt›r (Gülmez, 2005: 11-41).
SIRA S‹ZDE
5
Uluslararas›SIRA
çal›flma
normlar› sizce iç hukuk üzerinde etkili midir? E¤er etkiliyse sizce bu
S‹ZDE
etki nas›ld›r?
S O R U
S O R U
D‹KKAT
D‹KKAT
17
Özet
N
A M A Ç
1
N
A M A Ç
2
Uluslararas› sosyal politika kavram›n› tan›mlamak.
Uluslararas› sosyal politika, ekonomik ve toplumsal bak›mdan gereksinmesi olan kifli ve kümeleri korumak, piyasa ekonomisi kurallar›n›n
do¤urdu¤u ve küreselleflmenin derinlefltirdi¤i
uluslararas› bar›fl› tehdit eden eflitsizlik, e¤retilik
ve güvencesizlikleri azaltmak ve ortadan kald›rmak amac›yla sosyal politikan›n uluslararas› yanlar›n› ve bunlar›n oluflturduklar› kurulufllar›; bu
kurulufllar arac›l›¤›yla ulusal, bölgesel ve uluslararas› düzeylerde izlenmesi gereken politikalar›,
bu politikalar›n içerece¤i önlemleri ve bu önlemlerin uygulamaya konulmas› ile denetimini inceleyen bilim dal›d›r. Uluslararas› sosyal politika,
uluslararas› piyasada rekabet koflullar›nda eflitlik
sa¤lamay›, bar›fl›n devaml›l›¤›na katk›da bulunmay›, sosyal adaleti sa¤lamay›, ekonomik geliflmede sosyal ve insani amaçlar› dikkate almay›
ve uluslararas› harekete öncülük etmeyi amaçlamaktad›r.
Uluslararas› sosyal politikan›n evrensel ve bölgesel düzeyde geliflimini aç›klamak.
Uluslararas› sosyal politikan›n gelifliminde öncülük eden bireysel giriflimler yerini zamanla evrensel ve bölgesel giriflimlere b›rakm›flt›r. Uluslararas› sosyal politikan›n evrensel düzeyde geliflimine katk›da bulunan örgütler Uluslararas› Çal›flma Örgütü (UÇÖ) ile Birleflmifl Milletler ve ba¤l›
örgütlerken; uluslararas› sosyal politikan›n bölgesel düzeyde geliflimine katk›da bulunan örgütler Avrupa Konseyi ile Avrupa Birli¤i’dir. UÇÖ,
çal›flma hayat› ile ilgili konular ve toplumsal sorunlar›n birlikte tart›fl›lmas›na imkân sa¤lamas›
aç›s›ndan önemlidir. Uluslararas› sosyal politika
alan›ndaki temel kaynaklar›n önemli bir bölümü
UÇÖ taraf›ndan haz›rlanm›flt›r. UÇÖ, uluslararas›
çal›flma standartlar›n› kabul etti¤i sözleflme ve
tavsiye karalar›yla oluflturmaktad›r. Avrupa Konseyi’nin uluslararas› sosyal politika ile ilgili temel
belgeleri Avrupa ‹nsan Haklar› Sözleflmesi ve Avrupa Sosyal fiart›’d›r. Bir di¤er örgüt olan Avrupa
Birli¤i ise, birli¤e üye olan ülkelerde çal›flanlar›n
hayat ve çal›flma koflullar›n› iyilefltirip, iflçi ve iflveren örgütleri aras›nda sosyal diyalo¤un geliflmesini sa¤layarak Avrupa Birli¤i’ne üye ülkelerin sosyal politika düzenlemeleri aras›nda bir
uyum sa¤lamay› amaçlamaktad›r.
N
A M A Ç
3
N
A M A Ç
4
N
A M A Ç
5
Uluslararas› sosyal politika ve uluslararas› çal›flma normlar›n›n oluflumunda etkili olan nedenleri aç›klamak.
Uluslararas› sosyal politikan›n geliflmesinde etkili olan nedenleri uluslararas› rekabet, siyasal yak›nlaflma veya bütünleflmeye ihtiyaç duyulmas›,
insani nedenler, meslek bilincinin oluflmas›n›n
yaratt›¤› uluslararas› dayan›flma ihtiyac› ve sosyo-politik önlemler aras›ndaki farkl›l›klar›n kald›r›lmas› ihtiyac› olarak s›ralamak mümkündür.
Uluslararas› çal›flma normu, uluslararas› sözleflme ve tavsiye karar› kavramlar›n› aç›klamak.
Genel anlam›yla uluslararas› çal›flma normlar› özde insan›n ve onun ayr›lmaz bir parças› olan iflgücünün çal›flma yaflam›nda ekonomik, sosyal
ve mesleki yönden korunup gelifltirilmesini sa¤layan bölgesel, k›tasal ve evrensel düzeyde benimsenen ilkeler ve kurallar bütünüdür.
UÇÖ’nün uluslararas› sosyal politikaya temel
oluflturan uluslararas› çal›flma normlar›, sözleflme
ve tavsiye kararlar›d›r.
Uluslararas› çal›flma normlar›n›n iç hukuk ve
Türk ‹fl Hukuku üzerindeki etkisini aç›klamak.
Türk hukukunda uluslararas› anlaflmalar›n yap›lmas›, onaylanmas› ve yay›mlanmas› konusunu
düzenleyen yasalar Milletleraras› Anlaflmalar›n
Yap›lmas› Yürürlü¤ü ve Yay›nlanmas› ile Baz›
Anlaflmalar›n Yap›lmas› ‹çin Bakanlar Kuruluna
Yetki Verilmesi Hakk›ndaki Kanun ile Milletleraras› Münasebetlerin Yürütülmesi ve Koordinasyonu Hakk›nda Kanun’dur. Uluslararas› çal›flma
normlar›n›n sahip olduklar› önem aç›s›ndan Türk
‹fl Hukuku üzerine etkileri; yay›lma etkisiyle etkilenme, temel norm olarak al›nma, uygulamalar›ndan yararlanma, ulusal normlar› evrensel
normlara yaklaflt›rma çabalar› ile teknik ve e¤itim iflbirli¤inin etkisidir. Uluslararas› hukukun iç
hukuk üzerinde etkili olabilmesi için uyuflmazl›k
konusu hakk›nda iç hukukta herhangi bir düzenlemenin bulunmuyor olmas› gerekmektedir.
Uluslararas› normlar›n do¤rudan uygulanabilir
nitelikte olmas› için taraflar›n amaçlar›, sözleflmenin içerdi¤i kurallar›n konusu ve sözleflme
maddelerinin yaz›l›fl biçimi de önem tafl›maktad›r. Ayr›ca uluslararas› normlar›n iç hukuk üstünde do¤rudan uygulanabilmesi için aç›k, ayr›nt›l›,
kesin ve ulusal hukuk düzeninin buna uygun olmas› gerekmektedir.
18
Kendimizi S›nayal›m
1. Afla¤›dakilerden hangisi uluslararas› sosyal politikan›n amaçlar›ndan biri de¤ildir?
a. Ekonomik krizleri sona erdirmek
b. Rekabet koflullar›nda eflitlik sa¤lamak
c. Sosyal adaleti sa¤lamak
d. Uluslararas› harekete öncülük etmek
e. Ekonomik geliflmede insani amaçlar› dikkate almak
6. Uluslararas› alanda sosyal bütünleflme sa¤lama amac› ilk defa afla¤›dakilerden hangisinde gündeme getirilmifltir?
a. ‹nsan Haklar› Evrensel Bildirgesi
b. Versailles Bar›fl Görüflmeleri
c. Medeni ve Siyasi Haklar Uluslararas› Sözleflmesi
d. Maastricht Anlaflmas›
e. Paris Anlaflmas›
2. Afla¤›dakilerden hangisi uluslararas› sosyal politikan›n
oluflumunda rol oynayan evrensel örgütlerden biridir?
a. ‹slam Ükeleri Birli¤i
b. Milletler Cemiyeti
c. Uluslararas› Çal›flma Örgütü
d. Avrupa Konseyi
e. Avrupa Birli¤i
7. ‹flgücünün çal›flma yaflam›nda ekonomik, sosyal ve
mesleki yönden korunup gelifltirilmesini sa¤layan evrensel düzeyde benimsenen ilkeler ve kurallar bütününe ne ad verilir?
a. Uluslararas› anlaflmalar
b. Uluslararas› hukuk
c. Uluslararas› çal›flma sözleflmeleri
d. Uluslararas› çal›flma normlar›
e. Uluslararas› teklifler
3. Uluslararas› Çal›flma Örgütünün merkezi afla¤›dakilerden hangisidir?
a. Hollanda
b. Fransa
c. Almanya
d. ‹sviçre
e. ABD
4. Dünya bar›fl›n›, güvenli¤ini korumak ve uluslar aras›nda ekonomik, toplumsal ve kültürel iflbirli¤i oluflturmak amac›yla kurulan uluslararas› örgüt afla¤›dakilerden hangisidir?
a. Birleflmifl Milletler
b. Uluslararas› Çal›flma Örgütü
c. Avrupa Birli¤i
d. Avrupa Konseyi
e. Milletler Komitesi
5. Afla¤›dakilerden hangisi Avrupa ‹nsan Haklar› Sözleflmesi’nde düzenleme alt›na al›nan haklardan biridir?
a. Sosyal koruma hakk›
b. Sosyal güvence hakk›
c. Eflit davranma hakk›
d. ‹zin hakk›
e. Sendikaya üyelik hakk›
8. Uluslararas› sözleflmelerin uygulanmas›nda üye ülkelere yol gösterici nitelikte olan uluslararas› düzenlemeye ne ad verilir?
a. Uluslararas› anlaflma
b. Uluslararas› sözleflme
c. Tavsiye karar›
d. Teklif karar›
e. Uluslararas› toplant›
9. Afla¤›dakilerden hangisi uluslararas› çal›flma normlar›n›n Türk ‹fl Hukuku üzerindeki etkilerinden biri de¤ildir?
a. Yay›lma etkisiyle etkilenme
b. Temel norm olarak al›nma
c. Uygulamalar›ndan yararlanma
d. Ulusal normlar› evrensel normlara yaklaflt›rma
e. Teknik iflbirli¤inden uzaklaflma
10. Uluslararas› hukuk ile iç hukukun birbirinden farkl› ve ba¤›ms›z oldu¤unu ileri süren görüfl afla¤›dakilerden hangisidir?
a. Tekçi görüfl
b. ‹kili görüfl
c. Çoklu görüfl
d. Ba¤›ms›z görüfl
e. Tekli görüfl
“
19
Kendimizi S›nayal›m Yan›t Anahtar›
Yaflam›n ‹çinden
1. a
TÜRK‹YE ILO’DA KARA L‹STEDE
fiebnem Turhan: Radikal Gazetesi/11.06.2011
ILO’nun 100’üncü Uluslararas› Çal›flma Konferans›’nda
Türkiye sendikal haklar konusunda Afrika ülkeleriyle
ayn› listede yer ald›.
Uluslararas› Çal›flma Örgütü’nün (ILO) s›ralamas›nda
en ‘kötüler listesi’ne al›nd›. ILO’nun bu y›l 100’üncüsünü düzenledi¤i ve 17 Haziran’a kadar sürecek Uluslararas› Çal›flma Konferans›’nda Türkiye sendikal haklar›
ihlal etme, ILO sözleflmelerine uymama, iflten atma ve
sendikac›lara yönelik bask›lar konusunda Swaziland,
Zimbabve, Burma gibi ülkelerle ayn› kategoride ele
al›nd›. ILO’nun Cenevre’deki konferans›na Türkiye’den
sendikalar› temsilen D‹SK Uluslararas› ‹liflkiler Daire
Müdürü K›vanç Eliaç›k; hükümeti temsilen de Doç. Dr.
Zeki Parlak ile Çal›flma Genel Müdürü Ali Kemal Say›n
kat›ld›. Eliaç›k, Türkiye’nin ILO’nun 87 ve 98 numaral›
sözleflmelerine uygun davranmad›¤›n› belirterek Uluslararas› Sendikalar Konfederasyonu’nun raporuna göre,
Avrupa’da sendikal faaliyetlerden iflten at›lmalar›n yüzde 66’s›n›n Türkiye’de gerçekleflti¤ini söyledi. Eliaç›k
as›l çarp›c› olan›n ise Afrika ülkelerinin hükümet temsilcileri ile Türkiye hükümeti resmi yetkililerinin ayn›
savunmay› vermesi oldu¤una dikkat çekti. Eliaç›k flöyle
konufltu: “Komite önceki gece Türkiye’nin durumunu
da görüfltü. Türkiye’den önce görüflülen Swaziland’›n
hükümet temsilcileri ILO komitesinin ‘sendikac›lar›n
gözalt›na al›nmas› ve tutuklanmas›’na iliflkin sorular›na
‘Onlar sendikal faaliyetlerinden dolay› de¤il terörist olduklar› için tutukland›’ yan›t›n› verdiler. Ard›ndan s›ra
bize geldi. Bizim hükümet temsilcilerimize de ILO komitesi neden gözalt›na ald›n›z, tutuklad›n›z diye sorduklar›nda yan›t ayn›yd›; ‘Onlar sendikal de¤il terörist
faaliyetten tutukland›.” NEDEN KARA L‹STEDE? Türkiye imza alt›na ald›¤› ILO’nun sendikal haklar› düzenleyen 87 ve 98 numaral› sözleflmelerine uymuyor. Sekiz
y›ld›r tart›fl›lan Sendikalar Yasas› hâlâ Meclis’ten geçirilmedi. Avrupa’n›n tümündeki sendikal nedenlerle iflten
atmalar›n yüzde 66’s› Türkiye’de yaflan›yor. Türkiye’de
sendikaya üye olan her 5 metal iflçisinden 3’ü iflten at›l›yor. Sendikac›lar sadece sendikal faaliyette bulunduklar› için gözalt›na al›n›p tutuklanabiliyorlar. Sendikalar›n eylemlerinde polis afl›r› güç kullan›yor.
”
2. c
3. d
4. a
5. e
6. b
7. d
8. c
9. e
10. b
Yan›t›n›z yanl›fl ise “Genel Olarak Sosyal Politika:
Kavram ve Tan›m” konusunu yeniden gözden
geçiriniz.
Yan›t›n›z yanl›fl ise “Uluslararas› Sosyal Politikan›n Oluflumunda Rol Oynayan Evrensel Örgütler” konusunu yeniden gözden geçiriniz.
Yan›t›n›z yanl›fl ise “Uluslararas› Sosyal Politikan›n Oluflumunda Rol Oynayan Bölgesel Örgütler” konusunu yeniden gözden geçiriniz.
Yan›t›n›z yanl›fl ise “Uluslararas› Sosyal Politikan›n Oluflumunda Rol Oynayan Bölgesel Örgütler” konusunu yeniden gözden geçiriniz.
Yan›t›n›z yanl›fl ise “Uluslararas› Çal›flma Normlar›” konusunu yeniden gözden geçiriniz.
Yan›t›n›z yanl›fl ise “Uluslararas› Çal›flma Normlar›” konusunu yeniden gözden geçiriniz.
Yan›t›n›z yanl›fl ise “Uluslararas› Çal›flma Normlar› ve Türkiye” konusunu yeniden gözden geçiriniz.
Yan›t›n›z yanl›fl ise “Uluslararas› Çal›flma Normlar›n›n ‹ç Hukuk Alan›nda Etkisi Sorunu” konusunu yeniden gözden geçiriniz.
20
S›ra Sizde Yan›t Anahtar›
S›ra Sizde 1
Uluslararas› sosyal politikan›n do¤uflunda temel belirleyici unsurun rekabet eflitsizli¤ini önlemek iste¤i oldu¤unu söyleyebiliriz. Sonras›nda ise, iflçi s›n›f›n›n
uluslararas› sosyal politika düflüncesine deste¤i
uluslararas› sosyal politikan›n gelifliminde etkili olmufltur. Uluslararas› sosyal politikan›n do¤uflunda etkili olan
bir di¤er gerekçe ise, daha çok insani ve manevi bir
nitelik tafl›maktad›r. Sanayi Devrimi sonras› dönemde
yaflan›lan yoksulluk, insanlar›n kötü çal›flma koflullar›nda, düflük ücretlerle çal›flmak zorunda b›rak›lmas› ve
belki de en önemlisi olumsuz ekonomik koflullar gerekçesiyle iflverenlerin ucuz emek olarak de¤erlendirdi¤i kad›n ve çocuk iflgücünün imalat sektöründe yer almaya bafllamas› insanl›k duygusunda zedelenmeye neden olmufltur. Böyle bir sosyo-ekonomik ortamda bar›fl›n sa¤lanmas›, insanlar›n açl›k ve yoksullu¤un bask›s›ndan kurtulabilmesi ancak iç bar›fl kadar uluslararas›
bar›fl›n ve uluslararas› adaletin sa¤lanmas›yla mümkün
olabilecektir. Sosyal politikan›n uluslararas›laflmas›n›n
bir di¤er gerekçesini, olumsuz çal›flma ve yaflam koflullar›n› ortak düzeyde paylaflan çal›flanlar›n dayan›flma
duygusu olarak belirtmek mümkündür.
S›ra Sizde 2
Sosyal politikan›n ilk oluflumlar›n› 19. yüzy›l›n ilk yar›s›ndaki ‹ngiltere’de bulmak mümkündür. ‹ngiltere’de
çok fazla say›da iflçinin çal›flt›¤› bir dokuma fabrikas›na
sahip olan Robert Owen sosyal politikalar›n ilk örneklerini kendi fabrikas›nda uygulam›flt›r. Owen yasal anlamda hiçbir zorunlulu¤u olmamas›na ra¤men kendi
fabrikas›nda çal›flan iflçilerin çal›flma koflullar›n› olumlu
yönde etkileyecek düzenlemelerde bulunmufltur. Ancak ulusal düzeydeki düzenlemelerin yeterli olmayaca¤› düflüncesi ve sanayileflmifl ülkelerin aralar›ndaki rekabet nedeniyle etkin bir sosyal politikan›n ancak uluslararas› düzeyde olmas› Owen’› uluslararas› sosyal politika kurallar› oluflturma yolunda harekete geçirmifltir.
Uluslararas› sosyal politika alan›ndaki ilk hareketlenme
19. yüzy›l›n ortalar›ndan sonra h›z kazanmaya bafllam›flt›r.
S›ra Sizde 3
UÇÖ’nün uluslararas› sosyal politika alan›ndaki temel
kaynaklardan ilki UÇÖ Anayasas›’n›n “Bafllang›ç” bölümü ile Filadelfiya Bildirgesi’nde yer alan “Genel ‹lkeler”
bölümlerinde yer alan ilkelerdir. Örgütün önemli bir di¤er belgesi ise, “Çal›flmaya ‹liflkin Temel Haklar ve ‹lkeler Bildirgesi”dir. UÇÖ Anayasas›’n›n “Bafllang›ç” bölümü ile Filadelfiya Bildirgesi’nin “Genel ‹lkeler” bölümünde yer alan ilkeler çerçevesinde örgütün amac› iki
temel bafll›k alt›nda toplanmaktad›r. Bunlardan ilki, evrensel ve sürekli bir bar›fl›n ancak sosyal adalet temeli
üzerine kurulabilece¤idir. ‹kinci amaç ise, adaletsizlik,
sefalet ve ayr›cal›klar› içeren çal›flma koflullar›n›n varl›¤› ve bu koflullar›n düzeltilmesi olarak belirlenmifltir.
Uluslararas› rekabetin sosyal sonuçlar›ndan kayg› duyulmas› da üçüncü amaç olarak belirtilmektedir.
S›ra Sizde 4
Uluslararas› çal›flma normlar›n›n ortaya ç›k›fl›nda etkili
olan unsurlar› afla¤›daki gibi s›ralamak mümkündür;
• Uluslararas› piyasada rekabet koflullar›nda eflitlik
sa¤lama
• Siyasal yak›nlaflma ve sosyal bütünleflmeye ihtiyaç duyma
• Mesleki dayan›flmaya ihtiyaç duyma
• Uygulanan sosyo-politik önlemler aras›ndaki farkl›l›klar› giderme
• Eme¤in ve sermayenin uluslararas› hareketlili¤ini
sa¤lama
S›ra Sizde 5
Uluslararas› normlar›n, iç hukukta ülkeler taraf›ndan
onayland›ktan sonra do¤rudan uygulanabilmesinin temel koflulu onaylanan sözleflme ya da tavsiye kararlar›n›n hükümlerinin do¤rudan uygulanabilir nitelikte olmas›d›r. Buna ek olarak ulusal hukuk sisteminin do¤rudan uygulanmaya elveriflli olmas› da bir baflka kofluldur. Uyuflmazl›k durumunda iç hukuk kurallar›n›n m›
yoksa uluslararas› hukuk kurallar›n›n m› uygulanaca¤›,
do¤rudan etki konusunda cevaplanmas› gereken bir
baflka sorudur. Do¤rudan etki konusu genifl anlam›yla
21
Yararlan›lan ve Baflvurulabilecek
Kaynaklar
ele al›nd›¤›nda, uluslararas› hukukun iç hukuk üzerinde etkili olabilmesi için uyuflmazl›k konusu hakk›nda iç
hukukta herhangi bir düzenlemenin bulunmuyor olmas› gerekmektedir. Bu nedenle, uluslararas› çal›flma
normlar› veya uluslararas› sözleflmeler ile Avrupa Sosyal fiart› gibi belgelerin iç hukukta do¤rudan uygulanmas›n› bu gerçek anlam içinde de¤erlendirmek gerekmektedir. Bu koflul d›fl›nda, uluslararas› normlar›n do¤rudan uygulanabilir nitelikte olmas› için taraflar›n amaçlar›, sözleflmenin içerdi¤i kurallar›n konusu ve sözleflme maddelerinin yaz›l›fl biçimi de önem tafl›maktad›r.
Ayr›ca uluslararas› normlar›n iç hukuk üstünde do¤rudan uygulanabilmesi için aç›k, ayr›nt›l› ve kesin olmas›
gerekmektedir. Uluslararas› normlar›n iç hukuk üzerinde do¤rudan uygulanabilirli¤i için tüm bu koflullar›n d›fl›nda belki de olmas› gereken en önemli koflul ulusal
hukuk düzeninin buna uygun olmas› kofluludur.
Alper, Y. ve P. A. Kaya. (1995). Uluslararas› Çal›flma
Örgütü ve Uluslararas› Çal›flma Standartlar›, Ezgi Kitabevi Yay›nlar›, Bursa.
Altan, Ö. Z. (2006). Sosyal Politika Dersleri, Anadolu
Üniversitesi Yay›nlar›, No:1592, Eskiflehir.
Altan, Ö. Z. (2010). Sosyal Politika, Anadolu Üniversitesi Yay›nlar›, Yay›n NO: 1744, Eskiflehir.
Ateflo¤ullar›, K. (1997). Uluslararas› Çal›flma Örgütü
ve Türkiye, Petrol-‹fl Yay›n-44, ‹stanbul.
Erdut, Z. (2003). Uluslararas› Sosyal Politika ve Türkiye, Dokuz Eylül Yay›nlar›, ‹zmir.
Erkul, ‹. (1988). Sosyal Politika Dersleri, Anadolu
Üniversitei E¤itim, Sa¤l›k ve Bilimsel Araflt›rma Çal›flmalar› Vakf›, Yay›n No:50, Eskiflehir.
Gülmez, M. (1992). “‹nsan Haklar›nda Geliflmeler
ILO Sözleflmelerinin Onaylanmas›”, ‹nsan Haklar› Y›ll›¤›, TODA‹E, Cilt 14, Ankara.
Gülmez, M. (2000). Uluslararas› Sosyal Politika, TODA‹E, Yay›n No:300.
Gülmez, M. (2005). “Sendikal Haklara ‹liflkin Sözleflmelerin ‹ç Hukuka Üstünlü¤ü ve Yasalar›m›zdaki Ayk›r›l›klar”, Çal›flma ve Toplum Dergisi,
2005/1.
Güzel, A. (1997). “ILO Normlar›n›n ‹ç Hukuka Etkisi
ve Türk ‹fl Hukukunun Geliflmesine Katk›s›”, ‹fl
Hukuku ve Sosyal Güvenlik Hukuku Türk Milli Komitesi 20. Kurulufl Y›l› Kutlama Semineri, Kamu-‹fl,
Ankara.
fiiflman, Y. (2010). Uluslararas› Çal›flma Normlar›,
Anadolu Üniversitesi Yay›n No: 1743, Eskiflehir.
Talas, C. (1981). Toplumsal Politikaya Girifl, S Yay›nlar›, Ankara.
Tokol, A. (1995). Uluslararas› Sosyal Politika, Ezgi
Kitabevi, Bursa.
Tokol, A. ve Y. Alper . (2011). Sosyal Politika, Dora
Yay›nlar›, Bursa.
2
Amaçlar›m›z
N
N
N
Uluslararas› sosyal politikan›n do¤ufluna ortam sa¤layan koflullar› tan›mlayabilecek,
Uluslararas› sosyal politikan›n geliflim dinamiklerini de¤erlendirebilecek,
Uluslararas› sosyal politikan›n kurumsallaflmas›na yol açan I. Dünya Savafl›
y›llar›ndaki geliflmeleri ve Uluslararas› Çal›flma Örgütü’nün kurulufluna yol
açan dinamikleri aç›klayabileceksiniz.
Anahtar Kavramlar
• Sosyal Politika
• Uluslararas› Sosyal Politika
• Uluslararas› Çal›flma Mevzuat›
• Uluslararas› Sözleflmeler
• Uluslararas› Çal›flma Örgütü
‹çindekiler
Uluslararas›
Sosyal Politika
Uluslararas› Sosyal Politikan›n
Geliflimi (Uluslararas› Sosyal
Politika’n›n Ortaya Ç›k›fl›ndan
Uluslararas› Çal›flma Örgütü’nün
Kurulufluna Kadar Geçen Dönem)
• G‹R‹fi
POL‹T‹KA DÜfiÜNCES‹N‹N
ORTAYA ÇIKIfi
D‹NAM‹KLER‹
POL‹T‹KANIN GEL‹fi‹M
D‹NAM‹KLER‹
POL‹T‹KANIN
KURUMSALLAfiMASINA
DO⁄RU
Politikan›n Geliflimi
(Uluslararas› Sosyal Politika’n›n
Ortaya Ç›k›fl›ndan Uluslararas›
Çal›flma Örgütü’nün Kurulufluna
Kadar Geçen Dönem)
G‹R‹fi
Sanayi Devrimi’nin yaratt›¤› büyük dönüflüm sonucunda, eme¤i ile geçinmek zorunda olan genifl kitleler için ortaya ç›kan sorunlar, sosyal politika önlemlerinin
do¤uflunu da beraberinde getirmifltir. Söz konusu dönemin siyasal koflullar›nda
Avrupa’n›n sanayileflmifl ülkelerinde ortaya ç›kan ilk sosyal politika düzenlemeleri
ulusal düzeyde flekillenmifltir. Ulusal düzeyde sosyal politikan›n geliflimi tedrici bir
biçimde oluflmufl ve kapitalist birikim rejiminin özellikleri kapsam›nda süreç içerisinde yeni anlamlar kazanm›flt›r. Sanayi Devrimi sonras›nda ortaya ç›kan ilk sosyal
politika önlemleri, hakim liberal anlay›fl çerçevesinde çal›flma yaflam›nda en korunmas›z kesimler olarak kabul edilen çocuklar ve kad›nlar için öncelikle çal›flmaya kabul yafl› ve çal›flma süresi gibi bireysel ifl iliflkileri alan›na yönelik düzenlemeleri içermifltir. Sosyal politika geliflim süreci içerisinde koruma sa¤lad›¤› kifli ve
riskler aç›s›ndan kapsam›n› geniflletirken, ulusal düzlemden uluslararas› düzleme
do¤ru bir düzey genifllemesi de yaflam›flt›r. Sanayileflmifl ülkeler aras›nda sosyal
politika normlar›n›n farkl›l›¤›ndan kaynakl› sorunlar, uluslararas› düzeyde çal›flma
mevzuat›n›n belirlenmesi için çeflitli giriflimlerin ortaya ç›kmas›na neden olmufltur.
Uluslararas› sosyal politika, ulusal sosyal politikalar›n geliflimine koflut olarak öncelikle çal›flma yaflam›nda riskli gruplar olarak kabul edilen çocuk ve kad›nlardan
bafllamak üzere bireysel ifl iliflkileri alan›na yönelik düzenlemeleri içermifltir. Sendikalar›n ortaya ç›k›fl› ve toplu çal›flma iliflkileri alan›n›n genifllemesine ba¤l› olarak
uluslararas› sosyal politikan›n düzenleme alan› da toplu ifl iliflkilerine do¤ru yönelmifltir. Gerek ulusal gerekse uluslararas› düzeyde sosyal politikan›n kapsam›n›n insan haklar› temelinde geniflledi¤i dönem ise, as›l olarak II. Dünya Savafl› sonras›nda geliflimini tamamlayan refah devleti dönemidir.
Uluslararas› sosyal politikan›n kurumsal anlamdaki geliflimi ise, 1919 y›l›nda çal›flma yaflam›na özgü sorunlarla ilgilenen bir uzmanl›k kuruluflu olan Uluslararas›
Çal›flma Örgütü (ILO)’nün kurulmas› ile bafllam›flt›r. ILO’nun kurulmas›na yol açan
ideolojik ve diplomatik süreç, öncelikle uluslararas› sosyal politika düflüncesini savunan öncü isimlerin giriflimleriyle bafllam›fl; daha sonra çeflitli özel giriflimler ve
hükümetler düzeyindeki giriflimlerle geliflmifl ve I. Dünya Savafl›’n›n etkisi sonucunda ILO’nun kurulmas›yla tamamlanm›flt›r. Bu nedenle, uluslararas› sosyal politikan›n düflünsel ve ideolojik olarak geliflti¤i yüzy›l› aflan süreç ile ILO’nun kurumsal geliflimi aras›nda bir ayr›m yap›lmas› gerekmektedir.
24
Bu bölüm, uluslararas› sosyal politikan›n düflünsel ve ideolojik geliflimini de¤erlendirmeyi amaçlamaktad›r. Bu amaç do¤rultusunda, uluslararas› sosyal politikan›n geliflimine ortam sa¤layan koflullar, uluslararas› sosyal politikan›n gelifliminde öncü isimler, özel kurulufllar ve hükümetlerin rollerine iliflkin temel dinamikler ve I. Dünya Savafl› sonunda ILO’nun kurulmas›yla sonuçlanan süreç
de¤erlendirilecektir.
ULUSLARARASI SOSYAL POL‹T‹KA DÜfiÜNCES‹N‹N
ORTAYA ÇIKIfi D‹NAM‹KLER‹
Sanayi Devrimi ve Çal›flma Koflullar›
Teknik anlamda buhar gücünün üretim süreçlerine uygulanmas› ve makineleflme,
18. yüzy›l›n ikinci yar›s›n›n sonlar›na do¤ru ‹ngiltere’de, Sanayi Devrimi olarak adland›r›lan büyük ekonomik, sosyal ve siyasal dönüflümü bafllatm›flt›r. Sanayi Devrimi ile birlikte, bir yandan atölye üretiminin yerini teknolojik yenilikler sonucunda kitlesel fabrika üretimi al›rken; di¤er yandan büyük toplumsal dönüflümler sonucunda sadece eme¤i ile geçinmek zorunda olan iflçi s›n›f› ve ücretli çal›flma iliflkileri ortaya ç›km›flt›r. Makinelerin üretim sürecine h›zla girifli, bir yandan sermaye
birikimini di¤er yandan ise üretim araçlar›n›n mülkiyetine sahip sermaye s›n›f›n›n
toplumsal gücünü art›rm›flt›r. Tar›m kesiminden h›zla kopan iflgücü kentlere y›¤›larak ucuz eme¤in kayna¤› haline gelmifl, genifl kitlelerin yaflad›¤› ekonomik zorluklar, çocuklar›n ve kad›nlar›n çal›flma yaflam›na girmesine neden olmufl, genifl aile yap›s›n›n parçalanmas›, eme¤iyle geçinmek zorunda kalan kitleler için geleneksel koruma mekanizmalar›n›n ortadan kalkmas› sonucunu do¤urmufltur.
Söz konusu dönemde hâkim ideoloji olan liberalizmin sözleflme özgürlü¤ü ilkesi kapsam›nda, ücretli iflçi ve iflveren iliflkilerine yönelik her türlü müdahalenin
reddi bir süre sonra eme¤i ile geçinmek zorunda olan iflçi s›n›f›n›n çal›flma ve yaflam koflullar›n›n oldukça kötüleflmesiyle sonuçlanm›flt›r. Sanayi Devrimi ile birlikte üretim önemli ölçüde artm›fl ancak artan refah›n da¤›l›m›na yönelik herhangi bir
düzenleyici mekanizman›n olmamas› sonucu iflçi s›n›f› artan refahtan pay alamam›fl ve yoksullaflm›flt›r.
Sanayi Devrimi sonucu ortaya ç›kan çal›flma koflullar› tam anlam›yla bir sefalet ve yoksulluk tablosu oluflturmaktad›r. ‹flçilerin haklar›n› korumak için örgütlenmelerinin yasalarla engellenmesi, iflçi s›n›f›n›n durumunun daha da kötüleflmesine neden olmufltur. Söz konusu dönemde, Bat› Avrupa’da ve özellikle ‹ngiltere,
Almanya, Fransa ve ‹sviçre gibi ülkelerde, Sanayi Devrimi’nin çal›flan kitleler üzerindeki olumsuz sonuçlar› tüm aç›kl›¤›yla görülmektedir. Kentlere göçle birlikte
artan iflgücü arz› ve afl›r› kar iste¤i ücretlerin sefalet ücretleri düzeyinde oluflmas›na yol açm›flt›r. Fransa’da 1834 y›l›nda yap›lan bir anketin sonuçlar›, iflçilerin günde 20 saat çal›flmalar›na ra¤men ailelerinin geçimlerini sa¤layamad›klar›n› göstermektedir. Almanya’da ise ücretlerin, hapishanelerde tutuklulara verilen günlük
kalori miktar›n› bile karfl›layamayacak kadar düflük düzeyde oldu¤u görülmektedir (Talas, 1995: 66-67).
‹flçi s›n›f› aras›nda artan yoksulluk, kad›nlar›n ve çocuklar›n çal›flma yaflam›na
h›zla girmesine neden olmufltur. Ucuz emek olarak kad›n ve çocuklar çok uzun
sürelerle, baflta madenler ve dokumac›l›k sektörü olmak üzere çok zorlu flartlar alt›nda çal›flmak zorunda kalm›fllard›r. Bu dönemde günlük çal›flma sürelerinin 1518 saat oldu¤u, dokumac›l›k sektöründe bu sürelerin daha da artt›¤› görülmektedir. Çocuklar›n ve yetiflkinlerin sa¤l›k ve güvenlik aç›s›ndan oldukça olumsuz flart-
SIRA S‹ZDE
SIRA S‹ZDE
2. Ünite - Uluslararas› Sosyal Politikan›n Geliflimi
S O R U
(Uluslararas› Sosyal Politika’n›n Ortaya Ç›k›fl›ndan Uluslararas› Çal›flma Örgütü’nün Kurulufluna Kadar Geçen Dönem)
larda çal›flmas›, bu dönemde adeta bir norm halini alm›flt›r. Birçok
takaD ‹ K Kçal›flan›n
AT
tini aflan çal›flma koflullar› ve yoksulluk, kitleler üzerinde y›k›mla sonuçlanm›fl, ortalama insan ömrü k›salm›flt›r (Talas, 1995).
SIRA S‹ZDE
Sanayi Devrimi’nin yaratt›¤› insanl›k d›fl› çal›flma ve yaflam koflullar›na karfl›
müdahale edilmesi yönünde artan düflünsel ak›mlar ile toplumsal ve siyasal bask›lar, bir süre sonra iflçi s›n›f›n› koruyucu yöndeki ilk sosyal politika
düzenlemeleriAMAÇLARIMIZ
nin ortaya ç›kmas›yla sonuçlanm›flt›r.
N N
Sanayi Devrimi’nin ortaya ç›kard›¤› çal›flma koflullar› hakk›nda daha
edinmek
K ‹fazla
T A bilgi
P
için Cahit Talas’›n Toplumsal Politika bafll›kl› kitab›na bak›n›z.
Ulusal Düzeyde Sosyal Politikalar›n GeliflimiT Eve
L E V ‹Ülkeler
ZYON
Aras›nda Ortaya Ç›kan Rekabet Eflitsizli¤i Sorunu
Çal›flanlar› koruyucu yöndeki sosyal politika düzenlemeleri ilk olarak, Sanayi Devrimi’nin befli¤i olan ‹ngiltere’de ortaya ç›km›flt›r. ‹ngiltere’de 1802 y›l›nda Ç›rakla‹NTERNET
r›n Bedensel ve Tinsel Sa¤l›klar› Hakk›ndaki Yasa, dokuma sanayinde çal›flan çocuklar›n çal›flma sürelerini günlük 12 saat ile s›n›rlam›fl, çocuklar›n gece çal›flmas›n› yasaklam›fl, iflverenin yan›nda kalan çocuklar için iflverenlere yatakhane yapt›rma ile çocuklar›n okula devam›n› sa¤lama yükümlülü¤ü getirmifltir. ‹ngiltere’de
1833 y›l›nda ç›kar›lan bir baflka yasa ile çocuk çal›flmas›n›n düzenlenmesi tüm sanayi kollar›n› kapsayacak flekilde geniflletilmifl ve ilk kez çal›flma normlar›n›n denetiminden sorumlu ifl teftifl örgütü kurulmufltur. ‹ngiltere’de 1842 y›l›nda kabul
edilen bir baflka yasa ile kad›n ve çocuklar›n yer alt› ifllerinde çal›flmas› yasaklanm›fl; farkl› tarihlerde ortaya ç›kan yasalarla kad›nlar›n çal›flmas›, çal›flma sürelerinin
azalt›lmas›na iliflkin çeflitli düzenlemeler yap›lm›flt›r (Talas, 1995).
Çeflitli kantonlardan oluflan ‹sviçre’de ise, kantonlar düzeyinde ilk sosyal politika önlemleri, Zürih Kantonu’nda 1779 tarihinde çocuklar›n çal›flt›r›lmas›n› belirli
koflullara ba¤layan yasal düzenlemeyle bafllam›fl, daha sonraki tarihlerde yine Zürih kantonunda çocuklar›n çal›flmaya bafllama yafl›, çal›flma süreleri ve gece çal›flmalar›n›n yasaklanmas›na iliflkin düzenlemeler yap›lm›flt›r. 1848’de Glaris ve 1853
tarihinde St. Gall kantonunda kabul edilen düzenlemelerle, çocuklar› koruyucu
sosyal politikalar genifllemeye bafllam›flt›r. Federal düzeyde ise, uzun tart›flmalar
sonucunda 1877 tarihinde “Fabrikalarda Çal›flmaya ‹liflkin Federal Yasa” kabul edilerek, tüm ülkeyi kapsayan sosyal politika önlemleri ortaya ç›kar›lm›flt›r. Bu yasayla günlük çal›flma süreleri 11 saat ile s›n›rlanm›fl, ilke olarak gece çal›flmas› reddedilmifl ve pazar günü hafta tatili olarak kabul edilmifltir. Kad›nlar›n gece çal›flmas›
yasaklanm›fl, kad›nlara do¤umdan sonra 8 haftal›k izin hakk› tan›nm›flt›r. Çocuklar›n çal›flmaya kabul yafl› 14 olarak saptanm›fl, 14-16 yafl›ndaki çocuklar için günlük
çal›flma süresi 11 saat ile s›n›rlanm›fl ve ilke olarak 18 yafl›ndan küçük çocuklar›n
gece ve pazar günleri çal›flmas› yasaklanm›flt›r (Talas, 1995: 283-284).
Fransa’daki sosyal politika önlemleri ise, di¤er ülkelere göre daha geç ortaya
ç›km›flt›r. Bunun nedeni, Fransa’da Sanayi Devrimi’nin daha geç tarihlerde ortaya
ç›karak, etkilerini daha geç do¤urmas› ile liberal doktrinin bu ülkede uzun bir süre önemli yer tutmas›d›r. Fransa’da ilk sosyal politika önlemleri çocuklara yönelik
olarak 1841 y›l›nda ortaya ç›km›flt›r. Yaln›zca motor gücüyle çal›flan ve belirli say›da iflçi çal›flt›ran iflyerlerini kapsayan yasa, 16 yafl›ndan küçük çocuklar›n tehlikeli
ifllerde çal›flmas›n› yasaklam›fl, çal›flmaya kabul yafl›n› 8 yafl olarak belirlemifl, 12
yafl›ndan küçük çocuklara haftal›k dinlenme hakk› sa¤lam›fl ve çok da geliflkin olmayan bir denetim düzeninin kurulmas›n› öngörmüfltür. 1874 y›l›ndaki yasa ile ço-
S O R U 25
D‹KKAT
SIRA S‹ZDE
AMAÇLARIMIZ
K ‹ T A P
TELEV‹ZYON
‹NTERNET
S O R U
S O R U
26
D‹KKAT
D‹KKAT
SIRA S‹ZDE
AMAÇLARIMIZ
cuklar›n korunmas›na yönelik uygulama sanayideki tüm iflyerlerini kapsayacak fleSIRA S‹ZDE
kilde geniflletilmifl,
12 yafl›ndan küçük çocuklar›n sanayi ifllerinde çal›flmas› yasaklanm›fl, çal›flma süreleri 12 saatle s›n›rland›r›lm›flt›r. 1892 y›l›nda kabul edilen bir
di¤er yasa AMAÇLARIMIZ
ile çocuklara yönelik sosyal politika önlemlerinin kad›nlar› da kapsayacak flekilde uygulama alan› ve ölçütleri geniflletilmifltir (Talas, 1995: 287-288).
N N
Çeflitli ülkelerde
K ‹ T ortaya
A P ç›kan ilk sosyal politika düzenlemelerine iliflkin daha fazla bilgi
edinmek için Cahit Talas’›n Toplumsal Politika bafll›kl› kitab›na bak›n›z.
K ‹ T A P
TUluslararas›
E L E V ‹ Z Y sosyal
ON
politikan›n ortaya ç›k›fl›nda,
farkl› düzeylerdeki sosyal
politika önlemlerinin ülkeler
aras›nda yaratt›¤› rekabet
eflitsizli¤ini
yönelik
‹ N T E R N Eönlemeye
T
ekonomik nitelikli nedenler
a¤›rl›k tafl›maktad›r.
SIRA S‹ZDE
1
‹flçileri koruyucu yönde
uluslararas›
S O R U eylem
düflüncesi, Sanayi
Devrimi’nin yaratt›¤› insan›
bir mal olarak de¤erlendiren
D ‹ K K Aortaya
T
yaklafl›m›n
ç›kard›¤›
olumsuzluklar›n do¤al
sonucudur.
SIRA S‹ZDE
AMAÇLARIMIZ
‹lk sosyal
T E L Epolitika
V ‹ Z Y O N önlemleri hakim liberal anlay›fl çerçevesinde çal›flma yaflam›nda en korunmas›z kesimler olarak kabul edilen çocuk ve kad›nlar için öncelikle çal›flmaya kabul yafl› ve çal›flma süresi gibi bireysel ifl iliflkileri ve riskli çal›flma
koflullar›n›n oldu¤u madencilik gibi sanayi sektörlerine yönelik ortaya ç›km›flt›r.
TERNET
Yetiflkinlere‹ N yönelik
sosyal politika düzenlemeleri ise sonraki tarihlerde gündeme
gelmifltir. Yetiflkinlere yönelik sosyal politika önlemlerinin daha geç tarihlerde ortaya ç›kmas›n›n nedeni, yetiflkinlerin kendi kendini koruyabilece¤i düflüncesidir.
‹lk sosyal politika önlemleri her ne kadar belirli gruplara ve s›n›rl› konulara yönelik ortaya ç›ksa da, sosyal politika düzenlemelerinin ülkeler aç›s›ndan farkl›laflmas›, bir süre sonra bu farkl›l›klardan kaynakl› rekabet sorununu gündeme getirmifltir. Sosyal politika önlemlerinin ülkeler aras›nda farkl›laflmas›n›n yaratt›¤› rekabet sorunu nedeniyle sanayiciler, iflçileri koruyucu yasal düzenlemelere karfl› ç›km›fllard›r. Haks›z rekabet, sanayicilerin benzer nitelikli sosyal politika önlemlerinin
uluslararas› pazarlarda rekabet halinde olan tüm sanayi ülkelerinde al›nmas›n› istemelerine neden olmufltur. ‹flçileri koruyucu önlemlerin üretim maliyetlerini yükselterek, bu önlemlerin görece geliflmifl oldu¤u ülkelerin sanayicilerini rekabette
dezavantajl› konuma sokmas›, bir süre sonra sosyal politika önlemlerinin bütün ülkeleri kapsayacak flekilde düzenlenmesi iste¤ini beraberinde getirmifltir (Talas,
1995; Gülmez, 2008). Bu nedenle uluslararas› sosyal politikan›n do¤uflu öncelikle
ekonomik amaçl› bir tak›m nedenlere dayanmaktad›r. Amaç öncelikle iflçileri korumaktan çok, iflverenleri rekabet eflitsizli¤inden korumakt›r. Bu flekilde çal›flmaya
iliflkin normlar›n düzeyinin de afla¤›ya çekilmesi önlenmifl olacakt›r. Öncelikle
ekonomik kayg›larla gündeme getirilen uluslararas› sosyal politika düflüncesi süreç
içerisinde yaflanan geliflmeler do¤rultusunda politik ve sosyal nedenlerle de savunulur hale gelmifltir.
Uluslararas›SIRA
sosyal
politika düflüncesinin ortaya ç›k›fl›n› sa¤layan koflullar sizce nelerdir?
S‹ZDE
ULUSLARARASI SOSYAL POL‹T‹KANIN GEL‹fi‹M
D‹NAM‹KLER‹
Uluslararas› sosyal politika düflüncesinin kökenleri, sanayileflmenin önemli ölçüde
geliflti¤i 19. SYüzy›l›n
O R U bafllar›na dayanmaktad›r. ‹flçileri koruyucu yönde uluslararas› eylem düflüncesi, Sanayi Devrimi’nin yaratt›¤› “iflgücü maliyetleri”ne iliflkin insan› bir mal olarak de¤erlendiren yaklafl›m›n ortaya ç›kard›¤› olumsuzluklar›n do¤al
D‹KKAT
sonucudur.
Uluslararas› çal›flma mevzuat› ile bu mevzuat›n gelifltirilmesi ve uygulanmas›nSIRA S‹ZDE
dan sorumlu
olacak uluslararas› bir örgütün kurulmas›n› amaçlayan düflünsel ve
ideolojik hareket, kat› bir kronolojik s›ra takip etmeksizin 1820’lerde bafllam›fl ve
1919 y›l›nda
ILO’nun kurulmas›yla geliflimini tamamlam›flt›r (Ghebali, 1989).
AMAÇLARIMIZ
N N
K ‹ T A P
K ‹ T A P
TELEV‹ZYON
TELEV‹ZYON
Bu dönem içerisinde uluslararas› çal›flma mevzuat› ve bu mevzuat›n uygulanmas›ndan sorumlu olacak uluslararas› çal›flma örgütü düflüncesi karfl›l›kl› olarak
birbirini tamamlayacak flekilde ortaya ç›km›fl ve geliflmifltir. ‹lk olarak, uluslararas›
çal›flma mevzuat› düflüncesi ortaya ç›km›flt›r. Bu düflünce olgunlaflmaya bafllad›kça, uluslararas› çal›flma mevzuat›n› uygulama ve gelifltirmenin en iyi yolu olarak
kurumsal bir mekanizman›n oluflturulmas› sonucuna var›lm›flt›r. ‹lk önce, birbirinden ayr› bir flekilde öncü isimler taraf›ndan ileri sürülen uluslararas› sosyal politika düflüncesi, daha sonra örgütlü bir tak›m özel giriflimler taraf›ndan gelifltirilmifl
ve son olarak da sanayileflmifl ülke hükümetlerini etkilemifltir (Thomas, 1938; Ghebali, 1989; Valticos ve Potobsky, 1995; ILO, 1998; Gülmez, 2008; Servais, 2009).
27
politikan›n geliflim
döneminde ilk olarak öncü
isimlerin giriflimleri, daha
sonra ise özel kurulufllar›n
ve hükümetlerin giriflimleri
etkili olmufltur.
Uluslararas› Sosyal Politikan›n Gelifliminde Öncü ‹simler
Uluslararas› çal›flma mevzuat› düflüncesini ilk ortaya atan kiflinin kim oldu¤u konusu tart›flmaya aç›kt›r. Bu konuda farkl› görüfller bulunmaktad›r ve konu akademik aç›dan çok ilgi çekmemifltir. Bununla birlikte ilk isimler olarak Robert Owen
(1771-1853) ve Daniel Le Grand (1783-1859) öne sürülen isimlerdir (Ghebali, 1989;
Valticos, 1995; Gülmez, 2008). Ancak R. Owen’›n gerçek anlamda öncü olup olmad›¤› tart›flma konusudur. Sanayici olan bu iki ismin yan› s›ra, uluslararas› çal›flma
mevzuat› düflüncesinin gelifliminde farkl› meslek gruplar›ndan gelen isimler de bulunmaktad›r. ‹ngiltere’de sanayici ve politikac› olan Charles Hindley; Fransa’da
halk sa¤l›¤› doktoru olan Louis-Rene Villerme, iktisatç› J.A. Blanqui, Belçika’da politikac› Edward Ducpeciaux ve iktisatç› Daniel Mareska uluslararas› sosyal politika
düflüncesinin geliflimine katk› yapan di¤er öncü isimlerdir. Söz konusu isimlerin
mesleklerine bak›ld›¤›nda, uluslararas› sosyal politika düflüncesinin, 19. yüzy›l burjuvazisinin ekonomik ve entelektüel yaklafl›m›n›n bir ürünü oldu¤u görülecektir.
Uluslararas› sosyal politikaya olan gereksinimin öncelikle ülkeler aras›nda farkl› sosyal politika normlar›n›n yaratt›¤› rekabet eflitsizliklerinden kaynakl› olarak ortaya ç›kt›¤› göz önüne al›nd›¤›nda bu durum flafl›rt›c› de¤ildir. ‹flçi s›n›f› ise, uluslararas› sosyal politika düflüncesinin ilk ortaya ç›k›fl dönemlerindeki tart›flmalara dâhil olmam›flt›r. ‹flçi s›n›f›n›n uluslararas› sosyal politikan›n geliflim sürecine dâhil olmas›, ancak ulusal düzeyde örgütlenme önündeki yasal engellerin kald›r›lmas› sonucunda iflçi s›n›f›n›n örgütlenmesiyle gerçekleflmifltir (Ghebali, 1989).
Uluslararas› sosyal politika düflüncesinin öncü isimlerinden biri olan R. Owen,
‹ngiltere’de kendi fabrikas›nda çal›flma yafl› ve çal›flma sürelerine iliflkin ilk sosyal
politika önlemlerini alan kiflidir. R. Owen, 1818 y›l›nda biri Almanya Parlamentosu
di¤eri ise Kutsal ‹ttifak Devletleri yöneticilerine olmak üzere iki muht›ra göndermifltir. Bu muht›ralarda çal›flma yaflam›na iliflkin uluslararas› eylem düflüncesi ile
tüm ülkelerde iflçileri bilgisizli¤e ve u¤rad›klar› sömürüye karfl› koyacak önlemler
al›nmas›n› ve bu amaçla bir komisyon kurulmas›n› istemifltir (Thomas, 1938; Gülmez, 2008; Servais, 2009). Ancak R. Owen’›n uluslararas› sosyal politika alan›nda
ba¤lay›c› yasal düzenlemeler önermedi¤i, uluslararas› eylem fikrini rekabet eflitsizli¤ini önlemede zorunlu bir araç olarak savunmad›¤› ve yapmak istedi¤inin yaln›zca kendi fabrikas›nda ald›¤› önlemlerin di¤er ülkelere de yay›lmas›n› istemekten
öte olmad›¤› yönünde görüfller bulunmaktad›r (Gülmez, 2008: 21). Yine de R.
Owen’›n çal›flma alan›nda uluslararas› eylem iste¤ini belirten iki muht›ran›n sahibi
olmas›, onun öncü isimler aras›nda say›lmas›n› sa¤lamaktad›r.
Uluslararas› sosyal politika düflüncesini ortaya atan ‹ngiltere’deki ilk öncüler
aras›nda sanayici ve politikac› olan C. Hindley de bulunmaktad›r. C. Hindley, ‹ngiliz sanayicilerinin ‹ngiltere’de al›nan sosyal politika önlemlerinin kendilerini öte-
Uluslararas› sosyal politika
düflüncesi, 19. yüzy›l
burjuvazisinin ekonomik ve
entelektüel yaklafl›m›n›n bir
ürünüdür.
28
Daniel Le Grand,
uluslararas› sosyal politika
düzenlemelerine iliflkin
yaklafl›m, içerik ve yöntem
aç›s›ndan özgün düflünce ve
giriflimlere sahip olmas›
nedeniyle di¤er öncü isimler
aras›nda ön plana
ç›kmaktad›r.
ki ülkelerin sanayicileriyle rekabette dezavantajl› konuma getirdi¤i yönündeki görüfller kapsam›nda bafllat›lan bir çal›flmada, ‹ngiltere’nin rekabet üstünlü¤ünü sa¤layan unsurlar› s›ralad›ktan sonra, yabanc› rekabeti ‹ngiliz ticaretini tehlikeye düflürecek bir noktaya gelirse, konunun uluslararas› anlaflmalarla çözüme kavuflturulabilece¤ini belirtmifltir (Gülmez, 2008: 22). C. Hindley’in, uluslararas› sosyal politika alan›n›n öncü isimlerinden biri olmas›n› sa¤layan ise, rekabet eflitsizli¤ini önlemek için sosyal politika alan›nda uluslararas› anlaflma önerisini dile getirmesidir.
Uluslararas› sosyal politika düflüncesinin gelifliminde söz konusu dönemde ‹ngiltere’nin yan› s›ra Fransa’da da baz› öncü isimler etkili olmufltur. Fransa’da bu
alanda ilk sistematik ve genifl kapsaml› önerilerin sahibi olan D. Le Grand’›n yan›
s›ra, J. A. Blanqui ve L. R. Villerme bu öncüler aras›ndad›r. Liberal bir iktisatç› olan
J. A. Blanqui, ülkeler aras›ndaki sosyal politika düzenlemelerine iliflkin farkl›l›klar›n yarataca¤› rekabet tehlikelerine dikkat çekmifltir. Blanqui, ülkelerde çal›flma koflullar›na iliflkin meflru bir reformun ancak bu reformun ülke d›fl›nda rekabetle karfl› karfl›ya kalan tüm sanayi ülkelerinde efl zamanl› kabul edilmesiyle olanakl› olaca¤›n› belirterek, insanlar›n yaflam›n› korumak ve gelifltirmeye yönelik düzenlemelerin uluslararas› anlaflmalara konu olabilece¤ini söylemifltir (Gülmez, 2008: 23).
Fransa’da halk sa¤l›¤› uzman› olarak dokuma sanayinde çal›flan iflçilerin maddi
ve manevi koflullar›na iliflkin çal›flmalar yapan doktor L. R. Villerme ise, Sanayi
Devrimi’nin iflçilerin çal›flma koflullar› üzerindeki olumsuz sonuçlar›na dikkat çekerek, söz konusu çal›flma koflullar›n›n iyilefltirilmesine yönelik uluslararas› anlaflmalar›n yararlar›ndan söz etmifltir. Ancak Villerme’nin sözüne etti¤i uluslararas› anlaflmalar, sosyal politika düzenlemelerine iliflkin devletler aras›nda imzalanacak
anlaflmalar de¤il, sanayi ürünlerinin sat›ld›¤› ülkelerdeki sanayiciler aras›nda yap›lacak anlaflmalard›r (Gülmez, 2008: 24).
Uluslararas› sosyal politika düflüncesinin gelifliminde, gerek gerçeklefltirdi¤i
kapsaml› ve sistematik incelemeler gerekse soruna genifl ölçekte yaklafl›m› ve giriflimleriyle Frans›z D. Le Grand, di¤er öncü isimlerden farkl›l›k tafl›yan özel bir
öneme sahiptir. D. Le Grand 1840-1855 y›llar› aras›nda önce Frans›z yetkililerine,
sonra di¤er birçok Avrupa ülkesi yöneticilerine çok say›da muht›ra ve tasar› göndererek, sosyal politika alan›nda uluslararas› bir yasan›n kabulünü önermifltir. 1848
y›l›nda Fransa, ‹ngiltere, Prusya ve öteki Alman devletleri ile ‹sviçre’ye yapt›¤› ça¤r›da, iflçi s›n›f›n› erken ve afl›r› çal›flmaya karfl› koruyacak uluslararas› bir yasan›n
kabulünü istemifltir. Söz konusu uluslararas› yasan›n düzenlemesi gereken öncelikli konular olarak ise, çal›flma süresi, hafta tatili, gece çal›flmas›, çal›flmaya bafllama yafl›, çocuklar›n çal›flma koflullar› ve zorunlu e¤itimi önermifltir. Le Grand, ulusal düzeyde çal›flma mevzuat›n›n geliflebilmesinin ancak uluslararas› bir yasa ile
mümkün olabilece¤ini ›srarla savunmufltur (Thomas, 1938; ILO, 1998; Gülmez,
2008: 24-25).
Le Grand’›n ›srarla vurgulad›¤› nokta, ülkeler aras›nda çal›flma koflullar›ndaki
farkl›l›klar›n sosyal aç›dan geliflmifl ülkelerin rekabetçi pozisyonunu tehlikeye sokaca¤›, dolay›s›yla bu tehlikelerin ortadan kald›r›lmas› gerekti¤idir. Le Grand’a göre,iflçileri koruyucu yönde sosyal politikalar ile rekabet eflitsizli¤i aras›ndaki bu ikilemi çözmenin en pratik yolu çal›flma koflullar›na iliflkin uluslararas› düzenlemelerdir. Bu düzenlemeler, serbest uluslararas› ekonomik rekabetin koflullar›n› belirleyerek, sanayicilerin talepleri ile iflçilerin ilgilerinin uzlaflmas›na neden olacakt›r
(Ghebali, 1989).
Le Grand’›n soruna sadece belirli çal›flan gruplar› ya da belirli çal›flma konular›yla s›n›rl› yaklaflmamas›; uluslararas› yasa kavram›n› vurgulamas›, çal›flmalar›n›
29
karfl›laflt›rmal› ve sistematik olarak ortaya koymas›, onun di¤er öncülerden ayr›larak öne ç›kmas›na neden olmufltur (ILO, 1998; Gülmez, 2008: 26).
Uluslararas› sosyal politikan›n gelifliminde Belçika’daki öncü isimler aras›nda, cezaevleri ve yard›mseverlik kurulufllar› müfettifli olarak görev yapan E. Ducpeciaux
bulunmaktad›r. Ducpeciaux, çal›flmalar›nda uluslararas› rekabet eflitsizli¤i sorununu
çözmek için, çocuklar›n çal›flma süresinin s›n›rland›r›lmas›, madencilerin ve kad›nlar›n gece çal›flmalar›n›n s›n›rland›r›lmas›, çal›flma sürelerinin günlük 8 saat olmas› gibi konularda uluslararas› çal›flma düzenlemeleri önermifltir. Ayr›ca uluslararas› çal›flma normlar›na iliflkin araflt›rmalar yapmak üzere uluslararas› bir dernek kurulmas›
gerekti¤ini belirtmifltir (Gülmez, 2008: 27). Belçikal› bir di¤er öncü isim olan profesör D. Mareska ise, Ducpeciaux’dan etkilenerek, rekabet eflitsizli¤ini önlemek için
çal›flma süresi ve çal›flma yafl›na iliflkin uluslararas› düzenlemeler yap›lmas› gere¤inin alt›n› çizmifltir.
Öncü isimlerin ortaya koydu¤u uluslararas› sosyal politika düflüncesi, söz konusu dönem dikkate al›nd›¤›nda önemli olmakla birlikte, çal›flma mevzuat› alan›nda uluslararas› iflbirli¤i, her ülkede çal›flma mevzuat›na yönelik hareket güç kazaSIRA S‹ZDE kadar uyn›ncaya ve ekonomik liberalizm düflüncesi üzerinde bask› oluflturuncaya
gulamaya yans›mam›flt›r.
Uluslararas› sosyal politikan›n gereklili¤ine iliflkin, D. Le Grand’›n 25 Nisan
1855 tarihinde sanayileflmifl ülke hükümetlerine gönderdi¤i ça¤r›da en aç›k biçimde ifade etti¤i gibi, üç ortak neden bulunmaktad›r. Bu nedenlerin ilki ekonomik
S O R Ubir ifllev görniteliklidir ve uluslararas› sosyal politikan›n gelifliminde tetikleyici
müfltür. Uluslararas› sosyal politika normlar›, ülkeler aras›ndaki rekabet eflitsizli¤inin ortadan kald›r›lmas›na ve bu yönde de sosyal politikan›n Dgeliflimine
hizmet
‹KKAT
edecektir. ‹kinci neden ise, politik nitelik tafl›maktad›r. Uluslararas› sosyal politika
normlar›, iflçileri koruyarak sosyal kar›fl›kl›klar›n ortaya ç›kmas›n› önlemekte, iflçiSIRA S‹ZDE
leri sistemle bütünlefltirerek sosyal bar›fl›n sa¤lanmas›na katk›da bulunmaktad›r.
Üçüncü neden ise, sosyal niteliklidir. Uluslararas› sosyal politika normlar›, iflçilerin
hem maddi hem de manevi olarak yaflamlar›n› iyilefltirmek ve
ruhsal geliflimlerini
AMAÇLARIMIZ
sa¤lamak için gereklidir. (Ghebali, 1989).
SIRA S‹ZDE
S O R U
D‹KKAT
N N
SIRA S‹ZDE
AMAÇLARIMIZ
Uluslararas› sosyal politikan›n gelifliminde öncü isimler hakk›nda Kdaha
‹ T fazla
A P bilgi edinmek için Mesut Gülmez’in Uluslararas› Sosyal Politika bafll›kl› kitab›na bak›n›z.
K ‹ T A P
Her ne kadar uluslararas› sosyal politikan›n gelifliminde öncü
ortaya
T E L E Visimlerin
‹ZYON
koydu¤u düflünce ve öneriler, söz konusu dönemin hakim liberal ideolojisi içerisinde hükümetler taraf›ndan ilgi görmediyse de, uluslararas› sosyal politikan›n gelifliminde belirleyici olan bu üç etkinin sonraki y›llardaki geliflimde de kayda de¤er
‹NTERNET
bir öneme sahip oldu¤u görülecektir. 1919 y›l›nda kurulan ILO’nun Anayasas›n›n
Bafllang›ç bölümünde uluslararas› sosyal politikan›n varl›k nedenleri olarak, ekonomik, sosyal ve siyasal nedenler aç›kça belirtilmifltir. Uluslararas› çal›flma standartlar›n›n ve ILO’nun eylem alan›n›n II. Dünya Savafl› sonras›nda genifllemesinde
ise öncelikle sosyal ve siyasal nedenler etkili olmufltur. ILO’nun küreselleflmeye
iliflkin son dönem çal›flmalar›nda, uluslararas› çal›flma normlar›n›n varl›k nedenlerine iliflkin olarak sosyal ve siyasal nedenlerin yan› s›ra ekonomik nedenlerin yeniden ön plana ç›kmakta oldu¤u gözlenmektedir.
TELEV‹ZYON
Uluslararas› sosyal politikan›n gelifliminde öncü isimlerin uluslararas›
SIRAçal›flma
S‹ZDE normlar›n›n gereklili¤ini savunmalar›n›n nedenleri sizce nelerdir?
‹NTERNET
2
SIRA S‹ZDE
S O R U
S O R U
30
Uluslararas› Sosyal Politikan›n Gelifliminde Özel
Giriflimlerin Rolleri
Yard›mseverlik Uluslararas›
Kongresi, uluslararas› sosyal
politika düzenlemelerine
yönelik örgütlü özel
giriflimlerin bafllang›c›n›
oluflturmaktad›r.
‹flçi hareketleri üzerinde
reformist kanad›n etki
kazanmas› ve örgütlenme
yasaklar›n›n kald›r›lmas›yla
birlikte, iflçi s›n›f›
düflüncesine destek olmaya
bafllam›flt›r.
1848 Devrimi’nin yaratt›¤› koflullarda sosyal hareketlerin artan etkisiyle “b›rak›n›z
yaps›nlarc›” düflüncenin belirli ölçüde güç kaybetmesi, ulusal sosyal politikalar kadar uluslararas› sosyal politikan›n da gelifliminde etkili olmufltur. ‹flçilerin korunmas›na yönelik yasal mevzuat düflüncesi daha s›k dile getirilmeye bafllanm›fl, bu
tip düzenlemelere iliflkin gereksinim h›zla artm›fl, uluslararas› çal›flma mevzuat› düflüncesi acil bir istek olarak ortaya ç›km›flt›r. Bu koflullar, uluslararas› sosyal politika düflüncesini bireysel öncülerden devralarak ilerletecek olan artan say›daki özel
giriflim için f›rsat sa¤lam›flt›r (Thomas, 1938; Ghebali, 1989; Servais, 2009).
19. Yüzy›l›n ikinci yar›s›nda, “Yard›mseverlik Uluslararas› Kongresi” gibi, uluslararas› sosyal politika düflüncesini savunan özel giriflimler ortaya ç›km›flt›r. Ducpeciaux taraf›ndan desteklenen Yard›mseverlik Uluslararas› Kongresi, rekabet
eflitsizli¤ine iliflkin ekonomik argüman temelinde uluslararas› çal›flma standartlar›n›n savunucusu olmufltur (Thomas, 1938; Ghebali, 1989; Servais, 2009). 1856 y›l›nda Brüksel’de, 1857 y›l›nda ise Frankfurt’ta toplanan kongreler, uluslararas› sosyal
politika düzenlemelerine iliflkin örgütlü özel giriflimlerin bafllang›c›n› temsil etmektedir. 1857 y›l›nda gerçekleflen kongrede kabul edilen önerge, çal›flma yaflam›n›
düzenlemeye yönelik uluslararas› önlemlerin önemine dikkat çekerek, uluslararas› düzenlemelere konu olacak öncelikli sorunlar›, kad›nlar›n ve çocuklar›n çal›flma
koflullar› ile günlük çal›flma süreleri olarak tan›mlam›flt›r (Gülmez, 2008).
Öncelikle ulusal düzeyde örgütlenme çabas› içerisinde olan iflçi s›n›f› ilk y›llarda uluslararas› sosyal politika düflüncesiyle çok fazla ilgilenmemifltir. ‹flçi s›n›f› içerisinde özellikle reformist kanad›n geliflmeye bafllamas›yla birlikte, uluslararas› sosyal politika düflüncesi daha kararl› bir flekilde savunulur hale gelmifltir (Ghebali,
1989). Uluslararas› sosyal politika düflüncesi sosyalist e¤ilimlerin a¤›r bast›¤› I. Enternasyonal’de aç›k bir flekilde ortaya konulmam›flt›r. Marx, I. Enternasyonel’in geçici yönetmeli¤inde, eme¤in özgürleflmesinin yaln›zca ulusal bir sorun olmad›¤›,
aksine tüm uluslar› ilgilendiren bir sorun oldu¤unu belirtmekle birlikte, çal›flma
koflullar›n› uluslararas› düzeyde düzenleyecek mevzuat düflüncesini aç›k olarak ortaya koymamaktad›r. ‹flçi s›n›f›n›n tüm ülkelerde 8 saatlik iflgününün kabul edilmesi yönündeki mücadelesi ise, bu düzenlemenin uluslararas› düzeyde yap›lmas›ndan çok, 8 saatlik iflgününün tüm ülkelerde iflçi s›n›f›n›n ortak iste¤i olmas› yönündedir. Dolay›s›yla, sosyalist kanad›n etkili oldu¤u iflçi s›n›f› hareketlerinde ilk bafllarda uluslararas› sosyal politika düflüncesi öncelikli bir istek olarak ortaya ç›kmam›flt›r (Gülmez, 2008). Ortaya ç›kan bu durum, söz konusu dönemde uluslararas›
sosyal politika düflüncesinin öncelikle ekonomik argümanlar temelinde ve sanayiciler taraf›ndan dile getirildi¤i gerçe¤i göz önüne al›nd›¤›nda flafl›rt›c› de¤ildir. Ayr›ca söz konusu dönemde iflçilerin örgütlenmesi önündeki yasaklar da, örgütlü bir
biçimde uluslararas› sosyal politikan›n desteklenmesini engellemifltir.
Daha sonraki y›llarda iflçi hareketinin özellikle reformist kanad›n›n uluslararas›
çal›flma mevzuat› düflüncesine yak›nlaflmaya bafllayaca¤› görülecektir. Bu kapsamda, özellikle ‹sviçre’de iflçi s›n›f›, ‹sviçre Federal Hükümeti üzerinde uluslararas›
sosyal politika düzenlemeleri konusunda önemli bir bask› yaratm›fl ve bu bask›n›n
etkili olabilece¤ini kan›tlam›flt›r (Ghebali, 1989; Servais, 2009).
‹lerleyen y›llarda örgütlü özel giriflimlerin kazand›¤› en önemli baflar›, ‹flçilerin
Yasal Korunmas› Uluslararas› Derne¤i’nin ve derne¤in sekretaryas› niteli¤indeki
31
Uluslararas› Çal›flma Ofisi’nin 1901 y›l›nda kurulmas›d›r. ‹leride daha ayr›nt›l› olarak görece¤imiz üzere, bu dernek, 1919 y›l›nda kurulacak olan ILO’nun çekirde¤i
niteli¤ini tafl›maktad›r.
Uluslararas› sosyal politika düflüncesine yönelik ilk giriflimlere iflçilerin
dahil olmamas›SIRA S‹ZDE
n›n nedenleri sizce nelerdir?
3
Uluslararas› Sosyal Politikan›n Gelifliminde Hükümetlerin
Giriflimleri ve ‹lk Resmi Konferans
S O R Ugiderek artan
Uluslararas› sosyal politika düzenlemelerinin oluflturulmas› yönünde
bask›, ulusal parlamento ve hükümetlerin konuya kay›ts›z kalamamas› sonucunu
do¤urmufltur. Uluslararas› sosyal politika düflüncesi ve bunun tart›fl›laca¤› uluslaraD‹KKAT
ras› bir konferans düzenlenmesi yönünde hükümetler aras› giriflimler kapsam›nda
‹sviçre flüphesiz en aktif rolü oynayan ülke olmufltur.
SIRA S‹ZDE
Çal›flmaya iliflkin yasal düzenlemelerin farkl› olmas›n›n yaratt›¤›
rekabet sorunlar›n›n, ilk olarak ‹sviçre kantonlar›ndaki düzenlemelerin farkl›l›¤›ndan kaynaklanmas›, bir baflka deyiflle çal›flma standartlar› farkl›l›¤›n›n yaratt›¤› sorunlar› ‹sviçAMAÇLARIMIZ
re’nin öncelikle kendi içerisinde yaflamas›, uluslararas› çal›flma mevzuat›n›n savunuculu¤unda öncü rol oynamas›na neden olmufltur. Burada bir kez daha, öncelikle ekonomik argümanlar temelinde uluslararas› sosyal politikaK düflüncesinin
savu‹ T A P
nuldu¤u görülmektedir. ‹sviçre’de önce Emil Frey’in kiflisel giriflimleri daha sonra
iflçi s›n›f›n›n bask›s› sonucunda Federal Konsey, 1881, 1888 ve 1889 y›llar›nda sanayileflmifl ülkeler aras›nda çal›flma standartlar›n› yeknesak hale
T E Lgetirecek
E V ‹ Z Y O N uluslararas› bir anlaflman›n kabulüne yönelik çeflitli giriflimlerde bulunmufltur (Ghebali,
1989; Servais, 2009). ‹sviçre’nin giriflimleri, di¤er sanayileflmifl ülkelerin uluslararas› bir yükümlülükle ba¤lanmak istememeleri nedeniyle ilk baflta baflar›s›zl›kla so‹ N T E R Ndaha
ET
nuçlanm›flt›r. Ancak 1889 Frans›z Devrimi iflçi s›n›f›n›n durumunun
dikkatle
ele al›nmas› gere¤ini ortaya ç›kar›nca ‹sviçre’nin 1889 y›l›ndaki giriflimi, uluslararas› teknik nitelikli bir konferans›n düzenlenmesinin kabulüyle sonuçlanm›flt›r. Konferans›n gündem maddeleri, pazar günü çal›flman›n yasaklanmas›, çocuklar›n asgari çal›flmaya bafllama yafl›, genç iflçilerin günlük en fazla çal›flabilece¤i sürenin
belirlenmesi, gençlerin ve kad›nlar›n tehlikeli ifllerde çal›flmalar›n›n yasaklanmas›,
gençler ve kad›nlar›n gece çal›flmas›n›n yasaklanmas› ile imzalanacak sözleflmelerin yerine getirilmesine iliflkin denetim mekanizmas›d›r (ILO, 1998; Gülmez, 2008:
38). Hükümetler aras› ilk resmi giriflimlerde de uluslararas› sosyal politikaya iliflkin
öncelikli gruplar çocuklar ve kad›nlar; öncelikli konular ise çal›flma süreleri ve çal›flmaya bafllama yafl› gibi bireysel ifl iliflkilerine yönelik konulard›r. Bu dönemde
liberal düflüncelerin etkisiyle yetiflkinlerin kendilerini koruyabileceklerinden hareketle tart›flma gündemlerinde yetiflkinlere yönelik uluslararas› sosyal politika önlemleri yer almam›flt›r. Konu aç›s›ndan toplu ifl iliflkilerinin uluslararas› sosyal politika gündemine yerleflecek olgunlu¤a eriflmemesi sendikal hareketin henüz geliflim aflamas›nda olmas›ndan kaynaklanmaktad›r.
Söz konusu dönemde Fransa ve Almanya parlamentolar›nda da uluslararas› çal›flma mevzuat›n›n kabulü yönünde tart›flmalar›n yafland›¤›na tan›k olunmaktad›r.
Çal›flma koflullar›na iliflkin uluslararas› düzenleme yapma düflüncesi, 1880 sonras›nda Frans›z parlamentosunda H›ristiyanlar ve sosyalistler taraf›ndan destek görmüfltür. Önce Katolikler daha sonra sosyalistler verdikleri önergelerle, çal›flma koflullar›na iliflkin uluslararas› düzenleme yap›lmas›n› ve bu düzenlemelerin uygulan-
SIRA S‹ZDE
Çal›flma standartlar›n›n
S O R U
farkl›l›¤›n›n yaratt›¤›
sorunlar› ‹sviçre’nin federal
yap›s›ndan kaynakl› olarak
D‹KKAT
öncelikle kendi içerisinde
yaflamas›, uluslararas›
çal›flma mevzuat›n›n
SIRA
gelifliminde öncü
rol S‹ZDE
oynamas›na neden
olmufltur.
N N
AMAÇLARIMIZ
K ‹ T A P
TELEV‹ZYON
‹NTERNET
32
düflüncesi, ulusal
parlamentolar ve
hükümetler aras›
giriflimlerin gündeminde
öncelikle rekabet
eflitsizli¤inin önlenmesine
iliflkin olarak tart›fl›lm›flt›r.
mas›ndan sorumlu olacak bir uluslararas› büro kurulmas›n› önermifllerdir. Bu düzenlemelerin yap›lmas›n›n gere¤i olarak ise, iflçilerin çal›flma koflullar›n›n iyilefltirilmesinin, öncelikle rekabet aç›s›ndan ortaya ç›kan tehlikenin afl›lmas›na ba¤l› oldu¤u yönündeki ekonomik argümanlar ileri sürülmüfltür (Gülmez, 2008).
Uluslararas› sosyal politika düzenlemelerine yönelik giriflimler Almanya parlamentosunda da gündeme gelmifltir. 1885’de uluslararas› çal›flma mevzuat›n›n kabul
edilmesi yönünde parlamentoda verilen önergeye Bismark karfl› ç›km›flt›r. Bismark, bu konunun ancak uluslararas› bir anlaflma ile çözüme kavuflturulabilece¤ini belirtmifltir. Ancak, bu tip bir anlaflma, ilk olarak komflu ülkeleri bu yöndeki bir
geliflmeye ikna etmenin güç olmas› nedeniyle; ikinci olarak ise bu anlaflman›n denetlenmesinin çok zor olmas› nedeniyle Bismark taraf›ndan kabul görmemifltir
(Gülmez, 2008).
Ancak Bismark bu görüfllerine ra¤men, Almanya Kral› II. Wilhelm’in iste¤iyle
uluslararas› sosyal politikaya iliflkin ilk resmi konferans giriflimi konusunda ‹sviçre’yi öteleyerek, ilk resmi konferans› 1890’da Berlin’de toplam›flt›r.
‹lk Resmi Konferans (Berlin Konferans›) ve Al›nan Kararlar
düzenlemelerine iliflkin ilk
resmi konferans olan Berlin
Konferans› sadece dilek
niteli¤i tafl›yan kararlarla
sonuçlanm›flt›r.
Uluslararas› çal›flma mevzuat›na iliflkin resmi nitelikli ilk konferans, Kral II. Wilhem’in bask›s›yla Almanya’n›n yarar›na olacak flekilde 1890’da Berlin’de toplanm›flt›r. Konferansa Almanya, Avusturya-Macaristan, Belçika, Danimarka, Fransa,
‹ngiltere, ‹talya, Lüksemburg, Hollanda, Portekiz, ‹sveç, Norveç ve ‹sviçre kat›lm›flt›r. Konferans›n Almanya’da toplanmas›n›n nedenleri, Almanya’da giderek a¤›rl›¤›n› art›ran sosyalist hareketin baflar›s›n› önlemenin yan› s›ra kiflisel sayg›nl›k sa¤lama ve çal›flma mevzuat›n›n daha az kat› oldu¤u Fransa ile Almanya aras›ndaki koflullar› eflitleme iste¤idir (Gülmez, 2008).
Konferans›n amac›, sosyal politika konular›n›n düzenlenmesine yönelik uluslararas› bir anlaflma imzalamak de¤il, sadece sorunlar›n teknik yönden incelenmesini sa¤lamakt›r. Dolay›s›yla, Konferans sonucunda ‹sviçre’nin savundu¤u gibi, devletleri ba¤lay›c› nitelikte bir anlaflma ya da uluslararas› çal›flma standartlar›n›n uygulanmas›ndan sorumlu uluslararas› bir kurulufl ortaya ç›kmam›flt›r.
Konferans, kad›n ve çocuklar›n çal›flma sürelerinin s›n›rland›r›lmas› ile madenlerde çal›flma ve hafta dinlenmesine yönelik oldukça ›l›ml›, s›n›rl› say›da ve dilek niteli¤inde kararlar›n al›nmas›yla sonuçlanm›flt›r (Thomas, 1938; Ghebali,
1989; Servais, 2009). Konferansta al›nan kararlar›n konular itibariyle da¤›l›m› flu
flekildedir.
• Madenlerde çal›flman›n düzenlenmesi,
• Pazar çal›flmas›n›n düzenlenmesi,
• Çocuklar›n çal›flmas›n›n düzenlenmesi,
• Genç iflçilerin çal›flmas›n›n düzenlenmesi,
• Kad›nlar›n çal›flmas›n›n düzenlenmesi,
• Konferans›n kabul etti¤i kararlar›n uygulanmas›na iliflkin izleme mekanizmas› oluflturulmas›.
Görüldü¤ü üzere uluslararas› sosyal politikaya iliflkin ilk konferans›n gündem
maddeleri, söz konusu dönemdeki tart›flmalar›n etkisiyle öncelikle çal›flma yaflam›ndaki risk gruplar› ve bireysel ifl iliflkilerine yönelik konularla s›n›rl› kalm›flt›r.
Berlin Konferans›’nda uluslararas› sosyal politikaya iliflkin sadece dilek niteli¤indeki kararlar›n ç›kmas› ise dönemin ekonomik, siyasal ve idari koflullar› dikkate al›nd›¤›nda flafl›rt›c› de¤ildir. Söz konusu dönemdeki liberal iktisadi anlay›fl ve çal›flma-
33
ya iliflkin konular› ulusal devletlerin egemenli¤i kapsam›nda tan›mlayan geleneksel hukuk anlay›fl›, devletlerin sosyal politika alan›nda uluslararas› düzeyde ba¤lay›c› sözleflmeleri kabul etmemesine neden olmufltur. Bu ilk deneyim en az›ndan
bir fayda sa¤lam›flt›r. Bu da dikkatli bir teknik haz›rl›k, sürekli ve düzenli bir eylem olmaks›z›n yap›lan çal›flmalar›n etkili sonuç yaratmad›¤›n›n anlafl›lmas›d›r
(Thomas, 1938).
‹zleyen dönemlerde Avrupa ülkelerinin parlamentolar›nda çeflitli kesimler taraf›ndan uluslararas› sosyal politika düflüncesi daha yo¤un bir biçimde gündeme getirilmeye ve tart›fl›lmaya bafllanm›flt›r. Örne¤in Berlin Konferans›’n› izleyen y›l Papa 13. Leon, ünlü Rerum Novarum adl› genelgesini yay›nlayarak, kamu otoritelerini iflçi s›n›f›n›n sa¤l›k ve ilgilerini koruyacak gerekli önlemleri almaya ça¤›rm›flt›r
(Servais, 2009).
Berlin Konferans›’n› izleyen y›llarda ‹sviçre’nin uluslararas› çal›flma mevzuat› ve
bu mevzuat›n uygulanmas›ndan sorumlu uluslararas› bir dernek kurulmas› için hükümetler nezdinde giriflimleri sürmüfltür. Ancak hükümetlerin bu konuya iliflkin
yaklafl›mlar› olumsuz olmufltur. Bununla birlikte, uluslararas› sosyal politika düflüncesi parlamentolar ve özel giriflimlerin çal›flmalar› kapsam›nda tart›fl›lmaya devam etmifltir.
1897’de Zürih’te sosyalist ve sosyal H›ristiyan iflçi sendikalar› temsilcilerinin kaSIRA S‹ZDE
t›ld›¤› bir konferans ile yine 1897’de Brüksel’de ço¤unlu¤u Berlin Konferans›’na
kat›lan delegelerden oluflan akademisyen, sanayiciler, idari ve diplomatik temsilciÜ fi Ü N E L ‹ M
lerin kat›ld›¤› iki konferans düzenlenmifltir (ILO, 1998). Her ikiDkonferanstan
da iflçilerin yasal korumas›n› sa¤layacak uluslararas› bir dernek kurulmas› yönünde eylemlilik karar› ortaya ç›km›flt›r. ‹flçilerin yasal korunmas›na yönelik
derS O uluslararas›
R U
nek kurma yönündeki giriflimler, Avrupa içi ve d›fl›ndan akademisyenler, yöneticiler ve parlamenterler gibi çeflitli kesimlerin kat›ld›¤› 1900 y›l›nda Paris’te düzenleD‹KKAT
nen Çal›flma Mevzuat› Uluslararas› Kongresi’nde somut biçimini alm›flt›r (Thomas,
1938; Ghebali, 1989; ILO, 1998, Gülmez, 2008; Servais, 2009). Bu kongrede, çal›flSIRA S‹ZDE
ma sürelerinin s›n›rland›r›lmas›, gece çal›flmas›n›n yasaklanmas›,
ifl teftifli gibi gündem maddelerinin yan› s›ra, ‹flçilerin Yasal Korunmas› Uluslararas› Derne¤i ve
onun sekretaryas› niteli¤indeki Uluslararas› Çal›flma Ofisi’ninAMAÇLARIMIZ
kurulufl planlar› haz›rlanm›flt›r (Gülmez, 2008).
Berlin Konferans›’n› izleyen
y›llarda uluslararas› sosyal
politika düzenlemeleri ve bu
düzenlemelerin
uygulanmas›ndan sorumlu
uluslararas› dernek kurma
yönündeki resmi ve özel
giriflimler devam etmifltir.
SIRA S‹ZDE
S O R U
D‹KKAT
N N
K ‹veT ilk
A Pkonferanslar
Uluslararas› sosyal politikan›n gelifliminde hükümetlerin giriflimleri
hakk›nda daha fazla bilgi edinmek için Mesut Gülmez’in Uluslararas› Sosyal Politika
bafll›kl› kitab›na bak›n›z.
TELEV‹ZYON
SIRA S‹ZDE
AMAÇLARIMIZ
K ‹ T A P
TELEV‹ZYON
‹flçilerin Yasal Korunmas› Uluslararas› Derne¤i ve
Uluslararas› Çal›flma Standartlar›na ‹liflkin ‹lk Sözleflmeler
Uluslararas› çal›flma mevzuat›n›n oluflturulmas›na iliflkin yürütülen
özel giriflimle‹NTERNET
rin ulaflt›¤› sonuç, 1901 y›l›nda merkezi Basel’de bulunan ‹flçilerin Yasal Korunmas› Uluslararas› Derne¤i ve ona ba¤l› olarak çal›flan Uluslararas› Çal›flma Ofisi’nin kurulmas›d›r. Dernek ve ofis 1919 y›l›nda kurulacak ILO’nun ilk formu niteli¤ini tafl›maktad›r.
Derne¤in amaçlar› tüzü¤ünün ikinci maddesinde, “sanayileflmifl ülkelerde çal›flanlar› koruyucu yasal düzenlemelerin gerekti¤ini düflünenler aras›nda ba¤ kurmaya hizmet etmek; çal›flma mevzuat›na iliflkin de¤erlendirmeleri kolaylaflt›r-
Uluslararas› çal›flma
‹NTERNET
mevzuat›n›n oluflturulmas›
yönündeki özel giriflimlerin
en önemli baflar›s› ‹flçilerin
Yasal Korunmas›
Uluslararas› Derne¤i ve
derne¤in çal›flma ofisi
niteli¤indeki Uluslararas›
Çal›flma Ofisi’nin
kurulmas›d›r.
34
mak; çeflitli ulusal yasa ve düzenlemelerini incelemek ve insanilefltirmek, bu konulara iliflkin yap›lacak uluslararas› çal›flma kongrelerini art›rmak” olarak tan›mlanm›flt›r. Bu amaçlar do¤rultusunda dernek ve Uluslararas› Çal›flma Ofisi düflünsel ve eylemsel olarak faaliyet gösterecektir (Ghebali, 1989). Derne¤in kurucu
genel kuruluna ‹sviçre, Fransa, Almanya, ‹talya, Hollanda, Avusturya, Belçika ve
daha sonra ABD kat›lm›flt›r (Gülmez, 2008; Servais, 2009). Dernek özel bir kurulufl olmas›na ra¤men, özellikle ‹sviçre hükümeti baflta olmak üzere çeflitli hükümetlerin deste¤ini alm›flt›r. Derne¤in özerk statüye sahip çeflitli ülkelerdeki flubelerine hükümetler yard›mda bulunmufl ve resmi temsilciler atam›fllard›r. I. Dünya Savafl› öncesinde dernek uluslararas› çal›flma normlar›n›n geliflimine yönelik
çeflitli faaliyetlerde bulunarak politik ve moral bir etki yaratmaya çal›flm›flt›r (Thomas, 1938; Ghebali, 1989).
SIRA S‹ZDE
4
S O R U
D‹KKAT
Çal›flma koflullar›na iliflkin
ilk uluslararas› sözleflmeler,
SIRA S‹ZDE
kad›nlar›n
gece
çal›flmas›n›n yasaklanmas›
ve kibrit üretiminde beyaz
fosforun kullan›lmas›n›n
AMAÇLARIMIZ
yasaklanmas› konular›na
yönelik olarak 1905-1906
Bern Konferanslar›’nda
kabul edilmifltir.
‹flçilerin Yasal
Korunmas›
Derne¤i’nin amaçlar› ve ifllevleri sizce nelerdir?
SIRA
S‹ZDE
1901 y›l›nda ‹flçilerin Yasal Korunmas› Uluslararas› Derne¤i’nin kurulmas›, ‹sD Ü fi Ü N E L ‹ M
viçre otoritelerine genifl bir hareket alan› sa¤lam›flt›r. Dernek, uluslararas› sosyal
politika düzenlemelerine iliflkin diplomatik giriflimler için teknik destek sa¤layan
S O R U
bir yap›ya dönüflmüfltür.
‹sviçre ve dernek aras›ndaki iflbirli¤i, I. Dünya Savafl› öncesinde, uluslararas› sosyal politika alan›ndaki geliflmelerin ivme kazanmas›nda
önemli ölçüde
bulunmufltur (Ghebali, 1989).
D ‹ Ketkide
KAT
Uzun bir haz›rl›k sürecinden sonra Derne¤in iste¤i üzerine, ‹sviçre hükümeti ilk
uluslararas›SIRA
sosyal
politika sözleflmelerinin kabul edildi¤i 1905 (teknik konferans)
S‹ZDE
ve 1906 y›llar›nda (diplomatik konferans) Bern Konferanslar›’n› düzenlemifltir.
Bern Konferanslar›, kad›nlar›n gece çal›flmas›n›n yasaklanmas› ve kibrit üretiminAMAÇLARIMIZ
de beyaz fosforun
yasaklanmas› konusunda ilk uluslararas› sözleflmelerin kabul
edilmesiyle sonuçlanm›flt›r. Her ne kadar söz konusu dönemde devletler aras›nda
çal›flma koflullar›na iliflkin ikili anlaflmalar bulunsa da, bu sözleflmeler gerçek anK ‹ T A P
lamda ilk uluslararas›
sözleflmelerdir. Bu iki sözleflme, uygulanmalar› için gerekli
SIRA S‹ZDE
hükümetler aras› düzenlemelerin yap›lmas›na ba¤l› olarak 1912 y›l›nda yürürlü¤e
girmifltir. Sözleflmeler, ülkelere söz konusu alanlarda gerçekleflen geliflmeleri birTELEV‹ZYON
birlerine bildirme
D Ü fi Ü N E L ‹ve
M uygulamaya yönelik periyodik raporlar sunma yükümlülü¤ü
getirmifltir. Bu yükümlülük uluslararas› standartlar›n haz›rlanmas› ve izlenmesi konusunda bafllang›ç
noktas›n› oluflturmufltur (Thomas, 1938; Ghebali, 1989; ILO,
S O R U
‹ N T E2009).
RNET
1998; Servais,
Bu baflar›l› sonuç Derne¤i 1913’de yine Bern’de yeni sözleflmelerin kabulü
D‹KKAT
için giriflimler
bafllatmaya teflvik etmifltir. 1913’de toplanan teknik konferansta
kad›nlar›n ve genç iflçilerin çal›flma saatlerinin s›n›rland›r›lmas›, çocuklar›n geSIRA S‹ZDE
ce çal›flmas›n›n
yasaklanmas› konular›nda iki sözleflme daha benimsenmifl ancak bir sonraki y›l Birinci Dünya Savafl›’n›n ç›kmas› diplomatik konferans›n
toplanmas›n› engellemifl, dolay›s›yla benimsenen taslaklar sözleflmeye dönüfleAMAÇLARIMIZ
memifltir.
N N
K ‹ T A P
SIRA S‹ZDE
TELEV‹ZYON
S O R U
‹NTERNET
D‹KKAT
SIRA S‹ZDE
AMAÇLARIMIZ
K ‹ T A P
N N
Sosyal politikaya
K ‹ T iliflkin
A P ilk uluslararas› sözleflmelerin kabul edilmesi süreci hakk›nda daha fazla bilgi edinmek için Mesut Gülmez’in Uluslararas› Sosyal Politika bafll›kl› kitab›na bak›n›z.
TELEV‹ZYON
TELEV‹ZYON
‹NTERNET
‹NTERNET
35
ULUSLARARASI SOSYAL POL‹T‹KANIN
KURUMSALLAfiMASINA DO⁄RU
I. Dünya Savafl› Y›llar›nda Uluslararas› Sosyal Politikan›n
Gelece¤ine ‹liflkin Giriflimler
I. Dünya Savafl›, ‹flçilerin Yasal Korunmas› Uluslararas› Derne¤i’nin çal›flmalar›n›n
kesintiye u¤ramas›na neden olmuflsa da, uluslararas› çal›flma mevzuat› için örgütlü iflçi s›n›f›ndan yeni ve kaç›n›lmaz bir baflka destek ortaya ç›km›flt›r. Söz konusu
döneme kadar, iflçi s›n›f› uluslararas› çal›flma mevzuat› konusuna mesafeli durmay› tercih etmifltir. ‹lk resmi konferans olan Berlin Konferans›’n›n yaratt›¤› s›n›rl› etki, uluslararas› çal›flma mevzuat›na yönelik çabalar›n samimiyetine iliflkin kuflkular› artt›rm›flt›r. Bern Konferanslar›’n›n sonuçlar› ise, iflçi s›n›f› taraf›ndan yavafl ve
özel bir giriflimin öncülü¤ünde oldu¤u için yine ihtiyatla karfl›lanm›flt›r. ‹flçiler,
Bern Konferanslar›ndan ç›kan yeni uluslararas› sözleflmelerin, yaflad›klar› temel sorunlara yönelik oldu¤unu kabul etmekle birlikte, bu düzenlemelerin esas olarak iflçi s›n›f› için olmad›¤›n› ve hay›rseverlik anlay›fl› içerisinde ortaya ç›kt›¤›n› düflünmüfllerdir. Bu yaklafl›m kapsam›nda, iflçi s›n›f› yaflad›¤› sorunlar›n çözümünün bir
grup ayd›n›n cömertlik ve hay›rseverli¤ine b›rak›lamayaca¤›n›, sosyal politika düzenlemelerinin temel haklar› oldu¤unu düflünerek, bu haklar› öncelikle ulusal hükümetler düzeyinde kazanmak istemifllerdir. Ayr›ca iflçi s›n›f›, uluslararas› çal›flma
mevzuat› uygulamas›n›n devletlerin iyi niyetlerine b›rak›lamayaca¤›n›, bu normlar›n ancak denetim ve yapt›r›mlarla uygulanabilir oldu¤unu ileri sürmüfltür. Bununla birlikte, savafl öncesinde iflçi örgütleri bu sorunlara iliflkin yaklafl›mlar›n› tan›mlama konusunda çok çaba sarf etmemifltir. ‹flçilerin Yasal Korunmas› Uluslararas›
Derne¤i’nin bir tak›m ›l›ml› çabalar› ise, devletlerin ulusal egemenliklerinin ihlal
edildi¤i gerekçesiyle kabul görmemifltir. Örne¤in Bern Konferanslar›’nda kabul
edilen ilk sözleflmelerin uygulanmas› için uluslararas› denetim komisyonu kurulmas›na iliflkin öneri, her ne kadar kurulmas› önerilen bu komisyon dan›flma niteli¤ine sahip olsa da, ülkeler taraf›ndan reddedilmifltir (Thomas, 1938).
I. Dünya Savafl›, iflçi s›n›f›n›n uluslararas› sosyal politikaya iliflkin yaklafl›m›n›n
de¤iflmesine neden olmufltur. Savafl y›llar›nda önemli ölçüde güçlenen ve uluslararas› nitelik kazanan iflçi sendikalar›ndan gelen istekler ve bu isteklere hükümetlerin s›cak bakmas›, uluslararas› sosyal politikan›n gelifliminde yeni bir evrenin
bafllang›c›n› oluflturmufltur.
I. Dünya Savafl›’n›n yaratt›¤› savafl ekonomisi koflullar› içerisinde iflçiler önemli roller üstlenmek durumunda kalm›fllard›r. I. Dünya Savafl›, örgütlü iflçi s›n›f›n›n
dikkate al›nmas› gerekli politik ve ahlaki bir güç olmaya bafllad›¤›n› da göstermifltir. ‹flçi s›n›f› savafl döneminde uluslar›na önemli katk›lar vermifl, karfl›l›¤›nda da
savafl sonras›nda kurulacak düzenden pay istemifltir. Bu dönemde iflçi s›n›f›n›n
uluslararas› sosyal politika düflüncesine aç›k bir deste¤i bulunmaktad›r. Ancak
söz konusu destek, iflçi s›n›f› taraf›ndan oldukça dikkatli bir tutum içinde ortaya
ç›km›flt›r. ‹flçi s›n›f› öncelikle burjuva elitleri taraf›ndan önerilen “yasal koruma”
düflüncesini kendileri için yararl› görmekle birlikte, as›l önemli olan›n uygun denetim mekanizmalar›na sahip geliflmifl çal›flma standartlar›n›n kabulü oldu¤unu
ortaya koymufltur. ‹flçi s›n›f› aç›s›ndan, 1914 öncesine herhangi bir flekilde geri
dönüfl kabul edilemez niteliktedir. Savafl sonras›nda kurulacak bar›fl düzeni ancak
iflçi s›n›f›n›n yaflam koflullar›nda gerçek bir iyileflme sa¤lad›¤› ölçüde anlam tafl›yacakt›r. Savafl, iflçi s›n›f›n›n yard›m› olmaks›z›n kazan›lamayaca¤›na göre, bar›fl›n
I. Dünya Savafl›’n›n yaratt›¤›
koflullar, iflçi s›n›f›n›n
düzenlemelerini
desteklemesi yönünde bir
yaklafl›m de¤iflikli¤ine
neden olmufltur.
36
Hükümetlerin I. Dünya
Savafl›’nda ülkeleri için
önemli çabalar gösteren
iflçilerin isteklerine karfl›l›k
verme ve 1917 Bolflevik
Devrimi’nin toplumsal
dönüflüm konusunda
yaratt›¤› endifle savafl
sonras› döneme iliflkin
iflçilerin isteklerine s›cak
bak›lmas›na neden
olmufltur.
‹flçi s›n›f› savafl y›llar›nda
düzenledi¤i çeflitli
toplant›larda, savafl sonras›
koflullar› düzenleyecek Bar›fl
Konferans›’na kat›lma
iste¤ini, Bar›fl
Antlaflmas›’nda iflçileri
koruyucu düzenlemelerin yer
almas›n› ve uluslararas›
çal›flma mevzuat›n›n
uluslararas› bir kuruluflun
kurulmas› iste¤ini dile
getirmifltir.
kurulmas›n›n da onlar›n katk›s› olmadan sa¤lanamayaca¤› aç›kt›r. I. Dünya Savafl› y›llar›nda s›n›f çat›flmas›n›n yerini s›n›f dayan›flmas› alm›flt›r (Ghebali, 1989; Servais, 2009). Ulusal hükümetler de savafl y›llar›nda iflçilerin çabalar› karfl›s›nda çeflitli sosyal politika önlemleri benimseyerek bu çabalar› bir anlamda karfl›l›ks›z b›rakmamaya çal›flm›fllard›r. Örne¤in, Fransa ve Almanya’da, asgari ücretin iflverenler ve iflçi komitelerince ortaklafla belirlenmesine yönelik yasal düzenlemeler yap›lm›flt›r. ‹ngiltere’de ise Whitley Konseyleri olarak bilinen asgari ücrete iliflkin
düzenlemeler ortaya ç›km›flt›r. Ayn› dönemde ‹ngiltere’de Çal›flma Bakanl›¤› kurulmufltur. Hükümetler her ülkede tüm ulusun iflçi s›n›f›na ilgisinin olmas› gerekti¤ini ve daha yüksek maddi ve manevi yaflam standartlar› sa¤lamaya gereksinim
oldu¤unu kabul etmifllerdir (Thomas, 1938).
Hükümetlerin savafl y›llar›nda iflçi s›n›f›n›n taleplerine karfl› tavizkar davranmalar›nda Rusya’da 1917 y›l›nda gerçekleflen Bolflevik Devrimi’nin de etkili oldu¤u aç›kt›r. Devrim, iflçi s›n›f›na yönelik oldukça kat› ve tavizsiz yaklafl›m›n toplumsal patlama ve dönüflümlere neden olaca¤›n› göstererek, savafl y›llar›nda iflçi
s›n›f›na yönelik sosyal düzenlemelerin öneminin artmas›na neden olmufltur (Ghebali, 1989). Ulusal hükümetler nezdinde ortaya ç›kan devrimci yönde de¤iflim
endiflesi, hükümetleri bar›fl görüflmelerine iflçi s›n›f›n› dâhil etme yönünde teflvik
etmifltir. Bu kapsamda, düflmanl›klar sona ererse iflçilerin yaflam koflullar›n›n gelifltirilebilece¤ine iliflkin iflçilere söz verilmifl, efl anl› olarak terhis edilen milyonlarca askerin durumunun ne olaca¤› da aciliyet kazanan bir konu haline gelmifltir (Servais, 2009).
Savafl y›llar›nda, uluslararas› çal›flma mevzuat› düflüncesi ve bunu gerçeklefltirecek uluslararas› kuruluflun tan›mlanmas› yönünde, gerek savafla kat›lan gerekse
kat›lmayan ülkelerin iflçileri taraf›ndan çok say›da ulusal ve uluslararas› toplant›
düzenlenmifltir. Ulusal düzeyde gerçeklefltirilen toplant›lar aras›nda Kas›m 1914’teki Amerikan ‹flgücü Federasyonu’nun Filedelfiya’daki Kongresi bulunmaktad›r
(ILO, 1998). Haziran 1916’da müttefik devletlerin sendika liderleri ile gerçekleflen
üst düzeyde Leeds Konferans›; Ekim 1917’de savafla kat›lan ve kat›lmayan ülkelerin sendikac›lar› taraf›ndan gerçeklefltirilen Bern Konferans›, müttefik ülkelerin
sosyalistlerinin ve sendikac›lar›n›n kat›l›m› ile fiubat ve Eylül 1918’de gerçeklefltirilen Londra Konferanslar› savafl y›llar›nda iflçilerin uluslararas› sosyal politika düflüncesinin flekillenmesinde önem tafl›maktad›r (Ghebali, 1989; ILO, 1998). Bu toplant›larda iflçi s›n›f› temsilcileri, bar›fl›n tüm ülkelerde iflçi s›n›f›n› uluslararas› kapitalist rekabet sald›r›s›ndan korumas›, çal›flma mevzuat›, örgütlenme hakk›, göç,
sosyal güvenlik, çal›flma saatleri, ifl sa¤l›¤› ve güvenli¤i aç›s›ndan maddi ve manevi olarak asgari bir korumay› garanti etmesi gerekti¤ini ortaya koymufllard›r. ‹flçilerin bu talepleri, kamuoyunun deste¤i ve hükümetlerin sempatisini kazanm›flt›r.
Savafl her toplumsal tabakada, bar›fl›n 1914 öncesi koflullardan daha fazlas›n› getirmesi gerekti¤ine olan inanc›n geliflmesini sa¤lam›flt›r. Dünya bar›fl›n›n güvence alt›na al›nd›¤› ve her insana eme¤inin karfl›l›¤›n›n adil bir flekilde verilece¤i yeni bir
düzenin yarat›lmas› zorunlulu¤u ortaya ç›km›flt›r (Thomas, 1938).
Savafl y›llar›nda iflçi s›n›f›n›n itici güç rolünü oynad›¤› toplant›larda ortak olarak
dile getirdi¤i iki talep bulunmaktad›r. ‹lki, Bar›fl Konferans›’na iflçi temsilcilerinin
kat›larak, Bar›fl Antlaflmas›’na iflçilerin çal›flma ve yaflam koflullar›n› düzenleyen kurallar›n konulmas›d›r. ‹kincisi ise, birinci iste¤i tamamlayan ve onu güçlendirici
yönde uluslararas› çal›flma mevzuat›n›n uygulanmas› ve gelifltirilmesi için uluslararas› bir kuruluflun kurulmas›d›r (Gülmez, 2008: 55-56).
37
Baflta müttefik devlet hükümetleri olmak üzere, birçok hükümet göz ard› edilmesi oldukça güç olan bu isteklere duyars›z kalmam›flt›r. Efl anl› olarak, özel giriflimlerin artan bask›s›, genifl ölçekli bir kamuoyunun varl›¤› ve d›fl iflleri bakanl›klar›n›n destekleyici hizmetleri uluslararas› çal›flma örgütü taslak planlar›n›n haz›rlanmas›yla sonuçlanm›flt›r. Bu süreç içerisinde uluslararas› çal›flma mevzuat› düflüncesi çok büyük bir dirençle karfl›laflmam›flt›r. ‹flçilerin savafl y›llar›nda ülkeleri
için verdi¤i destek ve Bolflevik Devrimi’nin yaratt›¤› ortam, uluslararas› çal›flma
mevzuat› düflüncesinin kabul edilmesine neden olmufltur. Savafl y›llar›nda iflçilerin
gerçeklefltirdikleri toplant›lardan devrimci görüfllerden çok reformist görüflleri içeren taleplerin ortaya ç›kmas› da bu süreci uluslararas› mevzuat lehine güçlendiren
bir etki yaratm›flt›r (Ghebali, 1989).
I. Dünya Savafl› y›llar›nda iflçi s›n›f›n›n uluslararas› çal›flma mevzuat›na
SIRAyönelik
S‹ZDE istekleri ve
bu isteklerin olumlu karfl›lanmas›n›n nedenleri sizce nelerdir?
5
D Ü fi Ü N ESosyal
L‹M
Bar›fl Anlaflmas› Haz›rl›k Sürecinde Uluslararas›
Politikaya ‹liflkin Çal›flmalar ve Uluslararas› Çal›flma
Örgütü’nün Kuruluflu
S O R U
Bar›fl görüflmeleri bafllar bafllamaz, uluslararas› çal›flma mevzuat›n›n düzenleyece¤i sorunlar› de¤erlendirmek ve bu mevzuat›n uygulanmas›ndan sorumlu kurumsal
D‹KKAT
yap›n›n oluflturulmas›na yönelik olarak onbefl üyeden oluflan “Uluslararas› Çal›flma Mevzuat› Komisyonu” kurulmufltur. Bar›fl Konferans› görüflmeleri bafllar bafllaS‹ZDEkararlar almaz komisyonun kurulmas›n›n nedeni, sosyal sorunlar›n h›zl› SIRA
ve kesin
may› gerekli k›lmas›, bu yönde yaflanacak herhangi bir gecikme ya da sergilenecek karars›zl›¤›n iflçi s›n›f›n›n güvenini sarsacak ve dolay›s›yla iflçi s›n›f›n›n istekleAMAÇLARIMIZ
rine olumlu yaklaflan hükümetleri zora sokacak bir durum yaratmas›d›r. Ayr›ca
uluslararas› çal›flma mevzuat› düzenleme giriflimleri yönünde önemli bir deneyim
kazan›lm›flt›r. Komisyonun amac›, istihdama iliflkin koflullar› uluslararas›
K ‹ T A P düzeyde
araflt›rmak; istihdam koflullar›n› etkileyen unsurlara yönelik ortak eylemlili¤i sa¤layacak gerekli araçlar› tasarlamak ve Milletler Cemiyeti çat›s› alt›nda söz konusu
alanda faaliyet gösterecek sürekli bir uluslararas› kurulufla iliflkin
planlar haz›rlaTELEV‹ZYON
mak olarak tan›mlanm›flt›r (Thomas, 1921; Thomas, 1938).
Komisyon, uluslararas› çal›flma mevzuat›n›n uygulanmas›ndan sorumlu olacak
uluslararas› örgütün yap›s›na iliflkin, devlet, iflçi ve iflveren temsilcilerinin yer ald›‹ N T Esözleflmelerin
RNET
¤› üçlülük ilkesi (2+1+1) ile uluslararas› örgütün kabul edece¤i
iç
hukuka yans›mas›na iliflkin sözleflmelerin onaya sunulmas›n› ve onaya yetkili ulusal makam aksi yönde karar vermedikçe sözleflmenin onaylanm›fl say›lmas› ilkesini kabul etmifltir (Thomas,1921; Jenks, 1934; Thomas, 1938; Ghebali, 1989; ILO,
1998; Gülmez, 2008). (Ayr›nt›l› bilgi için bkz. Üçüncü Ünite)
Komisyonun uluslararas› çal›flma mevzuat›na iliflkin çal›flmalar›, Bar›fl Antlaflmas›’n›n “Emek” bafll›kl› XIII. bölümünde yer alm›flt›r (ILO, 1920; Thomas, 1938; Ghebali, 1989; Talas, 1995; Gülmez, 2008; Servais, 2009; Servais, 2011).
Bar›fl Antlaflmas›n›n XIII. Bölümü ilk olarak, ILO’nun kurumsal yap›s›na iliflkin
düzenlemeleri içermifltir. ILO, temel organlar› olan Uluslararas› Çal›flma Konferans› ve Yönetim Konseyi’nde hükümet temsilcilerinin yan› s›ra iflçi ve iflveren örgütlerinin temsilcilerinin de yer ald›¤› üçlü yap›da bir örgüt olarak ortaya ç›km›flt›r
(ILO, 1920; Thomas, 1921; Thomas, 1938; Servais, 2011). XIII. Bölüm ayr›ca örgütün idealleri, amaçlar› ve rehber ilkelerini de tan›mlam›fl; acil öneme sahip konulara iliflkin ilkeleri düzenlemifltir. Bar›fl Antlaflmas›’nda iflçi s›n›f›n›n rahats›zl›k
SIRA S‹ZDE
S O R U
Bar›fl Antlaflmas›
görüflmeleri s›ras›nda,
uluslararas› çal›flma
D‹KKAT
mevzuat› ve bu mevzuat›n
uluslararas› örgütün
SIRA S‹ZDE
yap›s›na iliflkin haz›rl›k
çal›flmalar› yapmak üzere
“Uluslararas› Çal›flma
Mevzuat› Komisyonu”
AMAÇLARIMIZ
kurulmufltur.
N N
K ‹ T A P
TELEV‹ZYON
Mevzuat› Komisyonu’nun
haz›rlad›¤› rapor,
‹ N TVersay
ERNET
Bar›fl Antlaflmas›’n›n
“Emek” bafll›kl› XIII. Bölümü
olarak kabul edilmifltir.
(ILO), temel organlar›nda
devlet temsilcilerinin yan›
s›ra, iflçi ve iflveren
örgütlerinin temsilcilerinin
de yer ald›¤› üçlü yap›da ve
Milletler Cemiyeti’ne ba¤l›
bir örgüt olarak
kurulmufltur.
38
ILO’nun temel amac› sosyal
adalet ve evrensel bar›fl›n
sa¤lanmas›d›r.
ILO’nun kuruluflu, sosyal
adaletin sa¤lanarak kal›c›
bir bar›fla ulafl›lmas› ve
ülkeler aras›nda çal›flma
standartlar›n›n
farkl›l›¤›ndan kaynakl›
rekabet eflitsizli¤ini önleme
iste¤inin ürünüdür.
duydu¤u konular›n çözümü ve iflçi s›n›f›n›n gelece¤e daha güvenle bakmas› istendi¤i için acil çözüm gerektiren eme¤in bir “mal” olarak görülmemesi; örgütlenme hakk›; uygun bir yaflam düzeyi sa¤layan ücret hakk›; çal›flma süreleri; hafta tatili; çocuk ve gençlerin çal›flmas›; eflit de¤erde ifle eflit ücret; göçmen iflçilere eflit
davran›lmas› ve ifl denetimi konular›na yönelik somut ilkeler getirilmifltir (bkz.
Üçüncü Ünite)
“Evrensel bar›fl” ve “sosyal adalet” örgütün iki temel amac›n› oluflturmaktad›r.
Bafllang›ç bölümünde Milletler Cemiyeti’nin amac›n›n evrensel bar›fl› tesis etmek
oldu¤u, evrensel bar›fl›n ise ancak sosyal adalet temelinde tesis edilebilece¤i belirtilmektedir. Ancak sosyal adaletin sa¤lanmas› sadece evrensel bar›fla katk› anlam›na gelmemekte, bizati sosyal adaletin sa¤lanmas› da bafll› bafl›na bir amaç olarak
tan›mlanmaktad›r. Sosyal adalet, ahlaki olarak oldukça yüksek ve gerçekleflmesi
acil bir de¤er olarak kabul edilmektedir. (Thomas, 1938).
Uluslararas› düzeyde çal›flma mevzuat› oluflturma düflüncesi ILO’ya;
• Çal›flma yaflam›yla ilgili sorunlara yönelik araflt›rma, bilgi toplama ve yayma;
bu sorunlar›n üçlü yap›daki Uluslararas› Çal›flma Konferans› ve Yönetim
Konseyi’nde tart›fl›lmas›,
• Evrensel ölçekte kabul edilebilir çal›flma standartlar›n oluflumu ve bunlar›n
izlenmesi,
• Di¤er sorunlara iliflkin ortak politika oluflumu
olarak üç temel görev yüklemifltir (Thomas, 1938; Servais, 2011).
ILO’nun ortaya ç›k›fl› çok çeflitli faktörlerin bilefliminin bir sonucudur. Bir taraftan Sanayi Devrimi’nin ortaya ç›kard›¤› koflullar, di¤er taraftan ulus devletlerin
uluslararas› sosyal politika mevzuat›na iliflkin aç›k onay›, ekonomik aç›dan geliflmifl ülkeleri geleneksel diplomatik ve ticari iliflkilerin ötesinde iflbirli¤i yapmaya
sevk etmifltir. Yeni ortaya ç›kan sorunlar dizisine çözüm bulmak amac›yla, özel ve
kamu kurumlar› arac›l›¤›yla teknik boyutu a¤›r basan bir iflbirli¤i gelifltirilmifltir. Çal›flma koflullar›na yönelik uluslararas› eylem fikri, yeni geliflen bu koflullar ile do¤al olarak uyum göstermifl ve henüz uluslararas› hale gelmifl iflçi hareketi taraf›ndan destek görmüfltür (Servais, 2011: 17).
Uluslararas› düzeyde çal›flma sorunlar›n›n çözümü birkaç gereksinime dayanmaktad›r. Bunlar›n en baflta geleni sosyal adaletin sa¤lanmas› ve kabul edilemez
nitelikli çal›flma koflullar›n›n ortadan kald›r›lmas›d›r. Bu gereksinimi uluslararas›
düzeyde gerçeklefltirmek karmafl›k nitelikli sosyal sorunlara gerçekçi ve bütüncül
çözümler bulma olana¤›n› sa¤lam›flt›r. Ayr›ca ulusal yasalar›n uyumlaflmas›n› sa¤layarak özellikle göçmen iflçi istihdam› gibi farkl› ülkeleri efl anl› ilgilendiren sorunlara yönelik ulusal yasalar›n çat›flmas›ndan kaynakl› sorunlar›n çözümünü de
kolaylaflt›rm›flt›r. Dolay›s›yla ILO standartlar› ulusal düzenlemelere referans kayna¤› teflkil etmekte; standartlar›n ülkeler taraf›ndan onaylanmas› ulusal yasalara uyumu güçlendirmekte ve çal›flanlar› koruyucu yönde ifllev görmektedir. Anayasan›n
Bafllang›ç bölümünün önemle dikkat çekti¤i kal›c› bir bar›fl›n ancak sosyal adaletin tesisiyle sa¤lanabilece¤i yönündeki kabul, ILO’nun sosyal adaleti sa¤lamaya
iliflkin kal›c› bir misyon ve ifllev yüklenmesine neden olmufltur. Son olarak, çal›flma koflullar›n› iyilefltirme yönünde baflar›s›zl›¤a düflen her ülkenin, kendi çal›flma
koflullar›n› iyilefltirme iste¤i olan ülkelere de engel olaca¤› belirtilerek, ILO’ya farkl› çal›flma standartlar›ndan kaynaklanan rekabet eflitsizli¤ini önlemeye yönelik
önemli bir ifllev yüklenmifltir (Thomas, 1938; Ghebali, 1989, Servais, 2011).
Rekabet eflitsizli¤ini önlemeye yönelik ILO standartlar›n›n nas›l bir iflleve sahip
olaca¤› konusu ise belirsizlikler tafl›maktad›r. Rekabet eflitsizli¤i iki flekilde yorum-
39
lanmaktad›r. ‹lk yorum, kötü örneklerin, rekabet koflullar›nda di¤er ülkelerin de
çal›flma standartlar›n› afla¤›ya çekici etki yaratmas›d›r. ‹kinci yorum ise, uluslararas› çal›flma standartlar›n›n, ucuz emek politikalar› izleyerek uluslararas› rekabette
rakipleri karfl›s›nda avantaj sa¤lamak isteyen ülkelere engel oluflturaca¤›d›r. Bununla birlikte, iflgücü maliyetlerinin toplam maliyetler içerisinde yüksek oldu¤u ülkelerde, çal›flma koflullar›n› iyilefltirici düzenlemeler yapmak, sözleflmeleri onaylamayan ülkelere yönelik gerçek anlamda yapt›r›mlar›n olmad›¤› bir yap›da kolay
de¤ildir. Ayr›ca birçok ülke, uluslararas› sözleflmeler ortaya ç›kmadan önce, sanayi sektörünün performans›n› engellemeyecek flekilde kendi çal›flma standartlar›n›
benimsemifltir. Bu ikilemi aflmak için ILO her zaman ekonomik ve sosyal geliflme
aras›nda denge yaklafl›m› sergilemifltir. Versay Bar›fl Antlaflmas› da bu gerçekli¤i
kavrayarak ekonomik f›rsatlar ve gelenek farkl›l›klar›n›n, çal›flma koflullar›nda
uyumlaflt›rmay› güçlefltirece¤ini belirtmifltir (Servais, 2011: 18). Belirtilen bu güçlük, ilerleyen y›llarda sözleflme hükümlerinin uygulanmas›na yönelik çeflitli esneklik formülleriyle afl›lmaya çal›fl›lm›fl ve sözleflmeleri onaylayan ülke say›s›n›n artt›r›lmas› sa¤lanm›flt›r.
Üçlü yap›ya sahip ILO’nun ekonomik ve sosyal geliflme aras›nda denge kurulmas›na iliflkin çabalar›, ilerleyen süreçlerde örgütün süreklili¤ini sa¤layarak di¤er
uluslararas› örgütlerden farkl› özellikler sergileyen bir yap› kazanmas›na neden
olmufltur.
Uluslararas› Çal›flma Örgütü’nün kurulmas›na ortam sa¤layan koflullar
nelerdir?
SIRAsizce
S‹ZDE
6
SIRA S‹ZDE
S O R U
S O R U
D‹KKAT
D‹KKAT
SIRA S‹ZDE
AMAÇLARIMIZ
N N
SIRA S‹ZDE
AMAÇLARIMIZ
K ‹ T A P
K ‹ T A P
TELEV‹ZYON
TELEV‹ZYON
‹NTERNET
‹NTERNET
40
Özet
N
A M A Ç
1
N
AM A Ç
2
Uluslararas› sosyal politikan›n do¤ufluna ortam
sa¤layan koflullar› tan›mlamak.
Sanayi Devrimi’nin yaratt›¤› olumsuz çal›flma ve
yaflam koflullar›na karfl› iflçi s›n›f›n›n durumunu
iyilefltirmeye yönelik sosyal politika düzenlemelerinin ülkeler aras›nda yaratt›¤› rekabet eflitsizli¤i uluslararas› sosyal politika düflüncesinin do¤uflunda tetikleyici rol oynam›flt›r. ‹flverenlerin
ulusal sosyal politika düzenlemelerinin farkl›l›¤›na ba¤l› olarak u¤rad›klar› haks›z rekabet, söz
konusu normlar›n ancak uluslararas› düzeyde
tüm sanayileflmifl ülkeler taraf›ndan benimsenmesi flart›yla kabul edilebilir olaca¤› yönündeki
görüflleri beraberinde getirmifltir.
Uluslararas› sosyal politikan›n geliflim dinamiklerini de¤erlendirmek.
Ülkeler aras›nda sosyal politika normlar›n›n farkl›l›¤›ndan kaynaklanan haks›z rekabeti önlemek
üzere, uluslararas› çal›flma mevzuat› gelifltirme düflüncesi ilk olarak ço¤unlu¤u sanayicilerinden oluflan öncü isimler taraf›ndan dile getirilmifltir. Bu
dönemde uluslararas› sosyal politika öncelikle
ekonomik nedenlerle savunulmakla birlikte, sosyal kar›fl›kl›klar›n ortaya ç›kmas›n› önleyerek sosyal bar›fl›n sa¤lanmas›na katk›da bulunmas›na yönelik politik nedenler ve iflçilerin hem maddi hem
de manevi olarak yaflamlar›n›n geliflmesine hizmet edece¤i yönündeki sosyal nedenlerle de savunulmufltur. Ancak söz konusu dönemdeki klasik liberalizmin bu flekildeki bir müdahaleye s›cak bakmamas›, öncü isimlerin bafllatt›klar› giriflimlerin hükümetler nezdinde sonuçsuz kalmas›na neden olmufltur. Uluslararas› sosyal politikaya
iliflkin mevzuat düflüncesi sonraki y›llarda örgütlü
özel giriflimler taraf›ndan gelifltirilmifl ve en son
olarak da hükümetler nezdinde kabul görür hale
gelmifltir. Uluslararas› çal›flma mevzuat›n›n tart›fl›lmas› için resmi bir konferans toplanmas› yönünde ‹sviçre hükümetinin bafl›n› çekti¤i çabalar, 1890
y›l›nda ilk resmi konferans›n Berlin’de toplanmas›yla sonuçlanm›fl ancak Berlin Konferans›’ndan
sadece dilek niteli¤inde ve yapt›r›m gücü olmayan kararlar ç›km›flt›r. Sonraki y›llarda gerek özel
giriflimler gerekse hükümetler düzeyindeki giriflimler devam etmifl ve 1900 y›l›nda ‹flçilerin Yasal
Korunmas› Uluslararas› Derne¤i ve Uluslararas›
Çal›flma Ofisi’nin kurulmas›yla uluslararas› sosyal
politika düflüncesinin geliflimi önemli bir noktaya
ulaflm›flt›r. Derne¤in çal›flmalar› sonucunda 1905
y›l› ve 1906 y›l› Bern Konferanslar›’nda ilk uluslararas› sözleflmeler kabul edilmifltir.
N
A M A Ç
3
Uluslararas› sosyal politikan›n kurumsallaflmas›na yol açan I. Dünya Savafl› y›llar›ndaki geliflmeleri ve Uluslararas› Çal›flma Örgütü’nün kurulufluna yol açan dinamikleri aç›klamak.
I. Dünya Savafl›’n›n ortaya ç›kmas›yla birlikte ‹flçilerin Yasal Korunmas› Uluslararas› Derne¤i’nin
çal›flmalar› kesintiye u¤ram›flt›r. Savafl y›llar›nda
uluslararas› sosyal politika düflüncesinin geliflimine en büyük destek daha önceki y›llarda bu
düflünceye ihtiyatla yaklaflan iflçi s›n›f›ndan gelmifltir. Uluslararas› alanda örgütlenen iflçi s›n›f›,
savafl sonras› dönemi belirleyecek Bar›fl Antlaflmas›’nda iflçilerin durumunu iyilefltirecek yönde
uluslararas› sosyal politika önlemlerinin yer almas›n› ve bu önlemlerin uygulanmas›ndan sorumlu olacak bir uluslararas› örgütün kurulmas›
iste¤ini düzenledi¤i çeflitli konferanslarla ortaya
koymufltur. Savafl y›llar›nda iflçi s›n›f›n›n gösterdi¤i fedakârl›klar, 1917 y›l›nda Rusya’da ortaya
ç›kan devrimin iflçi s›n›f›n›n ihtiyaçlar›n›n göz ard› edilmemesi gere¤ini ortaya ç›karmas› sonucunda, iflçi s›n›f›n›n istekleri hükümetler taraf›ndan olumlu karfl›lanm›fl ve iflçi s›n›f› müzakere
döneminin önemli aktörü olarak söz konusu süreçte yerini alm›flt›r. Bu koflullar çerçevesinde,
Bar›fl görüflmeleri s›ras›nda Uluslararas› Çal›flma
Mevzuat› Komisyonu kurulmufl ve komisyonun
çal›flmalar› Versay Bar›fl Antlaflmas›’n›n “Emek”
bafll›kl› XIII.Bölümünü oluflturmufltur. Bu bölümde, uluslararas› sosyal politikan›n uygulanmas›ndan sorumlu olacak Uluslararas› Çal›flma Örgütü’nün yap›s›, amaçlar›, organlar› ve görevleri tan›mlanarak, çözümü ivedilik tafl›yan çal›flma yaflam›na iliflkin sorunlara yönelik ilkeler benimsenmifltir. 1919 y›l›nda Milletler Cemiyeti’ne ba¤l› bir örgüt olarak Uluslararas› Çal›flma Örgütü’nün kuruluflu, uluslararas› sosyal politikan›n
kurumsallaflmas›na yol açarak yeni bir dönemi
bafllatm›flt›r.
41
1. Afla¤›dakilerden hangisi uluslararas› sosyal politika
düflüncesinin ortaya ç›k›fl›nda etkili olan aktörlerden biri de¤ildir?
a. Sanayiciler
b. Özel giriflimler
c. Hükümetler
d. Sendikalar
e. Bilim insanlar›
2. Afla¤›dakilerden hangisi uluslararas› sosyal politikan›n ortaya ç›k›fl sürecinde yer alan öncü isimlerden biri
de¤ildir?
a. Charles Hindley
b. Edward Ducpeciaux
c. Daniel Mareska
d. Daniel Le Grand
e. Karl Marx
3. Afla¤›dakilerden hangisi uluslararas› sosyal politika
düflüncesinin ortaya ç›k›fl›ndaki tetikleyici unsurdur?
a. Sendikalar›n uluslararas› çal›flma mevzuat› yönündeki çabalar›
b. Evrensel bar›fl iste¤i yönündeki çabalar
c. Sosyal adaletin sa¤lanmas› yönündeki çabalar
d. Ülkeler aras›nda rekabet eflitsizli¤ini önleme yönündeki çabalar
e. ‹flçilerin maddi ve manevi yaflam koflullar›n›n
iyilefltirilmesi yönündeki çabalar
4. Uluslararas› çal›flma mevzuat› oluflturulmas›na iliflkin hükümetler aras› ilk resmi konferans hangisidir?
a. 1856 Brüksel Konferans›
b. 1857 Frankfurt Konferans›
c. 1890 Berlin Konferans›
d. 1900 Paris Konferans›
e. 1905 Bern Konferans›
5. Afla¤›dakilerden hangisi uluslararas› sosyal politikan›n
geliflim sürecinde ele al›nan konulardan biri de¤ildir?
a. Madenlerde çal›flma koflullar›n›n düzenlenmesi
b. Çal›flmaya girifl yafl›n›n düzenlenmesi
c. Çal›flma sürelerinin düzenlenmesi
d. Kad›nlar›n çal›flma koflullar›n›n düzenlenmesi
e. ‹flçilerin grev haklar›n›n düzenlenmesi
6. Afla¤›daki ülkelerden hangisi uluslararas› çal›flma
mevzuat›na iliflkin hükümetler aras› giriflimleri bafllatan
ilk ülkedir?
a. ‹ngiltere
b. Almanya
c. ‹sviçre
d. ‹talya
e. Fransa
7. Afla¤›dakilerden hangisi uluslararas› sosyal politikan›n gelifliminde özel giriflimlerden biri olan ‹flçilerin Yasal Korunmas› Uluslararas› Derne¤i’nin amaçlar› aras›nda yer almaz?
a. Uluslararas› çal›flma mevzuat›yla ilgilenenler aras›nda ba¤ kurmak
b. Ülkelerin çal›flma mevzuat› hakk›nda inceleme
yapmak
c. Uluslararas› sözleflmelerinin kabulü için çal›flmak
d. Uluslararas› sendikac›l›k hareketinin geliflimini
sa¤lamak
e. Uluslararas› çal›flma mevzuat›na yönelik konferanslar düzenlemek
8. Afla¤›dakilerden hangisi 1905-1906 y›l› Bern Konferanslar›nda kabul edilen ilk uluslararas› çal›flma sözleflmelerinin düzenledi¤i konular›ndan biridir?
a. Göçmen iflçilerin sosyal güvenlik haklar›
b. Çocuklar›n çal›flmaya bafllama yafl›
c. Asgari ücret güvencesi
d. Kad›nlar›n gece çal›flmas›
e. ‹flçilerin örgütlenme hakk›
9. Afla¤›dakilerden hangisi Uluslararas› Çal›flma Örgütü’nün kurulufluna yol açan nedenlerden biri de¤ildir?
a. ‹flçilerin I. Dünya Savafl› y›llar›nda göstermifl oldu¤u çabalar
b. 1917 Bolflevik Devrimi
c. Uluslararas› sosyal politikan›n oluflumu yönünde sa¤lanan teknik birikim
d. Evrensel bar›fl›n sa¤lanmas› iste¤i
e. Sosyal devlet ilkesinin yaflama geçirilmesi iste¤i
10. Afla¤›dakilerden hangisi Versay Bar›fl Antlaflmas›’n›n
XIII. bölümünde çal›flmaya iliflkin ortaya konulan temel
ilkelerden biri de¤ildir?
a. Çal›flanlar›n ve iflverenlerin örgütlenme hakk›
b. Eflit de¤erde ifle eflit ücret hakk›
c. Göçmen iflçilere eflit davranma hakk›
d. Çal›flanlar›n grev hakk›
e. Uygun yaflam koflullar› sa¤layacak ücret hakk›
42
1. d
S›ra Sizde 1
Sanayi Devrimi’nin iflçiler aç›s›ndan yaratt›¤› zorlu koflullara yönelik olarak ortaya ç›kan sosyal politika önlemlerine iliflkin ülkeler aras›ndaki farkl›l›klar, bir süre
sonra uluslararas› ticarette haks›z rekabet sorununu
gündeme getirmifltir. Bu durum sanayicilerin benzer nitelikli sosyal politika düzenlemelerinin tüm ülkelerde
efl anl› olarak yaflama geçirilmesi taleplerini art›rarak,
öncelikle iflverenleri haks›z rekabetten koruyucu yönde
uluslararas› sosyal politika düflüncesinin do¤ufluna ortam sa¤lam›flt›r.
2. e
3. d
4. c
5. e
6. c
7. d
8. d
9. e
10. d
Yan›t›n›z yanl›fl ise “Uluslararas› Sosyal Politikan›n Geliflim Dinamikleri” bölümünü yeniden
gözden geçiriniz.
Yan›t›n›z yanl›fl ise “Uluslararas› Sosyal Politikan›n Gelifliminde Öncü‹simler” konusunu yeniden gözden geçiriniz.
Yan›t›n›z yanl›fl ise “Ulusal Düzeyde Sosyal Politikalar›n Geliflimi ve Ülkeler Aras›nda Ortaya
Ç›kan Rekabet Eflitsizli¤i Sorunu” konusunu yeniden gözden geçiriniz.
Yan›t›n›z yanl›fl ise “Uluslararas› Sosyal Politikan›n Gelifliminde Hükümetlerin Giriflimleri ve ‹lk
Resmi Konferans” konusunu yeniden gözden
geçiriniz.
Yan›t›n›z yanl›fl ise “Uluslararas› Sosyal Politikan›n Geliflim Dinamikleri” bölümünü yeniden
gözden geçiriniz.
Yan›t›n›z yanl›fl ise “Uluslararas› Sosyal Politikan›n Gelifliminde Hükümetlerin Giriflimleri ve ‹lk
Resmi Konferans” konusunu yeniden gözden
geçiriniz.
Yan›t›n›z yanl›fl ise “‹flçilerin Yasal Korunmas›
Uluslararas› Derne¤i ve Uluslararas› Çal›flma
Standartlar›na ‹liflkin ‹lk Sözleflmeler” konusunu yeniden gözden geçiriniz.
Yan›t›n›z yanl›fl ise “‹flçilerin Yasal Korunmas›
Uluslararas› Derne¤i ve Uluslararas› Çal›flma
Standartlar›na ‹liflkin ‹lk Sözleflmeler” konusunu yeniden gözden geçiriniz.
Yan›t›n›z yanl›fl ise “Uluslararas› Sosyal Politikan›n Kurumsallaflmas›na Do¤ru” bölümünü yeniden gözden geçiriniz.
Yan›t›n›z yanl›fl ise “Bar›fl Anlaflmas› Haz›rl›k
Sürecinde Uluslararas› Sosyal Politikaya ‹liflkin
Çal›flmalar ve Uluslararas› Çal›flma Örgütü’nün
Kuruluflu” konusunu yeniden gözden geçiriniz.
S›ra Sizde 2
Uluslararas› sosyal politikan›n gelifliminde öncü isimlerin uluslararas› çal›flma normlar›n›n gereklili¤ini savunmalar›n›n öncelikli nedeni, ülkeler aras›nda ortaya ç›kan
rekabet eflitsizli¤ini önlemektir. ‹kinci neden, uluslararas› sosyal politika normlar›n›n sosyal kar›fl›kl›klar›n ortaya ç›kmas›n› önleyerek sosyal bar›fl›n sa¤lanmas›na katk›da bulunmas›d›r. Üçüncü neden ise, uluslararas› sosyal politika normlar›n›n iflçilerin hem maddi hem de manevi olarak yaflamlar›n›n geliflmesine hizmet etmesidir.
S›ra Sizde 3
Uluslararas› sosyal politika düflüncesine yönelik ilk giriflimlere iflçilerin dahil olmamas›n›n nedenleri, uluslararas› sosyal politika düflüncesinin ülkeler aras›nda rekabet eflitsizli¤i yaratt›¤› gerekçesiyle öncelikle iflverenler taraf›ndan savunulmas› ve bu dönemde uluslararas›
sosyal politika düflüncesine örgütlü bir biçimde iflçiler
taraf›ndan sahip ç›k›lmas›n› engelleyen örgütlenme yasaklar›n›n bulunmas›d›r.
S›ra Sizde 4
‹flçilerin Yasal Korunmas› Derne¤i’nin amaçlar›, sanayileflmifl ülkelerde çal›flanlar› koruyucu yasal düzenlemelerin gerekti¤ini düflünenler aras›nda ba¤ kurmaya hizmet etmek; çal›flma mevzuat›na iliflkin de¤erlendirmeleri kolaylaflt›rmak; çeflitli ulusal yasa ve düzenlemeleri
incelemek ve bu konulara iliflkin yap›lacak uluslararas›
çal›flma kongrelerinin say›s›n› artt›rmakt›r. Dernek, bu
amaçlar do¤rultusunda düflünsel ve eylemsel alanda faaliyette bulunmakla görevlendirilmifltir.
43
Kaynaklar
S›ra Sizde 5
I. Dünya Savafl› y›llar›nda iflçi s›n›f›, savafl sonras› dönemin koflullar›n› belirleyecek olan Bar›fl Antlaflmas›’nda
iflçi s›n›f›n›n durumunu iyilefltirecek yönde uluslararas›
sosyal politika önlemlerinin yer almas›n› ve bu önlemlerin uygulanmas›ndan sorumlu olacak bir uluslararas›
örgütün kurulmas› iste¤ini düzenledi¤i çeflitli konferanslarla ortaya koymufltur. Bu istekler, savafl y›llar›nda
iflçi s›n›f›n›n gösterdi¤i fedakârl›klar ve 1917 y›l›nda
Rusya’da ortaya ç›kan devrimin iflçi s›n›f›n›n ihtiyaçlar›n›n göz ard› edilmemesi gere¤ini ortaya ç›karmas› sonucunda hükümetler taraf›ndan olumlu karfl›lanm›fl ve
iflçi s›n›f› müzakere döneminin önemli bir aktörü olarak
söz konusu süreçte yerini alm›flt›r.
S›ra Sizde 6
Sosyal politika alan›nda farkl› uygulamalar›n ortaya ç›kard›¤› sorunlar; iflçi s›n›f›n›n I. Dünya Savafl› y›llar›nda
ülkeleri için göstermifl oldu¤u katk›; bu katk›ya karfl›l›k
olarak ulus devletlerin uluslararas› sosyal politika mevzuat›na iliflkin aç›k onay›; Rusya’da ortaya ç›kan devrimin iflçi s›n›f›n›n isteklerine karfl› daha tavizkar davran›lmas›na yol açmas›; uluslararas› sosyal politikaya yönelik sa¤lanan birikim ve çal›flma koflullar›na yönelik
uluslararas› eylem düflüncesinin henüz uluslararal›laflm›fl iflçi hareketi taraf›ndan destek görmesi Uluslararas›
Çal›flma Örgütü’nün kurulmas›na ortam sa¤lam›flt›r.
Alcock, A. (1970), History of the International Labour Organisation, London, Macmillan.
Follows, J. W. (1951), Antecedents of the International Labour Organization London, Oxford University Press.
Ghebali, V. Y (1989), The International Labour Organisation. A Case Study on the Evolution of
UN Specialised Agencies, Dordrecht: Martinus
Nijhoff.
Gülmez, M. (2008), Uluslararas› Sosyal Politika, 2.
Bask›, Ankara, Hatipo¤lu Yay›nevi.
ILO (1920). The Labour Provisions of The Peace Treaties, Geneva
ILO (1998), International Labour Standarts: A Workers Educational Manuel, Fourth Edition .
Jenks, W. (1934), “The Origins of Internatinal Labour
Organization”, International Labour Review,
30(5): 575-581.
Morse, D.A. 1969. The Origin and Evolution of the
ILO And Its Role In the World Community Cornell University
Servais, J. M (2009), International Labour Organization, Second Revised Edition Kluwer Law International.
Servais, J. M (ILO) (2011), International Labour Organization, Kluwer Law International.
Talas, C. (1995), Toplumsal Politika, 4. Bask›, Ankara,
‹mge Yay›nlar›.
Thomas, A. (1921). “International Labour Organization:
its origins, development and future”, International
Labour Review, 1(1): 5-22.
Thomas, A. (1938), The International Labour Organization: The First Decade, Geneva,
Valticos, N. ve Potobsky, G. (1995), International Labour Law, 2. Edition, Netherlands, Kluwer Law and
Taxation Publishers.
3
Amaçlar›m›z
N
N
N
Uluslararas› Çal›flma Örgütü’nün kuruluflu öncesindeki aylarda yap›lan çal›flmalar, benimsenen yaklafl›m ve Bar›fl Antlaflmas›’na konulmas› kabul edilen
ilkeleri aç›klayabilecek,
Uluslararas› Çal›flma Örgütü’nün, resmen kurulmas›yla bafllayan ve 2. Dünya
Savafl› ile sona eren dönemde, nas›l ifllerli¤e geçti¤ini, karfl›laflt›¤› sorunlar›
nas›l aflt›¤›n› ve kural üretme etkinli¤inin temel özelliklerinin neler oldu¤unu
aç›klayabilecek,
Uluslararas› Çal›flma Örgütü’nün, iki Savafl aras› dönemde neler yapt›¤›n› ve
tarihinde yeni bir sayfa açan Filadelfiya Bidirgesi’nin yaklafl›m›n› ve içerdi¤i
ilke ve kurallar›n neler oldu¤unu aç›klayabileceksiniz.
Anahtar Kavramlar
•
•
•
•
Üçlü Yap› / Üçlülük
Uluslararas›laflma
Uluslararas› Çal›flma Mevzuat›
Komisyonu
• Uluslararas› Çal›flma Konferans›
• Yönetim Konseyi
• Filadelfiya Bildirgesi
‹çindekiler
Politika
Örgütü’nün Tarihsel
Geliflimi (1919–1946)
• G‹R‹fi
• KURULUfi ÖNCES‹ DÖNEM
(OCAK 1919-HAZ‹RAN 1919)
• ‹K‹ SAVAfi ARASINI KAPSAYAN
DÖNEM (1919-1939)
• SAVAfi YILLARINI KAPSAYAN
DÖNEM (1939-1946)
Örgütü’nün Tarihsel
Geliflimi (1919–1946)
G‹R‹fi
Sosyal politikan›n ilk ve biricik “uluslararas›” kuruluflu, Uluslararas› Çal›flma Örgütü’dür (UÇÖ/ILO). Örgüt, kuruldu¤u 1919 y›l›ndan önceki neredeyse yüz y›la yaklaflan dönemde tan›k olunan düflünsel ve eylemsel giriflim ve geliflmeler ile ekonomik, siyasal ve sosyal etkenlerin sonucudur. Ancak, kuruluflunun hemen öncesinde, özellikle iki olay, anayasal ilke ve de¤erlere yön veren ideolojik yaklafl›mlar
üzerinde belirleyici rol oynad›: Savafl ve Bolflevik Devrimi.
UÇÖ, ne kendi öncesinde ne de sonras›nda ve kuflkusuz günümüzde de, benzeri bulunmayan bir uluslararas› kurulufltur. Gerek kurumsal yap›s›, gerekse uluslararas› kurallar üretme sistemi yönlerinden, kendine özgüdür. Günümüzdeki evrensel ve/ya da bölgesel ölçekli tüm uluslararas› kurulufllardan farkl›d›r. Kuruluflundan beri sürdürdü¤ü ve kendisini “hükümetleraras›” kurulufllardan ay›ran bu
özelli¤i, k›saca üçlü yap› ilkesiyle anlat›l›r. “Üçlülük” olarak da bilinen üçlü yap›,
SIRA
S‹ZDEbaflka ulus“karar organlar›”nda yaln›zca üye devletlerin temsilcilerinin yer
ald›¤›
lararas› kurulufllar›n hiçbirinde görülmeyen bir özelliktir. UÇÖ, 1919’dan bu yana,
uluslararas› kurallar üretme ve uygulanmas›n› denetleme yetkisi bulunan organlarD Ü fi Ü N E L ‹ M
da, devletlerin siyasal temsilcilerinin yan› s›ra, iflçi ve iflveren temsilcilerinin de yer
ald›¤› bir uluslararas› kurulufltur. Bu kat›lma “dan›flsal” de¤ildir. Üçlü yap›n›n
O Rözelliktir.
U
1919’da anayasal bir ilke olarak öngörülmesi, vurgu gerektiren Sbir
SIRA S‹ZDE
S O R U
Üçlü yap›da yer alan iflçi (çal›flan) ve iflveren kanatlar›n›n temsilcileri
ortakD ‹ için
K K A “sosyal
T
lar” terimi de kullan›lacakt›r.
SIRA S‹ZDE
N N
UÇÖ’nün alt› çizilmesi gereken bir baflka özelli¤i de, bir “insan haklar› kuruluflu” olmas›d›r. ‹nsan haklar›n›n “ikinci kuflak” olarak da bilinen “sosyal haklar”
alan›nda uluslararas› kurallar üretir. Kabul etti¤i sözleflmelerinAMAÇLARIMIZ
çok büyük bir bölümü, çal›flmaya / eme¤e iliflkin haklar› güvenceye al›r. UÇÖ’nün insan haklar› kuruluflu yönü, özellikle 10 May›s 1944’te kabul edilen Filadelfiya Bildirgesi’nde aç›kça görülür. 1919’da kabul etti¤i sözleflmelerden itibaren, insan
sosyal
K ‹ haklar›n›n
T A P
haklar alan›nda uluslararas›laflmas›n›, ilk kez UÇÖ bafllatt›. Yaln›zca sosyal politikan›n uluslararas› düzeydeki bafll›ca belgeleri olan sözleflmeler kabul etmekle kalmad›. Ayn› zamanda, sözleflmelere uyulmas›n› sa¤lamak amac›yla
koT E L E V ‹uluslararas›
ZYON
ruma / denetim sistemleri de kurdu. Böylece, hem kural üretme, hem de uygulanmas›n› denetleme yönlerini kapsamak üzere, insan haklar› alan›nda uluslararas›lafl‹NTERNET
D‹KKAT
SIRA S‹ZDE
Üçlü Yap› ‹lkesi: UÇÖ’nün
kural üretme yetkisi bulunan
anayasal organlar›ndan
ikisinde, iflçi AMAÇLARIMIZ
ve iflveren
sendikalar›n›n
temsilcilerinin, hükümet
temsilcileriyle eflitlik ilkesi
temelinde yer Kalmas›d›r.
‹ T A P
Dayana¤› UÇÖ Anayasas›
olan üçlü yap› ilkesiyle,
“siyasal temsil”in yan› s›ra
“sosyal temsil” de
T E L E VBu
‹ZYON
gerçeklefltirilmifltir.
ilkeyi, 4. Ünitede daha
ayr›nt›l› biçimde görece¤iz.
‹NTERNET
46
SIRA Haklar:
S‹ZDE Sosyal
Sosyal
haklar, temelde ekonomik
yönden güçsüz olanlar›n
korunmas›n› ve öncelikle
D Ü fiolarak
Ü N E Lkorunmaya
‹M
özel
SIRA
S‹ZDE
gereksinmesi bulunan
sosyal s›n›flar, elveriflsiz
S O R Ukifli grup ya da
konumdaki
D Ü fi Ü N EveL ‹toplumdan
M
kesimleri
SIRA
S‹ZDEhaklardan bafllatt›. ‹nsan haklar›n›n uluslararas› korunmas› alamay› ilk kez
sosyal
n›nda, 1945’te kurulan Birleflmifl Milletler’ce oluflturulan denetim sistemlerine esin
kayna¤› oldu (Gülmez, 2004: 40-42). UÇÖ, dört ana konuya iliflkin sekiz sözleflmeD Ü fi Ü N E L ‹ M
S‹ZDE
sini “temel SIRA
insan
haklar› sözleflmeleri” olarak s›n›fland›rd› ve uygulanmalar›n› sa¤lamak üzere, geleneksel denetim sistemlerinin yan› s›ra, ayr› bir “izleme yöntemi”
S O R U
de oluflturdu.
UÇÖ’nün kural
K K A T etkinli¤i ve süreci ile “temel insan haklar› sözleflmeleri”, denetim ve
D ‹ üretme
S
O
U
izleme sistemleri,R s›ras›yla
4. ve 5. Ünitelerde daha genifl ve somut olarak incelenecektir.
D‹KKAT
S O R U
SIRA S‹ZDE
D‹KKAT
N N
N N
SIRA S‹ZDE
AMAÇLARIMIZ
d›fllanan
kifliler için ekoSIRA S‹ZDE
nomik ve sosyal adaleti ve
eflitli¤i
D Ü fi Ü gerçeklefltirmeyi
NEL‹M
amaçlayan haklard›r
K
‹
T
P 10).
AMAÇLARIMIZ
(Gülmez, A2009:
S O R U
Uluslararas›laflma:
‹nsan
haklar›n›n
KE L‹E VT ‹ ZA Y OP N
T“uluslararas›laflmas›”;
insan
egemen
D ‹ Khaklar›n›n,
KAT
SIRA
S‹ZDE
ulus devlet ile bireyler
aras›ndaki iliflkileri
ilgilendiren ve her devletin
TSIRA
E L E VS‹ZDE
‹ Z YL O‹ MN
D‹ NÜTfiEÜRNNEyarg›
iç/ulusal
E T yetkisine
giren bir konu olmaktan
ç›kmas›d›r.
SIRA S‹ZDE
AMAÇLARIMIZ
S O R U
‹NTERNET
D‹KKAT
K ‹ T A P
S O R U
SIRA S‹ZDE
TELEV‹ZYON
D‹KKAT
AMAÇLARIMIZ
SIRA S‹ZDE
‹NTERNET
K ‹ T A P
SIRA S‹ZDE
3., 4. ve 5. Ünitelerde,
D ‹ K K A T ‹ngilizce “Standarts” ve Frans›zca “Normes” sözcükleri yerine “Kurallar” kullan›lm›flt›r.
SIRA S‹ZDE
AMAÇLARIMIZ
SIRA S‹ZDE
KURULUfi ÖNCES‹ DÖNEM (OCAK-HAZ‹RAN 1919)
D Ü fi Ü N E L ‹tarihi,
M
UÇÖ’nün “resmi”
1. Dünya Savafl› sonras›nda, Milletler Cemiyeti’nin yap›s›
Kalmas›yla
‹ T A P bafllar. Ancak 1919 öncesi ve özellikle Savafl y›llar›, uluslaraiçinde yerAMAÇLARIMIZ
ras› sosyal politikaya
götüren ekonomik, sosyal, siyasal ve insanc›l etkenler yönünS O R U
den önemlidir. Sosyal politika alan›nda “uluslararas›” düzeyde bir Örgüt oluflturulT‹ ZAY OPN eliyle “uluslararas›” kurallar belirlenmesine yol açan söz komas›na veT KEbu
L ‹E VÖrgüt
D ‹ K UÇÖ’nün
KAT
SIRA
S‹ZDE
nusu etkenler,
amaç, yap› ve ifllevleri üzerinde belirleyici rol oynad›.
2019’da “Yüzüncü Y›l›”n› kutlamaya haz›rlanan Örgüt’ün gerek kurumsal yap›s›, gerekse
T SIRA
E L Eamaç
V S‹ZDE
‹ Z Y Ove
N ifllevleri temel al›nd›¤›nda, kurulufl öncesi aylardan FiladelD‹ NÜTfi EÜ RN N
E LE‹TM
fiya Bildirgesi’ne de¤in uzanan tarihsel evrimini üç bafll›kta özetlemek olanakl›d›r.
SIRAve
S‹ZDE
Anayasal ilke
de¤erler üzerinde etkili olan yaklafl›mlar› ve de¤iflimini görmek
AMAÇLARIMIZ
S
O
R
U
için, tarihsel evrime, kurulufltan befl ay öncesinden bafllamak gerekiyor.
N N
‹NTERNET
kuruluflunun
D‹KKAT
K ‹ T A P
UÇÖ’nün
1919 öncesindeki tarihsel geliflimi, 19. yüzy›l›n bafllar›ndan itibaren Kitab›n›z›n 2. Ünitesinde incelendi¤inden, bu Ünitede de¤inilmedi (Bu konuda genifl
S O bkz.:
R U Gülmez, 2011: 15-61).
bilgi için ayr›ca
N N
SIRA S‹ZDE
TELEV‹ZYON
Örgüt’ün Filadelfiya
D ‹ K K A TBildirgesi sonras›ndaki tarihsel evriminden önemli noktalara, 4. ve 5.
Ünitelerin konular›
kapsam›nda de¤inilecektir.
AMAÇLARIMIZ
N N
Uluslararas›
Sosyal Politika:
AMAÇLARIMIZ
“Uluslararas› Sosyal Politika,
ekonomik ve sosyal yönden
T E L E olan
V ‹ Z Ykifli
O Nve kesimleri
güçsüz
korumak,
K ‹ T ekonomi
A P yasalar›n›n
yaratt›¤› ve küreselleflmenin
derinlefltirdi¤i uluslararas›
bar›fl› tehdit eden sosyal
‹ N T E R Nve
E Teflitsizlikleri
adaletsizlik
T E L E V ‹veZ Ygiderek
O N kald›rmak
azaltmak
amac›yla uluslararas› ya da
bölgesel düzeylerde sosyal
haklar temelinde izlenmesi
gereken politikalar›, al›nmas›
‹ N T Eönlemleri,
R N E T yap›lmas›
gereken
gereken hukuksal düzenleme ve
de¤ifliklikleri, sosyal politikan›n
uluslararas› kaynaklar›n›,
ortaklar›n› ve kurulufllar›n›
inceleyen disiplinleraras› bir
sosyal adalet ve sosyal bar›fl
bilimidir” (Gülmez, 2011: 14).
SIRA S‹ZDE
UÇÖ’nün Yüzüncü
‹ N T E R N EY›l›
T etkinliklikleri için bkz.: http://www.ilo.org/public/english/cenK ‹ T A P
tury/index.htm
AMAÇLARIMIZ
Uluslararas› Hukukta Geleneksel Yaklafl›m›n De¤iflmesi
T E L ESosyal
V ‹ Z Y O N Politika, insan haklar›ndan olan “sosyal haklar” göz ard› ediUluslararas›
K ‹ T A P
lerek ele al›namayaca¤›
için, önce insan haklar› alan›nda egemen olan yaklafl›mlardaki de¤iflime de¤inmek gerekir.
UÇÖ’nün kuruluflu öncesinde ve Birleflmifl Milletler’in (BM) kurulmas›na de¤in
‹NTERNET
T E L E V ‹ Zegemen
YON
süren dönemde
olan geleneksel anlay›fla göre Uluslararas› Hukuk, yaln›zca “devletler aras›ndaki” iliflkileri düzenliyordu. “Devlet-yurttafl aras›ndaki” iliflkilerin düzenlenmesi ise iç/ulusal hukuka b›rak›l›yordu. Bireyler, Uluslararas› Hukukun “özne”si de¤il, “konu”su idi. Uluslararas› Hukukta hak özneleri yaln›zca dev‹NTERNET
letlerdi. Birey, ancak ulusal s›n›rlar içinde hak öznesi say›l›yordu.
Bu anlay›fl, çal›flma/emek alan›nda, egemen devletler için ba¤lay›c› olan “uluslararas›” nitelikli önlemler al›nmas›, hukuksal düzenlemeler yap›lmas› önünde ciddi bir engel oluflturdu. Örne¤in, UÇÖ’ye giden yolda, ancak “dilek” nitelikli karar-
47
3. Ünite - Uluslararas› Çal›flma Örgütü’nün Tarihsel Geliflimi (1919–1946)
lar›n al›nabildi¤i Berlin Kongresi’nin yap›ld›¤› 1890 y›l›nda, ünlü bir geleneksel
uluslararas› hukuk uzman› flu görüflleri savunuyordu: Çal›flman›n/eme¤in düzenlenmesi sorunu, ancak ve yaln›z ulusal yasa koyucunun yetki alan›na girer, uluslararas› hukuka yabanc›d›r (Berenstein, 1982: 315; Gülmez, 2004: 20-21). Bu anlay›fl›n anlam› ve sonucu fludur: Bir uluslararas› kurulufl eliyle, devletleri hukuken ba¤lamaya yönelik sosyal politika önlemleri içeren kurallar üretilemez. Özne say›lmad›¤› için de, haklar› ihlal edilen birey uluslararas› denetim mekanizmalar›na baflvuramaz, haklar›n› arayamaz. Çünkü bunun tersi, egemen devletlerin iç ifllerine kar›flmak demektir.
Uluslararas›laflma karfl›t› bu yaklafl›m, UÇÖ’nün kuruluflundan sonra da, uluslararas› kurallar üretilmesi ve uygulanmas›nda karfl›lafl›lan güçlüklerin kayna¤› oldu.
Oysa sanayi devrimini izleyen y›llarda, sanayileflmenin çal›flma yaflam›nda yaratt›¤› sorunlara ve daha da derinlefltirdi¤i ekonomik ve sosyal eflitsizliklere karfl›
‹ngiltere, ‹sviçre, Fransa ve baflka ülkelerde ilk “sosyal yasalar” kabul edilmeye
bafllam›flt› (Gülmez, 1991: 94-95; Talas, 1990). Bu da, benzer sosyal politika önlemleri almaktan kaç›nan devletler yarar›na rekabet eflitsizli¤i yarat›yordu. Bunu önlemenin yollar›ndan biri ise, tüm devletler için ba¤lay›c› olacak “uluslararas›” çapta
düzenlemeler yap›lmas›yd›. Tarihsel evrim, çeflitli aflamalardan geçerek, bunun
gerçekleflmesiyle sonuçland›.
UÇÖ’nün tarihsel geliflim sürecinin resmi olarak kurulmas› öncesindeki befl ay,
yaln›zca Örgüt’ün yap›s› ve amaçlar› yönlerinden de¤il, ayn› zamanda kurucular›n›n benimsedi¤i düflünsel yaklafl›m yönünden de önemlidir. Çünkü bu yaklafl›m,
UÇÖ Anayasas›’ndaki kurucu ilkelere ve etik de¤erlere yans›d›.
Uluslararas› Çal›flma Örgütü’nün kuruluflu öncesinde ve kurulufl y›llar›nda
SIRA S‹ZDEegemen olan
uluslararas› hukuk anlay›fl› sizce nas›ld›?
1
SIRA S‹ZDE
fi Ü N E L ‹ M
Uluslararas› Çal›flma Mevzuat› KomisyonuD ÜKurulmas›
ve
Çal›flmalar›
UÇÖ’nün resmen kurulufluna giden süreçte at›lan ilk ad›m, Bar›fl
Haz›rS OAntlaflmas›
R U
l›k Konferans›’n›n 25 Ocak 1919’da Paris’te yapt›¤› ilk toplant›da kurulmas›na karar verdi¤i, Uluslararas› Çal›flma Mevzuat› Komisyonu’dur (UÇMK). Komisyonun
D‹KKAT
görevi, sürekli nitelik tafl›yan bir uluslararas› çal›flma örgütü için kurucu belgesi
olan Anayasas›’n›n haz›rlanmas› idi. 9 devletten 15 üyenin yer ald›¤› bu KomisyonSIRA S‹ZDE
da, sendika önderleri, devlet adamlar› ve profesörler vard›. Böylece
Komisyonda,
hükümetleri temsil eden delegelerin yan› s›ra, örne¤in Amerikan Çal›flma Federasyonu’nun (AFL) baflkan› Samuel Gompers ile Fransa Genel Çal›flma KonfederasyoAMAÇLARIMIZ
nu (CGT) Genel Sekreteri Léon Jouhoux gibi iflçi s›n›f›ndan gelen ünlü temsilciler
de vard›.
Devletlerin Bar›fl Konferans› delegasyonunda, emek ve iflveren
K ‹ T Akesimlerinden
P
S‹ZDE ‹mparatorüyeler de yer ald›. Sanayileflmifl befl büyük devlet olarak ABD,SIRA
Britanya
lu¤u, Fransa, ‹talya ve Japonya ile Belçika 2’fler üye ile Komisyon’da temsil edilirken, üç devlet de (Küba, Polonya ve Çekoslovakya) 1’er temsilci
ile Komisyon’da
T ED LÜEfi VÜ ‹NZEYLO‹ MN
yer ald›lar. UÇMK’nin bu karma yap›s›, do¤al olarak, UÇÖ’nün yürütme organ›n›n
yap›s›na da yans›d›. Geliflmifl büyük devletler, Örgüt’ün yürütme organ› olan Yönetim Konseyi’nde, kendileri için “seçimsiz” kontenjan ay›rd›lar.S O R U
S O R U
N N
‹NTERNET
AMAÇLARIMIZ
SIRA S‹ZDE
AMAÇLARIMIZ
K ‹ T A P
SIRA S‹ZDE
T DE ÜL fiE ÜV N‹ ZE YL ‹OMN
S O R U
‹NTERNET
Yönetim Konseyi’nin seçimsiz üyelerinin say›s› ve özellikle yap›s›nda Dgerçeklefltirilen,
an‹KKAT
cak henüz yürürlü¤e girmeyen Anayasa de¤iflikli¤i konusunda 4. Üniteye bak›n›z.
SIRA S‹ZDE
D‹KKAT
N N
D‹KKAT
SIRA S‹ZDE
AMAÇLARIMIZ
48
Resim 3.1
UÇMK Üyeleri
UÇMK, fiubat-Mart 1919’da, Bar›fl Konferans› ile
eflzamal› toplanan, Versay Bar›fl Antlaflmas›’na
konulan UÇÖ Anayasas›’n› haz›rlamakla görevli
idi. 1. s›rada soldan 3. Samuel Gompers (ABD,
Komisyon Baflkan›); arka s›rada, soldan 1. Arthur
Fontaine (Fransa, Yönetim Konseyi’nin ilk
baflkan›) ve 2. Léon Jouhaux (Fransa);
http://www.ilo.org/dyn/media/mediasearch.fiche?p
_id=14986&p_lang=frhttp://www.ilo.org/dyn/medi
a/mediasearch.fiche?p_id=14986&p_lang=fr)
Kaynak: ILO, ILO Century Project Ideas,
policies and progress 1919-2019, Seeking
Peace by Cultivating Justice: A photographic
history of the ILO, 2008.
SIRA S‹ZDE
SIRA S‹ZDE
S O R U
D‹KKAT
S O R U
SIRA S‹ZDE
D‹KKAT
AMAÇLARIMIZ
SIRA S‹ZDE
K ‹ T A P
AMAÇLARIMIZ
Komisyon; temelde Marksizm, Bolflevizm ve devrimci sendikac›l›k anlay›fl›na
karfl› “sosyal reformcu” yaklafl›m› benimseyen üyelerden olufluyordu.
Komisyon, çal›flmalar›nda Büyük Britanya’n›n önerisini / tasar›s›n› temel ald› ve
üç ay süren çal›flmalar› sonucunda, 11-28 Nisan 1919’da, “Çal›flma/Emek” bafll›kl›
bir metin haz›rlad›. Bafllang›ç ile 41 maddeden oluflan bu metnin, Bar›fl Antlaflmas›’na konulmas›n› önerdi. Bu öneriler, asl›nda 1914-1919 aras›nda yap›lan kongrelerde iflçi s›n›f›n›n sürekli olarak dile getirdi¤i istemleri yans›t›yordu.
Bar›fl Konferans›, 28 Haziran 1919’da Versay Antlaflmas›’n› kabul etti. Versay
Bar›fl Antlaflmas›’n›n 387-427.maddelerinin “Çal›flma/Emek” bafll›kl› XIII. Bölümü,
UÇÖ’nün Anayasas›’n› oluflturdu.
UÇMK’nin çal›flmalar› s›ras›nda tart›fl›lan sorunlardan ikisi, özellikle önem tafl›yordu. Biri, UÇÖ’nün anayasal organlar›ndan Uluslararas› Çal›flma Konferans›’n›n
(UÇK) yap›s›yla ilgliydi. Komisyon, iflçi önderlerinin hükümet, iflçi ve iflveren kanatlar›ndan 1’er temsilcinin UÇK’de yer almas› konusundaki ‹talyan önerisini benimsemedi. “1+1+1” formülü yerine, ‹ngiliz tasar›s›ndaki hükümet kanad›ndan 2
S‹ZDE
temsilcinin,SIRA
buna
karfl›l›k iflçi ve iflveren kanatlar›ndan 1’er temsilcinin yer ald›¤›
“2+1+1” formülü kabul edildi. Bu, üçlü yap› ilkesinin, her üç kanad›n eflit say›da
temsili de¤il,
kanad› ile iflçi ve iflveren kanatlar›n›n eflit temsili anlam›na
D Ü fihükümet
ÜNEL‹M
SIRA S‹ZDE
gelmesi demektir.
UÇK’nin yap›s› konusundaki bu çözüm, temsilci say›s› de¤ifltirilmeksizin 1919’dan beri sürmektedir.
S O R U
Ancak, D“2+1+1”
Ü fi Ü N E L ‹ Mformülünün de, baz› istisnalar› vard›r.
‹ K K A T Konferans› için, “Genel Konferans” ve/ya da yaln›zca “Konferans”
Uluslararas› DÇal›flma
S O R U
sözcükleri de kullan›lacakt›r.
N N
N N
SIRA S‹ZDE
Üçlü yap›n›n›n
formülünün istisnalar› konusunda 4. Üniteye bak›n›z.
D ‹ ve
K K “2+1+1”
AT
AMAÇLARIMIZ
UÇM Komisyonu’nda
tart›fl›lan önemli sorunlardan ikincisi ise, UÇK’nin kabul
SIRA S‹ZDE
edece¤i sözleflmelerin ba¤lay›c›l›¤›na iliflkindi. Bu sorunun temelinde, UÇÖ’yü kuran “ulus-devletler”in, ulusal egemenliklerinden ödün vermeye yanaflmayan k›sK ‹ T vard›.
A P Komisyon, sözleflmelerin “ulusalüstü yasalar” olmas› yolunAMAÇLARIMIZ
kanç tutumlar›
daki öneriyi kabul etmedi. Çünkü bu öneri, sonuç olarak, UÇK’nin “ulusalüstü bir
TKE L‹E VT ‹ ZA Y OP N
T KE L ‹E VT‹ ZAY OPN
TELEV‹ZYON
‹NTERNET
TELEV‹ZYON
‹NTERNET
49
parlamento”ya dönüfltürülmesi anlam›na geliyordu. Tart›flmalar, çal›flmaya/eme¤e
iliflkin uluslararas› sosyal politika kurallar›n›n “uluslararas›laflmas›” ile “ulusal egemenlik” aras›nda uzlaflt›r›c› bir çözümle sonuçland›. Sözleflmelerin, kabul edilmelerinden sonra, ancak üye devletlerin yetkili organlar›n›n onaylamas›yla hukuksal
ba¤lay›c›l›k kazanmas› öngörüldü (Gülmez, 2011: 63-65).
Uluslararas› Çal›flma Mevzuat› Komisyonu’nda tart›fl›lan önemli sorunlar
sizce nelerdir?
SIRA S‹ZDE
Kurulufl Öncesi Yaklafl›mlar
Ü fi Ü N Eyak›nlar›ndaki
L‹M
UÇÖ, Versay Bar›fl Antlaflmas› ile öteki Bar›fl Antlaflmalar›n›n,DParis
Versay Saray›’nda 28 Haziran 1919 tarihinde imzalanmas›yla, Milletler Cemiyeti
(MC) ile birlikte kuruldu. Bir görüfle göre, Bar›fl Antlaflmas›’na (UÇÖ
S O R UAnayasas›’n›n
Bafllang›ç Bölümüne), sosyal reformcu yaklafl›m› yans›tan etik de¤erler ve ilkelerin
konulmas›nda, Savafl’›n yan› s›ra, iki y›l önce Ekim 1917’de gerçekleflen Bolflevik
D‹KKAT
Devrim de etkili oldu. Hükümet ve iflçi s›n›f›n›n sosyal reformculu¤a inanm›fl en
ünlü temsilcilerinin yer ald›¤› UÇM Komisyonu, Bolflevizmi ödünler koparmak için
SIRA S‹ZDE
bir tehdit arac› olarak kulland›. UÇM Komisyonu’ndaki tek devlet
temsilcisi olan
‹ngiliz Barnes ile Belçikal› sosyalist sendikac› E. Vandervelde, Komisyonun haz›rlad›¤› tasar›y› Bar›fl Konferans›’na sunarken, komünist tehdide ve bu tehlikeye karAMAÇLARIMIZ
fl› koymak için reformcu iflçilerle bir blok oluflturma zorunlulu¤una vurgu yapt›lar.
Reformcular, Bar›fl Konferans› temsilcilerinin do¤rulu¤unu kabul etmedikleri ödünler koparmak için Bolflevik tehdidini bir araç olarak ileri sürdüler
(Bonvin, 1998:
K ‹ T A P
14-22). Bar›fl Konferans›, sosyal devrimi tamamlaman›n iki seçene¤i olan “Rusya
usulü” ile “Britanya usulü”nden, ikincisini seçti (Schaper, 1936: 208).
1919’un karmafl›k koflullar›nda, Bar›fl Konferans›’n›n tüm ortaklar› için gözlemTELEV‹ZYON
lenebilen bir ortak tehdit vard›. Bu tehdit, farkl› gerekçelerle de olsa, ideolojik ilerlemesi durdurulmak istenen Bolflevizm ve devrimci sosyalizm idi. Reformcu sosyalistler, iflçi kitlelerinin devrimci ideallere kat›lmak için kendilerinden uzaklaflt›¤›n›
‹ N T E R N Ekald›.
T
gördüklerinden, buna karfl› inand›r›c› bir seçenek önermek zorunda
Bu seçenek de k›saca, Bolflevik devrimin sert araçlar›, Marksizm’in önerdi¤i s›n›f savafl›m› ve güce baflvurulmas› yerine, reformcu yöntemler, diyalog ve iflbirli¤i idi. Rusya’da zafer kazanan devrimciler hakk›ndaki korku, Bar›fl Antlaflmalar›na çal›flma
kay›tlar›/kurallar› konulmas› yolundaki önerilerin olumlu karfl›lanmas›nda etkili oldu. Çünkü bu y›llarda, Savafl sonras›nda terhis olacak milyonlarca askerin yazg›s›yla, iflsizlik sornunuyla kayg›lanmak da ivedilik kazanm›flt› (Servais, 2004: 6). Bu dönemdeki “büyük korku”nun etkisiyle, burjuva hükümetleri Bar›fl Antlaflmas›’na hemen her fleyi koymufltu (Schaper, 1936: 208). Phelan’›n belirtti¤i gibi, Hükümet kanad›ndan olmayan temsilcilere eflit statüyle UÇK’ye ve Yönetim Konseyi’ne kat›lma hakk› tan›nmas›, bütünüyle “radikal” bir önlem say›l›yordu (as›l kaynak’tan aktaran Rogers ve di¤erleri, 2008: 14).
UÇÖ Anayasas›’n›n Bafllang›ç bölümünde, “Bolflevik Devrimi”ne yap›lan üstü
kapal› gönderme, 3. paragrafta geçen “hoflnutsuzluklar” sözcü¤üdür. Gerçekten
de Bafllang›ç, sanayi devriminin yaratt›¤› adaletsizlik, yoksunluk ve yoksulluklar›
somutlaflt›ran çal›flma koflullar›n›n halk›n büyük bir bölümü için sürdü¤ünü an›msat›yor ve ard›ndan da, bu koflullar öncelikli olarak düzeltilmedi¤i takdirde “hoflnutsuzluklar” yarataca¤›n›n alt›n› çiziyordu.
2
N N
SIRA S‹ZDE
S O R U
D‹KKAT
SIRA S‹ZDE
AMAÇLARIMIZ
K ‹ T A P
TELEV‹ZYON
‹NTERNET
50
E. Phelan, 1949’da Diyordu ki:
“Üç büyük güç ABD, Fransa ve Büyük Britanya’n›n (1919’da) tafl›d›¤› kayg›lar, dönemin eli kula¤›nda tehlikeler tafl›yan kritik durumuna iliflkindi ve bu nazik durum,
‹kinci Dünya Savafl› sonras›nda söz konusu de¤ildi. Devrimci zihniyet genifl ölçüde
yayg›nd›: Rusya’daki Bolflevik devrim, Bela Kun’un Macaristan’da iktidar› ele geçirmesiyle sonuçlanm›flt›. Büyük Britanya’da, atelye delegeleri çok say›da sendikan›n
en önemlilerini kazanm›fl ve resmi yöneticilerin otoritesini y›km›flt›. Frans›z ve ‹talyan sendikac›lar›, giderek afl›r› uçlara yönelme belirtileri gösteriyordu. (...) Clémenceau, Bar›fl Konferans› s›ras›nda, olas› ayaklanmalara karfl› önlem olarak, Paris’e
çok say›da askeri güç getirtmiflti. Bar›fl Antlaflmas›’nda emek sorunlar›na birinci
planda yer verilmesi, temelde bu kayg›lardan esinlenmiflti. Bar›fl Konferans›, alt komisyonunun (UÇMK’nin) önerilerini özel bir dikkat göstermeksizin kabul etti. Ne
Bafllang›ç bölümünün içerdi¤i genel ilkelere, ne de önerilen Örgüt’ün ayr›nt›lar›na
dikkat etti. Gerçekten, örne¤in iflçi ve iflveren delegelerinin hükümet delegeleri ile
UÇK’de oy hakk›n›n bulunmas› ve eflit statüden yararlanmas› gibi, öngörülen gözü
pek (çok iddial›) yeniliklerden baz›lar›n›n, baflka ortam ve koflullarda kabul edilebilir bulunmamas› olas›l›¤› çok yüksekti.” (E. Phelan (1949)’dan aktaran Rogers ve di¤erleri, 2008: 6).
UÇÖ Anayasas›’n›n ‹lk Üç
Paragraf›: “Evrensel ve
sürekli bir bar›fl, ancak
sosyal adalet temeline
dayal› olarak kurulabilir.”
“(...) Çok say›da kifli için
adaletsizlik, yoksulluk ve
yoksunluklar içeren çal›flma
koflullar› vard›r, bunlar da
evrensel bar›fl ve uyumu
tehlikeye sokan
hoflnutsuzluklar
do¤urmaktad›r.” “(...)
Yüksek Sözleflmeci Taraflar
(...) sürekli bir dünya bar›fl›
sa¤lama iste¤iyle hareket
ederek (...) bu UÇÖ
Anayasas›’n› kabul ederler.”
Benzer görüfller, Uluslararas› Çal›flma Bürosu’nun (UÇB) 1989’da Berlin Duvar›’n›n y›k›lmas›n› (böylece So¤uk Savafl’›n sona ermesini) izleyen y›llardaki Genel
Müdür raporlar›nda da yer ald›. Örne¤in M. Hansenne, Örgüt’ün 75. y›ldönümünde Genel Konferans’a sundu¤u raporda; UÇÖ’nün “Rusya’da komünizmin yerleflti¤i s›rada do¤du¤unu, Örgüt’ün tarihinin, hiç olmazsa k›smen, dünyada komünizmin etkisine yap›lan göndermeyle aç›kland›¤›n›” belirtti (BIT, 1994: 3-4, 7). Böylece de, Bolflevizmin Örgüt’ün kuruluflundaki dolayl› etkisine de¤indi. Somavia da,
görevi devrald›¤› y›l haz›rlay›p Genel Konferans’a sundu¤u raporda; UÇÖ’nün “savafl›n k›r›p geçirdi¤i, devrimin tehdit etti¤i” (...) bir dünyada do¤du¤unu an›msatt›
ve Örgüt’ün kuruluflunda belirleyici olan iki temel etkenden Ekim Devrimi’ne göndermede bulundu (BIT, 1999: 1).
Demokrasi ve kat›l›m düflüncesini içeren “sendika özgürlü¤ü” ilkesinin Bafllang›ç’ta yer alm›fl olmas›, dolayl› yoldan, UÇÖ’nün benimsedi¤i siyasal sistemin demokrasi oldu¤unu gösteriyordu. Üretim güçlerinin üç anayasal organdan ikisinde
hükümetlerin “resmi” temsilcilerine eflit say›da ve oy hakk›yla yer almas›, UÇÖ’nün
kurumsal yap›s›n›n demokrasi temeline dayanmas› anlam›na geliyordu.
Demokrasinin ve reformcu yöntemlerin Bolflevik yaklafl›m ve uygulamalara üstünlü¤ünü savunan UÇM Komisyonu ve UÇK üyeleri, ayn› “düflman”a, yani devrimci sosyalizme karfl› savafl›m verdi. Sonuç olarak, Bafllang›ç’taki asgari etik de¤er
ve ilkeler üzerinde uzlaflt›lar. Sosyal adalet de, bunlardan biri ve bafll›cas› idi. Bafllang›ç bölümünün ilk paragraf›nda, Savafl sonras›nda kurulmas› amaçlanan “siyasal bar›fl” ile “sosyal bar›fl” aras›ndaki karfl›l›kl› ba¤›ml›l›¤›n vurgulanm›fl, sosyal bar›fl›n ancak “sosyal adalet” ilkesi temelinde sa¤lanaca¤›n›n belirtilmifl olmas› anlaml›d›r.
UÇÖ’nün kurulmas›nda yaln›zca Bolflevizm tehdidinin etkili oldu¤u yolundaki
görüflü kabul etmek olanakl› de¤ildir. UÇÖ, bafllang›çtan beri, yaln›zca Bolflevizm’e karfl› bir tepki olarak düflünülmedi. Örgütlü iflçi s›n›f›n›n / hareketinin özellikle Savafl y›llar› boyunca düzenledi¤i kongrelerde dile getirdi¤i ortak hak istemlerinden biri, Savafl’› sona erdirecek Bar›fl Antlaflmas›’na iflçilerin yazg›s›n› de¤iflti-
51
recek ve düzeltecek kurallar konulmas›yd›. UÇB’nin ilk Genel Müdürü Albert Thomas da, 1918 y›l›nda “büyük korku”nun baz› iflverenlerde bulundu¤unu, ancak
1919 y›l›nda düflüncelerin de¤iflti¤ini, iflçilerin haklar›n› Savafl içinde kazand›klar›n› söylüyordu. Bu, korku duygusu de¤il, Savafl›n altüst etti¤i dünün yafll› toplumunun adalete göre yeniden do¤mas› ve yenilenmesi idi (Schaper, 1936: 209).
Thomas’›n söz etti¤i adalet, UÇÖ Anayasas›’n›n Bafllang›ç bölümünün ilk paragraf›na yaz›lan “sosyal adalet” idi. Ve sosyal adalet, dünyada evrensel ve sürekli
bir bar›fl›n temeli olan bir etik de¤erdir; siyasal ve sosyal bar›fl›n bölünmezli¤ini
vurgulayan bir anayasal ilkedir.
UÇÖ’nün kuruluflunda sizce hangi ideolojik yaklafl›m egemen oldu?SIRA S‹ZDE
Versay Bar›fl Antlaflmas›’na Konulmas› Kabul Edilen ‹lkeler
fi Ü N E L ‹ M
‹flçi hareketi, Savafl y›llar› içinde düzenledikleri kongrelerdeD Üiki
istemde bulunmufltu: Savafla son verecek Bar›fl Antlaflmas›, yaln›zca uluslararas› çal›flma sözleflS O R U bir yap›, Örmeleri haz›rlanmas›na olanak veren bir sistem ve organ, yani sürekli
güt oluflturmakla kalmamal›yd›. Ayn› zamanda ve özellikle, bir “Uluslararas›
Emek/Çal›flma fiart›” biçiminde, iflçi s›n›f›n› koruyucu temel kurallar da Bar›fl
D‹KKAT
Antlaflmas›’na konulmal›yd›. Bu amaçla ABD, Belçika, ‹talya ve hatta B. Britanya
delegasyonlar›, Bar›fl Antlaflmas›’na bir Çal›flma fiart› konulmas›n› amaçlayan öneSIRA S‹ZDE
rileri UÇMK’ye sundular.
UÇMK, sunulan önerilerden dokuzunun Versay Bar›fl Antlaflmas›’n›n (VBA) XIII.
Bölümüne (Emek) konulmas›n› kabul etti. Antlaflma’n›n iki altbölümden
oluflan ve
AMAÇLARIMIZ
“Genel ‹lkeler” bafll›kl› II. altbölümündeki 427. maddeye “Emek fiart›” olarak konulan ve “özel ve ivedi bir önem tafl›d›¤›” belirtilen ilkeler flunlard›:
1) ‹nsan eme¤inin hukuken ve fiilen bir “mal” ya da bir ticaret
benzeK ‹ T meta›na
A P
tilmemesi (VBA, m. 427/1),
2) Dernek (örgütlenme) ve birleflme hakk›n›n, yasalara ayk›r› düflmeyen tüm
amaçlarla iflverenler ve çal›flanlar için güvenceye al›nmas›
T E L E (VBA,
V ‹ Z Y O N m. 427/2),
3) Hiçbir çocu¤un, geliflimini ve ö¤renimini koruyacak biçimde, 14 yafl›ndan
önce sanayide ya da ticarette ifle al›nmamas› (VBA, m. 427/6),
4) Her çal›flan›n, zaman›n›n ve ülkesinin uygarl›¤› ile iliflkili olarak, kendisine
‹ N T E(VBA,
R N E T m. 427/3),
uygun bir yaflam düzeyi sa¤layan bir ücrete hak kazanmas›
5) Cinsiyet ayr›m› gözetmeksizin, nitelik ve nicelik olarak eflit ifle eflit ücret
(VBA, m. 427/7),
6) Tüm çal›flanlar için Pazar gününü kapsayan hafta dinlencesi, olanaks›zsa eflde¤er bir dinlence (VBA, m.
427/5),
7) Sanayide çal›flma süresinin
günde 8, haftada 48 saat ile
s›n›rland›r›lmas› (VBA, m.
427/4),
8) Bir ülkeye yasal olarak kabul
edilen yabanc› iflçilerin ve ailelerinin, çal›flma koflullar› ve
sosyal sigorta konular›nda
oturduklar› ülkenin yurttafllar›yla ayn› iflleme ba¤l› tutulmalar› (VBA, m. 427/8),
3
SIRA S‹ZDE
S O R U
D‹KKAT
N N
SIRA S‹ZDE
AMAÇLARIMIZ
K ‹ T A P
TELEV‹ZYON
‹NTERNET
Resim 3.2
UÇÖ
Anayasas›’n›
Oluflturacak
Bölümü de
‹çeren Versay
Bar›fl
Antlaflmas›’n›n
‹mzalanmas› (28
Haziran 1919)
SIRA S‹ZDE
SIRA S‹ZDE
52 S O R U
U
S O RPolitika
9) Tüm devletlerin,
iflçilerin korunmas›na iliflkin yasa ve yönetmeliklerin uygulanD‹KKAT
mas›n› sa¤lamak için bir ifl teftifli dairesi kurmas› / örgütlemesi (VBA, m. 427/9).
Bu dokuz ilke, kimi de¤iflikliklerle, Bar›fl Antlaflmas›’n›n “Genel ‹lkeler” bafll›kl›
SIRA S‹ZDE
ikinci altbölümünde
dokuz bent olarak yer ald› (m. 427). De¤ifliklikler aras›nda;
özellikle “eflit ifle” de¤il “eflit de¤erde ifl”e eflit ücret ilkesi, 14 yafl s›n›r› konulmaks›z›n çocukAMAÇLARIMIZ
çal›flmas›n›n (iflçili¤inin) kald›r›lmas› ve hafta dinlencesinin en az 24
saat olmas› öngörülüyordu.
D‹KKAT
SIRA S‹ZDE
AMAÇLARIMIZ
N N
Bar›fl Antlaflmas›’na
önerilen ve konulan ilkeleri karfl›laflt›rmak için bkz.: GülK ‹ T A konulmas›
P
mez, 2011: 65-69.
K ‹ T A P
‹K‹ SAVAfi
KAPSAYAN DÖNEM (1919-1939)
T E L E V ‹ ZARASINI
YON
TELEV‹ZYON
Sosyal politika alan›nda “uluslararas›” kurallarla düzenlemeler yap›lmas› sürecinde, bireysel ve örgütsel giriflimlerin ard›ndan, önce 1890’da “dilek” nitelikli kararlar ve 1905’te de ilk “uluslararas› sözleflmeler” kabul edilmiflti. Ancak Savafl, kural
‹ N T E R Nara
E T verilmesini gerektirdi.
üretme sürecine
‹NTERNET
UÇÖ Üyeli¤i ve Geliflimi
UÇÖ üyeli¤i, iki Savafl aras›ndaki dönemin siyasal koflullar›ndan etkilendi. Üyelikten ayr›lmalar ve kat›l›mlar oldu.
UÇÖ’ye üyelik, Versay Bar›fl Antlaflmas›’nda düzenlenmiflti. Buna göre, “Milletler Cemiyeti’nin ilk üyeleri, bu Örgütün de ilk üyeleri olacakt›r ve Milletler Cemiyeti’ne üyelik, bu Örgüt’e üyeli¤i de getirecektir” (m. 387). MC ve UÇÖ üyelerinin
ayr›l›¤› ilkesi, UÇÖ’nün MC Örgütü’ne ba¤l› (associé) bir Örgüt olarak kurulmas›n›n do¤al sonucu idi (m. 427).
Bar›fl Antlaflmas›’n› onaylayan 29 imzac› devlet, Örgüt’ün ilk üyeleri oldu. Antlaflmay› onaylayarak MC gibi UÇÖ’nün de üyesi olan bu devletlere, Versay Bar›fl
Antlaflmas›’na kat›lmaya ve MC’ye üye olmaya ça¤r›lan 13 devlet de eklendi. Böylece ilk üyelerin toplam say›s› 42’ye ulaflt›.
MC’ye kat›lmayan Almanya ve Avusturya, 1919’da yap›lan ilk UÇK toplant›s›nda üyeli¤e kabul edildi. 1920-1924 y›llar› aras›nda 12 devlet ve 1931-1934 y›llar›
aras›nda da 6 devlet, MC üyesi olarak UÇÖ’ye kendili¤inden üye oldular. Türkiye
de, ça¤r› üzerine 1932’de Milletler Cemiyeti’ne üye olarak UÇÖ’ye üye oldu.
MC’nin ilk üyeleri aras›nda olmayan ABD, F. Roosevelt’in Baflkanl›¤› döneminde
1934 y›l›nda, M›s›r 1936’da, Genel Konferans’ça UÇÖ üyeli¤ine kabul edildiler.
Böylece, Örgüt’ün toplam üye say›s›, 1936 y›l›nda 62’ye yükseldi.
Ancak, Avrupa’da faflizmin ve nazizmin yükselmesiyle birlikte, 1935’ten bafllayarak MC’den ayr›lmalar oldu. Almanya 1935’te, ‹talya 1939’da UÇÖ’den çekilmek
istediklerini belirterek, MC’den ve 1940’ta da UÇÖ’den ayr›ld›lar. Buna karfl›l›k,
Brezilya, fiili ve Macaristan gibi kimi devletler de, MC’den ayr›lmakla birlikte UÇÖ
üyeli¤inden ayr›lmak istemediklerini bildirdiler. 1934’te hem MC’ye ve hem de
UÇÖ’ye üye olan Sovyetler Birli¤i (SSCB) ise, Finlandiya’y› istila etmesi nedeniyle
1939 y›l›nda MC’den ç›kar›ld› ve böylece UÇÖ üyeli¤ini de yitirdi. SSCB, yeniden
UÇÖ üyesi oldu¤u 1954 y›l›na de¤in Örgüt’ün d›fl›nda kald›. Böylece, Savafl y›llar›
içinde, 1942’de toplam UÇÖ üye say›s› 48’e düfltü.
SIRA S‹ZDE
4
Sizce, ÜÇÖ üyeli¤inde
SIRA S‹ZDEbenimsenen ilke nedir ve Türkiye’nin UÇÖ üyeli¤i nas›l gerçekleflti?
S O R U
S O R U
D‹KKAT
D‹KKAT
N N
K ‹ T A P
T E L EGeliflimi
V ‹ Z Y O N(1919–1946)
3. Ünite - Uluslararas› Çal›flma Örgütü’nün Tarihsel
Haziran 2012’de 185 üyesi olan UÇÖ’de, üyeli¤in geliflimi
bkz.:
‹ N T konusunda
ERNET
http://www.ilo.org/public/english/standards/relm/country.htm
K ‹ T A P
TELEV‹ZYON
53
‹NTERNET
‹lk UÇK’nin Toplanmas›
UÇÖ’nün “sosyal reformcu” kurucular›, Bar›fl Antlaflmas›’n›n onaylanmas›n› beklemeden, 1919 Sonbahar›nda ilk UÇK’yi Washington’da toplad›lar. Asl›nda, UÇK’nin
ilk toplant›s›n›n tarihi ve befl maddeden oluflan gündemi, UÇM Komisyonu’nun
Bar›fl Konferans›’nca kabul edilen tasar›s›nda yer alm›flt›. ‹lk UÇK’yi düzenleme görevi de, ABD hükümetine verilmiflti. ABD hükümetine belgelerin haz›rlanmas› konusunda yard›mc› olmak üzere ABD, B. Britanya, Fransa, ‹talya, Japonya, Belçika
ve ‹sviçre hükümetlerince belirlenen 7 kifliden oluflan bir Uluslararas› Düzenleme
Komitesi kurulmas› öngörülmüfltü (m. 424-426 ve Ek).
Düzenleme Komitesi, UÇMK’nin 24 Mart’ta görevini tamamlamas›ndan sonra,
kurucu belgenin onaylanmas›n› beklemedi ve 14 Nisan’dan itibaren ilk Genel
Konferans için çal›flmaya bafllad›. Toplant›lar›n› Londra’da yapan Komite, hükümetlere dan›flarak, Konferans gündemindeki sorunlar›n her biri için teknik raporlar› haz›rlad›.
Do¤al olarak, ilk UÇK’nin görevi, yasama iflleviyle s›n›rl› de¤ildi. Anayasal organlar›n› oluflturup, uluslararas› sosyal politikan›n yeni ve sürekli Örgüt’ünü ifllerli¤e geçirmesi de gerekiyordu.
Genel Konferans’›n ilk toplant›s›, ABD Çal›flma Sekreteri (Bakan›) Woodrow B.
Wilson’›n baflkanl›¤›nda, 29 Ekim - 29 Kas›m 1919 tarihleri aras›nda yap›ld›. Konferans’a, üçlü yap›s› gere¤ince 2 hükümet ve 1 iflçi ile 1 iflveren delegesi olmak
üzere, 40 ülkeden gelen delegeler ve delegelere efllik eden dan›flmanlar kat›ld›.
Konferans, hukuksal ve siyasal yönden güç koflullar alt›nda gerçeklefltirildi. ‹flçi örgütlerinin ›srarl› istekleri nedeniyle, toplant›n›n Washington’da yap›ld›¤› bu tarihte,
dayana¤›n› oluflturan Bar›fl Antlaflmas› henüz yürürlü¤e girmemiflti. ABD ise, Milletler Cemiyeti ve dolay›s›yla UÇÖ üyesi de¤ildi ve ilk Konferans’a da kat›lmad›.
Çünkü Amerikan Senatosu, Versay Bar›fl Antlaflmas›’n›n onaylanmas›na karfl› ç›km›fl ve ABD’nin Milletler Cemiyeti’ne üyeli¤ini kabu etmemiflti. ABD, ancak 1934
y›l›nda UÇÖ’ye üye oldu.
Kabul Edilen ‹lk Sözleflme ve Tavsiyeler
Genel Konferans ilk toplant›s›nda, Almanya ve Avusturya’n›n üyeli¤ine karar verdikten sonra, alt› sözleflme ve alt› tavsiye ile çeflitli kararlar› kabul etti. ‹lk UÇÖ sözleflmelerinde, 1905-1906 y›llar›nda, iki y›l üst üste yap›lan teknik ve diplomatik
toplant›lar sonucu kabul edilen Bern sözleflmelerinde izlenen yöntem uygulanmad›. “Tek tart›flma” yöntemi çerçevesinde, afla¤›daki sözleflmeler kabul edildi:
1) Çal›flma Süresi Sözleflmesi (Sanayi),
2) ‹flsizlik Sözleflmesi,
3) Anal›¤›n Korunmas› Sözleflmesi,
4) Gece Çal›flmas› Sözleflmesi (Kad›nlar),
5) Asgari Yafl Sözleflmesi (Sanayi),
6) Çocuklar›n Gece Çal›flmas› Sözleflmesi (Sanayi)
1919 Konferans›’nda, iflsizlik d›fl›nda de¤iflik konularda düzenlemeler yapan ve
biri de, 1906 Bern sözleflmelerinden birine iliflkin olan afla¤›daki tavsiyeler de kabul edildi:
‹lk UÇK Toplant›s›: 2012’de
toplam say›s› 189 ve 202’ye
ç›kan sözleflme ve
tavsiyelerden ilk 6’s›n› kabul
eden UÇK, ilk toplant›s›n›
Wasinghon’da yapt›, 44 üye
devletten delegelerin
kat›l›m›yla yap›lan
toplant›da, hem sosyal
politikan›n ilk uluslararas›
kurallar› kabul edildi, hem
de Örgüt’ün kurumsal yap›s›
ifllerli¤e geçirildi.
S O R U
S O R U
D‹KKAT
D‹KKAT
54
SIRA S‹ZDE
SIRA S‹ZDE
AMAÇLARIMIZ
N N
1)
2)
3)
4)
5)
6)
K S‹ OTR AU P
D‹KKAT
TELEV‹ZYON
SIRA S‹ZDE
‹NTERNET
AMAÇLARIMIZ
SIRA S‹ZDE
SIRATavsiyesi,
S‹ZDE
‹flsizlik
Ücretin Karfl›l›kl›l›¤› Tavsiyesi,
AMAÇLARIMIZ
fiarbon
(Karakabarc›k) Hastal›¤›n›n Önlenmesi Tavsiyesi,
Kurflun Zehirlenmesi (Satürnizm) Tavsiyesi (Kad›n ve Çocuklar),
‹fl Teftifli Tavsiyesi (Sa¤l›k Hizmetleri).
K ‹O TR AU P
BeyazS Fosfor
Tavsiyesi.
UÇÖ öncesinde
D ‹ Kkabul
K A T edilen ilk uluslararas› sözleflmeler flunlard›:
TELEV‹ZYON
1. Sanayide ‹stihdam Edilen Kad›nlar›n Gece Çal›flmas›n›n Yasaklanmas› Sözleflmesi
2. Kibrit Sanayiinde
Beyaz Fosfor Kullan›m›n›n Yasaklanmas› Sözleflmesi
SIRA S‹ZDE
N N
K ‹ T A P
TELEV‹ZYON
‹NTERNET
1919’da toplanan ilk
UÇK’nin kabul etti¤i
sözleflme ve tavsiyelerde
öngörülen uluslararas›
sosyal politika önlemlerinin
konular›, sanayi devrimini
izleyen ilk y›llarda ulusal
düzeyde al›nan sosyal
politika önlemlerinde oldu¤u
gibi, günlük ifl süresinin
s›n›rland›r›lmas› ile “sanayi
devriminin ac›mas›z
kurbanlar›” olan kad›n ve
çocuklar›n korunmas›na
yönelikti.
Tüm UÇÖ sözleflme
‹ N T E R N Eve
T tavsiyelerinin ‹ngilizce ve Frans›zca “orijinal” metinlerine eriflmek
için bkz.: AMAÇLARIMIZ
http://www.ilo.org/global/standards/lang—en/index.htm
http://www.ilo.org/dyn/normlex/en/f?p=1000:12000:168556229676884:::::
K ‹ T A P
http://www.ilo.org/dyn/normlex/en/f?p=1000:12010:168556229676884::NO:::
1 say›l› Çal›flma Süresi Sözleflmesi; sanayi kurulufllar›nda günlük ve haftal›k ifl
E V48
‹ Z Ysaat
O N olarak sapt›yordu. Ancak bu kurala istisnalar getiren sözleflsürelerini T8E Lve
me (m. 2, 3, 4), hükümet ve iflverenlere düflen yükümlülükleri de düzenledi (m. 5,
7, 8). Üçlü dan›flmaya yer veren sözleflme, ayk›r› uygulamalara (yani olanak tan›d›¤› istisnalara) iflçi ve iflveren örgütlerine dan›flt›ktan sonra karar verilmesini ön‹NTERNET
gördü.
2 say›l› ‹flsizlik Sözleflmesi; sözleflmeyi onaylayan her üyenin, 3 ay› geçmeyecek
aral›klarla, iflsizlik ve iflsizli¤e karfl› savafl›m amac›yla al›nan ya da al›nacak olan
önlemler konusunda istatistiksel ya da baflka bilgilerin UÇB’ye gönderilmesini (m.
1) öngördü. Merkezi bir otoriteye ba¤l› ücretsiz kamusal ifl bulma bürolar› sistemi
kurulmas›na yer veren sözleflme (m. 2), iflsizlik sigortas› kurdu (m. 3). Üçlü dan›flma yöntemi olarak, sosyal ortaklara dan›fl›lmas›n› sa¤layan kurulufllar (komiteler)
oluflturulmas›n› öngördü.
Kad›nlar›n do¤um öncesi ve sonras› istihdam› ile ilgili 3 say›l› sözleflme; ilgili
terimleri tan›mlad› (m. 1 ve 2). Kad›n›n do¤um sonras›nda 6 haftal›k bir dönemde
çal›flt›r›lmamas›n› öngördü. Do¤umun 6 hafta içinde gerçekleflece¤ini gösteren bir
rapor üzerine iflinden ayr›lma hakk› bulundu¤unu belirtti. Çal›flmad›¤› süre için
kendisinin ve çocu¤unun bak›m› amac›yla yeterli bir tazminat alma ve yar›m saatlik iki süt (emzirme) izni haklar› tan›d› (m. 3).
Kad›nlar›n gece çal›flmas›n› düzenleyen 4 say›l› sözleflme, “gece” teriminin, ilke olarak, “akflam saat 10 ile sabah 5 aras›ndaki kesintisiz 11 saatlik dönem” anlam›na geldi¤ini belirtti (m. 2). Kad›nlar›n, yafl ayr›m› yap›lmaks›z›n, hiçbir kamusal
ya da özel sanayi kuruluflunda ve eklentilerinde gece çal›flt›r›lamayacaklar›n› öngördü (m. 3). Ancak bu ilkeye, çeflitli nedenlerle, Hindistan ve Siyam gibi kimi ülkelerde istisnalar getirilebilmesine de olanak tan›d› (m. 4-7).
Çocuklar›n sanayi ifllerine kabul edilece¤i asgari yafla iliflkin 5 say›l› sözleflme,
14 yafl›ndan küçük olan çocuklar›n kamusal ya da özel sanayi kurulufllar›nda ve
eklentilerinde çal›flt›r›lamayacaklar›n› öngördü (m. 2). Ancak kamusal meslek okullar›n›, bu yasak kapsam› d›fl›nda tuttu (m. 3).
Çocuklar›n sanayide gece çal›flmas› ile ilgili 6 say›l› sözleflme, 18 yafl›ndan küçük çocuklar›n kamusal ya da özel sanayi kurulufllar›nda gece çal›flt›r›lmas›n› yasaklad›. Ancak kimi sanayi kurulufllar› için asgari yafl› 16’ya indirdi (m. 2).
55
Örgüt’ün ‹fllerli¤e Geçirilmesi
‹lk Genel Konferans, Örgüt’ün yürütme organ› olan Yönetim Konseyi’ni seçerek
ve anayasal organlar›ndan Uluslararas› Çal›flma Bürosu’nun (UÇB) ilk Genel Müdürü’nü atayarak, ifllerli¤e geçirilmesini sa¤lad›.
Toplam 24 üyeden oluflan ilk Yönetim Konseyi, Genel Konferans’ça seçilmesinden sonra, 27-28 Kas›m 1919’da Arthur Fontaine baflkanl›¤›nda, ilk toplant›s›n›
Washington’da yapt›. Konsey’in, ileri düzeyde sanayileflmifl ülkelere ayr›lan ilk 8
seçimsiz üye kontenjan›nda flu devletler vard›: ABD, B. Krall›k, Fransa, Almanya,
‹talya, Belçika, Japonya ve ‹sviçre. Hükümet kanad›n›n geri kalan seçimli 4 Konsey üyesi de Arjantin, Kanada, ‹spanya ve Polonya’dan seçilmiflti.
Yönetim Konseyi, sosyal sorunlarla ilgilenen, tarihçi, siyaset adam›, elçi ve Savafl y›llar›nda Frans›z hükümetinde Silahlanma Bakanl›¤› yapan sosyalist Albert
Thomas’›, Uluslararas› Çal›flma Bürosu’nun ilk Genel Müdürü olarak seçti.
1920 y›l› bafllar›nda, birincisi Edward J. Phelan olan UÇB memurlar›n›n ifle al›nmaya bafllamas›yla da, Örgüt’ün anayasal (antlaflmasal) kuruluflu tamamland› ve
uluslararas› sosyal politika ve çal›flma hukukunun bafll›ca arac› olan Örgüt ifllemeye bafllad›. K›sa bir süre çal›flmalar›n› Londra’da sürdüren ve 1920’de Cenevre’ye
yerleflen Uluslararas› Çal›flma Bürosu’nda, 1921 y›l›nda 19 ulustan 261 memur ve
1931’de de 35 ülkeden 399 memur çal›fl›yordu (Waline, 1977: 15).
Resim 3.3
UÇB’nin ilk Genel Müdürü Albert Thomas (1919-1932)
A. Thomas (1878-1932), 1916 y›l›nda Silahlanma Bakanl›¤›
görevini yürüttü. “‹flçi haklar› ve sosyal yasalar yok, yaln›zca savafl
vard›r” diyen Savafl Bakan› Millerand’a, savafl fabrikalar›nda kad›n
eme¤i komiteleri kurarak, 18 yafl›ndan küçük kad›nlar›n gece
çal›flmas›n›s›n›rland›rarak ve A. Fontaine’nin baflkan› oldu¤u
dan›flsal emek komisyonu kurarak yan›t veren bir politikac› idi.
Bakanl›k görevi, Thomas’a sendikalar ile iflverenler aras›nda ulusal
savunma yarar›na ittifak kurulmas›na katk›da bulunma olana¤›
verdi.
Thomas’a göre: “Savaflt›r ki, çal›flma mevzuat›na çok büyük önem
kazand›rd›. Savaflt›r ki, yoksulluk, adaletsizlik ve yoksunlu¤u
ortadan kald›rmak için hükümetleri yükümlülükler üstlenmek
zorunda b›rakt›. Savaflt›r ki, örgütlü iflçilerin, (uluslararas›) yasal
koruman›n, özlemlerinden birkaç›n›n gerçekleflmesi için zorunlu
oldu¤unu anlamalar›n› sa¤lad›” (aktaran Lespinet-Moret / Viet: 13).
Kaynak: Travail, No: 71, avril 2011, s. 6.
Resim 3.4
UÇÖ’nün, 1926-1974 y›llar› aras›nda kulland›¤›, özel
olarak yap›lan ilk binas› (Albert Thomas
Meydan›’nda).
Bu bina, daha sonra, Gümrük Tarifeleri ve Ticaret
Genel Anlaflmas›’n›n (GATT)’›n ve 1995’te GATT’›n
yerine kurulan Dünya Ticaret Örgütü’nün merkezi
oldu.
Kaynak: ILO, ILO Century Project Ideas, policies and
progress 1919-2019, Seeking Peace by Cultivating
Justice: A photographic history of the ILO, 2008;
http://www.ilo.org/dyn/media/mediasearch.fiche?p_
id=14825&p_lang=fr
SIRA S‹ZDE
SIRA S‹ZDE
56
Onay: Onay, kabul edilen bir
sözleflmenin, sözleflmeden
do¤an
S O hukuksal
R U
yükümlülüklerini yerine
getirmek üzere, her üye
UÇB, 1920’de Cenevre’ye -günümüzde Uluslararas› K›z›l Haç Komitesi’nin merkezi olan binaya- yerleflti. 1926’da, Örgüt için özel olarak yap›lan yeni binaya taS O R U
fl›nd› ve 1974 y›l›na kadar, etkinliklerini bu binada yürüttü.
D‹KKAT
devletin iç hukukunda
SIRA S‹ZDE öngörülen
(Anayasas›nda)
ifllemlerin
gerçeklefltirilmesidir.
Anayasam›za göre, önce
AMAÇLARIMIZ
sözleflmenin onaylanmas›n›n
uygun bulundu¤u
konusunda bir yasa
ç›kar›lmas› gerekir. Buna
k›saca
K ‹ T“uygun
A P bulma
kanunu” denir. Ancak bu
yasa, onay iflleminin
tamamlanmas› için yeterli
de¤ildir.
Ayr›ca,
SIRA
TCumhurbaflkan›’nca
E L E VS‹ZDE
‹ZYON
onaylanmas› ve Resmi
Gazete’de yay›mlanmas›
gerekir.
D Ü fi Ü NBu
E Likinci
‹ M ifllem,
1963 tarihli bir yasa
uyar›nca,
ve
‹ N T E R NCumhurbaflkan›
ET
Bakanlar Kurulu’nca birlikte
S O R U “ortak
yap›lmakta,
kararname” ç›kar›lmaktad›r.
D ‹ K K A Tberi üç anayasal organ› vard›r: Uluslararas› Çal›flma Konferans› (UÇK),
UÇÖ’nün, 1919’dan
Yönetim Konseyi (YK) ve Uluslararas› Çal›flma Bürosu (UÇB). UÇK’nin üye say›s›n›n belirlenmesinde SIRA
temelS‹ZDE
al›nan ilke / formül de¤iflmedi. Ancak UÇK’ye kat›lan delege say›s›, Örgüt’e üye devlet say›s›ndaki inifl ve ç›k›fllara göre de¤iflti. Yönetim Konseyi’nin üye say›s›
ise, üçlü yap› ilkesine iliflkin formül de¤ifltirilmeksizin art›r›ld› (bkz.: 4. Ünite).
N N
D‹KKAT
SIRA S‹ZDE
AMAÇLARIMIZ
K ‹ T A P
TELEV‹ZYON
‹NTERNET
AMAÇLARIMIZ
UÇÖ Anayasas›, kurulmas›n› öngördü¤ü ilk uluslararas› sosyal politika örgütünün üretece¤i kurallara uyulmas›n› sa¤lamak için de düzenlemeler yapt›. DevletleK ‹ T örgütlerin
A P
rin ve sendikal
yak›nmalar› (flikâyetleri) ile hükümetlerin dönemsel raporlar› temeline dayal› ve onay kofluluna ba¤l› bir denetim sistemi öngördü. Ancak zamanla sözleflme, üye devlet ve onay say›lar›n›n artmas›, raporlar›n do¤rudan
T SIRA
E L E V S‹ZDE
‹ Z Y O N incelenmesine olanak bulunmad›¤› gerçe¤inin anlafl›lmas›na
Genel Konferans’ça
yol açt›. Bunun üzerine, 1926 y›l›nda iki özel organ oluflturuldu.
Onaylanan
için verilen dönemsel raporlar›n incelenmesi yoluyla,
D Ü fi Ü Nsözleflmeler
EL‹M
sosyal haklar
alan›nda
gerçeklefltirilen
bu denetim sistemi, sonraki y›llarda Birlefl‹NTERNET
mifl Milletler çerçevesinde oluflturulan insan haklar›n›n uluslararas› korunmas›nda
S O R U
da esin kayna¤› oldu.
UÇÖ denetimDsistemleri,
üç kuflakl› bir yaklafl›mla, 5. Ünitede incelenecektir.
‹KKAT
Kural Üretme
Yetkisinde Sorunlar ve Afl›lmas›
SIRA S‹ZDE
N N
UÇÖ’nün, anayasal amaçlar› do¤rultusunda uluslararas› sosyal politika ve çal›flma
iliflkileri alanlar›nda kural üretme yetkisi, kuruluflunu izleyen birinci ony›lda, kifli
ve konu yönlerinden
AMAÇLARIMIZ duraksama ve tart›flmalara yol açt› (Valticos, 1983: 83-84 ve
184-194; Bonvin, 1998: 32-34, 46-48). UÇÖ’nün yetkisini s›n›rland›rmaya yönelik
bu ilk giriflimler, 1. Dünya Savafl›’n› izleyen ve sosyal alanda k›s›tlama ak›m›n› geK ‹ T A Pbunal›mla çak›flt›. Bununla birlikte, 1929 büyük bunal›m› sontiren ilk ekonomik
ras›nda UÇÖ’nün yetkisi sorunu art›k ortaya at›lmad›.
‹lk y›llardaki yads›ma/itiraz, UÇÖ’nün kimi alanlara ya da kimi kifli kümelerine
T E L E V ‹ Zetkinliklerinde
YON
yönelik yasama
bulunma yetkisinin olup olmad›¤› noktas›nda yo¤unlaflt›. Çünkü UÇÖ’nün kuruluflu s›ras›nda, öncelikle ve do¤all›kla, “sanayi çal›flmas›” ve “sanayi kesimi iflçileri” ile ilgilenmesi amaçlanm›flt›. ‹lk UÇK’de ve izleyen y›llarda kabul edilen belgelerin ço¤u, sanayi kesimi çal›flmas›na ve bu kesim
‹NTERNET
çal›flanlar›n›n ivedi çözümler gerektiren sorunlar›na iliflkindi.
UÇK, UÇÖ’nün yetkisini k›s›tlamaya yönelik çeflitli savlar›n (iddialar›n) bir bölümünü büyük bir ço¤unlukla reddetti. Ancak UÇÖ Anayasas› (m. 37), Anayasa ile
sözleflme kurallar›n›n yorumlanmas› konusunda ç›kabilecek sorun ve güçlükler
nedeniyle Uluslararas› Adalet Divan›’na (UAD) baflvurma olana¤› tan›m›flt›. Bu düzenleme dolay›s›yla UAD, 1922-1932 y›llar› aras›nda UÇÖ’nün yetkisi konusunda
dört kez görüflünü aç›klamaya ça¤r›ld›. Divan, Örgüt’ün yetkisinin, sanayi kesiminde ücretli çal›flma ile s›n›rl› tutulamayaca¤›n›, tar›m kesimini ve bedensel nitelik tafl›mayan çal›flmay› da kapsayaca¤›n› belirterek, genifl yorumla kural üretme etkinli¤inin geliflmesine önemli katk›da bulundu.
Fransa’n›n 1921 y›l›nda yapt›¤› “tar›msal çal›flma”ya iliflkin ilk itirazda; Divan, 12
A¤ustos 1922 tarihli ve 2 say›l› dan›flsal nitelikli görüflünde, Versay Bar›fl Antlaflma-
57
s›’n›n XIII. Bölümünün “kavray›c›/kapsay›c› nitelik” tafl›d›¤›n› belirtti. Bafllang›ç ile
387. ve izleyen maddelerden, “UÇÖ’nün yetkisinin tar›mda çal›flt›r›lan kiflilerin çal›flma koflullar›n›n uluslararas› düzenlemesini (de) kapsad›¤›” sonucuna ulaflt›.
Böylece kural üretme yetkisinin yaln›zca sanayi kesimi ve s›nai çal›flma ile s›n›rl›
olmad›¤› aç›kl›¤a kavufltu.
UÇÖ’nün yetkisinin ilk y›llarda tart›flma konusu edildi¤i bir baflka sorun, “kifliler yönünden yetki” ile ilgiliydi. Bu konuda iflverenler ad›na ileri sürülen görüfle
göre, Örgüt’ün yetkisi “genel çal›flma koflullar›n›” de¤il yaln›zca “iflçinin çal›flma
koflullar›n›” kapsar. Buna karfl›l›k UÇB, Örgüt’ün yetkisinin iflsizler, göçmenler, ç›raklar ve çocuklar gibi bir ifl sözleflmesiyle iflverene ba¤l› olmayan kiflileri de kapsad›¤›n›, dernek (örgütlenme) hakk›n›n yaln›zca iflçileri de¤il, iflverenleri de kapsayaca¤›n› savunuyor ve an›msat›yordu. Divan’›n benimsedi¤i genifl yetki görüflünü, Uluslararas› Sendikalar Federasyonu (USF / IFTU) ile H›ristiyan Sendikalar›
Uluslararas› Konfederasyonu temsilcileri de savunuyor ve destekliyordu. Divan, 23
Temmuz 1926 tarihli ve 13 say›l› dan›flsal görüflünde, oybirli¤iyle, iflçiler için do¤rudan sonuçlar içerdi¤i ölçüde iflverenlerin çal›flmas› konusunda da Örgüt’ün yetkili oldu¤u sonucuna vard›. Divan’a göre, “UÇÖ’nün, kimi ücretli çal›flanlar›n korunmas›n› sa¤lamak amac›yla bir düzenleme haz›rlama ve önerme yetkisi vard›r ve
bu yetki, ayn› zamanda ve ikinci derecede, ayn› ifli yapan iflverenin kiflisel çal›flmas›n› da kapsar.”
Divan’a yans›yan bir baflka sorun, 1919 tarihli ve 4 say›l› Kad›nlar›n Gece Çal›flmas› Sözleflmesi’nin, gözetim ya da yönetim konumlar›nda bulunan ve normal
olarak bedensel çal›flma yapmayan kad›nlara uygulan›p uygulanamayaca¤› idi. Divan›n, 15 Kas›m 1932 tarihli karar›na göre; belirli bir sözleflme, yaln›zca bedensel
çal›flma yapanlara uygulanabilece¤i yolunda yorumlanabilir. Ancak, UÇÖ’nün etkinlik alan› s›n›rl› tutulamaz. UÇÖ’nün ilgilenece¤i kiflilerin, salt beden çal›flmas›
yapan çal›flanlar olaca¤› görüflü, XIII. Bölüm metninde destek bulamaz.
UÇÖ’nün kural üretme yetkisinde/yasama etkinli¤inde karfl›lafl›lan sorunlar,
SIRA S‹ZDEsizce nas›l ve
hangi yaklafl›mla afl›ld›?
5
Kural Üretme Etkinli¤inin Say›sal ve Niteliksel
SIRA S‹ZDE
De¤erlendirmesi
SIRA S‹ZDE
UÇÖ’nün 1. Dünya Savafl›’n› izleyen dönemde üretti¤i kurallar›
S Ogenel
R U çizgileriyle
iki yönden de¤erlendirmek olanakl›d›r: Bir yandan, kural üretme
etkinli¤inin,
belD Ü fi Ü N E L ‹ M
gelerin hukuksal niteli¤ine göre say›sal yo¤unlu¤u ve evrimi; öte yandan da, kuD‹KKAT
rallar›n korudu¤u kifli kesimleriyle içeri¤i ve benimsenen yaklafl›mlar, yani nitelikS O R U
sel evrimi gözönüne al›nabilir.
SIRA S‹ZDE
N N
N N
UÇÖ’nün kural üretme etkinli¤inin Filadelfiya Bildirgesi ile So¤uk Savafl›n
ermesini
D ‹ K K A sona
T
izleyen dönemlerdeki geliflimi ve de¤erlendirilmesi konusunu 5. Ünitede görece¤iz.
AMAÇLARIMIZ
SIRA S‹ZDE
SIRA S‹ZDE
1919-1939 y›llar› aras›ndaki ilk dönemde, toplam 67 sözleflme ve 66 tavsiye kabul edildi. Bu sözleflmelerden 16’s› ve tavsiyelerden 18’i, kuralK üretme
etkinli¤inin
‹ T A P
görece çok yo¤un oldu¤u 1919, 1920 ve 1921 y›llar›nda kabul
edildi. ‹zleyen y›lAMAÇLARIMIZ
lardaki göreli yavafllama, bir yandan kabul edilen sözleflmelerin onay say›s›n›n düflük olmas›, öte yandan da Örgüt bütçesinde k›s›tlama yap›lmas›d›r. Yirmibir y›ll›k
TELEV‹ZYON
K ‹ 3,2;
T A tavsiye
P
bu dönemde, y›lda ortalama olarak kabul edilen sözleflme say›s›
say›s›
da 3,1 idi. Buna karfl›l›k, ilk üç y›l›n sözleflme ve tavsiye ortalamas› daha yüksek
S O R U
D‹KKAT
S O R U
SIRA S‹ZDE
D‹KKAT
AMAÇLARIMIZ
SIRA S‹ZDE
K ‹ T A P
AMAÇLARIMIZ
TELEV‹ZYON
K ‹ T A P
T‹ENLTEEVR‹ NZ YE OT N
T‹ ENLTEEVR‹NZ EY TO N
‹NTERNET
‹NTERNET
58
ve s›ras›yla 5,33 ve 6’d›r. Bu da UÇÖ’nün, Savafl’› izleyen ilk y›llarda h›zl› bir uluslararas› yasama etkinli¤i gösterdi¤ini ortaya koyuyor.
1919-1939 y›llar› aras›ndaki ilk dönemde kabul edilen 67 sözleflmeden 26’s› ve
66 tavsiyeden 31’i, Örgüt’ün amaçlar›n› gerçeklefltirmesine katk› sa¤lamad›¤› için,
2000’li y›llar›n bafl›nda listeden ç›kar›ld› ve / ya da geri al›nd›.
Sözleflme ya da tavsiye ile düzenlenen sorunlar›n büyük bir ço¤unlu¤u, temelde liberalizmin afl›r›l›klar›n›n önlenmesi, “b›rak›n›z yaps›nc›” kat› anlay›fla alt sosyal s›n›r getirilmesi amac›na yöneliktir. Bunlar, UÇÖ öncesi dönemde düzenlenen
konferans ve kongrelerde de ele al›nan ivedi çal›flma ve istihdam koflullar›yla ilgili idi. Ekonomik ve sosyal yönden güçsüz olan kifli ve kesimleri koruma amac› tafl›yordu.
‹lk dönemin temel özelli¤i, “bireysel ifl iliflkileri”nin çerçevesini aflamam›fl olmas›d›r. Özellikle uluslararas› (d›fl) siyasal ve ekonomik ba¤lamlar›n elveriflsiz olmas›
(1929 ekonomik bunal›m› ile ‹talya’da faflizmin ve Almanya’da nazizmin varl›¤›)
nedeniyle, bu dönemde sendikal hak ve özgürlüklerle ilgili belgelere ulafl›lmad›,
“toplu ifl iliflkileri” alan›nda düzenlemeler yap›lmad›. 1921 tarihinde kabul edilen,
ancak içerik ve kapsam› çok s›n›rl› olan Dernek Hakk› Sözleflmesi d›fl›nda, bu konuda baflka bir belge kabul edilemedi. Bu yoldaki bir giriflim de, 1927’de sonuçsuz kald› (Gülmez, 1988: 13 vd).
1919-1939 döneminde kabul edilen sözleflmelerden, özellikle ikisi önemlidir:
Asgari ücret saptanmas› yöntemlerine iliflkin 26 say›l› ve 1928 tarihli sözleflme ve
tüm biçimleriyle zorla çal›flt›rman›n ya da zorunlu çal›flman›n en k›sa sürede kald›r›lmas›n› öngören 29 say›l› ve 1930 tarihli sözleflme.
UÇÖ, iki Savafl aras›ndaki dönemde, çeflitli konularda üyelerine yönelik ilk teknik yard›m misyonlar›n› gerçeklefltirdi. Bu konular, do¤al olarak, bu dönemde kabul edilen sözleflme ve tavsiyelerde ele al›nan konulard›.
Sonuç: Gerçekleflen “Ç›lg›n Rüya” (m›?)
Bar›fl Konferans›’n›n kurdu¤u UÇMK’nin üç ay içinde UÇÖ’nün Anayasas›’n› oluflturacak metni haz›rlamas›, Bar›fl Antlaflmas›’n›n imzalanmas› beklenmeksizin ilk
UÇK’nin toplanarak ilk sözleflmelerin kabul edilmesi ve UÇÖ’nün kuruluflunun tamamlanmas› ile, Franklin Roosevelt’in 1941’de söz etti¤i “ç›lg›n rüya” gerçekleflti.
‹lk UÇK’nin düzenlenmesine kat›lan Roosevelt, ABD Baflkan› olarak 1941 y›l›nda New York’ta toplanan UÇK’nin son günü, Beyaz Saray’a davet etti¤i UÇÖ delegelerine, UÇÖ’nün kuruluflu konusunda flunlar› söylemiflti:
“Çok iyi an›ms›yorum ki bu dönemde, UÇÖ yaln›zca bir rüya idi. Birçok kifli için ç›lg›n bir rüya. Uluslararas› çal›flma kurallar› oluflturmak için hükümetlerin toplanmas›, bu tarihe de¤in hiç kimsenin düflünmedi¤i bir fikirdi. Daha ç›lg›n olan ise,
do¤rudan ilgili aktörleri -yani çeflitli ülkelerden iflçi ve iflverenleri- bu çal›flma kurallar›n› hükümetlerle birlikte haz›rlamak için toplama fikri idi. Aradan 22 y›l geçti ve
UÇÖ kendini kan›tlad›” (Rogers ve di¤erleri, 2009: 1).
Karar yetkisi olan organlar›nda hükümet kanad›n›n temsilcileriyle ayn› hak ve
yetkilere sahip iflçi ve iflveren kanatlar›n›n temsilcilerinin de yer ald›¤› “üçlü yap›”da bir “uluslararas›” sosyal politika örgütünün kurulmas›, baz› kifliler için belki
“ç›lg›n bir rüya” idi! Ancak böyle bir yap›, “hiç kimsenin düflünmedi¤i bir fikir” say›lamazd›. Çünkü 1919’da gerçekleflen “rüya”n›n, 19. yüzy›l›n ilk çeyre¤ine de¤in
uzanan bir geçmifli vard›. ‹flçi s›n›f› / hareketi, özellikle Savafl y›llar› içinde bunu
düflündü¤ünü, Bar›fl Konferans› ile eflzamanl› bir ‹flçi Konferans› düzenlenmesi,
59
“siyasal bar›fl”› kuracak Antlaflmaya, mutlaka “sosyal bar›fl”› da getirecek kurallar
konulmas› gerekti¤ini sürekli biçimde yinelemiflti. 1919’un ve özellikle yak›n geçmiflinin siyasal, sosyal ve ekonomik koflullar›, bir baflka benzeri olmayan “ç›lg›n
rüya”y› gerçekli¤e dönüfltürme d›fl›nda bir seçenek b›rakm›yordu.
SAVAfi YILLARINI KAPSAYAN DÖNEM (1939-1946)
2. Dünya Savafl›, UÇÖ’nün yap›s› içinde kuruldu¤u Milletler Cemiyeti’nin varl›¤›na
son verdi. Savafl, Milletler Cemiyeti’nin da¤›lmas›na yol açsa da, kuruluflundan yirmi y›l sonra kendisini Savafl ortam ve koflullar› içinde bulan UÇÖ’nün varl›¤›na son
ver(e)medi. UÇÖ, 1940 y›l›nda tafl›nd›¤› Okyanus ötesinde, tarihsel evriminde yeni bir sayfa açacak belgeyi haz›rlamaya koyuldu. Savafl, UÇÖ’nün amaç ve hedeflerini yeniden tan›mlamas›nda, yaklafl›m ve içerik olarak geride kalan ilk dönemden farkl› yeni bir sayfan›n aç›lmas›nda etkili oldu.
SIRA eklenen
S‹ZDE
Kuflkusuz, 1944’te kabul edilen ve 1946’da UÇÖ Anayasas›’na
Filadelfiya Bildirgesi, 2. Dünya Savafl› y›llar›n›n en önemli belgesidir. UÇÖ’nün, k›s›tlayarak da olsa, benimsedi¤i yeni yaklafl›mlarla varl›¤›n› kesintisizD Üsürdürme
iradesini
fi Ü N E L ‹ M
somutlaflt›ran anayasal ilkeler ve de¤erler bütünüdür. Örgüt, tüzel kifli olarak varl›¤›n› sürdürmesini ve gecikmeksizin yeniden ifllerli¤e geçmesini, Filadelfiya BildirS O R U
gesi’ne borçludur.
Filadelfiya Bildirgesi, ad› “bildirge” olsa da “anayasal” bir belgedir.DÇünkü
‹ K K A T 1946 y›l›nda
UÇÖ Anayasas›’nda yap›lan ve 1948’de yürürlü¤e giren de¤ifliklikle Anayasa’ya eklendi.
Örgüt’ün Kanada’ya Tafl›nmas›
SIRA S‹ZDE
N N
UÇÖ, 2. Dünya Savafl› y›llar›nda, iflleyiflini tümden durdurmad›, tüzel kiflili¤ine son
vermedi. UÇK ve Yönetim Konseyi, ola¤an toplant›lar› yapamad›.
Ancak, k›s›tl› bir
AMAÇLARIMIZ
çerçevede de olsa, gelece¤e yönelik bir yaklafl›mla çal›flmalar›n› sürdürdü.
Alman iflgal kuvvetlerinin ‹sviçre’yi kuflatmas› ve UÇÖ’nün Savafl tehdidi alt›nK ‹ T A P kaç›n›lmazda kalmas› karfl›s›nda, Cenevre d›fl›nda bir çal›flma merkezi kurulmas›
laflm›flt›. ABD’nin UÇÖ üyesi olmas›ndan sonra Genel Müdür olan John G. Winant
da (1938-1941), Örgüt’ün totaliter devletlerin arac› olmas›n› önlemek istiyordu. Örgüt’ün Fransa’ya tafl›nmas› önerisi, bu ülkenin de iflgal edilmesi
T E Lüzerine
E V ‹ Z Y O N gerçekleflmedi. Roosvelt, ABD’li Genel Müdür’ün s›¤›nma önerisini kabul etmedi ve Kanada’y› önerdi (Delpal, 2011: 108). Kanada hükümeti de A¤ustos 1940’ta, UÇB personelinin geçici olarak transferi için resmen izin verdi. 18 devletten 40 görevli Ka‹NTERNET
nada’ya, Montréal kentine gönderildi. Görevlilerin bir bölümü ise Cenevre’de kald›. Kimileri de, “ulusal muhabir” olarak ülkelerine döndü. UÇÖ, 1948 y›l›na de¤in
düflük yo¤unluklu olarak sürdürdü¤ü çal›flmalar›n› Montréal’den yönetti. ‹flgal edilen ülkelerle iliflkilerini, Londra ‹rtibat Bürosu arac›l›¤›yla yürüttü.
Örgüt, yönetim organlar›, toplant› ve konferanslar›yla Amerika k›tas›nda bulundu¤u s›rada “Amerikan deneyimi” edindi. Bu da, UÇÖ’nün nitelik ve iflleyifl yönlerinden dönüflmesinde rol oynad›. Örgüt yönetimi Montréal’de bulunsa da, mali,
ahlaki ve lojistik araçlar, programlar ve hatta varl›¤› yönlerinden, Örgüt ABD’ye,
Baflkan Roosvelt’e ba¤l› idi (Delpal, 2011: 107).
UÇK ve Yönetim Konseyi, E. Phelan’›n geçifl dönemi Genel Müdürü olarak
atand›¤› 1941 y›l›nda New York ve Washington’da topland›. Kuruluflundan beri
Örgüt’ü çok yak›ndan tan›yan Phelan, UÇÖ’nün eylem perspektiflerini ve gelecekteki amaçlar›n› içeren bir raporu UÇK’ye sundu. Konferans, Savafl sonras› sorunla-
SIRA S‹ZDE
S O R U
D‹KKAT
SIRA S‹ZDE
AMAÇLARIMIZ
K ‹ T A P
TELEV‹ZYON
‹NTERNET
60
ra iliflkin olarak al›nacak önlemlerle ilgili kararlar ald›. UÇK, New York’ta yapt›¤›
toplant›da, “özgür ülkelerin Savafltaki totaliter sald›rganl›¤a karfl› zaferinin, UÇÖ
ideallerinin gerçeklefltirilmesi için bir koflul oldu¤unu” duyurdu ve UÇÖ’nün Savafl
sonras›nda yeniden ekonomik ve sosyal yap›lanmaya kat›l›m›n› öngördü.
UÇK’nin ikinci ve çok önemli toplant›s›, 41 ülkenin kat›l›m›yla 1944’te Filadelfiya’da yap›ld› ve UÇÖ’nün eylem ilkeleri, program› ve statüsü ile ilgili sorunlar ele
al›nd›. Bu toplant›n›n ürünü olan Filadelfiya Bildirgesi, Örgüt’ün amaç ve hedeflerini geniflleterek yeniden tan›mlad›. UÇÖ’nün, Savafl y›llar›nda Savafl sonras›na yönelik olarak sürdürdü¤ü çal›flmalar içinde en önemlisi, “Uluslararas› Çal›flma Örgütü’nün Amaç ve Hedeflerine ‹liflkin Bildirge”dir. K›sa ad›yla Filadelfiya Bildirgesi, UÇK’nin New York’ta yapt›¤› özel toplant›s›ndan üç y›l sonra Filadelfiya’da gerçeklefltirilen 26. toplant›s›nda, 10 May›s 1944 tarihinde kabul edildi. Ard›ndan da,
UÇÖ Anayasas› ile bütünlefltirilmesi çal›flmalar› bafllat›ld›.
Bu amaçla, UÇK’nin Ekim-Kas›m 1945’te Paris’te yap›lan 27. toplant›s›nda, “anayasal sorunlar” için üçlü yap›da bir delegasyon kuruldu. Anayasa’y› gözden geçirme tasar›s› haz›rlamakla görevli bu delegasyon, Ocak-fiubat 1945’te Londra’da ve
May›s 1946’da Montréal’de iki toplant› yapt›. 1946’da Montréal’de yap›lan 29.
UÇK’de, delegasyonun raporlar› temelinde, 9 Ekim 1946 tarihinde UÇÖ Anayasas›’nda de¤ifliklik yap›ld›. Bu de¤iflikliklerin en önemlisi, gözden geçirilen Anayasa’n›n ekine 41. maddenin yerine Filadelfiya Bildirgesi’nin konulmas› idi. Anayasal
gözden geçirmede, denetim sisteminde de, sunulan raporlar›n incelenmesi usulü
konusunda baz› de¤ifliklikler yap›ld›. Bu de¤ifliklikler, 20 Nisan 1948’de yürürlü¤e
girdi.
Birleflmifl Milletler’in ilk
uzman kuruluflu: UÇÖ,
Birleflmifl Milletler ailesi
içinde yer alan uluslararas›
kurulufllar içinde, “uzman
kurulufl” niteli¤i kabul
edilen ilk Örgüt’tür.
Anayasas›n›n Bafllang›ç
bölümünde ve Filadelfiya
Bildirgesi’nde yer alan
ilkelere dayanarak, sosyal
politika ve sosyal haklar
konular›nda uluslararas›
düzenlemeler yapma ve
oluflturdu¤u kurallar
düzenine uyulmas›n›
sa¤lama konular›nda uzman
bir kurulufltur.
Birleflmifl Milletler’in ‹lk Uzman Kuruluflu
Savafl sonras›nda, UÇÖ’nün, 24 Ekim 1945 tarihinde 50 devletin Milletler Cemiyeti’nin yerine kurdu¤u Birleflmifl Milletler Örgütü ile iliflkilerinin tan›mlanmas› gerekiyordu. Bu amaçla, 1945 y›l›nda Paris’te yap›lan 27. UÇK’de, 3 Kas›m 1945 tarihinde, bir Karar kabul edildi. Bu karar uyar›nca, UÇÖ tüzel kiflili¤ini, mali ve yönetsel özerkli¤ini kazand›. Kararda, UÇÖ’nün BM ile karfl›l›kl› olarak yap›lacak bir anlaflmayla belirlenecek kurallar çerçevesinde, BM ile iliflki kurma ve iflbirli¤i yapma
iste¤i dile getirildi. BM ve UÇÖ’nün 30 May›s 1946’da New York’ta imzalad›¤› anlaflmaya göre, BM, UÇÖ’yü uzman kuruluflu olarak tan›d›. UÇÖ’nün, temel / kurucu belgesine (Anayasas›’na) uygun olarak öngörülen amaçlar› yerine getirmek
için uygun önlemler alma sorumlulu¤u (yetkisi) ile donat›lm›fl bir uzmanl›k kuruluflu oldu¤unu kabul etti. Anlaflmay›, UÇK 2 Ekim 1946 ve BM Genel Kurulu da 14
Aral›k 1946 tarihlerinde onaylad›. Böylece UÇÖ, BM ailesi içinde yer alan uluslararas› kurulufllar içinde, uzman kurulufl niteli¤i kabul edilen ilk Örgüt oldu.
BM-UÇÖ Anlaflmas›’n›n 2. maddesi, organlararas› iflbirli¤ini düzenledi. BM ve
UÇÖ temsilcilerinin; karfl›l›kl› olarak birbirinin karar organlar›n›n toplant›lar›na kat›lmaya ça¤r›lmalar›n›, oy hakk› olmaks›z›n bu organlardaki görüflmelere kat›lmalar›n› öngördü. 3. maddesi de, BM’nin önerdi¤i sorunlar›n, UÇÖ taraf›ndan Yönetim Konseyi gündemine yaz›lmas›n›; UÇÖ’nün önerdi¤i sorunlar›n da, Ekonomik
ve Sosyal Konsey ve komisyonlar› taraf›ndan kendi gündemlerine yaz›lmas›n› öngördü. ‹ki kurulufl aras›ndaki iflbirli¤inin de¤iflik boyutlar› da, anlaflman›n izleyen
maddelerinde düzenlendi.
61
Yeni Bir Sayfa: Filadelfiya Bildirgesi
Anayasas› gere¤i sürekli bir Örgüt olan UÇÖ, Anayasa’n›n Bafllang›ç bölümünde
ve Anayasa Eki olan Filadelfiya Bildirgesi’nde (FB) aç›klanan program› gerçeklefltirmekle görevlidir. Dolay›s›yla FB, Örgüt’ün sözleflme, tavsiye ve kararlar biçiminSIRA S‹ZDE
de ortaya koydu¤u uluslararas› sosyal politika ve çal›flma hukuku kurallar›n›n/kaynaklar›n›n anayasal dayana¤›n› oluflturur.
SIRA
D Ü fi ÜS‹ZDE
NEL‹M
SIRA S‹ZDE
SIRA
D Ü fi Ü S‹ZDE
NEL‹M
Resim 3.5
Baflkan Roosevelt ve Filadelfiya Bidirgesi’ni imzalayan UÇB Genel
Sfi OÜ NRE LU‹ M
D ÜSfi ÜONRE LU‹ M
Müdürü Phelan (10 May›sD Ü1944)
Edward Phelan (1888-1967), 1919’da UÇÖ Anayasas›’n›n
O‹ KRKgörevli
UA T
O‹ KRK UA T
yaz›lmas›na kat›ld›. UÇB’yeSDilk
olarak atanan ‹rlandal›SDPhelan,
1941-1948 aras›nda, UÇB Genel Müdürü olarak görev yapt›. 10 May›s
1944’te kabul edilen ve 1946’da UÇÖ Anayasas›’na eklenen Filadelfiya
SIRA
SIRA
Bildirgesi’nin yaz›lmas›nda
D ‹ K KS‹ZDE
AT
D bafll›ca
‹ K KS‹ZDE
A T rolü üstlendi.
N N
N N
Kaynak: ILO, ILO Century Project Ideas, policies and progress 19192019, Seeking Peace by Cultivating
of
SIRA S‹ZDEJustice: A photographic history
SIRA S‹ZDE
AMAÇLARIMIZ
AMAÇLARIMIZ
the ILO, 2008;
http://www.ilo.org/dyn/media/mediasearch.fiche?p_id=14870&p_lang
=fr
AMAÇLARIMIZ
K ‹ T A P
Filadelfiya Bildirgesi konusunda daha genifl bilgi için bkz.:Mesut Gülmez,
141-148;
K ‹ T A2011:
P
TELEV‹ZYON
Cahit Talas, “Filadelfiya Bildirgesi”, Türkiye Sendikac›l›k Ansiklopedisi, Cilt 1, Tarih
Vakf›, Ankara, 1996.
AMAÇLARIMIZ
K ‹ T A P
K ‹ T A P
TELEV‹ZYON
TELEV‹ZYON
TELEV‹ZYON
‹NTERNET
‹NTERNET
‹NTERNET
Filadelfiya Bildirgesi’nin orijinal metni için bkz.: http://www.ilo.org/dyn/norm‹NTERNET
lex/en/f?p=1000:62:1076591949936411::NO:62:P62_LIST_ENTRIE_ID:2453907:NO#declaration
Filadelfiya Bildirgesi, Örgüt’ü, 2. Dünya Savafl› sonras›n›n siyasal, sosyal ve
ekonomik koflul ve yaklafl›mlar›na uyarlar. UÇÖ’nün etkinlikleri ve üye devletlerin
izleyece¤i sosyal politikalar için bir “esin kayna¤›”d›r. Gelecek için bir “eylem
program›” olman›n ötesinde bir anlam ve de¤er tafl›r. Örgüt’ün genel felsefesini
içerir ve üyelere izleyecekleri sosyal politikalar›nda esinlenmeleri gereken ilkeleri
gösterir. Bildirge, Örgüt’ün etkinlik alan›n›, dar anlamda çal›flma dünyas› ve çal›flma koflullar›n›n d›fl›na ç›kar›r. ‹nsan haklar› ile ekonomik ve mali alan› da kapsayacak biçimde geniflletir. Kural üretme etkinli¤inde yeni bir dönem bafllat›r.
BM’nin kurulmas›ndan önce aç›kça yer verdi¤i ve benimsedi¤i insan haklar› anlay›fl›, ayn› zamanda maddi ve manevi düflüncelerin bilefliminden oluflan flu dört ilkede somutlafl›r: Özgürlük, onur, ekonomik güvenlik ve f›rsat eflitli¤i.
Bu yaklafl›m›yla Filadelfiya Bildirgesi, BM’nin 1945 y›l›nda kurulmas› ve 10 Aral›k 1948 tarihinde ‹nsan Haklar› Evrensel Bildirgesi’ni (‹HEB) kabul etmesi ile bafllayan insan haklar›n›n uluslararas› yaz›l› hukuka geçirilmesi sürecini önceledi.
1919’da, “haklar” yerine “ilkeler”den söz ederek sosyal haklar alan›nda bafllayan
“uluslararas›laflma”, 1944’te aç›kça baz› “haklar”dan söz eden Filadelfiya Bildirgesi’yle BM’den önce somutlaflt›.
10 May›s 1944 tarihinde oybirli¤iyle kabul edilen FB, befl bölümden oluflur.
62
Örgüt’ün genel felsefesinin aç›kland›¤› Birinci Bölümde, UÇÖ’nün temel kurulufl ilkeleri yeniden onayland›. Bu ilkeler aras›nda, birinci ve ikinci kuflak insan
haklar›n›n karfl›l›kl› ba¤›ml›l›¤› ve bölünmezli¤i ilkesi ve sosyal ortaklar›n kararlara kat›l›m› da yer ald›.
FB, Örgüt’ün genel felsefesinin temellerini oluflturan dört ilkeyi flöyle s›ralar:
a) Emek bir mal de¤ildir,
b) Düflünce (söz / ifade) ve dernek (örgütlenme) özgürlü¤ü, sürekli bir kalk›nman›n kaç›n›lmaz bir kofluludur,
c) Yoksunluk, nerede olursa olsun, tüm insanlar›n (herkesin) refah› için bir
tehlike oluflturur,
d) ‹htiyaca (yoksunlu¤a) karfl› savafl›m, her ulus bünyesinde yorulmak bilmez
bir enerji ve sürekli ve ortak bir uluslararas› çaba ile yürütülmelidir. Bu uluslararas› ortak çabada, hükümet temsilcileriyle eflitlik temeline dayal› olarak
iflbirli¤i yapan çal›flan ve iflveren temsilcileri, kamunun iyili¤ini gelifltirmek
amac›yla, özgür tart›flmalara ve demokratik nitelikli kararlara kat›l›rlar.
Filadelfiya Bildirgesi’nin ‹kinci Bölümünde, UÇÖ’nün geleneksel etkinlik alan› kifli ve konu yönlerinden yayg›nlaflt›r›ld›. ‹nsan haklar›na vurgu geniflletilerek yinelendi, insanc›l ve sosyal düflüncelerin ekonomik kayg›lardan önce geldi¤inin alt› çizildi. UÇÖ Anayasas›’n›n Bafllang›ç bölümünün birinci paragraf›nda vurgulanan “sürekli bar›fl›n ancak sosyal adalet temeli üzerine kurulabilece¤i” aç›klamas›n›n do¤rulu¤unun deneyimle kan›tland›¤› belirtildi. Tüm insanlar›n, ayr›m gözetilmeksizin maddi ve manevi geliflimini sa¤lama hakk›n›n bulundu¤u vurguland›.
Daha önemlisi, izleyen maddelerde, bu temel amaca sürekli yollama yap›ld›. Ulusal ve uluslararas› sosyal politikalar›n, temel amac› gerçeklefltirmeye yönelik olmas› gerekti¤inin alt› çizildi. Yine, ekonomik ve mali nitelikli önlemlerin de, bu temel
amac› gerçeklefltirmeye yönelik olmas› gerekti¤i belirtildi. Örgüt’ün kural üretme
yetkisinin de yer ald›¤› befl madde olarak say›lan afla¤›daki ilkeler do¤ruland›:
a) Irk, inanç ve cinsiyetleri ne olursa olsun, tüm insanlar›n, özgürlük, onur ve
ekonomik güvenlik içinde ve f›rsat eflitli¤i ile, maddi ilerlemelerini ve manevi geliflmelerini izleme ve gerçeklefltirmeye çal›flma hakk› vard›r.
b) Bu sonuca ulafl›lmas›na olanak veren koflullar›n gerçeklefltirilmesi, her ulusal ve uluslararas› politikan›n temel amac›n› oluflturmal›d›r.
c) Tüm eylem programlar› ve özellikle ekonomik ve mali alanda ulusal ve
uluslararas› planda al›nan önlemler, bu aç›dan de¤erlendirilmeli ve yaln›zca, bu temel amac›n yerine getirilmesini engelleyici de¤il kolaylaflt›r›c› nitelik tafl›d›klar› ölçüde kabul edilmelidir.
d) Tüm eylem programlar› ile ekonomik ve mali nitelikli önlemlerin, uluslararas› alanda bu temel amaç ›fl›¤›nda incelenmesi ve gözönüne al›nmas›,
UÇÖ’ye düflen bir ödevdir.
e) UÇÖ, kendisine düflen görevleri yerine getirirken, tüm uygun ekonomik ve
mali etkenleri göz önünde bulundurduktan sonra, uygun gördü¤ü tüm kurallar›, karar ve tavsiyelerine koymaya yetkilidir.
Bu ilkelerle, UÇÖ’nün etkinlik alan›, kifli ve konu yönlerinden geniflleyip “çal›flanlar”›n ve “çal›flma”n›n d›fl›na taflt›. Sosyal ve insanc›l olan›n ekonomik olana üstünlü¤ü ve UÇÖ’nün görevinin, sosyal olan temel amac› unutmaks›z›n ekonomik
etkenleri gözönüne almak oldu¤u vurguland›. Kural üretme yetkisi yinelendi ve bu
yetkinin kullan›lmas›nda uygun ekonomik etkenlerin gözönüne al›naca¤› belirtildi.
Üçüncü Bölümde, UÇÖ’nün, gelecekteki eylem ve etkinliklerine k›lavuzluk
edecek on somut amaca yer verildi. Örgüt’ün, dünyan›n çeflitli uluslar›nda gerçek-
lefltirilmesi sa¤lanacak programlar›n uygulanmas›na yard›m etme yükümlülü¤ü tan›nd›. Bu bölümdeki programlardan kimilerinde görüldü¤ü gibi, Filadelfiya Bildirgesi UÇÖ’nün yetkisini çal›flma koflullar›n›n ötesinde “yaflam koflullar›”n› kapsayacak biçimde geniflletti, kimi sosyal ve ekonomik haklara evrensel bir boyut kazand›rd›. Herkesin, ilerlemenin sonuçlar›ndan hakça pay almas›ndan söz ederek, sosyal devlet / refah devleti anlay›fl›na aç›kça yer verildi. UÇÖ’nün uygulanmas›na
yard›m etmekle yükümlü oldu¤u, Bafllang›ç’ta evrensel ve sürekli bar›fl›n temeli
olarak öngörülen sosyal adalet ilkesinin gerçeklefltirilmesine katk›da bulunacak
programlar, 10 maddede flöyle s›raland›:
a) Tam çal›flma ve yaflam düzeylerinin yükseltilmesi,
b) Çal›flanlar›n; tüm bilgi ve becerilerini göstermekten ve genel refaha en iyi biçimde katk›da bulunmaktan hoflnut olacaklar› ifllerde çal›flt›r›lmas›,
c) Bu amaca ulaflmak için, tüm ilgililer hakk›nda uygun güvenceler arac›l›¤›yla, çal›flanlar›n mesleksel e¤itim olanaklar›n›, iflgücünün ve sömürge üyelerinin göçlerini de (istihdam ve yerleflme için göçleri de) kapsamak üzere, bir
yerden baflka bir yere nakillerini (yer de¤ifltirmesini) kolaylaflt›rmaya özgü
araçlar›n uygulanmas›,
d) Herkese; ücret ve gelir, ifl süresi ve öteki çal›flma koflullar› konusunda ilerlemenin sonuçlar›ndan hakça yararlanma olana¤› verilmesi ve bir ifli olan ve
böyle bir korumaya gereksinmesi olan herkes için asgari bir geçim ücreti
sa¤lanmas›,
e) Toplu pazarl›k hakk›n›n fiilen tan›nmas› ve üretimin düzenlenmesinin
sürekli iyilefltirilmesi için iflverenlerin ve iflgücünün (iflçilerin) iflbirli¤i yapmas›, çal›flanlar›n›n ve iflverenlerin ekonomik ve sosyal politikan›n haz›rlanmas›nda ve uygulanmas›nda ortak çal›flma yapmas›,
f) Böyle bir korumaya gereksinmesi olan herkese temel bir gelir sa¤lamak
amac›yla, sosyal güvenlik önlemlerinin ve tam bir t›bbi bak›m›n yayg›nlaflt›r›lmas›;
g) Tüm u¤rafllardaki (mesleklerdeki) çal›flanlar›n yaflam ve sa¤l›¤›n›n uygun biçimde (tam olarak) korunmas›,
h) Çocu¤un ve anal›¤›n korunmas›,
i) Uygun bir beslenme, konut ve dinlenme (hofl vakit geçirme) ve kültür araçlar› (kolayl›klar›) düzeyi sa¤lanmas›,
j) E¤itim ve meslek alan›nda f›rsat eflitli¤i güvencesi sa¤lanmas›.
Filadelfiya Bildirgesi’ndeki bu kapsaml› ve somut program, sosyal adalet ilkesinin
soyut bir ilke olarak Anayasa’ya konulmad›¤›n›, sosyal adaletin uygulamada gerçeklefltirilmesine çaba gösterilmesinin amaçland›¤›n› ortaya koymas› yönünden önemlidir.
Dördüncü Bölüm, UÇÖ’nün ekonomik hedefler için iflbirli¤i yapmas›n› öngörür. UÇK’nin, Bildirge’de say›lan bu amaçlar›n yerine getirilmesi için, dünyan›n
üretim kaynaklar›n›n daha tam ve daha genifl biçimde kullan›lmas›n›n zorunlu oldu¤una inand›¤›n› vurgular. Bunun da, ulusal ve uluslararas› düzeyde etkili bir eylemle sa¤lanabilece¤ini belirtir. Bildirge bu amaçla, özellikle aç›kça ekonomik nitelik tafl›yan flu önlemlerin al›nmas›n› ister:
• Üretim ve tüketimin geliflmesini (büyümesini) sa¤lamak,
• A¤›r ekonomik çalkant›lar› önlemek,
• Az geliflmifl bölgelerin ekonomik ve sosyal ilerlemesini gerçeklefltirmek,
• Ham madde ve besinlerin (hububat›n) dünya fiyatlar›nda daha büyük bir
kararl›l›k (istikrar) sa¤lamak,
• Yüksek hacimli ve sürekli bir uluslararas› ticaret gelifltirmek.
63
Sendika Özgürlü¤ü ‹lkesi ve
Toplu Pazarl›k Hakk›:
Sendika özgürlü¤ü ilkesi, ilk
kez 1919’da UÇÖ
Anayasas›’na girdi. Toplu
pazarl›k hakk› ise,
Filadelfiya Bildirgesi’yle
aç›kça tan›nd›. FB’nin
Anayasa’ya eklenmesiyle
“anayasal hak” niteli¤i
kazand›. Bu anayasal
kurallar, 1948 ve 1949
y›llar›nda kabul edilen 87 ve
98 say›l› sözleflmelerin
dayana¤›n› oluflturdu. Ayn›
zamanda, devletlerin
Anayasa’y› onaylamakla
“üye devlet” niteli¤i
kazanmalar› nedeniyle, 87
ve 98 say›l› sözleflmelerin
onaylanmas›ndan ba¤›ms›z
biçimde iflletilen özel bir
denetim sisteminin de
dayana¤› oldu (bkz.: 5.
Ünite).
64
UÇÖ, bu büyük görevde sorumluluk üstlenmifl tüm uluslararas› organlarla tam
bir iflbirli¤i yapacakt›r. Yine UÇÖ, tüm halklar›n sa¤l›k, e¤itim ve refah düzeyini
iyilefltirme görevinde de, bu alanlarda etkinliklerde bulunan öteki uluslararas› kurulufllarla iflbirli¤i yapacakt›r.
Beflinci Bölüm, Bildirgede aç›klanan ilkelerin tüm dünya halklar›na tam olarak uygulanabilir oldu¤unu vurgular. Bu, Örgüt’ün kifli ve kesimler yönünden etkinlik alan›n›n son derece geniflledi¤ini gösterir ve ayn› zamanda, ilkesel düzeyde
evrenselli¤in onaylanmas› demektir.
Ancak Filadelfiya Bildirgesi’ne göre, ilk dört bölümde aç›klanan ve evrenselli¤i
vurgulanan bu ilkelerin uygulanma biçimlerinde, her halk›n ekonomik ve sosyal
geliflme derecesinin gerekti¤i gibi göz önünde bulundurulmas› gerekir. Bununla
birlikte, an›lan ilkelerin henüz ba¤›ml› olan halklara oldu¤u kadar, kendi kendini
yönetme aflamas›na ulaflan halklara da aflamal› biçimde uygulanmas›, tüm uygar
dünyay› ilgilendirir.
Ne var ki, Filadelfiya Bildirgesi’nin bafllatt›¤› yeni dönemde, gerek uluslararas›
sosyal politika önlemlerini gelifltiren ve zenginlefltiren kurallar üretilmifl olmas›na,
gerekse sendikal haklar alan›nda özel bir koruma sisteminin getirilip uygulanmas›na karfl›n, herkesin gelirden hakça bir pay almas› hedefine ulafl›lamad›. Özellikle de, 1980’li y›llardan bafllayarak uygulanan yeni liberal politikalarla, gelir adaletsizli¤i daha da derinleflti. Talas’a göre, sosyal koruma amac›n› göz önüne al›nacak
ekonomik ve mali etkenlerin önüne geçiren Filadelfiya Bildirgesi’nin ilkeleri “tam
ve bir bütün olarak uygulanamad›. Zengin ülkelerle yoksul ülkeler aras›ndaki dengesizlikler daha da belirginleflti; yoksulluk, iflsizlik artt› ve toplumsal çözülmeler
büyüdü” (Talas, 1996: 426).
65
Özet
N
A M A Ç
1
N
A M A Ç
2
Uluslararas› Çal›flma Örgütü’nün kuruluflu öncesindeki aylarda yap›lan çal›flmalar›, benimsenen yaklafl›m› ve Bar›fl Antlaflmas›’na konulmas› kabul edilen ilkeleri aç›klamak.
UÇÖ, resmen 28 Haziran 1919 tarihinde imzalanan Versay Bar›fl Antlaflmas› ile kuruldu. 2019 y›l›nda 100. y›l›n› kutlayacak. Kurulmas›ndan önceki befl ay içinde, Anayasas›’n› oluflturacak metin haz›rland›. Bar›fl Konferans›, bu amaçla Uluslararas› Çal›flma Mevzuat› Komisyonu’nu kurdu.
UÇMK’nin “sosyal reformcu” bir yaklafl›mla haz›rlad›¤› metin, Bar›fl Antlaflmas›’n›n “Çal›flma/Emek” bafll›kl› XIII. Bölümüne konuldu. Örgüt, 1919’da, üçlü yap› ilkesiyle kuruldu. Anayasal organlar›ndan ikisinde, bu ilke ayn› formülle
(2+1+1) benimsendi. Böylece UÇÖ, karar ve denetim organlar›nda, hükümet temsilcilerinin yan›
s›ra, iflçi ve iflveren temsilcilerinin de ayn› hak ve
yetkilerle yer ald›¤› tek uluslararas› kurulufl olarak do¤du.
Örgüt’ün, resmen kurulmas›yla bafllayan ve 2.
Dünya Savafl› ile sona eren dönemde, nas›l ifllerli¤e geçti¤ini, karfl›laflt›¤› sorunlar› nas›l aflt›¤›n››
ve kural üretme etkinli¤inin temel özelliklerinin
neler oldu¤unu aç›klamak.
UÇÖ’nün ifllerli¤e geçirilmesi için, Bar›fl Antlaflmas›’n›n onaylanmas› beklenmedi. Antlaflmada
öngörülen kurallara ve gündeme göre, ilk UÇK
toplanarak ilk sözleflme ve tavsiyeler kabul edildi. Yönetim Konseyi seçilerek ve Genel Müdür
belirlenerek, Örgüt’ün ifllerli¤e geçirilmesi sa¤land›. 1919-1939 y›llar› aras›ndaki dönemde kabul edilen sözleflmeler, temelde sanayi kesimi iflçilerine yönelikti. Bu dönemin siyasal koflullar›
nedeniyle sendikal haklar (toplu ifl iliflkileri) konusunda düzenleme yap›lamad›. Kural üretme
etkinli¤inin alan›n› ve kapsam›n› daraltmaya yönelik baz› giriflimler ve itirazlar oldu. Ancak, Uluslararas› Adalet Divan›’n›n olumlu yaklafl›m›yla
afl›ld›.
N
A M A Ç
3
Örgüt’ün, iki Savafl aras› dönemde neler yapt›¤›n› ve tarihinde yeni bir sayfa açan Filadelfiya
Bidirgesi’nin yaklafl›m›n› ve içerdi¤i ilke ve kurallar›n neler oldu¤unu aç›klamak.
UÇÖ, 2. Dünya Savafl›’na karfl›n, Milletler Cemiyeti gibi varl›¤›n› sona erdirmedi. Savafl y›llar›nda Kanada’ya tafl›nd› ve daha k›s›tl› bir çerçevede çal›flmalar›n› sürdürdü. Özellikle 1944 y›l›nda
Filadelfiya’da toplanan UÇK’de, Örgüt tarihinde
yepyeni bir sayfa açan Filadelfiya Bildirgesi kabul edildi. Örgüt, üçlü yap›da ilk uluslararas› kurulufl olma özelli¤ini güçlendirerek sürdürdü.
1946’da, Birleflmifl Milletler’in ilk “uzman kuruluflu” olarak kabul edildi. Filadelfiya Bildirgesi, benimsedi¤i insan haklar› yaklafl›m›yla, bir yandan
1919’daki kurulufl ilkelerini yineledi, öte yandan
da etkinlik alan›n› ve kifliler yönünden kapsam›n› geniflletti. UÇÖ tarihinde “sosyal devlet” dönemini bafllatt›.
66
1. UÇÖ Anayasas›’n› afla¤›dakilerden hangisi haz›rlad›?
a. Uluslararas› Çal›flma Konferans›,
b. Bar›fl Konferans›,
c. Yönetim Konseyi,
d. Uluslararas› Çal›flma Mevzuat› Komisyonu,
e. Milletler Cemiyeti.
2. Afla¤›daki ilkelerden hangisi, UÇMK’nin haz›rlad›¤›
metinde yer almaz?
a. Asgari ifle girme yafl›n›n 14 olmas›,
b. Toplu pazarl›k hakk›,
c. Eme¤in bir mal say›lmamas›,
d. Eflit ifle eflit ücret ilkesi
e. Çal›flma süresinin günde 8 ve haftada 48 saat olmas›.
3. “Sosyal adalet” ilkesi, UÇÖ’nün ilk kez hangi belgesinde ve hangi tarihte yer ald›?
a. Anayasas›’n›n Eki’nde, 1919 y›l›nda
b. Filadelfiya Bildirgesi’nde, 1944 y›l›nda
c. Anayasas›’n›n Bafllang›ç bölümünde, 1919 y›l›nda
d. Filadelfiya Bildirgesi’nde, 1946 y›l›nda
e. Anayasas›’n›n 1. maddesinde, 1919 y›l›nda.
4. Afla¤›dakilerden hangisi UÇK’nin kabul etti¤i ilk sözleflmeler aras›nda vard›?
a. Asgari ücret belirlenmesi sözleflmesi
b. Beyaz fosfor kullan›lmas›n› yasaklayan sözleflme
c. Tar›mda örgütlenme hakk› sözleflmesi
d. Zorla çal›flma sözleflmesi
e. ‹flsizlik sözleflmesi
5. Albert Thomas, afla¤›daki görevlerden hangisinde
bulundu?
a. Uluslararas› Çal›flma Bürosu’nun ilk Genel Müdürü
b. Milletler Cemiyeti Genel Sekreteri
c. Uluslararas› Çal›flma Konferans› Baflkan›
d. Yönetim Konseyi Baflkan›
e. Fransa Baflbakan›
6. Türkiye’nin UÇÖ’ne üyelik tarihi ve üyelik yolu/flekli afla¤›dakilerden hangisidir?
a. Milletler Cemiyeti’ne üye olarak ve 1933 y›l›nda
b. UÇK karar›yla ve 1932 y›l›nda
c. UÇK karar›yla ve 1934 y›l›nda
d. Milletler Cemiyeti’ne üye olarak ve 1919 y›l›nda
e. Milletler Cemiyeti’ne üye olarak ve 1932 y›l›nda
7. Afla¤›dakilerden hangisi, 1919-1939 y›llar› aras› dönemde kabul edilen sözleflme ve tavsiyelerin genel özelliklerinden ikisidir?
a. Tüm çal›flanlar› kapsar ve toplu ifl iliflkilerini de
düzenler
b. Sanayi kesimi çal›flanlar›n› kapsar ve bireysel ifl
iliflkilerini düzenler
c. Tüm insanlar› kapsar ve bireysel ifl iliflkilerini
düzenler
d. Sanayi kesimi çal›flanlar›n› kapsar ve hem bireysel hem de toplu ifl iliflkilerini düzenler
e. Tüm çal›flanlar› kapsar ve hem bireysel hem de
toplu ifl iliflkilerini de düzenler
8. UÇÖ, 2. Dünya Savafl› s›ras›nda çal›flmalar›n› nerede
sürdürdü?
a. ABD’de
b. Meksika’da
c. Kanada’da
d. ‹sviçre’de
e. Brezilya’da
9. Afla¤›dakilerden hangisi, Filadelfiya Bildirgesi’nin
Birinci Bölümünde yer alan ilkelerden biridir?
a. Eflit ifle eflit ücret ilkesi
b. Toplu pazarl›k hakk›
c. Anal›¤›n ve çocu¤un korunmas›
d. Düflünce (söz) ve dernek (örgütlenme) özgürlü¤ü
e. Sosyal güvenlik
10. Afla¤›daki ilkelerden hangisi, Filadelfiya Bildirgesi’nin
Üçüncü Bölümünde yer alan ilkelerden biri de¤ildir?
a. Yoksunluk, tüm insanlar›n refah› için tehlike
oluflturur
b. Tam çal›flma
c. Herkese asgari geçim ücreti sa¤lanmas›
d. Çocu¤un ve anal›¤›n korunmas›
e. Uygun bir konut sa¤lanmas›
67
Okuma Parças›
20 fiubat, “Dünya Sosyal Adalet Günü” ‹di...
“Uluslararas› Günler, Haftalar, Ony›llar”, Birleflmifl Milletler Genel Kurulu’nun insan haklar› alan›nda kamuoyunda duyarl›laflt›rman›n art›r›lmas›na, politika ve uygulamalar›n de¤erlendirilmesine, hak istemlerinin dile
getirilmesine olanak vermek için baflvurdu¤u yayg›n
yöntemlerden biridir.
BM, 1975’teki Uluslararas› Kad›n Y›l›’nda, 8 Mart›n Uluslararas› Kad›n Günü olarak kutlanmas›n› kararlaflt›rd›.
Aral›k 1977’de de, 8 Mart› “Kad›n Haklar› ve Uluslararas› Bar›fl ‹çin BM Günü” olarak duyurdu. (...)
100. y›l›na ulaflm›fl olsa da, kad›n-erkek eflitli¤inde uluslararas› hukuk alan›ndaki göreli ilerlemeler yaflama geçirilemedi. Sosyal haklar alan›nda da, ihlaller öncelikle
kad›nlar› etkiliyor. Krizin e¤reti, geçici ve kay›td›fl› çal›flmaya savurdu¤u, iflsizlefltirdi¤i çal›flanlar, öncelikle
kad›nlar. Avrupa Birli¤i’nde bile, kad›nlar erkeklerden
%17,5 az kazan›yor. Bunun anlam›, kad›nlar›n yaklafl›k
iki ay daha fazla çal›flmak zorunda kalmas›. AB bu nedenle, 5 Mart› “Avrupa Ücret Eflitli¤i Günü” olarak
kabul etti ve ilk kez kutlad›.
“Uluslararas› günler”den en yenisi, BM’nin, 26 Kas›m
2007’de kararlaflt›rd›¤› “Dünya Sosyal Adalet Günü”. ‹lk
kez, 20 fiubat 2009’da kutland›. Amaç, yoksullu¤un kökünü kaz›mak, tam çal›flmay› ve insanca çal›flmay› gelifltirmek, kad›nlar ve erkekler aras›nda eflitli¤i sa¤lamak,
herkesin sosyal adalete eriflmesine olanak vermekti.
BM, sosyal adalet için çok geç kalm›fl olsa da, “evrensel
ve kal›c› bir bar›fl›n ancak sosyal adalet temeline dayal›
olarak kurulabilece¤i”, 1919’da ILO Anayasas›’n›n Bafllang›c›na ilk cümle olarak yaz›ld›. Geçerlili¤ini bugün de
koruyan ana düflünce aç›kt›: E¤er sosyal adalete dayal›
“sosyal” bar›fl, dünyada ve ülkelerde gerçekleflmezse,
“siyasal” bar›fl da kurulamaz, kurulsa da sürdürülemez.
Dünya Sosyal Adalet Günü’nün 2011’deki ana konusu,
“herkes için sosyal koruma.” Nedeni, Dünya nüfusunun,
büyük ço¤unlu¤unu kad›nlar›n oluflturdu¤u %80’inin uygun bir sosyal korumadan yararlanamamas›.
80 milyonu gençler olan iflsiz say›s›n›n 200 milyonu geçip tarihsel doru¤una ulaflt›¤›; çal›flt›r›lan çocuk say›s›n›n 215 milyonu aflt›¤›; 12,3 milyon kiflinin zorla çal›flt›r›ld›¤›; ülkelerin ço¤unda, kad›nlar›n erkeklerden %10
ile %30 aras›nda daha düflük ücret ald›¤›; say›s› giderek
artan 630 milyon “yoksul çal›flan”›n, aileleriyle birlikte
günde 1,25 ya da daha az dolar ile yaflam›n› sürdürdü¤ü bir Dünyada, sosyal adaleti kim a¤z›na alabilir?
Türkiye’de de, TÜ‹K’in 28 fiubat 2011’de aç›klad›¤›
“2009 Gelir ve Yaflam Koflullar› Araflt›rmas›”na göre, en
yüksek gelirliler grubunun toplam gelirden ald›¤› pay
2005’te %44,4’ten 2009’da %47,6’ya yükselirken, en düflük gelirliler grubunun 2005’te ald›¤› pay %6,1’den
2009’da %5,6’ya geriledi. AKP iktidar›n›n ikinci döneminde, zenginlerin daha da zenginleflti¤i, yoksullar›n
ise daha da yoksullaflt›¤› ortadayken, gelir da¤›l›m› daha da bozulmufl ve sosyal adaletsizlik artm›flken, benzer söylemlere kim inan›r?
Dünyada ve ülkemizde kutlanmaya de¤er “sosyal adalet”e dayal› bir sosyal bar›fl düzeni olmad›¤›na göre, 20
fiubat, örgütlü ve örgütsüz tüm kesimlerce “sosyal adaletsizlik ve eflitsizlikleri” ülkeyi yönetenlere hayk›rmak
için bir f›rsat olamaz m›yd›?
Kaynak: Mesut Gülmez, Cumhuriyet, 10 Mart 2011, s. 7.
68
1. d
2. b
3. c
4. e
5. a
6. e
7. b
8. c
9. d
10. a
Yan›t›n›z yanl›fl ise “Kurulufl Öncesi Dönem”
konusunu yeniden gözden geçiriniz.
Yan›t›n›z yanl›fl ise “‹ki Savafl Aras›n› Kapsayan
Dönem” konusunu yeniden gözden geçiriniz.
Yan›t›n›z yanl›fl ise “Savafl Y›llar›n› Kapsayan
S›ra Sizde 1
UÇÖ’nün kuruluflu öncesinde ve kurulmas›ndan 2.
Dünya Savafl›’na de¤in uzanan ilk dönemde, Uluslararas› Hukuk anlay›fl› özetle flöyle idi: Birey, Uluslararas›
Hukukta hak öznesi say›lm›yordu. Uluslararas› Hukuk,
devletler aras›ndaki iliflkileri düzenliyor, devlet ve birey
aras›ndaki iliflkilere kar›flm›yordu. Bu alan, devletlerin
ulusal egemenlik kapsam›na giriyordu. Ancak, 1919’dan
bafllayarak Uluslararas› Sosyal Politika ve Uluslararas›
Çal›flma Hukuku alan›nda kabul edilen sözleflmeler ile
bu anlay›fl de¤iflmeye bafllad›. Bu, insan haklar› alan›nda “uluslararas›laflma”n›n bafllang›c› say›labilir.
S›ra Sizde 2
UÇÖ Anayasas›’n› oluflturan metni haz›rlayan Uluslararas› Çal›flma Mevzuat› Komisyonu’nda tart›fl›lan sorunlardan özellikle ikisi dikkat çeker. Bu sorunlardan ilki
UÇÖ’nün yap›s›, ikincisi de sözleflmelerin iç hukuk düzenindeki etkisi ve de¤eri ile ilgilidir. Birinci sorun,
UÇK’de hükümet ile iflçi ve iflveren kanatlar›n› temsil
edecek delegelerin say›s›na iliflkindi. Sonuçta, her üç
kanad›n eflit say›da delegeyle kat›l›m›n› öngören
“1+1+1” formülü reddedildi ve 1919’dan beri geçerli
olan “2+1+1” formülü kabul edildi. ‹kinci sorun,
UÇK’nin kabul edece¤i sözleflmelerin iç hukukta ba¤lay›c›l›¤›na iliflkindi. Bu sorun da, ‹ngiliz tasar›s›nda önerildi¤i gibi, egemen Uluslararas› Hukuk anlay›fl› ile ulusal egemenli¤i ba¤daflt›ran bir çözüme ba¤land›. Devletlerin, ancak sözleflmeleri “onaylamakla” hukuksal yükümlülük üstlenmeleri öngörüldü ve sözleflmelerin
“kendili¤inden ve do¤rudan etkisi” kabul edilmedi.
S›ra Sizde 3
UÇÖ Anayasas›’n› oluflturacak metni haz›rlamakla görevlendirilen UÇMK üyelerinin ideolojik görüflleri, do¤al olarak Örgüt’ün kurulufl ilkelerine yans›d›. “Sosyal
reformcu” olarak nitelenen UÇMK üyeleri, bu görüfllerini kabul ettirmek için 1917 Bolflevik Devrimi’ni bir
tehdit arac› olarak kulland›lar. Anayasa’n›n, özellikle ilk
üç paragraf› bu yaklafl›m› yans›t›r. “Sosyal adalet” ilkesi, bu yaklaflm›n somut belirtisidir.
S›ra Sizde 4
ÜÇÖ üyeli¤i konusunda, Milletler Cemiyeti’ne üye olan
devletlerin, kendili¤inden UÇÖ’ye de üye olmalar› ilkesi benimsendi. Bu yoldan gerçekleflen üyelikte, UÇK’nin
ayr›ca karar almas› gerekli de¤ildir. Milletler Cemiyeti’ne üye olmayan devletlerin UÇÖ üyeli¤i ise, UÇK’nin
karar›yla gerçekleflir. Türkiye, 1932’de Milletler Cemiyeti’ne üye olunca Örgüt’ün de üyesi oldu.
S›ra Sizde 5
UÇÖ’nün kuruluflunu izleyen ilk on y›lda, kural üretme
yetkisinin hangi konu ve kiflilerle ilgili oldu¤una iliflkin
itiraz ve tart›flmalar oldu. Milletler Cemiyeti’nin yarg› organ› olan Uluslararas› Adalet Divan›, UÇÖ Anayasas›’ndaki ilkeleri “genifl ve kapsay›c›” bir yaklafl›mla yorumlad›. Böylece, Örgüt’ün etkinlik alan›n› “sanayi çal›flmas›”, “sanayi iflçileri” ve “bedensel çal›flma” ile s›n›rland›rma giriflimleri önlendi.
69
Kaynaklar
Bartolomei de la Cruz, Hector G. -Alain Euzéby (1997).
L’Organisation internationale du Travail (OIT),
Que sais-je, PUF, Paris.
Berestein, Alexandre (1982). “Le développement et la
portée des droits économiques et sociaux” (première
partie) Travail et société, vol. 7, No 3, juilletseptembre.
Bureau international du Travail (BIT), (1954). Le Code
international du Travail 1951, vol. II: Annexes,
Genève.
BIT (1994). Des valeurs à défendre, des
changements à entreprendre, La justice sociale
dans une économie qui se mondialise: un projet
pour l’OIT, Rapport du Directeur Général, CIT, 81e
session 1994, Genève.
BIT (1999). Un travail décent, Rapport du Directeur
Général, 87e session 1999, Genève, 1999.
Bonvin,
Jean-Michel
(1998).
L’Organisation
internationale du travail, Étude sur une agence
productrice de normes, PUF, Paris.
Delpal, Bernard (2011). “Le refuge américain de l’OIT
(1940-19469: De l’esprit de Genève à l’esprit de
Philadelphie, place du syndicalisme dans la stratégie
de reconstruction”, Lespinet, Isabelle - Moret et
Vincent Viet (dir.), L’Organisation internationale
du travail, Presses universitaires de Rennes,
Rennes, s. 107-120.
Erdut, Zeki (2002). Küreselleflme Ba¤lam›nda
Uluslararas› Sosyal Politika ve Türkiye, Dokuz
Eylül Yay›nlar›, ‹zmir.
Euzéby, Alain (2000). “L’OIT a quatre-vingts ans:
quatrième âge ou nouvelle jeunesse?”, Droit social,
No: 1, Janvier 2000, s. 61-65.
Gülmez, Mesut (1988). Sendikal Haklar›n
Uluslararas› Kurallar› ve Türkiye (UÇÖ / ILO
Sözleflme ve ‹lkeleri), TODA‹E Yay›n›, No: 223,
Ankara.
Gülmez, Mesut (2004). Birleflmifl Milletler Sisteminde
‹nsan Haklar›n›n Korunmas›, Türkiye Barolar
Birli¤i Yay›n›, Ankara.
Gülmez, Mesut (2006). “‹nsan Haklar›nda, Uluslararas›l›ktan
Ulusalüstülü¤e Geçifl Süreci ve Türkiye’de Durum”,
Sivil Toplum, Düflünce ve Araflt›rma Dergisi, 04 (1314), Ocak-Haziran 2006, s. 83-96.
Gülmez, Mesut (2009). “‹nsan Haklar› Olarak Sosyal
Haklar ve Sosyal Haks›zl›klar”, Uluslararas› Sosyal
Haklar Sempozyumu, Bildiriler, International
Symposium On Social Rights, Proceedings, 2223 Ekim / October, 2009, Akdeniz Üniversitesi,
Antalya, Belediye-‹fl Sendikas› Yay›n›, Ankara, s. 317.
Gülmez, Mesut (2011). Uluslararas› Sosyal Politika,
3. Bask› (Ek: Güncelleme Notlar›), Kas›m 2011),
Hatipo¤lu Yay›n›, Ankara.
Güzel, Ali (1997). “ILO Normlar›n›n ‹ç Hukuka Etkisi ve
Türk ‹fl Hukukunun Geliflmesine Etkisi”, ILO
Normlar› ve Türk ‹fl Hukuku, Kamu-‹fl, Ankara.
Kaya, Pir Ali (1999). Uluslararas› Çal›flma Normlar›
ve Türk ‹fl Hukuku Üzerine Etkileri, TÜH‹S
Yay›n›, Ankara.
Lespinet, Isabelle - Moret et Vincent Viet (dir.) (2011).
L’Organisation internationale du travail, Presses
universitaires de Rennes, Rennes.
Lespinet, Isabelle - Moret et Vincent Viet (2011).
“Introduction”, Lespinet, Isabelle - Moret et Vincent
Viet (dir.), L’Organisation internationale du travail,
Presses universitaires de Rennes, Rennes, s. 13-24.
L’Organisation internationale du travail (1950). Trente
ans de combat pour la Justice Sociale 1919-1949,
Préface David A. Morse, BIT, Genève.
Lusignan,
Guy
de
(1959).
L’Organisation
internationale du travail (1919-1959), Les éditons
ouvrières, Paris.
Montceau,
Marc
(1959).
L’Organisation
internationale du travail, PUF, Que sais-je, 1959.
Phelan, E.J. (1936). Albert Thomas et la création du
B.I.T., Paris.
Phelan, E. J. (1949). “L’OIT au service de la paix”, Revue
internationale du Travail, vol. LIX, No: 6.
Rodgers, Gerry / Eddy Lee / Lee Swepston / Jasmien
Van Deale (2009). L’OIT et la quête de justice
sociale, 1919-2009, BIT, Genève.
Schapper, B.W. (1936). Albert Thomas, Trente ans de
réformisme social, International Instituut Voor
Sociale Geschiedenis, Van Gorcum Comp. N. V.Assen, Netherlands.
Servais, Jean-Michel (1997). Droits en synergie sur le
travail, Bruylant, Bruxelles.
Servais, Jean-Michel (2004). Normes internationales
du travail, L.G.D.J., Paris.
Supiot, Alain (2010). L’Esprit de Philadelphie, la
justice sociale face au marché total, Seuil, Paris.
Talas, Cahit (1996). “Filadelfiya Bildirgesi”, Türkiye
Sendikac›l›k Ansiklopedisi, Cilt 1, Tarih Vakf›,
Ankara.
Talas, Cahit (1998). “UÇÖ (Uluslararas› Çal›flma
Örgütü)”, Türkiye Sendikac›l›k Ansiklopedisi,
Cilt 3, Kültür Bakanl›¤› ve Tarih Vakf› Yay›n›,
‹stanbul, s. 421-424.
Waline, Pierre (1977). L’OIT que j’ai connue: un demisiècle, trois époques, IIES, Genève.
Valticos, Nicolas (1983). Droit international du
Travail, Traité de droit du Travail, Tome 8, 2e
édition, Dalloz, Paris.
4
Amaçlar›m›z
N
N
N
Uluslararas› Çal›flma Örgütü’nün kurumsal yap›s›nda ve kural üretme etkinli¤inde uygulanan üçlülük ilkesinin genel olarak anlam›n›, anayasal temellerini ve bu ilkenin yaflama geçirilmesi için yap›lan düzenlemeleri aç›klayabilecek,
Uluslararas› Çal›flma Örgütü’nün anayasal organlar› ile di¤er organlar› ve
bunlar›n görevlerini aç›klayabilecek,
Uluslararas› Çal›flma Örgütü’nün en temel ve geleneksel ifllevi olan kural üretme sürecini oluflturan aflamalar› ve sürecin özelli¤ini aç›klayabileceksiniz.
Anahtar Kavramlar
•
•
•
•
•
Üçlülük
Anayasal organlar
Teknik toplant›
Bölgesel toplant›
Çift tart›flma
•
•
•
•
Tek tart›flma
Sözleflme
Tavsiye
Protokol
‹çindekiler
Politika
Örgütü’nün Yap›s›,
Organlar›, Etkinlik
Alanlar› ve Kural
Üretme Süreci
• G‹R‹fi
• ÜÇLÜLÜK ‹LKES‹
• ÖRGÜT’ÜN ANAYASAL
ORGANLARI
• ÖRGÜT’ÜN ÖTEK‹ ORGANLARI
• KURAL ÜRETME ETK‹NL‹⁄‹ VE
AfiAMALARI
Örgütü’nün Yap›s›,
Organlar›, Etkinlik Alanlar›
ve Kural Üretme Süreci
G‹R‹fi
Üçlü yap›, Uluslararas› Çal›flma Örgütü’nün 1919 y›l›nda kurulurken anayasal organlar›n›n oluflturulmas›nda temel al›nan ilkedir. UÇÖ’nün “omurgas›” olarak nitelenen (Bartolomei de la Cruz et Euzéby, 1997: 28) bu ilke, Örgüt’ü evrensel ve bölgesel düzeylerdeki tüm uluslararas› kurulufllardan ay›r›r. Üçlülük, anayasal organlardan ikisinin yan› s›ra, Örgüt’ün baflka organlar›n›n oluflumunda da uygulan›r.
Ulusal düzeyde de uygulanan üçlü dan›flmalar konusunda, 1976’da kabul edilen
144 say›l› sözleflmeden önce “Karar” ve “Tavsiye” nitelikli belgelerle düzenlemeler
yap›ld›.
Uluslararas› sosyal politika alan›nda kurallar (normlar, standartlar) üretme,
UÇÖ’nün en temel ve geleneksel etkinliklerindendir. Ancak Örgüt, yaln›zca kurallar üretmekle kalmaz, kurallar›n üye devletlerce uygulanmas›n› da denetler ve izler.
UÇÖ’nün etkinlik alan›, kuruluflundan bafllayarak geniflle(til)di. Bir yandan,
uluslararas› sosyal politika önlem ve düzenlemelerine konu olan sorunlar yelpazesi geniflledi. Öte yandan da, korunan kifliler / gruplar, daha genifl kesimleri kapsad›. Sanayi kesimiyle bafllayan kural üretme etkinli¤i, tar›m ve hizmetler kesiminin
sorunlar›n› ve bu kesimlerin çal›flanlar›n›n haklar›n› kapsamakla kalmad›. Ayn› zaSIRA S‹ZDE
manda, dar anlamda çal›flma yaflam ve iliflkilerinin s›n›rlar›n› da
aflt›.
UÇÖ, üçlü yap›s›n›n do¤al gere¤i olarak, kendine özgü bir kural üretme (yasama) süreci öngördü. Bu, bir yandan siyasal ve sosyal aktörlerD Üaras›nda
fi Ü N E L ‹ M asgari uzlaflma aray›fl›n›n gere¤i olan bir süreçtir. Öte yandan da, Örgüt’ün, ekonomik ve
sosyal yönlerden geliflmifllik düzeyleri çok farkl› devletlerin üye oldu¤u bir kuruS O R U
lufl olmas›n›n do¤al sonucudur.
SIRA S‹ZDE
S O R U
UÇÖ’nün kurallar düzeni ile denetim etkinli¤ini, 5. Ünitede görece¤iz.D ‹ K K A T
ÜÇLÜLÜK ‹LKES‹
SIRA S‹ZDE
D‹KKAT
N N
Her ikisi de “anayasal” olan üçlü yap› ilkesi ile “sendika özgürlü¤ü” ilkesi aras›nda yaflamsal bir ba¤ bulunmaktad›r. Üçlülük ilkesinin özünde, sendikal hak ve özAMAÇLARIMIZ
gürlükler vard›r. Sendika özgürlü¤ü, üçlü yap›n›n onsuz olmaz
bir kofluludur. Sendika özgürlü¤ünün tan›nmamas›, üçlülük kavram›n›n anlam›n› yitirmesine yol açar
(BIT, 2006: 1). Sendika özgürlü¤ünün 1919’da kurucu belgede yer almas›n›n bir
K ‹ T A P
nedeni de budur.
SIRA S‹ZDE
Üçlü yap› ilkesi: UÇÖ’nün
kurumsal yap›s›nda
(anayasal organlar›ndan
ikisinde) uygulanan
üçlü
AMAÇLARIMIZ
yap› ilkesinin dünyada bir
baflka benzeri yoktur.
K ‹ T A P
TELEV‹ZYON
TELEV‹ZYON
‹NTERNET
‹NTERNET
72
Üçlülük ilkesi, “ulusal” temelli bir ilkedir. Çünkü her üye devletin üç kanattan
seçti¤i temsilcilerin UÇK’ye kat›l›m›n› öngörür. Bu ilkenin sosyal kanatlar aç›s›nSIRA S‹ZDE
dan özelli¤i ise, özgür ve ba¤›ms›z sendika özgürlü¤ü ilkesine dayanmas›d›r.
SIRA S‹ZDE
UÇÖ, kuruluflundan
beri, resmi ve sosyal kanatlar›n temsilcilerinin kural üretme ve kurallar›n›n
D Ü fi Ü N E L ‹ Muygulanmas›n› denetleme süreçlerine kat›ld›¤› bir Örgüt’tür. ‹flçi ve iflverenler (sosyal ortaklar), Örgüt’ün kural üretme etkinli¤inin (faaliyetinin)
tüm aflamalar›na kat›l›r. Kat›l›m, UÇK gündeminin belirlenmesinden kurallar›n uyS O R U
gulanmas›n›n denetimine de¤in sa¤lanm›flt›r (BIT, 2000: 4).
SIRA S‹ZDE
SIRA S‹ZDE
S O R U
S O R U
S O R U
D ‹ Kgibi,
K A T izleyen sayfalarda, zaman zaman, iflçi (çal›flan) ve iflveren kanatlar›Ünitede oldu¤u
n›n temsilcileri
için
D ‹ K K A T“sosyal ortaklar” deyimi de kullan›lacakt›r.
D‹KKAT
D‹KKAT
SIRA S‹ZDE
SIRA S‹ZDE
AMAÇLARIMIZ
AMAÇLARIMIZ
K ‹ T A P
N N
N N
K ‹ T A P
TAvrupa
E L E VSosyal
‹ Z Y O fiart›:
N Sosyal
politikan›n “Avrupa bölgesi”
Tdüzeyindeki
E L E V ‹ Z YenO Nönemli
belgesidir. 1996 y›l›nda gözden
geçirildi ve yeni sosyal haklar
eklenerek gelifltirildi. Türkiye,
‹ N T E R31Nsosyal
E T hakk›
toplam
güvenceye alan Gözden
‹ N T E R NAvrupa
E T Sosyal
Geçirilmifl
fiart›’n› (GG ASfi) 2007 y›l›nda
onaylad›. Avrupa Sosyal fiart›
(ASfi), Avrupa Konseyi’nce
1961’de kabul edildi ve 1965’te
yürürlü¤e girdi. Sosyal
politikan›n “Avrupa bölgesi”
düzeyindeki en önemli
belgesidir. 1996 y›l›nda gözden
geçirildi ve yeni sosyal haklar
eklenerek gelifltirildi. Türkiye,
toplam 31 sosyal hakk›
güvenceye alan Gözden
Geçirilmifl Avrupa Sosyal
fiart›’n› (GG ASfi) 2007 y›l›nda
onaylad›. Sosyal Haklar Avrupa
Komitesi (SHAK), ASfi ve GG
ASfi’yi onaylayan devletlerin
yükümlülüklerini yerine getirip
getirmedi¤ini denetleyen
organd›r. Komitesi üyeleri
aras›nda iflçi (çal›flan) ve
iflveren kanatlar›n›n temsilcileri
yoktur. Komite, yaln›zca seçilen
uzmanlardan oluflur.
SIRA S‹ZDE
S O R U
D‹KKAT
SIRA S‹ZDE
AMAÇLARIMIZ
SIRA S‹ZDE
Üçlülük, ne Birleflmifl Milletler ailesi içinde, ne de baflka bölgesel kurulufllarda
SIRA S‹ZDE
ve denetim sistemlerinde -örne¤in Avrupa Sosyal fiart› denetim mekanizmas›nAMAÇLARIMIZ
da- benzeri
olan bir ilkedir. Avrupa Birli¤i’nin kurumsal yap›s› içinde de örne¤i
yoktur. Örgüt’ün
bu kurulufl ilkesi ve özelli¤i, Filadelfiya Bildirgesi ile onaylan›p
AMAÇLARIMIZ
pekifltirildi.
1
K ‹ T A P
Avrupa Sosyal
daha genifl bilgi için bkz.: Mesut Gülmez, “Avrupa Sosyal
K ‹ fiart›
T A konusunda
P
fiart›’na Genel Bir Bak›fl ve Türkiye”, ‹nsan Haklar› Y›ll›¤›, Cilt 12, 1990, s. 91-124; Mesut
T E L E V ‹ Z Y O N‹çeri¤i ve Etkinlefltirilen Denetim Sistemi ‹le Yeni Avrupa Sosyal fiarGülmez, “Gelifltirilen
t›”, Prof. Dr.
Arma¤an, Türk A¤›r Sanayii ve Hizmet Sektörü Kamu ‹flverenleT E Metin
L E V ‹ Z YKutal’a
ON
ri Sendikas›, Ankara, 1998, s. 327-358; Mesut Gülmez, “Gözden Geçirilmifl Avrupa Sosyal
fiart›na Uyum
Sa¤layabilecek miyiz?”, Çal›flma ve Toplum, 2007 / 1, Say› 12, s. 27-52; Me‹NTERNET
sut Gülmez, “Türkiye’de Sosyal Haklar: Sosyal fiart Aç›s›ndan Anayasa’da Sosyal Devlet ve
‹NTERNET
Sosyal Haklarda
Uyum Sorunu”, Anayasal Sosyal Haklar (Avrupa Sosyal fiart›, Karfl›laflt›rmal› Hukuk ve Türkiye), (Editör / Yay›ma Haz›rlayan: ‹brahim Ö. Kabo¤lu), Legal Yay›n›,
‹stanbul, 2012, s.117-156.
Üçlü yap› ve üçlü dan›flma ilkesi, ulusal düzeyde de geçerlidir. UÇÖ’nün anayasal organlar›n›n üçlü yap›s›n›n amac›na uygun olarak ifllemesi, bu ilkenin ulusal
düzeyde tam olarak uygulanmas›na ba¤l›d›r. Uluslararas› çal›flma/sosyal politika
önlemleri konusunda iflçi ve iflveren temsilcilerine etkili biçimde dan›fl›lmas›n› öngören yöntemlerle ulusal planda da uygulan›r. Ulusal düzeyde uygulanmas›, uluslararas› düzeyde uygulanmas›n›n önkofluludur. Ulusal düzeyde üçlü dan›flma ya
da iflbirli¤i; merkezi / ulusal, bölgesel ya da yerel, iflkolu ya da iflyeri düzeylerinde
uygulanabilir. Kural üretme ve denetim etkinliklerinin yan› s›ra, özellikle 1980’li
y›llardan bafllayarak karfl›lafl›lan yap›sal uyum, istihdam› gelifltirme, sosyal koruma,
ço¤ulcu demokrasiye ve pazar ekonomisine geçifl gibi yeni sorunlar, üçlü dan›flmalar›n en s›k gerçeklefltirildi¤i sorun alanlar›d›r.
Üçlü yap› ilkesi,
SIRA sizce
S‹ZDEhangi anayasal ilkeyle do¤rudan iliflkilidir ve neden?
Genel Olarak Üçlülük ‹lkesi
Üçlülük, çal›flma
dünyas›n›n sorunlar›n›n düzenlenmesiyle do¤rudan ilgisi bulunan üretim güçlerinin temsilcileri ile hükümet temsilcilerini bir araya getirmeyi
S Oilkedir.
R U
amaçlayan bir
‹flçi ve iflveren temsilcilerinin, kendilerini ilgilendiren ve etkileyen kararlara hükümet temsilcileriyle eflitlik temelinde kat›l›m›n› sa¤lar. ‹lkenin
özünde, onlara
güven verilmesi ve sorumluluk üstlenmelerinin sa¤lanmas›n›n yaD‹KKAT
N N
SIRA S‹ZDE
AMAÇLARIMIZ
73
4. Ünite - Uluslararas› Çal›flma Örgütü’nün Yap›s›, Organlar›, Etkinlik Alanlar› ve Kural Üretme Süreci
n› s›ra, ç›karlar› karfl›t olan bu taraflar›n “sosyal bar›fl” ere¤iyle hükümetin çal›flmas›na ortak edilmesi amac› da vard›r.
Üçlülük ilkesinin, eflitlik ilkesinin hükümet kanad›na üstünlük tan›yan bir içerikle tan›mlanmas›nda, sözleflmeleri onaylama ve uygulama yükümlülü¤ünün as›l
olarak hükümetlere düfltü¤ü olgusu göz önüne al›nd›. Hükümet kanad›n›n, iflçi ve
iflveren kanatlar› aras›nda hakem rolü üstlendi¤i ileri sürüldü. Bu yaklafl›m›n sonucu, iki anayasal organ›n yap›s›nda “2+1+1” formülünün benimsenmesi oldu.
Resim 4.1
Üçlü yap› ilkesini
temsil eden üç
simgesel anahtar
Kaynak:
http://www.ilo.org/d
yn/media/mediasea
rch.fiche?p_id=148
98&p_lang=fr
UÇÖ’nün anayasal kurulufl ilkesi üçlülü¤ün simgesi olan üç anahtar, 6 Haziran 1926
tarihinde UÇB’nin -özel olarak yap›lan- yeni binas›n›n aç›l›fl›nda kullan›ld›.
Üçlülük ilkesinin yayg›n biçimde uygulanmas›yla, devletlerin “diplomatik / siyasal” temsilcilerinin yan› s›ra “sosyal” temsilcilerinin de yer ald›¤› bir kurumsal yap› ortaya ç›kt›. Anayasal organlarla s›n›rl› kalmayan bu yap›, Örgüt’e güçlülük ve
dinamiklik, kural ve kararlar›na da giderek artan bir sayg›nl›k kazand›rd›. Özellikle iflçi temsilcilerinin kat›l›m›, bir dinamiklik ve ilerilik ö¤esi oluflturdu (Valticos,
1983: 194-196; BIT, 1982: 1-5). 1919’da öngörülen bu yap›, demokrasinin sosyal ve
kat›l›mc› boyutuyla gelifltirilmesine de önemli katk› sa¤lad›.
Üçlülü¤ün Anayasal Temelleri
Üçlü yap› ilkesinin, UÇÖ’nün kuruluflundan beri “anayasal” nitelik tafl›d›¤›n› biliyoruz. Anayasa’n›n çeflitli maddelerinde ve Filadelfiya Bildirgesi’nde, üçlülük ilkesiyle ilgili afla¤›daki kurallara yer verilmifltir:
• Anayasal organlardan ikisinde üçlü yap› öngörüldü (m. 3/1, m. 7/1),
• Filadelfiya Bildirgesi, her ülkede, iflçi (çal›flan) ve iflveren örgütlerinin ekonomik ve sosyal politikalar›n haz›rlanmas›nda ve uygulanmas›nda iflbirli¤i
yapmas›n› öngördü (III/e),
• Anayasa, her üyenin (hükümetin), sözleflmeleri yetkili makamlara sunduklar›na iliflkin bilgiler ile onaylanan ve onaylanmayan sözleflmelere iliflkin raporlar› en çok temsil gücü olan çal›flan ve iflveren örgütlerine göndermesini
öngördü (m. 23/2),
• Anayasa, çal›flan ve iflveren örgütlerine, onaylad›klar› sözleflmeleri uygulamad›klar› gerekçesiyle taraf devletlere yönelik yak›nmalarda (flikâyetlerde)
bulunma yetkisi tan›d› (m. 24).
SIRA S‹ZDE
SIRA S‹ZDE
74
S O R U
D‹KKAT
SIRA S‹ZDE
AMAÇLARIMIZ
K ‹ T A P
S O R U
Hükümet raporlar›
D ‹ K K A Tile iflçi (çal›flan) ve iflveren örgütlerinin yak›nmalar›na dayal› denetim
sistemleri, 5. Ünitede daha genifl biçimde incelendi.
N N
SIRA S‹ZDE
Sosyal ortaklar, hükümet raporlar›na iliflkin yorumlar›n› Genel Müdür’e iletebilirler. Uzmanlar Komisyonu da, bu konuda sosyal ortaklar› özendirmektedir. Raporlar›nda,AMAÇLARIMIZ
üçlü yap› ilkesi uyar›nca sözleflme ve tavsiyelerin uygulanmas›nda çal›flan ve iflveren örgütlerine düflen rolün tafl›d›¤› önemi vurgulamakta; birçok sözleflmenin onlara dan›fl›lmas›n› ya da onlarla iflbirli¤i yap›lmas›n› zorunlu tuttu¤unu
K ‹ T A(BIT,
P
an›msatmaktad›r
2012).
Üçlü Dan›flmaya ‹liflkin Düzenlemeler
TELEV‹ZYON
‹NTERNET
T E L E V ‹ Z Ykabul
ON
UÇK’nin 1919’da
etti¤i ilk sözleflmelerde, de¤iflik üçlü dan›flma yöntemlerine yer veren kurallar öngörüldü. Ne var ki üçlülük ilkesinin uygulanmas› konusundaki ilk özel düzenlemenin yap›lmas›, ancak 1960 y›l›nda gerçeklefltirilebildi. Bu
da, “sözleflme” niteli¤inde bir belge de¤ildi.
‹NTERNET
Üçlü Dan›flmaya ‹liflkin Tavsiye ve Kararlar
Üçlü dan›flma konusunda ilk düzenleme, UÇK’nin 1960 y›l›nda kabul etti¤i 113 say›l› S›nai ve Ulusal Düzeylerde Dan›flma Tavsiyesi ile yap›ld›. Üçlü dan›flma yöntemini ulusal düzeyde oluflturan bu tavsiye, s›nai ve ulusal düzeylerde kamu yetkilileri ile çal›flan ve iflveren örgütleri aras›nda etkili bir dan›flma ve iflbirli¤i öngördü.
Bu amaçla, ulusal koflullara uygun önlemler al›nmas› gerekti¤ine yer verdi. An›lan
örgütlerin, kendi ç›karlar›n› ilgilendiren yasalar›n haz›rlanmas› ve uygulanmas›nda;
istihdam, e¤itim, yeniden uyum, iflçi sa¤l›¤› ve ifl güvenli¤i, verimlilik ve sosyal güvenlik gibi konularda; ekonomik ve sosyal kalk›nma planlar›n›n haz›rlanmas› ve
uygulanmas›nda görüfl, ö¤üt ve katk›lar›n›n al›nmas›n› öngördü.
Üçlü dan›flmaya iliflkin ikinci düzenleme, UÇK’nin 1971 y›l›nda kabul etti¤i kararla yap›ld›. Tüm UÇÖ Etkinliklerinde Üçlülü¤ü Güçlendirme Karar›, üçlülü¤ün
temel ilkelerini yeniden do¤rulad›. Örgüt’ün üçlü yap›s›n›, tüm etkinliklerinde tam
olarak etkili k›lmaya yönelik çeflitli önlemlere yer verdi. Üçlülü¤ün, UÇÖ’nün baflar›s›n›n en sa¤lam temeli oldu¤unun aç›¤a ç›kt›¤›n› vurgulad›. Oluflturulan uluslararas› kurallar›n ve denetim sisteminin iflleyiflinin, bunu kan›tlad›¤› ve üye devletlerde üçlü yap›da birçok organ›n kuruldu¤u belirtildi.
UÇK, 1977 y›l›nda da, Örgüt’ün di¤er iki etkinlik alan› olan “teknik iflbirli¤i”
programlar›” ile kural üretme etkinliklerinin denetiminde üçlülü¤ü güçlendirmek
için ikinci bir Karar kabul etti. Kararda, bir y›l önce 144 say›l› sözleflmenin kabul edilmesiyle uluslararas› kurallar›n uygulanmas›nda üçlülü¤ün etkisinin artt›¤› belirtildi. Üçlü dan›flmalar oluflturulmas›n›n, ulusal düzeyde ve uygun oldu¤u
baflka yönetsel düzeylerde üçlülü¤ünün gelifltirilmesi için önemli bir araç oldu¤u vurguland›.
2002 y›l›nda, Üçlülük ve Sosyal Diyalogla ‹lgili Karar ile yeni bir düzenleme yap›ld›. Kararda, Örgüt’ün kurulufluyla yafl›t olan bu geleneksel ilke ve de¤erlerin, küreselleflme ça¤›nda yeniden ve istisnai bir önem kazand›¤› vurguland›. Üçlülük ve sosyal diyalo¤un, Örgüt’ün stratejik hedeflerinin ayr›lmaz bir parças› oldu¤u belirtildi. Her iki ilkenin, sosyal kayg› ve sorunlar› ele alma, bir uzlaflma sa¤lama, uluslararas› çal›flma kurallar› haz›rlama ve eme¤i ilgilendiren genifl bir sorunlar yelpazesini inceleme yönlerinden çok de¤erli ve demokratik araçlar oldu¤u
gerçe¤inin anlafl›ld›¤› vurguland›. Sosyal ortaklar›n bu araçlar yoluyla do¤rudan,
meflru ve yeri doldurulamaz bir rol oynad›¤›n›n alt› çizildi.
75
2002 karar›, sosyal ortaklar›n üstlendikleri rolün flu konularda temel oldu¤unu
yineledi: Sürekli ekonomik ve sosyal kalk›nma, demokratikleflme, kat›l›mc› geliflme ve yoksullu¤un kökünün kaz›nmas›, tam istihdam›n ve uygun (insanca) çal›flman›n gelifltirilmesi aç›s›ndan uluslararas› iflbirli¤inin rolünü inceleme ve güçlendirme. Ayr›ca, sivil toplum kurulufl ve örgütlerinin, özellikle çocuklar›n çal›flmas›
ile göçmen ve engelli çal›flanlar konusundaki de¤erli katk›lar›n› da an›msatt›. Hükümetlerden, sosyal diyalo¤a elveriflli koflullar› (temel haklar ile sendika özgürlü¤ü ve toplu pazarl›¤a sayg›y›) güvenceye almalar›n› istedi.
Üçlü Dan›flmalar Sözleflmesi
Üçlü dan›flma konusunda hukuksal yükümlülük do¤urmaya yönelik ilk düzenleme, ancak 1976 y›l›nda yap›ld›: 144 say›l› Uluslararas› Çal›flma Kurallar›na ‹liflkin
Üçlü Dan›flmalar Sözleflmesi. Ayn› y›l, sözleflmeyi tamamlayan 152 say›l› UÇÖ’nün
Etkinliklerine ‹liflkin Üçlü Dan›flmalar Tavsiyesi de kabul edildi. Sözleflme, onaylaSIRA S‹ZDE
yan devletler için, uluslararas› çal›flma kurallar› konusunda ulusal
düzeyde al›nacak önlemlerin her biri için üçlü dan›flmalar yürütme ve gerçeklefltirme yükümlülü¤ü getirdi. Türkiye, 144 say›l› sözleflmeyi 25 fiubat 1993 tarihinde onaylad›. SözD Ü fi Ü N E L ‹ M
leflmeyi onaylayan devlet say›s› 132’dir.
Sözleflmeye göre, “temsil yetene¤i olan örgütler” terimi, sendika özgürlü¤ü
O R (çal›flan)
U
hakk›ndan yararlanan, en çok temsil gücü / yetene¤i bulunan Siflçi
ve iflveren örgütleri anlam›na gelir. Temsil yetene¤i / gücü olan örgütler terimi, yaln›zca en önemli iflçi (çal›flan) ya da en önemli iflveren örgütü anlam›na
FarkD ‹ K K Agelmez.
T
l› görüflleri temsil eden birden çok iflçi ve iflveren örgütü bulunmas› durumunda,
bu örgütlere de dan›fl›lmas› gerekir. Hükümet, son karar› alma yetkisi bulunmakla
SIRA S‹ZDE
birlikte, bu örgütlerin de görüfl ve olurunu almaya çaba göstermelidir. Hatta, bafll›ca sendikal örgütlerce yeterli biçimde temsil edilmeyen kimi çal›flan kesimleri
temsil eden örgütler ile hükümetd›fl› kurulufllar›n temsilcilerine
de dan›fl›lmas› olaAMAÇLARIMIZ
nakl›d›r (BIT, 2000: 20-23).
SIRA S‹ZDE
S O R U
D‹KKAT
N N
UÇÖ’nün kurulmas›n› izleyen ilk y›llarda, iflçilerin ve iflverenlerinKUÇK’de
‹ T A Ptemsili konusunda ç›kan sorunlar için bkz.: Gülmez, 2011: 96-102.
144 say›l› sözleflmenin söz etti¤i “temsil yetene¤i olan örgütler”,
87 ve
T E L E V ‹öncelikle
ZYON
98 say›l› sözleflmelerde öngörülen güvencelerden yararlanan ve yararlanmas›
gereken sendikalar› anlat›r. Üçlü dan›flmalar, ancak özgür ve ba¤›ms›z sendikac›l›k ile gönüllü ve özerk toplu pazarl›k düzeninin eksiksiz biçimde hukuksal güven‹NTERNET
ceye al›nd›¤› ve gerçekten uyguland›¤› bir çal›flma iliflkileri sisteminde söz konusu
olabilir.
Sözleflme, onaylayan devlet için, UÇÖ’nün etkinlikleriyle ilgili sorunlar konusunda iflçi, iflveren ve hükümet temsilcileri aras›nda etkili dan›flmalar› güvenceye
alan süreçleri (yöntemleri) uygulama yükümlülü¤ü getirmifltir. Üçlü dan›flma; yal›n
bilgilendirme, birlikte karar alma ya da toplu pazarl›ktan farkl›d›r, bir anlaflmaya
var›lmas›n› gerektirmez. Üçlü dan›flmalar›n “etkili” olmas› öngörüldü¤ü için, zorunlu olarak kesin karar (yasal ya da yönetsel düzenlemeler) öncesinde gerçeklefltirilmelidir. Karar önerisi, son karar›n al›nmas›ndan önce görüfl ve önerilerini dile
getirmelerine olanak verecek biçimde temsil gücü olan örgütlere sunulmal›d›r
(BIT, 2000: 18-19).
SIRA S‹ZDE
AMAÇLARIMIZ
K ‹ T A P
Temsil Yetene¤i Olan
Örgütler: Anayasal
T E L E Vbir‹ Z Y O N
kavramd›r. UÇK’nin yap›s›na
iliflkin maddede, gerek
iflverenler ve gerek iflçiler
için “en çok temsil yetene¤i
bulunan (most
‹NTERNET
representative / les plus
représentatives) mesleksel
örgütler” biçiminde
tan›mlanm›flt›r (m. 3/5).
Üçlü yap› ve üçlü dan›flma
ilkesiyle do¤rudan ilgilidir.
87 ve 98 say›l› sözleflmeler:
1948 ve 1949 y›llar›nda
kabul edilen bu iki sözleflme,
sendikal haklar› en ayr›nt›l›
biçimde düzenleyen
uluslararas› sözleflmelerdir.
Birbirini tamamlar,
birbirinin ikizidir. ‹ki ayr›
sözleflme olmas›, sendikal
haklar›n bölünmezli¤i
ilkesine zarar vermez (bkz.:
5. Ünite).
76
Yönetsel makamlar, sözleflmede öngörülen yöntemleri ifllerli¤e geçirmekle sorumludur. Bu amaçla:
• ‹flçi (çal›flan) ve iflveren temsilcileri, kendi temsil yetene¤i olan örgütlerince
seçilmelidir. Bu seçim “özgürce” yap›lmal›d›r.
• ‹flçi (çal›flan) ve iflverenler, görüflmelerin yap›laca¤› bütün kurulufllarda eflitlik temeline dayal› olarak temsil edilmelidir. Bu eflitlik, kat› bir say›sal eflitlik
de¤ildir. ‹flçi ve iflverenlerin görüfllerinin eflit a¤›rl›kl› olmas›n› sa¤layacak
eflit temsil olana¤› güvenceye al›nmal›d›r.
Sözleflme, üçlü dan›flmalar›n gerçeklefltirilece¤i konular› flöyle belirledi:
• UÇK gündeminde yaz›l› noktalara iliflkin sorulara hükümetin yan›t› ve Konferans’›n tart›flaca¤› sözleflme ve tavsiye tasar›lar›na iliflkin hükümet yorumu,
• UÇÖ Anayasas› gere¤ince sözleflmelerin yetkili makama sunulmas›yla ilgili
olarak, bu makama yap›lacak öneriler,
• Onaylanmayan sözleflmelerin ve uygulamaya aktar›lmayan tavsiyelerin, gerekti¤inde onaylanmas› ve uygulamaya aktar›lmas› için al›nabilecek önlemleri tasarlamak amac›yla, uygun aral›klarla yeniden incelenmesi,
• UÇÖ Anayasas› gere¤ince UÇB’ye gönderilecek y›ll›k raporlar›n do¤urabilece¤i sorunlar,
• Onaylanm›fl sözleflmelerin feshine iliflkin öneriler.
Bu sorunlar›n incelenmesi için, y›lda en az bir kez olmak üzere, ortaklafla belirlenmifl uygun aral›klarla, üçlü dan›flmalar yap›l›r.
Temsil yetene¤i olan sendikal örgütlerle görüflmelerden (dan›flmadan) sonra,
yetkili makam bu süreçlerin iflleyifli konusunda y›ll›k bir rapor haz›rlar.
Üçlü dan›flma, ulusal planda da geçerlidir. Çünkü, örne¤in UÇÖ Anayasas›’na
göre:
• Üye devlet, Genel Müdür’e iletti¤i bilgi ve raporlar›n bir örne¤ini en çok
temsil yetene¤i olan iflçi ve iflveren örgütlerine gönderir.
• Üye devletler, hükümet kanad› d›fl›ndaki UÇK delegelerini ve teknik dan›flmanlar›, en çok temsil yetene¤i bulunan çal›flan ve iflveren örgütlerine dan›flarak belirler.
Anayasa’n›n yan› s›ra çok say›da sözleflme ve tavsiye de, sözleflmelerin uygulanmas›nda iflçi ve iflverenler ya da örgütleri ile dan›flma ya da iflbirli¤i öngörmüfltür. Bu amaçla öngörülen önlemler flunlard›r:
• Yasalar›n kabul edilmesinden önce ya da kimi kurallar›n yahut istisnalar›n
uygulanmas› konular›nda çal›flan ve iflveren örgütlerine dan›flma sorumlulu¤u verilmesi (sözleflmelerdeki en yayg›n yöntem),
• Çal›flan ve iflveren temsilcilerinin kat›l›m› ile özel organlar ya da mekanizmalar kurulmas› (ikili ya da üçlü komisyonlar, dan›flsal komisyonlar gibi),
• Çal›flan ve iflveren örgütleri ile sözleflmeyi gerçeklefltiren yasalar›n ya da belirlenen ulusal politikalar›n uygulanmas›nda iflbirli¤i yap›lmas›.
Üçlü dan›flma ilkesine uyma yükümlülü¤ü, son y›llarda kabul edilen sözleflmelerin neredeyse tümünde yer almaktad›r.
SIRA S‹ZDE
S O R U
2
UÇÖ’nün, üçlü
dan›flmalar
SIRA
S‹ZDE konusunda yapt›¤› düzenlemelerden en önemlisi sizce hangisidir?
ÖRGÜT’ÜN ANAYASAL ORGANLARI
UÇÖ, Anayasas›’n›n
Bafllang›ç Bölümünde ve Filadelfiya Bildirgesi’nde aç›klanan
program› gerçeklefltirmeye çal›flmakla yükümlü sürekli bir örgüt olarak kuruldu
O R yap›
U
(m. 1). ‹kisi Süçlü
ilkesi uyar›nca oluflturulan üç anayasal organ› vard›r:
D‹KKAT
D‹KKAT
SIRA S‹ZDE
SIRA S‹ZDE
77
1. Üye devletlerin temsilcilerinden oluflan Uluslararas› Çal›flma Konferans›
(UÇK),
2. UÇK’nin seçti¤i Yönetim Konseyi (YK) ve
3. Konsey’in yönetimi alt›nda çal›flan Uluslararas› Çal›flma Bürosu (UÇB).
Bu organlardan UÇK ve YK, “2+1+1” formülüne göre oluflur. Üçüncüsü olan
UÇB ise, uluslararas› memur ve uzmanlar›n çal›flt›¤› organd›r. Dolay›s›yla UÇB, Örgüt’ün tam anlam›yla uluslararas› nitelik tafl›yan organ›d›r. Evrensel ve bölgesel düzeylerde örgütlenmifl baz› uluslararas› sendikal konfederasyonlar, UÇÖ’nün tüm
konferans ve toplant›lar›na, oy hakk› olmaks›z›n “dan›flsal örgüt” olarak kat›l›rlar.
Örgüt’ün yap›s› konusunda, özellikle geliflmekte olan ülkeler ile Do¤u Avrupa’dan sosyalist ülkelerin UÇÖ’ye kat›lmas›n› izleyen 1960’l› y›llar›n bafllar›nda tart›flmalar bafllad›. Üçüncü Dünya ülkeleri ile (eski) Do¤u Avrupa ülkeleri, UÇÖ’nün
iflleyiflinin ça¤›na/tarihe ayk›r› duruma düfltü¤ünü ve sömürgecilikten ç›k›fl sonras›n›n yeni gerçeklerine uymad›¤›n› ileri sürdüler. ‹leri düzeyde sanayileflmifl ülkelere tan›nan ayr›cal›klar› (örne¤in YK’deki seçimsiz üyeli¤i) elefltirerek, Örgüt’ün
demokratiklefltirilmesi gerekti¤ini savundular. Tart›flmalar, 1986’da Anayasa’da de¤ifliklikler yap›lmas›yla noktaland›. Ancak, bu de¤ifliklikler, yeterli onay say›s›na
ulafl›lamad›¤› için 2012 y›l› ortalar›nda yürürlü¤e girmemiflti.
UÇÖ’nün anayasal organlar›:
UÇÖ’nün, her birinin yap›s›
ve görevleri Anayasa’da
belirtilen üç anayasal organ›
vard›r:
• Uluslararas› Çal›flma
Konferans›,
• Yönetim Konseyi,
• Uluslararas› Çal›flma
Bürosu.
Bu üç organdan ilk ikisi,
“üçlü yap›” ilkesine göre
oluflturulmufltur ve “ulusal”
temellidir. Üçüncü anayasal
organ ise, ne üçlü yap›dad›r,
ne de ulusal temellidir.
Örgüt’e, “uluslararas›”
niteli¤ini bu üçüncü organ
kazand›r›r.
Uluslararas› Çal›flma Konferans›
UÇÖ, “ulus devlet” modeline göre oluflturulan bir kurulufltur. Örgüt’ün bu özelli¤i, öncelikle tüm üye devletlere eflit temsil olana¤›n›n tan›nd›¤›, en yüksek ve yetkili organ›n›n oluflumunda görülür.
UÇK, UÇÖ’nün en yüksek organ›d›r. Çal›flma yaflam›na iliflkin konular ile toplumsal sorunlar›n tart›fl›ld›¤›, uluslararas› sosyal politikan›n genel çizgileri konusunda görüfllerin dile getirildi¤i uluslararas› bir forumdur. Uluslararas› çal›flma hukukunun temel kaynaklar›n› oluflturan sözleflme ve tavsiyeleri görüflür, kabul
eder ve kendi içinden oluflturdu¤u denetim organlar› arac›l›¤›yla uygulanmalar›n›
izler. Örgüt bütçesini kabul eder. Yönetim Konseyi’ni seçer. Anayasa de¤iflikliklerini görüflür ve kabul eder. Devletlerin Örgüt üyeli¤ine kabul ya da ret edilmesine karar verir.
UÇK, y›lda en az bir kez ve Haziran ay›n›n ilk haftalar›nda toplan›r. Konferans
toplant›lar›, 1919’dan 2012’ye de¤in, yaln›zca yedi kez Cenevre d›fl›nda topland›.
Üye devletlerin üç kanattan gelen ulusal temsilcilerinden/delegelerinden oluflan Konferans’ta, her üye devletin dört temsilcisi vard›r. Nüfuslar›na ya da geliflmifllik düzeylerine bak›lmaks›z›n, her üye devlete eflit temsil olana¤› tan›nm›flt›r.
Üyelerin ikisi hükümet, ikisi de eflit say›da, yani birer olmak üzere iflçi (çal›flan) ve
iflveren kanatlar›ndan seçilir. Örgüt’ün kuruluflundan beri de¤ifltirilmeyen formülü
bir kez daha an›msayal›m: 2+1+1=4.
78
Resim 4.2
“Uluslararas› Çal›flma
Parlamentosu” olarak
da an›lan Uluslararas›
Çal›flma
Konferans›’n›n 101.
toplant› döneminin
aç›l›fl› (30 May›s 2012)
Kaynak:
http://www.ilo.org/dyn/
media/mediasearch.fic
he?p_id=21950&p_lan
g=fr
Her üç kesimin delegelerine, teknik dan›flmanlar efllik eder. Dan›flmanlar›n say›s›, gündemdeki her ayr› konu için en çok ikidir. Dan›flmanlar, delegeleri çeflitli
Komisyonlarda temsil ederler. Anayasa, UÇK’de özellikle kad›nlar› ilgilendiren sorunlar›n tart›fl›lmas› durumunda, teknik dan›flman olarak belirlenen kiflilerden en
az birinin kad›n olmas›n› zorunlu tutmufltur.
Üye devletler, en çok temsil yetene¤i bulunan iflçi ya da iflveren örgütleri ile
anlaflarak, hükümetd›fl› delege ve teknik dan›flmanlar atamay› üstlenirler. Sendikal örgütlere dan›flma zorunlulu¤unun öngörüldü¤ü önemli alanlardan biri budur.
Teknik dan›flman, ancak ba¤l› oldu¤u delegenin iste¤i ve UÇK baflkan›n›n özel
izni ile Konferans’ta söz alabilir, ancak oylamaya kat›lamaz. Bir delegenin, Konferans baflkan›na yaz›l› bir not vererek, teknik dan›flmanlar›ndan birini kendi vekili
olarak belirlemesi olanakl›d›r. Bu durumda teknik dan›flman, vekil olarak görüflmelere ve oylamaya kat›labilir.
UÇK, her üç kanad›n birer temsilcisinden oluflan Yetkileri Denetleme Komisyonu arac›l›¤›yla, delege ve teknik dan›flmanlar›n yetkisini denetler. Delege ve dan›flmanlar›n, en çok temsil gücü tafl›yan örgütlerle anlaflma yap›lmaks›z›n atanmas›
durumunda, yetkilerini reddedebilir.
Delegeler, UÇK’nin tart›flmas›na sunulan tüm sorunlar konusunda bireysel olarak oy hakk›na sahiptir. Bir üye devlet, iflçi kanad› delegesini belirlememiflse, iflveren kanad› delegesi tart›flmalara kat›labilir, ancak oy hakk› yoktur. Bunun tersi
de geçerlidir. Amaç, sosyal kesimlerin eksiksiz kat›l›m›n› gerçeklefltirmek, iflçi ve
iflveren oylar› aras›nda dengeyi korumakt›r.
Üye devletler, Örgüt’ün harcamalar›na katk›s›n› ödemekte gecikirse, gecikti¤i
toplam katk› tutar› geçen iki y›l›n katk›s›na eflit ya da daha yüksek ise, bu devlet
UÇK, YK ya da komisyonlardaki oylamaya ve YK üyelerinin seçimine kat›lamaz.
UÇK, Anayasa’n›n baflka maddelerinde ya da baflka bir sözleflmede yahut kendisine yetkiler tan›yan baflka bir belgede daha yüksek bir ço¤unlu¤un getirilmedi¤i tüm durumlarda, haz›r bulunan üyelerin verdi¤i oylar›n basit ço¤unlu¤u ile karar al›r. Ancak; e¤er verilen oylar›n say›s›, toplant›da haz›r bulunan delegelerin say›s›n›n yar›s›ndan daha az ise, oylama geçersiz say›l›r. 1986’da, Anayasa’n›n oylama ve yetersay›lar ile ilgili bu kurallar›nda de¤ifliklikler yap›ld›. Ancak, yürürlü¤e
girmesi için gerekli onay say›s›na ulafl›lamad›.
SIRA S‹ZDE
3
Üçlülük ilkesi
UÇK’de
SIRA
S‹ZDEsizce nas›l uygulanmaktad›r?
S O R U
S O R U
79
Yönetim Konseyi
UÇÖ’nün ikinci anayasal organ› olan Yönetim Konseyi, icra organ›d›r, yürütme
kuruludur.
YK, Örgüt’ün tüm etkinliklerini eflgüdümler, çeflitli toplant›lar›n gündemini belirler, özellikle UÇK gündemini saptar. Çeflitli komisyon üyelerinin atamas›n› yapar. Kurallar›n yerine getirilmesinin denetlenmesinde önemli bir rol oynar. Teknik iflbirli¤i politikas›n› belirler, çeflitli programlar›n yürütülmesini izler. Bütçeyi
kabulünden önce inceler. Yaln›zca kendisine karfl› sorumlu olan
SIRA UÇB
S‹ZDE Genel Müdürü’nü seçer. UÇB’nin çal›flmalar›n› yönetir ve ana çizgileriyle çal›flma program›n› belirler. YK, sendikal örgütlerin ve üye devletlerin yak›nmalar›n› (flikâyetlerini)
fi Ü N E L ‹ M
ilgili hükümete iletir ve sorunu incelemek üzere, gerekti¤indeD Üsoruflturma
komisyonu oluflturur.
Yönetim Konseyi’nde de, üçlü yap› konusunda UÇK’deki eflitlik
benimS O Ranlay›fl›
U
senmifltir. Üç kanad›n temsilcilerinin say›s› de¤iflse de, Örgüt’ün kuruluflundan beri, hükümet kanad› temsilcilerinin say›s› ile çal›flan ve iflveren kanad› temsilcileriD‹KKAT
nin toplam say›s›n›n eflitli¤i ilkesi korunmufltur.
YK’nin yap›s›n›n en önemli ve hakl› elefltirilere konu olan özelli¤i, hükümet kaSIRA S‹ZDE
nad›n›n üyelerinin bir bölümünün “seçimsiz” olmas›d›r. Örgüt’ün
kuruluflundan
beri, geliflmifl ülkelere seçimsiz üyelik ayr›cal›¤› tan›nm›flt›r. Bu, I. Dünya Savafl›’n›
SIRA S‹ZDE ve YK’nin
kazanan ülkelerin savafl›n meyvelerinden yararlanma iste¤inin sonucudur
AMAÇLARIMIZ
yap›s›nda “oligarflik bir ö¤e” oluflturur (Bonvin, 1998: 115-116). Bununla, UÇK’nin
oluflumunda geliflmifllik düzeylerine bakmaks›z›n, üye devletlere
D Ü fi Ütan›nan
N E L ‹ M eflit temsil olana¤› dengelenmek istenmifltir.
K ‹ T A P
Konsey üyelerini, üç y›lda bir UÇK seçer. E¤er herhangi bir nedenle bu sürenin
S O R U
sonunda YK seçimleri yap›lamazsa, görevini seçimler yap›l›ncaya de¤in sürdürür.
YK’nin, 1974 y›l›ndan beri toplam 56 as›l üyesi vard›r. “2+1+1”
formülüne göre,
TELEV‹ZYON
56 üyenin hükümet ile iflçi ve iflveren kanatlar›na da¤›l›m› flöyledir:
D ‹ K K28+14+14=56.
AT
66 yedek üyenin da¤›l›m› da flöyledir: 28 hükümet, 19 iflçi ve 19 iflveren.
SIRA S‹ZDE
S O R U
D‹KKAT
N N
SIRA S‹ZDE
‹ T A P
Yönetim Konseyi’nin üye say›s›n›n y›llara ve co¤rafi bölgelere göreK da¤›l›m›n›n
evrimi ve
de¤erlendirilmesi konusunda bkz.: Gülmez, 2011: 102-108 ve Ek Çizelgeler, 6, 7, 8 ve 9.
E L E Vart›r›larak
‹ZYON
1986 Anayasa de¤iflikli¤iyle, YK’nin toplam üye say›s› ikiT kat
112’ye
ç›kar›ld›. Toplam üye say›s›n›n yar›s›n› hükümet kanad› temsilcileri oluflturur. ‹flçi
ve iflveren kanatlar› temsilcilerinin 14’er olan üye say›s›, Anayasa de¤iflikli¤i ile 28’e
ç›kar›ld›. De¤ifliklik yürürlü¤e girdi¤inde, YK’nin üçlü yap›s›na göre üye da¤›l›m›
‹NTERNET
flöyle olacakt›r: 56+28+28=112.
1986 de¤iflikli¤inde, 56 hükümet temsilcisinin 54’ünün nas›l da¤›t›laca¤› da gösterildi. Dört co¤rafi bölge (Afrika, Amerika, Asya ve Avrupa) aras›nda, üye devlet
say›s›, nüfus ve ekonomik etkinliklerinin önemi hesaba kat›larak bölüfltürüldü.
Hiçbir bölgeye 12’den az üyelik verilmedi. 54 üyenin bafllang›ç için bölgelere da¤›l›m› flöyle yap›ld›: Afrika: 13, Amerika: 12, Asya: 15 ve Avrupa: 14. Kalan 2
üyeli¤in de, s›rayla Afrika ve Amerika ile Asya ve Avrupa’ya verilmesi öngörüldü.
SIRA S‹ZDE
AMAÇLARIMIZ
K ‹ T A P
S O R U
TELEV‹ZYON
D‹KKAT
N N
‹ N Tüyeleri
E R N E T konusunda
Yönetim Konseyi’nin üye say›s› ve 2011-2014 y›llar› aras› dönemi
bkz.:http://www.ilo.org/gb/about-governingbody/WCMS_083528/langen/index.htmhttp://www.ilo.org/wcmsp5/groups/public/—-ed_norm/—-relconf/—-reloff/docuAMAÇLARIMIZ
ments/meetingdocument/wcms_083528.pdf
SIRA S‹ZDE
SIRA S‹ZDE
‹NTERNET
AMAÇLARIMIZ
K ‹ T A P
Seçimsiz üyeli
T Eüçlü
L E Vyap›:
‹ZYON
UÇÖ’nün kuruluflundan beri
uygulanan üçlü yap›
ilkesinde de¤ifliklik yap›ld›.
Hükümet kanad›nda yer alan
seçimsiz üyelik
‹ Nayr›cal›¤›
TERNET
kald›r›ld›. Ancak, bu
ayr›cal›ktan yararlanan
ülkelerin onaylamamas›
nedeniyle, 1986 de¤iflikli¤i
yürürlü¤e girmedi.
S O R U
S O R U
D‹KKAT
D‹KKAT
SIRA S‹ZDE
80
N N
SIRA S‹ZDE
AMAÇLARIMIZ
HaziranAMAÇLARIMIZ
2012 itibar›yla, Anayasa de¤iflikli¤inin yürürlü¤e girmedi¤ini bir kez
daha yineleyelim. De¤ifliklikleri, UÇÖ üyesi 185 devletten 96’s› onaylad›. Bunlardan yaln›zca 2’si (‹talya ve Hindistan), YK’nin seçimsiz üyeleridir. Öteki seçimsiz
K ‹ T A P
üyelerden 8’i (Almanya, Brezilya, ABD, Fransa, Japonya, B. Krall›k ve Rusya Federasyonu), de¤ifliklikleri onaylamad›. De¤ifliklikler, ancak çifte ço¤unluk koflulunun
gerçekleflmesiyle, yani tüm üyelerinin, seçimsiz 10 üyeden en az 5’ini kapsayan
TELEV‹ZYON
2/3’ünün onay› ile yürürlü¤e girecektir. Örgütün üye say›s› 185 oldu¤undan, yürürlük için gerekli onay say›s›, en az 5’i seçimsiz olan 123’tür.
K ‹ T A P
TELEV‹ZYON
1986 Anayasa
onaylayan devletlerin listesi için bkz.: http://www.ilo.org/pub‹ N Tde¤iflikli¤ini
ERNET
lic/french/bureau/leg/download/list-memberstates-web-en-jan2012.pdf
‹NTERNET
SIRA S‹ZDE
4
S O R U
D‹KKAT
SIRA S‹ZDE
AMAÇLARIMIZ
Yönetim Konseyi’nin
hükümet kanad›n›n oluflumu sizce nas›l düzenlenmifltir ve bu konuSIRA S‹ZDE
da yap›lan anayasal de¤ifliklik sizce nas›ld›r?
fi Ü N E L ‹ M
Konsey,D ÜSonbaharda
(Kas›m), ‹lkbaharda (Mart - Nisan) ve UÇK sonras›nda
(Haziran) olmak üzere, y›lda normal olarak üç kez ve kendi saptayaca¤› dönemS OSonbahar
R U
lerde toplan›r.
ve ‹lkbahar toplant›lar› 2 hafta, Haziran toplant›s› ise 1-2
gün sürer. Konsey, de¤iflik kesimlerden olmak üzere, kendi içinden bir baflkan ve
iki baflkan yard›mc›s›n›
seçer. Bu üç kifli, Yönetim Konseyi Bürosu’nu oluflturur.
D‹KKAT
YK üyeleri, UÇK’deki her kanad›n kendi delegelerince seçilir. ‹flçi kanad› üyelerini, UÇK’deki iflçi kanad› üyeleri seçer. Bu ilke, hükümet ve iflveren kanatlar›
SIRA S‹ZDE
temsilcilerinin
seçilmesinde de geçerlidir. UÇK, atamay› ismen yapar.
YK içinde çok say›da Komite, Komisyon, Alt Komite ya da Alt Komisyon ve Çal›flma Gruplar›
vard›r.
AMAÇLARIMIZ
YK’nin 28 hükümet temsilcisinin 10’u seçimsizdir. YK’nin belirledi¤i “s›nai / endüstriyel önemi en büyük olan 10 devletçe atan›r. Konsey, gerekti¤i her zaman en
büyük on sanayi
belirler. YK’nin bu belirlemesine karfl›, her üye devlet
K ‹ T Adevletini
P
UÇK’ye baflvurabilir. UÇK karar vermedikçe, Konsey’in aç›klamas› geçerlidir. Seçimlik olan 18 temsilciyi ise, UÇK’nin hükümet kanad› delegeleri (10 büyük sanayi ülkesi delegeleri
olmak üzere) belirler.
T E L E V ‹ Z Y Od›fl›nda
N
Seçimsiz üyelerin belirlenmesinde temel al›nan ölçütlerin saptanmas› ve dengelili¤i sorunlar›, siyasal nitelikli tart›flmalara neden oldu. 1919’da saptanan alt› ölçüt,
1947’de dörde indirildi. Bunlar; UÇÖ bütçesine katk›, ulusal gelir, d›fl ticaret ve üc‹ N T E Ridi.
N E T1974’te yap› sorununun tart›fl›lmas› s›ras›ndaysa, katsay›lar› beretli aktif nüfus
lirtilerek yaln›zca flu üç ölçüt gözönüne al›nm›flt›: Ulusal gelir (6 katsay›), bütçeye
katk› (3 katsay›) ve ekonomik olarak aktif nüfus (1 katsay›) (Bonvin, 1998: 117).
YK’nin 1919’da toplam 24 olan üye say›s›, UÇÖ’ye üye olan devlet say›s›n›n artmas› üzerine, izleyen y›llarda yap›lan Anayasa de¤ifliklikleriyle giderek art›r›ld›.
Toplam üye say›s› ile hükümet kanad› üyeleri içinde bafllang›çta çok yüksek olan
“Avrupal› üye” say›s›, zamanla azald›.
Yönetim Konseyi içindeki en büyük sanayi devletlerinin oransal a¤›rl›¤›, Anayasa’da yap›lan de¤iflikliklerle zamanla azald›. Bu de¤ifliklikler, özellikle geliflmekte olan ülkelerin seçimsiz üyeli YK’nin “antidemokratik oldu¤u ve Örgüt’ün gelece¤ini tehdit etti¤i” yolundaki hakl› elefltirileri üzerine gerçeklefltirildi. Ancak, seçimsiz üye ayr›cal›¤›n›n, bu kotadan yararlanan devletlerden 8’inin Anayasa de¤iflikli¤ini onaylamam›fl olmas› nedeniyle hala sürdü¤ünü an›msatal›m.
Türkiye, 1996-1999 döneminde, YK’nin seçimli 18 üyesinden biri idi. 10 Haziran 2002 tarihinde yap›lan seçimler sonucunda ise, yedek üyeler aras›nda yer ald›.
N N
Yönetim Konseyi’nin üye
say›s›n›n geliflimi ve üçlü
yap›ya göre da¤›l›m›: Afla¤›da
görüldü¤ü
K ‹ T Agibi,
P toplam üye
say›s›, bafllang›çta 24 iken,
günümüzde geçerli olan 56’ya
yükseldi. Toplam ve her üç
birer
Tkanad›n
E L E V ‹üye
Z Y say›s›n›n
ON
kat art›r›lmas›n› öngören
1986 de¤iflikli¤i yürürlü¤e
girmedi.
• 1919-1934 y›llar› aras›nda:
12 (8+4)+6+6 = 24,
‹NTERNET
16+8+8= 32,
20+10+10 = 40,
24+12+12 = 48,
28 (10+18)+14+14 = 56,
• 1986 de¤iflikli¤i:
56+28+28 = 112
(yürürlü¤e girmedi).
81
Türkiye, 2011-2014 döneminde üç gruptan hiçbirinin as›l ve yard›mc› üyeleri aras›nda yoktur. ‹flveren grubunun ise yedek üyelerindendir.
SIRA S‹ZDE
YK’nin, toplam alt› komisyon ve komitesi vard›r ve flunlard›r:
Sendika Özgürlü¤ü Komitesi; Program, Bütçe ve Yönetim Komisyonu; Hukuksal Sorunlar ve Uluslararas› Çal›flma Kurallar› Komisyonu; ‹stihdam ve Sosyal Politika
SekD Ü fi Komisyonu;
ÜNEL‹M
törel, Teknik ve Ba¤l› Sorunlar Toplant›lar› Komisyonu, Teknik ‹flbirli¤i Komisyonu. Bunlara, Yap› Alt-Komitesi ile Çokuluslu ‹flletmeler Alt-Komisyonunu da ekleS O R U
mek gerekir.
SIRA S‹ZDE
S O R U
Bunlardan, onay koflulsuz denetim sisteminin en önemli organ› olanD Sendika
‹ K K A T Özgürlü¤ü
Komitesi’ni, 5. Ünitede görece¤iz.
SIRA S‹ZDE
D‹KKAT
N N
Yönetim Konseyi ayr›ca, gereksinimlere göre, özgül sorunlar› incelemekle görevli çal›flma gruplar› da oluflturmufltur: Kurallar›n Gözden Geçirilmesi Politikas›
Konusunda Çal›flma Grubu, Küreselleflmenin Sosyal Boyutu AMAÇLARIMIZ
Çal›flma Grubu.
Uluslararas› Çal›flma Bürosu
K ‹ T A P sürekli anaUluslararas› Çal›flma Bürosu, Örgüt’e “uluslararas›” niteli¤ini kazand›ran
yasal organd›r. Bu yönüyle, Örgüt’ün ulusal delegelerden oluflan organlar› UÇK ve
YK’den ayr›l›r. UÇK delegeleri (ulusal delegeler) ile YK üyeleri belirli dönemlerde
L E V ‹ Zgörevlileri
YON
yapt›¤› toplant›lar›ndan sonra ülkelerine ve görevlerine döner.T EUÇB
ise,
görevlerini Örgüt’ün merkezinin bulundu¤u Cenevre’de yerine getirirler.
SIRA S‹ZDE
AMAÇLARIMIZ
K ‹ T A P
TELEV‹ZYON
Resim 4.3
‹NTERNET
SIRA S‹ZDE
‹NTERNET
UÇÖ, 1970’li y›llar›n
ortalar›ndan beri
Cenevre’deki bu binada
etkinliklerini
sürdürüyor
Kaynak:
http://www.ilo.org/dyn/
media/mediasearch.mos
SIRA S‹ZDE
aic?p_lang=fr&p_person
_type_id=&p_category_i
d=46&p_country_iso2_i
d=&p_textsearchraw=.
S O R U
S O R U
D ‹ KOrganization)
KAT
Uluslararas› Çal›flma Örgütü’nün ‹ngilizce ad› (International Labour
ile
Uluslararas› Çal›flma Bürosu’nun ‹ngilizce ad›n›n (International Labour Office) k›saltmalar› ayn›d›r: ILO. Bu da, Örgüt ile Büro’nun (Ofis’in) ‹ngilizce k›saltmalar›n›n
SIRA S‹ZDE kullan›lmas› durumunda kar›fl›kl›k yaratabilmektedir. Buna karfl›l›k, Örgüt’ün ve Büro’nun Frans›zca
adlar›n›n k›saltmalar›nda (OIT ve BIT) böyle bir kar›fl›kl›k söz konusu de¤ildir. Türkçe k›AMAÇLARIMIZ
saltmalarda da (UÇÖ ve UÇB) herhangi bir kar›fl›kl›k olmaz. Örgüt’ün
ad› ile Büro’nun kar›flt›r›lmamas› için, ‹ngilizce k›saltma “ILO” kullan›lmam›flt›r.
N N
K ‹ T ve
A Pçal›flma rejiUÇB, Örgüt’ün sürekli sekreterli¤idir. Çal›flanlar›n durumunun
minin uluslararas› düzenlemesiyle ilgili tüm bilgileri toplama ve yayma ifllevlerini
yerine getirir. Özellikle, sözleflme ve tavsiyeler kabul etmek amac›yla UÇK günde-
D‹KKAT
SIRA S‹ZDE
AMAÇLARIMIZ
K ‹ T A P
TELEV‹ZYON
TELEV‹ZYON
‹NTERNET
‹NTERNET
82
Resim 4.4
Juan Somavia.
UÇÖ’nün, Amerika
ile Avrupa k›talar›
d›fl›ndan seçilen ilk
ve 9. Genel
Müdürü. 1999’daki
raporunda yer alan
“‹nsanca çal›flma”
paradigmas› ile
Örgüt’e damgas›n›
vurdu (Bu konuda
bkz.: 5. Ünite).
Kaynak:
yn/media/mediasea
rch.mosaic?p_lang=
fr&p_category_id=6
9&p_start=31
mine yaz›lan sorunlar› inceler. UÇK ya da YK’nin kararlaflt›rd›¤› özel anketleri yapar. Yasama iflleviyle ilgili hiçbir do¤rudan yetkisi olmamakla birlikte, bu süreç boyunca raporlar, sözleflme ve tavsiye taslaklar› haz›rlayarak önemli katk› sa¤lar. Çal›flma / emek ve sosyal politika sorunlar› ile ilgili araflt›rma, inceleme ve yay›nlar
yapar. Teknik iflbirli¤i ve yard›m çal›flmalar›n› yönetir.
UÇB’nin görevleri Anayasa’ya göre flunlard›r:
• UÇK gündemindeki çeflitli konulara iliflkin belgeleri haz›rlama,
• ‹stekleri üzerine ve olanaklar› ölçüsünde, UÇK kararlar› temelinde, ulusal
mevzuat›n haz›rlanmas›nda, teftifl sistemlerinin ve yönetsel uygulaman›n iyilefltirilmesinde hükümetlere yard›m etme,
• Anayasa kurallar›na uygun olarak; uygulamada sözleflmelere gerçekten uyulmas› konusunda kendisine düflen ödevleri yerine getirme,
• Uluslararas› bir yarar tafl›yan sanayi ve çal›flma ile ilgili sorunlar› ele alan yay›nlar haz›rlama ve YK’nin belirledi¤i dillerde yay›mlama.
Bu anayasal görevler d›fl›nda, YK de, UÇB’ye direktifler verebilir. Genel olarak
UÇB, UÇK ve YK’nin kendisine verece¤i tüm baflka yetkileri kullan›r ve görevleri
de yerine getirir.
UÇÖ’nün sürekli bürosu olan UÇB, Anayasa’da say›lan bu görevlerini, YK’nin
yönetimi alt›nda yerine getirir. UÇB’nin bafl›nda, YK’nin atad›¤› (seçti¤i) bir Genel
Müdür (Directeur général/General Director) vard›r. 1986 Anayasa de¤iflikli¤inde,
Genel Müdür’ü YK’nin atamas› ve UÇK’nin onay›na sunmas› öngörüldü.
Genel Müdür, YK’nin direktifleri do¤rultusunda UÇB’yi yönetir. UÇB’nin çal›flmalar›ndan ve Örgüt’ün fonlar›n›n kullan›m›ndan YK’ye karfl› sorumludur. Kendisi ya da vekili, YK’nin tüm toplant›lar›nda bulunur. YK’nin onad›¤› kurallara uygun olarak, UÇB personelini,
en iyi verimi elde etme kayg›s›yla,
farkl› uluslardan olan kifliler aras›ndan seçer. Bu kiflilerden bir bölümünün kad›n olmas› gerekir. Genel Müdür ayr›ca, UÇK Genel Sekreterli¤i görevini de yerine getirir ve toplant› gündemini dört ay önce delegelere iletir.
Her y›l, Örgüt’ün genel politikas› ve
yürüttü¤ü ve yürütece¤i etkinlikleri
konusunda genel rapor haz›rlar ve
UÇK toplant›s› öncesinde üye devletlere gönderir.
Genel Müdür ve UÇB personelinin
ifllevleri, “münhas›ran” uluslararas›
nitelik tafl›r. Bunun anlam› fludur: Hiçbir hükümetten ve yabanc› makamdan talimat almazlar. Üye devletler,
görevin uluslararas› niteli¤ine sayg›
gösterir ve görevlerinin yerine getirilmesinde, onlar› etkilemeye çal›flmazlar. Büro memur ve uzmanlar›n›n ba¤›ms›zl›¤› ilkesi, 1946’da yap›lan Anayasa de¤iflikli¤iyle sa¤land› ve sürmektedir.
83
1919-2012 y›llar› aras›nda, UÇB’ye atanan on Genel Müdür flunlard›r:
1. Albert Thomas (1919-1932, Fransa, 13 y›l),
2. Harold Butler (1932-1938, B. Krall›k, 6 y›l),
3. John G. Winant (1938-1941, ABD, üç y›l),
4. Edward Phelan (1941-1948, ‹rlanda, 7 y›l),
5. David A. Morse (1948-1970, ABD, 22 y›l),
6. C. Wilfred Jenks (1970-1973, B. Krall›k, 3 y›l),
7. Francis Blanchard (1973-1989, Fransa, 16 y›l),
8. Michel Hansenne (1989-1999, Belçika, 10 y›l),
9. Juan Somavia (1999-2012; fiili, 13,5 y›l),
10. Guy Ryder (2012-......); B. Krall›k (5 y›l için seçildi).
Resim 4.5
Guy Ryder: UÇB’nin 10. Genel Müdürü. 28 May›s 2012’de
Yönetim Konseyi’nce seçildi. J. Somavia, 3. görev süresinin
dolmas›ndan 18 ay önce, 2012 Eylül sonunda görevinden
ayr›ld›. G. Ryder, Ekim 2012’de görevine bafllad›. UÇÖ’ye
1988’de giren G. Ryder, 2002-2010 aras›nda Uluslararas›
Sendikalar Konfederasyonu’nun (ITUC) Genel Sekreteri olarak
çal›flt›. 2010’dan beri, Kurallardan ve Çal›flmaya ‹liflkin Temel
Haklar ve ‹lkelerden sorumlu Müdür görevini yerine getiriyordu.
Kaynak: http://www.ilo.org/gb/about-governingbody/appointment-of-director-general/WCMS_181735/lang—
en/index.htm
1919-2012 y›llar› aras›nda, on UÇB Genel Müdür’ünden dokuzu ileri düzeyde
sanayileflmifl ülkelerden seçildi. ABD’li üç GM toplam olarak 31 y›l, Frans›z iki GM
toplam olarak 29 y›l görev yapt›lar. ‹lk kez 1999’da, yerkürenin Güneyinden (Güney Amerikal›) bir GM atand›.
ÖRGÜT’ÜN ÖTEK‹ ORGANLARI
UÇÖ’nün; kural üretme (yasama), teknik yard›m ve denetim olmak üzere üç ana
bafll›kta toplanabilecek etkinlikleri, anayasal üç organ›yla Cenevre’de merkezileflmifltir. Ancak evrensel nitelikli bu etkinlikler, bölgeler ve sanayi sektörleri düzeyinde oluflturulan çok say›da Komisyon ve Komite ile düzenlenen Toplant›lar arac›l›¤›yla gerçeklefltirilen çeflitli çal›flmalarla yerellefltirilmifltir.
UÇÖ’nün, kurumsal yap›s› içinde etkinliklerine yard›mc› olmas› için belirlenen
çeflitli komisyonlar vard›r. UÇK ve YK’nin kendi yap›lar› içinde oluflturdu¤u komisyonlardan baflka komisyonlar da bulunmaktad›r.
Kimileri üçlü yap› tafl›mayan Konferans komisyonlar› flunlard›r:
• Öneri Komisyonu: 28+14+14 formülüne göre oluflturulan üçlü yap›da bir
komisyondur. UÇK çal›flmalar›n›n program›n› düzenler, toplant› tarihini belirler ve gündemini saptar.
• Yetkileri Denetleme Komisyonu: 1+1+1 formülüne göre kurulur. UÇK’ye kat›lan delegelerin ve teknik dan›flmanlar›n yetkilerini ve bu konudaki itirazlar› inceler.
• Konferans Redaksiyon Komitesi: Kabul edilen sözleflme ve tavsiyelerin redaksiyonunu yapar. UÇK delegesi ya da teknik dan›flman olmayan kiflilerden seçilir. Üçlü yap›da de¤ildir ve en az üç kifliden oluflur.
84
SIRA S‹ZDE
S O R U
D‹KKAT
SIRA S‹ZDE
AMAÇLARIMIZ
K ‹ T A P
TELEV‹ZYON
‹NTERNET
SIRA S‹ZDE
• Maliye Komisyonu: Her devletten bir hükümet temsilcisi yer al›r. Üçlü yap›da de¤ildir.
Örgüt bütçesinin onanmas›na iliflkin kurallar› ve benzeri mali
konular› inceler.
• Konferans Komisyonu: Onaya ve raporlara dayal› genel denetim sisteminin
S O R U
üçlü yap›daki
en önemli organlar›ndan biridir.
Sözleflme ve DTavsiyelerin
Uygulanmas› Komisyonu, k›saca “Aplikasyon Komitesi” ya da
‹KKAT
“Konferans Komisyonu” olarak da an›l›r. Bu Komisyon üzerinde, 5. Ünitede ayr›nt›l› olarak durulacakt›r.
SIRA S‹ZDE
N N
UÇÖ’nün örgütsel yap›s› içinde, birçok uluslararas› uzman kuruluflun yetkisine
giren baz›AMAÇLARIMIZ
sorunlar konusunda örgütleraras› komite ya da komisyonlar da oluflturulmufltur. Bunlar, “ortak komiteler” olarak an›l›r ve baz›lar› flunlard›r:
• ILO/UNESCO Ortak Komitesi: 1966 tarihli Ö¤retmenlerin Statüsü Tavsiyesi ile
‹ T A Yüksek
P
1997K tarihli
Ö¤retim Personelinin Durumu Tavsiyesinin uygulanmas›n› denetler. 12 uzman üyeden oluflur. Üyelerin 6’s›n› UÇÖ Yönetim Konseyi, 6’s›n› da UNESCO Yönetim Kurulu seçer (Gülmez, 2004: 130-141).
T E L E V ‹ (Dünya
ZYON
• ILO/OMS
Sa¤l›k Örgütü) Ortak Uzmanlar Komitesi: ‹flçilerin sa¤l›¤›n›n korunmas› alan›nda oluflturuldu.
• Kamu Görevi Ortak Komitesi (1968): Hükümet ve ulusal memur örgütleri
temsilcilerinden oluflur.
‹NTERNET
UÇÖ’nün kurumsal yap›s› içinde önemli bir yeri olan organlardan biri de sanayi komiteleridir. 2. Dünya Savafl›n› izleyen dönemde, üçlü temsil ilkesine (2+1+1
formülüne) göre oluflturulan sürekli komitelerdir. Belirlenen s›nai sorunlar› ya da
etkinlikleri inceler. Genellikle 20-30 üyelidir ve üyeler befl y›lda bir belirlenir. Oluflumunu ve toplant› süresini YK belirler. Örne¤in flu sektörlerde, sanayi komiteleri
kurulmufltur: Kara tafl›mac›l›¤›, kömür madencili¤i, demir-çelik, maden ticareti, dokumac›l›k, petrol, inflaat, kimyasal maddeler, otelcilik ve turizm, ormanc›l›k ve
a¤aç iflleri, g›da ve içki, ücretliler ve profesyonel iflçiler.
Belirli teknik konularda Yönetim Konseyi’ne k›lavuzluk yapmak için teknik
toplant›lar düzenlenir. Örne¤in ayr›mc›l›k, ifl güvenli¤i ve iflçi sa¤l›¤›, çal›flma iliflkileri, mesleki e¤itim, çal›flma istatistikleri ve iflçi e¤itimi gibi konularda teknik toplant›lar yap›ld›. Sosyal güvenlik konusunda düzenli aral›klarla toplant›lar gerçeklefltirilmektedir. Ayr›ca, bir sorunun sözleflme ile düzenlenmesi amac›yla UÇK gündemine yaz›lmas›ndan önce de teknik toplant›lar düzenlenmektedir.
Farkl› co¤rafi bölgelere özgü sorunlar› incelemek amac›yla bölgesel toplant›lar (konferanslar) yap›lmaktad›r. 1936’da toplanan ilk bölgesel konferansta, UÇÖ
üyesi Amerika devletleri bir araya geldi. Anayasa’da 1946’da yap›lan de¤ifliklikle
Örgüt’e, amaç ve hedeflerine eriflmek için yararl› gördü¤ü bölgesel toplant›lar düzenleme ve bölgesel kurulufllar oluflturma yetkisi tan›nd›. YK ve UÇK, bölgesel
konferanslar›n yetki, ifllev ve yöntemleriyle ilgili düzenlemeler yapma konular›nda
yetkilendirildi. Bölgesel toplant›lar, sorunun ortaya ç›kt›¤› bölgede, üçlü temsil ilkesine göre ve düzenli aral›klarla gerçeklefltirilir. Bölgenin sosyal sorunlar›n› inceleyen ve çözümü için eylem programlar› kabul eden toplant›lard›r. Sözleflme ve
tavsiye kabul etme yetkisi yoktur. Bu konudaki öneriler, iflçi kanad› temsilcilerinin
karfl› ç›kmas› üzerine benimsenmedi. YK’nin kabul etti¤i Bölgesel Toplant›lar
Yönetmeli¤i’ne göre, toplant›lar›n gündemini YK belirler. Üç gün süren her bölgesel toplant›, UÇK gibi her üye devletin 2 hükümet ve 1’er çal›flan ve iflveren kanatlar› temsilcilerinden oluflur. Bu delegelere, teknik dan›flmanlar efllik edebilir.
S O RS‹ZDE
U
SIRA
D‹KKAT
AMAÇLARIMIZ
N N
SIRA S‹ZDE
K ‹ T A P
N N
Çal›flan ve iflveren delegeleri ile teknik dan›flmanlar, en çok temsil yetene¤i bulunan sendikal örgütlerle anlaflarak belirlenir. 2012 y›l›na kadarAMAÇLARIMIZ
de¤in, toplam olarak
17 Amerika, 15 Asya, 12 Afrika ve 8 Avrupa bölgesel toplant›s› yap›ld›.
TELEV‹ZYON
Bölgesel toplant›lar konusunda daha genifl bilgi için bkz.: Gülmez, K2011:
‹ T A115-117.
P
U
S O RS‹ZDE
SIRA
D‹KKAT
AMAÇLARIMIZ
85
SIRA S‹ZDE
K ‹ T A P
AMAÇLARIMIZ
TELEV‹ZYON
K ‹ T A P
Bölgesel toplant›lar konusunda güncel ve kapsaml› bilgilere flu adresten
‹ N T E R N E Teriflebilirsiniz:http://www.ilo.org/global/meetings-and-events/regional-meetings/lang—en/index.htm
TELEV‹ZYON
‹NTERNET
TELEV‹ZYON
UÇÖ’nün, Cenevre’deki sürekli sekretaryas› olan UÇB d›fl›nda, k›rk› aflk›n ülkede bölgesel, yerel ve iletiflim bürolar› da vard›r. Avrupa ve Orta Asya bölgesinde
‹NTERNET
yerel bürolar; Ankara, Roma, Bon, Londra, Madrid ve Paris’te haberleflme bürolar›; Brüksel’de Avrupa Birli¤i ile irtibat bürosu bulunmaktad›r. Slovakya, Romanya, Ukrayna, Beyaz Rusya, Letonya, ‹talya, Bosna-Hersek, Bulgaristan, Estonya ve Polonya’da ulusal muhabirler vard›r. Yerli personelin çal›flt›¤› bölgesel
bürolar, UÇÖ’den bölgeye ve bölgeden de UÇÖ’ye bilgi aktar›r. Teknik iflbirli¤i
projelerini yürütür, uygular ve denetler. Üst düzeyde görüflmeler yapar, sendikal
çal›flmalar› izler. Befl bölgesel büro aç›lm›flt›r. Ayr›ca, 1990 y›l›ndan beri oluflturulan “çok disiplinli ekipler” vard›r. Kabul edilecek politikalar konusunda teknik
görüfller sunar ve kalk›nma programlar› oluflturma ve uygulamaya koyma konusunda yard›m ederler.
UÇÖ’nün örgütsel yap›s› içinde iki inceleme ve e¤itim kuruluflu vard›r.
Uluslararas› Sosyal ‹ncelemeler Enstitüsü (US‹E), kuruldu¤u 1 Mart 1960
tarihinden beri çal›flmalar›n› Cenevre’de sürdürmektedir. Çal›flma ve sosyal politikalar alan›nda araflt›rma ve yüksek ö¤retim konular›nda uzmanlaflm›fl bir kurulufltur. Enstitü, söz konusu alanda sorumluluk üstlenecek kiflilerin çeflitli ülkelerde uygulanan politika ve yöntemleri tan›mas›n› ve araflt›rmalar› özendirmeyi amaçlar.
Deneyimli kifli ve üst düzey yöneticiler, sendikac›lar, iflletme yöneticileri, sanayi
uzmanlar›, üniversite ö¤retim üyeleri ve uzmanlar; seminerler ve inceleme gruplar› çerçevesinde Enstitüde bir araya gelirler. Anayasal ilkelerin yönlendirdi¤i Enstitü, sosyal politika konusunda “dünya forumu”dur. Üniversite çevreleri ile emek,
hükümet ve ifl çevreleri aras›nda iliflkiler kurulmas›na olanak veren “uluslararas›
araflt›rma a¤lar›” oluflturur. Hükümetler ile sosyal ortaklara yard›mc› olmay› amaçlayan “e¤itim programlar›” düzenler. Çal›flma sorunlar›n›n nesnel ve bilimsel incelemesini desteklemeye çaba harcar. Ancak bu konularda karar ve sonuçlar kabul
edemez. Çal›flmalar›na kat›lan kiflilerin görüflleri Enstitü’yü ba¤lamaz. Enstitü görevlileri, UÇB personelinden say›l›r. Üç organ› vard›r: Enstitü Konsey, Yürütme Komitesi ve Enstitü Müdürü.
Uluslararas› ‹leri Mesleki ve Teknik E¤itim Merkezi, 1965 y›l›nda kuruldu. K›sa ad›, Torino Merkezi’dir. E¤itim programlar› düzenleyen Merkez, teknik iflbirli¤i alan›nda UÇB’nin uygulad›¤› e¤itim programlar›n› yürütür. Programlar›n
kapsad›¤› kifli kesimleri flunlard›r: Mesleki ve teknik ö¤retim kurumlar›n›n müdürleri, bu alanda görev alan ö¤retim üyeleri, ekonomik ve sosyal politikalar haz›rlamak ve yürütmekle görevli orta ve üst kademe yöneticileri, iflçi ve iflveren sendikalar› yöneticileri, mesleki ö¤retim ö¤retmen ve teknisyenleri, kamusal ve özel iflletmelerin yöneticileri, hükümetler d›fl› örgütlerin yöneticileri.
Programlar, geliflmekte olan ülkelerin gereksinmeleri gözönüne al›narak haz›rlan›r. Kurslar, çokuluslu bir ö¤retim üyeleri toplulu¤u ve konuk ö¤retim görevlilerince yürütülür. UÇÖ’nün teknik iflbirli¤i programlar›na destek veren Merkez, Ör-
UÇÖ Ankara Bürosu (ILO
Ankara Ofisi): 1976’da
aç›ld›. Oran’daki
‹ N TUÇÖ
ERNET
Ankara Ofisi ve Enformasyon
Merkezi, 2001’de hizmete
girdi.(http://www.ilo.org/pub
lic/english/region/eurpro/an
kara/index.htm).
SIRA S‹ZDE
SIRA S‹ZDE
SIRA S‹ZDE
SIRA S‹ZDE
86
SIRA S‹ZDE
S O R U
S O R U
D ÜDfi‹ ÜK NKEALT‹ M
D‹KKAT
R U
S O S‹ZDE
SIRA
SIRA S‹ZDE
D‹KKAT
AMAÇLARIMIZ
AMAÇLARIMIZ
SIRA S‹ZDE
K ‹ T A P
K ‹ T A P
AMAÇLARIMIZ
TELEV‹ZYON
EL‹M
D Ü fi Ü N Politika
SIRA S‹ZDE
güt’ün “insanca
(uygun) çal›flma gündemi” çerçevesinde, dört stratejik hedefinin
S O R U
gerçekleflmesine katk›da bulunmaktad›r. Bu hedefler, 8 temel insan haklar› sözleflS O R U
mesinin güvenceye
ald›¤› 4 temel insan hakk›na iliflkindir.
D ÜDfi‹ÜKNKEAL T‹ M
‹nsanca çal›flma
5. Ünitede daha genifl biçimde görece¤iz.
D ‹ K gündemini,
KAT
N N
N N
N N
S O RS‹ZDE
U
SIRA
Merkezin
temel finansman›n› UÇÖ ile ‹talyan hükümeti sa¤lamaktad›r. E¤itim
SIRA S‹ZDE
programlar›n›;
kurulufllar, kalk›nma komisyonlar› ve bankalar (Dünya
D ‹ K çokuluslu
KAT
AMAÇLARIMIZ
Bankas› ve bölgesel kalk›nma bankalar›), BM’nin uzmanlaflm›fl kurulufllar›, vak›flar, programlardan
yararlanan ülkelerin hükümetleri finanse etmektedir. Merkez’in
AMAÇLARIMIZ
SIRA S‹ZDE
yürüttü¤ü etkinlikler listesindeki konu bafll›klar› flunlard›r: ‹flletmelerin geliflmesi,
K ‹ T A P
yeteneklerine göre e¤itimcilerin e¤itimi, cinsiyet (ve yoksulluk, istihdam) sorunlaK ‹ T AveP yerinden yönetim, Latin Amerika’da politikalar oluflturma ve
r›, yerel geliflme
AMAÇLARIMIZ
sosyal güvenli¤in yönetimi, çal›flanlar için etkinlikler.
TELEV‹ZYON
T KE L‹E VT ‹ ZAY OP N
T EK L E‹ VT‹ ZMerkezi
Enstitü ve Torino
konusunda daha genifl bilgi için bkz.: Gülmez, 2011: 119-123.
AY OPN
‹NTERNET
Enstitü ve Torino
konusunda güncel ve kapsaml› bilgilere flu adresten eriflebilirsi‹ N T E R Merkezi
NET
niz: http://www.ilo.org/global/about-the-ilo/who-we-are/ilo-centres-and-institutes/lang—
T‹ENLTEEVR‹NZ EY TO N
en/index.htm
T‹ENLTEEVR‹ NZ YE OT N
‹NTERNET
KURAL ÜRETME ETK‹NL‹⁄‹ VE AfiAMALARI
‹ N T E Rberi,
N E T uluslararas› sosyal politikan›n kaynaklar›n› oluflturan belgeler
UÇÖ, 1919’dan
(sözleflmeler, tavsiyeler, bildiriler ve kararlar) kabul eder. Kural üretme, Örgüt’ün
geleneksel etkinli¤idir.
Genel Olarak
UÇÖ’nün kurumsal yap›s›n›n kendine özgülü¤ü, do¤al olarak uluslararas› sosyal
politikan›n kaynaklar›n› oluflturan belgelerin kabul edilmesine de yans›m›flt›r. Sözleflme ve tavsiyelerin haz›rl›k ve kabul edilmesi uzun bir süreç sonunda gerçekleflmektedir. Kural üretme süreci, üç anayasal organ›n yetkili ve görevli oldu¤u bir süreçtir. UÇÖ sözleflme ve tavsiyeleri, baflka uluslararas› kurulufllarda oldu¤u gibi
“hükümetleraras›” nitelik tafl›yan “diplomatik konferanslar”da haz›rlanmaz. Hükümet kanad›n›n resmi temsilcileri ile iflçi ve iflveren kanatlar›n›n temsilcilerinin kat›ld›¤› bir süreç içinde oluflturulur. Geleneksel yöntemlerden farkl›d›r. Uluslararas›
kurallara dönüflen uluslararas› sosyal politika önlemlerinin kendilerini do¤rudan ilgilendiren sosyal ortaklar›n yer ald›¤› bir haz›rl›k ve oluflum süreci çerçevesinde
oluflmas›, kurallar›n yaflayabilirli¤i, uygulanabilirli¤i, inand›r›c›l›¤› yönlerinden
önemli ve yararl›d›r.
UÇÖ’de kural üretme sürecinin bir özelli¤i de, siyasal ve sosyal ortaklar aras›nda sa¤lanan uzlaflman›n sonucu olmas›d›r. Üçlü yap›n›n gere¤i olarak, siyasal ve
sosyal ortaklar aras›nda sa¤lanan uluslararas› bir uzlaflma söz konusudur. UÇK’nin
hükümet kanad› ile iflçi ve iflveren kanatlar›ndan gelen temsilcileri, üyesi olduklar› anayasal organlar dolay›s›yla, sürecin her aflamas›nda yetkilidir. UÇÖ üyesi devletlerin ekonomik ve toplumsal geliflme düzeylerinin çok farkl› oldu¤u, siyasal rejimlerinin farkl› ilkelere dayand›¤›, hukuk ve yönetim anlay›fl ve rejimlerinde farkl›l›klar oldu¤u bilinmektedir. Bu durum, kabul edilecek sözleflme ve tavsiyelerin
nitelik ve içeri¤i konular›nda ortak noktan›n yakalanmas›n›, asgari bir uzlaflma sa¤lanmas›n› gerekli k›lar. Bu uzlaflma, özellikle kabul edilen kurallar›n üye devletler-
87
de uygulanmas› için gereklidir. Hükümetlerin iç hukuk kurallar›nda sözleflme ve
tavsiyelere uygun de¤ifliklikler yapmas›, sosyal ortaklar›n bireysel ve toplu sözleflmelerle uluslararas› kurallar› yaflama geçirmesi, bu uzlaflmaya ba¤l›d›r.
Kural üretme sürecinde, UÇK ve YK’nin yan› s›ra, UÇB de vard›r. Haz›rl›k ve
oluflum sürecinin her aflamas›nda, haz›rlad›¤› inceleme, rapor, sözleflme ve tavsiye
taslaklar› ile yer alarak önemli bir katk› sa¤lar.
UÇÖ’de kural üretme sürecinin özelli¤i ve önemi sizce nedir?
Sürecin Aflamalar›
SIRA S‹ZDE
5
UÇÖ sözleflme ve tavsiyeleri, sorunun UÇK’nin gündemine yaz›lmas›ndan kabul
edilip imzalanmas›na de¤in süren çeflitli aflamalardan geçer (bkz.: fiekil 4.1). Bu
S Odüzeyi
R U
uzun ve kendine özgü süreç, kabul edilecek kurallar›n geliflmifllik
farkl› üye
devletlerde uygulanmas›n›n ve evrenselli¤inin gerçeklefltirilmesinin bir gere¤idir.
Sorunun UÇK Gündemine Yaz›lmas›
SIRA S‹ZDE
S O R U
D‹KKAT
D‹KKAT
Sözleflme ve tavsiyelerin haz›rlanmas›nda ilk aflama, uluslararas› bir kuralla düzenS‹ZDE
lenmesi öngörülen sorunun UÇK gündemine yaz›lmas›d›r. SIRA
Sorunu,
Genel Müdür’ün önerisi üzerine gündeme alman›n ölçütleri flunlard›r: Sorunun uluslararas›
niteli¤i, ivedili¤i, güncelli¤i, olgunlu¤u ve çeflitli çal›flan kesimleri
birbiri ard›na ele
AMAÇLARIMIZ
almay› amaçlayan denge kayg›s›. O alandaki uluslararas› hukuksal boflluk ya da
var olan kural›n yetersizli¤i, etkilenen çal›flan say›s›, en elveriflsiz ekonomik kesimlerin ç›kar› / yarar› ve sorunun a¤›rl›¤› (önemi) gibi ölçütler deK yeni
üretil‹ T Akurallar
P
mesinde rol oynar (BIT, 1984: 18).
Sorunun gündeme yaz›lmas› önerisi, YK’nin toplant›ya kat›lan üyelerinin oybirli¤iyle kabul edilmezse, bir sonraki toplant›da karara ba¤lan›r.T EUÇB,
göre,
L E V ‹ Z Yduruma
ON
sorunla ilgili olarak yürürlükteki yasalar ile uygulamalar› kapsayan k›sa bir rapor
haz›rlar. YK, bu rapor üzerine karar verir. Üzerinde genel ve evrensel anlaflma sa¤lanmas› olanakl› görünen sorunu UÇK gündemine yazar. Uzlaflma sa¤lanmazsa,
UÇK de sorunu gelecek toplant›s›n›n gündemine yazabilir. ‹ N T E R N E T
YK’nin sorunu gündeme almadan bir teknik konferans düzenlemesi olanakl›d›r. Örne¤in, istihdam politikas› sözleflmesinin haz›rl›k sürecinde böyle bir konferans düzenlenmiflti. Yine, “tafleron çal›flma” sorunu da, YK’nin iste¤i üzerine düzenlenen bir teknik toplant›da tüm yönleriyle ele al›n›p tart›fl›ld›. Ancak bu sorun,
bir sözleflme ya da tavsiye kabul edilmesiyle sonuçlanmad›.
BM ile uluslararas› sendikal örgütler de, herhangi bir sorunun gündeme al›nmas›n› önerebilirler. Nitekim 87 ve 111 say›l› sözleflmeler, BM Ekonomik ve Sosyal
Konseyi’nin iste¤i üzerine UÇK gündemine al›nm›flt›.
Üye devletlerin hükümetleri, önerilen bir sorunun gündeme al›nmas›na karfl›
ç›kabilir. UÇK, 2/3 ço¤unlukla, sorunu gündeme yazma karar› verebilir.
UÇÖ sözleflme ve tavsiyeleri, kural olarak, çift tart›flma yöntemiyle görüflülür
ve kabul edilir. Çift tart›flma, UÇK’nin gündemine yaz›lan sorunu (konuyu), üst üste iki y›l görüflüp tart›flmas›d›r. An›msanaca¤› üzere, bu yöntem 1905 ve 1906 y›llar›nda yap›lan “teknik” ve “diplomatik” olarak nitelenen Bern konferanslar›nda da
uygulanm›flt›.
Ancak YK, UÇK gündemine yazd›¤› bir sorunun “tek tart›flma” yöntemiyle
görüflülmesine de karar verebilir. Bunun için özel bir ivedi durum olmal› ya da tek
tart›flmay› hakl› gösteren baflka koflullar bulunmal›d›r. Tek tart›flma yöntemine karar verilmesi durumunda da, UÇB k›sa rapor ve soru kâ¤›d› haz›rlar ve öngörülen
UÇK Gündemine Yazma
SIRAyasama
S‹ZDE
Ölçütleri: UÇÖ’nün
etkinli¤i çerçevesinde bir
sözleflme ve/ya da tavsiye ile
uluslararas› düzenleme
AMAÇLARIMIZ
konusu olacak
sorunun
belirlenmesinde, ayn›
zamanda birçok ölçüt
gözönünde bulundurulur.
K ‹ T A P
Sorunun gerçekten
“uluslararas›” nitelik
tafl›mas›, yap›lacak
düzenlemenin hukuksal
niteli¤i ve içeri¤i
TELEV‹ZYON
konular›nda görüfl birli¤inin
bulunmas›, sorunun
uluslararas› düzenleme
yap›lmas›n› gerektirecek
düzeyde güncellik
‹ N T EveRivedilik
NET
tafl›mas›, sorunla ve
korunmas› tasarlanan
kesimlerle ilgili bir hukuksal
boflluk ya da yetersizlik
bulunmas›.
N N
Tek Tart›flma: Kural
üretmede istisnai bir yoldur.
En yeni örne¤i, varolan
sosyal güvenlik normlar›n›
tamamlamak amac›yla, 14
Haziran 2012 tarihinde
kabul edilen sosyal
koruman›n ulusal
temellerine iliflkin 202 say›l›
tavsiyedir.
SIRA S‹ZDE
SIRA S‹ZDE
D Ü fi Ü N Politika
EL‹M
88
S O R U
D‹KKAT
SIRA S‹ZDE
AMAÇLARIMIZ
N N
K ‹ T A P
fiekil 4.1
TELEV‹ZYON
UÇÖ’de Kural
Üretme Süreci
Kaynak: Gülmez,
‹ 2011:
N T E R N375.
ET
S O R U
süre içinde hükümetlere
gönderilir. Hükümetler, en çok temsil yetene¤i bulunan
iflçi ve iflveren örgütlerine dan›flarak gerekçeli yan›tlar›n› iletir.
Sorun, 2011
D ‹ K KUÇK
A T toplant›s›ndan hemen sonra YK’ce 101. UÇK gündemine yaz›ld›. UÇB de, bu amaçla üye devletlerdeki yasal düzenlemeler ile uygulamay› kapsayan k›sa bir rapor haz›rlad›. Raporda, hükümetlerin olas› tavsiyenin kapsam ve
SIRA S‹ZDE
içeri¤i konusundaki görüfllerini ö¤renmeye ve tavsiye tasla¤›n› haz›rlamaya yönelik bir soru kâ¤›d› (anket) de vard›. Büro, sosyal ortaklara dan›flarak gönderilen yan›tlar üzerine,
önerilen tavsiye tasla¤›n› içeren ‹ngilizce ve Frans›zca bir rapor haAMAÇLARIMIZ
z›rlad› (BIT, 2012b; BIT, 2012c; BIT, 2012d).
Tek tart›flmaK yöntemi
‹ T A P ile sözleflme ve tavsiyelerin gözden geçirilmesinde izlenen yöntem
konular›nda bkz.: Gülmez, 2011: 219-222.
TELEV‹ZYON
‹NTERNET
Beyaz
Rapor
YK’nin sorunu UÇK gündemine
yazmas›
UÇB’nin Ön Rapor ve
Soru Kâ¤›d› haz›rlanmas›
Hükümetlere gönderilmesi ve
yan›tlar›n UÇB’ye gönderilmesi
Sar› Rapor
Gerekti¤inde bin ön teknik
konferans düzenlenmesi
Sosyal ortaklara
dan›fl›lmas›
UÇB’nin yeni bir rapor
haz›rlamas›
Bu raporun hükümetlere
gönderilmesi
UÇK’de ilk tart›flman›n yap›lmas›
(uygun sonuçlar kabul edilmesi)
UÇK Teknik Komisyonu
UÇK (Genel Konf.)
Kahverengi
Rapor
UÇB’nin sözleflme ve tavsiye
taslaklar› haz›rlamas›
Hükümetlere gönderilmesi ve
yan›tlar›n UÇB’ye iletilmesi
Mavi
Rapor
Sosyal ortaklara
dan›fl›lmas›
UÇB’nin son raporu haz›rlamas›
(söz ve tav. taslaklar›) ve
hükümetlere gönderilmesi
UÇK Teknik Komisyonu
UÇB’de ikinci tart›flma
ve kabul edilmesi
- ‹ki örnek
- ‹ngilizce ve
Frans›zca
resmi metinler
UÇB Baflkan› ve Genel
Sekreteri (UÇBGM) taraf›ndan
imzalanmas›
Üye devletlere gönderilmesi
UÇK (Genel Konf.)
Redaksiyon Komitesine
gönderilmesi
UÇB’nin Raporlar Haz›rlamas›
Kural olan çift tart›flma yönteminde, sorunun UÇK gündemine yaz›lmas›ndan sonraki ikinci aflama, UÇB’nin ilk tart›flma için baz› raporlar haz›rlamas›d›r. Kendi içinde üç alt aflamadan oluflur.
a. UÇB bu amaçla, bir ön rapor haz›rlar. Raporda, çeflitli ülkelerdeki mevzuat ve uygulamalar›n durumu incelenip aç›klan›r ve baflka bilgilere de yer verilir. Büro bir de, ön rapora ekledi¤i bir soru kâ¤›d› (anket) haz›rlar. Bu raporda, hükümetlerden kesin ve gerekçeli yan›tlar›n› kararlaflt›rmadan önce,
üçlülük ilkesi uyar›nca en çok temsil yetene¤i olan çal›flan (iflçi) ve iflveren
örgütlerine dan›flmalar› istenir.
b. UÇB’nin haz›rlad›¤› ön rapor ve soru kâ¤›d›, UÇK toplant›s›n›n yap›lmas›ndan en az on sekiz ay önce hükümetlere gönderilir. Hükümetler verecekleri yan›tlarda, düzenlemenin yerindeli¤i, biçimi (sözleflme ya da tavsiye olarak m›, yoksa birlikte mi düzenlenmesi gerekti¤i) ve içeri¤i konular›ndaki
görüfl ve önerilerini aç›klarlar.
c. UÇB, hükümetlerden ald›¤› yan›tlara dayanarak yeni bir rapor haz›rlar. Bu
raporda, UÇK’nin ilk tart›flma s›ras›nda göz önüne alaca¤› bafll›ca sorunlar
belirtilir, genel görüfl ve e¤ilimler saptan›r. Her soruya verilen yan›tlar ülke
ülke özetlenir. Bu rapor da, hükümetlere gönderilir.
‹lk Tart›flman›n Yap›lmas›
Kural üretme sürecinin üçüncü aflamas›, UÇK’nin üst üste yapaca¤› çift tart›flman›n
birincisinin yap›lmas›d›r. ‹ki alt aflamas› bulunan ilk tart›flma / görüflme, UÇB’nin
ön raporu ile hükümetlerin yan›tlar› üzerine haz›rlad›¤› raporlar temelinde yap›l›r.
a. UÇK, önce kendi içinden oluflturdu¤u üçlü yap›da özel bir teknik komisyon
olarak sorunu inceler.
b. Bu inceleme ve tart›flma sonucunda, UÇK sorunun bir sözleflme veya tavsiye ile düzenlenmeye elveriflli oldu¤una karar verirse, ikinci tart›flma için sorunu gelecek UÇK gündemine yazar ya da bunu YK’den ister.
UÇB’nin Sözleflme ve Tavsiye Metinleri ve Son Raporu Haz›rlanmas›
Kural üretme sürecinin dördüncü aflamas›nda, UÇB ikinci ve son tart›flmaya temel
olmak üzere baz› belgeler haz›rlar. Afla¤›daki dört alt aflamadan oluflur:
a. Bu belgelerden biri, UÇK’deki ilk tart›flmaya ve hükümetlerin soru kâ¤›d›na
verdikleri yan›tlara dayanarak haz›rlanan sözleflme ve tavsiye metinleridir.
b. UÇB’nin haz›rlad›¤› bu taslaklar, süresi içinde hükümetlere gönderilir. Hükümetler, en çok temsil gücü olan iflçi ve iflveren örgütlerine dan›flarak, süresi içinde olas› de¤ifliklik önerileri ile gözlem ve yorumlar›n› UÇB’ye iletir.
c. UÇB, hükümetlerin yan›tlar›n› göz önüne alarak son raporu haz›rlar. Bu
rapor, her üç kanad›n gözlemlerine göre gerekli de¤ifliklikler yap›larak haz›rlan›r. Raporda, sözleflme ve tavsiye metinleri de yer al›r.
d. Son rapor, sorunun tart›fl›laca¤› UÇK toplant›s›ndan en az üç ay önce kendilerine ulaflacak biçimde hükümetlere gönderilir.
‹kinci Tart›flman›n Yap›lmas›, Sözleflmenin Kabul Edilmesi ve
‹mzalanmas›
Kural üretme süreci, ilk tart›flman›n yap›ld›¤› ertesi y›l, ikinci tart›flman›n yap›lmas›ndan sonra sözleflme ve / ya da tavsiyenin kabul edilmesiyle sonlan›r. Üç alt aflamadan oluflur:
89
90
a. UÇK bu aflamada, isterse kabul edilecek sözleflme ve tavsiyelerde yer alan
genel ilkeler konusunda bir tart›flma yapabilir. Ard›ndan da, flu kararlardan
birini al›r:
• Tart›flmalar›nda, sözleflme ya da tavsiye metinlerini temel almak isteyip
istemedi¤i;
• Bu metinlerin Genel Konferans’ta incelenmesi ya da rapor haz›rlamas›
için bir komisyona gönderilmesi.
Normal usulde, tart›flmalar için temel al›nan metinler önce komisyonda görüflülür. Teknik komisyonca kabul edilen metinler UÇK’ye sunulur. Sözleflme ve tavsiye metinleri Genel Konferans’ta da incelenebilir. UÇK, komisyon raporunu ve sözleflme tasar›lar›n› göz önüne alarak, her bir maddeyi tart›fl›r. Sonra da tümüyle kabul eder. Sözleflmenin kabulü için UÇK’de haz›r bulunan (mevcut) delegelerin 2/3
ço¤unlu¤unun oyu gerekir. Sözleflme ve tavsiyelerin kabulünde nitelikli ço¤unluk
aranmas›, alt düzeyde (minimalist) çözümler kabul edilmesini önlemeye yönelik
bir önlemdir (Bonvin, 1998: 197). E¤er 2/3 ço¤unluk gerçekleflmez ve yaln›zca ola¤an (basit) ço¤unluk sa¤lan›rsa, sözleflmenin tavsiyeye dönüfltürülmesi olanakl›d›r.
b. UÇK’nin kabul etti¤i sözleflme ya da tavsiyeler, son ve kesin metinlerinin haz›rlanmas› için UÇK Redaksiyon Komitesi’ne gönderilir. Komitece kaleme al›n›p onaylanan sözleflme ve tavsiye metinleri son oylama için UÇK’ye
sunulur. Haz›rlanan bu metinler delegelere da¤›t›l›r ve üzerindeki de¤ifliklik
önerileri kabul edilmez. Ancak baflkan, üç baflkan yard›mc›s›na dan›flarak,
SIRA S‹ZDEson oylamadan önce Konferans’a sunabilir.
de¤ifliklikleri
c. Kabul edilen sözleflme ve tavsiye metinlerinin iki örne¤i, UÇK Baflkan› ve
UÇBD ÜGenel
imzalan›r. Bu prosedür, diplomatik antlaflmalar›n
fi Ü N E L ‹ Müdürü’nce
M
devletlerce imzalanmas› iflleminin yerini tutar. ‹mzalanan iki örnekten biri
UÇÖ arflivine konur, biri de BM Genel Sekreteri’ne verilir. Genel Müdür, her
S O R U
üye devlete sözleflmenin onayl› bir örne¤ini gönderir.
SIRA S‹ZDE
S O R U
Kabul edilenDsözleflmeler
(ve tavsiyeler) konusunda üye devletlerin UÇÖ Anayasas›’ndan
‹KKAT
do¤an yükümlülükleri ile ilgili di¤er bilgileri, 5. Ünitede bulabileceksiniz.
D‹KKAT
SIRA S‹ZDE
SIRA S‹ZDE
AMAÇLARIMIZ
N N
6
SIRA S‹ZDE
UÇB, kural üretme
sürecinin sizce hangi aflamalar›nda devreye girer ve ne yapa?
SIRA S‹ZDE
AMAÇLARIMIZ
K S‹ OT RA UP
K S‹ OT RA U P
D‹KKAT
TELEV‹ZYON
D‹KKAT
TELEV‹ZYON
SIRA S‹ZDE
‹NTERNET
AMAÇLARIMIZ
N N
SIRA S‹ZDE
‹NTERNET
AMAÇLARIMIZ
K ‹ T A P
K ‹ T A P
TELEV‹ZYON
TELEV‹ZYON
‹NTERNET
‹NTERNET
91
Özet
N
AM A Ç
1
N
AM A Ç
2
Uluslararas› Çal›flma Örgütü’nün kurumsal yap›s›nda ve kural üretme etkinli¤inde uygulanan
üçlülük ilkesinin genel olarak anlam›n› ve anayasal temellerini ve bu ilkenin yaflama geçirilmesi için yap›lan düzenlemeleri aç›klamak.
Üçlülük, UÇÖ’nün kurumsal yap›s›nda kuruluflundan beri uygulanan bir anayasal ilkedir. Örgüt’ün yap›s›n›n yan› s›ra yasama etkinli¤inde de
geçerlidir. Baflka hiçbir uluslararas› kuruluflta
benzeri yoktur. En çok temsil gücü/yetene¤i bulunan iflçi ve iflveren sendikalar›n›n temsilcileri,
hükümet kanad›n›n temsilcileriyle eflit hak ve
yetkilerle kurumsal yap›da ve yasama etkinli¤inde yer al›r. Anayasa ile güvenceye al›nan bu ilke
konusunda, önce tavsiye ve karar nitelikli belgelerle düzenleme yap›ld›. 1976’da kabul edilen
144 say›l› sözleflme ile 152 say›l› tavsiye, ulusal
düzeyde de geçerli olan üçlü dan›flman›n hangi
yöntemlerle ve hangi konularda gerçeklefltirilece¤ini ayr›nt›l› olarak düzenledi. Sözleflmelerin
çok büyük bir bölümünde de, en çok temsil yetene¤i bulunan iflçi ve iflveren örgütlerine dan›flma yükümlülü¤ü yinelenir.
Uluslararas› Çal›flma Örgütü’nün anayasal organlar› ile di¤er organlar› ve bunlar›n görevlerini aç›klamak.
UÇÖ’nün üç anayasal organ› vard›r. Üçlü yap›da
olan ikisi, Uluslararas› Çal›flma Konferans› (UÇK)
ile Yönetim Konseyi (YK)’dir. UÇK, temel görevi
kural üretme (yasama) etkinli¤i olan ve “ulusal”
delegelerden oluflan bir “karar” organ›d›r. YK de,
üç kanad›n “2+1+1” formülüne göre seçilen temsilcilerinden oluflur. Hükümet kanad›n›n üyelerinden 10’u seçimsizdir. 1986 Anayasa de¤iflikli¤i, bu yap›y› demokratiklefltirmek ve seçimsiz
üyelik ayr›cal›¤›n› kald›rmak amac›yla yap›ld›.
Ne var ki, bu ayr›cal›ktan yararlanmay› sürdüren
devletler istemedi¤i için yürürlü¤e girmedi. UÇK,
y›lda bir kez toplan›rken, YK üç kez toplan›r.
Her iki organ›n, raporlara ve yak›nmalara dayal›
denetim sitemlerinin iflleyiflinde de önemli yetki
ve görevleri vard›r. Örgüt’ün üçüncü anayasal
organ› olan Uluslararas› Çal›flma Bürosu ise, üçlü yap›da de¤ildir. “Uluslararas› memur” statüsündeki görevli ve uzmanlar›yla, UÇÖ’ye “uluslararas›” nitelik kazand›r›r. Görevleri Anayasa ile
belirlenen UÇB’nin en yüksek görevlisi Genel
Müdür’dür. Yönetim Konseyi, Birleflik Krall›k’tan
Guy Ryder’›, befl y›l için, 28 May›s 2012 tarihinde
Genel Müdür olarak seçti. G. Ryder, Avrupa ve
ABD kökenli olmayan ilk Genel Müdür J. Somavia’dan sonra, 10. Genel Müdür oldu. Örgüt; merkezi, bölgesel ve yerel düzeylerde görevlerini yerine getirmek amac›yla, bu üç temel organ d›fl›nda baflka organlar da oluflturdu. Amaç ve ifllevlerinin özellik ve niteli¤ine göre, bu organlardan
kimileri üçlü yap›dad›r, kimileri ise yaln›zca hükümet kanad›n›n temsilcilerinden oluflur. Bunlardan bölgesel konferanslar ve sanayi komiteleri ile Enstitü ve Torino Merkezi, Örgüt’ün çeflitli
etkinliklilerine önemli katk›lar sa¤lar.
N
AM A Ç
3
Uluslararas› Çal›flma Örgütü’nün en temel ifllevi
olan kural üretme sürecini oluflturan aflamalar›
ve sürecin özelli¤ini aç›klamak.
Kural üretme (yasama), UÇÖ’nün üç temel ifllevinden biri ve birincisidir. “Teknik iflbirli¤i ve
yard›m etkinlikleri”nin yan› s›ra, 5. Ünitede incelenen “denetim etkinlikleri”, Örgüt’ün yasama etkinli¤inin “olmazsa olmaz” nitelikte bir parças›d›r. Uluslararas› sosyal politikan›n temel kaynaklar› içinde Anayasa’dan sonra gelen sözleflmeler
ile tavsiyelerin haz›rlanmas› ve kabul edilmesi,
birçok aflamadan oluflan uzun bir süreç sonunda
gerçekleflir. Gerekti¤inde, sorunu UÇK gündemine koymadan bir teknik toplant›n›n düzenlenmesinden bafllayan bu süreç, kabul edilen sözleflme ve tavsiyelerin imzalanmas›yla sona erer.
Bundan sonra ise s›ra, sözleflmeyi kabul eden
devletlerin hukuksal yükümlülük üstlenmelerini
sa¤layacak ad›mlar›n at›lmas›ndad›r. Anayasal organlar›n üçünün de, sürecin çeflitli aflamalarda
görev ve yetkileri vard›r. Kural üretmede ola¤an
ve genel olarak uygulanan yöntem, “çift tart›flma”d›r. UÇK, üst üste iki y›l, önce sorunu ve sonra da taslaklar› tart›fl›r. Tart›flmalar, UÇB’nin haz›rlad›¤› raporlar temelinde yap›l›r. Süreç boyunca hükümetler, gerek sözleflme ve / ya da tavsiye ile düzenlenmesi düflünülen soruna, gerekse
ilerleyen aflamada UÇB’nin haz›rlad›¤› taslaklara
iliflkin görüfllerini, en çok temsil gücü olan iflçi
ve iflveren örgütlerine dan›flmakla yükümlüdür.
Bu, Üçlü Dan›flmalar Sözleflmesi’nin gere¤idir.
92
1. Afla¤›daki ifadelerden hangisi do¤ru de¤ildir?
a. Üçlü yap› ilkesi ulusal düzeyde de uygulan›r
b. Üçlü yap› ilkesi ile sendika özgürlü¤ü ilkesi aras›nda çok yak›n bir iliflki vard›r
c. Üçlü yap› ilkesi, sivil toplum kurulufllar›n›n da
kural üretme sürecine kat›lmas›n› içerir
d. Üçlü yap› ilkesi, UÇÖ’nün anayasal kurulufl ilkesidir
e. Üçlü yap› ilkesi, UÇÖ’nün tüm organlar›nda
uygulanmaz
2. Afla¤›daki konulardan hangisi üçlü dan›flmalar kapsam›na girmez?
a. Hükümetlerin, UÇK gündeminde yer alan bir
sözleflme tasar›s› konusundaki yan›t›
b. Hükümetlerin UÇÖ bütçesine yapaca¤› katk› tutar›n›n belirlenmesi
c. Onaylanan bir sözleflmenin feshi
d. Onaylanan sözleflmeler için gönderilmesi gereken raporlar
e. Kabul edilen bir sözleflmenin, onaya yetkili makama sunulmas›
3. Afla¤›daki organlardan hangisinde üçlü yap› ilkesi
“1+1+1” formülüne göre uygulan›r?
a. Yönetim Konseyi
b. Uluslararas› Çal›flma Konferans›
c. Uluslararas› Çal›flma Bürosu
d. Yetkileri Denetleme Komitesi
e. Öneri Komisyonu
a. UÇK, yaln›zca sözleflmeler kabul etmeye yetkili
anayasal bir organd›r
b. UÇK, Örgüt bütçesini kabul eder
c. UÇK, Yönetim Konseyi’ni seçer
d. UÇK, her y›l Haziran ay›nda Cenevre’de toplan›r
e. UÇK, sözleflme ve tavsiyeler kabul etmeye yetkilidir
5. Afla¤›daki ifadelerden hangisi Yönetim Konseyi’nin
görevleriyle ilgili de¤ildir?
a. UÇK gündeminin belirlenmesi
b. UÇK Baflkan›n›n atanmas›
c. UÇÖ’nün teknik iflbirli¤i programlar›n›n belirlenmesi
d. Sanayi komiteleri üyelerinin belirlenmesi
e. Sözleflmelere uyulmas›n› sa¤lamak için oluflturulan baz› denetim organlar›nda yer almas›
6. Yönetim Konseyi’nin yap›s›yla ilgili afla¤›daki ifadelerden hangisi do¤rudur?
a. ‹lk kez Filadelfiya Bildirgesi ile Yönetim Konseyi’nde “seçimsiz” üyelere yer verildi
b. Yönetim Konseyi’nin “1+1+1” formülüne göre
oluflturulan yap›s›nda 1986’da de¤ifliklik yap›ld›
c. Yönetim Konseyi’nin “2+1+1” formülüne göre
oluflturulan yap›s›nda 1997’de de¤ifliklik yap›ld›
d. Yönetim Konseyi’nin “hükümet kanad›nda yer
alan 12 “seçimsiz” üyelik 1986’da kald›r›ld›
e. 1986 Anayasa de¤iflikli¤inde 56 hükümet kanad› üyesinden 54’ünün co¤rafi bölgelere göre nas›l da¤›t›laca¤› belirlendi
7. Afla¤›daki bölgesel toplant›lar konusundaki ifadelerden hangisi do¤ru de¤ildir?
a. ‹lk bölgesel toplant›da Afrika k›tas› ülkeleri bir
araya geldi
b. Bölgesel toplant›larda sözleflme ve tavsiye kabul
edilmez
c. Üçlü temsil ilkesi, bölgesel toplant›larda da geçerlidir, uygulan›r
d. Bölgesel toplant›lar düzenlenmesi konusunda
Anayasa’da 1946’da de¤ifliklik yap›ld›
e. Bölgesel toplant›lar dört co¤rafi bölgede yap›lmaktad›r
a. UÇÖ sözleflme ve tavsiyelerinin haz›rlanmas› sürecinde, ilk aflamada üye devletlerdeki yasal düzenlemeleri ve uygulamay› kapsayan bir ön rapor haz›rlan›r
b. Kural üretme sürecinde, Genel Müdür Genel
Konferans’a rapor sunmaz
c. Üçlü dan›flma ilkesi, kural üretme sürecinde haz›rlanan raporlar konusunda uygulan›r
d. Kural üretme sürecinde Yönetim Konseyi’nin
haz›rlad›¤› belgeler de hükümetlere gönderilir
e. Genel Konferans, sözleflme ve tavsiyeleri 2/3 ço¤unlukla kabul eder
93
Okuma Parças›
9. Afla¤›dakilerden hangisi, bir sözleflme ve / ya da tavsiye ile düzenlemeye konu olacak bir sorunun UÇK
gündemine yaz›lmas›nda temel al›nan ölçütler aras›nda
yer almaz?
a. Sorunun uluslararas› nitelik tafl›mas›
b. Sorunun daha önce de sözleflme ve tavsiyelerle
düzenlenmifl olmas›
c. Sorunun güncel olmas›
d. Sorunun ivedi (acil) nitelik tafl›mas›
e. Düzenlemeye konu olacak sorun konusunda hukuksal boflluk bulunmamas›
10. Afla¤›daki ifadelerden hangisi do¤rudur?
a. UÇÖ’nün “uluslararas›” kurulufl niteli¤ini ortaya
koyan organ, Uluslararas› Çal›flma Konferans›’d›r
b. Uluslararas› Çal›flma Konferans› ile Yönetim
Konseyi, UÇÖ’nün “uluslararas›” kurulufl niteli¤ini ortaya koyan anayasal organlard›r
c. Uluslararas› Sosyal ‹ncelemeler Enstitüsü ile Torino Merkezi, UÇÖ’nün anayasal organlar›d›r
d. Sanayi Komiteleri, Örgüt’ün kuruluflundan beri
çal›flmalar›n› sürdürmektedir
e. UÇÖ’nün “uluslararas›” kurulufl niteli¤ini ortaya
koyan organ, Uluslararas› Çal›flma Bürosu’dur
“Küreselleflmenin Sosyal Boyutu Konusunda Küresel
Komisyon’un raporu, Örgüt’ün tüm ortaklar›n›n enerjik
bir çabas›yla daha sa¤lam ve kamuoyunu daha iyi duyarl›laflt›racak ortakl›klar yaratmak amac›yla küresel bir
üçlülü¤ün seferber edilmesi için yeni ufuklar açmaktad›r. Günümüz dünyas›, 1919 ya da 1944 dünyas› de¤ildir. ‹flverenler ile örgütleri ve sendikalar de¤iflti. Siyasal
çevreyi büyük ölçüde de¤ifltiren yeni aktörler, yeni temsil araçlar› ve yeni etkiler do¤du. Ayr›ca, devletin ve hükümetlerin ifllevleri de çok farkl›d›r, farkl›laflm›flt›r. Bu
durumda en büyük tehlike, bir kuruluflun kendi içine
kapanmas› ve kendisiyle diyaloga girmesidir. Dolay›s›yla üçlülük ilkesi de, bu de¤iflimlere göre evrilebilmeli,
söz konusu de¤iflimlerin içerdi¤i meydan okumalara
karfl› koyabilmelidir. Örgüt’ün üç kanattan gelen yetkili ortaklar›, yerel, ulusal, bölgesel ve küresel düzeylerde hakça (adil) bir küreselleflme için verilecek mücadeleyi yönetebilmek amac›yla seferber olmal›d›rlar. Üçlülük, ortaklar›n toplam›ndan daha fazlas› olabilir (Genel
Müdür J. Somavia’n›n “Hakça Bir Küreselleflme,
UÇÖ’nün Rolü” bafll›kl› raporu; BIT, 2004: 9-10).
Örgüt çal›flma yöntemini, üçlülük ilkesini küreselleflmenin do¤urdu¤u de¤iflimlere uyarlayacak biçimde modernlefltirmelidir. (...) Örgüt, ortaklar›n›n uluslararas›
politikalar›n haz›rlanmas›na kat›lmalar›n› kolaylaflt›rmal›, ulusal tart›flmaya katk›lar›n› desteklemelidir. UÇB,
çocuk çal›flmas›n›n kald›r›lmas›ndan yerel ekonomik
kalk›nmaya de¤in uzanan farkl› alanlarda gönüllü gruplarla ve hükümetd›fl› örgütlerle iflbirli¤i yapmaktad›r.
Örgüt, küreselleflmenin sosyal meydan okumalar›na
karfl›, üçlü yap›s›n›n, de¤erlerinin ve geleneklerinin
kendisine sundu¤u baflka bir örne¤i bulunmayan kaynaklar›na her zamankinden daha çok güvenmelidir
(BIT, 2004: 57-58-65).
94
1. c
S›ra Sizde 1
Üçlü yap› ilkesi, anayasal ilke olan sendika özgürlü¤ü
ile iliflkilidir. Anayasal organlardan UÇK ile YK’de yer
alan iflçi ve iflveren kanatlar›n›n temsilcileri, sendika özgürlü¤ü ilkesine uygun olarak kurulan ve etkinliklerde
bulunan, gönüllü ve özerk toplu pazarl›k hakk›ndan
yararlanan sendikal örgütlerden gelir. Bu haklar›n uluslararas› asgari çerçevesi, 87 ve 98 say›l› sözleflmelerde
yer almaktad›r. Anayasa’daki “en çok temsil gücü / yetene¤i olan” örgüt tan›m›, sendika özgürlü¤üyle do¤rudan iliflkilidir.
2. b
3. d
4. a
5. b
6. e
7. a
8. d
9. b
10. e
Yan›t›n›z yanl›fl ise “Üçlülük ‹lkesi” konusunu
yeniden gözden geçiriniz.
Yan›t›n›z yanl›fl ise “Üçlülük ‹lkesi” konusunu
Yan›t›n›z yanl›fl ise “Üçlülük ‹lkesi ile Örgüt’ün
Anayasal ve Öteki Organlar›” konular›n›
Yan›t›n›z yanl›fl ise “Örgüt’ün Anayasal Organlar›” konusunu yeniden gözden geçiriniz.
Yan›t›n›z yanl›fl ise “Örgüt’ün Anayasal ve Öteki
Organlar›” konular›n› yeniden gözden geçiriniz.
Yan›t›n›z yanl›fl ise “Kural Üretme Etkinli¤i ve
Aflamalar›” konusunu yeniden gözden geçiriniz.
Yan›t›n›z yanl›fl ise “Kural Üretme Etkinli¤i ve
Aflamalar›” konusunu yeniden gözden geçiriniz.
Yan›t›n›z yanl›fl ise “Örgüt’ün Anayasal ve Öteki
Organlar›” konular›n› yeniden gözden geçiriniz.
S›ra Size 2
Üçlü dan›flmalar konusundaki en önemli düzenleme,
“sözleflme” niteli¤inde oldu¤u için 144 say›l› sözleflmedir. 1976 y›l›nda kabul edilen bu sözleflme, tüm sözleflmeler gibi UÇÖ üyesi devletlerin onaylamas› ve onaydan do¤an hukuksal yükümlülük üstlenmesi nedeniyle
önemlidir. 144 say›l› sözleflme, Örgüt’ün üçlü yap› ilkesine verdi¤i önem dolay›s›yla, üçlü dan›flman›n ulusal
düzeyde de etkili biçimde iflletilmesini amaçlar. UÇÖ,
bu önemi nedeniyle, 144 say›l› sözleflmeyi “öncelikli”
sözleflmelerden biri olarak nitelemifltir. Yönetim Konseyi, iyi yönetiflim yönünden en önemli kurallar içeren 4
sözleflmeyi, 2008 y›l›nda “iyi yönetiflim sözleflmeleri”
biçiminde niteledi.
S›ra Sizde 3
Üçlülük ilkesinin UÇÖ’nün anayasal organlar› ile di¤er
organlar›ndaki uygulamas› farkl› formüllere göre gerçekleflebilmektedir. Karar ve yürütme organlar› olan
Genel Konferans ile Yönetim Konseyi’nde uygulanan
formül, “2+1+1”dir. Bunun anlam›, hükümet kanad›ndan gelen delegelerin say›s›n›n iflçi ve iflveren kanatlar›ndan gelen delegelerin say›s›na eflit olmas›d›r. UÇK’de,
her üye devlet, “eflit temsil” ilkesi uyar›nca yer al›r. ‹leri düzeyde geliflmifl / sanayileflmifl ülkelere ayr›cal›k tan›nmaz. Genel Konferans’a, 185 üye devletin her birinden bu formüle göre 4’er delege kat›l›r. Böylece UÇK,
toplam 732 delegeden oluflur. Yönetim Konseyi’nde
ise, yürütme organ› oldu¤undan, tüm üye devletler temsil edilmez. Üye say›s›, 1919’dan beri, Anayasa de¤ifliklikleri ile art›r›lm›flt›r. 1986 Anayasa de¤iflikli¤inde üye
say›s› art›r›lm›fl ve seçimsiz üyelikler kald›r›lm›fl olmakla birlikte, “2+1+1” formülü de¤iflmemifltir.
95
Kaynaklar
S›ra Sizde 4
Yürürlükte olan kurala göre, Yönetim Konseyi’nin hükümet kanad›n›n toplam üye say›s› 28’dir. Bu üyelerin
10’u “seçimsiz”dir. En ileri düzeyde geliflmifl / sanayileflmifl 10 devlet, Konsey’in sürekli üyesidir. Bu ayr›cal›ktan yararlanmakta olan devletler flunlard›r: Almanya,
ABD, B. Krall›k, Brezilya, Çin, Fransa, Hindistan, ‹talya,
Japonya ve Rusya Federasyonu. 1986 Anayasa de¤iflikli¤i, bu ayr›cal›¤a son verdi. YK’nin toplam üye say›s›n›n 112’ye ç›kar›lmas›n› öngördü. Hükümet kanad› üyelerini de, dört co¤rafi bölgeye göre bölüfltürdü. Ancak
bu de¤ifliklikler, öngörülen onay say›s›na ulafl›lamad›¤›
için yürürlü¤e girmedi.
S›ra Sizde 5
UÇÖ’de kural üretme sürecinin özelli¤inin temelinde,
anayasal organlar›ndan ikisinin üçlülük ilkesine göre
oluflturulmas› vard›r. Yasama yetkisiyle donat›lan UÇK,
yaln›zca hükümetlerin siyasal temsilcilerinin yer ald›¤›
bir organ de¤ildir. Kural üretme sürecine, karfl›t ç›karl›
iflçi ve iflveren kanatlar›n›n temsilcileri de eflit oy hakk›yla kat›lmaktad›r. Bu “sosyal” kat›l›m, kendilerini do¤rudan ilgilendiren çal›flma yaflam› ve sosyal politikalarla ilgili uluslararas› kurallar›n uzlaflmayla belirlenmesi
ve uygulanmas›n›n sa¤lanmas› yönünden önem tafl›r.
Olabildi¤ince genifl bir uzlaflmaya varabilmek için, kural olarak Genel Konferans’ta iki y›l üst üste tart›flma
yöntemi uygulan›r. Üye devletlerdeki durum, hukuksal
ve uygulama boyutlar›yla incelenip delegelerin bilgisine sunulur. Çift tart›flma, UÇÖ yasama etkinli¤inin bir
baflka kendine özgü yan›d›r.
S›ra Sizde 6
UÇB, sekretarya görevini yerine getiren anayasal bir organd›r. Çal›flma yaflam›n›n tüm sorunlar› konusunda uzmanlardan oluflur. Bu özellikleriyle, çift tart›flma yönteminin her iki aflamas›nda kural üretme sürecine kat›l›r.
Bu kat›l›m, UÇK gündemine yaz›lan sorun konusunda
incelemeler yaparak gerekli raporlar›n haz›rlanmas›yla
s›n›rl›d›r. ‹lk tart›flmaya yönelik olarak, uluslararas› hukuk ve uygulama ile üye devletlerdeki düzenleme ve
uygulamalar konusunda, durumu karfl›laflt›rmal› olarak
ortaya koyan, üç kanad›n sorun konusundaki e¤ilim ve
yaklafl›mlar›n› saptamaya çal›flan raporlar haz›rlar. ‹kinci tart›flma öncesinde de, uluslararas› sözleflmeye yaklafl›ld›¤› için, bir ad›m daha ileri giderek UÇK’de görüflülüp kabul edilen taslak metinler haz›rlar.
BIT (1984). Rapport du Directeur général, Parti I:
Normes internationales du travail, CIT, 70e
session, Genève.
général, 87e session 1999, Genève, 1999.
BIT (2000). Consultations tripartites, normes
internationales du travail, Rapport III (Partie 1B),
CIT, 88e session, Genève.
BIT (2004). Une mondialisation juste, le rôle de
l’OIT, Rapport du Directeur général sur la
Commission mondiale sur la dimention sociale de
la mondialisation, CIT, 92e session, Genève.
BIT (2006a). La Liberté syndicale, Recueil de
décisions et de principes du Comité de la liberté
syndicale du Conseil d’administration du BIT,
Cinquième édition (révisée), Genève.
BIT (2006b). Le rôle de l’OIT en matière de
coopération technique, promouvorr le travail
décent par des programmes de terrain et par pays,
Papport VI, CIT 95e session, Genève.
BIT (2012a). Rapport de la Commission d’experts
pour l’application des conventions et
recommandations, Conférence internationale du
Travail, 101e session, 2012, Rapport III (Partie 1A),
Rapport général et observations concernant certains
pays, Bureau international du Travail, Première
édition, Genève.
BIT (2012b). Socle de protection sociale pour la
justice sociale et une mondialisatin équitable,
Conférence internationale du Travail, 101e session,
2012, Rapport IV (1), Quatrième question à l’ordre
du jour, Bureau international du Travail, Première
édition, Genève.
BIT (2012c). Conférence internationale du Travail, 101e
session, 2012, Rapport IV (2A), Socles de protection
sociale pour la justice sociale et une mondialisation
équitable, Quatrième question à l’ordre du jour,
Bureau international du Travail Genève.
BIT (2012d). Conférence internationale du Travail, 101e
session 2012, Rapport IV (2B), Socles de protection
sociale pour la justice sociale et une mondialisation
équitable, Quatrième question à l’ordre du jour,
Bureau international du Travail, Genève /
International Labour Conference 101st Session 2012,
Report IV (2B), Social protection floors for social
justice and a fair globalization, Fourth item on the
agenda, International Labour Office, Geneva.
96
Bonvin, Jean-Michel. (1998). L’Organisation
Erdut, Zeki. (2002). Küreselleflme Ba¤lam›nda Uluslararas› Sosyal Politika ve Türkiye, Dokuz Eylül
Yay›nlar›, ‹zmir.
Gülmez, Mesut. (1988). Sendikal Haklar›n Uluslararas› Kurallar› ve Türkiye (UÇÖ / ILO Sözleflme ve
‹lkeleri), TODA‹E Yay›n›, No: 223, Ankara.
Gülmez, Mesut. (2006). Sendikal Haklarda Uluslararas› Hukuka ve Avrupa Birli¤ine Uyum Sorunu,
Belediye-‹fl Yay›n›, “AB’ye Sosyal Uyum Süreci Dizisi, No: 1, ‹kinci Bask› (T›pk› Bas›m), Ankara.
Gülmez, Mesut. (2011). Uluslararas› Sosyal Politika,
3. Bask› (Ek: Güncelleme Notlar›, Kas›m 2011),
Lespinet, Isabelle - Moret et Vincent Viet (dir.). (2011).
L’Organisation internationale du travail. (1950). Trente
Rodgers, Gerry / Eddy Lee / Lee Swepston / Jasmien
Van Deale. (2009). L’OIT et la quête de justice
sociale, 1919-2009, BIT, Genève.
Servais, Jean-Michel. (2004). Normes internationales
du travail, L.G.D.J., Paris.
Supiot, Alain. (2010). L’Esprit de Philadelphie, la
Valticos, Nicolas. (1983). Droit international du
édition, Dalloz, Paris
5
Amaçlar›m›z
N
N
N
N
Uluslararas› sosyal politikan›n bafll›ca kaynaklar› olan sözleflme ve tavsiyelerden do¤an yükümlülüklerin neler oldu¤unu; onay, yürürlü¤e girme, fesih ve
sözleflmelerin kald›r›lmas› kavramlar› ile sözleflme ve tavsiyelerin nas›l s›n›fland›r›ld›¤›n› aç›klayabilecek,
Kural üretme etkinli¤inin Filadelfiya Bildirgesi’ni izleyen dönemlerinde benimsenen temel yaklafl›mlar› aç›klayabilecek,
“Yumuflak hukuk” belgelerinden “bildirge” nitelikli baz› belgeler ile “temel
insan haklar› sözleflmeleri”nde yap›lan düzenlemeleri aç›klayabilecek,
Genel ve özel denetim sistemleri ile izleme sistemini aç›klayabileceksiniz.
Anahtar Kavramlar
•
•
•
•
•
Onay
Fesih
Temel ‹nsan Haklar› Sözleflmeleri
‹nsanca (Uygun) Çal›flma (‹fl)
Özel Liste
•
•
•
•
•
Özel Paragraf
Denetim
‹zleme
Küresel Rapor
Küresel ‹zleme
‹çindekiler
Uluslararas›
Sosyal Politika
Örgütü’nün Kurallar
Düzeni, ‹çerik, Uygulama
ve Denetim
• G‹R‹fi
• SÖZLEfiME VE TAVS‹YELERE
‹L‹fiK‹N ÇEfi‹TL‹ B‹LG‹LER
• KURAL ÜRETME ETK‹NL‹⁄‹NE VE
KURALLAR DÜZEN‹NE TOPLU
BAKIfi
• UYGULAMA VE DENET‹M
S‹STEMLER‹
Örgütü’nün Kurallar Düzeni,
‹çerik, Uygulama ve
Denetim
G‹R‹fi
Uluslararas› Çal›flma Örgütü, 1919-2012 y›llar› aras›ndaki 93 y›ll›k dönemde, çok
kapsaml› ve zengin bir kurallar düzeni oluflturdu. Kurallar, yaklafl›m ve içerik olarak, de¤iflen d›fl çevre koflullar›ndan, savafllardan, ekonomik krizlerden ve siyasal
geliflmelerden etkilendi.
Anayasal ilkelere dayand›r›larak kabul edilen ve uluslararas› sosyal politikan›n
-ve çal›flma hukukunun- ana kaynaklar›ndan olan sözleflme ve tavsiyelerin, kurallar düzeninde ayr›cal›kl› bir yeri vard›r. Ancak, kararlar (résolutions) ve bildirgeleri (déclarations) de kapsayan yaz›l› (pozitif) kaynaklar›n yan› s›ra, Örgüt Anayasas›’nda öngörülen kurallar çerçevesinde oluflturulan denetim sistemi de, uluslararas› kurallar düzenine çok önemli katk›lar sa¤lad›. Yaz›l› kaynaklar› somut düzenlemeler ve uygulamalar temelinde yorumlayarak Örgüt’ün denetim etkinli¤ini yerine
getiren organlar›, kurallar düzeninin birörnekli¤ini, yaflayabilirli¤ini ve zenginleflmesini sa¤lad›.
Kabul edilmekle kurallar düzenine giren sözleflmeler, üye devletler için hukuksal yükümlülükler do¤urur. Bu yükümlülüklerin önemli bir bölümü, sözleflmelerin
üye devletlerce onaylanmas›na ve denetim sistemlerinin iflletilmesine yöneliktir.
Kurallar düzeni, Haziran 2012’de toplam 189 sözleflme ve 202 tavsiyeye ulaflan
say›s› ile sosyal haklar alan›nda çal›flanlar›n yan› s›ra çok çeflitli kifli kesimleri için
haklar ve güvenceler içerir. Kurallar düzenine damgas›n› vuran yaklafl›m, Örgüt’ün
kuruluflundan beri ekonomik, sosyal ve siyasal etkenlere ba¤l› olarak de¤iflimler
geçirdi. Uluslararas› sosyal politikan›n kaynaklar›n› oluflturan belgelerin nitelik ve
içeri¤i de, do¤al olarak bundan etkilendi.
UÇÖ sözleflmelerinden 8’i, 1990’l› y›llar›n ortalar›nda bafllayan bir süreç sonunda kabul edilen 1998 Bildirgesi’yle “temel insan haklar› sözleflmeleri” olarak
nitelendirildi.
UÇÖ denetim sistemi, onaylanan sözleflmelerden do¤an yükümlülüklerin ne
ölçüde yerine getirildi¤inin saptanmas›na yönelik “onay koflullu” denetim olarak
bafllad›. Bu genel denetim, onaylanmayan sözleflmeler ile tavsiyeleri de kapsayacak biçimde geniflletildi. Rapora dayal› bu denetim sistemleri, sendikal özgürlüklerle s›n›rl› olmak üzere, sendikal örgütlerden gelen “yak›nmalar/flikâyetler” temeline dayal› olarak gelifltirildi. Böylece, onaya ba¤l› birinci kuflak denetime, “onay
koflulsuz” ikinci kuflak özel denetim de eklendi. Üçüncü bir aflamada ise, “temel
insan haklar› sözleflmeleri” olarak s›n›fland›r›lan 8 sözleflmenin uygulanmas›n›n izlenmesine yönelik olarak onaydan ba¤›ms›z “izleme sistemi” oluflturuldu.
100
Sözleflmelerin resmi
metinleri: UÇÖ
sözleflmelerinin resmi
metinleri, ‹ngilizce ve
Frans›zca’d›r. Her iki dildeki
sözleflme metni, ayn› ölçüde
geçerlidir; birinin ötekine
üstünlü¤ü ya da önceli¤i
yoktur.
SÖZLEfiME VE TAVS‹YELERE ‹L‹fiK‹N ÇEfi‹TL‹
B‹LG‹LER
Sözleflmelerin Türkçe
çevirisi: UÇÖ denetim
organlar›, anayasal
ifllevlerini yerine getirirken,
sözleflmelerin ulusal dillere
çevrilmifl metinlerini göz
önüne almaz. Örne¤in,
Türkiye’nin (hükümetin)
raporuna ya da sendikal
örgütlerin yak›nmas›na
(flikâyetine) dayal› bir
denetim yaparken, do¤al
olarak sözleflmenin Türkçe
çevirisini de¤il orijinal
metinlerini temel al›r. Bu
nedenle, yaln›zca Türkçe
çevirilere dayanan bilimsel
yorumlar ya da yarg›
kararlar› bazen hatal›
olabilir. Ulusal yarg›
yerlerinin, sözleflmeleri
denetim organlar›n›n
içtihatlar›na ayk›r› olarak
yorumlama yetkisi yoktur.
Protokol: Protokol, bir
sözleflmenin k›smen gözden
geçirilmesine iliflkin bir
belgedir. Sözleflmeler gibi,
ilgili sözleflmeyi onaylayan
devletin onay›na aç›kt›r.
Protokol, UÇÖ’de çok s›k
baflvurulan bir yöntem
de¤ildir. Esin kayna¤›, ‹nsan
Haklar› Avrupa
Sözleflmesi’dir. Befl
sözleflmeye iliflkin protokol
kabul edildi.
Onaya sunma yükümlülü¤ü:
Üye devletin UÇK’nin kabul
etti¤i sözleflmeyi onaya
sunma yükümlülü¤ü, “onay
zorunlulu¤u” anlam›na
gelmez. Ancak devletler,
onaya sunma
yükümlülü¤ünü bir
“formalite” saymamal›d›r.
UÇÖ, onay girifliminde
bulunma yükümlülü¤ünün
sonuçsuz kalmas›
durumunda da, onaydan
ba¤›ms›z bir denetim
olana¤› öngörmüfltür.
Sözleflme ve Tavsiyelerin Dili
Sözleflme ve tavsiyelerin kabul edilen ‹ngilizce ve Frans›zca metinleri, resmi metinlerdir. Bu kural, 1919’dan beri de¤iflmedi. Her iki metin, ayn› ölçüde geçerlidir.
Denetim organlar›, iki orijinal metin aras›nda çeliflki bulunmas› durumunda, daha
ileri ve genifl haklar içerdi¤ini düflündü¤ü sözleflme metnini temel almaktad›r.
Sözleflmeler, UÇÖ’nün üçüncü resmi dili olan ‹spanyolca olarak da haz›rlan›r.
Genel Müdür, ilgili hükümetlerin iste¤i üzerine, sözleflme ve tavsiyelerin ulusal
(kendi dillerine) çevirilerini haz›rlatabilir. Türkiye’de, ne iflçi ve iflveren örgütleri
ne de hükümet, sözleflme ve tavsiyelerin çevirisi konusunda herhangi bir çaba
göstermifltir. Yaln›zca onaylananlar sözleflmelerin Türkçe çevirileri vard›r. Bu çevirilerden baz›lar›nda, sözleflmelerdeki haklar› daraltan ve anlam kaymas› yaratan
hatalar vard›r. Sözleflmeler, orijinal metinlere ve denetim organlar›n›n kararlar›na
göre anlafl›lmal› ve yorumlanmal›d›r.
Üye Devletlerin Sözleflmelere ‹liflkin Yükümlülükleri
UÇÖ Anayasas›’na göre, sözleflme ve tavsiyeler ile protokoller, kabul edilmelerinden sonra onaylanmas› için üye devletlere gönderilir. Ancak, tavsiyelerin onaylanmas› söz konusu de¤ildir. Sözleflmelerin kabul edilmesindeki ilk temel amaç,
UÇÖ’ye üye devletlerce onaylanarak iç hukuk düzenlerinde hukuksal ba¤lay›c›l›k
kazand›r›lmas›d›r. Bunun ilk ad›m›ysa, kabul edilen sözleflmenin üye devletlere
gecikmeden gönderilmesidir.
Üye devletlerin, UÇÖ Anayasas›’nda öngörülen yükümlülükleri flunlard›r (bkz.
fiekil 5.1.):
• UÇK’nin kapanmas›ndan itibaren bir y›l içinde, sözleflmeyi onaya yetkili makama sunma. Ola¤anüstü durum varsa, bu süre en çok 18 ayd›r. Buradaki
amaç, yetkili makam›n sözleflmeyi yasaya dönüfltürmesi ya da baflka nitelikte önlemler almas›d›r. Ancak sözleflmeyi yetkili makama sunma yükümlülü¤ü, onay›n zorunlu oldu¤u anlam›na gelmez. Onay için her hangi bir süre
de söz konusu de¤ildir.
• Ald›¤› önlemler, yani yetkili makama sunma, yetkili makam ve karar› konular›nda Genel Müdür’e bilgi verme. Bu bilgilerin, üçlü dan›flma gere¤i, en
çok temsil yetene¤i bulunan iflçi (çal›flan) ve iflveren örgütlerine de iletilmesi gerekir.
• Onay ifllemi tamamland›¤›nda, onay› Genel Müdür’e bildirme. Sözleflme kurallar›n› gerçeklefltirip yaflama aktarmak için gerekli önlemleri al›r. “Gerekli
önlemler”, yasal düzenlemeler ve/ya da toplu ifl sözleflmeleri ile al›nabilir.
Önemli olan, sözleflme kurallar›n›n fiilen uygulanmas›n›n sa¤lanmas›d›r.
Yetkili makam›n sözleflmeyi onaylamamas› durumunda, üye devletin ilkece
baflka bir yükümlülü¤ü yoktur. Ancak, onaylanmayan sözleflmeler (ve onaylanmas› söz konusu olmasa da, tavsiyeler) için, YK’nin kararlaflt›raca¤› uygun aral›klarla
mevzuat›n ve uygulaman›n durumu konusunda rapor sunulur.
Üye devletlerin bu yükümlülü¤ü, biçimsel bir yükümlülük de¤ildir. Onaya yetkili makama sunulmas› ve yetkili makam›n onay› tart›flarak olumlu ya da olumsuz
bir karar vermesi gerekir.
101
5. Ünite - Uluslararas› Çal›flma Örgütü’nün Kurallar Düzeni, ‹çerik, Uygulama ve Denetim
fiekil 5.1
Sözleflmenin kabul edilmesi
Üye devletlere gönderilmesi
TBMM: Uygun bulma yasas›
ç›kar›lmas›
Onaylanmas› için, yetkili
makam(lar)a sunulmas›
C.baflkan› ve Bakanlar Kurulu:
Onaylama ve RG’de yay›mlama
Onay›n UÇB Genel Müdürüne
yaz›yla bildirilmesi
‹ç hukukta etki do¤urmas›
(AY, m. 90/5)
Onay›n tescil edilmesi (GM)
Uluslararas› hukukta
etki do¤urmas›
Sözleflmenin yürürlü¤e girmesi
(tescilden 12 ay sonra)
En az iki onay ve
ikinci onay›n tescili
gerekir
Hükümet raporlar›n›n
UÇB’ye gönderilmesi
Uzmanlar Komisyonunca
‹ncelenmesi ve rapor
haz›rlanmas›
Konferans Komisyonunca
incelenmesi ve tart›fl›lmas›
Sözleflmelerin
Yürürlü¤e Girmesi,
Onaylanmas›,
Hükümetlerin
Rapor Sunmas› ve
Rapor ‹ncelemesi
Kaynak: Gülmez,
2011: 376.
-‹lk ayr›nt›l› rapor,
-‹kinci ayr›nt›l› rapor
-2 y›lda bir rapor
-5 y›lda bir rapor
-Uygun aral›klarla rapor
Özel paragrafa alma
karar› verilebilmesi
UÇK’ye sunulmas›, tart›fl›lmas›
ve raporun yay›mlanmas›
Üye devletlerin, sözleflmelerin kabul edilmesinden sonraki yükümlülükleri
SIRA S‹ZDEve dayana¤›
sizce nedir?
Sözleflmelerin Onaylanmas› ve Yürürlü¤e Girmesi
UÇÖ sözleflmeleri, ilkece onaylayan bir devlet için onu yürürlü¤e koyma, gerekleS O uygulamada
R U
rini yerine getirme, kurallar›n› iç hukuka aktarma ve bu amaçla da
gerekli önlemleri alma konular›nda hukuksal yükümlülük do¤urur. Onay, onaylayan
1
SIRA S‹ZDE
S O R U
D‹KKAT
D‹KKAT
SIRA S‹ZDE
SIRA S‹ZDE
AMAÇLARIMIZ
AMAÇLARIMIZ
102
devlet için somut ve olumlu eylemde bulunmay›, yürürlükte olan yasalarda uyum
sa¤lay›c› de¤ifliklik ve düzenlemeler yap›lmas›n› gerektirir.
Öncelikle, onay iflleminin iç hukuk ile uluslararas› hukuk alan›nda farkl› anlamlar› oldu¤unu unutmamak gerekir.
‹ç hukuk alan›nda onay, Anayasam›z›n öngördü¤ü iki ifllemle gerçekleflir ve
sözleflme “iç hukuk” alan›nda ba¤lay›c›l›k kazan›r.
Uluslararas› hukukta onay ise, iç hukuktaki onaydan sonra yerine getirilmesi
gereken uluslararas› bir ifllem ve yükümlülüktür. Sözleflme, uluslararas› kamu hukuku alan›nda bu onayla varl›k kazan›r. Üye devlet bununla UÇB Genel Müdürü’ne onaylad›¤› bir sözleflmeyi uygulama yükümlülü¤ü üstlendi¤ini bildirir. Onay
belgesinin UÇB’ye gönderilmesiyledir ki, onay uluslararas› hukukta etkilerini do¤urur. Bildirim yap›lmam›flsa, onay yaln›zca iç hukuk aç›s›ndan geçerli bir ifllem
olarak kal›r.
Sözleflmelerin onay koflullar›, yürürlü¤e girmesi, feshedilmesi, onaylar›n üye
devletlere bildirilmesi ve gözden geçirilmesi konular›, her sözleflmenin son maddelerinde yer alan benzer “tip kurallar” ile düzenlenmifltir. Son maddelerde, onay
iflleminin tesciline ve yap›lmas› gereken baflka ifllemlere iliflkin kurallar da vard›r.
Buna göre; Genel Müdür, onaylar› kaydeder, tescil eder. Tescil tarihinden 12 ay
sonra sözleflme uluslararas› hukukta yürürlü¤e girer.
Sözleflmelerin Feshi
Sözleflmenin feshi, onaylanm›fl bir sözleflmeden do¤an hukuksal ve anayasal yükümlükleri sona erdiren bir ifllemdir. Fesih, bir devlet yetkilisinin imzas›n› tafl›yan
ve UÇB Genel Müdürü’ne gönderilen özel bir yaz›yla, yaz›l› bildirimle gerçekleflir. Yaz›da, feshedilecek sözleflme aç›kça belirtilmelidir. Fesih, Genel Müdür’ün
tescil etmesinden bir y›l sonra geçerli olur. Hükümet sözleflmeyi feshetmeden önce, karfl›lafl›lan sorunlar ve çözümü için iflçi ve iflveren örgütlerine dan›flmal›d›r.
144 say›l› sözleflmenin bunu zorunlu tuttu¤unu unutmayal›m. Fesihler, ço¤unlukla, gözden geçirilmifl ya da güncellefltirilmifl yeni metni onaylanan sözleflmelere
iliflkindir. Örne¤in Türkiye bu anlamda, 138 say›l› sözleflmeyi 1998’de onaylad›¤›
için, asgari yaflla ilgili üç sözleflmeyi feshetti.
Amac›n› Yitiren Sözleflmelerin Kald›r›lmas›
UÇÖ Anayasas› ve UÇK Yönetmeli¤i, sözleflme ve tavsiyelerin ortadan kald›r›lmas›na iliflkin bir düzenleme yapmam›flt›r. Bu alandaki boflluk, 1997’de Anayasa’ya
yeni bir f›kra eklenerek giderildi. Buna göre sözleflme, e¤er amac›n› yitirmifl görünüyorsa ya da Örgüt’ün hedeflerinin yerine getirilmesine art›k yararl› bir katk›da
bulunmuyorsa ortadan kald›r›labilir. UÇK, Yönetim Konseyi’nin önerisi üzerine,
toplant›da bulunan delegelerin 2/3’ünün ço¤unlu¤u ile bu türden ifllevsiz kalm›fl
bir sözleflmeyi kald›rabilecektir. Kald›rma yöntemi yürürlü¤e giren sözleflmelere,
geri çekme yöntemi ise yürürlü¤e girmeyen sözleflmeler ile tavsiyelere uygulan›r.
Anayasa de¤iflikli¤inin ard›ndan, bu yeni uygulama bafllad› ve 2000’de befl sözleflme geri çekildi. Bunlar, 1939 öncesinde kabul edilen ve 2000’de yürürlü¤e girmeyen sözleflmelerdi. 2002’de de, 20 tavsiye geri çekildi. Yönetim Konseyi, temel
insan haklar›na iliflkin 8 sözleflme ile “iyi yönetiflim sözleflmeleri” olarak nitelenen
4 sözleflmenin gözden geçirme d›fl›nda tutulmas›na karar verdi.
103
Kurallar›n S›n›fland›r›lmas›
UÇÖ’nün sözleflme ve tavsiyeleri konusunda, farkl› amaç ve ölçütlere göre s›n›fland›rmalar yap›lm›flt›r. Örne¤in, kurallar›n az çok “temel” ve “öncelikli” nitelik tafl›mas› ile içerdi¤i yükümlülüklerin niteli¤ini gözönüne alan üç kümeli s›n›fland›rma flöyledir:
1. Temel haklara iliflkin sözleflmeler: Bunlar; teknik ya da program nitelikli olabilir. Karfl›l›kl› ba¤›ml›l›¤› ve bölünmezli¤i kuflku götürmeyen 8 sözleflmede
güvenceye ba¤lanan temel insan haklar›yla ilgilidir.
2. Çal›flma koflullar› ve sosyal güvenlik ile ilgili teknik kurallar içeren sözleflmeler: Bunlar, do¤al olarak ço¤unlu¤u oluflturur. Sözleflmelerin esnekli¤i
konusundaki tart›flmalar, temelde bu kurallara iliflkindir. Kabul edilmesinde
en çok itirazlarla karfl›lafl›lan yeni kurallar (sözleflmeler), bu kümedekilerdir.
3. Sendikal ortaklar›n rolüne vurgu yap›lan program nitelikli sözleflmeler: Bunlar, hemen yerine getirilmesi gerekli yükümlülükler içermeyen ve temelde
özendirici olan sözleflmelerdir. Eriflilecek amaçlar saptanarak, hukuksal nitelik tafl›mayan yol ve yöntemlerle aflamal› biçimde uygulamaya konulmas›
öngörülür. ‹stihdam, mesleksel e¤itim ya da ayr›mc›l›¤a karfl› savafl›m konular›yla ilgili sözleflmeler, bu kümeye örnek oluflturur (Servais, 2004: 21, 5859, 295-300).
UÇÖ, bu genel bilimsel üçlü s›n›fland›rma d›fl›nda, sözleflme ve tavsiyelerin konular›n› göz önüne alarak, daha ayr›nt›l› “pratik” s›n›fland›rmalar yapmaktad›r. YK,
düzenledikleri konular yönünden sözleflmeleri flu 12 bafll›kta toplam›flt›r: Temel insan haklar›, istihdam, sosyal politika, çal›flma yönetimi, çal›flma iliflkileri, çal›flma koflullar›, sosyal güvenlik, kad›nlar›n istihdam›, çocuk ve yetiflkinlerin istihdam›, göçmen iflçiler, yerli halk ve kabileler ile anaülke d›fl›ndaki topraklarda çal›flan iflçiler,
öteki iflçi kesimleri. UÇB’nin kimi belgelerinde, sözleflmeler 14 bafll›k ve alt bafll›klar çerçevesinde s›n›fland›r›lmaktad›r (UÇB, 1990: 45-68). UK raporlar›nda ise, sözleflmelerin konular›na göre listesi 21 bafll›kta verilmektedir (BIT, 2012a: iii-iv).
Kimi sözleflmeleri “temel insan haklar› sözleflmeleri” olarak niteleyen YK, çal›flma politika ve kurumlar›yla ilgili olan ve kurallar sisteminin iflleyifli yönünden
önemli görülen dört sözleflmeyi, “öncelikli sözleflmeler” olarak niteledi. Bunlar; ifl
teftifli (81 ve 129 say›l›), istihdam (122) ve üçlü dan›flmalar (144 say›l›) konular›ndaki sözleflmelerdir. Yönetiflim yönünden en önemli kurallar› içerdikleri gerekçesiyle de, 2008’de kabul edilen Hakça Bir Küreselleflme ‹çin Sosyal Adalet UÇÖ Bildirgesi ile “yönetiflim sözleflmeleri” olarak nitelendirildi.
Çal›flma kurallar›n›n konular›na göre 22 bafll›ktan oluflan daha ayr›nt›l› bir s›n›fland›rmas› flöyledir (BIT, 2005: 22 vd):
1. Sendika özgürlü¤ü, toplu pazarl›k ve çal›flma iliflkileri,
2. Zorla çal›flt›rma,
3. Çocuk çal›flmas›n›n kald›r›lmas›,
4. F›rsat ve ifllem eflitli¤i,
5. Üçlü dan›flmalar,
6. ‹fl yönetimi ve teftifli,
7. ‹stihdam politikas› ve istihdam›n gelifltirilmesi,
8. Mesleksel yönlendirme ve e¤itim,
9. ‹stihdam (ifl) güvenli¤i (güvencesi),
10. Ücretler,
11. Çal›flma süresi,
Öncelikli sözleflmeler: UÇÖ
sözleflmelerinden 4’ü,
“öncelikli sözleflmeler”
olarak nitelendirildi. Bu
sözleflmeler için de, temel
insan haklar›
sözleflmelerinde oldu¤u gibi,
iki y›lda bir rapor sunma
yükümlülü¤ü öngörüldü.
2008 Bildirgesi ise, ayn› 4
sözleflmeyi “yönetiflim
sözleflmeleri” olarak
nitelendirdi. Türkiye, bu
sözleflmelerden yaln›zca 129
say›l› olan› onaylamad›.
SIRA S‹ZDE
104
SIRA S‹ZDE
Uluslararas› DSosyal
Ü fi Ü N EPolitika
L‹M
SIRA S‹ZDE
S O R U
D‹KKAT
S O R U
SIRA S‹ZDE
D‹KKAT
AMAÇLARIMIZ
SIRA S‹ZDE
K ‹ T A P
AMAÇLARIMIZ
SIRA S‹ZDE
12. ‹fl güvenli¤i ve sa¤l›¤›,
S O R U
13. Sosyal güvenlik,
14. Anal›¤›n
korunmas›,
D ‹ Kpolitika,
KAT
15. Sosyal
S O R iflçiler,
U
16. Göçmen
17. Deniz/Gemi
SIRA S‹ZDE adamlar›,
18. Bal›kç›lar,
D‹KKAT
19. Limanlarda çal›flma,
AMAÇLARIMIZ
20. Yerli
halklar ve kabileler,
SIRA S‹ZDE
21. Özel
iflçi kategorileri,
22. Son maddeler hakk›ndaki sözleflmeler.
K ‹ T A P
Bu s›n›fland›rmada,
AMAÇLARIMIZ temel insan haklar› sözleflmeleri ile öncelikli sözleflmelerin
güvenceye ald›¤› haklar ve düzenledi¤i konular ayr› bafll›klar alt›nda s›ralanm›flt›r.
N N
N N
TELEV‹ZYON
K ‹ T A P
T E L Eve
V‹ZYON
UÇÖ sözleflme
hangilerinin 12 bafll›k olarak say›lan konulardan hangiK ‹ T tavsiyelerinden
A P
sine girdi¤i konusunda bkz.: Gülmez, 2011: 197-204.
T ‹ENLTEEVR‹ ZN YE OT N
Sözleflme ve
T‹ENtavsiyelerin
LTEEVR‹ NZ EY TO N konular›na göre s›n›fland›r›lmas› konusunda bkz.:
‹NTERNET
SIRA S‹ZDE
S O R U
D‹KKAT
SIRA S‹ZDE
AMAÇLARIMIZ
K ‹ T A P
TELEV‹ZYON
‹NTERNET
TERNET
KURAL‹ NÜRETME
ETK‹NL‹⁄‹NE VE KURALLAR
DÜZEN‹NE TOPLU BAKIfi
UÇÖ, uluslararas› sosyal politikan›n en temel kaynaklar›n› üreten uzman bir ÖrSIRA S‹ZDE
güt’tür. 1919’dan
beri oluflturdu¤u kaynaklar, evrensel ve bölgesel düzeylerde kabul edilen baflka kurallara da esin kayna¤› oldu. Örgüt’ün kural üretme etkinli¤inin genel çizgileriyle de¤erlendirilmesinde, birbirini tamamlayan iki ölçüt temel
al›nabilir. Bunlar; “say›sal” ve “niteliksel” ölçütlerdir.
UÇÖ’nün yasama etkinli¤inin Filadelfiya Bildirgesi’nden günümüze de¤in uzaS O R geliflimini
U
nan dönemdeki
iki ana bafll›kta (dönemde) de¤erlendirmek olanakl›d›r.
1919-1939 döneminde
üretilen kurallar›n de¤erlendirmesini 3. Ünitede görmüfltük.
D‹KKAT
Sosyal Devlet
Dönemi (1944-1985)
SIRA S‹ZDE
N N
Bu dönem, 3. Ünitede gördü¤ümüz FB’nin kabul edilmesiyle bafllar ve 1980’li y›llar›n ortalar›nda (baz› yazarlara göre de So¤uk Savafl döneminin kapand›¤› 1989’da)
sona erer.AMAÇLARIMIZ
An›msanaca¤› gibi bu dönemde; So¤uk Savafl ve sömürgecilikten ç›k›fl
süreci sonucunda, UÇÖ’ye üye devlet say›s› artarak katland›. 1936’da 62 olan üye
devlet say›s›, 1964’te 110’a ve 1989’da 150’ye yükseldi. UÇB görevlilerinin say›s› ve
K ‹ Tbütçesi
A P
Örgüt’ün y›ll›k
de artmaya bafllad›. Teknik iflbirli¤i, Örgüt’ün etkinliklerinin
ayr›lmaz parças›n› oluflturdu. Yeni gereksinimlere uyarlanan programlar yerellefltirildi, e¤itim ve araflt›rma etkinlikleri at›l›m kazand›.
T E 94
L E Vsözleflme
‹ZYON
Toplam
ve 105 tavsiyenin kabul edildi¤i bu dönemde, kural üretme etkinli¤i say›sal yönden 1919-1944 dönemine oranla görece daha düflüktür: Ortalama olarak, y›lda 2,3 sözleflme ve 2,5 tavsiye kabul edildi.
Bu dönemde, çal›flma ve sosyal politika alan›ndaki uluslararas› yasama etkinli‹NTERNET
¤inde, çok önemli niteliksel dönüflümler oldu. Bunlar, belgelerin amaçlad›¤› kifli
ve konulara, düzenlenmesinde benimsenen yaklafl›m ve kurallar› üretme tekni¤ine iliflkindir. Sözleflmeler, daha çok uygulanacak bir eylem program› arac›l›¤›yla
105
zaman içinde belirlenen hedef ve amaçlara “aflamal›” biçimde ulafl›lmas›n› öngören “özendirici sözleflmeler” niteli¤i tafl›r. Genel amaçlar› belirlemekle yetinen
özendirici sözleflmeler, bu amaçlara ulaflmaya özgü yöntemler konusunda onaylayan devletlere genifl bir serbestlik tan›r. Örne¤in, Ücret Eflitli¤i (100), Ayr›mc›l›k
(111) ve ‹stihdam Politikas› (122) sözleflmelerinde bu teknik kullan›ld›.
Bu dönemde de, ivedi çal›flma koflullar›n› iyilefltirmeye yönelik koruyucu yasama etkinli¤i sürdü. Ancak uluslararas› sosyal koruman›n kapsam›, hem kifliler ve
hem de konular yönünden geniflledi. Sorunlar, daha genifl bir bak›fl aç›s›yla ele
al›nd›. Baz› konularda ilk dönemde kabul edilen baz› sözleflmeler gözden geçirildi. Kimi konularda da, özellikle geliflmekte olan ülkeleri amaçlayan yeni belgeler
kabul edildi. Koruyucu yasama etkinli¤i, çal›flma ve hatta yaflam koflullar›n› düzeltmenin ötesinde, kimi temel insan haklar›n›n korunmas›na ve gelifltirilmesine de
yöneldi. FB’nin içerdi¤i özgürlük, eflitlik ve insan onuru gibi evrensel de¤erleri
uluslararas› kurallara ba¤layan sözleflmeler kabul edildi.
Bu yaklafl›m›n en önemli örne¤i, dönemin hemen bafllar›nda kabul edilen sendika özgürlü¤ünü ve toplu pazarl›k hakk›n› güvenceye alan 87 ve 98 say›l› sözleflmelerdir. Yine, erkek ve kad›n iflgücünün ücretleri aras›nda eflitlik, zorla çal›flt›rman›n kald›r›lmas›, istihdam ve meslek alan›nda her tür ayr›mc›l›¤›n önlenmesi konular›na iliflkin 100, 105 ve 111 say›l› sözleflmeler de, FB’nin yaklafl›m›n› somutlaflt›SIRA nitelenen
S‹ZDE
ran belgelerdir. 1998’de “temel insan haklar› sözleflmeleri” olarak
8 sözleflmeden 5’i, 1948-1958 aras›nda kabul edildi.
Özellikle iflgücü ve sosyal güvenlik alanlar›nda, konular daha genifl bir bak›fl
aç›s› ve daha genel bir çerçeve içinde ele al›nd›. Örne¤in, ilk dönemde iflsizli¤e
karfl› savafl›ma öncelik verilirken, bu dönemde ulusal bir istihdam bürosunun
S Opolitikan›n
R U
kurulmas› ve tam çal›flman›n gelifltirilmesini amaçlayan etkin bir
oluflturulmas› amaçland›. Örgüt’ün kuruluflunu izleyen dönemde kabul edilen belgelerdeki sosyal sigorta yerine sosyal güvenlik anlay›fl›, yasama
egeD ‹ Ketkinli¤ine
KAT
men oldu.
Bu dönemde, belirlenen amaçlara zaman içinde aflamal› olarak eriflme olana¤›
SIRA S‹ZDE
sa¤lamak için, belgeleri belirli bir esneklik anlay›fl› ile düzenleme kayg›s› giderek
artt›. Örgüt’ün evrenselli¤inin sürdürülmesinden kaynaklanan bu kayg›, bir yandan
çok çeflitli formüllerle sözleflmelere yans›t›ld›, öte yandan da
sözleflmelere oranAMAÇLARIMIZ
la daha çok tavsiye kabul edilmesine yol açt›.
Sosyal devlet dönemi ve
insan haklar›: 8 temel insan
haklar› sözleflmesinden 5’i,
FB’yle aç›lan “sosyal devlet
dönemi”nde kabul edildi.
Bunlardan 2’si (87 ve 98)
için, 1950/1951’de
SIRAözel
S‹ZDE
yak›nmalara dayal›
denetim sistemi oluflturuldu.
Tümü için ise, 1998’de
“izleme sistemi” getirildi.
N N
S O R U
D‹KKAT
SIRA S‹ZDE
AMAÇLARIMIZ
Sözleflmelerde yer alan farkl› esneklik formülleri konusunda dahaK genifl
‹ T Abilgi
P için bkz.:
Gülmez, 2011: 182-190.
K ‹ T A P
Bu dönemin bir baflka önemli özelli¤i de, onay koflullu geleneksel
sisT E L E V ‹ Z Y Odenetim
N
temini sendikal hak ve özgürlüklere yönelik ihlaller alan›nda güçlendirme ve etkinlefltirmeyi amaçlayan -afla¤›da görece¤imiz- yeni ad›mlar›n at›lmas›d›r. 87 ve 98
say›l› sözleflmelerin kabul edilmesinin hemen ard›ndan, onaydan ba¤›ms›z iflleyen
‹NTERNET
özel denetim sistemi getirildi.
1919’da kurulurken siyasal ve sosyal bar›fl aras›ndaki yaflamsal ba¤lant›y› vurgulayan UÇÖ’ye, kuruluflunun 50. y›l›na denk düflen 1969 y›l›nda, 10 Aral›k ‹nsan
Haklar› Uluslararas› Günü Nobel Bar›fl Ödülü verildi. UÇÖ ayn› y›l, istihdam politikas› alan›nda ilk küresel planlama giriflimi olan Dünya ‹stihdam Program›’n› bafllatm›flt›. Bu program, iflsizlik ve gizli iflsizli¤in yoksullu¤un temel nedenlerinden oldu¤unu ve kalk›nman›n önündeki en büyük engeli oluflturdu¤unu düflünen Genel
Müdür Morse’un önceliklerinden biriydi.
TELEV‹ZYON
‹NTERNET
106
Resim 5.1
So¤uk Savafl’›
izleyen dönemde
22 y›l UÇB Genel
Müdürü olan
David A. Morse’un,
Örgüt ad›na ald›¤›
Nobel Bar›fl Ödülü
Kaynak:
yn/media/mediasea
rch.fiche?p_id=180
7&p_lang=fr
SIRA S‹ZDE
S O R U
D‹KKAT
SIRA S‹ZDE
AMAÇLARIMIZ
K ‹ T A P
TELEV‹ZYON
‹NTERNET
2
Kural üretme
etkinli¤inin
“sosyal devlet dönemi”nin bafll›ca özellikleri sizce nelerdir?
SIRA
S‹ZDE
Küreselleflmeye Sosyal Yan›t Dönemi (1985-2012)
D Ü fi Ü N Esavafl›n
L‹M
Özellikle so¤uk
sona ermesini izleyen y›llarda kabul edilen sözleflme ve
tavsiyeler göz önüne al›nd›¤›nda, kural üretme etkinli¤inin 1980’li y›llar›n ortalar›ndan sonraki Sevresi
O R U “küreselleflmeye sosyal yan›t” niteli¤i tafl›r. 1998’de kabul edilen
-afla¤›da görece¤imiz- Bildirge de bunu belirtir. Bu dönemde, gecikerek de olsa,
ekonomik küreselleflmenin yaratt›¤› sosyal sorunlara uluslararas› düzeyde çözüm
D‹KKAT
getirmeye, esnek/atipik çal›flma biçimleri ile kay›td›fl› (informel) kesim çal›flt›r›lanlar›n› korumaya yönelik kurallar üretildi. “Yumuflak hukuk” yaklafl›m›n›n ürünü
SIRAönemli
S‹ZDE örneklerinden olan 1998 ve 2008 bildirgeleri kabul edildi.
belgelerin en
Say›sal yönden, 1985’i izleyen dönemde kabul edilen sözleflme ve tavsiye say›lar›n›n s›ras›yla 19 ve 22 olmas›, y›ll›k ortalamadaki düflmenin sürdü¤ünü gösteriAMAÇLARIMIZ
yor. Sözleflme say›s›ndaki düflme, 1998 Bildirgesi’ni izleyen y›llarda daha da belirginleflti. Hukuksal ba¤lay›c›l›¤›/zorlay›c›l›¤› olmayan belgeler, sözleflmelerin yerini
ald›. 8 sözleflmeye
K ‹ T A Pkarfl›, 14 tavsiye ve 2 bildirge kabul edildi. Böylece, yasama etkinli¤ine, “yumuflak hukuk” (soft law) olarak nitelenen yeni bir yaklafl›m egemen
oldu. Bir sözleflme efllik etmeksizin “özerk” bir tavsiye olarak kabul edilen 202 say›l› SosyalT Koruman›n
E L E V ‹ Z Y O N Ulusal Temel Çerçevesi Tavsiyesi, bu yaklafl›m›n 2012’deki
en yeni örne¤idir.
Niteliksel yönden ise, flu saptamalar yap›labilir: Bu dönemde kabul edilen sözleflme ve tavsiyelerin önemli bir bölümü, küreselleflmenin (ve post fordist üretim
‹ N T yaratt›¤›
E R N E T yeni istihdam biçimleri için uluslararas› alt s›n›r getiren dübiçimlerinin)
zenlemelerdir. K›smi zaman çal›flma (1994) ve evde çal›flma (1996) ile ilgili sözleflme ve tavsiyeler, bunun en önemli örnekleridir. Bir baflka örnek, 2006’da kabul
N N
107
edilen 198 say›l› ‹fl ‹liflkisi Tavsiyesi’dir. Bu tavsiye, tafleron çal›flmayla ilgili sözleflme ve tavsiye girifliminin baflar›s›z sonuçlanmas› üzerine kabul edildi. Küreselleflmenin olumsuz sosyal sonuçlar›yla do¤rudan ba¤lant›l› sorunlara iliflkin olarak da,
flu belgeler kabul edildi: Borcunu ödeyemez durumdaki iflverenlere karfl› iflçi alacaklar›n›n korunmas› sözleflmesi (1992), özel istihdam acenteleri sözleflmesi (1997),
yap›sallaflan iflsizlik sorununu küçük ve orta ölçekli iflletmeleri destekleyerek yarat›lacak istihdam olanaklar›yla çözmeyi amaçlayan tavsiye (1998). Kabul edilen sözleflmeler aras›nda; çocuklar›n çal›flt›r›lmas›n›n yasaklanmas›na (1999) ve ev emekçilerinin korunmas›na (2011) yönelik 182 ve 189 say›l› sözleflmeler de vard›r. Öte
yandan 2006’da da, Örgüt’ün eylem araçlar›n›n tümünün seferber edilmesini öngören ifl sa¤l›¤› ve güvenli¤i alan›nda özendirici çerçeve sözleflme (187) ve tavsiye
(197) kabul edildi.
Bu dönemde, uluslararas› çal›flma kurallar› bütününün etkisini, uyumunu ve
etkinli¤ini art›rma ve denetim süreçlerini iyilefltirme çabalar› yo¤unlaflt›r›ld›. YK bu
amaçla yapt›¤› çal›flmalar› sonucunda, 71 sözleflme ile 73 tavsiyenin günümüz koflullar›yla (ba¤lam›yla) son derecede uyumlu oldu¤unu gözlemledi ve bunlar›n,
Örgüt’ün özendirme kampanyalar›nda öncelikli say›lmas› gerekti¤ini belirtti (BIT,
2004a: 52).
UÇB’nin, temel ilke ve haklara sayg› gösterilmesini, gelifltirilmesini ve gerçeklefltirilmesini sa¤lamaya yönelik iki büyük teknik yard›m program›, bu dönemde
uygulamaya konuldu. Programlardan 1992’de bafllat›lan birincisi, çocuklar›n çal›flSIRA S‹ZDE
malar›n›n kald›r›lmas› için uluslararas› programd›r (IPEC) ve UÇÖ’nün en büyük
teknik yard›m program›d›r. ‹kinci program ise, 1998 Bildirgesi’ndeki dört temel insan hakk›n›n gelifltirilmesine iliflkindir.
182 say›l› sözleflme:
Türkiye, Çocuklar›n
Çal›flmas›n›n En Kötü
Biçimlerinin Kald›r›lmas› ve
Yasaklanmas› Sözleflmesi’ni
2001’de onaylad›. Sözleflme,
1998 Bildirgesi’nden sonra,
138 say›l› sözleflme ile
birlikte, “temel insan haklar›
sözleflmeleri aras›na al›nd›.
Kural üretme etkinli¤inin, 1980’li y›llar›n ortalar›ndan sonraki kesitinin
en belirgin özelSIRA S‹ZDE
S O R U
likleri sizce nelerdir?
SIRA S‹ZDE
3
D Ü fi Ü N E L ‹ ve
M “tavsiye”
Küreselleflmeye sosyal yan›t döneminde kabul edilen “sözleflme”
D‹KKAT
niteli¤i tafl›mayan üç belge, bu dönemde benimsenen ve “düzenleyici” de¤il “programlay›c›” olan “yumuflak hukuk” yaklafl›m›n›n, önemli örneklerindendir.
S O R U
N N
SIRA S‹ZDE
1998 Temel ‹lkeler ve Haklar Bildirgesi
SIRA
D ‹ K S‹ZDE
K A T 18 Haziran
Çal›flmaya ‹liflkin Temel Haklar ve ‹lkeler ‹le ‹zlenmesi UÇÖ Bildirgesi,
AMAÇLARIMIZ
1998’de kabul edildi. Bildirge, UÇÖ’nün So¤uk Savafl sonras›nda, özellikle 1994’ü
izleyen y›llarda çeflitli organlar› çerçevesinde sürdürdü¤ü ekonominin
ve ticaretin
SIRA
D Ü fi ÜS‹ZDE
NEL‹M
küreselleflmesine, yaratt›¤› olumsuz sosyal sonuçlara verdi¤i Kbir‹ yan›tt›r.
EkonoT A P
mik küreselleflmenin, asgari bir sosyal kurallar temeline dayanmas›, ekonomik büS O R U
yüme ile sosyal ilerleme aras›nda ba¤ kurulmas› ve ekonomikAMAÇLARIMIZ
geliflmeye
sosyal geliflmenin de efllik etmesi gerekti¤i düflüncesinin sonucudur. Küreselleflmenin deTELEV‹ZYON
rinlefltirdi¤i sosyal adaletsizlik ve eflitsizliklere karfl› ç›kman›n önkoflulu,
D ‹ K K A T UÇÖ sözK
‹ T A P
leflmelerinden kimilerinin uygulanmas›n› sa¤lamak ve yayg›nlaflt›rmakt›r.
N N
N N
SIRA S‹ZDE
Bildirge metnine flu adresten eriflebilirsiniz:
‹NTERNET
http://www.ilo.org/ilolex/cgi-lex/pdconvf.pl?host=status01&textbase=ilofre&docuTELEV‹ZYON
ment=2&chapter=26&query=%28%23docno%3D261998%29+%40ref&hightlight=&quAMAÇLARIMIZ
erytype=bool&context=0
SIRA S‹ZDE
S O R U
D ÜDfi ‹ÜKNKE AL ‹TM
S O RS‹ZDE
U
SIRA
SIRA
D ‹ K KS‹ZDE
AT
AMAÇLARIMIZ
DSIRA
Ü fi Ü NS‹ZDE
EL‹M
K ‹ T A P
S O R U
AMAÇLARIMIZ
TELEV‹ZYON
D‹KKAT
K ‹ T A P
SIRA S‹ZDE
‹NTERNET
TELEV‹ZYON
AMAÇLARIMIZ
‹NTERNET
‹NTERNET
K ‹ T A P
TELEV‹ZYON
TELEV‹ZYON
‹NTERNET
‹NTERNET
Bildirge ve y›ll›k izlemenin ilk befl y›l› konusunda bkz.: Gülmez, 2005:
K ‹ 563-603.
T A P
108
1998 Bildirgesi’nin oluflum sürecinde, BM’nin Mart 1995’te Kopenhag’ta düzenledi¤i “Sosyal Geliflme ‹çin Küresel Doruk” toplant›s›, önemli bir dönemeçtir. Çünkü devlet ve hükümet baflkanlar›, “nitelikli istihdam (ifl) sa¤lamay› ve çal›flanlar›n temel hak ve ç›karlar›n› korumay›; bu amaçla da, Uluslararas› Çal›flma
Örgütü’nün ilgili sözleflmelerine sayg› gösterilmesini gelifltirmeyi” üstlendi
(Türk Harb-‹fl, 1995). Ertesi y›l Singapur’da toplanan Dünya Ticaret Örgütü Bakanlar Konferans›’nda, ikinci bir ad›m at›ld›. 13 Aral›k 1996’da kabul edilen sonuç
aç›klamas›nda; “Uluslararas› düzeyde tan›nm›fl, temel çal›flma kurallar›na uyma yükümlülü¤ümüzü yeniliyoruz” denildi. Bu kurallar›n oluflturulmas› ve onlarla ilgilenilmesi (uygulanmas›n›n denetlenmesi) konusundaki yetkili kuruluflun
UÇÖ oldu¤u kabul edildi ve bu kurallar› gelifltirmek amac›yla sürdürdü¤ü etkinliklerin desteklendi¤i belirtildi. Bu önemli aç›klama üzerine dönemin Genel Müdürü
M. Hansenne, 1997 raporunda bir genel haklar bildirgesi kabul edilmesi önerisinde bulundu (BIT, 1997: 13 vd). Böylece de, 1990’l› y›llardan itibaren “yumuflak hukuk” yaklafl›m›n›n “bildiri” nitelikli ilk örne¤i olan 1998 Bildirgesi’nin haz›rl›k süreci bafllad›.
Yeni bir “pragmatik” kural üretme etkinli¤inin bafllang›c› oldu¤u belirtilen (Louis, 2011: 49) Bildirge, anayasay› de¤ifltirme ve üye devletlere yeni yükümlülükler
dayatma amac› tafl›maz. As›l olarak, 8 temel insan haklar› sözleflmesine iliflkin denetimi güçlendirmeyi, onaydan ba¤›ms›z ve raporlar temeline dayal› olarak iflletilecek yeni (üçüncü kuflak) bir izleme sistemi kurulmas›n› amaçlar.
1998 Bildirgesi, geliflmifllik düzeyi ne olursa olsun, üye devletlerin tümünün uymak ve uygulamak zorunda olduklar› temel insan haklar›n› güvenceye alan sözleflme ve tavsiyeleri dört bafll›kta toplad›. Öteki bireysel ve toplu haklar› korumak
ve gelifltirmek ere¤iyle özgürce hareket edebilmek için kaç›n›lmaz olan bu dört
hak ve onlar› güvenceye alan sekiz sözleflme flunlard›r:
• Sendika (örgütlenme) özgürlü¤ü ve toplu pazarl›k hakk›n›n eylemsel olarak
tan›nmas› (1948 ve 1949 tarihli, 87 ve 98 say›l› sözleflmeler);
• Tüm biçimleriyle zorla ya da zorunlu çal›flman›n kald›r›lmas› (1930 ve 1956
tarihli, 29 ve 105 say›l› sözleflmeler);
• Çocuklar›n çal›flmas›n›n yasaklanmas› (1973 ve 1999 tarihli, 138 ve 182 say›l› sözleflmeler);
• ‹stihdam ve meslekte ayr›mc›l›¤›n yasaklanmas› (1951 ve 1958 tarihli, 100 ve
111 say›l› sözleflmeler).
8 sözleflme d›fl›nda kalan sözleflmeleri “ikincil konuma” düflürerek ve sonuçta
çifte standart bir kural düzeni yaratarak UÇÖ kurallar düzeninin birli¤inde gedik
açt›¤› belirtilip elefltirilen (Louis, 2011: 56) 1998 Bildirgesi, Girifl ile 5 maddelik metin ve izlenmesi ile ilgili Ek olmak üzere üç bölümden olufluyor.
Girifl’te, büyük bir bölümü Anayasa’n›n Bafllang›ç bölümünde ve Filadelfiya
Bildirgesi’nde de yer alan flu noktalara yer verildi:
• UÇÖ, sosyal adaletin evrensel ve sürekli bir bar›fl› sa¤lamak için temel oldu¤u inanc›yla kurulmufltur;
• Ekonomik büyüme, hakkaniyeti (eflitli¤i), sosyal ilerlemeyi ve yoksullu¤un
kökünden kaz›nmas›n› sa¤lamak için temel ancak yetersizdir ve bu, Örgüt
için, güçlü sosyal politikalar›n, adaletin ve demokratik kurumlar›n gelifltirilmesi zorunlulu¤unu do¤rulam›flt›r;
• UÇÖ, küresel bir ekonomik ve sosyal geliflme çerçevesinde, genifl ve sürekli (sürdürülebilir) bir geliflmeyi yerlefltirmek ere¤iyle ekonomik ve sosyal
politikalar›n karfl›l›kl› olarak güçlenmesi için, yetkili oldu¤u tüm alanlarda,
özellikle istihdam, mesleksel e¤itim ve çal›flma koflullar› alan›nda kural üretme, teknik iflbirli¤i ve araflt›rma konular›ndaki eylem araçlar›n›n tümünü her
zamankinden daha çok seferber etmek zorundad›r;
• UÇÖ, özel sosyal gereksinmeleri olan kiflilerin, özellikle iflsizlerin, göçmen
iflçilerin sorunlar›na özel bir dikkat göstermek, sorunlar›n› çözmeye yönelik
ulusal, bölgesel ve uluslararas› çabalar› seferber etmek ve özendirmek ve istihdam yaratmay› amaçlayan etkili politikalar gelifltirmek zorundad›r;
• Sosyal ilerleme ile ekonomik büyüme aras›ndaki ba¤lant›y› sa¤lamak amac›yla, ilgililerin kendisine, özgürce ve f›rsat eflitli¤i temelinde, yarat›lmas›na
katk›da bulunduklar› zenginliklere eksiksiz kat›l›mlar›n› isteme ve böylece
insani yeteneklerini tam olarak gerçeklefltirme olana¤› vererek, çal›flmaya
iliflkin temel haklar›n ve ilkelerin güvenceye ba¤lanmas› özel bir önem ve
anlam tafl›r;
• UÇÖ, uluslararas› çal›flma kurallar› oluflturmak ve bu kurallarla ilgilenmek
için Anayasas› ile yetkilendirilmifl uluslararas› bir Örgüt ve yetkili organd›r,
anayasal ilkelerinin anlat›m› olarak çal›flmaya iliflkin temel haklar›n gelifltirilmesi konusunda evrensel bir kabul ve destekten yararlan›r;
• Giderek artan bir karfl›l›kl› ekonomik ba¤›ml›l›k durumunda, Örgüt Anayasas›’nda yaz›l› temel hak ve ilkelerin süreklili¤ini do¤rulamak ve evrensel
olarak uygulanmalar›n› özendirmek ivedi nitelik tafl›r.
Ekonomik büyüme ile geliflme aras›nda denge kurmaya ve bu amaçla da küreleflmenin sosyal adaletsizlik ve eflitsizlikleri derinlefltiren olumsuz sonuçlar›n› sosyal politikalarla yumuflatmaya yönelik bu saptamalar, benzer yaklafl›mla FB’de de
vard›r. Böylece, UÇÖ’nün iki Dünya Savafl› sonras›nda 1919’da ve 1944’te belirlenen anayasal ilkeleri bir kez daha do¤rulanm›flt›r. Sosyal olan ile ekonomik olan
aras›ndaki geleneksel ikilemde, sosyalin ve sosyal politikalar›n tafl›d›¤› önem ve
ekonomik olana üstünlü¤ü, ekonomik büyümenin kendili¤inden zenginliklerin
hakça paylafl›m›na olanak vermedi¤i, bunun araçlar› niteli¤indeki temel haklar›n
güvenceye al›nmas›n›n ve evrensel ölçekte uygulanmas›n›n tafl›d›¤› yaflamsal önem
aç›kça vurgulanm›flt›r.
1998 Bildirgesi’nde yap›lan düzenlemeler özetle flöyledir: Devletler ile UÇÖ
aras›nda üyelik iliflkisinin kurulmas›yla Anayasa’daki ilkeler ve amaçlarla ilgili yükümlülükler do¤ar. Bu ilkeler de, temel insan haklar›yla ilgili sözleflmelerde ayr›nt›l› olarak düzenlenmifltir. Tüm üyeler, bu sözleflmeleri onaylamam›fl olsa da, yaln›zca Örgüt’e üye olmalar› nedeniyle, temel haklarla ilgili ilkelere sayg› göstermek,
onlar› gelifltirmek ve gerçeklefltirmekle yükümlüdür. Örgüt ise, flu üç konuda üyelerine yard›m edecektir:
• Temel sözleflmelerin onaylanmas› ve uygulanmas›n› gelifltirmeye yönelik
teknik iflbirli¤i ve dan›flsal hizmetler sunma;
• Bu sözleflmelerin tümünü ya da kimilerini henüz onaylayacak durumda bulunmayan üyelerine, an›lan sözleflmelere konu olan temel haklarla ilgili ilkelere sayg› gösterme, onlar› gelifltirme ve gerçeklefltirme çabalar›nda yard›m etme;
• Üyelerine, ekonomik ve sosyal geliflmeye elveriflli bir ortam yaratma çabalar›nda yard›m etme.
1998 Bildirgesi, öngördü¤ü kurallar›n yaflama geçirilmesi amac›yla öngördü¤ü
izleme mekanizmas›n›n özendirici, güvenilir ve etkili bir mekanizma olarak ifllerli¤e konulmas›n› öngörür.
109
1998 Bildirgesi: 1998
Bildirgesi, UÇÖ’nün
anayasal kurucu ilkelerini
bir kez daha yineledi.
Bunlardan biri, sosyal
adalet ilkesidir. Sosyal
adalet, 1919’da, “sosyal
reformcu” yaklafl›m›n
sonucu olarak Bafllang›ç
bölümüne yaz›lm›flt›. Amaç,
“siyasal bar›fl”›n tek bafl›na
evrensel ve sürekli
olamayaca¤›n›
vurgulamakt›.
110
Hakça Bir Küreselleflme ‹çin Sosyal Adalet UÇÖ Bildirgesi (2008)
SIRA S‹ZDE
S O R U
D‹KKAT
SIRA S‹ZDE
AMAÇLARIMIZ
K ‹ T A P
TELEV‹ZYON
‹NTERNET
UÇÖ’nün, onaya ba¤l› hukuksal yükümlülük do¤urmaya yönelik sözleflmeler yerine, yol gösterici/esnek belgeler kabul etme poltikas› 2000’li y›llarda da sürdürüldü. 10 Haziran 2008 tarihinde, bir baflka “yumuflak hukuk” belgesi olarak Hakça
Bir Küreselleflme ‹çin Sosyal Adalet UÇÖ Bildirgesi kabul edildi.
FB’den esinlenen 2008 Bildirgesi, üçlü yap› ilkesine dayal› Örgüt’ün anayasal ilke ve de¤erlerini bir kez daha do¤rulad›. UÇÖ’nün 1999’da kabul etti¤i “insanca
çal›flma” paradigmas›n› kurumsallaflt›rd›. Örgüt’ün anayasal hedeflerine eriflmesi
amac›yla, tüm politikalar›n›n oda¤›nda yer alan -afla¤›da görece¤imiz- “insanca
çal›flma gündemi”nin (‹ÇG) evrensel niteli¤ini ortaya koydu ve ülkeler düzeyinde
uygulamaya konulmas›n›n h›zland›r›lmas›n› öngördü. Üye devletleri, ‹ÇG’nin dört
stratejik hedefine dayal› politikalar› uygulamaya koymakla yükümlü tuttu. Bu dört
hedefin, “bölünemez ve karfl›l›kl› ba¤›ml› oldu¤unu ve birbirini güçlendirdi¤ini
vurgulad›.
UÇÖ’nün küreselleflmenin meydan okumalar› karfl›s›ndaki sorumluluklar›n› yerine getirmesinin
araçlar›ndan biri olan 2008 Bildirgesi, küreselleflmenin de¤iflik
SIRA S‹ZDE
alanlardaki özelliklerini an›msatt›. UÇÖ’nün sürekli de¤iflen bir çevrede sosyal adalet ve ilerlemeyi gerçeklefltirmek için belirleyici bir rolünün bulundu¤unu vurgulaD Üekonomik
fi Ü N E L ‹ M
d›. Bildirge,
ve sosyal alanlarda sürekli bir kalk›nma için, asl›nda kan›mca yeni olmayan ve özellikle FB’deki de¤erlerin yinelenmesi anlam›na gelen, flu
“etik” ve “anayasal”
S O R U temel de¤erleri vurgulad›: Özgürlük, insan/kifli onuru, sosyal
adalet, güvenlik ve ayr›mc›l›k gözetmeme.
‹nsanca çal›flman›n küreselleflmenin meydan okumalar›na karfl› etkili bir araç
D ‹ K K A T1995 ve 2005 sosyal doruk toplant›lar›ndan da anlafl›ld›¤›n› an›moldu¤unu, bunun
satan 2008 Bildirgesi, verimli ve insanca çal›flmay›, tüm ekonomik ve sosyal politiSIRA S‹ZDE
kalar›n oda¤›na
yerlefltirdi. Eflit derecede önem tafl›yan dört stratejik hedef, alt bileflenleriyle I. Bölümde flöyle aç›kland›:
• ‹stihdam›n gelifltirilmesi;
AMAÇLARIMIZ
• Sosyal
koruma önlemleri al›nmas› ve güçlendirilmesi;
• Sosyal diyalog ve üçlülü¤ün gelifltirilmesi;
• Temel çal›flma haklar›na sayg› gösterilmesi ve uygulamaya konulmas›.
K ‹ T A P
Bildirge, bu stratejik hedeflerden birinin gelifltirilmesindeki her tür zaaf›n ötekilerin gerçeklefltirilmesine zarar verece¤ini vurgulayarak, aralar›ndaki karfl›l›kl› ba¤›ml›l›k ve bölünmezlik iliflkisinin alt›n› çizdi. Eflitlik ve ayr›mc›l›k yasa¤›n›n da,
TELEV‹ZYON
stratejik hedeflerin tümünü ilgilendiren sorunlar olarak gözönünde bulundurulmas› gerekti¤ini belirtti.
N N
1995, 2000‹ NveT E2005
R N E Tsosyal doruklar›n›n raporlar›na flu adreslerden eriflilebilir:
http://social.un.org/index/Home/WorldSummitforSocialDevelopment1995.aspx
http://social.un.org/index/Home/Geneva2000.aspx
2008 Bildirgesi’nin ek’inde, etkisini de¤erlendirmek için bir “izleme” sistemi öngörüldü. ‹zleme sistemi; Örgüt’ün amaç ve hedeflerinin (dört stratejik hedefinin)
bütüncü bir yaklafl›mla üye devletlerde gelifltirilip gerçeklefltirilmesine iliflkin yükümlülüklerini yerine getirmek için gösterecekleri çabalar› destekleyece¤i araçlar›
belirleme amac›ndad›r. UÇÖ’nün üye devletlere yard›m etmek için almas› gereken
önlemler ve yerine getirmesi gereken etkinlikler; “yönetim, kaynaklar ve d›fl iliflkiler”; “üye devletlerdeki durumu ve gereksinimlerini anlama ve bunlara karfl›l›k/ya-
111
n›t verme”; “teknik yard›m ve dan›flsal hizmetler”; “araflt›rma, bilgileri derleme ve
SIRA S‹ZDE
paylaflma” bafll›klar› alt›nda ayr›nt›l› olarak belirtildi.
Öte yandan UÇK’nin, 2008 Bildirgesi’nin etkisini bir gündem maddesi olarak
zaman zaman de¤erlendirmesi ve UÇB’nin de bu amaçla bir de¤erlendirme
rapoD Ü fi Ü N E L ‹ M
ru haz›rlamas› öngörüldü ve raporun içermesi gereken bilgiler belirtildi. UÇK, yapt›¤› de¤erlendirme ›fl›¤›nda gerekli görürse, yeni de¤erlendirmeler yap›lmas›na ya
S O R U
da baflka uygun eylem biçimlerine karar verebilecektir.
Bu konuda ayr›nt›l› bilgi için bkz.: Kapar, 2009: 61-77.
SIRA S‹ZDE
S O R U
D‹KKAT
D‹KKAT
Krizin Üstesinden Gelmek: Dünya ‹stihdam Pakt› (2009)
SIRA S‹ZDE
N N
UÇK, tüm ülkeleri etkileyen küresel istihdam krizi konusunda 15-17 Haziran 2009
tarihlerinde gerçeklefltirilen üç günlük özel bir UÇÖ doruk toplant›s›ndan sonra,
19 Haziran 2009 tarihinde “Krizin Üstesinden Gelmek: DünyaAMAÇLARIMIZ
‹stihdam Pakt›” bafll›kl› belgeyi (D‹P) kabul etti.
UÇÖ Genel Müdürü J. Somavia, yazd›¤› Önsözde D‹P’in; emek piyasas›n›n vaA P
rolan sorunlar›n› daha da a¤›rlaflt›ran iflsizli¤in, gizli iflsizli¤inKve‹ Tkay›td›fl›
istihdam›n geçmiflte görülmemifl biçimde artmas›na karfl› reel ekonominin aktörlerinin
güçlü bir yan›t› oldu¤unu vurguluyor. ‹stihdam krizinin yoksullu¤u daha da a¤›rTELEV‹ZYON
laflt›rd›¤›n›, orta s›n›flar› zay›flatt›¤›n›, sosyal d›fllanmay› k›r›lganlaflt›rd›¤›n›
ve Geliflme ‹çin Biny›l Hedefleri’nin gerçeklefltirilmesini tehlikeye soktu¤unu belirtiyor.
Dünya emek piyasas›na, ço¤u genç olmak üzere her y›l 45 milyon yeni iflgücünün
kat›ld›¤›n› ve dolay›s›yla 2015’e de¤in yaklafl›k 300 milyon istihdam yarat›lmas› ge‹NTERNET
rekti¤ini ekliyor.
BM ile -Temmuz 2009’daki toplant›lar›nda- G20 ülkelerinin de destekledi¤i
D‹P, her birinin ilkeleri ayr›ca ve ayr›nt›l› olarak aç›klanan flu befl ana bafll›ktan
olufluyor:
I. Krize insanca çal›flmaya dayal› bir yan›t;
II. Ekonominin yeniden canlanmas›n› ve kalk›nmay› gelifltirmeyi amaçlayan ilkeler;
III. ‹nsanca çal›flmaya dayal› yan›tlar (Bunlar, flu altbafll›klar alt›nda s›ralan›yor:
a) istihdam yarart›lmas›n› h›zland›rmak, istihdam› aya¤a kald›rmak ve iflletmelerin yaflayabilirli¤ini sa¤lamak; b) sosyal koruma sistemlerini güçlendirmek ve kiflileri korumak; c) uluslararas› çal›flma normlar›na sayg› gösterilmesini güçlendirmek; d) sosyal diyalog [toplu pazarl›k, önceliklerin say›m›n› yapmak ve eylemi uyarmak]);
IV. ‹zlenecek yol: hakça ve sürdürülebilir bir küreselleflmeyi yerlefltirmek;
V. ILO’nun eylemi.
Görüldü¤ü gibi D‹P, UÇÖ’nün “insanca çal›flma” gündemine dayan›yor ve temel çal›flma hak ve ilkelerine sayg› gösterilmesini, kad›nlar ve erkekler aras›nda
eflitli¤in, anlat›m özgürlü¤ünün, kat›l›m ve sosyal diyalo¤un gelifltirilmesini amaçl›yor. Bunlar›n, ekonminin yeniden canlanmas› ve kalk›nma için kaç›n›lmaz ö¤eler
oldu¤unu vurgulayan D‹P, ILO’nun üçlü yap›s›ndaki aktörlerinin 2008 Bildirgesi’yle üstlendikleri yükümlülüklerinden esinlenen küresel bir politika arac›d›r.
Uluslararas› ekonomik ve mali krizin sosyal politika, istihdam politikas› ve k›saca
toplum üzerinde yaratt›¤› olumsuz etkileri hafifletmeyi amaçlar. Krize yan›t için, ilkeleri belirlenen genel bir çerçeve oluflturur. Ülkelerin, krize karfl›, kendi gereksinimlerine, özgül durumlar›na ve özel önceliklerine göre kabul edip izlemelerine
olanak tan›d›¤› kimi önlemler içerir. Krize yan›t›n; hakça bir küreselleflmeye ve
SIRA S‹ZDE
Biny›l Bildirgesi: BM Genel
Kurulu, yeni biny›l›n
flafa¤›nda, 8 Eylül 2000
AMAÇLARIMIZ
tarihinde “Biny›l
Bildirgesi’ni kabul etti. XXI.
Yüzy›lda; özgürlük, eflitlik,
dayan›flma, hoflgörü, do¤aya
sayg›, sorumluluklar›n
K ‹ T A P
paylafl›lmas› gibi temel
de¤erlerin uluslararas›
iliflkilerde egemen olmas›
vurguland›. Bu
T Ede¤erlerin
LEV‹ZYON
yaflama geçirilmesi için
hedefler belirlendi. Geliflme
hakk›n›n gerçe¤e
dönüfltürülmesi ve
yoksullu¤un kald›r›lmas›, bu
‹NTERNET
hedeflerden biridir. Üçüncü
Biny›l›n flafa¤›nda, bafll›ca
meydan okuman›n,
küreselleflmenin tüm
insanl›k için olumlu bir güç
olmas›na çaba göstermek
oldu¤u, küreselleflmenin
sonsuz olanaklar sunmas›na
karfl›n sonuçlar›n›n çok
eflitsiz biçimde paylafl›ld›¤›
belirtildi.
112
D‹P ve temel insan haklar›:
2008 Bildirgesi gibi Dünya
‹stihdam Pakt› da, zorla
çal›flt›rman›n
kald›r›lmas›na, eflitlik ve
ayr›mc›l›k yasa¤›na,
sendikal hak ve özgürlüklere
ve çocuklar›n
çal›flt›r›lmas›n›n
kald›r›lmas›na vurgu yapt›.
çevreye daha sayg›l› bir ekonomiye katk› sa¤lamas› gerekti¤i vurgulan›yor. Bu yan›t ayn› zamanda; daha çok istihdam ve sürdürülebilir iflletmeler yaratan, çal›flanlar›n haklar›na sayg› gösteren, erkekler ve kad›nlar aras›nda eflitli¤i destekleyen,
elveriflsiz konumdaki kiflileri koruyan, nitelikli kamu hizmetleri sa¤layan ülkelere
yard›m eden ve geliflme için Biny›l›n hedeflerini gerçeklefltirme olana¤› veren bir
kalk›nmaya katk› sa¤lamal›d›r.
D‹P’in, ulusal ve uluslararas› politikalar› yönlendirme amac›yla önerdi¤i önlem
ve politikalar, özetle flunlard›r:
• Kad›n ve erkek çal›flanlar› olabildi¤ince iflinde tutmak;
• ‹flletmeleri ve özellikle küçük ve orta boy iflletmeleri desteklemek;
• “Yeflil istihdam”› da kapsamak üzere, özellikle yüksek yo¤unluklu istihdam
sektörlerinde yat›r›mlar› ve istihdam yarat›lmas›n› desteklemek;
• Krizden etkilenen kifli ve aileleri ve özellikle en elveriflsiz konumda olanlar› ve kay›td›fl› ekonomi çal›flanlar›n› korumak ve bunu, kendilerine bir gelir,
sürekli yaflama araçlar› ve emeklilik ikramiyesi güvencesi sa¤layacak biçimde sosyal koruma sistemlerini güçlendirerek yapmak;
• Çal›flanlar›, bugün ve yar›n gereksinme duyacaklar› yeteneklerle donatmak.
Kriz döneminde de, UÇÖ’nün 8 sözleflmesinin güvenceye ald›¤› temel insan
hak ve ilkelerine titizlikle uyulmas›n› isteyen D‹P’in öngördü¤ü/amaçlad›¤› önlemler yelpazesi flu befl bafll›kta toplan›yor:
1. ‹stihdam› özendirmek (uzun süreli iflizlik ve kay›t d›fl› istihdam›n artmas› riskini azaltmak, tam istihdam ile verimli istihdam› ve insanca çal›flmay› kriz
karfl›t› politikalar›n oda¤›na yerlefltirmek);
2. Sosyal korumay› yayg›nlaflt›rmak;
3. Uluslararas› çal›flma kurallar›na sayg› göstermek;
4. Sosyal diyalo¤u gelifltirmek;
5. Hakça bir küreselleflmeyi biçimlendirmek.
Ulusal, bölgesel ve uluslararas› düzeyleri kapsayan ivedi bir ça¤r› niteli¤indeki
D‹P’in baflar›ya ulaflmas›n›n; hükümetlerin, ifl dünyas›n›n, sendikalar›n, parlamentolar›n, yerel makamlar›n ve sivil toplum kurulufllar›n›n, çokyanl› kurulufllar›n ve
ba¤›flç›lar›n kararlar›na ba¤l› oldu¤u belirtiliyor.
D‹P; ILO’nun krize yan›t ve ekonomik ve sosyal kalk›nmay› gelifltirme aç›s›ndan önem tafl›d›¤›n› vurgulad›¤› -yetkinli¤i tan›nan- uzmanl›k alanlar›n› (örne¤in
istihdam yaratma, sosyal koruma ve finansman modelleri, aktif emek piyasas› politikalar›, iflletmeler kurulmas› ve gelifltirilmesi, asgari ücret saptama yöntemleri,
emek piyasas› kurulufllar›, ifl yönetim ve teftifli, insanca çal›flmay› gelifltirme programlar›, uluslararas› temel çal›flma normlar› ve izlenmesi, sosyal diyalog, emek piyasas›nda erkek ve kad›nlar aras›nda eflitlik, iflyerinde A‹DS’e karfl› savafl›m programlar›, göçmen iflgücü bafll›klar› alt›nda) an›msat›p s›ralam›fl ve uzmanl›¤›n›n, bu
alanlarda hükümetlerle, sosyal ortaklarla ve çok yanl› sistemle gerçeklefltirdi¤i tüm
etkinliklerin oda¤›na yerlefltirilmesi gerekti¤ini vurgulam›flt›r. Afla¤›daki etkinliklerin bu somut eylem alanlar›n› güçlendirece¤ini belirtmifltir:
• Ülkelerin, siyasal kararlar al›nmas›na hizmet eden emek piyasas›, özellikle ücretlerin evrimi konusunda bilgileri üretme ve kullanma, ilerlemelerini
ölçmeye yard›m eden uygun verileri derleme ve analiz etme kapasitelerini iyilefltirmek;
• Krize karfl› önlemler ile at›l›m planlar› konusundaki bilgileri derlemek ve
da¤›tmak;
113
• Al›nan ve gelecekte al›nacak önlemleri, ilgili baflka örgütlerle iflbirli¤i yaparak de¤erlendirmek;
• Bölgesel kalk›nma bankalar› ve baflka uluslararas› mali kurulufllarla ortak
çal›flmay› güçlendirmek;
• Ülkeler düzeyinde, tan› kapasiteleri ile dan›flsal hizmetler konusundaki kapasiteleri güçlendirmek;
• ‹nsanca çal›flman›n ülkelere göre gelifltirilmesi programlar›nda, krize karfl›
önlemleri öncelikle ele al›p ifllemek.
UÇÖ, D‹P’i uygulamak için, baflka örgütlerle iflbirli¤i yaparak, isteyen hükümetler ile çal›flan ve iflveren örgütlerine gerekli insan va mali kaynaklar› sa¤lamay› üstlenmifltir. Bunun için de, 2008 Bildirgesi ile bu Bildirge’ye efllik eden karar›n,
kendisine yol gösterece¤ini belirtmifltir.
‹nsanca (Uygun) Çal›flma Paradigmas› ve Gündemi
“‹nsanca (uygun) çal›flma” (travail décent/decent work) kavram›, ilk kez, 1998 Bildirgesi’nin kabul edildi¤i 1998’de Genel Müdür seçilen J. Somavia’n›n görevine
bafllad›¤› 1999’da UÇK’ye sundu¤u ilk raporda (BIT, 1999) yer ald›.
1995 Sosyal Doruk toplant›s›n› düzenleyen Somavia, raporunda, 1980’den bafllayarak UÇÖ’nün eylem ve etkinliklerinin geleneksel temellerinin, küreselleflmenin sonucu olan ekonomik ve sosyal çevredeki dönüflümler nedeniyle de¤iflmeye
bafllad›¤›n› anlatt›. Rapora göre, ekonomik liberalizasyon politikalar›; devlet, emek
ve sermaye aras›ndaki iliflkileri de¤ifltirdi. ‹stihdam iliflkisinde, emek piyasalar›nda
ve çal›flma iliflkilerinde yaflanan evrim, UÇÖ’nün üç aktörü, özellikle de iflçi sendikalar› ve iflveren örgütleri üzerinde çok önemli etkilerde bulundu. Teknolojinin ve
üretim biçimlerinin evrimi, sosyal bilinci de¤ifltirdi ve insan haklar›na daha çok yer
verilmesini zorunlu k›ld›. Somavia’ya göre, istihdam ve eme¤e iliflkin her konuda
küresel bir bilgi merkezi, emek dünyas›na yönelik bir kural üretme merkezi, sosyal politikalarla ilgili bir uluslararas› tart›flma ve görüflme forumu olan UÇÖ için,
tarihsel uyum, kendini yenileme ve de¤iflme yeteneklerini yeniden kan›tlama zaman›d›r. Bu görevin, büyük de¤iflimler ça¤›nda UÇÖ için özel bir boyut kazand›¤›n›n alt›n› çizen Somavia, Örgüt’ün küreselleflme dönemindeki yeni paradigmas›n› k›saca flöyle tan›mlad›:
“UÇÖ’nün bugünkü temel amac›, her kad›n ve her erke¤in, özgürlük, hakkaniyet,
güvenlik ve onur koflullar› içinde uygun (insanca) ve verimli bir çal›flmaya (travail
décent et productif) eriflebilmesidir” (BIT, 1999: 3).
‹nsanca çal›flma kavram›, gerçekte çal›flmay› çok de¤iflik yönleriyle kucaklar ve
onlar› tek bir terimde birlefltirir. Örgüt’ün üçlü yap›s›nda yer alan aktörlerin öncelikleri özetleyen küresel bir hedef, Örgüt’ün genel hedefini dile getirme arac› ve
tüm programlar›n› toplayan, UÇB’nin çal›flmalar›n› dört stratejik hedefte bir araya
getiren bir çerçevedir (Rogers ve di¤erleri, 2009: 249-250).
‹nsanca çal›flma paradigmas› ba¤lam›nda, Örgüt’ün gelecek y›llardaki politikalar›na k›lavuzluk etmesi ve uluslararas› rolünü belirlemesi gereken dört stratejik
hedef öngörüldü: 1) Eme¤in haklar›n› (çal›flmaya ba¤l› insan haklar›n›), 2) ‹stihdam›, 3) Sosyal korumay› ve 4) Sosyal diyalo¤u gelifltirmek. Art›k Örgüt, yaln›zca
resmi emek piyasas›yla de¤il, ayn› zamanda korumadan yoksun ücretlilerle, ba¤›ms›z çal›flanlarla ve evde çal›flanlarla da ilgilenmelidir. Çünkü UÇÖ Anayasas› ve Filadelfiya Bildirgesi-, iflgücü ister örgütlü/düzenli olsun ister olmas›n, ister formel sektörde ve ister informel sektörde yada evde çal›fls›n, “çal›flma koflullar›”n›n
‹nsanca çal›flman›n ö¤eleri
ve kapsam›: ‹nsanca
çal›flman›n içerdi¤i dört
temel ö¤e; istihdama
eriflmeyi, uygun ücret elde
etmeyi, ifl güvencesini,
esenlikli çal›flma koflullar›n›;
sosyal güvenlik ve gelir
güvenli¤ini; çal›flmaya
iliflkin temel haklar› ve
sosyal diyalo¤u kapsar.
Düzenli (formel) istihdam ve
ücretli emek ile s›n›rl›
olmayan insanca çal›flma,
kay›t d›fl› (informel) ekonomi
ile kendi ad›na ve hesab›na
çal›flanlar için de geçerlidir.
114
‹nsanca Çal›flma Dünya
Günü: ‹nsanca çal›flma
gündemi, ortaya at›lmas›n›
izleyen on y›l içinde tüm UÇÖ
raporlar›nda yer ald›. Baflta
BM’nin “Geliflme ‹çin Biny›l
Hedefleri” olmak üzere, baz›
uluslararas› kuruluflular da
kendi gündemlerine ald›. 7
Ekim 2008’de, ilk kez,
sendikalar ile uluslararas›
hükümetd›fl› kurulufllar
birlikte “‹nsanca Çal›flma
Dünya Günü” düzenlendi.
iyilefltirilmesini amaçlamaktad›r. Bu nedenle de, çal›flan herkesin, eme¤e ba¤l›
haklar› vard›r. Eme¤e ba¤l› haklar›n savunulmas›; do¤al olarak istihdam›n gelifltirilmesini, herkesin verimli bir ifl bulmas›n› ve uygun biçimde yaflam›n› kazanmas›n›, Örgüt’ün iflsizlik ve gizli iflsizlik ile de ilgilenmesini gerektirir. Kat›lma ve sendika özgürlü¤ünü gerektiren, demokrasinin de temel ö¤esi olan sosyal diyalog ise,
uyuflmazl›klar› çözmenin, sosyal hakkaniyeti (adaleti) gelifltirmenin, politikalar›
uygulamaya koyman›n, haklar› savunman›n arac›d›r. Örgüt’ün bu dört stratejik hedefe iliflkin etkinlikleri, temel amaç olan insanca çal›flman›n gerçekleflmesine dengeli biçimde katk›da bulunmal›d›r.
Somavia’n›n, küreselleflmenin emek ve çal›flma iliflkileri üzerindeki etkilerinin
bafllamas›ndan yirmi y›l sonra ortaya koydu¤u bu yaklafl›ma ve çizdi¤i çerçeveye
uygun etkinlikler, Örgüt’ün geleneksel koruma araçlar›nda ve teknik yard›m misyonlar›nda somut sonuçlar›yla birlikte görülmeye bafllam›flt›. 1998 Bildirgesi ile de,
bu araçlara bir yenisi eklendi.
Somavia’n›n 1999 raporunda de¤indi¤i Örgüt’ün dört stratejik hedefi konusunda, yedi y›l sonra yap›lan de¤erlendirmeler (BIT, 2006a) k›saca flöyle idi:
1. Stratejik hedef, çal›flmaya ba¤l› temel ilkeleri ve haklar› gelifltirme ve uygulamaya koyma amac›na yöneliktir. Bu konudaki etkinlikler, 2000’den beri ayr›cal›k kazand› ve UÇÖ’nün teknik yard›m etkinliklerinin yar›s› bu sorunlara ayr›ld›. Bildirgenin gelifltirilmesi çerçevesinde, teknik yard›m kaynaklar›n›n ço¤u, temel haklardan biri olan çocuklar›n çal›flmas›na harcand›.
Çocuklar›n çal›flmas›n›n kald›r›lmas› uluslararas› program› (IPEC), 80’den
çok üye devlette uygulanarak h›zla yayg›nlaflt› ve program harcamalar›,
2000-2005 döneminde 1992-1999 dönemine oranla %350 artt›.
2. Stratejik hedef, UÇÖ’nün, kad›nlar ve erkekler için uygun bir istihdam ve
gelir elde etme olanaklar›n› art›rmaya yöneliktir. Bu konudaki teknik yard›mlar›n›n anlaml› sonuçlar› oldu. Bu yard›mlarla, Örgütün 2000’li y›llardaki
tüm etkinliklerinin temel tafl› olan “uygun ve üretken çal›flma (istihdam)”,
makro-ekonomik ve sosyal politikalar›n çok önemli bir hedefine dönüfltü.
3. Stratejik hedef, herkes için sosyal koruman›n yayg›nl›¤›n› ve etkinli¤ini
art›rmaya yöneliktir. Bu çerçevede, çeflitli düzeylerde (ulusal, alt-bölgesel
ve bölgesel) eylem programlar› haz›rland› ve kurumsal kapasiteler güçlendirildi. Yenilikçi projelerle, sosyal koruma informel ekonomiye ve k›rsal
bölgelere yayg›nlaflt›r›ld›. Bunlar yap›l›rken, üçlülü¤e, sosyal diyalo¤a ve kad›nlar ile erkekler aras›ndaki dengeye giderek artan bir yer ayr›ld›.
4. Stratejik hedef, üçlülük ve sosyal diyalo¤un güçlendirilmesi ile ilgilidir.
Her ikisi de UÇÖ’nün kurucu ilkeleridir ve güçlendirilmeleri, stratejik bir hedeftir. UÇK’nin 2002’deki 90. toplant›s›nda kabul edilen karar (bkz.: 4. Ünite), birbirinin onsuz olmaz koflulu olan üçlü yap› ve sosyal diyalog konusunda yap›lacak teknik yard›mlarla ilgili yönlendirmelerde bulundu.
‹nsanca çal›flman›n temel bileflenlerinden birinin, birkaç›n›n ya da tümünün hiç
ya da de¤iflik derecelerde gerçekleflememesi anlam›nda, dünyada çok yayg›n bir
“insanca çal›flma aç›¤›”, yani insanca çal›flman›n dört temel ö¤esiyle ilgili çok ciddi sosyal sorunlar sürmektedir. Küreselleflmenin yaklafl›k 25 y›l sonraki olumsuz
sosyal sonuçlar›ndan kimi örnekler bunu ortaya koymaktad›r: 2005 y›l›nda, dünyada çal›flma yafl›nda bulunan 4,6 milyar kifliden yaklafl›k üçte ikisi (3 milyardan ço¤u), çal›fl›yordu ya da bir ifl ar›yordu. 1995-2005 y›llar› aras›nda, çal›flmak isteyen
ama düzenli bir ifl bulamayan iflsizlerin say›s› 157,3 milyondan 191,8 milyona ç›km›fl ve böylece %21,9 oran›nda artm›flt›. Ayn› dönemde, gençlerin iflsizlik oran› da
artm›fl ve %12,1’den %13,7’ye yükselmiflti. Dünya iflgücünün yar›s›na yak›n› (2,8
milyar kifli), günde 2 dolardan az gelirle yaflam›n› sürdürme u¤rafl› veriyordu. Ücretlerde eflitsizlik artm›fl; yoksulluk ve ayr›mc›l›k, birbirini güçlendiren bir k›s›r
döngü içinde sürüyordu. Geliflmekte olan birçok ülkede, ortalama gerçek ücretler
artm›fl, ancak ayn› zamanda gelirlerdeki eflitsizlikler de büyümüfltü (BIT, 2006b:
19-34).
Temel ‹nsan Haklar› Sözleflmeleri ve ‹çeri¤i
1998 Bildirgesi’nin dört bafll›kta toplad›¤› temel ilke ve haklar›n ilk s›ras›nda sendika (örgütlenme) özgürlü¤ü ve toplu pazarl›k hakk› vard›r. 87 ve 98 say›l›
sözleflmelerle düzenlenen ve denetim organlar›n›n kararlar›yla gelifltirilen uluslararas› sendika ve toplu pazarl›k hukukunun özünde, “çal›flanlar›n ve örgütlerinin
özgür iradesi” vard›r. Bu ilke, sendika özgürlü¤ünün bireysel ve toplu yönlerine
“özgür sendikac›l›k”, toplu pazarl›k hakk›na da “özgür ve gönüllü toplu pazarl›k”
olarak yans›m›flt›r. Bu ilkenin do¤al gere¤i olarak, hak ve özgürlük kural, s›n›rlama ve yasaklar ise istisnad›r.
87 say›l› sözleflme, sendika hakk›n› “devlet”e ve kamu yetkililerine karfl› korur.
Devletten ve kamu erkini kullanan yönetsel yetkililerden gelebilecek engelleme,
yasaklama ya da kar›flma eylemlerine karfl› güvence sa¤lar. Bu güvence, sendika
özgürlü¤ünün bireysel ve toplu (kolektif) yönlerini kapsar.
87 say›l› sözleflme, sendika kurma ve sendikalara üye olma hakk›n›, “çal›flanlar”a ve “iflverenler”e tan›r. Bu hakk›, çal›flanlar›n özgür iradesinin üstünlü¤ünü somutlaflt›ran flu üç evrensel ve temel ilke çerçevesinde güvenceye al›r: 1) Hiçbir biçimde ayr›m gözetmeme; 2) Önceden izin almama; 3) Seçtikleri (istedikleri) örgütleri kurma ve onlara üye olma (m. 2). Bu ilkelerin gere¤i olarak, çal›flanlar aras›nda, yapt›klar› ifl ya da hizmetin niteli¤i, çal›flt›klar› ekonomik sektörler, ba¤l› olduklar› istihdam biçimleri, yasal nitelikleri, hiyerarflide bulunduklar› düzey gibi yönlerden ayr›m yap›lamaz. Yaln›zca güvenlik görevlileri için s›n›rlama getirilebilir. 87 ve
98, tan›d›¤› güvencelerin “silahl› kuvvetler” ile “polis”e “hangi ölçüde” uygulanaca¤›n›n belirlenmesi yetkisini “ulusal mevzuat”a b›rak›r. Bunlar›n d›fl›nda kalan
hiçbir çal›flan, örne¤in ev hizmetlerinde, informel sektörde ve serbest bölgelerde
çal›flanlar, geçici personel, yarg›ç ve savc›lar sözleflmenin kapsam› d›fl›nda tutulamaz. ‹flyeri ve iflkolu düzeylerinde, “meslek” temelinde sendikal örgütlenme, üst
kurulufllar (federasyon ve konfederasyon) oluflturma haklar› vard›r. Sendika özgürlü¤ünün “toplu” yönüyle ilgili hak ve güvenceler flunlard›r: 1) Tüzük ve iç yönetmeliklerini haz›rlama hakk›; 2) Temsilcilerini serbestçe seçme hakk›; 3) Yönetim
ve etkinliklerini düzenleme hakk›; 4) Eylem (ifl) programlar› belirleme (oluflturma)
hakk›. Sözleflme ayr›ca, alt ve üst düzeylerde kurulmufl sendikal örgütlere tan›d›¤›
bu haklar›n kamu yetkililerine (devlete) karfl› özgürce kullan›lmas›n› sa¤lamak
amac›yla baz› güvencelere de yer vermifltir. Grev hakk›n› da kapsayan toplu eylemler hakk›, 87’nin sözel metninde aç›k ve do¤rudan bir anlat›mla yer almaz. Ancak UK ve SÖK’e göre, bu hakk›n 87’de üç dayana¤› vard›r: 1) Sendikal örgütlerin,
“çal›flanlar›n ç›karlar›n› koruma ve gelifltirme amac› tafl›yan örgütler” biçiminde tan›mlanmas›; 2) Sendikalara “etkinliklerini düzenleme” hakk› tan›nmas›; 3) Sendikalara “eylem programlar› oluflturma hakk›” tan›nmas›.
87’nin ikizi olan 98 say›l› sözleflme, örgütlenme (sendika) özgürlü¤ünü “iflverenlere ve iflveren örgütlerine” karfl› korumay›, böylece de 87’yi tamamlamay›
amaçlar. Çal›flanlar›n istihdam alan›nda sendika özgürlü¤üne zarar verme amac› tafl›yan tüm ayr›mc› eylemlerine karfl› eksiksiz (tam) bir korumadan yararlanmalar›
115
116
gerekti¤i ilkesine yer verir. Çal›flan ve iflveren örgütlerinin, ister do¤rudan do¤ruya ister mümessilleri (görevlileri) ya da üyeleri arac›l›¤›yla olsun, birbirlerinin kurulufl, iflleyifl ve yönetimlerine kar›flmalar›na (müdahalelerine) karfl› gerekli surette
(tam olarak) korunmas›n› öngörür. 98, kifliler yönünden uygulama alan›n›n belirlenmesi konusunda 87’den ayr›l›r. “Devlet yönetiminde görevli devlet memurlar›”n›n durumunu konu edinmedi¤ini ve hiçbir biçimde onlar›n haklar›na ya da statülerine zarar verdi¤i yolunda yorumlanamayaca¤›n› belirtir. “‹stisna” olan bu kural, tüm kamu görevlilerini kapsayacak biçimde genifl yorumlanamaz. UK’ye göre
98, “devlet ad›na otorite ifllevleri yerine getirmeyen” kamu görevlilerini kapsar. 98,
özgür ve gönüllü toplu pazarl›k hakk›n›, devletin bir yükümlülü¤ü olarak düzenler. Devlet, istihdam (çal›flma) koflullar›n› toplu sözleflmeler yoluyla düzenlemek
ere¤iyle, bir yandan iflverenler ve iflveren örgütleri ve öte yandan çal›flan örgütleri
aras›nda gönüllü toplu pazarl›k yönteminin en genifl biçimde gelifltirilmesini ve
kullan›lmas›n› özendirmek ve gerçeklefltirmek için, gerekti¤inde, ulusal koflullara
uygun önlemler almal›d›r. 98, sendikalar›n niteli¤i, alt ya da üst düzey örgütleri olmalar›, toplu pazarl›k kapsam›na al›nacak konular, toplu sözleflmenin düzeyi konular›nda s›n›rlama getirmez. Bu gibi konu ya da sorunlar, taraflar›n özgür iradesiyle çözümlenir (Gülmez, 2006: 144-151; Gülmez, 2012: 95-104; BIT, 2006c; BIT,
1994; BIT, 2012e: 17-105).
Tüm biçimleriyle zorla ya da zorunlu çal›flman›n kald›r›lmas›, temel ilke
ve haklar›n ikinci s›ras›nda yer al›r. “‹nsanca çal›flman›n antitezi” olan (BIT, 2012e:
108) zorla ya da zorunlu çal›flman›n kald›r›lmas›n› öngören 29 ve 105 say›l› sözleflmeler, uygulama alan›n› s›n›rland›rmaz, tüm halk›n korunmas›n› amaçlar.
Çok ayr›nt›l› düzenleme yapan 29 say›l› sözleflme, zorla ya da zorunlu çal›flmay› flöyle tan›mlar: “Bir kiflinin ceza tehdidi alt›nda ve bu kiflinin tam iste¤i olmadan
mecbur edildi¤i tüm ifl veya hizmetler.” Ancak sözleflme, bu tan›m kapsam›na girmekle birlikte “istisna” olarak flu hizmetlerin/ifllerin uygulama alan›na girmedi¤ini
belirtmifltir: Zorunlu askerlik hizmeti, normal sivil yükümlülükler, mahkûmlar için
öngörülen zorunlu çal›flma, ola¤anüstü durumlarda yap›lan zorunlu çal›flma, (köylerdeki) küçük çapl› toplumsal hizmetler.
29’u tamamlama amac› tafl›yan 105 say›l› sözleflme ise, üye devletlerin flu amaçlarla zorla ya da zorunlu çal›flmaya baflvuramayacaklar›n› belirtmifltir: a) Siyasal cebir veya e¤itim önlemi olarak ya da baz› siyasal görüflleri dile getiren ya da kurulu siyasal, sosyal ya da ekonomik düzene karfl› muhalefette bulunan kifliler hakk›nda bir yapt›r›m/ceza olarak; b) Ekonomik geliflme amac›yla iflgücünü seferber
etme ve kullanma yöntemi olarak; c) Çal›flma disiplini olarak; d) Grevlere kat›lm›fl
olmay› cezaland›rma önlemi olarak; e) Irksal, sosyal, ulusal ya da dinsel ayr›mc›l›k
önlemi olarak (BIT, 2012e: 107-151).
1998 Bildirgesi, UÇÖ’nün 1 say›l› ilk sözleflmesiyle düzenlemeye bafllad›¤› çocuklar›n çal›flmas›n›n yasaklanmas› sorununa üçüncü s›rada yer verdi. 138
say›l› sözleflme öncesinde “sektörel yaklafl›m” benimsenerek, s›n›rl› say›da ekonomik sektörde düzenleme yap›ld›. 138, zaman içinde bunlar›n yerini almak için kabul edilen “genel” bir sözleflmedir. Tüm sektörleri ve istihdam biçimlerini kapsar.
Ancak 138, çocuk çal›flmas›n› aflamal› biçimde kald›rmaya yönelik oldu¤undan,
baz› çal›flan kesimleri ya da sektörleri uygulama alan› d›fl›nda tutma olana¤› tan›yan çok say›da esnek kurala yer verir. Amac›, çocuklar›n çal›flmas›n›n tümüyle kald›r›lmas› ve istihdama ya da ifle girifl yafl›n›n aflamal› olarak yükseltilmesidir. Taraf
devlet, bunu sa¤lamak için siyasal ve yasal önlemler bilefliminden oluflan bir programla belirlenen ve eylem planlar›yla uygulamaya konulan ulusal bir politika izle-
meyi üstlenir. Saptanacak asgari yafl, zorunlu ö¤retim yafl›n›n ve her durumda 14
yafl›n alt›nda olamaz. Ancak sözleflme, ekonomisi ve e¤itim kurumlar› yeterince
geliflmemifl ülkeler için, asgari yafl›n ilk aflamada 14 olarak belirlenmesine olanak
tan›m›flt›r.
182 say›l› sözleflme, çocuklar›n çal›flt›r›lmas›n›n en kötü biçimlerini yasaklamak
ve kald›rmak amac›yla, ulusal ve uluslararas› eylemin en büyük önceli¤i olarak oybirli¤iyle kabul edildi. Çocuk iflçili¤i konusunda temel belge olan 138’i tamamlayan 182, 138’den farkl› olarak istisnalara yer vermez. Çocuk iflçili¤inin, büyük ölçüde yoksulluktan kaynakland›¤›n› vurgulayan 182’ye göre uzun dönemde çözüm,
sosyal ilerlemeyi ve özellikle yoksullu¤un azalt›lmas› ile evrensel e¤itimi sa¤layan
sürekli ekonomik büyümededir. Onaylayan devletleri, çocuklar›n çal›flt›r›lmas›n›n
en kötü biçimlerinin hem yasaklanmas›, hem de uygulamada kald›r›lmas› için derhal etkili önlemler almakla yükümlü tutar. Bu amaçla, yasal, siyasal ve program nitelikli önlemler bütününden oluflan bir eylem program› haz›rlama ve uygulama yükümlülü¤ü öngörür. Çal›flan ve iflveren örgütlerine dan›flarak, sözleflme kurallar›na
ifllerlik kazand›racak önlemlerin uygulanmas›n› izlemek için uygun mekanizmalar
belirleme yükümlülü¤ü getirir. 182, 18 yafl›ndan küçük tüm kiflileri “çocuk” sayar.
Dolay›s›yla, uygulama alan› çok genifltir. Çocuklar›n cinsiyeti, ücretli olup olmamas›, çal›flt›r›ld›¤› sektör, yurttafl olup olmamas› vb yönlerden hiçbir ayr›m gözetilemez, istisna getirilemez. Sözleflme, yaln›zca “çocuk çal›flmas›n›n en kötü biçimleri”ni kapsar. Devletler, geliflmifllik düzeyleri ya da ulusal koflullar› ne olursa olsun,
bu çal›flma biçimlerini hofl göremez. 182’nin bu terim için sayd›¤› örneklerden baz›lar› flunlard›r: a) Çocuk sat›fl ve ticareti, borç karfl›l›¤› ya da ba¤›ml› olarak çal›flt›rma, zorla ya da zorunlu çal›fl(t›r)ma, silahl› çat›flmalarda zorla kullanma gibi tüm
kölelik biçimleri ya da benzer uygulamalar; b) Çocu¤un fahiflelikte, müstehcen yay›n üretilmesinde ve müstehcen gösterilerde kullan›lmas›: c) Çocu¤un özellikle
uyuflturucu üretimi ve ticareti gibi yasad›fl› etkinliklerde kullan›lmas› (BIT, 2012e:
153-280).
Temel insan haklar›ndan eflitlik ve ayr›mc›l›k yasa¤›, birbirini güçlendiren
100 ve 111 say›l› sözleflmelerle düzenlendi. Eflitlik ile istihdam ve meslekte ayr›mc›l›¤›n yasaklanmas›, yaln›zca “temel insan haklar›”ndan de¤il, sosyal haklar› da
kapsamak üzere tüm insan hak ve özgürlüklerinden yararlanma aç›s›ndan yaflamsal önemdedir.
II. Dünya Savafl› sonras›nda eflitlik ilkesi alan›nda ilk ad›m, 100 say›l› sözleflme
ile at›ld›. Sözleflme, yaln›zca kad›nlar ve erkekler aras›nda eflitli¤e özgüdür ve ücretle ilgilidir. Ancak uygulama alan›na tüm çal›flanlar ve tüm etkinlik/ifl/hizmet kollar› girer. Kamusal ve özel kesimlerde, formel ve informel ekonomide uygulan›r.
Sözleflme, “kad›n ve erkek iflgücü aras›nda eflit de¤erde ifl için eflit ücret” ilkesinin
uygulanmas›n› özendirmek ve sa¤lamak için, onaylayan devletlerce al›nmas› gereken bir dizi önlem içerir. Devlet bu yükümlülü¤ünü, yasalar ve/ya da toplu sözleflmeler gibi de¤iflik yöntemlerle yerine getirir. “Ücret” ve “eflit de¤erde ifl için ücret
eflitli¤i” terimlerini tan›mlayan sözleflmedeki “eflit de¤erde ifl” kavram›, emek piyasas›nda görülen cinsiyete dayal› mesleksel ayr›flmaya/ayr›mc›l›¤a karfl› mücadele
için son derece önemlidir.
111 say›l› sözleflme ise, FB’deki ilkelerin istihdam ve meslek alan›nda uygulanmas›n› sa¤lamak üzere kabul edildi. Uygulama alan›na, tüm çal›flanlar, tüm etkinlik kollar› ve tüm çal›flma koflullar› ile hukuksal ya da uygulama planlar›ndaki
“do¤rudan” ya da “dolayl›”, aç›k ya da örtük tüm ayr›mc›l›klar girer. Bununla birlikte 111, “belirli bir ifl için gerekli olan nitelikler”, “devlet güvenli¤ine zarar veren
117
118
eylemler” ve “özel koruma ya da yard›m önlemleri” için ayr›mc›l›k yasa¤› ilkesine
baz› istisnalar getirmifltir. Sözleflme, “ayr›mc›l›k” terimini flöyle tan›mlar: “‹stihdam
ya da meslek alan›nda f›rsat ya da ifllem eflitli¤ini ortadan kald›rma ya da bozma
(sapt›rma) etkisi olan ›rk, renk, cinsiyet, din, siyasal görüfl, ulusal ya da sosyal köken temeline dayal› her tür ayr›l›k (fark) gözetme, ayr› tutma (d›fllama) ya da üstün tutma (ye¤leme).” Çal›flan ve iflveren sendikalar› ile varsa baflka örgütlere dan›flarak, say›lan yedi ölçüt/neden d›fl›nda baflka ayr›mc›l›k nedenleri öngörülebilir.
Sözleflmeyi onaylayan devletler, istihdam ve meslek alan›nda f›rsat ve ifllem eflitli¤ini uygulamada gerçeklefltirmek, her tür ayr›mc›l›¤› ortadan kald›rmak üzere, bir
“ulusal politika” belirlemekle yükümlüdür. Bu politikan›n, ayr›mc›l›¤›n hukuksal
düzlemde yasaklanmas›yla s›n›rl› olmay›p, uygulamay› da içerdi¤i unutulmamal›d›r. 111, k›sa, orta ve uzun erimli ulusal politikalarla, aflamal› biçimde uygulamaya konulacak sözleflmelerdendir (BIT, Gülmez, 2009: 125-158; BIT, 2012e: 281387).
Temel insan haklar› sözleflmelerinin, sa¤lanan hukuksal/biçimsel güvencelere
ve birbiriyle çat›flmaks›z›n uygulanan üç farkl› denetim ve koruma sistemine karfl›n, uygulamada gerçeklefltirilmesi sa¤lanamam›flt›r. Emek piyasas›nda, her biriyle
ilgili say›s›z sorunlar sürmektedir.
UYGULAMA VE DENET‹M S‹STEMLER‹
Genel Olarak
UÇÖ, anayasal hedeflerini gerçeklefltirmenin araçlar› olarak, ikinci kuflak “sosyal
insan haklar›”n› güvenceye alan bir uluslararas› kurallar düzeni oluflturmak, üye
devletlerce onaylan›p uygulanmas›n› sa¤lamak ve bu uygulamay› denetlemek için
kuruldu. Denetim ve izleme sistemleri kurmak ve iflletmek, Örgüt’ün kural üretme
ifllev ve etkinli¤inin do¤al ve kaç›n›lmaz uzant›s›d›r ve üye devletlerce gerçeklefltirilen ilerlemelerin izlenmesinin araçlar›ndand›r. Dönemsel raporlar ve yak›nmalar
olmak üzere iki temele dayanan onay koflullu bir uluslararas› koruma ve denetim
sistemi, bu alanda at›lan ilk ad›md›r. ‹nsan haklar› alan›nda gerek kural üretme gerekse denetim yönlerinden “uluslararas›laflma”n›n UÇÖ’nün kurulmas›yla bafllad›¤›n› görmüfltük (bkz.: 3. Ünite).
“Birinci kuflak” olarak adland›r›labilecek “genel” koruma ve denetim sistemi,
1926 y›l›nda Uzmanlar Komisyonu’nun (UK) kurulmas›yla ifllemeye bafllad›. “‹kinci kuflak” özel denetim sistemi ise, onay kofluluna ba¤l› olmaks›z›n, yaln›zca sendikal haklara yönelik ihlallere iliflkin yak›nmalar› incelemek üzere 1950’li y›llar›n
bafl›nda oluflturuldu. “‹zleme sistemleri” olarak adland›r›lan “üçüncü kuflak” koruma da, küreselleflmenin meydan okumalar›na “sosyal” bir yan›t vermek üzere
1998’de kabul edilen Temel Haklar ve ‹lkeler UÇÖ Bildirgesi’yle öngörüldü (bkz.:
fiekil 5.2).
UÇÖ denetim ve izleme sistemleri, “yarg›sal” nitelikli olmad›¤›ndan hukuksal
yönden ba¤lay›c›, uyulmas› zorunlu bir kararla sonuçlanmaz. Devletlerin onaylad›klar› sözleflmelerden do¤an, yani “taraf devlet” olarak ya da “üye devlet” olarak
üstlendikleri yükümlülüklerini yerine getirmelerini sa¤lamak için onlarla sürekli diyalog, iflbirli¤i ve ikna temellerine dayan›r.
119
fiekil 5.2
UÇÖ Denetim ve
‹zleme
Sistemlerinin Genel
Görünümü
Denetim ve ‹zleme
Yöntemleri
Birinci Kuflak Koruma:
Genel Denetim Yöntemleri
Raporlara
Dayal› Genel
Denetim
Yak›nmalara
Dayal› Genel
Denetim
Uzmanlar
Komisyonu ve
Raporu
Konferans
Komisyonu ve
Raporu
UÇK
‹kinci Kuflak Koruma:
Özel Denetim Yöntemleri
Üçüncü Kuflak Koruma:
‹zleme Yöntemleri
SÖAUK
Y›ll›k
‹zleme
SÖK
Küresel
‹zleme
Kaynak: Gülmez,
2011: 377
YK
SIRA S‹ZDE
SIRA S‹ZDE
SIRA S‹ZDE
SIRA S‹ZDE
S O R U
S O R U
D ‹ K K A T ve
Birinci Kuflak Koruma: Genel Denetim Sistemleri
S
O R U
Organlar›
N N
N N
UÇÖ, kabul edilmifl ve edilecek tüm sözleflme ve tavsiyeler içinSIRA
geçerli
S‹ZDEolan ve dayana¤›n› Anayasa’da bulan “genel” nitelikli koruma ve denetimDsistemleri
olufltur‹KKAT
du. Bu, Birleflmifl Milletler ve Avrupa Konseyi sözleflmelerinden farkl› bir yaklafl›mAMAÇLARIMIZ
d›r. Her sözleflmenin kendine özgü denetim sistemi yoktur. Bu
nedenle “genel deSIRA S‹ZDE
netim” sisteminden söz edilir. Onay kofluluna ba¤l› olarak, iki yoldan iflletilir: 1)
Devletlerin, onaylad›klar› sözleflmeler için gönderdi¤i dönemsel raporlara; 2) AyK ‹ T A P
n› sözleflmeye taraf olan devletler ile UÇK delegelerinden ve AMAÇLARIMIZ
sendikal
örgütlerden
kaynaklanan yak›nmalara dayal› olarak gerçeklefltirilir.
D‹KKAT
S O R U
SIRA S‹ZDE
D‹KKAT
AMAÇLARIMIZ
SIRA S‹ZDE
K ‹ T A P
AMAÇLARIMIZ
TELEV‹ZYON
Denetim sistemleri konusunda genifl bilgi için bkz.: Gülmez, 1988: 377
1998:
K ‹ vd.;
T A Gülmez,
P
424-427; Sur, 1997-1998: 75 vd.; UÇB, 1990: 83 vd.
TELEV‹ZYON
K ‹ T A P
http://www.ilo.org/global/standards/applying-and-promoting-international-labour-stanT E‹ NL TEEVR‹ ZNYEOT N
dards/lang—en/index.htm
T ‹ENLTEEVR‹ ZN YE OT N
Raporlara Dayal› Genel Denetim
‹NTERNET
Genel denetimin ilk biçimi, “onaylanm›fl” sözleflmeler için dönemsel
raporlara dayal› olarak düzenli biçimde ve kendili¤inden iflleyen denetimdir. ‹ki aflamada, flu
iki özel organca gerçeklefltirilir: 1) Sözleflme ve Tavsiyelerin Uygulanmas› Uzmanlar Komisyonu (Uzmanlar Komisyonu); 2) Sözleflme ve Tavsiyelerin Uygulanmas›
‹NTERNET
120
Konferans Komisyonu (Konferans Komisyonu/Uygulama Komisyonu/Aplikasyon
Komitesi).
Üye devletler, UÇÖ Anayasas› gere¤i olarak, onaylad›klar› her sözleflmenin yürürlü¤e konulmas› için ald›¤› önlemler konusunda y›ll›k rapor vermekle yükümlüdür. Ancak Yönetim Konseyi, zaman içinde rapor sunma yükümlülü¤ünü esneklefltirdi. Öte yandan, 1946 Anayasa de¤iflikli¤iyle, “onaylanmayan” sözleflmeler ile
tavsiyeler için de, uygun aral›klarla raporlar sunma yükümlülü¤ü öngörüldü.
SIRA S‹ZDE
SIRA S‹ZDE
Uzmanlar Komisyonu
Uzmanlar Komisyonu:
Hukuka uygunluk denetimi
D Ü fi ÜBu
N Enedenle,
L ‹ M üçlü
yapar.
yap›da de¤ildir. Yetkin,
ba¤›ms›z ve uzman
S O R oluflur.
U
kiflilerden
Rapora
dayal›, onay koflullu
denetimin ilk aflamas›nda
görev yapar.
D‹KKAT
Kurallar›n genelli¤i,
evrenselli¤i,
SIRA S‹ZDEasgarili¤i,
uygulama biçimlerinde
farkl› yöntemlere
baflvurabilme: UK, 1987
y›l›ndan beri, yapt›¤›
AMAÇLARIMIZ
denetim görevinin özünü,
ayn› zamanda elefltirilere
yan›t olmak üzere, flöyle
özetlemektedir:
“Ulusal
K ‹ T mevzuat
A P ve
uygulamalar› sözleflme
kurallar›na göre
de¤erlendirirken,
Komisyon’un
SIRA S‹ZDEifllevi, belli bir
Tülkedeki
E L E V ‹ Zekonomik
Y O N ve sosyal
koflullar ne olursa olsun,
sözleflme kurallar›n›n yerine
getirilip
D Ü fi Ü Ngetirilmedi¤ini
EL‹M
Bu denetimin ilk aflamas›nda “teknik” bir organ olarak görev yapan UK, 1926’da
kuruldu veD ÜMay›s
8 üyesiyle ilk kez topland›. UK’nin 20 üyesi vard›r. Gefi Ü N E L ‹1927’de
M
nel Müdürün önerisi üzerine Yönetim Konseyi’nce üç y›l için atan›r. UK, 2002’de
üyelerinin en
çok 15 y›l görev yapmas›na ve görev süresinin de, ilk atamadan sonS O R U
ra en çok dört kez yenilenmesine karar verdi. Üyeler, kiflisel olarak, yans›zl›k ve
nesnellikle, tam bir ba¤›ms›zl›k anlay›fl›yla görev yapar. ‹fl hukuku ve sosyal poliD ‹ K K A Tbirikim ve uzmanl›klar›yla ulusal ve uluslararas› düzeylerde tatika alanlar›ndaki
n›nm›fl yetkin ve ba¤›ms›z kiflilerdir. Dolay›s›yla, üçlülük ilkesinin önemli istisnalar›ndan birini
oluflturur.
Üyeler, UK’nin dünyadaki de¤iflik hukuksal, siyasal ve sosSIRA
S‹ZDE
yal sistemlerin birikimlerinden yararlanmas›na olanak verecek biçimde belirlenmektedir. UK’nin 2012 raporuna göre, atamas› yap›lan 17 üyeden 5’i kad›nd›r (BIT,
2012: 7) AMAÇLARIMIZ
Toplant› ve görüflmeleri gizli olan UK, hukuksal ve teknik bir denetim yapar.
Görevi; her devletin durumunun, Anayasaya göre üstlendikleri yükümlülü¤e ve
K ‹ T A P
sözleflmelere hangi ölçüde uygun oldu¤unu belirlemektir. Kimi uzmanlar, UK’nin
yapt›¤› inceleme ve denetim yönünden “yarg› benzeri” nitelik tafl›d›¤› görüflündeSIRA 1998:
S‹ZDE 222). Görüfl (gözlem) ve yorumlar›n›, en önemli sorunlarla s›dir (Potobsky,
TELEV‹ZYON
n›rl› olmak üzere, her y›l Genel Konferans’a sundu¤u raporda ortaya koyar. Bu rapor, her y›l Mart ay›nda yay›mlan›r ve hemen hükümetlere gönderilir.
N N
UK’nin 2012‹ Nraporu
T E R N E Tiçin bkz: http://www.ilo.org/ilc/ILCSessions/101stSession/reports/reS O R U
ports-submitted/WCMS_174843/lang—en/index.htm
‹NTERNET
S O R U
belirlemekten ibarettir. Bu
kurallar, tüm ülkeler için
birDve‹ Ktektir.
K A T Tek olas›
istisna (sapma),
sözleflmenin kendisinin
aç›kça olanak tan›d›¤›
SIRA S‹ZDE
istisnad›r.
Denetim
ifllevinde, Komisyona
yaln›zca sözleflmedeki
kurallar k›lavuzluk eder.
Ancak, (sözleflme
AMAÇLARIMIZ
kurallar›n›) uygulamaya
koyma biçimleri/yollar›,
Çal›flmalar›n›
üzerinde yürüten UK, Anayasa uyar›nca üç tür belgeyi inD ‹ K K Abelgeler
T
celer: 1) Devletlerin onaylad›klar› sözleflme kurallar›n› yerine getirmek için ald›klar› önlemleri içeren y›ll›k raporlar (m. 22); 2) Üye devletlerce Anayasa gere¤ince
SIRA S‹ZDE
(m. 35) gönderilen bilgiler; 3) Onaylanmayan sözleflme ve tavsiyelere iliflkin öteki
raporlar. Komisyon ayr›ca, ilgili yasal düzenlemelerin yay›mland›¤› belgeleri (resmi gazeteleri),
toplu sözleflme metinleri ile yarg› kararlar›n›, SÖK raporlar›n› ve
AMAÇLARIMIZ
sendikal örgütlerin görüfl ve gözlemlerini de gözönüne alarak incelemesini yapar.
N N
K ‹ T A P
ülkelere göre farkl›laflabilir.
Uluslararas› kurallar›n
Tuygulanmas›
E L E V ‹ Z Y Otekbiçimlidir
N
ve hiçbir özel sosyal yada
ekonomik sistemden
kaynaklanan yaklafl›mlardan
etkilenmemesi gerekir” (BIT,
2012a: 2-3, dipnot 7).
‹NTERNET
UK’nin denetim
baflvurdu¤u de¤erlendirme yöntemine iliflkin tart›flma ve elefltiK ‹ Tifllevinde
A P
riler için bkz.: Gülmez, 2011: 264-265.
UK, raporunu
önce Yönetim Konseyi’ne sunar. Ulaflt›¤› sonuçlar› (yorumlar›n›),
TELEV‹ZYON
“gözlemler” ve “do¤rudan istemler” olmak üzere iki biçimde ortaya koyar. Raporun kimi ülkelerle ilgili gözlemler bölümünde; üye devletlerce onaylanan sözleflmelerin uygulanmas› konular›nda gözlemler yer al›r. Raporda yer alan özel göz‹ N T E Ren
N Eciddi
T
lemler, UK’nin
ya da sürekli olarak yerine getirilmeyen durumlara iliflkin
yorumlar›n› içerir.
SIRA S‹ZDE
SIRA S‹ZDE
121
S O R U
Kararlar›n› oyçoklu¤uyla da alabilen UK, geleneksel olarak oybirli¤ine ulafl›r.
D ‹ K Kyan›t›
AT
Ayk›r› görüflü olan üye, bunu rapora koyabilir. Komisyonun buna
da rapora eklenir.
S‹ZDE
UK, 1964 y›l›ndan beri, her raporunda denetimle sa¤lananSIRA
ilerlemeleri
belirtmektedir. 2012 raporuna göre, UK’nin gözlemlerine uygun ilerlemelerin toplam say›s› 2.875’e ç›km›flt›r. Ancak UK’nin saptad›¤› ilerlemeler, yaln›zca sözleflmelerin
AMAÇLARIMIZ
belirli bir kural› ve al›nan önlemin niteli¤i ile s›n›rl›d›r.
UK raporu flu üç bölümden oluflur: “Genel rapor”, “kimi ülkelere iliflkin gözlemler” ve ayr›ca yay›mlanan Toplu ‹nceleme (Etude d’ensemble, General Survey). RaK ‹ T A P
porun en ayr›nt›l› ve hukuka uygunluk denetimini ortaya koyan bölümü, her sözleflmeye ve raporlar› incelenen her devlete iliflkin olan ikinci bölümün “özel gözlemler” bafll›kl› bölümüdür. Toplu inceleme, YK’nin kararlaflt›rd›¤› bir konuda,
TELEV‹ZYON
sözleflmelerin hukuk ve uygulama boyutlar›yla dünyadaki durumunu ortaya koyan
bir incelemedir. 1975 y›l›ndan beri her y›l yay›mlanmaktad›r.
S O R U
Uzmanlar Komisyonu ve
do¤rudan iliflki yöntemi:
D‹KKAT
UK, 1969 y›l›ndan beri,
denetim ifllevini yerine
getirirken “do¤rudan iliflki”
SIRA S‹ZDE
yöntemine de baflvuruyor.
Do¤rudan iliflki, onaylad›¤›
sözleflmeyi uygulama ya da
anayasal yükümlülükleri
AMAÇLARIMIZ
yerine getirme konusunda
“çok önemli özel
güçlüklerle” karfl›laflan
hükümetlerle kurulur.
K ‹ T A P
Böylece, do¤rudan bilgiler
edinme olana¤› sunmayan
genel denetimin eksiklikleri
giderilir.
N N
2012 Toplu/Genel ‹ncelemesi için bkz.: Report III (1B): Giving globalization
‹ N T E R N EaT human face
(General Survey on the fundamental Conventions), General Survey on the fundamental
Conventions concerning rights at work in light of the ILO Declaration on Social Justice for
a Fair Globalization, 2008.
http://www.ilo.org/ilc/ILCSessions/101stSession/reports/reports-submitted/WCMS_174846/lang—en/index.htm
Konferans Komisyonu
Raporlara dayal› denetimin ikinci organ› olan Konferans Komisyonu da (KK), UK
gibi 1926’da kuruldu. Aplikasyon Komitesi olarak da an›lan bu komisyon, üçlülük
ilkesine uygun olarak iflçi, iflveren ve hükümet temsilcilerinden oluflur. Bu yap›s›yla, siyasal ve sosyal/sendikal kanatlar aras›nda uluslararas› kamuoyunu harekete
geçirebilecek bir do¤rudan diyalog organ› olarak denetim ifllevini yerine getirir ve
UK’nin teknik denetimini tamamlar.
KK; a) Taraf olduklar› sözleflmeleri gerçeklefltirmek için üye devletlerce al›nan
önlemler ve denetim sonuçlar›yla ilgili olarak sa¤lanan bilgileri; b) Üye devletlerce gönderilen rapor ve bilgileri ve c) Devletlerce al›nan önlemleri inceler. KK, önce UK raporunun “genel rapor” bölümü ve haz›rlad›¤› Toplu ‹nceleme üzerinde
genel tart›flma yapar. Daha sonra da, özel ya da bireysel durumlar›n (üye devletlerin her birinin onaylad›klar› sözleflmelerin uygulanmas›yla ilgili a¤›r ihlal durumlar›n›n), yani UK’nin özel gözlemleri aras›nda yer alan kimi durumlar›n incelemesine geçer.
Zaman›n s›n›rl› olmas› nedeniyle, UK raporundaki “gözlemler”den, hükümetlerce Komisyona bilgi verilmesi temenni edilenler için bir “özel liste” haz›rlan›r. Bu,
uluslararas› sendikac›l›k dilinde “kara liste” olarak an›l›r. En a¤›r ihlal ya da ayk›r›l›k durumlar›n› kapsayan özel liste, KK’ye sunulup onaylan›r ve tart›flmalar, listede
yer alan ülkeler üzerinde yap›l›r. Özel listenin onaylanmas›, hükümetlere yaz›l› yan›tlar›n› sunma konusunda yeni bir f›rsat sunar. Ancak Komisyon üyelerinin, bu
listede yer almayan baflka durumlara de¤inmesi ve ayr›ca, KK’nin, UK raporunda
hiçbir gözlemin yer almad›¤› durumlar› da incelemesi olanakl›d›r.
KK, gerekli görürse, ilgili hükümetleri, UK’nin özel gözlemlerinde belirtti¤i ayk›r›l›klar ve bunlar›n kald›r›lmas› için ald›klar› ya da almay› düflündükleri önlemler
konusunda sözlü aç›klama yapmaya, yani KK toplant›s›na kat›lmaya ça¤›r›r. ‹lgili
hükümet temsilcisinin yapt›¤› yaz›l› ya da sözlü aç›klamalardan sonra canl› tart›fl-
TELEV‹ZYON
‹NTERNET
2012-2014 Toplu
‹ncelemeleri: 2012 Toplu
‹ncelemesinin konusu,
“2008 Bildirgesi ›fl›¤›nda
çal›flma haklar›yla ilgili
temel sözleflmeler”dir. 2013
y›l›nda “kamu kesiminde
çal›flma iliflkileri ve toplu
pazarl›k”, 2014 y›l›nda da
“asgari ücretlerin
saptanmas›” konular›nda
Toplu ‹ncelemeler
yay›mlanacakt›r.
Türkiye ve kara liste:
Türkiye, örne¤in 1978, 1979,
1980, 1983 ve 1989
y›llar›nda, sendikac›l›k
dilinde “kara liste” olarak
an›lan özel paragrafa al›nd›
(Gülmez, 1990a: 247vd;
1990b: 13 vd; 1990c: 13
vd). KK, Beyaz Rusya,
Kolombiya, Etiyopya,
Birmanya (Myanmar) ve
Venezüella’y› 87 say›l›
sözleflmeye, Sudan’› da 29
say›l› sözleflmeye a¤›r ve
sürekli ayk›r› yasal
düzenlemeleri ve
uygulamalar› nedeniyle özel
paragrafa ald›.
122
‹flveren Grubu, 101. UÇK
döneminde (2012), raporlara
dayal› genel denetimin KK
aflamas›n›, en a¤›r ihlal ve
sald›r› durumlar›n›n KK’de
tart›fl›lmas›n› engelledi. UÇÖ
denetim tarihinde ilk kez
karfl›lafl›lan bu tutum, insan
haklar›n›n uluslararas›
korunmas› alan›ndaki en
eski ve sayg›n bir sistemi
çökertmeye yönelik bir
giriflimdir (http://www.ituccsi.org/conference-de-l-oitla-csichoquee.html?lang=fr; Aziz
Çelik, “‹flverenlerden ILO’ya
Sabotaj”, BirGün, 07.06.
2012).
malar yap›l›r. ‹flçi ve iflveren temsilcileri hükümet temsilcisine sorular yöneltir, sözleflmelerin uygulanmas› konusundaki elefltiri ve görüfllerini, ulaflt›¤› sonuçlar› ortaya koyar.
Yap›lan tart›flmalar› ve üzerinde uzlaflmaya var›lan sonuçlar› özetleyen KK raporu, Genel Konferans’a sunulur ve tart›fl›larak kabul edilir. Konferans tutanaklar›
içinde yay›mlanan KK raporunun geçerli olmas› için UÇK’ce onaylanmas› zorunlu
de¤ildir.
‹ncelemesini ve tart›flmalar›n› en ivedi ve ciddi, a¤›r ve önemli durumlar üzerinde yo¤unlaflt›ran KK, bu durumlar›, raporundaki bir “özel paragraf”ta belirtir.
1976 y›l›ndan beri genel raporlar›na koymaya bafllad›¤› özel paragraflarda, özel bir
önem verdi¤i baz› durumlar ile ilgili olarak yapt›¤› tart›flmalar konusunda Genel
Konferans’›n dikkatini çekmeyi amaçlar.
UK’nin denetim ifllevini yerine getirme yöntemine yönelik elefltiri ve tart›flmalar, KK’de de yap›ld›. Sovyetler Birli¤i’nin 1974’te özel listeye al›nmas›, ideolojik
suçlama olarak yorumlanm›flt›. Eski Do¤u Avrupa ülkeleri de, denetim sistemini
yans›z olmamakla ve devletin egemenli¤ine kar›flmakla suçlam›flt›. Sözleflmelerin
geliflmekte olan ülkelerde uygulanmas›nda, ekonomik ve sosyal geliflme düzeylerindeki farkl›l›klar›n göz önüne al›nmamas› da elefltirilmiflti. 1984 Genel Müdür raporunda, bu elefltiri flöyle yan›tland›: “UÇÖ Anayasas›, ulusal koflullardaki farkl›l›klar›n, kurallar›n üretilmesi s›ras›nda gözönüne al›nmas›n› gerektirir, daha sonra de¤il” (BIT, 1984a: 44/12-13). KK de, uluslararas› çal›flma kurallar›n›n evrenselli¤ini UK’nin yaklafl›m› do¤rultusunda flöyle vurgulad›: “Sözleflmenin aç›kça olanak (izin) verdi¤i ayk›r›l›klar (istisnalar) d›fl›nda, sözleflme kurallar› tüm ülkeler
için birdir ve ayn›d›r, sözleflmelerin uygulanmas› tek (ayn›) ölçüte göre de¤erlendirilir” (BIT, 1984a: 44/12-13).
Yak›nmalara Dayal› Genel Denetim
Onay koflullu genel denetim, yak›nmalara (flikâyetlere/réclamations, represantations) dayal› olarak da yap›lmaktad›r. Yak›nmalar, sendikal örgütlerden ya da bir taraf devletten kaynaklanabilir. Sendikal örgütlerin yak›nmalar›yla ifllerli¤e geçirilebilen bir uluslararas› denetime yer verilmifl olmas›, Örgüt’ün üçlü yap›s›n›n do¤al
bir gere¤idir.
Sendikalar›n Yak›nmalar›
Sendikal yak›nmalar›n
kabul edilebilirlik koflullar›:
Sendikal yak›nmalar, ancak
flu koflullar varsa
incelenebilir: Yak›nmalar›n
yaz›l› olmas›, bir iflçi
(çal›flan) ya da iflveren
örgütünce yap›lmas›,
Anayasa’ya (m. 24) aç›kça
göndermede bulunmas›,
devletin onaylad›¤› bir
sözleflmeye iliflkin olmas›,
bu sözleflmenin hangi
konuda gerçekten
uygulanmad›¤›n›n
belirtilmesi, UÇÖ üyesi bir
devlete (ya da üye
olmamakla birlikte bir
sözleflmeye taraf olan
devlete) yönelik olmas›.
Onaylanan bir sözleflmenin doyurucu biçimde uygulanmad›¤› konusunda sendikal
örgütlerce yap›lan yak›nmalar, Yönetim Konseyi’nin üç üyesinden oluflan üçlü yap›da bir komitece incelenir. Konusu “sendikal haklar” olan yak›nmalar ise, Sendika Özgürlü¤ü Komitesi’ne gönderilir. Üçlü komite, YK’ye sundu¤u raporunda, yak›nmay› incelemek için ald›¤› önlemleri ve Konseyce al›nacak karara iliflkin önerilerini belirtir.
YK Bürosu, al›nan yak›nmay› ilgili hükümete iletir ve bu konuda uygun gördü¤ü bir aç›klama yapmas›n› ve bu yak›nmaya iliflkin YK’de yap›lacak görüflmelerde
haz›r bulunmas›n› ister. Hükümet, makul bir süre içinde aç›klama yapmazsa ya da
yapt›¤› aç›klama doyurucu de¤ilse, YK yak›nmay› ve hükümetin yan›t›n› kamuoyuna aç›klayabilir. Karar›n› hükümete ve ilgili sendikal örgüte bildiren Konsey, yak›nmada üzerinde durulan sorunlardan çözüme kavuflmayanlar› ve al›nacak yeni
önlemleri belirtir.
Bu denetim yoluna çok seyrek baflvuruldu. 1919-2011 aras›ndaki toplam yak›nma say›s› 157’dir. Yasama etkinli¤i için temel al›nan dönemlere göre da¤›l›m flöy-
SIRA S‹ZDE
SIRA S‹ZDE
S O R U
ledir: 1919-1939: 7; 1944-1985: 19; 1986-2011: 131. Böylece, sendikal yak›nmalar›n
D ‹ K izleyen
KAT
beflte biri (%19,8’i) ilk iki dönemde, beflte dördü ise So¤uk Savafl’›
y›llarda
yap›ld›. 13 yak›nma, SÖK denetimi ve raporu ile sonuçland›. Ulusal ve uluslararas› sendikal örgütlerden kaynaklanan ve büyük bir ço¤unlu¤u SIRA
temel
insan haklar›
S‹ZDE
sözleflmelerine (özellikle 87 ve 98’e) ayk›r› uygulamalar nedeniyle yak›nmalarda
bulunuldu.
AMAÇLARIMIZ
SÖK’e iletilen yak›nmalardan 3’ü Türkiye’ye yönelikti (11 ve
98 say›l› sözleflmelerin ihlaline iliflkin 997, 999 ve 1029 say›l› yak›nma ile 87’nin ihlaline iliflkin 1810
ve 1830 say›l› yak›nmalar). ‹ki sendikal yak›nma ise, 94 ve 158 say›l› sözleflmelere
K ‹ T A P
iliflkindi. Türk-‹fl, 158’in uygulanmad›¤›n› ve bu amaçla doyurucu önlemlerin al›nmad›¤›n› ileri sürerek, 2 Ocak 1996 ve 21 fiubat 2000 tarihlerinde iki yak›nmada
bulundu. Üçlü komitece incelenen yak›nmalarda, haz›rlad›¤› raporlar YK’ce kabul
TELEV‹ZYON
edildi ve yak›nma süreci kapand›. Yap›-Yol Sen’in 87’nin ihlaline iliflkin yak›nmas› ise, Kas›m 2006’da YK’ce kabul edilebilir görülüp SÖK’e iletildi.
N N
Sendikal yak›nmalar listesine ve her birine iliflkin raporlara eriflmek‹ Niçin
T E R bkz.:
NET
http://www.ilo.org/dyn/normlex/en/f?p=1000:50010:80017207001041::NO::P50010_
ARTICLE_NO:24
Taraf Devletlerin ya da UÇK Delegelerinin Yak›nmalar›
Yak›nmalara dayal› genel denetimin ikinci türü, daha karmafl›k ve biçimsel bir süreç çerçevesinde gerçekleflir (Anayasa, m. 26-34). Bunun temel nedeni, yak›nman›n iki taraf›n›n ayn› sözleflmeyi onaylayan “taraf devletler” olmas›d›r. Onaylanan
bir sözleflmenin uygulanmad›¤› konusunda o sözleflmeyi onaylayan bir baflka üye
devletin ya da UÇK iflçi ve iflveren delegelerinin yapt›¤› yak›nmalar (plaintes/complaints) üzerine iflletilir.
Bir taraf devletten baflka bir taraf devlete yönelik yak›nmalar, Yönetim Konseyi’nce önce ilgili hükümete iletilir ve aç›klama yapmas› istenir. Hükümetin yan›t
vermemesi ya da YK’nin yak›nman›n hükümete iletilmesini zorunlu görmemesi
durumunda, ba¤›ms›z ve seçkin kiflilerden oluflan bir Soruflturma Komisyonu (SK;
Commission d’enquete/Commission of Inquiry) kurulur. Yarg› benzeri bir organ
olan SK, yak›nmay› inceleyerek haz›rlad›¤› raporda, al›nacak önlemleri ve süresini
belirtir.
Çal›flmalar›na yarg›sal bir nitelik veren SK, bir tür ilk derece mahkemesi gibi çal›fl›r, tan›k dinleyebilir ve s›kl›kla yapt›¤› gibi, daha kesin ve do¤ru bilgiler elde etmek amac›yla ilgili ülkeye yerinde ziyaret yapabilir. Kararlar›n›n kendili¤inden yerine getirilme gücü yoktur. UÇK, SK önerilerinin yerine getirilmesini sa¤lamak için
uygun önlemler al›nmas›n› önerebilir.
Hükümet, kendisine iletilen raporda yer alan tavsiyeleri kabul etmez ve uyuflmazl›¤› Uluslararas› Adalet Divan›’na (UAD) götürmek istedi¤ini bildirirse, sorun
UAD’nin itiraz edilemeyen kesin karar› ile çözüme ba¤lan›r. UAD’nin, SK karar›n›
onaylama, de¤ifltirme ya da kald›rma yetkisi vard›r. Hükümetler, genellikle SK raporunu kabul edip UAD’ye baflvurmamaktad›r.
‹lgili devletin, SK ya da UAD karar›na uymamas› durumunda, YK Genel Konferans’a afla¤›daki önlemlere baflvurulmas›n› sal›k verebilir:
• UÇÖ temsilcili¤inin bir baflka ülkeye al›nmas›,
• Ortak toplant›lar düzenlenmemesi,
• Teknik yard›m›n k›s›lmas› ya da kald›r›lmas›.
123
S O R U
D‹KKAT
SIRA S‹ZDE
AMAÇLARIMIZ
K ‹ T A P
TELEV‹ZYON
‹NTERNET
124
Ancak UÇÖ, denetimde bask› ve yapt›r›m uygulama yerine diyalog ve inand›rma yolunu ye¤ledi¤i için, genel olarak bu yapt›r›mlara baflvurmamaktad›r. Bunun
son y›llardaki önemli istisnalar›ndan birini Myanmar’a karfl› 1996 y›l›nda yap›lan
yak›nma süreci oluflturmaktad›r (Gülmez, 2011: 289-292).
Onay koflullu bu anayasal denetim yolu da, çeflitli nedenlerle çok s›k iflletilmedi. Rapora dayal› ola¤an denetim sisteminin yetersiz kalmas› durumunda baflvurulan ikincil bir yol niteli¤indedir. 1919-2011 aras›ndaki toplam yak›nma say›s› yaln›zca 27’dir ve ezici bir ço¤unlu¤u sendikal haklara, 87 ve 98’in ihlaline iliflkindir.
Yasama etkinli¤i için temel al›nan dönemlere göre da¤›l›m›, küreselleflme y›llar›nda görece bir art›fl oldu¤unu göstermektedir: 1919-1939: 1; 1944-1985: 13; 19862011: 13.
‹kinci Kuflak Koruma: Yak›nmalara Dayal› Özel Denetim
UÇÖ, 87 ve 98 say›l› sözleflmelerin kabul edilmesinin ard›ndan, sendika özgürlü¤ünü korumak için, onay koflullu genel denetim yollar›n›n d›fl›nda, yak›nmalara
dayal› özel bir denetim mekanizmas› da oluflturdu. “Özel” olarak nitelenmesinin
nedeni; amaç, konu ve organlar›n›n kendine özgü olmas›d›r.
Özel Denetim Yönteminin Nedenleri ve Organlar›
Onaydan ba¤›ms›z biçimde iflletilen “ikinci kuflak” özel denetim yolunu açman›n
nedenleri flunlard›r: 1) Genel denetimin ancak onay kofluluna ba¤l› olarak ve yaln›zca UÇÖ üyesi devletlerce onaylanm›fl sözleflmeler için iflletilebilmesi; 2) Genel
denetimin BM üyesi olup da UÇÖ üyesi olmayan devletleri kapsamamas›; 3) Genel denetimin, sendika özgürlü¤üne yönelik sald›r›lar› etkili biçimde ve gecikmeksizin önleme ve sendika özgürlü¤ü ilkelerinin evrenselli¤ini sa¤lama yönlerinden
yeterli olmamas›, k›sacas› geç ve yavafl ifllemesi.
Özel denetimin hukuksal dayana¤›, UÇÖ Anayasas›’n›n Bafllang›ç bölümündeki sendika özgürlü¤ü ilkesidir. FB de, toplu pazarl›k hakk›na yer vererek, denetimin anayasal dayana¤›n› pekifltirdi (bkz.: 3. Ünite). Devletler, UÇÖ Anayasas›’n›
kabul ederek “üye devlet” niteli¤i kazand›klar› için, özel denetim bu ilkeleri güvenceye alan 87 ve 98 say›l› sözleflmeleri onaylamayan devletler için de iflletilir
(Gülmez, 1989).
Yak›nmalara dayal› bu denetim yönteminin, ikisi özel olarak kurulan üç organ›
vard›r: SÖAUK, SÖK ve YK. Ancak bu denetim yöntemi, Sendika Özgürlü¤ü Komitesi ile özdeflleflir ve as›l organ SÖK’tür.
Sendika Özgürlü¤ü Araflt›rma ve Uzlaflt›rma Komisyonu
Yak›nmalara dayal› özel denetim sisteminin organlar›ndan ilki, Ocak 1950’de kurulan Sendika Özgürlü¤ü Araflt›rma ve Uzlaflt›rma Komisyonu’dur (SÖAUK).
SÖAUK, UÇB Genel Müdürü’nün önerisi üzerine Yönetim Konseyi’nin atad›¤›
dokuz üyeden oluflur. Üyeler, kiflilikleri, mesleksel konumlar›, ba¤›ms›zl›k ve yans›zl›klar› dolay›s›yla kendilerine güven duyulan yetkin kiflilerdir. Komisyon, genellikle üç üyeli komiteler ya da gruplar biçiminde çal›fl›r. Görevi, yak›nmay› (sald›r›
savlar›n›) “araflt›rmak” ve “soruflturmak”, yak›n›lan ilgili hükümetle iflbirli¤i yaparak
güçlükleri anlaflma, “dostça çözüm” yoluyla giderme olanaklar›n› incelemek ve sonunda da YK’ye bir rapor sunmakt›r. YK karar›n›, Komisyon tavsiyelerini içeren bu
rapora dayanarak verir (BIT, 2006c: 2). Ancak Komisyon’un, SÖK’ten farkl› olarak,
ilgili hükümetin oluru (ön izni) olmaks›z›n yak›nmalar› inceleme yetkisi yoktur. Bu
nedenle de, kuruluflundan beri (1966-1992 y›llar› aras›nda olmak üzere) yaln›zca al-
125
t› ülkeye (Japonya, Yunanistan, Lesoto, fiili, ABD/Porto Riko ve Güney Afrika) yönelik yak›nmalar› inceleyebildi. Kimi ülkeler (Çekoslovakya, SSCB ve Macaristan),
kendilerine yönelik yak›nmalar› incelemesi için gerekli oluru vermedi.
Sendika Özgürlü¤ü Komitesi
Kas›m 1951’de kurulan ve 1952’de de çal›flmaya bafllayan SÖK, yak›nmalara dayal› özel denetim mekanizmas›n›n temel organ›d›r.
Bafllang›çta iki görevi vard›: Yak›nmalar›n YK’ce daha kapsaml› biçimde incelenmeye de¤er olup olmad›¤›n› belirlemek ve incelenmeye de¤er görülmesi durumunda da, yak›nman›n SÖAUK’ye gönderilmesi için ilgili hükümetin olurunu elde
etmeye çaba göstermek.
Ancak SÖK, k›sa sürede bu s›n›rl› kurulufl ifllevlerinin dar çerçevesini aflt›. Yak›nmalar›n özünü de sistemli biçimde inceleyerek YK’ye sonuç önerileri ve ilgili
hükümetler için de tavsiyeler içeren raporlar sunmaya bafllad›. YK de, kendi içinden oluflturdu¤u bu özel organ›n izledi¤i çal›flma yöntemini onad› ve ancak ola¤anüstü durumlarda yak›nmalar›n SÖAUK’ye gönderilmesini kabul etti. Böylece de
SÖK, sendika özgürlü¤üne yönelik sald›r› yak›nmalar›n› incelemek için oluflturulan özel denetim mekanizmas›n›n temel organ›na dönüfltü.
SÖK, YK üyeleri aras›ndan ve YK’nin seçti¤i 9 as›l ve 9 yedek üyeden oluflan,
üçlü yap›da bir denetim organ›d›r. YK’nin iflçi, iflveren ve hükümet kesimlerinin
her birinden 3’er üye Komite’de yer al›r. Yedek üyeler, as›l üyeler olsa da, oy hakk› olmaks›z›n toplant›ya kat›labilir. Bu nedenle “yard›mc› üye” niteli¤i kazand›lar.
SÖK Baflkan›, YK’nin karar›yla 1978 y›l›ndan beri, üç kanad›n temsilcilerinden ba¤›ms›z, YK d›fl›ndan, kiflisel olarak atanan yetkin bir kiflidir.
SÖK, YK’nin toplant› dönemlerinde, ikisi uzun ve biri de k›sa olmak üzere, y›lda üç kez Cenevre’de toplan›r. Komite, “yarg› benzeri” bir nitelik tafl›yan ifllevler
yerine getirir. Üyeler, geldikleri siyasal ve sendikal kesimlerin temsilcisi olarak ve
onlar›n ad›na de¤il, “kiflisel” olarak görev yapar. SÖK kararlar› için resmen belirlenmifl bir yetersay› yoktur. Ancak, genellikle oldu¤u üzere, “oybirli¤i” sa¤lanmas›na çaba harcan›r.
Komite’nin ifllevi, özellikle 87 ve 98 say›l› sözleflmelerle güvenceye al›nan genifl anlamda sendika özgürlü¤ünün genel ilkelerine ifllerlik kazand›r›lmas›na katk›da bulunmakt›r. Çal›flan ve çal›flt›ranlar›n örgütlenme, toplu pazarl›k ve toplu eylem özgürlüklerini gelifltirmeyi amaçlayan SÖK’ün ifllevi, hükümetleri suçlamak
de¤il, sendika özgürlü¤ünün evrensel kurallar›na uymalar›n› sa¤lamakt›r.
Sendika özgürlü¤ü ve sendikal haklar›n kullan›lmas›yla ilgili olmayan yak›nmalar, Komite’nin yetkisine girmez. Örne¤in çal›flma koflullar›na iliflkin sözleflmelere,
sosyal güvenlik mevzuat›na, sendikal haklar›n kullan›lmas›yla hiçbir ilgisi bulunmayan eylem ve etkinlikleri nedeniyle kiflilere ceza verilmifl oldu¤una, sendikalar aras›ndaki yetki uyuflmazl›klar›n›n gerçe¤e uygunlu¤unun incelenmesine iliflkin yak›nmalar, SÖK’ün yetkisi d›fl›ndad›r (BIT, 2006c: 246-247). Yaln›zca ileri sürülen yak›nmay› inceler. Ülkedeki genel sendikal duruma iliflkin de¤erlendirmeler yapmaz.
“Üye devlet” temeline dayanan bu özel denetim yönteminde, “ivedi yak›nmalar” öncelikle ele al›n›r. Bunlar, örne¤in bireylerin yaflam ya da özgürlü¤ünü tart›flma konusu yapan ve bir örgütün feshini/kapat›lmas›n› içeren yak›nmalard›r.
SÖK denetiminde, yak›nmalar›n kabul edilebilirlik koflullar› ve incelenmesi konusunda “afl›r› flekilcilik”ten kaç›n›lm›flt›r. Yak›nmalar, UÇÖ üyesi devletler ile BM
üyesi olup UÇÖ üyesi olmayan devletlere yönelik olarak yap›l›r. Yak›nmalar, hükümetlerce ya da ulusal ve/ya da uluslararas› iflçi (çal›flan) ve iflveren örgütlerince
SÖK Baflkan(lar)›: Üçlü yap›
ilkesine göre oluflturulan
SÖK’ün baflkan›, ba¤›ms›z
bir kiflidir. ‹lk baflkan, bir
politikac› idi: Eski Frans›z
Baflbakanlar›ndan Paul
Ramadier (1952-1961).
‹kinci ve ilk ba¤›ms›z
baflkan, UAD’de yarg›çl›k
yapan profesör Roberto
Ago’dur (1961-1978).
Üçüncü baflkan, eski
çal›flma bakan› ve
Konferans Komisyonu
baflkanl›¤› yapan ifl hukuku
profesörü Max Rood oldu
(1978-2002). 22 Mart
2002’de SÖK Baflkan›
seçilen ifl hukuku profesörü
Paul van der Heijden ise, bu
görevi 2014’e de¤in
yürütecektir.
Sendika özgürlü¤ü ve kifli
haklar›: SÖK’ün
kuruluflundan beri inceledi¤i
yak›nmalarda, sendikal hak
ve özgürlüklerin yan› s›ra,
özellikle 1970 tarihli
Sendikal Haklar ve Kiflisel
(Sivil) Özgürlüklerle ‹liflkileri
Karar›’nda belirtilen kifli
haklar›n›n ihlal edildi¤i ileri
sürülmüfltür. SÖK’ün 19791984 döneminde inceledi¤i
yak›nmalar›n konular›na
göre afla¤›daki da¤›l›m›,
bunu göstermektedir:
• Yaflam ve özgürlük
sorunlar› (tutuklanma,
sürgün, idam, ölüm,
kay›p ile ilgili sorunlar):
%45,
• Hükümetin sendikal
etkinliklere kar›flmas›:
%30,
• ‹stihdam alan›nda
yasaya ayk›r›
uygulamalar (iflten
ç›karma, ayr›mc›l›k,
tan›mama): %30,
• Toplu pazarl›k ve grev:
%25 (BIT, 1984b: 44).
126
Özel denetimde kabul
edilebilirlik koflullar›: Onay
koflullu genel denetimde
oldu¤u gibi, onay koflulsuz
özel denetimde de baz›
kabul edilebilirlik koflullar›
aran›r. Ancak, uygulama
alan› sendikal özgürlüklerle
s›n›rl› olan özel denetimde,
önce iç hukuktaki baflvuru
(hak arama) yollar›n›
tüketmek gerekmez.
yap›lmal›d›r. “Bireyler”e kapal›d›r. Sorunla do¤rudan ilgisi olan ve yarar› bulunan
ulusal örgütler ya da UÇÖ’de dan›flsal statüden yararlanan uluslararas› iflçi (çal›flan)
ya da iflveren örgütleri yak›nmada bulunabilir (BIT, 2006c: 247-249). Yak›nmalar
yaz›l› olmal› ve örgütün yetkili temsilcisince imzalanmal›, anonim/ads›z olmamal›d›r. Sendikal haklar›n ihlal edildi¤i aç›k ve somut durumlara iliflkin iddialar› güçlendiren kan›tlarla desteklenmelidir. SÖK’ün yetkisi, iç hukuk yollar›n›n tüketilmifl olmas› kofluluna ba¤l› de¤ildir. Yak›nmada bulunmak için belirli bir süreye uyma koflulu yoktur.
SÖK, yak›nmalar›, çekiflmeli ve temelde yaz›l› yöntem çerçevesinde inceler ve
sonuçland›r›r. Genel Müdür, bir yak›n›c› örgütten yak›nmas›n› destekleyici tüm tamamlay›c› bilgileri iletmesini ister. Yeterince aç›k bilgiler içeren yak›nmay› ve tamamlay›c› bilgileri en k›sa sürede ilgili hükümete iletir. Belirledi¤i süre içinde gözlemlerini (yan›t›n›) bildirmesini ister. Yan›t›n gerekli aç›kl›ktan yoksun olmas› durumunda, tamamlay›c› bilgilerin elde edilmesi için Genel Müdür’ü görevlendirir.
Hükümet gözlemlerini ya da tamamlay›c› bilgileri göndermekte gecikirse, makul
bir süre geçtikten sonra, raporunun girifl bölümünde yer alan özel (ayr›) bir paragrafta ilgili hükümetin ad›n› anar ve kendisine ivedi bir ça¤r›da bulunur. Genel Müdür, Komite ad›na hükümete özel mesajlar gönderir. Hükümet direnmesini sürdürüyorsa, Komite bu olaylar› raporunun girifl bölümünün özel bir paragraf›nda belirtir. Ard›ndan da, Komite baflkan›n›n, UÇK’ye kat›lan hükümet temsilcileriyle iliflki kuraca¤› ve bu olaylar hakk›nda onlar›n dikkatini çekece¤i konular›nda hükümete bilgi verilir. Hükümetin savlara yan›t vermemesi durumunda, UÇÖ’nün d›fl
temsilcilik ve bürolar› da, istenen bilgileri elde etmek için giriflimlerde bulunabilir.
Komite, inceledi¤i yak›nma konusunda daha eksiksiz bilgiler sa¤lamak için, seyrek de olsa, taraflar› ya da birini dinleme, yani duruflma yapma karar› verebilir.
Komite, yak›nmalar›n özüne iliflkin sistemli bir inceleme yapar. Ancak, belirtildi¤i gibi yak›n›lan hükümeti “suçlamaz” ve ulaflt›¤› sonuçlara hukuksal yönden “icraya konulabilme” gücü veremez. Amaç, hükümetin çat›flmasal bir durumu sona
erdirmesine olanak vermek, yasa ya da uygulamalar›n sendika özgürlü¤ü ilkeleriyle ba¤daflt›r›lmas›n› sa¤lamak için hükümete yard›m etmektir.
SÖK incelemesini tamamlay›nca, ya sonuçlar (conclusions) kabul eder ya da ilgili hükümetten ek bilgi ister. Sonuçlar kabul ederse, bunlar›n hükümete iletilmesini YK’ye önerir. Sendika özgürlü¤ünün çi¤nendi¤ini saptayan Komite; hükümetin dikkatinin, soruna çare bulmas› amac›yla, bu konudaki sözleflme kurallar› ve ilkeler üzerine çekilmesini ve ulaflt›¤› sonuçlar›n ilgili hükümete gönderilmesini
YK’ye önerir.
Komite, ilgili hükümeti makul bir süre geçtikten sonra tavsiyelerin gereklerinin
nas›l yerine getirildi¤ini ve izleyen olumlu geliflmeleri belirtmeye ça¤›r›r. 87 ve 98
say›l› sözleflmelerin onaylanm›fl olmas› durumunda, tavsiyelerin yerine getirilmesinin incelenmesi, temelde UK’nin iflidir.
SÖK, hükümet yan›t vermemiflse ya da yan›t› doyurucu de¤ilse, yak›nma olay›n› dönemsel olarak izlemeyi sürdürebilir. Sendika özgürlü¤ünü zedeleyen bir durum yoksa ya da ileri sürülen savlar sendikal haklar›n kullan›m›na bir sald›r› oluflturmuyor ve çok belirsiz ve kapal› nitelik tafl›yor ise yak›nmay› reddeder ve daha
derin bir inceleme gerektirmedi¤ine karar verir. YK’nin onad›¤› sonuçlar, ilgili hükümete iletilir ve gereklerinin yerine getirilmesi, hukuksal düzlemde ve/ya da uygulamada al›nan önlemlerin bildirilmesi istenir.
127
Do¤rudan ‹liflki Yöntemi
UÇÖ denetim sistemleri, temelde hükümetlerce gönderilen yaz›l› belgelere dayal›d›r. Hükümetler ayk›r›l›klar› giderici önlemler almazsa, olumlu somut sonuçlara
ulaflamaz ve baflar›s›z kalabilir. Bu durumda, do¤rudan ve yerinde araflt›rma ve inceleme yapma olana¤› veren ve “do¤rudan iliflki misyonu” olarak adland›r›lan
yönteme baflvurulmaktad›r. Ancak bu yönteme, ilgili hükümetin ça¤r›s› (iste¤i) ya
da denetim organlar›n›n bu konudaki karar›na verece¤i olumluSIRA
yan›t
(olur) ile baflS‹ZDE
vurulabilir.
Bir tür uluslararas› soruflturma olmayan bu yöntemde, sorun ve güçlüklere yafi Ü N E L ‹ M
z›flma yoluyla de¤il, diyalog ve tart›flma yoluyla çözüm aran›r.D ÜSorunlar›n,
hüküS‹ZDE
met ve sosyal ortaklar ile yüz yüze tart›fl›ld›¤› “diplomatik bir SIRA
formül”dür.
Çözüm
olanaklar›n› yerinde araflt›rmak için belirlenen ba¤›ms›z bir kifli,
temsilcisi
U
S O RUÇÖ
olay yerine gönderilir. ‹lgili ülkeyi yerinde ziyaret eden temsilci, konuyu çok iyi
bilen Büro görevlileri aras›ndan ya da d›flardan seçilebilir. Bir müfettifl gibi davranD‹KKAT
mayan temsilci, misyon s›ras›nda iflçi ve iflveren örgütleriyle serbestçe
iliflkiler kuS
O
R
U
rar ve ele al›nan sorunlar konusunda onlar› bilgilendirip görüfllerini al›r. SÖK’e,
SIRA S‹ZDE
olaylar›n ve durumun geliflimini aç›klayan ayr›nt›l› bir rapor sunar.
Ancak son de¤erlendirmeyi, SÖK ve YK yapar ve gerekli kararlar› al›r.
D‹KKAT
Uzmanlar Komisyonu’nun 1969’da uygulamaya bafllad›¤› bu yönteme, 1979’dan
AMAÇLARIMIZ
itibaren SÖK de baflvuruyor. 12 Eylül 1980 sonras› dönemde, çeflitli
uluslararas› senSIRA S‹ZDE
dikal örgütlerin onaylad›¤›m›z 98 say›l› sözleflmeye ayk›r› uygulama ve düzenlemeler nedeniyle ülkemize yöneltti¤i yak›nmalar›n SÖK taraf›ndan incelenmesi s›ras›nK ‹ T A P
da (1983-1984 aras›nda) baflvuruldu (Gülmez, 1990c: 247 vd). fiubat
2004’te de, senAMAÇLARIMIZ
dika özgürlü¤ü alan›nda Türkiye’de do¤rudan iliflki misyonu gerçeklefltirildi.
Genel Müdür temsilcisinin
yerinde ziyareti: Özellikle
a¤›r ihlal savlar› içeren bir
yak›nma al›nd›¤› zaman,
Genel Müdür de SÖK
Baflkan›n›n ön iznini alarak
bir temsilci belirleyebilir.
Yetkisi, ön iliflkiler kurmakla
SIRA ülke
S‹ZDE
s›n›rl› olan temsilci;
yetkililerine, olaylardan
duyulan kayg›y› iletir ve ilk
tepkilerini al›r. Özel denetim
D Ü fihükümetin
ÜNEL‹M
sistemini aç›klar,
SIRA S‹ZDE
iste¤i/oluru üzerine
do¤rudan iliflki yöntemine
S O anlat›r.
R U
baflvurulabilece¤ini
Hükümetten, gözlemlerini
D
Ü
fi
Ü
N
içeren ayr›nt›l› yan›t›n›E L ‹ M
iletmesini ister. DHaz›rlad›¤›
‹KKAT
rapor, SÖK’e sunulur.
S O R U
N N
N N
TELEV‹ZYON
T A kararlar›
P
Sendikal hak ihlalleri konusunda Türkiye’ye yönelik yak›nmalar Kve‹ SÖK
için
bkz.: Gülmez, 1988: 427 vd.; Gülmez, 2011: 320-323.
Türkiye’ye yönelik yak›nmalar ve raporlar› konusunda bkz.: http://www.ilo.org/dyn/normT E‹ NL TE EV R‹ ZNYEOTN
lex/en/f?p=1000:20030:2071694085167161:FIND:NO:20030:P20030_COUNTRY_ID,P20030_COMPLAINT_STATU_ID:102893,1495812
SÖK Denetiminin Etkisi
‹NTERNET
Yak›nmalara dayal› özel denetim mekanizmas›, UÇÖ’nün sendika özgürlü¤ü alan›ndaki etkinliklerine ifllerlik kazand›rma ve evrensellefltirme çabalar›n›n en etkili
olan›d›r. ‹fllevi, yaln›zca sendikal haklarla ilgili sözleflmelerin yaflama geçirilmesini
ve onlara uyulmas›n› sa¤lamakla s›n›rl› kalmad›. Bunun yan›nda, pozitif kurallar›
tamamlama ve geniflletme ifllevi de gördü. SÖK, inceledi¤i yak›nma olaylar›nda YK’nin onaylad›¤›- kararlar›nda, 87 ve 98’in dar ve sözel normatif çerçevesi d›fl›na
ç›kt›, onlar› yorumlayarak boflluklar›n› doldurup son derece zengin bir uluslararas› içtihat oluflmas›na katk›da bulundu. Özellikle, grev hakk› ile sendikalar›n siyasal
eylem ve etkinliklerinin çerçevesi gibi iki önemli konuda, 87 say›l› sözleflme metninde aç›kça yer almam›fl olmas›na karfl›n, bu sözleflmenin baz› maddelerine dayanarak verdi¤i ve birçok kez yineledi¤i kararlar›yla pozitif kurallar›n çerçevesini aflt›. Bu ifllevini, 98 say›l› sözleflme uygulamas›nda da yerine getirdi (BIT, 1994; BIT,
2006c). SÖK ve UK’nin oluflturdu¤u uluslararas› sendikal haklar ortak hukukundan, BM denetim organlar›n›n, ‹nsan Haklar› Avrupa Mahkemesi’nin ve Sosyal
Haklar Avrupa Komitesi’nin kimi kararlar›nda “destek norm” olarak yararlan›lmaktad›r (Gülmez, 2008).
SIRA S‹ZDE
D‹KKAT
AMAÇLARIMIZ
SIRA S‹ZDE
K ‹ T A P
AMAÇLARIMIZ
TELEV‹ZYON
K ‹ T A P
T ‹ENL TEEVR‹ ZNYEOT N
‹NTERNET
128
Özel denetim mekanizmas›, iç hukuk baflvuru yollar›n› tüketme koflulu aranmad›¤› için, örne¤in sendikac›lar›n yaflam›n›n tehlike alt›nda bulundu¤u ola¤anüstü durumlarda derhal iflletilerek, kimi zaman ölüm cezalar›n›n de¤ifltirilmesinde rol
oynad›. Birçok ülkede tutuklanan sendikac›lar›n özgürlefltirilmesinde, iflten ç›kar›lanlar›n ifllerine geri dönmelerinde, kapat›lan sendikalar›n yeniden aç›lmas›nda ve
elkonulan sendika mal ve binalar›n›n geri verilmesinde olumlu sonuçlar elde edilmesini sa¤lad›.
SÖK’ün, kuruluflundan beri inceledi¤i yak›nma olay› say›s› 3000’e yaklaflt›. Haziran 2012’de, toplam 2.936 yak›nman›n bölgelere da¤›l›m› flöyledir: Amerika:
1.593 (%54,3); Avrupa: 614 (%21); Afrika: 363 (%12,4); Asya: 324 (%11); Arap devletleri: 42. Yak›nmalar›n yar›s›ndan ço¤u, özellikle Orta ve Güney Amerika devletlerine yöneliktir.
Haziran 2012 itibar›yla Türkiye’ye yönelik toplam yak›nma say›s› 33’tür. 31 yak›nma olay› kapat›ld›. 1 yak›nma aktiftir (Yarg›-Sen). 1 yak›nma ise izlenmektedir.
Türkiye, Avrupa devletleri aras›nda Yunanistan, ‹spanya, B. Krall›k, Fransa ve Portekiz’den sonra en çok yak›nma alan 6. ülkedir.
Üçüncü Kuflak Koruma: Temel ‹lkeler ve Haklar Bildirgesi
‹zleme Sistemleri
Genel Olarak
1998 Bildirgesi’yle, denetim
sistemlerinde yeni bir
aflamaya var›ld›. Onaydan
ba¤›ms›z ve raporlar
temeline dayal› olarak
iflletilen ve iki ayr› yoldan
gerçeklefltirilen bir “izleme”
sistemi kuruldu.
Yak›nmalara dayal› özel
denetimin kapsam›
geniflletildi, ama niteli¤i
de¤ifltirildi.
Onay koflullu genel denetim ile onay koflulsuz özel denetim, uygulama alanlar› kifliler ve haklar yönlerinden s›n›rl› olan sistemlerdir. UÇÖ, “küreselleflmeye sosyal
yan›t” döneminde, temel insan haklar› alan›ndaki otoritesini güçlendirmek amac›yla, sendika özgürlü¤ünün korunmas› için oluflturulan özel denetim mekanizmas›na benzer “üçüncü kuflak” bir sistem oluflturdu. “Denetim” de¤il “izleme” olarak
nitelenen bu sistem, genel ve özel denetim sistemlerinin yerini almaz ve iflleyifline
engel olmaz. Amaçlar› farkl› olan birinci ve ikinci kuflak koruma sistemlerini tamamlay›c›d›r ve onlardan ba¤›ms›z biçimde ifller.
1998 Bildirgesi, temel insan haklar› sözleflmeleri bafll›¤› alt›nda toplanan sekiz
UÇÖ sözleflmesi için “özendirici” nitelikte bir izleme sistemi öngördü. “Y›ll›k” ve
“küresel” raporlara dayanan izleme, temel sözleflmelerin güvenceye ald›¤› dört küme temel ilke ve hak ile ilgilidir ve uygulan›r.
‹zleme Sistemlerinin Kapsam›, Türleri ve ‹flleyifli
1998 Bildirgesi, üye devletlerin temel insan haklar›na iliflkin yükümlülüklerinin
kapsam ve boyutlar›n› da belirtti. Üstlenilen yükümlülüklerin soyuttan somuta
do¤ru uzand›¤›n› ve olumlu edimlerde bulunmay› da içerdi¤ini, her birini aç›klad›¤› “sayg› gösterme”, “gelifltirme” ve “gerçeklefltirme” sözcükleriyle tan›mlad›. Sayg› gösterme, temel hak ve ilkeleri gerçeklefltirme konusunda siyasal istenç tafl›ma
demektir ve burada (bile), soyut nitelikli yal›n sözler söz konusu de¤ildir. Gelifltirme, olumlu bir de¤iflimi amaçlayan eylem ve programlarla desteklenmifl bir seferberlik anlam›na gelir. Gelifltirme, alt düzeyde de olsa, belli bir ç›k›fl noktas›ndan
bafllayarak temel ilke ve haklar›n tam olarak gerçeklefltirilmesi do¤rultusunda bir
ilerlemeye giriflilmesidir. Gerçeklefltirmeden anlafl›lmas› gereken ise, kad›n ve erkeklerin ve ailelerinin günlük yaflam›nda, iflyerinde ve toplumda (somut) iyilefltirmelerin olmas›d›r (BIT, 2004b: 2-3).
Bildirge, izlemenin iki yoldan gerçeklefltirilmesini öngördü: 1) Onaylanmayan
temel sözleflmelere iliflkin olarak verilecek y›ll›k raporlar; 2) Geride kalan dört y›l-
l›k dönemde gözlemlenen olaylar konusunda Genel Müdür’ün haz›rlayaca¤› küresel (global) rapor.
Y›ll›k izleme, onaylanmayan temel sözleflmelerle ilgilidir Amac›, henüz tüm temel sözleflmeleri onaylamam›fl devletlerce Bildirge’ye uygun olarak harcanan çabalar›n her y›l izlenmesine olanak vermektir. Y›ll›k izlemenin uygulama alan›, Bildirge’de say›lan dört temel ilke ve hak kategorisinin tümüdür.
‹zleme, onaylanmayan sözleflmeler için YK’nin belirledi¤i uygun aral›klarla
üye devletlerden istenecek raporlar temeline dayal› olarak yap›l›r.
UÇB’nin derledi¤i raporlar›, YK inceler. Ancak bundan önce, YK’nin atad›¤› bir
Uzmanlar Grubuna (UG) baflvurulur. Uzmanlar Grubu (uzman dan›flmanlar),
derlenen raporlara bir “Girifl” yazmakla görevlidir. Giriflte, daha derinlemesine bir
inceleme yap›lmas›na de¤er görülen yönlerine dikkat çekilir. UG’nin 7 üyesi, yans›z ve ba¤›ms›z olan, dürüstlük ve yetkinlik ölçütlerine göre 3 y›l için seçilen kiflilerdir.
Özetlemek gerekirse, y›ll›k izleme sistemi flu üç aflamadan oluflur: UÇB’nin y›ll›k raporlar› derlemesi; UG’nin raporlar derlemesini incelenmesi ve girifl yazmas›;
raporlar derlemesinin ve giriflin YK’de tart›fl›lmas›.
‹zleme sisteminin ikinci türü küresel izlemedir. ‹flleyifli konusunda yap›lan düzenleme k›saca flöyledir:
Küresel raporun amac›, geçen dört y›ll›k bir dönem s›ras›nda gözlemlenen, her
bir küme temel ilke ve hakka iliflkin küresel ve dinamik bir SIRA
imaj S‹ZDE
sunmakt›r. Örgüt’ün yapt›¤› yard›m›n etkilili¤inin de¤erlendirilmesinde temel al›nan ve özellikle
uygulanmalar› için gerekli iç ve d›fl kaynaklar›n seferber edildi¤i teknik iflbirli¤i
D Ü fi Ü N E L yönelik
‹M
alan›nda, eylem planlar› biçiminde olmak üzere, gelecek dönemlere
olarak öncelikleri belirlemektir.
Küresel raporun uygulama alan›, Bildirge’deki s›ras›yla, her Sy›l,
O Rdört
U temel ilke
ve hak kategorisinden biridir. UÇK, küresel raporun, bu haklar›n her biri konusunda, tüm üye devletlerin durumuna iliflkin bütüncü bir vizyon sa¤lamas› dile¤inde
D‹KKAT
bulunmufltur.
GM’nin sorumlulu¤u alt›nda haz›rlanana küresel rapor, sözleflmeleri onaylayan
SIRA S‹ZDE
ve onaylamayan tüm ülkeleri kapsar. Rapor, üçlü tart›flma ere¤iyle,
Genel Müdür
raporu olarak UÇK’ye sunulur ve yaln›zca bu rapora ayr›lm›fl bir oturum çerçevesinde ya da baflka uygun bir biçimde tart›fl›l›r. Bu tart›flmadan sonuçlar ç›karma
AMAÇLARIMIZ
yetkisi ise Yönetim Konseyi’nindir.
Küresel izleme sistemi, 1999’da sendika özgürlü¤ünden bafllad› ve ilk küresel
rapor 2000’de yay›mland›. ‹zleyen y›llarda, s›ras›yla zorla çal›flt›rma, çocuklar›n çaK ‹ T A P
l›flmas›n›n kald›r›lmas› ve ayr›mc›l›¤›n kald›r›lmas› konular›ndaki küresel raporlar
yay›mlan›p UÇK’de tart›fl›ld›. Küresel izlemenin birinci turu 2003’te tamamland›.
2004’te bafllayan ikinci tur 2007’de ve 2008’de bafllayan üçüncü tur da 2011’de soTELEV‹ZYON
na erdi. 2012’de yay›mlanan sendika özgürlü¤üne iliflkin küresel raporla, dördüncü tur bafllad›.
N N
2012 küresel raporu için bkz.: Report VI: Fundamental principles and‹ Nrights
T E R N EatT work: From
commitment to action, http://www.ilo.org/ilc/ILCSessions/101stSession/reports/reportssubmitted/WCMS_176149/lang—en/index.htm
YK, izleme sisteminin bafllad›¤› 2000’den beri, temel haklar›n her birine iliflkin
eylem programlar› ele al›p inceledi. Bildirge’nin gelifltirilmesi odakl› program›n
bafllat›lmas›ndan beri (1999-2002 aras›nda), Bildirge’yi desteklemek için toplam
129
SIRA S‹ZDE
S O R U
D‹KKAT
SIRA S‹ZDE
AMAÇLARIMIZ
K ‹ T A P
TELEV‹ZYON
‹NTERNET
130
62,6 milyon dolar ba¤›flta bulunuldu. Ayn› dönemde, Bildirge’ye iliflkin etkinliklere sa¤lanan bütçe d›fl› desteklerde, toplam katk›n›n %80’ini ABD hükümeti sa¤lad›. Katk›da bulunan di¤er ülkeler ise, B. Krall›k, Hollanda, Fransa, Almanya ve Japonya’d›r (Gülmez, 2011: 341-343, Çiz. 7 ve 8).
Üçüncü Kuflak Koruman›n De¤erlendirilmesi
1998 Bildirgesi’nin öngördü¤ü y›ll›k ve küresel izleme, yapt›r›mc› de¤il “özendirici” ve öteki yöntemleri “tamamlay›c›”d›r. Bu, “yumuflak hukuk” yaklafl›m›n›n bir
sonucudur. UÇÖ’nün elindeki olanak ve araçlara baflvurarak teknik iflbirli¤i ve dan›flsal hizmetler sunmas›n›, ekonomik ve sosyal geliflmeye elveriflli bir ortam yaratma çabalar›nda üye devletlere yard›m edilmesini öngörür. Amaç, aflamal› olarak ve
sürekli biçimde, temel insan haklar› sözleflmelerine sayg›n›n ve bunlara uyulmas›n›n evrensellefltirilmesini sa¤lamakt›r.
Ancak izleme sistemleri, ileri ve etkili bir ad›m olmaktan uzakt›r. UÇÖ’nün 1998
Bildirgesi’yle küreselleflmeye verdi¤i öne sürülen “sosyal yan›t” yetersizdir. Küreselleflmeye daha güçlü biçimde, etkili yapt›r›mlar› bulunan ve ayr›ca teknik yard›mlarla desteklenen bir koruma yöntemiyle yan›t verilmesi gerekirdi.
Uzman-dan›flmanlar›n, y›ll›k izlemenin yedi y›l›n› tamamlad›¤› aflamada yapt›¤›
de¤erlendirmeler, bu yöntemin özellikle ilk befl y›l›nda yeterince etkili olmad›¤›n›
gösteriyor. 2004 y›ll›k izlemesine yazd›klar› Girifl, sürecin beflinci y›l›ndaki olumsuz durum ve koflullar› tüm aç›kl›¤›yla flöyle ortaya koymufltu:
“2000 y›l›ndan beri haz›rlanan raporlar, bir yandan kimi ülkelerde bir ilerleme gerçeklefltirildi¤i gerçe¤ini ortaya koymufl, ancak öte yandan yoksulluk, gelir eflitsizlikleri ve yeni ayr›mc›l›k biçimleri artm›fl, serbest bölgeler sürekli genifllemifl, insan ticareti, s›n›rlar içinde ve d›fl›nda insan hareketleri yayg›nlaflm›flt›r ve bu olumsuz küresel
koflullar karfl›s›nda, milyonlarca insan bir ifl bulabilme kayg›s› duymaktad›r. Dört
y›ll›k çal›flmaya karfl›n milyonlarca insan temel haklardan yoksundur” (BIT,
2004b).
Uzman-dan›flmanlar, 2006’daki Girifl yaz›s›nda da, küreselleflmenin, zenginler
ve yoksullar ile geliflmifl ve geliflmekte olan ülkeler aras›ndaki uçurumu derinlefltirdi¤ini yineledi. Bu durum nedeniyle temel haklar› ve ilkeleri gerçeklefltirmenin
daha zorlaflt›¤›n› vurgulad›. Ancak ayn› zamanda, geliflme düzeyinin, mali kaynaklar›n yetersizli¤inin ve teknik kapasitenin eksikli¤inin, bu haklar› ve ilkeleri
gerçeklefltirme konusundaki siyasal irade yoklu¤unu kan›tlamak için bir özür olarak ileri sürülemeyece¤inin alt›n› çizdi Yararl› oldu¤unu düflündükleri izleme sürecinin gelece¤i üzerinde düflünme zaman›n›n geldi¤ine vurgu yaparak, flu önerilerde bulundu:
“ÜÇÖ’nün üçlü ulusal ortaklar›, tüm ülkelerde ulusal düzeyde temel haklar› savunmal›d›r. Temel haklar, Büro’nun çal›flmalar›nda ve yap›s›nda daha ayr›nt›l› biçimde yer almal› ve UÇÖ’nün tüm etkinliklerinde, her alanda ve her ülkede, Bildirge’yi tan›tmak ve temel haklar› gelifltirmek için Büro’nun tüm sektörlerinde daha çok çaba harcanmal›d›r. Üçlü ulusal ortaklar ve özellikle de çal›flan ve iflveren
örgütleri ve üyeleri, özendirici etkinliklerle gerçeklefltirilebilecek Bildirge’nin gerçek savunucular› olmal›, sivil toplumun öteki ortaklar›yla eflgüdüm esprisi içinde
çal›flmal›d›r (BIT, 2006d: 2, 5 ve 9).
Y›ll›k izlemenin ilk on y›l›nda; rapor sunma oran› iyileflti. 2000’de %56 iken,
2008’de %99’a yükseldi. 2010’da ise, %86’ya geriledi. Temel insan haklar› sözlefl-
melerinin toplam onay say›s›nda %53 oran›nda artma oldu (1998’de 862 iken,
2010’da 1317’ye yükseldi). Temel hak ve ilkeleri gelifltirme stratejilerinde göz
önünde bulundurulmas› gereken noktalardan baz›lar› flöyle s›raland›:
• Tüm üye devletlerin; ekonomik, siyasal ve sosyal ba¤lamlardan ba¤›ms›z biçimde, temel çal›flma hak ve ilkelerine tam olarak sayg› göstermeleri gerekir;
• Sendika özgürlü¤üne ve fiili toplu pazarl›k hakk›n›n tan›nmas›na sayg› gösterilmesi, öteki temel hak ve ilkelerin uygulanmas› için kaç›n›lmazd›r;
• Dört temel hak ve ilkenin uygulamada ilerlemesi için bunlar› birbirinden
ay›rmayan uyumlu bir strateji gerekir;
• Hükümetlerin siyasal iradesi çok önemlidir;
• Mevzuat ve uygulamay› ayn› zamanda de¤erlendirmek gerekir;
• Hükümetler ve sosyal ortaklar, bu hak ve ilkelere ba¤l› sorunlar›n varl›¤›n›
kabul etmelidir;
• Ulusal düzeyde diyalo¤a dayal› bir yaklafl›m gerekir;
• ‹flçi ve iflveren örgütlerini, gelifltirme ve uygulamaya koyma sürecinin tüm
aflamalar›na katmak gerekir (BIT, GB.307/3, 2010: 2 ve 8).
131
132
Özet
N
A M A Ç
1
N
A M A Ç
2
Uluslararas› sosyal politikan›n bafll›ca kaynaklar› olan sözleflme ve tavsiyelerden do¤an yükümlülüklerin neler oldu¤unu; onay, yürürlü¤e girme, fesih ve sözleflmelerin kald›r›lmas› kavramlar› ile sözleflme ve tavsiyelerin nas›l s›n›fland›r›ld›¤›n› aç›klamak.
UÇÖ üyesi devletlerin, sözleflme ve tavsiyelerin
kabul edilmesinden bafllayarak yükümlülükleri
vard›r. Örgüt Anayasas›, bunlar› belirtmifltir. Özellikle, ‹ngilizce ve Frans›zca olmak üzere iki dilde
orijinal metinleri bulunan sözleflmelerin onaylanmas›, devletleri “hukuksal” yükümlülük alt›na sokar (“taraf devlet” yükümlülü¤ü). Yükümlülüklerin bafl›nda, onaylanan sözleflmenin iç hukuk alan›nda uygulanmas›n› sa¤lamak gelir. Bu,
sözleflmeye (ve denetim organlar›n›n kararlar›na) uygun yasal düzenleme ve de¤ifliklikler yaparak gerçeklefltirilir. Bu, toplu sözleflmeler yoluyla da yap›labilir. Ancak, sözleflmeleri onaylamasalar da, devletlerin “UÇÖ üyesi devlet” olarak yükümlülükleri vard›r. Onay, ulusal hukuk
ve uluslararas› hukuk için farkl› anlamlar› olan
bir kavramd›r. Anayasam›z, onay›n iki ifllemle
gerçekleflmesini öngörür. Uluslararas› hukukta
onay, bundan sonra yap›l›r. Onay belgesi UÇB’ye
gönderilir ve onaylanan sözleflmeyi uygulama
yükümlülü¤ü üstlenildi¤i Genel Müdür’e bildirilir ve tescil edilir. Bu ifllemle, onay uluslararas›
hukuk alan›nda da etkilerini do¤urmaya bafllar.
UÇÖ kaynaklar›ndan yaln›zca sözleflmeler ve
protokoller onaylan›r. Fesih, onay›n tersi bir ifllemdir. Kurallar, bilimsel, denetimsel, pratik ve
baflka amaçlarla s›n›fland›r›lmaktad›r.
Kural üretme etkinli¤inin Filadelfiya Bildirgesi’ni izleyen dönemlerinde benimsenen temel
yaklafl›mlar› aç›klamak.
UÇÖ’nün kural üretme etkinli¤inin FB’den sonraki ilk dönemi, “sosyal devlet dönemi”dir. 19191939 dönemiyle karfl›laflt›r›ld›¤›nda; benimsenen
yaklafl›m, kural üretme tekni¤i, koruma kapsam›na al›nan kifliler ve konular yönlerinden niteliksel dönüflümler oldu¤u görülür. Kurallar, daha
genifl bir perspektif ve insan haklar› yaklafl›m› ile
üretildi. Bireyselin yan› s›ra, toplu çal›flma iliflkileri alan›nda da düzenlemeler yap›ld›. Koruman›n çerçevesi, dar anlamda “iflçiler”i ve hatta “ça-
l›flanlar”› aflarak geniflledi. Hedeflere, bir eylem
program› arac›l›¤›yla aflamal› biçimde ulafl›lmas›n› öngören “özendirici” sözleflmeler kabul edildi.
Sendikal haklar alan›nda, hem düzenleme yap›ld›, hem de gecikmeksizin iflletilebilen özel bir
denetim mekanizmas› getirildi. 1980’li y›llar›n ortalar›ndan itibaren, kural üretme etkinli¤i “küreselleflmeye sosyal yan›t” amac›na yöneldi. Yasama etkinli¤i, esnek çal›flma biçimlerine iliflkin
sözleflme ve tavsiyelerin kabul edildi¤i bir nitelik
kazand›. Hukuksal ba¤lay›c›l›k tafl›maya yönelik
olmayan “yumuflak hukuk” yaklafl›m›yla düzenlemeler yap›ld›. Bunlardan, 1998 ve 2008 Bildirgeleri, özellikle önemlidir.
N
A M A Ç
3
“Yumuflak hukuk” belgelerinden bildirge” nitelikli baz› belgeler ile “temel insan haklar› sözleflmeleri”nde yap›lan düzenlemeleri aç›klamak.
1998 Bildirgesi, 4 temel ilke ve hakk› güvenceye
alan 8 sözleflmeyi, “temel insan haklar› sözleflmeleri” olarak nitelendirdi. Genel ve özel denetim sistemlerini tamamlay›c› olmak üzere, “izleme” sistemi getirildi. 1999’da aç›klanan “insanca/uygun çal›flma” paradigmas›, 2008 Bildirgesi’yle kurumsallaflt›r›ld›. “‹nsanca çal›flma gündemi”nin h›zla uygulamaya konulmas› öngörüldü.
Üye devletlerden, ‹ÇG’nin dört stratejik hedefine
dayanan politikalar uygulamas› istendi. Bu hedeflerin bölünmezli¤i ve karfl›l›kl› ba¤›ml›l›¤› vurguland›. 2009’da, yaflanan ekonomik ve mali krizle bafl edebilmek için Dünya ‹stihdam Pakt› kabul edildi. Temel insan haklar› sözleflmeleriyle,
dört temel ilke ve hak güvenceye al›nd›. Uygulamada gerçeklefltirilebilmesi yönünden, bu haklar›n bölünmezli¤i ve karfl›l›kl› ba¤›ml›l›¤› vurguland›. 87 ve 98 say›l› sözleflmelerle, sendikal haklar devlete ve iflverenlere karfl› korundu. Sendika
özgürlü¤ü ve hakk›, bireysel ve toplu yönleriyle
evrensel ölçekte düzenlendi. Ayr›lmaz parças›n›
oluflturan toplu ifl sözleflmeli, özgür ve özerk toplu pazarl›k hakk› güvenceye ba¤land›. 29 ve 105
say›l› sözleflmelerle, zorla çal›flt›rma ya da zorunlu çal›flman›n her biçimi, kifliler yönünden uygulama alan› s›n›rlanmaks›z›n yasakland›. 138 ve
182 say›l› sözleflmelerle, çocuklar›n çal›flmas› yasakland›. 100 ve 111 say›l› sözleflmelerle, istihdam ve meslekte ayr›mc›l›k yasa¤› getirildi.
N
A M A Ç
4
Genel ve özel denetim sistemleri ile izleme sistemini aç›klamak.
UÇÖ, geleneksel kural üretme etkinli¤inin “onsuz olmaz” parças› olarak, kuruluflundan beri
oluflturdu¤u kurallara uyulmas›n› sa¤lamaya çaba gösterdi. Denetim ve koruma etkinli¤i, “üç
kuflakl›” bir evrim gösterdi. Anayasa’da öngörülen “genel denetim”, onay koflulludur; raporlara
ve yak›nmalara dayal› olarak ifller. Raporlara dayal› denetimi, ba¤›ms›z kiflilerden oluflan UK ile
üçlü yap›da olan KK gerçeklefltirir. UK’nin haz›rlad›¤› rapor, UÇÖ kurallar düzeninin içeri¤i ve
çerçevesi aç›s›ndan son derece önemlidir. KK
ise, en a¤›r ve ciddi ihlalleri/onaylad›¤› sözleflmeye ayk›r›l›klar› sürdüren devletleri kapsayan
“özel liste” ile s›n›rl› olarak, denetimin ikinci ve
son aflamas›nda görev yapar. Durumunu tart›flt›¤› devlet(ler)i, gerekirse “özel paragraf”a al›r. Genel denetimin “yak›nmalara” dayal› olarak iki yoldan iflletilebilen iki türü ise, uygulamada çok seyrek baflvurulan denetimdir. 87 ve 98’in kabul edilmesinin ard›ndan, “onay koflullu olmayan”, yak›nmalara dayanan özel bir denetim sistemi getirildi. Yaln›zca, genifl anlamda sendika özgürlü¤ü, gönüllü toplu pazarl›k ve grev haklar›na yönelik sald›r› ve ihlallere karfl› iflletilebilir. Dayana¤›, “UÇÖ üyesi devlet” s›fat›d›r. ‹ç hukukun
öngördü¤ü baflvuru yollar›n› tüketmek gerekmez. Temel denetim organ›, 1951’den beri 3000’e
yak›n yak›nmay›/flikâyeti inceleyen SÖK’tür.
1998 Bildirgesi’yle, 4 temel ilke ve hak için “izleme” sistemi getirildi. Y›ll›k ve küresel olmak üzere iki türü vard›r.
133
134
1. Afla¤›daki UÇÖ kaynaklar›ndan hangisi üye devletlerin onaylamas›na aç›kt›r?
a. Tavsiyeler
b. Bildirgeler
c. Sözleflmeler
d. Kararlar
e. Anlaflmalar
2. Afla¤›dakilerden hangisi, üye devletin sözleflme ve
tavsiyelerin kabul edilmesinden sonraki yükümlülüklerinden de¤ildir?
a. Yetkili makam›n UÇB’ye rapor göndermesi
b. Yetkili makam›n ald›¤› önlemler konusunda Genel Müdür’e bilgi vermesi
c. Yetkili makam›n ald›¤› önlemler konusunda iflçi
ve iflveren sendikalar›na bilgi vermesi
d. Yetkili makam›n onay›na sunulmas›
e. Yetkili makam›n ald›¤› karara iliflkin olarak Genel Müdür’e bilgi vermesi
3. Anayasam›za göre onay nas›l gerçekleflir?
a. Sözleflme ve tavsiyenin imzalanmas›yla
b. Sözleflme ve tavsiyenin imzalan›p Resmi Gazetede yay›mlanmas›yla
c. Sözleflme ve tavsiyenin onaylanmas›n›n bir kanunla uygun bulunmas›yla
d. Sözleflmenin Bakanlar Kurulu ve Cumhurbaflkan›nca imzalanmas› ve Resmi Gazetede yay›mlanmas›yla
e. Sözleflmenin onaylanmas›n›n bir kanunla uygun
bulunmas› ve Cumhurbaflkan›nca onaylan›p Resmi Gazetede yay›mlanmas›yla
4. Afla¤›daki sözleflmelerden hangileri temel insan haklar› sözleflmelerinden de¤ildir?
a. 87 say›l› sözleflme
b. 144 say›l› üçlü dan›flmalar sözleflmesi
c. 111 say›l› istihdam ve meslekte ayr›mc›l›k yasa¤› sözleflmesi
c. 29 say›l› zorla çal›flma yasa¤› sözleflmesi
d. 98 say›l› sözleflme
e. 138 say›l› asgari yafl sözleflmesi
5. Baz› sözleflmelerin “temel insan haklar› sözleflmeleri” olarak nitelendirilmesi, afla¤›daki belgelerden hangisiyle gerçekleflti?
a. Filadelfiya Bildirgesi’yle
b. 1986’da yap›lan UÇÖ Anayasa de¤iflikli¤iyle
c. Hakça bir Küreselleflme ‹çin Sosyal Adalet Bildirgesi’yle
d. Temel ‹lke ve Haklar Bildirgesi’yle
e. UÇÖ Anayasas›’n›n Bafllang›ç bölümüyle
6. “‹nsanca/uygun çal›flma” paradigmas›, hangi Genel
Müdür zaman›nda ve hangi tarihte kabul edildi?
a. M. Hansenne zaman›nda ve 1998’de
b. M. Hansenne zaman›nda ve 1999’da
c. J. Somavia zaman›nda ve 1998’de
d. J. Somavia zaman›nda ve 2008’de
e. J. Somavia zaman›nda ve 1999’da
a. 87 ve 98 say›l› sözleflmeler 1948 y›l›nda kabul
edilmifltir
b. 87 ve 98 say›l› sözleflmeler, sendika özgürlü¤ünü devlete karfl› güvenceye alm›flt›r
c. Sendika özgürlü¤ü, 98 say›l› sözleflmeyle iflverenlere, 87 say›l› sözleflmeyle devlete karfl› korunmufltur
d. 87 say›l› sözleflme sendika hakk›n› iflverenlere
karfl› güvenceye alm›flt›r
e. 87 say›l› sözleflme, sendika özgürlü¤ünü yaln›zca bireysel yönüyle korumufltur
a. Yak›nmalara dayal› özel denetimin dayana¤› 87
say›l› sözleflmedir
b. Yak›nmalara dayal› genel denetim, onay kofluluna ba¤l› de¤ildir
c. Raporlara dayal› denetim, sözleflmelerde düzenlenmifltir
d. Yak›nmalara dayal› özel denetimin dayanaklar›
87 ve 98 say›l› sözleflmelerdir
e. Sendika Özgürlü¤ü Komitesi üçlü yap›dad›r, ancak Baflkan› ba¤›ms›z bir kiflidir
“
a. SÖK üyeleri, YK içinden eflit say›da olmak üzere belirlenir
b. SÖK üyeleri, YK içinden “2+1+1” formülüne göre belirlenir
c. SÖK, onay kofluluna ba¤l› denetim yapan bir organd›r
d. ‹ç hukuk yollar› tüketilmedikçe SÖK’e baflvurulamaz
e. SÖAUK, ilgili hükümetin “olur”a ba¤l› olmaks›z›n yak›nmay› inceler
a. ‹zleme sistemi, temel insan haklar› alan›nda genel ve özel denetim sistemlerinin yerini almaz
b. Y›ll›k izleme, üye devletlerin onaylamad›¤› temel insan haklar› sözleflmelerini kapsar
c. Y›ll›k izleme, üye devletlerin onaylamad›¤› tüm
sözleflmeleri kapsar
d. Küresel izlemede, 1998 Bildirgesi’ndeki s›ralama
gözetilir
e. Küresel rapor, temel insan haklar› sözleflmelerini onaylayan ve onaylamayan devletleri kapsar
135
Yaflam›n ‹çinden
Yarg›-Sen’in 2892 say›l› Yak›nmas› ve SÖK’ün Ara
Karar›
Yarg›ç ve Savc›lar Sendikas›, 20 Ocak 2011 tarihinde
kuruldu. Ankara Valili¤ince, 11 Mart 2011’de kapatma
davas› aç›ld›. Ankara ‹fl Mahkemesi, 28 Temmuz 2011’de
kapatma karar› verdi.
Bunun üzerine Yarg›-Sen, iç hukuk baflvuru yollar›n›
tüketmeden (yani Yarg›tay baflvurusunu yapmadan) 4
A¤ustos ve 6 Eylül 2011 tarihlerindeki yak›nmas›yla
SÖK’e baflvuruda bulundu. Hükümet, 2 Kas›m ve 14
Ocak 2012 tarihli mektuplarda yan›t›n› iletti. SÖK, Yarg›-Sen’in yapt›¤› Yarg›tay baflvurusunun sonuçlanmas›n› istemeksizin ve beklemeksizin, ara raporunda ilk de¤erlendirmesini yapt›.
SÖK’ün, YK’den onamas›n› istedi¤i ara tavsiyeleri (kararlar›) flunlar:
“a. Komite; UÇÖ denetim organlar›n›n birçok kez istedi¤i gibi, sosyal ortaklarla görüflerek, 4688 say›l› yasan›n 87 say›l› sözleflme ile uygunlu¤unu sa¤lamak
amac›yla de¤ifltirilmesini bekler ve hükümetten, bu
konudaki çabalar›n› yo¤unlaflt›rmas›n› rica eder. Komite hükümeti, bu konuda UÇB’nin teknik yard›m›ndan yararlanmaya davet eder.
b. Komite; yarg›ç ve savc›lar›n sendikal örgütü olarak,
bu memur kategorisinin ç›karlar›n› savunmak ve gelifltirmek için çal›flabilmesi, etkinliklerini yerine getirebilmesi ve sözleflmenin tan›d›¤› haklardan yararlanabilmesi amac›yla, YARGI-SEN’i derhal tan›mas›
için gerekli önlemleri almas›n› hükümetten ›srarla
rica eder. Komite, bu konuda durumun geliflimden
bilgi vermesini rica eder.
c. Komite; (görev yerleri de¤ifltirilen ve anti sendikal
ayr›mc›l›k ma¤duru olduklar›n› ileri süren) sendika
yöneticileri Dr. Ruflen Gültekin, Ömer Faruk (Emina¤ao¤lu) ve Ahmet Taflurt’un karfl› karfl›ya kald›¤›
sendika özgürlü¤üne karfl› ileri sürülen ayr›mc›l›k
savlar› konusundaki gözlemlerini iletmesini hükümetten ›srarla rica eder.
d. Komite, bu yak›nman›n yasal yönleri konusunda
Uzmanlar Komisyonu’nun dikkatini çeker.” (BIT,
363. rapor: 331; Gülmez, 2012: 66-82).
”
136
1. c
S›ra Sizde 1
Sözleflme ve tavsiyeler kabul edilince, ilk yükümlülükler flunlard›r: Süresi içinde yetkili makama sunma, al›nan önlemler konusunda Genel Müdür’e bilgi verme,
onay iflleminin tamamland›¤›n› GM’ye bildirmedir. Bu
yükümlülükler, Anayasa’da öngörülmüfltür.
2. a
3. e
4. b
5. d
6. e
7. c
8. e
9. a
10. c
Yan›t›n›z yanl›fl ise “Sözleflme ve Tavsiyelere
‹liflkin Çeflitli Bilgiler” konusunu yeniden
gözden geçiriniz.
gözden geçiriniz.
gözden geçiriniz.
gözden geçiriniz.
Yan›t›n›z yanl›fl ise “Kural Üretme Etkinli¤ine
ve Kurallar Düzenine Toplu Bak›fl” konusunu
Yan›t›n›z yanl›fl ise “Uygulama ve Denetim
Sistemleri” konusunu yeniden gözden geçiriniz.
S›ra Sizde 2
FB ile bafllayan “sosyal devlet dönemi”nde, kural üretme etkinli¤inde görece düflme oldu. Ancak yaklafl›m
de¤iflti. Kurallar›n kifliler ve konular yönünden kapsam›
geniflledi. FB’de öngörülen özgürlük, eflitlik ve insan
onuru gibi de¤erlere dayanan sözleflmeler kabul edildi.
Özellikle sendika özgürlü¤ü, 87 ve 98’de öngörülen
sendikal haklar için özel denetim sistemi ile uluslararas› güvenceye ba¤land›. Temel insan haklar› sözleflmelerinden 5’i, bu dönemin bafllar›nda kabul edildi.
S›ra Sizde 3
Kural üretme etkinli¤inin 1980’li y›llar›n ortalar›ndan
sonraki kesiti, “küreselleflmeye sosyal yan›t” niteli¤i tafl›r. Düzenlemelere, “yumuflak hukuk” anlay›fl› damgas›n› vurdu. Hukuksal ba¤lay›c›l›k do¤urmaya yönelik
olmayan belgeler a¤›rl›k kazand›. Temel insan haklar›
sözleflmeleri için getirilen denetim sistemi “izleme” olarak adland›r›ld›.
137
Kaynaklar
BIT (1982). Compte rendu des travaux, CIT, 68e
session, 1982, s. 31/3.
BIT (1984a). Compte rendu des travaux, 1984, s.
44/12-13.
BIT (1984b). Rapport du Directeur général, Parti I:
Normes internationales du travail, CIT, 70e
session, Genève.
BIT (1994). Liberté syndicale et négociation
collective, Rapport III (Partie 4B) CIT, 81e session,
Genève.
BIT (1997). L’Action normative de l’OIT à l’heure de
la mondialisation, Rapport du Directeur général,
CIT, 85e session 1997, Genève.
général, 87e session 1999, Genève.
BIT (2000). Consultations tripartites, normes
internationales du travail, Rapport III (Partie 1B),
CIT, 88e session, Genève.
BIT (2004a). Une mondialisation juste, le rôle de
l’OIT, Rapport du Directeur général sur la
Commission mondiale sur la dimention sociale de
la mondialisation, CIT, 92e session, Genève.
BIT (2004b). Conseil d’administration, “Examen des
rapports annuels en vertu du suivi de la Déclaration
de L’OIT relative aux principes et droits
fondamentaux au travail, partie I: Introduction par
les experts-conseillers sur la Déclaration de L’OIT à
la compilation des rapports annuels”, GB.289/4,
289e session, mars 2004.
BIT (2005). Les règles du jeu, une brève introduction
aux normes internationales du travail, OIT,
première édition, Genève.
BIT (2006a). Le rôle de l’OIT en matière de
coopération technique, promouvorr le travail
décent par des programmes de terrain et par pays,
Rapport VI, CIT 95e session, Genève.
BIT (2006b). Changements dans le monde du travail,
Rapport du Directeur général, Rapport I (C), CIT
95e session, Genève.
BIT (2006c). La Liberté syndicale, Recueil de
décisions et de principes du Comité de la liberté
syndicale du Conseil d’administration du BIT,
Cinquième édition (révisée), Genève.
BIT (2006d). Conseil d’administration, Examen des
de L’OIT relative aux principes et droits
fondamentaux au travail, partie I: Introduction par
les experts-conseillers sur la Déclaration de L’OIT à
la compilation des rapports annuels”, GB.295/5,
295e session, mars 2006.
BIT (2010). Conseil d’administration, Examen des
de l’OIT relative aux principes et droits
fondamentaux au travail, GB.307/3, 307e session,
Genève, mars 2001.
BIT (2011). Conseil d’administration, Examen des
de l’OIT relative aux principes et droits
fondamentaux au travail, Partie I, Introduction par
les experts-conseillers sur la Déclaration de l’OIT à
la compilation des rapport, GB.280/3/1, 280e
session, Genève, mars 2001.
BIT (2012a). Rapport de la Commission d’experts
pour l’application des conventions et
Travail, 101e session, 2012, Rapport III (Partie 1A),
Rapport général et observations concernant certains
pays, Bureau international du Travail, Première
édition, Genève.
BIT (2012b). Socle de protection sociale pour la
justice sociale et une mondialisatin équitable,
Conférence internationale du Travail, 101e session,
2012, Rapport IV (1), Quatrième question à l’ordre
du jour, Bureau international du Travail, Première
édition, Genève.
BIT (2012c). Conférence internationale du Travail, 101e
session, 2012, Rapport IV (2A), Socles de
protection sociale pour la justice sociale et une
mondialisation équitable, Quatrième question à
l’ordre du jour, Bureau international du Travail
Genève.
BIT (2012d). Conférence internationale du Travail, 101e
session 2012, Rapport IV (2B), Socles de
protection sociale pour la justice sociale et une
mondialisation équitable, Quatrième question à
l’ordre du jour, Bureau international du Travail,
Genève.
138
BIT (2012e). Etude d’ensemble sur les conventions
fondamentales concernant les droits au travail
a la lumiere de la Déclaration de l’OIT sur la
justice pour une mondialisation équitable,
2008, Rapport de la Commission d’experts pour
l’application
des
conventions
et
Travail, 101e session, 2012, Rapport III (Partie 1B),
Bureau international du Travail, Genève.
Bonvin,
Jean-Michel
(1998).
L’Organisation
Erdut, Zeki (2002). Küreselleflme Ba¤lam›nda
Uluslararas› Sosyal Politika ve Türkiye, Dokuz
Eylül Yay›nlar›, ‹zmir.
Gülmez, Mesut (1985), “Sendika Özgürlü¤üne Sald›r›
Yak›nmalar›n› ‹nceleme Süreci”, Amme ‹daresi
Dergisi, Cilt 18, Say› 4, Aral›k 1985, s. 105-120.
Gülmez, Mesut (1988). Sendikal Haklar›n Uluslararas›
Kurallar› ve Türkiye (UÇÖ/ILO Sözleflme ve
‹lkeleri), TODA‹E Yay›n›, No: 223, Ankara.
Gülmez, Mesut (1989). “87, Üye Devlet Olarak
Türkiye’yi Ba¤lar”, Mülkiyeliler Birli¤i Dergisi,
Say› 105, Mart 1989, s. 11-15.
Gülmez, Mesut (1990a). “98 Say›l› Sözleflme Uygulamas›
ve Türkiye (1): 1955-1980”, Amme ‹daresi Dergisi,
Cilt 23, Say› 3, Eylül 1990, s. 13 vd.
Gülmez, Mesut (1990b). “98 Say›l› Sözleflme Uygulamas›
ve Türkiye (2): 1980-1990”, Amme ‹daresi Dergisi,
Cilt 24, Say› 4, Aral›k 1990, s. 13 vd.
Gülmez, Mesut (1990c). “12 Eylül’den Günümüze ILO
Denetim Organlar› Önünde Türkiye (Yasal Boyut)”,
Cahit Talas’a Arma¤an, Mülkiyeliler Birli¤i Yay›n›,
Ankara, 1990, s. 247 vd.
Gülmez, Mesut (1998). “UÇÖ Denetim Mekanizmalar›”,
Türkiye Sendikac›l›k Ansiklopedisi, Cilt 3, Tarih
Vakf›, ‹stanbul, 1998, s. 424-427.
Gülmez, Mesut (2005). “Uluslararas› Çal›flma Örgütünde
Üçüncü Kuflak Koruma: Temel Haklar ‹zleme
Sistemleri ve Y›ll›k ‹zleme Sisteminin ‹lk Dört Y›l›”,
‹stanbul
Üniversitesi
‹ktisat
Fakültesi
Mecmuas›, Toker Dereli’ye Arma¤an, 2005-55-1,
‹stanbul, 2005, s. 563-603.
Gülmez, Mesut (2006). Sendikal Haklarda
Uluslararas› Hukuka ve Avrupa Birli¤ine Uyum
Sorunu, Belediye-‹fl Yay›n›, “AB’ye Sosyal Uyum
Süreci Dizisi, No: 1, ‹kinci Bask› (T›pk› Bas›m),
Ankara.
Gülmez, Mesut (2008). “Sendika Hakk›, Toplu Sözleflme
ve Grevi de ‹çeren Toplu Eylem Haklar›n› Kapsar
m›?”, Çal›flma ve Toplum, 2008/3, Say› 18, s. 137170.
Gülmez, Mesut (2009). ‹nsan Haklar› ve Avrupa
Birli¤i Hukukunda Ayr›mc›l›¤›n Kald›r›lmas›
ve Türkiye, Belediye-‹fl Yay›n›, “AB’ye Sosyal
Uyum” Dizisi, No: 5, Birinci Bask›, Ankara.
Gülmez, Mesut (2011). Uluslararas› Sosyal Politika,
3. Bask› (Ek: Güncelleme Notlar›, Kas›m 2011),
Gülmez, Mesut (2012). “Ulusalüstü Hukuk ve Türkiye’de
Sendikal Haklar”, Türk-Alman Uluslararas› ‹fl
Hukuku Sempozyumu (Toplu ‹fl Hukuku,
Compliance), 23-24 Haziran 2011, ‹nönü
Üniversitesi Yay›n›, Malatya, s. 55-111.
International Labour Conference (ILO, 2012). 101st
Session 2012, Report IV (2B), Social protection floors
for social justice and a fair globalization, Fourth item
on the agenda, International Labour Office, Geneva.
Kapar, Recep (2009). “Adil Bir Küreselleflme ‹çin Sosyal
Adalet Uluslararas› Çal›flma Örgütü Bildirgesi”,
Çal›flma ve Toplum, 2009/4 (23), s. 61-77.
Lesinet, Isabelle-Moret et Vincent Viet (dir.) (2011).
Louis, Marieke (2011). L’Organisation internationale de
Travail et le travail décent, un agenda social pour
le multilatéralisme, Questions contemporaines,
L’Harmattan, Paris.
L’Organisation internationale du travail (1950). Trente
Potobsky, Gerald von (1998), “Liberté syndicale:
L’impact de la convention No 87 et l’action de l’OIT”,
Revue internationale de Travail, vol. 137, No 2,
s.
222.Rodgers,
Gerry/Eddy
Lee/Lee
Swepston/Jasmien Van Deale (2009). L’OIT et la
quête de justice sociale, 1919-2009, BIT,
Genève.Servais, Jean-Michel (2004). Normes
internationales du travail, L.G.D.J., Paris.
Supiot, Alain (2010). L’Esprit de Philadelphie, la
Sur, Melda (1997-1998), “Sosyal Haklar›n Uluslararas›
Alanda Korunmas› Sistemleri”, ‹nsan Haklar›
Y›ll›¤›, Cilt 19-20.
Türk Harb-‹fl (1995). Kopenhag Toplumsal Kalk›nma
Deklarasyonu ve Eylem Program›, 6-12 Mart
1995, Türk Harb-‹fl Sendikas› Yay›n›, Ankara.
Uluslararas› Çal›flma Bürosu (UÇB) (1990). Uluslararas›
Çal›flma Kurallar›, ‹flçi E¤itim El Kitab›, Üçüncü
Bask›, Türk-‹fl Yay›n›, Ankara.
Valticos, Nicolas (1983). Droit international du
édition, Dalloz, Paris.
139
6
Amaçlar›m›z
N
N
N
N
N
Uluslararas› sosyal politikan›n küresel ve bölgesel di¤er aktörlerini tan›yabilecek,
Birleflmifl Milletlerin sosyal politikaya iliflkin belgelerini de¤erlendirebilecek,
Birleflmifl Milletler kurulufllar›n›n sosyal politikaya iliflkin faaliyetlerini anlatabilecek,
Avrupa Konseyinin sosyal politikaya iliflkin belgelerini de¤erlendirebilecek,
Avrupa Birli¤inin sosyal politikas›n› aç›klayabileceksiniz.
Anahtar Kavramlar
• Uluslararas› Sosyal Politika
• Birleflmifl Milletler
• Birleflmifl Milletler Ekonomik
Sosyal ve Kültürel Haklar
Sözleflmesi
•
•
•
•
Avrupa Konseyi
Avrupa Sosyal fiart›
Avrupa Birli¤i
Avrupa Birli¤inin Sosyal Politikas›
‹çindekiler
Politika
Politikan›n Di¤er
Aktörleri
• G‹R‹fi
• B‹RLEfiM‹fi M‹LLETLER VE SOSYAL
POL‹T‹KA
POL‹T‹KANIN BÖLGESEL
AKTÖRLER‹
Politikan›n Di¤er Aktörleri
G‹R‹fi
Bu bölümde uluslararas› çal›flma hukukunun ve sosyal politikan›n UÇÖ d›fl›ndaki
aktörlerini ele alaca¤›z.
Ça¤dafl uluslararas› yaflam›n karakteristik olgular›ndan biri, insan haklar› belgelerinin ve gözetim sistemlerinin yayg›nlaflmas›d›r. Birleflmifl Milletler (BM) ve uzman kurulufllar›, ‹nsan Haklar› Evrensel Bildirgesi, Medeni ve Siyasi Haklar Uluslararas› Sözleflmesi ve Ekonomik, Sosyal ve Kültürel Haklar Uluslararas› Sözleflmesi
gibi kapsaml› küresel sözleflmelere ek olarak, insan haklar›n›n belirli yönlerini (örne¤in, ›rk ayr›mc›l›¤›, kad›n haklar›) yönetmek için yeni belgeler kabul etmifllerdir
(Meron, 1982). Ayr›ca bölgesel kurulufllarda da (örne¤in, Avrupa Konseyi, Avrupa
Birli¤i), gerek medeni ve siyasi haklara gerekse sosyal haklara iliflkin çeflitli enstrümanlar kabul edilmifltir. Birleflmifl Milletlerde genel uygulama, her insan haklar›
enstrüman›n kendi denetim sistemini yaratmas› olmufltur. Ayn› yaklafl›m› bölgesel
enstrümanlarda da görmekteyiz. ‹nsan haklar› enstrümanlar›ndaki ve denetim sistemlerindeki bu ço¤alma, bütçe, programlama ve uygulama konular›nda eflgüdüm
sorunlar›na yol açsa da, insan haklar› belgelerinin ve bu ba¤lamda çal›flma haklar›n› ve sosyal politikay› ilgilendiren uluslararas› normlar›n yayg›nlaflmas› olumlu
bir geliflme olmufltur.
B‹RLEfiM‹fi M‹LLETLER VE SOSYAL POL‹T‹KA
I. Dünya Savafl›n›n (1914-1918) yol açt›¤› büyük y›k›m, savafl sonras›nda, devletleri kal›c› bir bar›fl› geçerli k›lmak ve uluslararas› güvenli¤i sa¤lamak amac›na yöneltmifl ve 1920’de Milletler Cemiyeti kurulmufltu. Ancak Milletler Cemiyetinin varl›¤›
II. Dünya Savafl›n›n ç›kmas›n› engelleyemedi; Milletler Cemiyetinin kendisi de II.
Dünya Savafl› (1939-1945) ard›ndan yap›lan Cenevre Konferans› ile 1946 y›l›nda
feshedildi.
Birleflmifl Milletlerin kurulmas› fikri, II. Dünya Savafl› s›ras›nda yeniden ortaya
ç›km›flt›r. Savafla son veren dünya liderleri, ileride meydana gelecek savafllar› önleyecek ve bar›fl› sürdürecek bir sistemin kurulmas›na ihtiyaç duymufllard›r. Bunun
da ancak, tüm uluslar›n bir arada çal›flabilece¤i uluslararas› bir örgütün kurulmas›yla mümkün olabilece¤i kan›s›na varm›fllar ve BM’in temellerini atm›fllard›r. BM,
kurucu devletler olarak adland›r›lan 51 ülke taraf›ndan, 24 Ekim 1945 tarihinde kurulmufltur. 2012 y›l› itibariyle üye say›s› 192’ye ulaflm›flt›r. BM’in faaliyetlerini, BM
Antlaflmas› belirler. Bu Antlaflma üye ülkelerin görev ve haklar›n› ve Antlaflma
142
amaçlar›n› gerçeklefltirebilmek için yap›lmas› gerekenleri tan›mlar. Bir ülke BM
üyesi oldu¤unda, Antlaflman›n öngördü¤ü kural ve hedefleri kabul etmifl say›l›r.
BM’in dört ana amac› vard›r:
• Uluslararas› bar›fl ve güvenli¤i korumak,
• Ülkeler aras›nda dostane iliflkiler kurmak,
• Uluslararas› ekonomik, sosyal, kültürel, insani sorunlar›n çözümünde iflbirli¤i yapmak ve temel insan hak ve özgürlüklerine gerekli sayg›n›n gösterilmesini teflvik etmek,
• Ortak ç›karlar›n elde edilmesi hususunda milletler aras›nda uyumu sa¤layan
bir merkez olmak.
SIRA S‹ZDE
1
Birleflmifl Milletler Belgeleri
S O R U
D‹KKAT
SIRA S‹ZDE
AMAÇLARIMIZ
SIRA S‹ZDEamaçlar› nelerdir?
Birleflmifl Milletlerin
BM çal›flma yaflam›na iliflkin konularla do¤rudan u¤raflmaz ve UÇÖ’yü, Anayasas›nda belirlenen amaçlar›n gerçeklefltirilmesi için gerekli önlemleri almakla sorumS O R U olarak kabul eder. Bu husus, 1946 y›l›nda iki kurulufl aras›ndalu uzman kuruluflu
ki bir anlaflma ile karara ba¤lanm›fl ve UÇÖ, BM’in ilk uzman kuruluflu olmufltur.
Türünün Dilk
örne¤i olan ‹nsan haklar› Evrensel Bildirgesinin 1948 y›l›nda kabu‹KKAT
lünden bu yana, UÇÖ sözleflmelerinde tan›mlanan çal›flmaya iliflkin haklarla, BM
belgelerinde tan›mlanan insan haklar› aras›ndaki iliflki çeflitli aç›lardan incelenmiflSIRA S‹ZDE
tir (International
Labour Office, 1969; Valticos, 1998).
Bu konuda yap›lan ilk saptama, çal›flmaya iliflkin haklar›n, ‹nsan Haklar› Evrensel Bildirgesinden
çeyrek yüzy›l önce uluslararas› düzeyde kabul görmüfl oldu¤uAMAÇLARIMIZ
dur. 1919 y›l›nda kabul edilen UÇÖ Anayasas›, uluslararas› hukukun, temel bireysel haklara iliflkin ilk sözleflmesel temelini oluflturmaktad›r.
‹kinci saptama,
K ‹ T A Ptüm UÇÖ Sözleflmeleri ve Tavsiyeleri insan haklar›n›n geliflmesine ve korunmas›na farkl› aç›lardan katk› yaparken, baz› UÇÖ Sözleflmelerinin de
insan haklar› alan›nda öncü rol oynamas›d›r. UÇÖ normlar›, yaln›zca ekonomik ve
sosyal alandaki
T E L E V ‹ insan
Z Y O N haklar› belgelerine kaynak olmakla kalmam›fl; zorla ve zorunlu çal›flma, sendikal haklar ve ayr›mc›l›¤›n önlenmesi konular›nda medeni ve
siyasi haklara iliflkin insan haklar› belgelerine de kaynakl›k yapm›flt›r.
UÇÖ’nün 1998 tarihli Konferans›nda oybirli¤i ile kabul edilen Çal›flmada Temel
‹ N T E R NBildirgesi
ET
‹lkeler ve Haklar
de, örgütlenme özgürlü¤ü ve toplu sözleflme hakk›n›n,
zorla ve zorunlu çal›flman›n her türlü biçiminin yok edilmesinin, çocuk iflçili¤in ortadan kald›r›lmas›n›n ve istihdamda ayr›mc›l›¤a son verilmesinin temel insan haklar› oldu¤unun alt›n› bir kez daha çizmifltir (ILO, 1998).
BM’in benimsedi¤i çeflitli insan haklar› belgeleri, çal›flmaya iliflkin konular› da
kapsamaktad›r. Bu konuda en önemli üç belge, 10 Aral›k 1948 tarihinde imzalanan
‹nsan Haklar› Evrensel Bildirgesi, 16 Aral›k 1966 tarihinde imzalanan ve 23 Mart1976
tarihinde yürürlü¤e giren Medeni ve Siyasi Haklar Uluslararas› Sözleflmesi ve 16
Aral›k 1966 tarihinde imzalanan ve 3 Ocak 1976 tarihinde yürürlü¤e giren Ekonomik, Sosyal ve Kültürel Haklar Uluslararas› Sözleflmesidir.
Bunlar›n yan›nda di¤er baz› BM Sözleflmeleri de, uluslararas› sosyal politikaya
kaynak oluflturmufltur.
Kapsaml› niteliklerinden dolay› BM Sözleflmeleri, genel ifadelerle kaleme al›nm›flt›r. Bu Sözleflmelerdeki çal›flma yaflam›na iliflkin çeflitli haklar, UÇÖ standartlar›na k›yasla daha az kesin ve daha az ayr›nt›l›d›r. ‹çerik aç›s›ndan bak›ld›¤›nda ise
UÇÖ Sözleflmeleri, BM Sözleflmelerine k›yasla daha fazla koruma sa¤lamaktad›r. ‹l-
N N
K ‹ T A P
TELEV‹ZYON
UÇÖ normlar›, yaln›zca
ekonomik ve sosyal alandaki
insan haklar› belgelerine
kaynak olmakla kalmam›fl;
‹ N Tve
E Rzorunlu
N E T çal›flma,
zorla
sendikal haklar ve
ayr›mc›l›¤›n önlenmesi
konular›nda medeni ve
siyasi haklara iliflkin insan
haklar› belgelerine de
kaynakl›k yapm›flt›r.
143
6. Ünite - Uluslararas› Sosyal Politikan›n Di¤er Aktörleri
ginç bir husus, grev hakk›n› konu alan ayr› bir UÇÖ Sözleflmesi mevcut de¤ilken,
BM Ekonomik, Sosyal ve Kültürel Haklar Sözleflmesinde grev hakk›na do¤rudan
de¤inilmesidir.
‹nsan Haklar› Evrensel Bildirgesi
BM’in çal›flma haklar›na iliflkin hükümler içeren belgelerinin bafl›nda 1948 tarihli
‹nsan Haklar› Evrensel Bildirgesi gelir. Bildirge, insan haklar›n›n bölünmezlik, bütünsellik ve karfl›l›kl› ba¤›ml›l›k ilkelerinin ilk evrensel belgesidir. Bildirgede birinci kuflak insan haklar›n›n yan› s›ra, ikinci kuflak insan haklar›na, yani ekonomik
sosyal ve kültürel haklara da yer verilmifl ve sosyal haklar›n insan haklar›ndan oldu¤u kesin bir biçimde kabul edilmifltir.
II. Dünya Savafl› s›ras›nda Müttefik Devletler, ifade özgürlü¤ü, toplant› özgürlü¤ü, korku içinde olmamak ve yokluk içinde olmamak biçiminde dört temel özgürlük alan› belirlemifllerdir. Savafltan sonra devletler, bireylere tan›nan hak ve özgürlüklerin güvence alt›na al›nmas› konusunda birleflmifller ve Birleflmifl Milletler Antlaflmas› ile ›rk, cins, dil ve din ayr›m› gözetmeksizin herkese bu temel özgürlükleri ve insan haklar›n› tan›m›fllard›r. Bu haklar›n ayr›nt›l› tan›m›, BM ‹nsan Haklar›
Komisyonunun haz›rlad›¤› ve birkaç de¤ifliklik yap›ld›ktan sonra 10 Aral›k 1948 tarihinde, BM Genel Kurulunun Paris’te yap›lan oturumunda kabul edilen 30 maddelik ‹nsan Haklar› Evrensel Bildirgesinde yer alm›flt›r.
Uluslararas› hukuk aç›s›ndan bir ba¤lay›c›l›¤› olmamas›na ra¤men Bildirge, manevi düzeyde dünya çap›nda kabul görmüfltür. Türkiye, Bildirgenin kabulünde
olumlu oy kullanm›fl; Bildirge metnini, bu metin uluslararas› bir antlaflma olmad›¤› halde TBMM’nde okuyarak kabul etmifl ve Resmi Gazete’de yay›mlam›flt›r
Bildirge, medeni ve siyasi haklar›n yan› s›ra ekonomik, toplumsal, kültürel haklar› da tan›mlam›flt›r. Bildirge, bu yaklafl›m›yla kiflisel haklar›n ancak sosyal ve ekonomik haklarla birlikte gerçekleflebilece¤inin alt›n› çizmektedir. Bu ba¤lamda tüm
hak ve özgürlükler, herhangi bir ayr›m yap›lmaks›z›n birlikte ele al›nmaktad›r. Bildirgeden önce ‹ngiltere’de Magna Karta (1215), Amerika’da Ba¤›ms›zl›k Bildirgesi
(1776) ve Fransa’da ‹nsan Haklar› Bildirisi (1789) gibi ulusal düzeyde insan haklar› belgeleri bulunmakla birlikte, BM ‹nsan Haklar› Bildirgesi insan haklar›n› ulusal
düzeyden evrensel düzeye ç›karan ilk belge olmufltur.
Bildirge, Önsöz metninden ve 30 maddeden meydana gelmektedir. Bildirgenin
Önsözünde dünyada eflitli¤in, özgürlü¤ün; küresel adalet ve bar›flla gerçekleflece¤i
ve insan›n sahip oldu¤u eflit ve baflkas›na aktar›lamaz haklar›n›n uluslararas› düzeyde tan›nmas›n›n flart oldu¤u vurgulanm›flt›r. Önsözde, tüm dünyada insanl›¤›n korkudan uzak tutulmas› ve yoksulluktan kurtulmas›, ifade, inanç ve toplanma özgürlü¤üne kavuflmas› en yüksek ideal olarak belirtilmifltir. Bildirgenin çal›flma yaflam›
ve sosyal politika aç›s›ndan önem tafl›yan maddeleri ve içerikleri flu flekildedir:
‹nsan Haklar› Bildirgesinde hangi tür haklar tan›mlanm›flt›r?
SIRA S‹ZDE
AMAÇLARIMIZ
K ‹ T A P
‹nsan Haklar› Evrensel
Bildirgesinin kabul edildi¤i
10 Aral›k günü, her y›l tüm
dünyada “‹nsan Haklar›
Günü” olarak
kutlanmaktad›r.
2
MADDE 4: Hiç kimse köle ya da kul olarak kullan›lamaz; kölelik ve köle al›m
sat›m› her türlü biçimiyle yasakt›r.
MADDE 20: (1) Herkesin bar›flç›l biçimde toplanma ve dernek kurma özgürlüS O R U
¤ü vard›r. (2) Hiç kimse bir derne¤e girmeye zorlanamaz.
MADDE 22: Herkesin, toplumun bir üyesi olarak sosyal güvenli¤e hakk› vard›r;
ayr›ca, onuru ve kiflili¤inin serbestçe geliflmesi için gerekli olanD ekonomik,
sosyal
‹KKAT
ve kültürel haklar›n, ulusal çaba ve uluslararas› iflbirli¤i yoluyla ve her devletin örgüt ve kaynaklar›yla orant›l› olarak gerçeklefltirilmesine de hakk› vard›r.
SIRA S‹ZDE
BM Ekonomik, Sosyal ve
Kültürel Haklar
Sözleflmesinde grev hakk›na
do¤rudan de¤inilmektedir.
N N
SIRA S‹ZDE
S O R U
D‹KKAT
SIRA S‹ZDE
AMAÇLARIMIZ
K ‹ T A P
144
MADDE 23: (1) Herkesin çal›flmaya, iflini özgürce seçmeye, adil ve elveriflli çal›flma koflullar›na ve iflsizlikten korunmaya hakk› vard›r. (2) Herkesin hiçbir ayr›m
gözetilmeksizin, eflit çal›flma karfl›l›¤› eflit ücrete hakk› vard›r. (3) Çal›flan herkesin,
kendisine ve ailesine insanl›k onuruna uygun bir yaflay›fl sa¤layan, gerekirse her
türlü sosyal güvenlik araçlar›yla da desteklenen bir ücrete hakk› vard›r. (4) Herkesin, ç›karlar›n›n korunmas› için baflkalar› ile birlikte sendika kurmaya ve kurulu bir
sendikaya kat›lma hakk› vard›r.
MADDE 24: Herkesin, çal›flma saatlerinin makul ölçüde s›n›rland›r›lmas› ve belirli aral›klarla ücretli izin dâhil olmak üzere, dinlenme ve bofl zamanlar›n› de¤erlendirme hakk› vard›r.
MADDE 25: (1) Herkesin gerek kendisi, gerek ailesi için yiyecek, giyecek, konut, sa¤l›ksal bak›m, gerekli toplumsal hizmetler de içinde olmak üzere sa¤l›¤›na
ve esenli¤ine uygun bir yaflam düzeyine; iflsizlik, hastal›k, sakatl›k, dulluk, yafll›l›kta ya da geçim olanaklar›ndan kendi iradesi d›fl›nda yoksun kald›¤› baflka durumlarda, güvenli¤e hakk› vard›r. (2) Anal›k ve çocukluk özel bak›m ve yard›m hakk›
do¤urur. Bütün çocuklar, ister evlilik içinde, ister evlilik d›fl›nda do¤sunlar, eflit
sosyal güvenlikten yararlan›rlar.
Görüldü¤ü gibi Bildirge temel sosyal haklar›, kiflisel ve medeni haklarla bir bütünsellik içinde ele almaktad›r.
BM Medeni ve Siyasi Haklar Uluslararas› Sözleflmesi ve BM
Ekonomik, Sosyal ve Kültürel Haklar Uluslararas› Sözleflmesi
Negatif haklar, kiflinin devlet
taraf›ndan
dokunulamayacak haklar›d›r
(inanç, fikir, ifade
özgürlükleri, özel mülkiyet
hakk› gibi). Bu haklar
vatandafll›k s›fat›
aranmaks›z›n, bütün kiflilere
tan›nm›flt›r. Pozitif haklar,
bireylere devletten olumlu
bir davran›fl, bir hizmet, bir
yard›m isteme olana¤›n›
tan›yan haklard›r (çal›flma
hakk›, sa¤l›k hakk›, konut
hakk›, sosyal güvenlik hakk›
gibi).
SIRA S‹ZDE
S O R U
D‹KKAT
SIRA S‹ZDE
AMAÇLARIMIZ
3
‹nsan Haklar› Evrensel Bildirgesinin benimsenmesine yol açan süreçte insan haklar›n›n temel ilkelerini ortaya koyan bir Bildirge ile birlikte, bu haklar› ayr›nt›land›ran ve ba¤lay›c›l›¤› olan bir Sözleflmenin kabul edilmesi kararlaflt›r›lm›flt›. Sözleflme
tasla¤›n›n haz›rlanmas› sürecinde, üye devletler aras›nda negatif haklar grubuna giren medeni ve siyasi haklarla pozitif haklar grubuna giren ekonomik, sosyal ve
kültürel haklar›n göreli önemi konusunda önemli ayr›l›klar ortaya ç›kt›.
Bu nedenle tasarlanan sözleflme biri medeni ve siyasi haklar›, di¤eri ekonomik,
sosyal ve kültürel haklar› içermek üzere ikiye bölündü. Birinci sözleflme, BM Medeni ve Siyasi Haklar Uluslararas› Sözleflmesi, ikinci sözleflme ise BM Ekonomik,
Sosyal ve Kültürel Haklar Uluslararas› Sözleflmesi oldu. Her iki Sözleflme de 16
Aral›k 1966 tarihinde BM Genel kurulunda kabul edildi. Bu Sözleflmeler, insan
haklar›n›n bölünmezli¤i, bütünselli¤i ve karfl›l›kl› ba¤›ml›l›¤›n› ifade etmelerinin
yan› s›ra, taraf devletler için hukuksal yükümlülükler do¤uran özellikleri ile Evrensel Bildirgedeki haklar› bir ad›m ileriye tafl›m›fl oldular.
BM Evrensel Bildirgesi, Medeni ve Siyasi Haklar Uluslararas› Sözleflmesi, Ekonomik, Sosyal ve Kültürel Haklar Uluslararas› Sözleflmesi ve Ek Protokoller, hep
birlikte “Uluslararas› ‹nsan Haklar› Kanunu”nu oluflturmaktad›r.
Uluslararas›SIRA
‹nsan
Haklar› Kanunu neye denir?
S‹ZDE
23 Mart 1976 tarihinde yürürlü¤e giren Medeni ve Siyasi Haklar Uluslararas›
fi Ü N E L ‹ Mpolitikaya iliflkin olarak, ay›r›mc›l›k yap›lmamas› (Madde 3),
Sözleflmesi,D Üsosyal
hiç kimseden zorla ya da zorunlu çal›flma istenmeyece¤i (Madde 8) ve sendika
hakk›n›n tan›nmas›
S O R U (Madde 22) hükümlerini içermektedir. Taraf devletler için
ba¤lay›c›l›¤› olan Sözleflme, BM ‹nsan Haklar› Komitesi taraf›ndan izlenmektedir.
24 Haziran 2012 tarihi itibariyle, Sözleflmeyi 167 ülke onaylam›flt›r. Türkiye de
D‹KKAT
Sözleflmeyi 23 Eylül 2003 tarihinde baz› aç›klamalar ve 27. Maddeye koydu¤u çekinceyle onaylam›flt›r.
N N
SIRA S‹ZDE
AMAÇLARIMIZ
S O R U
S O R U
D‹KKAT
D‹KKAT
SIRA S‹ZDE
N N
Çal›flma yaflam› ve sosyal politika aç›s›ndan en ayr›nt›l› hükümleri içeren Ekonomik, Sosyal ve Kültürel Haklar Uluslararas› Sözleflmesi, 3 Ocak 1976 tarihinde
yürürlü¤e girmifltir. Sözleflmeyi onaylayan devletler, çal›flma AMAÇLARIMIZ
haklar›, sa¤l›k hakk›,
e¤itim hakk› ve yeterli yaflam standard› hakk› dahil olmak üzere bireylerin ekonomik, sosyal ve kültürel haklar›n›n verilmesi do¤rultusunda çal›flacaklar›n› taahhüt
K ‹ T A P
etmifl olmaktad›r. 26 Haziran 2012 tarihi itibariyle, Sözleflmeyi 160 ülke onaylam›flt›r. Taraf Devletler için ba¤lay›c›l›¤› olan Sözleflme, BM Ekonomik, Sosyal ve Kültürel Haklar Komitesi taraf›ndan izlenmektedir. Türkiye Sözleflmeyi 23 Eylül 2003
TELEV‹ZYON
tarihinde baz› aç›klamalar ve 13. Maddenin 3. ve 4. Paragraflar›na koydu¤u çekincelerle onaylam›flt›r.
Birleflmifl Milletler Sözleflmelerine, Birleflmifl Milletler Türkiye Temsilcili¤inin
‹ N T E R N E T sayfas›ndan
ulaflabilirsiniz: http://www.un.org.tr/
Ekonomik, Sosyal ve Kültürel Haklar Uluslararas› Sözleflmesi, bir Önsöz ve 31
Maddelik 5 Bölümden oluflmaktad›r. Sözleflmenin 6-15 aras›ndaki Maddeleri, afla¤›da özetlenen ekonomik, sosyal ve kültürel haklar› listelemektedir:
Çal›flma hakk› (Madde 6): Taraf Devletler, herkese çal›flma hakk›n› tan›mak ve
bu hakk› korumak için gerekli tedbirleri almak, ayr›ca üretken ve tam istihdam›
sa¤lamak için gerekli politikalar› ve yöntemleri uygulamak durumundad›r.
Adil ve uygun çal›flma flartlar› hakk› (Madde 7): Taraf Devletler, bütün çal›flanlara adil ve uygun çal›flma koflullar›n› sa¤lamak durumundad›r. Bunun için, çal›flma
karfl›l›¤› asgari bir gelir elde edilmesi, eflit ifle eflit ve adil ücret, özellikle kad›nlar›n,
erkeklerin çal›flma flartlar›ndan daha alt düzeyde olmayan flartlarda çal›flmalar›; çal›flan›n kendisi ve ailesi için insanca bir yaflam, güvenli ve sa¤l›kl› çal›flma koflullar›; iflte yükselmede k›dem ve ehliyetten baflka bir ölçüt olmadan eflit imkânlar sa¤lanmas›; dinlenme, çal›flma aras›, çal›flma saatlerinin makul ölçüde s›n›rland›r›lmas›,
ücretli y›ll›k izin ve resmi tatillerde ücret verilmesi güvence alt›na al›nmal›d›r.
Sendikal haklar (Madde 8): Taraf devletler, herkese kendi ekonomik ve sosyal
ç›karlar›n› korumak ve gelifltirmek için sendika kurmak ve sadece sendikan›n kendi kurallar›na tabi olarak kendi seçti¤i bir sendikaya kat›lmak hakk›n› tan›mak durumundad›r. Bu hakk›n kullan›lmas› ve sendikalar›n faaliyetleri, ulusal güvenli¤i
veya kamu düzenini veya baflkalar›n›n hak ve özgürlüklerini korumak için demokratik bir toplumda gerekli olan ve hukuken öngörülen s›n›rlamalardan baflka s›n›rlamalara tabi tutulamaz. Sendikalara ulusal federasyonlar ve konfederasyonlar kurma ve konfederasyonlara da uluslararas› sendikal örgütler kurma ve bunlara kat›lma hakk› tan›n›r. Bu Madde, ayr›ca kullan›lma flartlar› her bir ülkenin yasalar›yla
düzenlenmek üzere grev hakk›n› da tan›maktad›r.
Sosyal güvenlik hakk› (Madde 9): Taraf Devletler, herkese sosyal güvenlik hakk›n› tan›r. Bu hak, sosyal sigorta haklar›n› da içerir.
Ailenin, anal›¤›n, çocuklar›n ve gençlerin korunmas› hakk› (Madde 10): Toplumun do¤al ve temel bir birimi olan aileye, özellikle kuruluflu s›ras›nda ve bakmakla yükümlü olduklar› çocuklar›n bak›m ve e¤itim sorumlu¤u devam etti¤i dönemde, mümkün olan en genifl ölçüde koruma ve yard›m sa¤lan›r. Evlilik, evlenmeye niyetlenen çiftlerin serbest r›zalar› ile meydana gelir. Annelere do¤umdan
önce ve sonra makul bir süre özel koruma sa¤lan›r. Çal›flan annelere bu dönem
için ücretli izin veya yeterli sosyal güvenlikten yararlanabilecekleri bir izin verilir.
Nesep veya di¤er flartlar bak›m›ndan hiç bir ayr›mc›l›k yap›lmaks›z›n, bütün çocuklar ve gençler için özel koruma ve yard›m tedbirleri al›n›r. Çocuklar ve gençler
145
SIRA S‹ZDE
AMAÇLARIMIZ
K ‹ T A P
TELEV‹ZYON
‹NTERNET
146
ekonomik ve toplumsal sömürüye karfl› korunur. Çocuklar›n ve gençlerin ahlaklar›na veya sa¤l›klar›na zararl› bulunan veya onlar›n yaflamlar› için tehlikeli olan veya onlar›n normal geliflmelerine engel olan ifllerde çal›flt›r›lmalar› kanunla cezaland›r›l›r. Devlet ayr›ca, çocuklar›n ücretli olarak çal›flt›r›lmas›n›n hukuken yasakland›¤› ve cezaland›r›ld›¤› asgari yafl s›n›r›n› tespit eder.
Yaflam standard› hakk› (Madde 11): Taraf Devletler herkesin, kendisi ve ailesi
için yeterli bir yaflam standard›na sahip olma hakk›n› tan›r ve bu hakk›n gerçeklefltirilmesini sa¤lamak için uygun tedbirleri al›r. Bu standart, yeterli beslenmeyi, giyinmeyi, bar›nmay› ve yaflama koflullar›n›n sürekli olarak gelifltirilmesini de içerir.
Sa¤l›k hakk› (Madde 12): Taraf Devletler, herkesin mümkün olan en yüksek seviyede fiziksel ve ruhsal sa¤l›k standartlar›na sahip olma hakk›n› tan›r. Sa¤l›k hakk›, yaln›zca sa¤l›kl› olmak hakk› olarak de¤il, kiflilerin kendi sa¤l›klar›n› ve üreme
dahil vücutlar›n› kontrol hakk› olarak da anlafl›lmaktad›r. Devletler, sa¤l›k hakk›n›n hayata geçirilmesi için herkesin temiz su, hijyen, g›da, beslenme ve bar›nma
gibi sa¤l›¤›n temel belirleyicilerine eriflimini sa¤lamal› ve kapsaml› bir sa¤l›k sistemi arac›l›¤›yla hiçbir ay›r›mc›l›k olmadan herkes için ekonomik aç›dan eriflilebilir
sa¤l›k hizmetlerini güvence alt›na almal›d›r.
E¤itim hakk› (Madde 13 ve Madde 14): Taraf Devletler, herkese e¤itim hakk› tan›r. E¤itim, insan kiflili¤inin ve onurunun tam olarak geliflmesine ve insan
haklar›na ve temel özgürlüklere sayg›n›n güçlenmesine yönelik olmal›d›r. Bu
e¤itim ayr›ca herkesin özgürlükçü topluma etkili bir biçiminde kat›lmas›n› sa¤layacak, bütün uluslar ve bütün ›rksal, etnik ve dinsel gruplar aras›nda anlay›fl,
hoflgörü ve dostlu¤u gelifltirecek ve BM’in bar›fl›n korunmas› için yapt›¤› faaliyetlerini ilerletecek bir e¤itim olmal›d›r. Bu ba¤lamda herkese zorunlu paras›z
ilkö¤retim sa¤lanmas› devletlerin görevidir. Taraf devletler ayr›ca herkesin ulaflabilece¤i bir orta ö¤retim ve yüksek ö¤retim sistemini de kurmak ve aflamal›
olarak herkesin paras›z yararlanmas›na sunmak yükümlülü¤ündedir. ‹lk e¤itimini tamamlayamam›fl veya bu e¤itimi hiç alamam›fl olan kifliler, mümkün oldu¤u
kadar temel e¤itim almaya teflvik edilir veya bu e¤itimi almaya mecbur tutulur.
Her düzeydeki okul sistemlerinin gelifltirilmesi aktif olarak sa¤lanmaya çal›fl›l›r,
yeterli bir burs sistemi kurulur ve ö¤retmenlerin maddi koflullar› sürekli olarak
iyilefltirilir.
Kültürel yaflama kat›lma hakk› (Madde 15): Taraf Devletler, herkese kültürel
yaflama kat›lmak, bilimsel geliflmelerin nimetlerinden ve sonuçlar›ndan yararlanmak, kendisinin yarat›c›s› oldu¤u bilimsel, edebi ve sanatsal ürünlerden kaynaklanan maddi ve manevi menfaatlerin korunmas›ndan yararlanmak hakk›n› tan›r. Bu
hakk›n tam olarak gerçeklefltirilmesi bilimin ve kültürün korunmas›, geliflmesi ve
yay›lmas› için gerekli tedbirleri al›r.
Ekonomik ve sosyal haklar›n sa¤lanmas›n›n mevcut kaynaklarla s›n›rland›¤›
gerçe¤inden hareketle Sözleflmenin 2. Maddesinde, yukarda listelenen haklar›n
aflamal› olarak sa¤lanabilece¤i belirtilmifltir.
Ekonomik, Sosyal ve Kültürel Haklar Uluslararas› Sözleflmesi, BM Ekonomik ve
Sosyal Konseyinin denetimi alt›ndad›r. Taraf devletler, belirli aral›klarla, BM Genel
Sekreteri arac›l›¤›yla Konseye, Sözleflmede belirlenen haklara iliflkin olarak ald›klar› önlemler ve kaydettikleri geliflmeleri bir rapor halinde sunmakla yükümlüdürler. 1985 y›l›nda, Konseye raporlar›n incelenmesinde yard›mc› olmak ve gerekti¤inde taraf devletlerle raporlar çerçevesinde yap›c› diyaloglar gelifltirmek üzere
Ekonomik, Sosyal ve Kültürel Haklar Komitesi kurulmufltur.
147
SIRAdenetlenir?
S‹ZDE
BM Ekonomik, Sosyal ve Kültürel Haklar Uluslararas› Sözleflmesi nas›l
Di¤er BM Sözleflmeleri
4
BM Genel Kurulunun kabul etti¤i ve taraf devletler için ba¤lay›c› olan di¤er baz›
Sözleflmelerde de çal›flma yaflam›na ve sosyal politikaya iliflkin hükümler bulunS O R U Kald›r›lmamaktad›r. Bunlar›n içinde Irk Ayr›mc›l›¤›n›n Tüm Biçimlerinin Ortadan
s› Sözleflmesi (kabul 1966 - yürürlük 1969 - Türkiye’nin onay› 2002), Kad›nlara Karfl› Ayr›mc›l›¤›n Tüm Biçimlerinin Önlenmesi Sözleflmesi (kabul
1979 - yürürlük
D‹KKAT
1981 - Türkiye’nin onay› 1985), Çocuk Haklar› Sözleflmesi (kabul 1989 - yürürlük
1990 -Türkiye’nin onay› 1995 ), Tüm Göçmen ‹flçilerin ve Aile Fertlerinin Haklar›SIRA S‹ZDE
n›n Korunmas› Sözleflmesi (kabul 1990 - yürürlük 2003 - Türkiye’nin
onay› 2004)
en önemlileridir. Ayr›ca Mültecilerin Statüsü Sözleflmesi (1951 - yürürlük 1954 Türkiye’nin onay› 1961), Vatans›z Kiflilerin Durumu (kabul 1954
- yürürlük 1960)
AMAÇLARIMIZ
ve Engellilerin Haklar›na ‹liflkin Sözleflme (kabul 2006 - yürürlük 2008 - Türkiye’nin onay› 2009) gibi di¤er Sözleflmelerde de istihdama ve sosyal haklara iliflkin
hükümler mevcuttur.
K ‹ T A P
S O R U
D‹KKAT
N N
Birleflmifl Milletler Sisteminde Sosyal Politika Organlar› ve
Kurulufllar›
TELEV‹ZYON
BM sistemi içerisinde uluslararas› sosyal politika yukar›da anlat›lan BM Sözleflmeleri ile s›n›rl› de¤ildir. BM sistemi içerisindeki çeflitli organ ve kurulufllarda genifl bir
sosyal politikalar yelpazesinin hayata geçirildi¤i görülmektedir.
‹NTERNET
BM’in alt› temel organ› bulunmaktad›r:
• Genel Kurul: Örgütün ana tart›flma forumu olan Genel Kurul, üye ülkelerin
tamam›n› kapsar. Genel Kurul, BM Antlaflmas› kapsam›na giren herhangi bir
konuyu ele alabilir ve üye ülkelere tavsiyede bulunur. Kurulda her üyenin
bir oyu vard›r.
• Güvenlik Konseyi: BM’in temel kurulufl amaclar›ndan olan uluslararas› bar›fl
ve güvenli¤in korunmas›ndan sorumludur. Konseyin befl daimi üyesi olan
ABD, Çin, Fransa, ‹ngiltere ve Rusya’n›n yan› s›ra on geçici üyeden oluflur.
• Ekonomik ve Sosyal Konsey (ECOSOC): Ekonomik ve Sosyal Konsey BM’in
ekonomik ve sosyal alanlardaki önceliklerini belirleyen ve çal›flmalar›n›
planlayan ana organd›r. ECOSOC hakk›nda afla¤›da ayr›nt›l› bilgi verilmifltir.
• Vesayet Konseyi: Görevi BM vesayeti alt›na al›nm›fl olan 11 bölgenin kendi
yönetimlerini oluflturmalar›na ya da ba¤›ms›zl›klar›n› ilan etmelerine yard›mc› olmakt›r. Vesayet Konseyi, BM Antlaflmas›n›n kendisine verdi¤i görevi tamamlad›¤› için koflullar gerektirdi¤inde yeniden bafllamak üzere çal›flmalar›n› 1994 y›l›nda tatil etmifltir.
• Uluslararas› Adalet Divan›: Hollanda’n›n Lahey kentinde bulunan Uluslararas› Adalet Divan›, BM’in ana yarg› organ›d›r. Devletler aras›ndaki yasal
uyuflmazl›klar› çözüme ba¤lar ve BM’e ve BM’in uzman kurulufllar›na görüfl
bildirir. Divan, her biri farkl› bir ülkeden olmak üzere Genel Kurul ve Güvenlik Konseyi taraf›ndan seçilen 14 yarg›çtan oluflur.
• Genel Sekreterlik: BM çal›flmalar›n› yürüten Sekretarya, 4700’ü Genel Merkezde olmak üzere yaklafl›k 170 ülkeden gelen 9000 dolay›nda görevliden
oluflur. Sekretaryan›n yerine getirdi¤i görevler, BM’in çözümü için çaba harcad›¤› sorunlar kadar çeflitlilik gösterir.
SIRA S‹ZDE
SIRA S‹ZDE
AMAÇLARIMIZ
K ‹ T A P
TELEV‹ZYON
‹NTERNET
BM sistemi içerisindeki
çeflitli organ ve kurulufllarda
genifl bir sosyal politikalar
yelpazesinin hayata
geçirildi¤i görülmektedir.
148
BM’in alt› temel organ›ndan
biri olan Ekonomik Sosyal
Konsey (ECOSOC), BM
sistemi içerisinde ekonomik
ve sosyal sorunlar›n
tart›fl›ld›¤› ana forumdur.
SIRA S‹ZDE
S O R U
D‹KKAT
SIRA S‹ZDE
AMAÇLARIMIZ
K ‹ T A P
TELEV‹ZYON
‹NTERNET
5
BM’in kendi yap›s› içinde uluslararas› sosyal politikan›n ilk organ› Genel Kurul
düzeyinde oluflturulmufl olan Sosyal, ‹nsani ve Kültürel Konular Komitesidir. BM
Genel Kurulu s›ras›nda gündemde olan sosyal, insani ve kültürel konular, bu Komitede tart›fl›l›r, üye devletlerin politikalar› uyumlaflt›r›lmaya çal›fl›l›r ve Genel Kurulun onay›na sunulmak üzere karar taslaklar› haz›rlan›r.
BM’in alt› temel organ›ndan biri olan Ekonomik Sosyal Konsey (ECOSOC), BM
sistemi içerisinde ekonomik ve sosyal sorunlar›n tart›fl›ld›¤› ana forumdur. Ayn› zamanda, üyelere e¤itim düzeylerini ve sa¤l›k koflullar›n› nas›l gelifltirebilecekleri ve
insan haklar› ve özgürlüklerin güçlendirilmesi ve yayg›nlaflt›r›lmas› için izlenecek
yollar hakk›nda tavsiyelerde bulunur.
ECOSOC’un sosyal politika alan›ndaki görevleri flunlard›r:
• Uluslararas› ekonomik ve sosyal konular› ele almak ve BM’e üye devletlere
siyasi tavsiyelerde bulunacak ana forum niteli¤ini tafl›mak,
• Hayat standartlar›n›n yüksek tutulmas›n›, tam istihdam, ekonomik ve sosyal
geliflimin sa¤lanmas›n› desteklemek,
• Uluslararas› ekonomik ve sosyal sorunlar ile sa¤l›k sorunlar› için çözümler
üretmek, kültürel ve e¤itime dayal› iflbirli¤i dahil olmak üzere, ülkeler aras›nda iflbirli¤ini sa¤lamak.
Konseyin 3 y›ll›k süreyle hizmet eden 54 üyesi vard›r. Konseyde oylama, salt
ço¤unluk ilkesine dayan›r; her üyenin bir oyu vard›r. Konsey, y›l boyunca genelde k›sa oturumlar ve çok say›da haz›rl›k toplant›lar›, yuvarlak masa toplant›lar› ve
sivil toplum kurulufllar›n›n temsilcilerinin kat›l›m›yla paneller düzenler. Konsey ayr›ca, Temmuz ay›nda New York ve Cenevre’de dört hafta süreyle oturumlar düzenler. Ekonomik, sosyal ve insani konular›n tart›fl›ld›¤› söz konusu oturumlar, Bakan
ve di¤er üst düzey k›demli memurlar›n kat›l›m›yla gerçeklefltirilir.
ECOSOC’un SIRA
sosyalS‹ZDE
politika alan›ndaki görevleri nelerdir?
ECOSOC, birçok alandaki çal›flmalar›n› komisyonlar arac›l›¤›yla yürütmektedir.
Konseyin, görevleri uzmanl›k ve sorumluluk gerektiren alanlarda çal›flmalar yapmak ve tavsiyelerde bulunmak olan dokuz çal›flma komisyonu flunlard›r: ‹statistik
O R U ve Kalk›nma Komisyonu, Sosyal Kalk›nma Komisyonu, Kad›n›n
Komisyonu,SNüfus
Statüsü Komisyonu, Narkotik Komisyonu, Suçu Önleme ve Ceza Hukuku Komisyonu, Kalk›nma
için Bilim ve Teknoloji Komisyonu, Sürdürülebilir Kalk›nma KoD‹KKAT
misyonu, BM Orman Forumu. Ayr›ca, co¤rafi bölgelerin sorunlar› üzerinde çal›flan
bölgesel komisyonlar mevcuttur.
SIRA S‹ZDEECOSOC’a Rapor sunan ve ba¤›ms›z oturumlar›nda tavsiyelerBM Sisteminde,
de bulunan çeflitli Programlar ve Fonlar bulunmaktad›r. Ekonomik ve sosyal politikan›n çeflitli alanlar›nda küresel çapta faaliyette bulunan bu Programlar ve FonlaAMAÇLARIMIZ
r›n adlar› flöyledir: BM Ticaret ve Kalk›nma Konferans› (UNCTAD), BM Kalk›nma
Program› (UNDP), BM Çevre Program› (UNEP), BM Nüfus Fonu (UNFPA), BM ‹nsan Yerleflimleri
(UNHABITAT), BM Mülteciler Yüksek Komiserli¤i Ofisi
K ‹ T AProgram›
P
(UNHCR), BM Çocuklara Yard›m Fonu (UNICEF), BM Toplumsal Cinsiyet Eflitli¤i
ve Kad›nlar›n Güçlendirilmesi Kuruluflu (UN-Women), Dünya G›da Program›
(WFP), BM Uyuflturucu ve Suç Ofisi (UNODC).
TELEV‹ZYON
ECOSOC’un ifllev alan›na dahil olan ve 1963 y›l›nda BM Sistemi içerisinde özerk
bir kurulufl olarak kurulan BM Sosyal Kalk›nma için Araflt›rma Enstitüsü (UNRISD)
ise BM Sekretaryas›n›n, bölgesel komisyonlar›n, BM uzman kurulufllar›n›n ve ulu‹ N T E R N Eçok
T ihtiyaç duyduklar› sosyal kalk›nmaya iliflkin çeflitli araflt›rmasal hükümetlerin
lar› yürütmektedir.
N N
ECOSOC, yetkisi dahilindeki konularla ilgili Sivil Toplum Kurulufllar›na (STK)
dan›flarak faaliyetlerini yürütür. 2100’den fazla STK’n›n Konseyde dan›flman statüsü vard›r.
BM sistemi içerisinde sosyal politika ile ilgili BM’in uzmanl›k kurulufllar› büyük
önem tafl›r. BM’in uzmanl›k kurulufllar›, BM ile ve birbirleriyle hükümetleraras› düzeyde ECOSOC’un koordinasyonu arac›l›¤›yla temas kurarlar. BM Sekretaryas› düzeyinde de Bafl Yürütücüler Kurulu (CEB) arac›l›¤›yla bir koordinasyon mevcuttur.
Özerk bir yap›da olan bu 15 kuruluflun bafllang›çta BM sistemi içinde kurulmufl
olmalar› flart de¤ildir. Ancak tümü BM Antlaflmas›n›n 57. ve 63. maddeleri gere¤ince ECOSOC arac›l›¤›yla BM Sistemine dahil edilmifllerdir. Bu kurulufllardan sosyal
politika ile ilgili olanlar afla¤›da listelenmifltir:
• Uluslararas› Çal›flma Örgütü (UÇÖ): Çal›flma koflullar›n›n ve istihdam olanaklar›n›n iyilefltirilmesi için politikalar ve programlar gelifltirir; çal›flma yaflam›na iliflkin uluslararas› normlar› belirler.
• BM G›da ve Tar›m Örgütü (FAO): Tar›msal verimlili¤i ve g›da güvenli¤ini
gelifltirmek ve k›rsal nüfusun yaflam standartlar›n› iyilefltirmek için çal›fl›r.
• BM E¤itim, Bilim ve Kültür Örgütü (UNESCO): Herkes için e¤itim ve kültürel geliflim olanaklar›n›n, dünyan›n do¤al ve kültürel miras›n›n korunmas›n›n, bilimde uluslararas› iflbirli¤inin, bas›n ve iletiflim özgürlü¤ünün gelifltirilmesi için çal›fl›r.
• Dünya Sa¤l›k Örgütü (WHO): BM sistemi içinde sa¤l›kla ilgili konular› yönetmek ve koordine etmek yetkisi olan kurulufltur. WHO, küresel sa¤l›k konular›nda liderlik yapmak, sa¤l›k araflt›rma gündemini flekillendirmek, norm
ve standartlar› belirlemek, kan›ta dayal› politika seçeneklerini gelifltirmek,
ülkelere teknik destek sa¤lamak ve sa¤l›k e¤ilimlerini izlemek ve de¤erlendirmekten sorumludur.
• Tar›msal Geliflme Uluslararas› Fonu (IFAD): Geliflmekte olan ülkelerde g›da
üretimini art›rmak ve yoksullar›n beslenme düzeylerini yükseltmek için mali kaynaklar seferber eder.
Küresel Sosyal Politikan›n Tart›flmal› Aktörleri IMF ve
Dünya Bankas›
1980’li y›llardan sonra BM’in iki uzman kuruluflu daha uluslararas› sosyal politikada etkin kurulufllar olarak öne ç›km›fllar; hatta e¤itim, sa¤l›k, sosyal koruma ve çal›flma yaflam›na iliflkin küresel sosyal politikalar›n esas tafl›y›c›lar› haline gelmifllerdir (ILO, 1988; Plant, 1994). Bu kurulufllar Uluslararas› Para Fonu (IMF) ve Dünya
Bankas›d›r. IMF ve Dünya Bankas› özellikle verdikleri krediler ve destekledikleri
istikrar ve yap›sal uyum politikalar› arac›l›¤›yla, e¤itimde UNESCO’nun, sa¤l›kta
WHO’nun, sosyal koruma ve çal›flma standartlar› alan›nda UÇÖ’nün önüne geçen,
onlar›n sosyal politikalar› ile çeliflebilen neo liberal bir sosyal politika transferinin
aktörleri olmufllard›r.
IMF ve Dünya Bankas›n›n kurulmas›na Temmuz 1944’de Amerika Birleflik Devletleri’nin New Hampshire eyaletinde küçük bir kasaba olan Bretton Woods’da toplanan Birleflmifl Milletler Para ve Finans Konferans›nda karar verilmifltir. Bu nedenle bu kurulufllara Bretton Woods kurulufllar› da denmektedir. Herhangi bir ülke
hem IMF’ye hem de Dünya Bankas›na bir arada üye olmak durumundad›r.
1945 y›l›nda kurulan ve Keynes’in bafll›ca mimarlar›ndan oldu¤u IMF’nin kurulufl amac›, parasal politikalar›n ve döviz kurlar›n›n gözetimini yaparak uluslararas›
parasal istikrar› sa¤lamak ve korumakt›r.
149
Di¤er BM uzmanl›k
kurulufllar› flunlard›r:
Uluslararas› Sivil Havac›l›k
Örgütü (ICAO), Uluslararas›
Denizcilik Teflkilat› (IMO),
Uluslararas›
Telekomünikasyon Birli¤i
(ITU), Evrensel Posta Birli¤i
(UPU), Dünya Metooroloj›
Örgütü (WMO), Dünya Zihni
Mülkiyet Örgütü (WIPO),
Dünya Turizm Örgütü
(UNWTO), BM Sanayi
Kalk›nma Teflkilat› (UNIDO),
Uluslararas› Para Fonu (IMF)
ve Dünya Bankas›. Ayr›ca,
uzman kurulufl statüsünde
olmamakla birlikte
afla¤›daki iki kurulufl BM
organlar› ile ba¤lant›l›
olarak faaliyet gösterirler:
Uluslararas› Atom Enerjisi
Kurulu (IAEA) ve Dünya
Ticaret Örgütü (WTO).
Politika transferi: Belirli bir
ba¤lamda gelifltirilen
politikalar›n/fikirlerin bir
baflka zamanda veya yerdeki
politikalar›n/fikirlerin
gelifltirilmesinde
kullan›lmas›.
150
John Maynard Keynes (18831946), fikirleri modern
makro iktisat teorisini ve
prati¤ini oldu¤u kadar
hükümetlerin ekonomik
politikalar›n› da derin bir
biçimde etkileyen ‹ngiliz
‹ktisatç›.
Küreselleflme: 1980 sonras›
küresel çapta yaflanan
ekonomik ve toplumsal
dönüflümün tümünü
anlatmak için yayg›n bir
biçimde kullan›lan deyim.
Koflulluluk, uluslararas›
kalk›nma, politik ekonomi ve
uluslararas› iliflkiler
yaz›n›nda, verilecek krediye,
borç yard›m›na, karfl›l›kl›
yard›ma ya da bir
uluslararas› kurulufla
üyeli¤e, uluslararas› mali
kurulufllar, bölgesel örgütler
veya yard›m› yapan ülkeler
taraf›ndan koflullar
getirilmesi anlam›na
gelmektedir.
Günümüzde Türkiye’nin de aralar›nda bulundu¤u 188 devlet IMF’ye üye bulunmaktad›r. Fonun en yetkili organ›, üye ülkelerin temsilcilerinden oluflan Guvernörler Heyetidir. Y›lda bir kez toplan›r. Bu heyet, kendi aras›ndan 12 kiflilik bir
Müdürler Meclisi seçerek yetkisini bunlara devreder. Guvernörler Heyetinde her
üye ülke, sabit bir oy say›s› yan›nda fona kat›l›m hissesiyle oranl› bir oy say›s›na
da sahiptir. Buna göre en fazla oy hakk›na sahip ülke, en fazla sermayeyle kat›lan
ABD’dir.
Dünya Bankas› da, 1945 y›l›nda Uluslararas› Yeniden Yap›lanma ve Kalk›nma
Bankas› (IBRD) ad›yla kurulmufl ve 1947 y›l›nda BM’in özerk uzman kurulufllar›ndan biri olma özelli¤i kazanm›flt›r. Günümüzde Türkiye dahil dünya devletlerinin
188’i Banka üyesidir. Bunlardan 11’i, Banka sermayesinin %55’ine sahiptir. Zaman
içinde bir grup haline gelerek Dünya Bankas› Grubu (World Bank Group) ad›n›
alan kuruluflun bünyesinde befl ana kurum yer almaktad›r.
• Uluslararas› Yeniden Yap›lanma ve Kalk›nma Bankas› (IBRD), 1945 y›l›nda
kurulmufl olan ilk birimdir ve geliflmekte olan ülkelerin kamu sektörüne
kredi açan bölümdür. Türkiye IBRD’ye 1947 y›l›nda üye olmufltur.
• Uluslararas› Kalk›nma Birli¤i (IDA) 1960 y›l›nda kurulmufltur. Kifli bafl›na gelir bak›m›ndan yoksulluk çizgisinin alt›nda kalan ülkelere kredi açmaktad›r.
Bu ülkelere genel olarak s›f›r faizli ve 35-40 y›l vadeli kredi kulland›rmaktad›r. Türkiye IDA’ya 1960 y›l›nda kat›lm›flt›r.
• Uluslararas› Finans Kurumu (IFC) 1956 y›l›nda kurulmufltur. Bu birim, geliflmekte olan ülkelerde özel sektöre kredi açmak ve özel sektörün geliflmesini sa¤lamak ile görevlidir. Türkiye, bu Kuruma 1956 y›l›nda kat›lm›flt›r .
• Çoktarafl› Yat›r›mlar Garanti Ajans› (MIGA) 1985 y›l›nda kurulmufltur. Geliflmekte olan ülkelerde yap›lacak yabanc› yat›r›mlara, ticari olmayan (döviz
transfer zorlu¤u, kamulaflt›rma, millilefltirme, vb.) riskleri karfl›lamaya dönük
güvenceler sa¤lamak ile görevli birim olarak tasarlanm›flt›r. Türkiye MIGA’ya 1988 y›l›nda kat›lm›flt›r.
• Uluslararas› Yat›r›m Anlaflmazl›klar› Çözüm Merkezi (ICSID) 1965 y›l›nda
kurulmufltur. Arabuluculuk ve hakemlik davalar›na bakan bir organd›r. Tahkim ve Uzlaflma Panellerine iliflkin kurallar gelifltirmekte, uzlaflt›rma komisyonu olarak ifl görmektedir. Türkiye bu Merkeze 1987 y›l›nda kat›lm›flt›r.
IMF, 1980’li y›llarda, dünyaya egemen olan küreselleflme sürecinde, üyelerine
teknik kriterlere göre destek veren bir fon olmaktan ç›karak neoliberal ekonomik
politikalar›n yay›lmas›n› h›zland›ran bir kurulufl haline geldi. 1980’li y›llar›n d›fl
borç krizi ve 1990’l› y›llar›n mali kriz dönemlerinde, geliflmekte olan ülkelere verilen IMF kredilerini belirli koflullara ba¤lad›. Bu koflullar, 1980’li y›llarda istikrar
programlar› olarak biçimlenirken 1990’l› y›llarda çok daha genifl kapsaml› olan yap›sal uyum programlar› biçimini ald›. Ayn› koflulluluk, Dünya Bankas› kredileri
için de geçerli oldu. Proje bazl› Dünya Bankas› kredilerinden ayr› olarak, yap›sal
uyum programlar›n›n uygulanmas› için verilen kredilerin toplam Dünya Bankas›
kredileri içindeki oran› h›zla artt›.
Tipik bir Yap›sal Uyum Program› afla¤›daki unsurlar› içermekteydi:
• Ticaretin serbestlefltirilmesi ve yerli sanayinin daha rekabetçi hale gelmesi
için koruma duvarlar›n›n kald›r›lmas›,
• Bankac›l›k sisteminin serbestlefltirilmesi ve özellefltirilmesi,
• Sermaye piyasalar›n›n serbestlefltirilmesi,
• Kamu harcamalar›n›n azalt›lmas›, kamu çal›flanlar›n›n say›s›n›n azalt›lmas›,
• Orta gelir gruplar›n›n, küçük tar›m üreticilerinin kentsel enformel sektörün
vergilendirilmesine a¤›rl›k veren vergi reformlar›,
151
• Kamu iktisadi teflekküllerinin ve alt yap› hizmetlerinin özellefltirilmesi,
• E¤itim, sa¤l›k, sosyal güvenlik gibi sosyal sektörlerde de özellefltirmeye
gidilmesi,
• ‹hracata dayal› büyümeye öncelik verilmesi,
• Fiyat kontrolleri ve devlet desteklerinin kald›r›lmas›,
• ‹flgücü piyasas›n›n esneklefltirilmesi, ifl hukukundaki kat›l›k olarak nitelenen
düzenlemelerin kald›r›lmas›.
Tipik bir yap›sal uyum program›n›n unsurlar› nelerdir?
SIRA S‹ZDE
6
Geliflmekte olan ülkeler IMF taraf›ndan verilecek ek mali kaynaklar ve Dünya
Bankas› kredileri karfl›l›¤›nda, önerilen istikrar ve yap›sal uyum
programlar›n› uygulamay› kabul ettiler.
U
S O Rsosyal
Ad›na Washington Konsensüsü de denen bu politikalar setinin
sonuçlar› uyguland›¤› pek çok ülkede olumsuz olmufltur.
1990’l› y›llar›n ortalar›na gelindi¤inde, Bretton Woods kurulufllar›n›n yap›sal
D‹KKAT
uyum politikalar›n›n sosyal sonuçlar›n›n y›k›c› etkileri tüm dünyada yaflanmaya
bafllam›flt›. ‹stikrar ve yap›sal uyum programlar›n›n neoliberal ekonomik anlay›fl›
SIRA S‹ZDE
temel alan flartl›l›klar›n›n, söz konusu ülkelerde genifl çal›flan kesimler
aç›s›ndan iflsizlik, yoksulluk ve sosyal d›fllanmaya yol açmas›, IMF ve Dünya Bankas› politikalar›na karfl› yayg›n bir muhalefet yaratm›flt›. IMF ve Dünya Bankas› toplant›lar›, küAMAÇLARIMIZ
reselleflme karfl›tlar›n›n eylem alan›n› oluflturmaya bafllam›flt›.
Yaln›zca sendikalar ve ba¤›ms›z örgüt ve araflt›rmac›lar de¤il, UNICEF, UNESCO ve UNDP gibi BM kurulufllar› da Bretton Woods kurulufllar›n›n
politikalar› ve
K ‹ T A P
yap›sal uyum programlar›n›n sosyal sonuçlar› konusunda elefltirel bir yaklafl›ma
yönelmifllerdi.
1987 y›l›nda yay›nlanan 1980’li y›llardaki durgunlu¤un sa¤l›k ve e¤itim üzerinTELEV‹ZYON
deki olumsuz etkilerini anlatan bir UNICEF raporunun bafll›¤› “insani yüzlü
uyum”du (Cornia vd., 1987). IMF ve Dünya Bankas›, baflta BM kurulufllar› olmak
üzere çeflitli çevrelerden gelen elefltirilerin ve IMF karfl›t› sosyal hareketlerin etkisi
ile yap›sal uyum programlar›na UNICEF’in ad›n› koydu¤u “insani
‹ N T E Ryüzü”
N E T eklemek
üzere politikalar›nda de¤ifliklikler yapt›lar. Tüm ayr›cal›kl› borçlar›n ve borç azaltmalar›n›n, Yoksullu¤un Azalt›lmas› Stratejisi Belgesi ad› verilen ve yeni borç verilmeden ya da borç indirimine gidilmeden önce IMF ve Dünya Bankas› yönetimlerince onaylanmas› gereken bir stratejik belgeye ba¤lanmas› uygulamas›n› getirdiler. Dünya Bankas› k›lavuzlar›na da yap›sal uyum programlar›n›n yoksullar üzerindeki etkilerini ölçme ve telafi edici önlemler alma koflulunu eklediler. Bu de¤iflimle Bretton Woods kurulufllar›n›n sosyal politikas›, ekonomik liberalizmle bütünlefltirilmifl bir “sosyal güvenlik a¤›” politikas›na dönüfltü. Ekonomik liberalizmin gere¤i olarak mal, hizmet ve sermaye hareketlerinde serbestleflme, sosyal hizmetler de
dahil olmak üzere özellefltirme ve iflgücü piyasalar›n›n esneklefltirilmesi ve kat›l›klardan ar›nd›r›lmas› politikalar› devam ederken yoksullara yönelik telafi edici politikalar gelifltirildi.
Yoksullara yönelik sosyal güvenlik a¤› uygulamalar›ndan baz› örnekler afla¤›dad›r:
• G›da paketleri da¤›t›lmas›,
• Kömür yard›mlar›,
• Okul malzemesi ve okul üniformas› fleklinde ayni yard›mlar,
• Koflullu nakit destekler,
• S›n›rl› say›da ülkede elektrik, kamu ulafl›m› gibi hizmetlerde kamusal destekler,
SIRA S‹ZDE
S O R U
D‹KKAT
N N
SIRA S‹ZDE
AMAÇLARIMIZ
Washington Konsensüsü:
1980’lerde ve 1990’larda
Bretton Woods
‹ T A P
kurulufllar›n›n Kbenimsedi¤i,
enflasyonun kontrol alt›na
al›nmas› ve kamu
aç›klar›n›n azalt›lmas›
yoluyla makroT Eekonomik
LEV‹ZYON
istikrar›n sa¤lanmas›;
ticaret ve sermaye
hareketlerinin
serbestlefltirilmesi yoluyla
ülkelerin ekonomilerinin
‹ N T E R N Ed›fl
T
dünyaya aç›lmas›;
özellefltirme ve
kurals›zlaflt›rma yoluyla da
piyasalar›n
serbestlefltirilmesini
hedefleyen ekonomik
politikalar setine verilen ad.
Sosyal güvenlik a¤lar›,
yoksullar›n veya ekonomik
floklar ve yoksulluk
karfl›s›nda korunmas›z olan
kesimlerin belirli bir
yoksulluk düzeyinin alt›na
düflmemelerini sa¤lamaya
yönelik sosyal transfer
programlar›na verilen ad.
152
• Kamu ifllerinde çal›flt›rma,
• Sa¤l›k ve e¤itimde yoksullara destekler.
Sosyal güvenlik a¤lar› yaklafl›m›na elefltirel bakan düflünce okullar›, IMF ve
Dünya Bankas›n›n sosyal politikay› devletlerin sorumluluklar›n›n yap›sal bir parças› olarak de¤il piyasan›n ifllerli¤inin aksamas›na karfl› ikincil bir politika olarak gördüklerinin alt›n› çizmekte, buna karfl›l›k UÇÖ, UNICEF, UNESCO ve WHO gibi BM
uzmanl›k kurulufllar›n›n sosyal politikada daha evrensel bir yaklafl›m› benimsediklerini belirtmektedirler (Deacon, 1997: 57-90; Yeates, 2008: 279-290).
ULUSLARARASI SOSYAL POL‹T‹KANIN BÖLGESEL
AKTÖRLER‹
SIRA S‹ZDE
S O R U
D‹KKAT
SIRA S‹ZDE
AMAÇLARIMIZ
K ‹ T A P
TELEV‹ZYON
‹NTERNET
II. Dünya Savafl›ndan sonra, Avrupa düzeyinde kurulmufl baz› bölgesel örgütlenmeler, çal›flma yaflam›na ve sosyal politikaya iliflkin yasal metinler benimsemifllerdir. Bu ba¤lamda Avrupa Konseyi ve Avrupa Birli¤inin düzenlemelerine de¤inmek
gerekir. Amerika’da da bölgesel örgütlenmelerin çal›flma yaflam›na iliflkin bölgesel
metinler benimsedi¤ini görüyoruz. Baflta Amerikan Devletleri Örgütü (OAS)’nün
belgeleri olmak üzere, Kuzey Amerika Serbest Ticaret Bölgesi (NAFTA)’nin Emek
‹flbirli¤ine ‹liflkin
Kuzey Amerika Anlaflmas›, Karaibler Toplulu¤u ve Ortak Pazar
SIRA S‹ZDE
(CARICOM)’›n sosyal güvenlik anlaflmas› bunlara örnektir. Asya’da tavsiyeler, aç›klamalar ve baz› programlar d›fl›nda çal›flma yaflam›na ve sosyal politikaya iliflkin
D Ü fi Ü Nörgütlenmeler
EL‹M
olarak bölgesel
taraf›ndan benimsenmifl bir metnin olmad›¤›n› söyleyebiliriz. Afrika’da Güney Afrika Kalk›nma Toplulu¤u, Do¤u ve Güney Afrika
Ortak Pazar›S ve
Birli¤i Örgütü (OAU)’nün insan haklar› ba¤lam›nda çal›flma
O RAfrika
U
haklar› ve sosyal haklara de¤inen belgeleri bulunmaktad›r.
Konunun geniflli¤i nedeniyle bu bölümde yaln›zca Avrupa Konseyi ve Avrupa
D‹KKAT
Birli¤inin sosyal politikalar› üzerinde duraca¤›z.
N N
S‹ZDE ve Sosyal Politika
Avrupa SIRA
Konseyi
Avrupa Konseyi, 5 May›s 1949 y›l›nda insan haklar›, demokrasi ve hukukun üstünlü¤ünü savunmak amac›yla Avrupa çap›nda kurulmufl hükümetler aras› bir kuruAMAÇLARIMIZ
lufltur. Merkezi Fransa’n›n Strazburg kentinde bulunan Konseye, aralar›nda Türkiye’nin de bulundu¤u ve 800 milyonluk bir nüfusu kapsayan 47 ülke üyedir. Avrupa’da bulunan
devletlerin neredeyse tamam›, Avrupa Birli¤i üyelerinin ise tümü
K ‹ T A P
Avrupa Konseyi üyesidir. Konsey, Avrupa devletleri aras›nda bireysel özgürlüklerin, siyasal serbestli¤in ve hukuk düzeninin korunmas›nda daha büyük bir birliktelik sa¤lamay› amaçlar. Bu amaç do¤rultusunda, karfl›l›kl› yükümlülükler getiren
TELEV‹ZYON
sözleflmeler haz›rlar, tüm üye devletlerin birlikte kararlaflt›rd›klar› faaliyetleri yürütür, üye ülkeler aras›nda sürekli bir bilgi ve deneyim al›flveriflini sa¤lar.
‹ N T E RSözleflmelerine
NET
Avrupa Konseyi
Avrupa Konseyi Türkiye delegasyonunun sayfalar›ndan
ulaflabilirsiniz: http://www.avrupa.info.tr/tr/en/ana-sayfa.html
II. Dünya Savafl›n›n büyük y›k›m›n› yaflam›fl olan Avrupa Devletleri, savafl
sonras›nda insan haklar›, demokrasi ve hukukun üstünlü¤ünü Avrupa’da kal›c›
bir bar›fl›n yeflerece¤i bir ortam olarak görüyorlard›. Savafl sonras› yeniden biçimlenen dünyada, Avrupa’n›n, politik bir güç olarak tarih sahnesinde tekrar yerini
alabilmesi için birli¤e ihtiyac› vard›. Öte yandan ABD taraf›ndan haz›rlanan Marshall Plan›’n›n yürütülebilmesi için de Avrupa’da uluslararas› bir iflbirli¤ine ihtiyaç
duyulmufltu.
153
‹flte böyle bir ortamda Winston Churchill, 1946’da Zürih’te yapt›¤› bir konuflmada Avrupa Birleflik Devletleri fikrini öne ç›karm›fl ve ilk ad›m olarak Avrupa Konseyinin kurulmas›n› önermifltir. Bir dizi konferans sonras›nda, 5 May›s 1949 tarihinde 10 ülke - Belçika, Danimarka, Fransa, ‹rlanda, ‹talya, Lüksemburg, Hollanda,
Norveç, ‹sveç ve ‹ngiltere - Avrupa Konseyini kuran anlaflmay› imzalad›lar. Türkiye, 13 Nisan 1950 tarihinde Avrupa Konseyine kat›lm›flt›r.
Avrupa Konseyinin dört temel organ› vard›r:
• Üye devletlerin D›fliflleri Bakanlar› veya daimi temsilcilerinden oluflan ve
Konseyin karar organ› olan Bakanlar Komitesi,
• Ulusal parlamentolardaki bafll›ca siyasi ak›mlar› temsil eden delegasyonlardan oluflan ve Konseyin tart›flma forumu niteli¤ini tafl›yan yaklafl›k 600 üyeli Parlamenterler Asamblesi,
• Üye devletlerin temsilcilerinden oluflan ve yerel ve bölgesel düzeylerde demokrasiyi güçlendirmeyi amaçlayan Avrupa Yerel ve Bölgesel Yönetimler
Kongresi,
• Bu kurulufllara hizmet veren ve 1300 Avrupal› memurdan oluflan Sekreterlik.
Avrupa Konseyi kurmufl oldu¤u denetim mekanizmalar›yla, üye devletlerin
üyelikten kaynaklanan yükümlülüklerini yerine getirip getirmedi¤ini denetler ve
gerekirse üye devletin üyeli¤ini ask›ya alabilir ya da ihraç edebilir.
Avrupa Konseyinin amaçlar› üç bafll›k alt›nda toplanabilir:
• Ço¤ulcu demokrasiyi, insan haklar› ve hukuk düzenini savunmak ve güçlendirmek
• Avrupa toplumunun karfl›laflt›¤› tüm sosyal sorunlara; ›rkç›l›¤a, hoflgörüsüzlü¤e, az›nl›klara farkl› muameleye, uyuflturucu ba¤›ml›l›¤›na, biyo-etik sorunlara, sosyal d›fllanmaya ve organize suçlara çözüm bulmak,
• Bir Avrupa kimli¤i bilincini teflvik etmek ve farkl› kültürlerden gelen insanlar aras›nda karfl›l›kl› anlay›fl› gelifltirmek.
Konsey bu amaçlar do¤rultusunda sözleflmeler benimser ve faaliyetler yürütür.
Marshall Plan›, II. Dünya
Savafl› sonras›nda 1947
y›l›nda önerilen ve 19481951 y›llar› aras›nda
yürürlü¤e konan ABD
kaynakl› bir ekonomik
yard›m paketidir. Aralar›nda
Türkiye’nin de bulundu¤u 16
ülke, bu plan uyar›nca
ABD’den ekonomik kalk›nma
yard›m› alm›flt›r.
Avrupa Konseyi Belgeleri
Avrupa Konseyinin genifl kapsaml› giriflimleri ço¤u kez, ulusal yasal uygulamalar› birbiri ile ve Konseyin standartlar› ile uyumlu k›lmak için haz›rlanan Sözleflmeler fleklini al›r. Bu Sözleflmeler, Bakanlar Komitesinin üye devletlere yönelik olan
ve ortak sorunlara çözüm bulmakta kesin etki sa¤layan kararlar› ve tavsiyeleri ile
desteklenir.
Avrupa ‹nsan Haklar› Sözleflmesi
Avrupa Konseyinin insan haklar› alan›nda benimsedi¤i temel metin, 4 Kas›m 1950
tarihinde Roma’da imzalanan ve 1953 y›l›nda yürürlü¤e giren Avrupa ‹nsan Haklar› Sözleflmesidir. Türkiye, Avrupa ‹nsan Haklar› Sözleflmesini 1954 tarihinde onaylam›flt›r. Avrupa ‹nsan Haklar› Sözleflmesi, yaklafl›k 800 milyon Avrupa vatandafl›n›n hak ve özgürlü¤ünü koruyacak bir sistem kurmufltur.
Avrupa Konseyi, demokratik rejimlerin devam ettirilmesi aç›s›ndan gerekli olan
asgari hak ve özgürlükleri güvenceye alarak ifle bafllam›fl, zamanla insan haklar›
listesini geniflletmifltir.
Winston Churchill (18741965), Savafl y›llar›n› da
kapsayan 1940-1955
döneminde baflbakanl›k
yapm›fl olan ünlü
muhafazakar ‹ngiliz Devlet
adam›.
154
Sözleflmeyle kabul edilen yükümlülüklere uyulmas›n› sa¤lamak için bir denetim mekanizmas› oluflturulmufl ve bu denetim 1998 y›l›na kadar Avrupa Konseyi
Bakanlar Komitesi, Avrupa ‹nsan Haklar› Komisyonu ile bunun bir üst organ› olan
Avrupa ‹nsan Haklar› Divan› taraf›ndan yürütülmüfltür. Türkiye Avrupa ‹nsan Haklar› Komisyonuna bireysel baflvuru hakk›n› 1987 y›l›nda tan›m›fl, Avrupa ‹nsan
Haklar› Divan›n›n zorunlu yarg› yetkisini ise 1990’da kabul etmifltir.
Avrupa ‹nsan Haklar› Sözleflmesine Ek 11 No’lu Protokol (1998) ile Avrupa ‹nsan Haklar› Komisyonu ve Avrupa ‹nsan Haklar› Divan› kald›r›lm›fl, yerine Avrupa
‹nsan Haklar› Mahkemesi oluflturulmufltur. Üye devletlerin, yarg›ç statüsündeki birer üyesinden oluflan Avrupa ‹nsan Haklar› Mahkemesinin görevi, Sözleflmede kabul edilen yükümlülüklere uyulmas›n› sa¤lamakt›r. Sözleflmedeki haklar›n›n ihlal
edilmifl oldu¤una inanan her flah›s, ulusal mahkemelerde yasal çare imkanlar›n›n
tükenmifl olmas› flart› ile, Strazburg’daki Avrupa ‹nsan Haklar› Mahkemesine
baflvurulabilir.
SIRA S‹ZDE
S O R U
D‹KKAT
SIRA S‹ZDE
AMAÇLARIMIZ
K ‹ T A P
TELEV‹ZYON
‹NTERNET
7
Avrupa ‹nsanSIRA
Haklar›
S‹ZDESözleflmesinin, ‹nsan Haklar› Evrensel Bildirgesinden fark› nedir?
Avrupa ‹nsan Haklar› Sözleflmesi, ‹nsan Haklar› Evrensel Bildirgesinden esinD Ü fi Ü N E L ‹ M
lenmifltir. Ancak
ondan farkl› olarak sadece klasik kiflisel ve siyasal haklar› güvence alt›na alm›fl; Sözleflmenin haz›rland›¤› dönemde Avrupa ülkeleri aras›nda, ekoS O R haklar›n
U
nomik ve sosyal
içeri¤i ve kapsam› konusunda görüfl ayr›l›klar›n›n bulunmas› ve yasal temele dayal› daha birleflik bir Avrupa’y› gerçeklefltirme amac›na öncelik tan›mas›
nedenleriyle ekonomik ve sosyal haklar› içermemifltir. Sendikal hakD‹KKAT
lar ve e¤itim hakk›n›n güvence alt›na al›nmas›, hak ve özgürlüklerin kullan›lmas›nda ayr›mc›l›¤›n yasaklanmas› ve zorla çal›flt›rman›n yasaklanmas›, Sözleflmenin
SIRA S‹ZDE
sosyal haklar
kapsam›na giren az say›daki maddelerini oluflturur. Bu Sözleflmeyi,
sosyal ve ekonomik haklar› içeren Avrupa Sosyal fiart› izlemifl ve Avrupa ‹nsan
Haklar› Sözleflmesinin
kapsamad›¤› sosyal haklar, Avrupa Sosyal fiart›nda ayr›nt›s›
AMAÇLARIMIZ
ile listelenmifltir.
Avrupa ‹nsan Haklar› Sözleflmesi ve Sözleflmeye ek protokoller flu haklar› ve
özgürlükleriK güvence
‹ T A P alt›na al›r:
• Bireyin yaflama, özgürlük ve güvenlik hakk›,
• Hukuk ve ceza ifllerinde adil yarg› hakk›,
• Özel
T E hayat›n
L E V ‹ Z Y O Nve aile hayat›n›n gizlili¤i,
• Seçme ve seçilme hakk›,
• Düflünce, vicdan ve din özgürlü¤ü,
• Medya dahil ifade özgürlü¤ü,
‹ N T E Rhakk›,
NET
• Mülkiyet
• Toplanma, dernek ve sendika kurma ve bunlara üye olma özgürlü¤ü,
• E¤itim hakk›.
fiunlar› ise yasaklar:
• ‹flkence ve insanl›k d›fl› veya afla¤›lay›c› muamele ve cezay›,
• Ölüm cezas›n›,
• Kölelik ve zorla çal›flt›rmay›,
• Sözleflme’nin güvence alt›na ald›¤› hak ve özgürlüklerin kullan›m›nda ay›r›mc›l›k yap›lmas›n›,
• Devletin kendi vatandafl›n› s›n›r d›fl› etmesini veya ülkeye giriflinin engellemesini,
• Yabanc›lar›n toplu halde s›n›r d›fl› edilmesini.
N N
155
Avrupa Sosyal fiart›
Temel sosyal ve ekonomik haklar› güvence alt›na alan Avrupa Sosyal fiart›, bildirge niteli¤inde olmay›p uluslararas› sözleflme niteli¤i tafl›yan ve onaylayan ülkeler
aç›s›ndan ba¤lay›c›l›¤› olan bir belgedir. 18 Ekim 1961 tarihinde, uzun bir haz›rl›k
döneminin ard›ndan kabul edilmifl, 1965 y›l›nda yürürlü¤e girmifltir. Sosyal fiart,
‹nsan Haklar› Avrupa Sözleflmesinin ayr›lmaz bir parças› olarak bir insan haklar›
sözleflmesidir.
Avrupa Sosyal fiart›, sosyal ve ekonomik haklar›n korunmas› alan›nda Avrupa
‹nsan Haklar› Sözleflmesini tamamlay›c› niteliktedir. Sosyal fiart, çal›flma hakk›,
meslek e¤itimi hakk›, uygun maafl ve çal›flma ortam›, sendika üyeli¤i, sosyal ve t›bbi yard›m ve sosyal güvenlik gibi bir dizi hakk› güvence alt›na al›r. Türkiye Avrupa Sosyal fiart›n› 1989 y›l›nda onaylam›flt›r. 1988 y›l›nda Avrupa Sosyal fiart› Ek Protokolü kabul edilmifl ve 1961 Sosyal fiart›nda listelenen haklara dört hak daha eklenmifltir. 1991 y›l›nda ise denetim mekanizmas›n› iyilefltirme aray›fl ve çabalar›n›n
sonucu olarak Avrupa Sosyal fiart› De¤ifliklik Protokolü imzalanm›flt›r. Türkiye bu
Protokolü 2006 y›l›nda onaylam›flt›r. 1995 y›l›nda Toplu Yak›nmalar Sistemi Öngören Avrupa Sosyal fiart›na Ek Protokol kabul edilmifltir. Türkiye bu Protokolü imzalamam›flt›r. 2 Nisan 1996 tarihinde Avrupa Sosyal fiart›n›n sosyal haklar yönünden eksik ve yetersiz olan maddi içeri¤ini gözden geçirme konusunda sürdürülen
çabalar sonucu Gözden Geçirilmifl Avrupa Sosyal fiart› kabul edilmifl ve eklenen 8
yeni hak alan› ile Avrupa Sosyal fiart›n›n içeri¤i geniflletilmifltir. Türkiye Gözden
Geçirilmifl Avrupa Sosyal fiart›n› 2007 y›l›nda onaylam›flt›r.
1961 tarihli Avrupa Sosyal fiart›nda 19 sosyal hak güvence alt›na al›nm›fl ve taraf devletlerin yükümlülü¤ü haline getirilmiflti.
fiart›n II. Bölümünde ayr›nt›land›r›larak maddeler halinde listelenen bu sosyal
haklar flunlard›r:
1. Çal›flma hakk›,
2. Adil çal›flma koflullar› hakk›,
3. ‹fl güvenli¤i ve iflçi sa¤l›¤› hakk›,
4. Adil ücret hakk›,
5. Örgütlenme hakk›,
6. Toplu pazarl›k hakk›,
7. Çocuklar›n ve gençlerin korunmas› hakk›,
8. Çal›flan kad›nlar›n anal›k durumunda korunmas› hakk›,
9. Mesle¤e yöneltilme hakk›,
10. Mesleksel e¤itim hakk›,
11. Sa¤l›¤›n korunmas› hakk›,
12. Sosyal güvenlik hakk›,
13. Sa¤l›k ve sosyal yard›m hakk›,
14. Sosyal refah hizmetlerinden yararlanma hakk›,
15. Engellilerin mesleksel e¤itim ile mesleksel ve sosyal yeniden uyum hakk›,
16. Ailenin sosyal, hukuksal ve ekonomik korunma hakk›,
17. Anan›n ve çocu¤un sosyal ve ekonomik korunmas› hakk›,
18. Öteki Sözleflmeci ülkelerde gelir getirici bir ifl yapma hakk›,
19. Çal›flan göçmenlerin ve ailelerinin korunma ve yard›m hakk›,
1988 protokolü ile eklenen 4 hak flunlard›r:
20. ‹stihdamda f›rsat ve muamele eflitli¤i,
21. Bilgilenme ve dan›flma hakk›,
Temel sosyal ve ekonomik
haklar› güvence alt›na alan
Avrupa Sosyal fiart›,
uluslararas› sözleflme
niteli¤i tafl›yan ve onaylayan
ülkeler aç›s›ndan
ba¤lay›c›l›¤› olan bir
belgedir.
156
Gözden Geçirilmifl Avrupa
Sosyal fiart›nda 31 sosyal
hak güvence alt›na
al›nm›flt›r.
22. ‹stihdam koflullar›n›n belirlenmesine kat›lma hakk›,
23. Yafll› kiflilerin sosyal korunma hakk›.
1996’da Gözden Geçirilmifl Avrupa Sosyal fiart›nda eklenen 8 hak ile de sonuç
olarak 31 sosyal hak güvence alt›na al›nm›flt›r.
24. ‹flten ç›karma durumunda korunma hakk›,
25. ‹flverenin iflas› durumunda çal›flanlar›n alacaklar›n›n korunmas› hakk›,
26. Onurlu çal›flma hakk› (Cinsel tacize ve sald›rgan davran›fllara karfl› korunma
hakk›),
27. Aile sorumlulu¤u tafl›yan kiflilerin f›rsat ve muamele eflitli¤i hakk›,
28. Çal›flanlar›n temsilcilerinin iflletmede korunma ve kolayl›klardan yararlanma
hakk›,
29. Çal›flanlar›n toplu iflten ç›karma sürecinde bilgilendirilme ve dan›flma hakk›,
30. Sosyal d›fllanma ve yoksullu¤a karfl› korunma hakk›,
31. Konut hakk›.
Avrupa Sosyal fiart›nda sosyal haklarla ilgili iki bölüm bulunmaktad›r. Birinci Bölümde fiart›n kapsad›¤› haklar ve ilkeler, ana bafll›klar halinde listelenmifl ve bu hak
ve ilkelere ulaflman›n taraf devletler için politik bir taahhüt oldu¤u belirtilmifltir.
‹kinci Bölümde ise 31 sosyal hak alt bafll›klar›yla ayr›nt›l› bir biçimde listelenmifl ve taraf devletlerin bu haklar› uygulama yükümlülü¤ü oldu¤u ifade edilmifltir
Taraf devletlerin fiart›n güvence alt›na ald›¤› haklar›n tümünü kabul etme zorunlulu¤u yoktur. Ülkelerin sosyal ve ekonomik yap›lar›ndaki farkl›l›klar, onlar›
fiarttaki sosyal hükümlerin tümünü kabul etmekten al›koyabilir veya devletler, fiart›n denetim mekanizmas›n› göz önünde bulundurarak fiarttaki sosyal haklar› aflamal› bir biçimde onaylamak isteyebilirler. Ancak fiarttaki bu esnekli¤e bir s›n›r
konmak istenmifl, bu nedenle fiart›n güvenceye ald›¤› baz› haklar çekirdek haklar
kabul edilerek, taraf devletler bu çekirdek haklar› onaylamaya yönlendirilmifllerdir. Ülkeler, Avrupa Sosyal fiart›n› onaylarken, dokuz çekirdek maddenin (1, 5, 6,
7, 12, 13, 16, 19, 20) en az alt›s› dahil olmak üzere toplam en az on alt› madde ve
en az altm›fl üç f›kray› onaylamak zorundad›r.
fiartta belirtilen taahhütlere sayg› gösterilmesi Avrupa Sosyal Haklar Komitesinin denetimine ba¤l› tutulmufltur. Avrupa Sosyal fiart›n›n 25.Maddesinde belirtilen
Avrupa Sosyal Haklar Komitesi, Avrupa Konseyi Bakanlar Komitesince atanan, ba¤›ms›z ve yans›z nitelikte onbefl üyeden oluflmaktad›r. Komite üyeleri, Avrupa
Konseyi Bakanlar Komitesi taraf›ndan alt› y›l için seçilirler; bu görev süresi bir kez
yenilenebilir. Komite, taraf Devletlerin ulusal durumlar›n›n fiarta uygun olup olmad›¤›na karar verir. Komite kararlar›n› iki usulle oluflturur: Raporlara dayal› denetim
ve toplu yak›nma usulü. Ulusal raporlar üzerinden yap›lan denetimde, Taraf Devletler her y›l bir rapor sunarak fiart› hukuken ve fiilen nas›l uygulad›klar›n› aç›klarlar. Her rapor fiart›n kabul edilen hükümlerinin bir k›sm› için verilir. Komite raporlar› inceler ve ulusal durumlar›n fiarta uygun olup olmad›¤›na karar verir. Komitenin kararlar›na “sonuçlar” denir. Bunlar her y›l yay›nlan›r. Taraf devletlerden biri,
Komitenin, fiarta uygun olmama karar›n›n gereklerini yerine getirmedi¤i takdirde,
Bakanlar Komitesi bu Devlete, hukuken ve fiilen mevcut durumu düzeltmeye ça¤›ran bir tavsiye gönderir. Bakanlar Komitesinin çal›flmalar› fiarta taraf Devletlerin
hükümet temsilcilerinden oluflan ve toplant›lar›na Avrupa toplumsal ortaklar›n›
temsil eden gözlemcilerin de kat›ld›¤› bir Hükümet Komitesi taraf›ndan haz›rlan›r.
fiart›n bir de toplu flikayetlere dayanan denetim mekanizmas› vard›r. 1995 y›l›nda imzaya aç›lan ve 1998 y›l›nda yürürlü¤e giren bir Protokol, Avrupa Sosyal Haklar Komitesine, fiart›n ihlal edildi¤i iddialar› ile baflvuru olana¤› tan›m›flt›r. Bu bafl-
S O R U
S O R U
D‹KKAT
D‹KKAT
SIRA S‹ZDE
N N
vuruyu, ulusal iflçi ve iflveren örgütleri, Avrupa düzeyindeki baz› iflçi ve iflveren örgütleri ve baz› uluslararas› STK’lar ve e¤er söz konusu taraf devlet kabul ediyorsa
AMAÇLARIMIZ
ulusal STK’lar yapabilirler.
fiikâyet kabul edilebilir bulundu¤u takdirde, taraflar aras›nda karfl›l›kl› dilekçe
de¤iflimi yoluyla oluflan bir yaz›l› usul izlenir. Komitenin herkese aç›k bir sözlü
K ‹ T A P
toplant› düzenleme olas›l›¤› da bulunmaktad›r. Komite daha sonra flikâyetin esas›
hakk›nda bir karar al›r. Bu karar, taraflara ve Bakanlar Komitesine bir raporla bildirilir. Rapor en geç bildirimini izleyen dört ay içinde kamuya aç›klan›r. Sonuçta
TELEV‹ZYON
Bakanlar Komitesi bir karar kabul eder. Duruma göre fiarta uygunlu¤un
sa¤lanmas› için al›nmas› gereken önlemler konusunda ilgili Devlete tavsiyede bulunabilir.
157
SIRA S‹ZDE
AMAÇLARIMIZ
K ‹ T A P
TELEV‹ZYON
fiart hakk›nda daha fazla bilgiye ‹ngilizce olarak http://www.coe.int/en/
Türk‹ N T Eadresinden,
RNET
çe olarak http://www.avrupakonseyi.org.tr/ adresinden ulafl›labilir.
‹NTERNET
Türkiye, Avrupa Sosyal fiart›n› 1961 y›l›nda imzalayan ilk 16 ülke aras›nda yer
almaktad›r. Dönemin çal›flma bakan› Cahit Talas, Avrupa Sosyal fiart›n› Türkiye
ad›na imzalam›flt›r. Bu imzadan 28 y›l sonra 1989 y›l›nda ise fiart›n sendikal haklar
dahil pek çok maddesine çekince konarak onay verilmifltir.
Türkiye’nin 1989 onay› s›ras›nda çekince koydu¤u maddeler flunlard›r:
• Adil çal›flma flart› hakk› (Madde 2)
• Güvenli ve sa¤l›kl› çal›flma koflullar› hakk› (Madde 3)
• Adil ücret hakk› (Madde 4)
• Sendika hakk› (Madde 5)
• Toplu pazarl›k hakk› (Grev hakk› dahil) (Madde 6)
• Çocuklar›n ve gençlerin korunma hakk› (Madde 7)
• Çal›flan kad›nlar›n korunmas› hakk› (Madde 8)
• Bedensel ve zihinsel engellilerin mesleksel e¤itim hakk› ve mesleksel ve yeniden uyum hakk› (Madde 15)
27.09.2006 tarihinde Gözden Geçirilmifl Avrupa Sosyal fiart›n›n onaylanmas›
s›ras›nda bu çekincelerin say›s› büyük ölçüde azalt›lm›flt›r. Ülkenin içinde bulundu¤u sosyo-ekonomik flartlar gerekçe gösterilerek çekince konan maddeler ise
flunlard›r:
• Madde 2/3: Asgari 4 haftal›k y›ll›k ücretli izin verilmesini sa¤lama (Türkiye’deki uygulama asgari 2 hafta),
• Madde 4/1: Çal›flanlara ve ailelerine uygun yaflam düzeyi sa¤lamak için, yeterli ücret hakk› tan›nmas› (Türkiye’de asgari ücretin hesaplanmas›nda aile
faktörü hesaba kat›lmamaktad›r),
• Madde 5: Çal›flanlara sendika hakk› tan›nmas›,
• Madde 6/1, 2, 3, 4: Çal›flanlara, toplu pazarl›k ve grevi de içeren toplu eylem haklar›n›n tan›nmas›.
SIRA
S‹ZDE koymufltur?
Türkiye, Gözden Geçirilmifl Avrupa Sosyal flart›n›n hangi maddelerine
çekince
Avrupa Konseyi Sosyal Güvenlik Belgeleri
8
Avrupa Konseyi, UÇÖ’nün teknik yard›mlar›yla sosyal güvenlik
alan›nda uzun vadeli bir program gelifltirmifltir. Avrupa Konseyi, üye devletler aras›nda sosyal güS O R U geliflmelevenlik konusundaki iflbirli¤ini gelifltirerek ve sosyal güvenlik alan›ndaki
ri izleyerek, Avrupa’da asgari sosyal güvenlik standartlar›n›n yerleflmesinde önemli bir rol oynam›flt›r. Bu faaliyetlerinin sonucunda da çeflitli sosyal güvenlik belgeD‹KKAT
leri kabul edilmifltir.
SIRA S‹ZDE
AMAÇLARIMIZ
N N
SIRA S‹ZDE
S O R U
D‹KKAT
SIRA S‹ZDE
AMAÇLARIMIZ
158
Avrupa Konseyinin sosyal
güvenlik alan›nda standart
belirleyen belgeleri oldu¤u
gibi taraf devletler aras›nda
koordinasyonu sa¤lamaya
yönelik belgeleri de
mevcuttur.
1964 y›l›nda imzalanan ve 1968 y›l›nda yürürlü¤e girmifl olan Avrupa Sosyal
Güvenlik Kodu, taraflar›n kendi sosyal güvenlik sistemlerine dahil etmeyi taahhüt
ettikleri bir dizi standart belirlemifltir. Kod, sosyal güvenlik alan›na iliflkin normlar› tan›mlar ve Taraflar›n t›bbi bak›m, hastal›k yard›mlar›, iflsizlik ödene¤i, yafll›l›k
yard›mlar›, ifl kazas› yard›mlar›, aile yard›mlar›, do¤um yard›m›, maluliyet yard›mlar› gibi alanlarda sa¤lamas› gereken asgari düzeyleri belirler. Kod, sosyal güvenlik sistemlerini asgari düzeyin üstüne ç›karmay› isteyen ülkeleri göz önünde tutarak sosyal güvenlik alan›nda daha yüksek standartlar belirleyen ve 1964 tarihinde
imzalanarak 1968 tarihinde yürürlü¤e giren bir protokol ile desteklenmifltir. Türkiye, Kodu, 1981 tarihinde baz› bölümlerini d›flar›da tutarak onaylam›flt›r. Türkiye’nin onaylad›¤› bölümler, t›bbi bak›m, hastal›k yard›m›, yafll›l›k ayl›¤›, maluliyet
yard›mlar›, anal›k yard›m› ve dul ve yetim yararlar›na iliflkindir.
1990 y›l›nda Gözden Geçirilmifl Avrupa Sosyal Güvenlik Kodu imzalanm›fl, ancak henüz yürürlü¤e girmemifltir.
Avrupa Konseyinin sosyal güvenlik alan›ndaki bir di¤er belgesi de Sosyal Güvenlik Avrupa Sözleflmesidir. 1972 y›l›nda imzalanan ve 1977 y›l›nda yürürlü¤e giren Sosyal Güvenlik Avrupa Sözleflmesi, uluslararas› sosyal güvenlik hukukunun
dört temel ilkesini içerir : Eflit muamele; herkes için uygulanan tek mevzuat; kazan›lm›fl ve kazan›lmakta olan haklar›n korunmas›; sa¤lanan yararlar›n yurtd›fl›nda
ödenebilmesi. Sözleflmenin baz› bölümleri do¤rudan geçerlidir. Hastal›k ve anal›k,
iflsizlik ve aile yard›mlar› ile ilgili özel hükümlerin uygulanmas› ise Taraflar aras›nda ikili veya çok tarafl› anlaflmalara tabidir. Sosyal Güvenlik Avrupa Sözleflmesinin
pratikteki uygulamalar› bir Ek Anlaflma ile tan›mlanm›flt›r. Ek Anlaflma, sosyal güvenlik kurulufllar› aras›ndaki iliflkileri ve Sözleflmeye uygun olarak yap›lacak sosyal güvenlik ödemelerine iliflkin usulleri kapsar. Ayr›ca 1994’te imzaya aç›lan Sosyal Güvenlik Avrupa Sözleflmesini tamamlayan bir Protokol ile de Sözleflmenin
kapsam›n›n geniflletilmesi amaçlanm›flt›r.
Türkiye Sosyal Güvenlik Avrupa Sözleflmesini 1977 y›l›nda onaylam›flt›r.
Avrupa Konseyi, yaflamak veya çal›flmak üzere bir baflka ülkeye giden göçmenlerin sosyal güvenli¤inin koordinasyonu için de belgeler benimsemifltir. Bu koordinasyonun amac› sosyal güvenlik alan›nda göçmenlere adil muamele edilmesinin
sa¤lanmas›d›r. Ayr›ca bir ülkeden di¤erine giderken özellikle emekli ayl›klar› gibi
uzun vadeli sosyal güvenlik yararlar› aç›s›ndan ortaya ç›kan dezavantajlar›n azalt›lmas› hedeflenmifltir. Her ikisi de 1953 y›l›nda imzalanan Yafll›l›k, Malûllük ve
Ölüm Sigortalar› Sosyal Güvenlik Avrupa Geçici Anlaflmas› ile Sosyal Güvenlik Sistemlerine ‹liflkin Avrupa Geçici Anlaflmas›, ikamete iliflkin belirli koflullar›n yerine
getirilmesi kayd›yla, bir ülkenin vatandafllar›n›n di¤er taraf ülkede, o ülkenin vatandafllar› ile ayn› sosyal güvenlik haklar›ndan yararlanmas›n› öngörür. 1977 y›l›nda imzalanan Göçmen ‹flçilerin Hukuki Statüsü Hakk›nda Avrupa Sözleflmesi, özellikle göçmen iflçilerin hukuki durumunu, t›bbi muayeneler, mesleki testler, seyahat, oturma izni, çal›flma izni, ailelerin yeniden birlefltirilmesi, çal›flma koflullar›, tasarruflar›n transferi, sosyal güvenlik, sosyal ve t›bbi yard›m, ifl sözleflmelerinin sona ermesi, iflten ç›karma ve yeniden istihdam konular›n› ele al›r.
Avrupa Birli¤i ve Sosyal Politika
Sosyal politikan›n bölgesel aktörlerinden olan Avrupa Birli¤i, gerek yasal düzenlemeler gerekse sosyal politika uygulamalar› aç›s›ndan ayr›nt›l› ve derinlemesine bir
incelemeyi hak eder. Kuflkusuz böyle bir inceleme Ünitemizin s›n›rlar› d›fl›ndad›r.
Biz bu Ünitede Avrupa Birli¤inin sosyal politkas›n›n temel özelliklerine de¤inece¤iz.
K›saca Avrupa Birli¤i
Avrupa Birli¤i; ilk olarak 1957 y›l›nda Belçika, Almanya, Fransa, Hollanda, Lüksemburg ve ‹talya taraf›ndan Roma Antlaflmas›’n›n imzalanmas›yla Avrupa Ekonomik Toplulu¤u ad› alt›nda kurulmufltur. Bu toplulu¤un temelini, II. Dünya Savafl›
sonras›nda sanayi aç›s›ndan özellikle önem kazanan iki temel hammadde olan kömür ve çelik sektörünü güçlendirmek amac›yla 1951’de kurulan Avrupa Kömür ve
Çelik Toplulu¤u oluflturmaktad›r.
1958’de yürürlü¤e giren Roma Antlaflmas›, üye ülkeler aras›nda önce gümrük birli¤ini, yani mallar›n gümrük vergisi ödenmeksizin üye ülkeler aras›nda serbestçe al›n›p sat›lmas›n› öngörmüfltür. Ancak Roma Antlaflmas›’ndaki nihai hedef, sadece
ekonomik de¤il ortak tar›m, ulaflt›rma, rekabet gibi di¤er birçok alanda ortak politikalar oluflturulmas›, ekonomik politikalar›n yak›nlaflt›r›lmas›, ekonomik ve parasal
birlik kurulmas›, ortak bir d›fl politika ve güvenlik politikas› oluflturulmas›d›r. Bu yap›n›n oluflturulmas›n›n öncüleri Frans›z Planlama Teflkilat› Baflkan› Jean Monnet ve
D›fliflleri Bakan› Robert Schuman olmufltur.
Avrupa Ekonomik Toplulu¤u ilk kez 1973 y›l›nda ‹ngiltere, Danimarka ve ‹rlanda’n›n kat›l›m›yla genifllemifltir. Bundan sonra 1981’de Yunanistan, 1986’da ‹spanya ve Portekiz’in üyeli¤e kat›l›m› ile üye say›s› 12’ye ç›km›flt›r. 1995 tarihinde ise
Avusturya, Finlandiya ve ‹sveç’in kat›l›m›yla üye say›s› 15’i bulmufltur. Avrupa Birli¤inin en genifl kapsaml› genifllemesi 2004 y›l›nda olmufltur. 10 yeni aday ülkenin
(Güney K›br›s, Estonya, Macaristan, Letonya, Litvanya, Malta, Polonya, Slovakya,
Çek Cumhuriyeti ve Slovenya) üyelik antlaflmalar›n› imzalamalar›yla AB üyesi ülke
say›s› 25’i bulmufltur. Bulgaristan ve Romanya’n›n 2007’de kat›l›m›yla üye say›s›
27’ye yükselmifltir.
Avrupa Birli¤ini oluflturan Roma Antlaflmas›, uluslar üstü bir karar alma mekanizmas›n› öngörmektedir. Bunun anlam›, Avrupa Birli¤ini yönetmek üzere oluflturulan
kurumlar›n üye uluslardan ba¤›ms›z olup, birçok konuda üye devletleri ba¤lay›c›
konumda olmalar›d›r. 1986’da Tek Avrupa Senedi, 1992’de Avrupa Birli¤inin oluflturulmas›na iliflkin Maastricht Antlaflmas›, 1997 y›l›nda Amsterdam Antlaflmas› ve
2001 y›l›nda Nice Antlaflmas› ve nihayet 2007 y›l›nda imzalanan ve 2009 y›l›nda
yürürlü¤e giren Lizbon Anlaflmas› ile Avrupa Birli¤ini oluflturan kurumlar üzerinde
reformlar yap›lm›fl, üye say›lar› ve karar verme mekanizmas› üzerindeki etkileri yeniden düzenlenmifltir.
AB’yi oluflturan ülkeler ba¤›ms›z ve egemen milletler olarak kalmakta ancak dünyada tek tek sahip olamayacaklar› gücü ve etkiyi kazanmak için egemenliklerini bir
araya getirmektedirler. AB, Amerika Birleflik Devletleri gibi bir federasyon olmaktan
uzakt›r ancak, Birleflmifl Milletler gibi sadece hükümetler aras›nda iflbirli¤i amac›yla oluflturulmufl bir kurulufltan da çok fazlas›d›r. Egemenlikleri bir araya getirmek,
pratikte, üye ülkelerin karar-alma yetkilerinin bir k›sm›n›, ortak fayda içeren konulardaki kararlar›n Avrupa düzeyinde demokratik olarak al›nabilmesi için beraber
oluflturduklar› ortak kurumlara aktarmalar› anlam›na gelir.
AB’nin üç ana karar alma kurumu afla¤›dakilerdir:
• Avrupa Parlamentosu, AB vatandafllar›n› temsil eder ve do¤rudan onlar taraf›ndan seçilir;
• Avrupa Birli¤i Konseyi, her bir üye ülkeyi temsil eder;
• Avrupa Komisyonu, bir bütün olarak Avrupa Birli¤inin ç›karlar›n› gözetir.
159
160
Bu ‘kurumsal üçgen’ AB’nin her yerinde uygulanan yasa ve politikalar› oluflturur.
Prensipte yeni yasalar› öneren Komisyon’dur fakat bunlar› kabul eden Parlamento
ve Konsey’dir. Daha sonra Komisyon ve üye ülkeler bu yasalar› uygularlar ve Komisyon da yasalar› yürürlü¤e koyar.
AB’nin iflleyiflinde anahtar rol oynayan birkaç kurum daha vard›r: Adalet Divan›,
Avrupa Hukuku konusunda son tahkim merkezidir. Say›fltay ise Birlik faaliyetlerinin
finansman›n› kontrol eder. Avrupa Ekonomik ve Sosyal Komitesi, örgütlü sivil toplumun ekonomik ve sosyal unsurlar›n› temsil eder; Bölgeler Komitesi, bölgesel ve yerel
yönetimleri temsil eder. Avrupa Yat›r›m Bankas›, AB içindeki ve d›fl›ndaki ekonomik
kalk›nma projelerinin yat›r›mlar›n› finanse eder ve Avrupa Yat›r›m Fonu arac›l›¤›yla küçük iflletmelere yard›mc› olur. Avrupa Merkez Bankas›, Birli¤in para politikalar›ndan sorumludur. Avrupa Ombudsman›, AB kurumlar› ve organlar› hakk›nda kötü yönetimle ilgili flikâyetleri soruflturur. Avrupa Veri Koruma Denetmeni ise kiflisel
verilerin mahremiyetini korur. Ayr›ca, çeflitli uzman kurulufllar belli teknik, bilimsel
veya idari görevleri yerine getirir.
AB kurumlar›n›n egemenlik ve sorumluluklar›, uymak zorunda olduklar› kural ve
prosedürler, AB’yi oluflturan antlaflmalarda yer almaktad›r. Antlaflmalara tüm AB
üye ülkelerinin cumhurbaflkanlar› ve baflbakanlar›nca karar verilmekte ve ard›ndan bu antlaflmalar ülkelerin parlamentolar› taraf›ndan onaylanmaktad›r.
AB’ndeki yasal düzenlemelerin temeli “tüzük”, “yönetmelik” ve “karar”lard›r. Tüzükler, üye ülke taraf›ndan baflka herhangi bir ad›m at›lmas› gerekmeksizin, AB’de
yürürlü¤e girdikleri andan itibaren üye ülkelerce do¤rudan uygulanmas› gereken
yasal düzenlemelerdir. Yönergeler ise tüm üye ülkeler için ortak bir amaç belirlerler
ama bunun nas›l ve ne flekilde yerine getirilece¤ini ulusal makamlara b›rak›rlar.
Normalde üye ülkelere bir yönergeyi uygulamak için bir veya iki y›l verilir. Bir flahsa, flirkete veya ülkeye yönelik olabilen kararlar ise sadece kime yönelikse onu ba¤lay›c› niteliktedir. Rekabet kurallar›n›n ihlali ve herhangi bir ülkedeki devlet yard›m›n›n AB kurallar›na uyumsuzlu¤u gibi durumlarda, kararlar tercih edilen mevzuat
araçlar›d›r. Öte yandan herhangi bir ba¤lay›c›l›¤› olmayan tavsiye ve görüfller, bir
üye ülkeye veya flah›slara yönelik olarak, herhangi bir durumda izlenecek tutumlar›
öneren metinlerdir. Bu öneriler, AB kurumlar›n›n onay mekanizmas›ndan geçmez
ve uygulanmalar› tamamen üye ülkelerin inisiyatifine b›rak›lm›flt›r.
Kaynak: Avrupa Birli¤i Komisyonu Türkiye Temsilcili¤i
AB sosyal politikas›,
öncelikle ekonomik
bütünleflmeyi hayata
geçirmek için gerekli olan
alanlar üzerine yo¤unlaflm›fl,
ancak bafllang›çta yavafl bir
biçimde ilerleyen sosyal
politika, 1990’l› y›llarda
ivme kazanm›flt›r.
Bir bölgesel bütünleflme olarak Avrupa Birli¤i, serbest ticaret alan›, gümrük birli¤i ve ortak pazar aflamalar›ndan geçerek ekonomik birlik aflamas›na ulaflm›fl ve siyasi birli¤in unsurlar›n› gelifltirmifltir. AB sosyal politikas›, öncelikle ekonomik bütünleflmeyi hayata geçirmek için gerekli olan alanlar üzerine yo¤unlaflm›fl, ancak bafllang›çta yavafl bir biçimde ilerleyen sosyal politika, 1990’l› y›llarda ivme kazanm›flt›r.
Bu h›zlanman›n çeflitli nedenleri vard›r. Avrupa Birli¤inin ekonomik ve parasal
birli¤i sürecinde, üye devletler aras›nda haks›z rekabetin önlenmesi gere¤i sosyal
düzenlemelerin uyumlaflt›r›lmas› ihtiyac›n› art›rm›flt›r. 1990’l› y›llar›n sonlar›nda ise,
a¤›rlaflan iflsizlik, yoksulluk ve sosyal d›fllanma sorunlar›na karfl›, iflbirli¤i temelinde, ba¤lay›c› olmayan önlemlerin al›nmas› ihtiyac› kuvvetlenmifl, istihdam, sosyal
koruma ve sosyal içerme politikalar› AB gündeminde giderek daha fazla yer almaya bafllam›flt›r. Öte yandan nüfusun yafllanmas›, aile modellerinin farkl›laflmas› ve
iflgücünün yap›s›n›n de¤iflmesi Avrupa Birli¤i üyelerini mevcut iflgücü piyasas› kurumlar› ve politikalar›nda da uyumlu de¤ifliklikler yapmaya itmifltir. Bütün bu fark-
l› nedenlerden dolay›, Avrupa Birli¤i düzeyinde ortak bir sosyal modelin inflas›,
Avrupa Birli¤i politikalar›nda giderek daha fazla yer tutmaya bafllam›fl ve Avrupa
sosyal politikas›, sosyal koruma ile ekonomik etkinlik ve d›fl rekabet edebilirlik
aras›nda hassas bir dengeye oturtulmaya çal›fl›lm›flt›r.
Avrupa Birli¤i 50 y›l› aflk›n bir süreçte, iflçilerin ve kiflilerin serbest dolafl›m›,
sosyal güvenlik haklar›n›n koordinasyonu, ifl sa¤l›¤› ve güvenli¤i, kad›n erkek
eflitli¤i, çal›flma koflullar›, iflçilerin bilgilenme ve dan›flma haklar›, toplu iflten ç›karmalar, iflletmelerin yeniden yap›lanmas› sürecinde iflçi haklar›n›n korunmas›,
gençlerin korunmas›, anal›¤›n korunmas› alanlar›nda yönergeler benimsemifltir.
Baz› yönergeler, Ebeveyn ‹zni, K›smi Süreli Çal›flma ve Belirli Süreli Çal›flma yönergelerinde oldu¤u gibi, Avrupa ölçe¤inde örgütlü iflçi sendikalar› ve iflveren kurulufllar› aras›ndaki sosyal diyalogla oluflturulan bir çerçeve anlaflmas›na dayan›larak ç›kar›lm›flt›r.
Türkiye, 1999 y›l›ndan bu yana AB’ne aday üye ülke statüsündedir. 2005 y›l›nda ise Kat›l›m Müzakerelerine bafllam›flt›r. Bu müzakere süreci içerisinde Türkiye,
çal›flma yaflam›na iliflkin düzenlemelerini ve sosyal politikalar›n› AB müktesebat›
ile uyumlu hale getirmek durumundad›r.
35 konu bafll›¤›ndan oluflan AB müktesebat›, toplumsal yaflam› ilgilendiren tüm
alanlarda AB’nin yürürlükte olan hukuk sistemi ve kurallar bütünüdür. Avrupa
Toplulu¤unu kuran Antlaflma ile onu tadil eden antlaflmalar, ikincil mevzuat
(yönergeler, tüzükler, kararlar), üye ülkelerin kendi aralar›nda yapt›klar› sözleflmeler, üçüncü ülkelerle yap›lan anlaflmalar, deklarasyonlar, Adalet Divan› kararlar›,
vb. bu kurallar bütününü oluflturur. ‹stihdam ve Sosyal Politika, müktesebattaki
konu bafll›klar›ndan biridir.
Avrupa Birli¤i sosyal politikas›, Avrupa Birli¤i üyeli¤ine aday olan di¤er ülkelerde
oldu¤u gibi Türkiye’de de sosyal politika seçimlerinde belirleyici rol oynamaktad›r.
Avrupa Birli¤inin sosyal politikas› ayn› zamanda küresel ekonominin üçlü yap›s›nda (ABD-AB-Japonya) Avrupa Birli¤inin belirleyici rolü nedeniyle, küresel
sosyal politika seçenekleri aç›s›ndan da önem tafl›maktad›r.
Bir Bak›flta AB politikalar›:
I. Birinci sütun: Topluluk politikalar›
1. Piyasa infla eden politikalar: Ortak rekabet politikas›; Ortak ticaret politikas›;
Gümrük birli¤i; Ekonomik ve parasal birlik; Vergilendirme politikas›; Sanayi ve
küçük ve orta büyüklükte iflletmeler politikas›; Trans Avrupa a¤lar›; Ortak tafl›mac›l›k politikas›; Telekomünikasyon, bilgi toplumu ve enformasyon teknolojileri;
Enerji politikas›.
2. Piyasay› düzelten politikalar (üreticilerin piyasa güçlerinden korunmas›):
Ortak tar›m politikas›; Bal›kç›l›k politikas›; Bölgesel politika.
3. Piyasan›n insanlar ve çevre üzerine etkilerini yumuflatan politikalar:
Çevre politikas›; Tüketici politikas›; Mesleki e¤itim ve gençlik politikas›; Bilim ve
araflt›rma politikas›; Sosyal politikalar.
II. ‹kinci sütun: Ortak d›fliflleri ve güvenlik politikas›
III. Üçüncü sütun: Adalet ve içiflleri politikas›
161
1990’l› y›llardan itibaren
Avrupa sosyal politikas›,
sosyal koruma ile ekonomik
etkinlik ve d›fl rekabet
edebilirlik aras›nda hassas
bir dengeye oturtulmaya
çal›fl›lm›flt›r.
Avrupa Birli¤i sosyal
politikas›, Avrupa Birli¤i
üyeli¤ine aday olan di¤er
ülkelerde oldu¤u gibi
Türkiye’de de sosyal politika
seçimlerinde belirleyici rol
oynamaktad›r.
162
Avrupa Birli¤i Ana Antlaflmalar›nda Sosyal Politika
Roma Antlaflmas› (1957), sosyal politika kapsam›nda çok az say›da hüküm içermekteydi. Sosyal politika, esas olarak, Ortak Pazar kapsam›nda iflçilerin serbest
dolafl›m› ve yerleflme serbestli¤i ilkesinin hayata geçirilmesi anlam›nda düflünülmüfltü. Tek Avrupa Yasas› (1986), iflçi sa¤l›¤› ve ifl güvenli¤i, sosyal taraflarla diyalog ve ekonomik ve sosyal bütünleflme alanlar›nda s›n›rl› bir sosyal politika öneriyordu. 1989 y›l›nda ‹ngiltere d›fl›ndaki 11 üye ülkenin kabul etti¤i ‹flçilerin Temel
Sosyal Haklar›na Dair Topluluk fiart› (Sosyal fiart), yasal olarak ba¤lay›c›l›¤› olmamakla birlikte AB taraf›ndan garanti edilmesi öngörülen bir dizi sosyal hak tan›mlamaktayd›. Maastricht Antlaflmas›nda (1992) sosyal konular, ‹ngiltere’nin onaylamad›¤› ek Protokol ve onun bir parças› say›lan ayr› bir Anlaflma biçiminde düzenlenmiflti. Bu Anlaflma, Sosyal fiartta belirlenen sosyal hedeflerin yan› s›ra, istihdam›n, yaflam ve çal›flma flartlar›n›n iyilefltirilmesi, daha iyi bir sosyal koruma, sosyal
diyalog, insan kaynaklar›n›n gelifltirilmesi konular›n› da kapsamaktayd›. Anlaflma,
sosyal koruma alan›n›, Birli¤in oybirli¤i ile karar almas› gereken bir sosyal politika
alan› olarak belirlemiflti.
Maastricht Antlaflmas›na kadar, üye devletlerin koordinasyon amac›yla kural
koyduklar› bir sosyal politika alan› olan sosyal koruma, Maastricht sonras›nda,
uyumlaflt›rma yöntemine aç›k bir alan haline getirilmeye çal›fl›lm›flt›r. Ancak, üye
devletlerdeki sosyal koruma sistemlerinin farkl›l›¤›, uyumlaflt›rma sürecinde, ba¤lay›c› nitelikte kurallar konmas› yerine, ba¤lay›c› nitelikte olmayan tavsiye ve görüfl aç›klamalar› ile yetinilmesine ve aç›k iflbirli¤i yönteminin kullan›lmas›na yol
açm›flt›r.
SIRA S‹ZDE
9
2 DEkim
Ü fi Ü1997
N E L ‹tarihinde
M
imzalanan ve 1 May›s 1999
tarihinde yürürlü¤e giren
Amsterdam Antlaflmas›,
S O R U
genel olarak sosyal politika
ve özel olarak sosyal koruma
ve sosyal içerme konusunda
özelDbir
‹ Kyere
K A Tsahiptir.
SIRA S‹ZDE
AMAÇLARIMIZ
K ‹ T A P
TELEV‹ZYON
‹NTERNET
SIRA S‹ZDE
Amsterdam Anlaflmas›n›n
Avrupa Birli¤i sosyal politikalar› aç›s›ndan önemi nedir?
2 Ekim 1997 tarihinde imzalanan ve 1 May›s 1999 tarihinde yürürlü¤e giren
Amsterdam Antlaflmas›, genel olarak sosyal politika ve özel olarak sosyal koruma
ve sosyal içerme konusunda özel bir yere sahiptir.
S O RAntlaflmas›
U
Amsterdam
ile Avrupa Toplulu¤u Antlaflmas›na getirilen yeni 13.
Madde, ayr›mc›l›¤a karfl› hükümlerin benimsenmesine de¤inmekte ve Konseyi
cins, ›rk, etnik
din ve inanç, sakatl›k, yafl veya cinsel e¤ilim baz›nda her türD ‹ Kköken,
KAT
lü ayr›mc›l›¤a karfl› mücadele etmek üzere gereken önlemleri almaya yetkili k›lmaktad›r. Ancak, bu önlemlerin oybirli¤i ile al›nmas› esas olacakt›r.
SIRA S‹ZDE
Amsterdam Antlaflmas›yla, istihdam›n gelifltirilmesi Topluluk amaçlar›na dahil
edilmifltir (Yeni Bölüm VIII, yeni 125-130. Maddeler). Ayr›ca, Sosyal Protokol, Avrupa Toplulu¤u
Antlaflmas› bünyesine al›nm›flt›r (Yeni Bölüm XI, Yeni 136-145.
AMAÇLARIMIZ
Maddeler). Böylece, sosyal politikan›n Avrupa Toplulu¤u ve Üye Devletlerin ortak
sorumlulu¤u oldu¤u teyit edilmifltir. Sosyal politikan›n amaçlar›, istihdam›n gelifltirilmesi, yaflam
koflullar›n›n iyilefltirilmesi, yeterli sosyal koruma, iflçi ve
K ‹ TveA çal›flma
P
yönetim aras›nda diyalog, insan kaynaklar›n›n gelifltirilmesi ve sosyal d›fllanman›n
önlenmesi olarak tespit edilmifltir. Sosyal diyalog ve kad›n ve erkeklere eflit muamele de güçlendirilen
T E L E V ‹ Z Y O N hükümler olmufltur.
Anlaflmada, iflçi sa¤l›¤› ve ifl güvenli¤i, çal›flma koflullar›, iflgücü piyasas›ndan
d›fllanm›fl kiflilerin entegrasyonu, iflçilere bilgi verilmesi ve dan›fl›lmas›, iflgücü piyasalar›ndaki imkanlar ve iflte muamele aç›s›ndan kad›nlarla erkeklerin eflitli¤i,
‹NTERNET
Konseyin, Ekonomik
ve Sosyal Komite ve Bölgeler Komitesine dan›fl›ld›ktan sonra, Parlamento ile ortak karar alma usulüyle ve nitelikli ço¤unlukla yönergeler benimseyece¤i alanlar olarak belirlenmifltir. Sosyal d›fllanmaya karfl› mücadele de ay-
N N
n› usulle yürütülebilecektir. Sosyal güvenlik ve sosyal koruma, istihdam sözleflmesinin sona erdirilmesi durumunda iflçilerin korunmas›, iflçi ve iflverenlerin ç›karlar›n›n temsili ve toplu savunmas›, Topluluk topraklar›nda yasal olarak ikamet eden
üçüncü ülke vatandafllar›n›n istihdam koflullar›, istihdam›n gelifltirilmesi ve yeni ifller yarat›lmas› için mali katk›lar gibi konularda, Konsey ayn› usulle ancak oybirli¤i ile düzenleme yapabilecektir. Örgütlenme hakk›, grev hakk› ve lokavt, Avrupa
Toplulu¤un yetki alan› d›fl›nda b›rak›lm›flt›r .
26 fiubat 2001 tarihinde imzalanarak fiubat 2003’te yürürlü¤e giren Nice Antlaflmas›, nitelikli ço¤unlukla karar verilen sosyal politika alanlar›n› geniflletmemekle
birlikte, hala oybirli¤i kural›na tabi olan baz› sosyal politika alanlar› için olanak
sa¤layan bir ara madde içermifltir. Ayr›ca Nice Antlaflmas›, Lizbon Avrupa Konseyi
sonuçlar› uyar›nca Konsey taraf›ndan kurulan Sosyal Koruma Komitesini de resmi
statüsüne kavuflturmufltur (Madde 144).
Sosyal koruma ve sosyal içerme alanlar›nda, Birli¤in belirledi¤i temel haklar› da
içeren Avrupa Birli¤i Temel Haklar fiart›, Aral›k 2000 Nice zirvesinde ba¤lay›c›l›¤›
olmayan bir deklarasyon olarak benimsenmifltir. Bu fiart, Avrupa ‹nsan Haklar›
Sözleflmesi, Avrupa Sosyal fiart›, ‹flçilerin Temel Sosyal Haklar›na Dair Topluluk
fiart›, Avrupa Adalet Divan› ‹çtihatlar›, Avrupa ‹nsan Haklar› Mahkemesi ‹çtihatlar›,
birincil ve ikincil Topluluk mevzuat›, ortak anayasal gelenekler ve çeflitli uluslararas› sözleflmelerde yer alan haklar›n bir araya getirilmesi ile oluflturulmufltur. Avrupa Birli¤i vatandafllar› ile Birlik s›n›rlar› içinde yerleflik herkesin, kiflisel, siyasal,
ekonomik ve sosyal haklar›n› tan›mlayan bu belge, haklar›, onur, özgürlükler, eflitlik, dayan›flma ve yurttafl haklar› ve adalet bafll›klar› alt›nda s›ralam›flt›r. Temel
Haklar fiart› medeni ve siyasi haklar›n yan› s›ra sosyal haklar› da içeren yap›s› ile
BM ‹nsan Haklar› Bildirgesindeki yap›dan esinlenmifltir.
Temel Haklar fiart›n›n Dayan›flma bafll›kl› IV. Bölümü a¤›rl›kl› olarak afla¤›da
listelenen çal›flma haklar›na ayr›lm›flt›r:
• ‹flçilerin iflletme içinde bilgi alma ve dan›flma hakk›: Topluluk mevzuat› ve
ulusal yasalar ve uygulamalarda öngörülen durumlar ve koflullarda, iflçiler
veya temsilcilerine, uygun düzeylerde, zaman›nda bilgi verilmeli ve dan›flmalarda bulunulmal›d›r.
• Toplu sözleflme görüflmeleri yapma ve eylem hakk›: ‹flçiler ve iflverenler veya
bunlar›n ilgili kurulufllar›, topluluk mevzuat› ve ulusal yasalar ve uygulamalara göre uygun düzeylerde toplu sözleflmeler müzakere etme ve imzalama
ve ç›kar uyuflmazl›¤› olmas› halinde grev eylemi dahil olmak üzere kendi ç›karlar›n› korumak için ortak eylem yapma hakk›na sahiptir.
• ‹fle yerlefltirme hizmetlerinden yararlanma hakk›: Herkes, ifle yerlefltirme
hizmetinden ücretsiz olarak yararlanma hakk›na sahiptir.
• Haks›z iflten ç›karmaya karfl› koruma: Her iflçi, Topluluk hukuku ve ulusal
yasalar ve uygulamalara göre haks›z iflten ç›karmaya karfl› korunma hakk›na sahiptir.
• Adil ve hakkaniyete uygun çal›flma koflullar›: Her iflçi, kendi sa¤l›¤›, emniyeti ve onuruna sayg› gösteren çal›flma koflullar›ndan yararlanma hakk›na
sahiptir. Her iflçi, azami çal›flma saatlerinin s›n›rland›r›lmas›, günlük ve haftal›k dinlenme dönemleri ve y›ll›k ücretli izin hakk›na sahiptir.
• Çocuk iflçi çal›flt›rman›n yasaklanmas› ve çal›flan gençlerin korunmas›: Çocuk iflçi çal›flt›r›lmas› yasakt›r. Gençler için daha elveriflli olabilecek kurallar
sakl› kalmak üzere ve s›n›rl› istisnalar d›fl›nda, istihdam edilmek için asgari
yafl s›n›r›, zorunlu e¤itimin tamamlanmas› için belirlenen asgari yafltan daha
düflük olamaz. ‹fle al›nan gençler, yafllar›na uygun çal›flma koflullar›nda ça-
163
Örgütlenme hakk›, grev
hakk› ve lokavt Avrupa
Toplulu¤unun yetki alan›
d›fl›nda b›rak›lm›flt›r.
Temel Haklar fiart› medeni
ve siyasi haklar›n yan› s›ra
sosyal haklar› da içeren
yap›s› ile BM insan haklar›
Bildirgesindeki yap›dan
esinlenmifltir.
164
l›flt›r›lmal› ve ekonomik sömürü ve emniyetlerine, sa¤l›klar›na veya fiziksel,
ruhsal, ahlaki veya sosyal geliflimlerine zarar verme olas›l›¤› bulunan veya
e¤itimlerini engelleyebilecek her türlü ifle karfl› korunmal›d›r.
• Aile ve meslek yaflam›: Aile, yasal, ekonomik ve sosyal korumadan yararlanmal›d›r. Aile ve meslek yaflam›n›n ba¤daflt›r›lmas› için herkes, do¤umla ba¤lant›l› bir nedenle iflten ç›karmaya karfl› korunma hakk›na ve bir çocu¤un
do¤umu veya evlat edinilmesinden sonra ücretli do¤um ve ebeveynlik izni
alma hakk›na sahiptir.
• Sosyal güvenlik ve sosyal yard›m: Birlik, Topluluk hukuku ve ulusal yasalar
ve uygulamalarda belirtilen usullere göre do¤um, hastal›k, ifl kazalar›, bak›ma muhtaç olma veya yafll›l›k gibi durumlarda ve iflten ç›kar›lma durumunda koruma sa¤layan sosyal güvenlik yard›mlar› ve sosyal hizmetlerden yararlanma hakk›n› tan›makta ve sayg› göstermektedir. Avrupa Birli¤i’nde yasal olarak ikamet eden ve dolaflan herkes, Topluluk hukuku ve ulusal yasalar ve uygulamalara göre sosyal güvenlik yard›mlar› ve sosyal avantajlardan
yararlanma hakk›na sahiptir. Birlik, Topluluk hukuku ve ulusal yasalar ve
uygulamalarda belirtilen usullere göre sosyal d›fllanma ve yoksullukla mücadele için yeterli imkanlara sahip olmayan herkes için uygun bir yaflam
sa¤lamak amac›yla sosyal yard›mlardan ve konut yard›m›ndan yararlanma
hakk›n› kabul etmekte ve sayg› göstermektedir.
• Sa¤l›k hizmetleri: Herkes, ulusal yasalar ve uygulamalarda belirtilen flartlar çerçevesinde koruyucu sa¤l›k hizmetlerinden ve t›bbi tedaviden yararlanma hakk›na sahiptir. Bütün Birlik politikalar› ve faaliyetlerinin tan›mlanmas›nda ve uygulanmas›nda yüksek düzeyde bir insan sa¤l›¤› korumas› hedeflenmelidir.
• Genel ekonomik yarara iliflkin hizmetlerden yararlanma: Birlik, sosyal ve
bölgesel uyumunu art›rmak için Avrupa Toplulu¤u’nu oluflturan Antlaflma’ya uygun olarak, ulusal yasalar ve uygulamalarda öngörülen genel ekonomik yarara iliflkin hizmetlerden yararlanma hakk›n› kabul etmekte ve sayg› göstermektedir.
2007 y›l›nda imzalanan ve 1 Aral›k 2009 tarihinde yürürlü¤e giren Lizbon Antlaflmas›nda Avrupa Temel Haklar fiart›na at›fta bulunulmufl ve böylece fiart üye
devletlerin tümü üzerinde ba¤lay›c›l›¤a kavuflmufltur. Öte yandan Lizbon Antlaflmas›, Avrupa Birli¤ine yeni sosyal hedefler yüklemifl, Avrupa Birli¤inin tüm politikalar›nda sosyalin (yüksek istihdam, yeterli sosyal koruma, sosyal d›fllanma ile mücadele, e¤itim, mesleki e¤itim, insan sa¤l›¤›n›n korunmas›) hesaba kat›lmas›n› öngören bir sosyal hüküm Antlaflmaya dahil edilmifltir. Böylece sosyal boyutu hesaba katmayan AB düzenlemelerinin Adalet Divan›nca geçersiz say›lmas› olana¤›
do¤mufltur. Lizbon Antlaflmas› ayr›ca sosyal taraflar›n rolünü ve sosyal diyalogu
güçlendirmifltir.
Lizbon Stratejisi
2000-2010 döneminde Avrupa Birli¤i sosyal politikalar›na yön veren strateji, Lizbon Stratejisidir. 23-24 Mart 2000 Lizbon Avrupa Konseyi, 2000-2005 döneminde
“yeni bir Avrupa’y› biçimlendirmek” amac›n› güden uzun vadeli bir eylem program› ve ekonomik aç›dan Avrupa’y› “bilgi ekonomisi”ne tafl›yacak bir dizi eylem önceli¤i kabul etmifltir. Lizbon (2000)’da belirlenen hedef, “daha fazla ve daha iyi ifl
olanaklar›na ve en ileri sosyal uyumla birlikte, sürdürülebilir ekonomik kalk›nma
yetene¤ine sahip, dünyan›n en rekabetçi ve en dinamik, bilgiye dayanan ekonomisi olma” hedefidir. Büyümenin sürdürülebilir ve “daha çok ve daha iyi ifller” ya-
165
rat›larak olmas› ve AB ülkelerinde sosyal koruma sistemlerinin gelifltirilerek modernizasyonu, insana yat›r›m ve sosyal içermenin sa¤lanmas› Lizbon sürecinin sosyal ayaklar› olarak belirmifltir.
Lizbon Stratejisinin sosyal ayaklar› nelerdir?
SIRA S‹ZDE
10
Lizbon Stratejisinin sosyal politikada öne ç›kard›¤› yöntem, Aç›k Eflgüdüm YönD Ü fi Ü N E L ‹ M
temidir. Aç›k Eflgüdüm Yöntemi, Avrupa sosyal modelini, üzerinde anlaflmaya var›lm›fl bir dizi sosyal amaca dönüfltürmenin yoludur. Aç›k Eflgüdüm Yönteminde,
S O Ortak
R U
üye ülkelerce üzerinde anlaflmaya var›lm›fl amaçlarla ifle bafllan›r.
göstergeler tespit edilir. Daha sonra ulusal eylem planlar› haz›rlan›r. Bu eylem planlar› ve
uygulamalar›, göstergeler ve bafllang›çta tespit edilmifl amaçlar aç›s›ndan
de¤erlenD‹KKAT
dirilir. Aç›k Eflgüdüm Yöntemi, yukardan afla¤› bir oluflum süreci geçirmedi¤i ve
müeyyidelerle desteklenmedi¤i için bu yolla, Tüzük ve Yönerge gibi ba¤lay›c›l›¤›
SIRA S‹ZDE
olan “sert yasalardan” “yumuflak yasalara” geçildi¤i ifade edilmektedir.
AMAÇLARIMIZ
N N
SIRA S‹ZDE
S O R U
D‹KKAT
SIRA S‹ZDE
AMAÇLARIMIZ
K ‹ T A P
K ‹ T A P
TELEV‹ZYON
TELEV‹ZYON
‹NTERNET
‹NTERNET
166
Özet
N
A M A Ç
1
N
A M A Ç
2
N
AM A Ç
3
TAT), BM Mülteciler Yüksek Komiserli¤i Ofisi
(UNHCR), BM Çocuklara Yard›m Fonu (UNICEF),
BM Toplumsal Cinsiyet Eflitli¤i ve Kad›nlar›n Güçlendirilmesi Kuruluflu (UN-Women), Dünya G›da Program› (WFP) BM Uyuflturucu ve Suç Ofisi
(UNODC); ECOSOC’un ifllev alan›na dahil olan
ve 1963 y›l›nda BM Sistemi içerisinde özerk bir
kurulufl olarak kurulan BM Sosyal Kalk›nma için
Araflt›rma Enstitüsü (UNRISD); BM sistemi içerisinde uzmanl›k kurulufllar› olarak çal›flan Uluslararas› Çal›flma Örgütü (UÇÖ), BM E¤itim, Bilim
ve Kültür Örgütü (UNESCO), Dünya Sa¤l›k Örgütü (WHO), Tar›msal Geliflme Uluslararas› Fonu (IFAD), bu organ ve kurulufllar›n önde gelenleridir. 1980’li y›llardan sonra, BM’in iki uzman
kuruluflu daha uluslararas› sosyal politikada etkin kurulufllar olarak öne ç›km›fllar; hatta e¤itim,
sa¤l›k, sosyal koruma ve çal›flma yaflam›na iliflkin küresel sosyal politikalar›n esas tafl›y›c›lar›
haline gelmifllerdir. Bu kurulufllar Uluslararas›
Para Fonu (IMF) ve Dünya Bankas›d›r. IMF ve
Dünya Bankas› özellikle verdikleri krediler ve
destekledikleri istikrar ve yap›sal uyum politikalar› arac›l›¤›yla, e¤itimde UNESCO’nun, sa¤l›kta
WHO’nun, sosyal koruma ve çal›flma standartlar› alan›nda UÇÖ’nün önüne geçen, onlar›n sosyal politikalar› ile çeliflebilen neo liberal bir sosyal politika transferinin aktörleri olmufllard›r.
Uluslararas› sosyal politikan›n küresel ve bölgesel
di¤er aktörlerini tan›mak.
Ça¤dafl uluslararas› yaflam›n karakteristik olgular›ndan biri, insan haklar› belgelerinin ve gözetim
sistemlerinin yayg›nlaflmas›d›r. Birleflmifl Milletler (BM) ve uzman kurulufllar›, ‹nsan Haklar› Evrensel Bildirgesi, Medeni ve Siyasi Haklar Uluslararas› Sözleflmesi ve Ekonomik, Sosyal ve Kültürel Haklar Uluslararas› Sözleflmesi gibi kapsaml›
küresel sözleflmelere ek olarak, insan haklar›n›n
belirli yönlerini (örne¤in, ›rk ayr›mc›l›¤›, kad›n
haklar›) yönetmek için yeni belgeler kabul etmifllerdir. Ayr›ca bölgesel kurulufllarda da (örne¤in, Avrupa Konseyi, Avrupa Birli¤i), gerek medeni ve siyasi haklara gerekse sosyal haklara iliflkin çeflitli enstrümanlar kabul edilmifltir.
Birleflmifl Milletlerin sosyal politikaya iliflkin belgelerini de¤erlendirmek.
BM’in benimsedi¤i çeflitli insan haklar› belgeleri,
çal›flmaya iliflkin konular› da kapsamaktad›r. Bu
konuda en önemli üç belge, 10 Aral›k 1948 tarihinde imzalanan ‹nsan Haklar› Evrensel Bildirgesi, 16 Aral›k 1966 y›l›nda imzalanan ve 23 Mart
1976 tarihinde yürürlü¤e giren Medeni ve Siyasi
Haklar Uluslararas› Sözleflmesi ve 16 Aral›k 1966
tarihinde imzalanan ve 3 Ocak 1976 tarihinde
yürürlü¤e giren Ekonomik, Sosyal ve Kültürel
Haklar Uluslararas› Sözleflmesidir.
Birleflmifl Milletler kurulufllar›n›n sosyal politikaya iliflkin faaliyetlerini anlatmak.
BM sistemi içerisinde uluslararas› sosyal politika
yukar›da anlat›lan BM Sözleflmeleri ile s›n›rl› de¤ildir. BM sistemi içerisindeki çeflitli organ ve kurulufllarda genifl bir sosyal politikalar yelpazesinin hayata geçirildi¤i görülmektedir. Genel Kurul düzeyinde oluflturulmufl olan “Sosyal, ‹nsani
ve Kültürel Konular Komitesi”; BM’in alt› temel
organ›ndan biri olan Ekonomik Sosyal Konsey
(ECOSOC), BM Sistemindeki ECOSOC’a Rapor
sunan ve ba¤›ms›z oturumlar›nda tavsiyelerde
bulunan BM Ticaret ve Kalk›nma Konferans›
(UNCTAD), BM Kalk›nma Program› (UNDP), BM
Çevre Program› (UNEP), BM Nüfus Fonu (UNFPA), BM ‹nsan Yerleflimleri Program› (UNHABI-
N
AM A Ç
4
Avrupa Konseyinin sosyal politikaya iliflkin belgelerini de¤erlendirmek.
Avrupa Konseyi, 5 May›s 1949 tarihinde insan
haklar›, demokrasi ve hukukun üstünlü¤ünü savunmak amac›yla Avrupa çap›nda kurulmufl hükümetler aras› bir kurulufltur. Konsey, ço¤ulcu
demokrasiyi, insan haklar› ve hukuk düzenini
savunmak ve güçlendirmek, Avrupa Toplumunun karfl›laflt›¤› tüm sosyal sorunlara; ›rkç›l›¤a,
hoflgörüsüzlü¤e, az›nl›klara farkl› muameleye,
uyuflturucu ba¤›ml›l›¤›na, biyo-etik sorunlara,
sosyal d›fllanmaya ve organize suçlara çözüm
bulmak, bir Avrupa kimli¤i bilincini teflvik etmek
ve farkl› kültürlerden gelen insanlar aras›nda karfl›l›kl› anlay›fl› gelifltirmek amaçlar› do¤rultusunda sözleflmeler benimser ve faaliyetler yürütür.
Avrupa Konseyinin insan haklar› alan›nda be-
nimsedi¤i temel metin Avrupa ‹nsan Haklar› Sözleflmesidir. Avrupa Sosyal fiart›, sosyal ve ekonomik haklar›n korunmas› alan›nda Avrupa ‹nsan
Haklar› Sözleflmesini tamamlay›c› niteliktedir.
Sosyal fiart, çal›flma hakk›, meslek e¤itimi hakk›,
uygun maafl ve çal›flma ortam›, sendika üyeli¤i,
sosyal ve t›bbi yard›m ve sosyal güvenlik gibi bir
dizi hakk› güvence alt›na al›r. Avrupa Konseyi,
UÇÖ’nün teknik yard›mlar›yla sosyal güvenlik
alan›nda uzun vadeli bir program gelifltirmifltir.
Avrupa Konseyi, üye devletler aras›nda sosyal
güvenlik konusundaki iflbirli¤ini gelifltirerek ve
sosyal güvenlik alan›ndaki geliflmeleri izleyerek,
Avrupa’da asgari sosyal güvenlik standartlar›n›n
yerleflmesinde önemli bir rol oynam›flt›r. Bu faaliyetlerinin sonucunda da çeflitli sosyal güvenlik
belgeleri kabul edilmifltir. Avrupa Konseyinin
sosyal güvenlik alan›nda standart belirleyen belgeleri oldu¤u gibi taraf devletler aras›nda koordinasyonu sa¤lamaya yönelik belgeleri de mevcuttur.
N
AM A Ç
5
167
Avrupa Birli¤inin sosyal politikas›n› aç›klamak.
Bir bölgesel bütünleflme olarak Avrupa Birli¤i,
serbest ticaret alan›, gümrük birli¤i ve ortak pazar aflamalar›ndan geçerek ekonomik birlik aflamas›na ulaflm›fl ve siyasi birli¤in unsurlar›n› gelifltirmifltir. AB sosyal politikas›, öncelikle ekonomik bütünleflmeyi hayata geçirmek için gerekli
olan alanlar üzerine yo¤unlaflm›fl, ancak bafllang›çta yavafl bir biçimde ilerleyen sosyal politika,
1990’l› y›llarda ivme kazanm›flt›r. Bütün bu farkl› nedenlerden dolay›, Avrupa Birli¤i düzeyinde
ortak bir sosyal modelin inflas›, Avrupa Birli¤i
politikalar›nda giderek daha fazla yer tutmaya
bafllam›fl ve Avrupa sosyal politikas›, sosyal koruma ile ekonomik etkinlik ve d›fl rekabet edebilirlik aras›nda hassas bir dengeye oturtulmaya
çal›fl›lm›flt›r. Avrupa Birli¤i 50 y›l› aflk›n bir süreçte, iflçilerin ve kiflilerin serbest dolafl›m›, sosyal
güvenlik haklar›n›n koordinasyonu, ifl sa¤l›¤› ve
güvenli¤i, kad›n erkek eflitli¤i, çal›flma koflullar›,
iflçilerin bilgilenme ve dan›flma haklar›, toplu iflten ç›karmalar, iflletmelerin yeniden yap›lanmas›
sürecinde iflçi haklar›n›n korunmas›, gençlerin
korunmas›, anal›¤›n korunmas› alanlar›nda yönergeler benimsemifltir. Baz› yönergeler, Ebeveyn ‹zni, K›smi Süreli Çal›flma ve Belirli Süreli
Çal›flma yönergelerinde olu¤u gibi, Avrupa ölçe¤inde örgütlü iflçi sendikalar› ve iflveren kurulufllar› aras›ndaki sosyal diyalogla oluflturulan bir
çerçeve anlaflmas›na dayan›larak ç›kar›lm›flt›r.
168
1. Afla¤›dakilerden hangisi BM’in benimsedi¤i insan
haklar› belgelerinden de¤ildir?
a. ‹nsan Haklar› Evrensel Bildirgesi
b. Medeni ve Siyasi Haklar Uluslararas› Sözleflmesi
c. Ekonomik, Sosyal ve Kültürel Haklar Uluslararas› Sözleflmesi
d. Temel Haklar fiart›
e. Kad›nlara Karfl› Ayr›mc›l›¤›n Tüm Biçimlerinin
Önlenmesi Sözleflmesi
2. ‹nsan Haklar› günü her y›l afla¤›daki tarihlerden hangisinde kutlan›r?
a. 1 Temmuz
b. 19 may›s
c. 10 Aral›k
d. 8 Mart
e. 1 may›s
3. ‹nsan haklar›n› ulusal düzeyden evrensel düzeye ç›karan ilk belge afla¤›dakilerden hangisidir?
a. Magna Karta
b. Ba¤›ms›zl›k Bildirgesi
c. Birleflmifl Milletler ‹nsan Haklar› Bildirgesi
d. Medeni ve Siyasi Haklar Uluslararas› Sözleflmesi
e. Ekonomik, Sosyal ve Kültürel Haklar Uluslararas› Sözleflmesi
4. Türkiye afla¤›daki Sözleflmelerden hangisini onaylamam›flt›r?
a. BM Ekonomik, Sosyal ve Kültürel Haklar Uluslararas› Sözleflmesi
b. Avrupa Konseyi Toplu Yak›nmalar Sistemi Öngören Avrupa Sosyal fiart›na Ek Protokol
c. Sosyal Güvenlik Avrupa Sözleflmesi
d. BM Çocuk Haklar› Sözleflmesi
e. BM Tüm Göçmen ‹flçilerin ve Aile Fertlerinin
Haklar›n›n Korunmas› Sözleflmesi
5. Afla¤›dakilerden hangisi BM’in temel organlar›ndan
de¤ildir?
a. Güvenlik Konseyi
b. Birleflmifl Milletler Kalk›nma Program›
c. Ekonomik ve Sosyal Konsey
d. Uluslararas› Adalet Divan›
e. Genel Sekreterlik
6. Afla¤›daki ifadelerden hangisi yanl›flt›r?
a. IMF ve Dünya Bankas› e¤itim, sa¤l›k, sosyal koruma ve çal›flma yaflam›na iliflkin küresel sosyal
politikalar›n esas tafl›y›c›lar› haline gelmifllerdir.
b. Yap›sal uyum programlar› sosyal politikalar üzerinde olumsuz etkiler yaratm›flt›r.
c. UNICEF, UNESCO ve UNDP gibi BM kurulufllar› yap›sal uyum programlar›n›n sosyal sonuçlar›n› elefltirmektedirler.
d. ‹nsani yüzlü yap›sal uyum programlar› ile özellefltirme ve düzensizlefltirme politikalar›ndan
vazgeçilmifltir.
e. Sosyal güvenlik a¤lar›, yoksullar›n veya ekonomik floklar ve yoksulluk karfl›s›nda korunmas›z
olan kesimlerin belirli bir yoksulluk düzeyinin
alt›na düflmemelerini sa¤lamaya yönelik sosyal
transfer programlar›na verilen add›r.
7. Afla¤›dakilerden hangisi 1996 Gözden Geçirilmifl Avrupa Sosyal fiart›yla eklenen haklardan de¤ildir?
a. ‹flverenin iflas› durumunda çal›flanlar›n alacaklar›n›n korunmas› hakk›,
b. Aile sorumlulu¤u tafl›yan kiflilerin f›rsat ve muamele eflitli¤i hakk›,
c. Örgütlenme ve toplu pazarl›k hakk›
d. Çal›flanlar›n toplu iflten ç›karma sürecinde bilgilendirilme ve dan›flma hakk›
e. Sosyal d›fllanma ve yoksullu¤a karfl› korunma
hakk›.
8. Afla¤›dakilerden hangisi, Gözden Geçirilmifl Avrupa
Sosyal fiart›n›n Türkiye’nin çekince koydu¤u maddelerinden de¤ildir?
a. Asgari 4 haftal›k y›ll›k ücretli izin verilmesinin
sa¤lanmas›
b. Bedensel ve zihinsel engellilerin mesleksel e¤itim hakk› ve mesleksel ve yeniden uyum hakk›
c. Çal›flanlara ve ailelerine uygun yaflam düzeyi
sa¤lamak için, yeterli ücret hakk› tan›nmas›
d. Çal›flanlara sendika hakk› tan›nmas›,
e. Çal›flanlara, toplu pazarl›k ve grevi de içeren
toplu eylem haklar›n›n tan›nmas›.
169
Okuma Parças›
9. Afla¤›dakilerden hangisi Amsterdam Anlaflmas› ile
Topluluk amaçlar›na dahil edilen sosyal politika alanlar›ndan de¤ildir?
a. Ayr›mc›l›kla mücadele
b. Sendikal haklar
c. ‹stihdam›n gelifltirilmesi
d. Sosyal Diyalog
e. ‹nsan kaynaklar›n›n gelifltirilmesi
10. Afla¤›dakilerden hangisi Lizbon Stratejisinin hedefleri aras›na girmez?
a. Sürdürülebilir büyüme
b. Daha fazla ve daha iyi ifl olanaklar›
c. Avrupa’da bar›fl›n sa¤lanmas›
d. Bilgiye dayanan ekonomi
e. Sosyal koruma sistemlerinin gelifltirilmesi
Bin Y›l Kalk›nma Hedefleri
Birleflmifl Milletler’e Üye Devletler, 2000 y›l›nda düzenlenen Biny›l Zirvesinde Bin Y›l Kalk›nma Hedefleri olarak adland›r›lan 8 konu üzerinde mutabakata vard›. Ulusal eylem ve uluslararas› iflbirli¤i gerektiren Bin Y›l Kalk›nma Hedefleri, g›daya eriflimi, çocuklar, kad›n ve erkekler için e¤itim, sa¤l›k ve ekonomik f›rsatlardan yararlanmay› mümkün k›lmay› amaçl›yordu.
Dünya Liderleri, 2005 y›l›nda, Birleflmifl Milletler’in New
York Genel Merkezinde, Genel Kurul’un Yüksek Düzey Yetkililer Zirvesinde bir araya gelerek, Bin Y›l Kalk›nma Hedeflerine ulaflma çabalar›nda ulusal seviyede
sa¤lanan ilerlemeleri görüfltüler. Birleflmifl Milletler’e
Üye Devletler, geliflmekte olan ülkelerde 2015 y›l›na
kadar yoksullu¤u azaltmak, açl›¤› ortadan kald›rmak ve
di¤er hedeflere ulaflmak için ortak çal›flma kararl›l›klar›n› teyid ettiler. Ancak 2011 y›l›nda haz›rlanan BM Biny›l Kalk›nma Hedefleri Raporu, hedeflere ulafl›lmas› aç›s›ndan kat edilmesi gereken çok yol oldu¤unu ortaya
koyuyor.
‹nternet: Biny›l Kalk›nma Hedefleriyle ilgili bilgiye
ulaflmak için www.undp.org/tr sayfas›n› ziyaret ediniz.
1. Hedef: Afl›r› yoksullu¤u ve açl›¤› ortadan kald›rmak
Baflta Asya ülkeleri olmak üzere geliflmekte olan ülkelerde devam eden büyüme, yoksullu¤u azaltma hedefinin gerçeklefltirilmesine yönelik olarak dünyan›n do¤ru yolda ilerlemesini sa¤l›yor. Ancak, ekonomik iyileflmenin ifl olanaklar›n›n yarat›lmas›n› sa¤layamad›¤› görülüyor. Ekonomik krizin ard›ndan, güvencesiz istihdam› azaltmada kaydedilen ilerleme de sekteye u¤rad›.
Tüm dünyada her befl iflçiden biri ve ailesi hala afl›r›
yoksulluk içinde yafl›yor. Yoksulluk oranlar›ndaki düflüfle ra¤men aç kalan insanlar›n oran› %16’dan afla¤›
inemiyor. Ayr›ca, açl›kla mücadelede bölgeler içinde
ve bölgeler aras›nda farklar tespit ediliyor. Geliflen dünyada befl yafl›n alt›ndaki çocuklar›n dörtte biri hala yetersiz besleniyor.
2. Hedef: Herkes için evrensel ilkö¤retim sa¤lamak
‹lkokula kay›t yapt›rma oranlar›nda en çok ilerleme
kaydeden bölge Sahraalt› Afrika. Ancak, araflt›rmalara
göre yoksul olmak, k›z çocuk olmak ya da çat›flma bölgesinde yaflamak, bir çocu¤un okula gitmeme olas›l›¤›n› art›r›yor. Bunun yan› s›ra, mülteci çocuklar e¤itim almada çok büyük engellerle karfl›lafl›yorlar. Sahraalt› Afrika’da okula gitmeyen çocuklar›n ço¤u bir daha hiç s›n›f yüzü görmeyecekler.
170
3. Hedef: Cinsiyet eflitli¤ini teflvik etmek ve kad›n›n güçlendirilmesini sa¤lamak
K›z çocuklar› e¤itim konusunda mesafe kaydediyorlar;
ancak birçok bölgede e¤itime eriflimde eflitsizlik devam
ediyor. Tüm dünya bölgelerinin en az yar›s›nda kad›nlar›n ücretli istihdama erifliminde hala büyük eksiklikler
var. Di¤er yandan, parlamentolarda kad›nlar›n temsil
oran› flu ana kadar görülen en yüksek düzeye ulaflt›,
ama bu oran erkeklerinkiyle ayn› düzeyde olman›n çok
alt›nda.
4. Hedef: Çocuk ölümlerini azaltmak
K›rsal alanlarda yaflayan çocuklar›n hayat›n› kaybetme
riski, çocuk ölüm oranlar›n›n düflük oldu¤u bölgelerde
bile daha yüksek. Araflt›rmalar, en yoksul hanelerin çocuklar›n›n befl yafl›ndan önce hayat›n› kaybetme olas›l›klar›n›n, en zengin hanelerin çocuklar›na göre iki üç
kat daha yüksek oldu¤unu gösteriyor. Annenin e¤itiminin, çocu¤un hayatta kalmas›nda kuvvetli belirleyicili¤i
oldu¤u görülüyor. En yoksul ve ulafl›lmas› en zor çocuklar hayat kurtaran k›zam›k afl›s›na hala eriflemiyorlar.
5. Hedef: Anne sa¤l›¤›n› iyilefltirmek
‹lerlemelere ra¤men, birçok bölgede hamilelik kad›nlar
için ciddi sa¤l›k riski teflkil etmeye devam ediyor. Fakat, özellikle Kuzey Afrika ve Güney Asya’da, uzman
hekim eflli¤inde do¤um oranlar›n›n art›r›lmas›nda
önemli kazan›mlar elde edildi. Tüm bölgelerde, daha
çok hamile kad›na en az›ndan asgari bak›m hizmeti
sa¤lan›yor. Ancak, hamilelik s›ras›nda önerilen s›kl›kta
bak›m hizmeti alan kad›nlar›n say›s› hala yeterli düzeyde de¤il. 1990’l› y›llarda ergenlikte hamileli¤i azaltmak
için elde edilen kazan›mlar birçok ülkede duraksad›.
Do¤um kontrol yöntemlerinin kullan›m›n›n artmas›na
ra¤men, bundan elde edilen baflar›n›n devam ettirilmesi zor olacak; çünkü do¤urganl›k ça¤›na eriflen kad›nlar›n say›s› her geçen gün art›yor. Do¤um kontrol yöntemlerine olan talep birçok bölgede hala yüksek oranda karfl›lanmam›fl durumda. Bununla birlikte, aile planlamas›na iliflkin destek de yetersiz düzeyde. Bu alanda
yap›lan yard›mlar tüm al›c› ülkelerde düfltü.
6. Hedef: HIV/AIDS, s›tma ve di¤er hastal›klarla
mücadele
Baflta Sahraalt› Afrika olmak üzere yeni HIV enfeksiyonlar› düflüflte; fakat di¤er baz› bölgelerdeki gidiflat
endifle verici. HIV ve AIDS tedavisi h›zl› flekilde yayg›nlaflt›; ancak bu yayg›nlaflma 2010 için konan evrensel
eriflim hedefine ulaflacak kadar h›zl› olmad›. Yo¤un denetleme gayretleri s›tmadan kaynaklanan ölüm oranlar›n› %20 oran›nda azaltt›; s›tmadan en çok etkilenen Afrika ülkelerinde büyük ilerleme sa¤land›. Ayr›ca, tüber-
küloz görülme oran›n›n düflmesiyle ilgili Biny›l Kalk›nma Hedefi eriflilebilir mesafede.
7. Hedef: Çevresel sürdürülebilirli¤i sa¤lama
Güney Amerika ve Afrika’da ormanlar h›zla yok olurken Asya’da, Çin önderli¤inde, net kazançlar sa¤lan›yor. Ekonomik faaliyetlerin düflüfle geçmesine ra¤men
küresel sera gaz› sal›n›mlar› artmaya devam ediyor. Öncelikli ekosistemlerin korunmas› için konan yeni hedeflere ulaflmak için daha fazla gayret ve yenilikçi yaklafl›mlar gerekiyor. Dünya büyük olas›l›kla içme suyu hedefine ulaflacak; ancak her on kifli içinde birden fazla
kiflinin 2015 y›l›nda hala içme suyu eriflimi olmayabilir.
2.6 milyardan fazla insan sifonlu tuvalet ve benzeri geliflmifl s›hhi tesisata sahip de¤il. Bununla birlikte, s›hhi
tesisat konusunda kentsel ve k›rsal bölgeler aras›ndaki
fark azal›yor.
8. Hedef: Kalk›nma için küresel bir ortakl›k kurmak
Geliflmekte olan ülkelere yap›lan yard›m yüksek düzeyde, fakat 2005 y›l›nda verilen sözlerin afla¤›s›nda kal›yor. Geliflmekte olan ülkelerden gelen tar›m ürünlerinde gümrük vergileri düflmeye devam etmekle birlikte giyim ve tekstilde ayn› düzeyde duruyor. 2009’da ihracattaki keskin düflüfl geliflmekte olan ülkelerin borç
servis oran›ndaki düflüfl e¤ilimini sekteye u¤ratt›. Dünya tafl›nabilir yüksek h›zl› iletiflim araçlar›yla günden
güne birbirine ba¤l› hale geliyor. Art›k daha yayg›n olan
yüksek h›zl› internet ba¤lant›lar› kalk›nma için gelecek
vaat eden kullan›m alanlar›na sahip. Öte yandan, dünya nüfusunun üçte ikisinin henüz internete eriflimi yok.
Kaynak: http://www.undp.org/tr
171
1. d
2. c
3. c
4. b
5. b
6. d
7. c
8. b
9. b
10. c
Yan›t›n›z yanl›fl ise “Birleflmifl Milletler Belgeleri” konusunu yeniden gözden geçiriniz.
Yan›t›n›z yanl›fl ise “Birleflmifl Milletler Belgeleri” ve “Avrupa Konseyi Belgeleri” konular›n› yeniden gözden geçiriniz.
Yan›t›n›z yanl›fl ise “Birleflmifl Milletler Sisteminde Sosyal Politika Organlar› ve Kurulufllar›” konusunu yeniden gözden geçiriniz.
Yan›t›n›z yanl›fl ise “Küresel Sosyal Politikan›n
Tart›flmal› Aktörleri IMF ve Dünya Bankas›” konusunu yeniden gözden geçiriniz.
Yan›t›n›z yanl›fl ise “Avrupa Sosyal fiart›” konusunu yeniden gözden geçiriniz.
Yan›t›n›z yanl›fl ise “Avrupa Sosyal fiart›” konusunu yeniden gözden geçiriniz.
Yan›t›n›z yanl›fl ise “Avrupa Birli¤i Ana Antlaflmalar›nda Sosyal Politika” konusunu yeniden
gözden geçiriniz.
Yan›t›n›z yanl›fl ise “Lizbon Stratejisi” konusunu
S›ra Sizde 1
BM’in dört ana amac› vard›r:
• Uluslararas› bar›fl ve güvenli¤i korumak;
• Ülkeler aras›nda dostane iliflkiler kurmak;
• Uluslararas› ekonomik, sosyal, kültürel, insani sorunlar›n çözümünde iflbirli¤i yapmak ve temel insan
hak ve özgürlüklerine gerekli sayg›n›n gösterilmesini teflvik etmek;
• Ortak ç›karlar›n elde edilmesi hususunda milletler
aras›nda uyumu sa¤layan bir merkez olmak.
S›ra Sizde 2
Bildirge, medeni ve siyasi haklar›n yan› s›ra ekonomik,
toplumsal, kültürel haklar› da tan›mlam›flt›r.
S›ra Sizde 3
BM Evrensel Bildirgesi, Medeni ve Siyasi Haklar Uluslararas› Sözleflmesi, Ekonomik, Sosyal ve Kültürel Haklar
Uluslararas› Sözleflmesi ve Ek Protokoller, hep birlikte
“Uluslararas› ‹nsan Haklar› Kanunu”nu oluflturmaktad›r.
S›ra Sizde 4
Ekonomik, Sosyal ve Kültürel Haklar Uluslararas› Sözleflmesi, BM Ekonomik ve Sosyal Konseyinin denetimi
alt›ndad›r. Taraf devletler, belirli aral›klarla, BM Genel
Sekreteri arac›l›¤›yla Konseye, Sözleflmede belirlenen
haklara iliflkin olarak ald›klar› önlemler ve kaydettikleri
geliflmeleri bir rapor halinde sunmakla yükümlüdürler.
S›ra Sizde 5
ECOSOC’un sosyal politika alan›ndaki görevleri flunlard›r:
• Uluslararas› ekonomik ve sosyal konular› ele almak
ve BM’e üye devletlere siyasi tavsiyelerde bulunacak ana forum niteli¤ini tafl›mak,
• Hayat standartlar›n›n yüksek tutulmas›n›, tam istihdam, ekonomik ve sosyal geliflimin sa¤lanmas›n›
desteklemek,
• Uluslararas› ekonomik ve sosyal sorunlar ile sa¤l›k
sorunlar› için çözümler üretmek, kültürel ve e¤itime
dayal› iflbirli¤i dahil olmak üzere, ülkeler aras›nda
iflbirli¤ini sa¤lamak.
S›ra Sizde 6
Tipik bir Yap›sal Uyum Program› afla¤›daki unsurlar›
içermekteydi:
• Ticaretin serbestlefltirilmesi ve yerli sanayinin daha
rekabetçi hale gelmesi için koruma duvarlar›n›n kald›r›lmas›,
• Bankac›l›k sisteminin serbestlefltirilmesi ve özellefltirilmesi,
• Sermaye piyasalar›n›n serbestlefltirilmesi,
• Kamu harcamalar›n›n azalt›lmas›, kamu çal›flanlar›n›n say›s›n›n azalt›lmas›,
• Orta gelir gruplar›n›n, küçük tar›m üreticilerinin
kentsel enformel sektörün vergilendirilmesine a¤›rl›k veren vergi reformlar›,
• Kamu iktisadi teflekküllerinin ve alt yap› hizmetlerinin özellefltirilmesi,
• E¤itim, sa¤l›k, sosyal güvenlik gibi sosyal sektörlerde de özellefltirmeye gidilmesi,
• ‹hracata dayal› büyümeye öncelik verilmesi,
• Fiyat kontrolleri ve devlet desteklerinin kald›r›lmas›,
• ‹flgücü piyasas›n›n esneklefltirilmesi, ifl hukukundaki
kat›l›k olarak nitelenen düzenlemelerin kald›r›lmas›.
172
S›ra Sizde 7
Avrupa ‹nsan Haklar› Sözleflmesi, ‹nsan Haklar› Evrensel Bildirgesinden esinlenmifltir. Ancak ondan farkl› olarak sadece klasik kiflisel ve siyasal haklar› güvence alt›na alm›fl; Sözleflmenin haz›rland›¤› dönemde Avrupa
ülkeleri aras›nda, ekonomik ve sosyal haklar›n içeri¤i
ve kapsam› konusunda görüfl ayr›l›klar›n›n bulunmas›
ve yasal temele dayal› daha birleflik bir Avrupa’y› gerçeklefltirme amac›na öncelik tan›mas› nedenleriyle ekonomik ve sosyal haklar› içermemifltir.
S›ra Sizde 10
Büyümenin sürdürülebilir ve “daha çok ve daha iyi ifller” yarat›larak olmas› ve AB ülkelerinde sosyal koruma
sistemlerinin gelifltirilerek modernizasyonu, insana yat›r›m ve sosyal içermenin sa¤lanmas› Lizbon sürecinin
sosyal ayaklar› olarak belirmifltir.
S›ra Sizde 8
Ülkenin içinde bulundu¤u sosyo-ekonomik flartlar gerekçe gösterilerek çekince konan maddeler flunlard›r:
• Madde 2/3: asgari 4 haftal›k y›ll›k ücretli izin verilmesini sa¤lama; (Türkiye’deki uygulama asgari 2
hafta).
• Madde 4/1: Çal›flanlara ve ailelerine uygun yaflam
düzeyi sa¤lamak için, yeterli ücret hakk› tan›nmas›;
(Türkiye’de asgari ücretin hesaplanmas›nda aile faktörü hesaba kat›lmamaktad›r.)
• Madde 5: Çal›flanlara sendika hakk› tan›nmas›.
• Madde 6/1, 2, 3, 4: Çal›flanlara, toplu pazarl›k ve
grevi de içeren toplu eylem haklar›n›n tan›nmas›.
Ak›ll›o¤lu, T. (2004), “Avrupa Sosyal fiart›’ Üzerine Baz›
Gözlemler”,
http//www.idare.gen.tr/akillioglusosyalsart.htm.
Annan, K. A. (2000), We the Peoples: The Role of the
United Nations in the 21st Century, New York:
United Nations. Department of Public Information.
Avrupa Komisyonu Türkiye Temsilcili¤i (2009), Avrupa
Birli¤i Nas›l Çal›fl›r, Ankara: Avrupa Komisyonu
Türkiye Temsilcili¤i.
Avrupa Komisyonu Türkiye Temsilcili¤i (2011), Türkiye ‹çin AB Üyelik Müzakere Süreci, Ankara: Avrupa Komisyonu Türkiye Temsilcili¤i.
Avrupa Konseyi (2010), Avrupa Sosyal fiart›na K›sa
bir Bak›fl, Strasbourg: Department of the European
Social Charter, Directorate General of Human Rights
and Legal Affairs, Council of Europe .
Bozkurt, E. ve Kanat, S. (2004). Avrupa ‹nsan Haklar› Sözleflmesi ve Avrupa ‹nsan Haklar› Mahkemesine Baflvuru El Kitab›, Ankara: Asil Yay›n
Da¤›t›m.
Cohn, T.H. (2000), Global Political Economy, Theory
and Practice, New York: Longman.
Cornia, G., Jolly, A.R. ve Stewait, F. (Eds.) (1987),
Adjustment with a Human Face, New York:
UNICEF.
Cornia, G., Jolly, A. R. ve Stewart, F. (Eds.) (1988),
Adjustment with a Human Face, Volume II:
Country Case Studies, Oxford: Clarendon Press.
Council of Europe (1998), Explanatory Report on the
European Code of Security (revised), Strasbourg:
Council of Europe.
Çelik, A. (2006), AB Sosyal Politikas›, ‹stanbul: Kitap
Yay›nevi.
Çiçekli, B. (Çev.) (2001). Avrupa Sosyal fiart› Temel
Rehber. Ankara: Seçkin Yay›nevi.
Deacon, B. (1997), Global Social Policy, London:
Sage Publications.
S›ra Sizde 9
Amsterdam Antlaflmas› ile Avrupa Toplulu¤u Antlaflmas›na getirilen yeni 13. Madde, ayr›mc›l›¤a karfl› hükümlerin benimsenmesine de¤inmekte ve Konseyi cins, ›rk,
etnik köken, din ve inanç, sakatl›k, yafl veya cinsel e¤ilim baz›nda her türlü ayr›mc›l›¤a karfl› mücadele etmek
üzere gereken önlemleri almaya yetkili k›lmaktad›r. Ancak, bu önlemlerin oybirli¤i ile al›nmas› esas olacakt›r.
Amsterdam Antlaflmas› ile, istihdam›n gelifltirilmesi,
Topluluk amaçlar›na dahil edilmifltir (Yeni Bölüm VIII,
yeni 125-130. Maddeler). Ayr›ca, Sosyal Protokol, Avrupa Toplulu¤u Antlaflmas› bünyesine al›nm›flt›r (Yeni
Bölüm XI, Yeni 136-145. Maddeler). Böylece, sosyal
politikan›n Avrupa Toplulu¤u ve Üye Devletlerin ortak
sorumlulu¤u oldu¤u teyit edilmifltir. Sosyal politikan›n
amaçlar›, istihdam›n gelifltirilmesi, yaflam ve çal›flma koflullar›n›n iyilefltirilmesi, yeterli sosyal koruma, iflçi ve
yönetim aras›nda diyalog, insan kaynaklar›n›n gelifltirilmesi ve sosyal d›fllanman›n önlenmesi olarak tespit edilmifltir. Sosyal diyalog ve kad›n ve erkeklere eflit muamele de güçlendirilen hükümler olmufltur.
Kaynaklar
Deacon, B., Ortiz, I. ve Zelenev, S. (2007) Regional
Social Policy, DESA Working Paper No. 37.
Erdo¤du, S. (2007), “Küreselleflme Sürecinde
Uluslararas› Çal›flma Örgütü - UÇÖ”, Cahit Talas
An›s›na Güncel Sosyal Politika Tart›flmalar›,
(Yay. Haz., B.Ceylan-Ataman), Yay›n No: 595, 285313, Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi,
Ankara.
Erdo¤du, S. (2011), “Avrupa Birli¤i’nde Sosyal
Koruman›n Modernlefltirilmesi ve Gelifltirilmesi ve
Sosyal ‹çerme”, Türkiye’nin Adayl›k Sürecinde
Avrupa Birli¤i ‹stihdam ve Sosyal Politikas›
(Der. B. Ceylan-Ataman), Siyasal Kitabevi, Ankara.
Falkner, G. (1998), EU Social Policy in the 1990’s,
Londra: Routledge
Gözlügöl, S. V. (2002). Avrupa ‹nsan Haklar›
Sözleflmesi ve ‹ç Hukukumuza Etkisi. Ankara:
Yetkin Yay›nevi.
Gülmez, M. (2004) Birleflmifl Milletler Sisteminde
‹nsan Haklar›n›n Korunmas›, Ankara: Türkiye
Barolar Birli¤i, s. 227-250.
Gülmez, M. (2006), “‹nsan Haklar›nda, Uluslararas›l›ktan
Ulusalüstülü¤e Geçifl Süreci ve Türkiye’de Durum”,
Sivil Toplum, Düflünce ve Araflt›rma Dergisi, 04
(13-14), Ocak-Haziran, s. 83-96.
Gülmez, M. (2006). “Avrupa Sosyal fiart› ve Türkiye’nin
Çekinceleri”, Avrupa Birli¤i Müzakere Sürecinde
Avrupa Sosyal Modeli ve Sendikal Haklar
Uluslararas› Sempozyumu, 3-4 Ekim 2006.
Ankara: Türkiye ‹flçi Sendikalar› Konfederasyonu
Yay›n›, s.85-96.
Gülmez, M. (2007), “Gözden Geçirilmifl Avrupa Sosyal
fiart›na Uyum Sa¤layabilecek miyiz?”, Çal›flma ve
Toplum, 2007 / 1, Say› 12, s. 27-52.
Gülmez, M. (2008a), “Avrupa Sosyal fiart›na Genel Bir
Bak›fl ve Türkiye”, ‹nsan Haklar› Y›ll›¤› içinde,
Cilt 12, 1990, Ankara: TODA‹E, s. 91-124.
Gülmez, M. (2008b), Avrupa Birli¤i ve Sosyal
Politika, (2. Bask›) Ankara: Hatibo¤lu Yay›nevi.
Gülmez, M. (2009), ‹nsan Haklar› Olarak Sosyal
Haklar ve Sosyal Haks›zl›klar, Uluslar aras›
Sosyal Haklar Sempozyumu Bildiri Kitab›,
Ankara: Belediye-‹fl Sendikas›, s. 3-17.
Hantrais, L. (2000), Social Policy in the European
Union, Londra: MacMillan Press Ltd.
International Labour Office (1969), “Comparative
Analysis of the International Covenantson Human
Rights and International Labour Conventions and
Recommendations”, Official Bulletin, Supplement,
vol. LII no 2, s. 181-216.
173
ILO, (1988), Report of The Meeting, High-Level
Meeting on Employment and Structural
Adjustment, Geneva, 23-25 November, 1987,
Geneva: International Labour Office.
ILO (1998), Declaration on Fundamental Principles
and Rights at Work, Geneva: International Labour
Office.
Meron, T. (1982), “Norm Making and Supervision in
International Human Rights: Reflections on
Institutional Order”, American Journal of
International Law, Volume: 76. Issue: 4, s. 754778.
O’Brien, R., A. M. Goetz, J. A. Scholte ve M. Williams
(2000),
Contesting Global Governance,
Cambridge: Cambridge University Press.
Özdek, Y. (2004). Avrupa ‹nsan Haklar› Hukuku ve
Türkiye-A‹HM Sistemi A‹HM Kararlar›nda
Türkiye. ‹stanbul: K›rm›z›kalem Yay›nlar›.
Plant, R. (1994), Labour Standards and Structural
Adjustment, Geneva: International Labour Office.
Pollack, M. A. (1998), “Beyond Left and Rright?
Neoliberalism and Regulated Capitalism in the
Treaty of Amsterdam”, Working Paper Series in
European Studies vol. 2 No 2, University of
Wisconsin-Madison.
Selamo¤lu, A. ve Lordo¤lu K. (2006), Kat›l›m
Sürecinde Avrupa Birli¤i ve Türkiye’de ‹flgücü
ve ‹stihdam›n Görünümü, Ankara: Belediye-‹fl.
Valticos, N. (1998), “ International labour standards and
human rights: Approaching the year 2000”,
International Labour Review, Vol. 137, No. 2, s.
135-147.
Valticos, N. ve Potobsky, G. Von (1995), International
Labour Law, Deventer-Boston: Kluwer Law and
Taxation Publishers.
Wallace, H. ve Wallace, W. (2000), Policy-Making in
the European Union, Dördüncü Bask›, Oxford:
Oxford University Press.
World Commission on the Social Dimension of
Globalization (2004), A Fair Globalization
Creating Opportunities For All, Geneva:
International Labour Office.
Yeates, N. (Ed.) (2008), Understanding Global Social
Policy, Bristol: The Policy Press.
7
Amaçlar›m›z
N
N
N
N
N
Çok uluslu flirketlerin özelliklerini anlatabilecek,
Çok uluslu flirketlerin faaliyetlerinin sosyal aç›dan düzenlenmesinin anlam›n› ifade edebilecek,
Çok uluslu flirketlerin faaliyetlerinin sosyal aç›dan düzenlenmesinde uluslararas› giriflimleri ve metinleri de¤erlendirebilecek,
Çok uluslu flirketlerin sosyal sorumlulu¤u ve ilgili belge ve giriflimler konusunu aç›klayabilecek,
Uluslararas› sendikalar›n çok uluslu flirketlerle imzalad›¤› çerçeve anlaflmalar›n›n küresel sosyal politikadaki rolünü de¤erlendirebileceksiniz.
Anahtar Kavramlar
• BM Ulus Ötesi fiirketler Merkezi
• Çok uluslu flirket
• OECD Çok Uluslu ‹flletmeler için
Rehber
• UÇÖ Çok Uluslu ‹flletmeler ve
Sosyal Politikaya ‹liflkin ‹lkeler
Üçlü Bildirgesi
•
•
•
•
•
•
•
fiirketlerin Sosyal Sorumlulu¤u
fiirket Davran›fl Kodlar›
SA8000
ISO 26000
Küresel Sözleflme
Küresel Raporlama Giriflimi
Küresel Çerçeve Anlaflmalar›
‹çindekiler
Politika
Çok Uluslu
fiirketler, Sendikalar
ve Sosyal Politika
• G‹R‹fi
• ÇOK ULUSLU fi‹RKETLER VE
SOSYAL POL‹T‹KA
• ULUSLARARASI SEND‹KALAR VE
SOSYAL POL‹T‹KA
Çok Uluslu fiirketler,
Uluslararas› Sendikalar ve
Sosyal Politika
G‹R‹fi
Günümüzde küresel düzeyde etkili iki sivil aktör grubunun, uluslararas› çal›flma
normlar› ve sosyal politika aç›s›ndan giderek daha fazla önem kazand›¤› görülmektedir. Bunlardan birincisi küresel çaptaki faaliyetleri ile çal›flma normlar›n› ve
sosyal politikalar› etkileme gücüne sahip olan çok uluslu flirketlerdir. ‹kincisi ise
küresel sendikalar ve baz› küresel sivil toplum örgütleridir.
Kuflkusuz ifl çevrelerinin örgütleri ve sendikalar, uluslararas› çal›flma normlar›n›n
ve sosyal politikan›n biçimlenmesine, UÇÖ’nün üçlü yap›s› içinde do¤rudan kat›lma
olana¤›na sahip olduklar› gibi, di¤er hükümetleraras› örgütlerde de dan›flma ve diyalog kanallar› ile uluslararas› sosyal politikalar› etkileyebilmektedirler. Bizim bu
Ünitede ele alaca¤›m›z konu, flirketlerin ve sendikalar›n, hükümetleraras› kurulufllardaki rollerinin d›fl›nda, çal›flma normlar› ve sosyal politikalar aç›s›ndan küresel düzeydeki do¤rudan rolleridir. Çok uluslu flirketlerin ve küresel sendikalar›n bu do¤rudan rolleri, son çeyrek yüzy›lda geliflen yeni bir olgu olarak karfl›m›za ç›kmaktad›r.
Bu Ünitede ilk olarak çok uluslu flirketlerin tan›m› ile çok uluslu flirketlerin çal›flma normlar› ve sosyal politikalara etkileri üzerinde duraca¤›z. Çok uluslu flirketlerin faaliyetlerinin sosyal aç›dan düzenlenmesine yönelik uluslararas› giriflimleri
anlataca¤›z. fiirketlerin gönüllü olarak benimsedikleri flirket davran›fl kodlar›na de¤indikten sonra di¤er flirket sosyal sorumluluk belgelerinden örnekler verece¤iz.
Ünitemizde ikinci olarak, küresel sendikalar› tan›tt›ktan sonra, küresel sendikalar›n çok uluslu flirketlerle imzalad›klar› küresel çerçeve anlaflmalar›n› anlataca¤›z
(Erdo¤du, 1999; Erdo¤du, 2006).
ÇOK ULUSLU fi‹RKETLER VE SOSYAL POL‹T‹KA
Çok Uluslu fiirketler
Çok uluslu flirketlerin tan›m›na iliflkin tek bir yaklafl›m›n oldu¤undan söz edilememektedir. (Cohn, 2000: 276; Hirst ve Thomson, 1999: 10-13; Vernon, 1971: 11). En
az iki ülkede aktif varl›klar› kontrol eden flirketleri çok uluslu flirket olarak tan›mlayanlar oldu¤u gibi çok ulusluluk için ikiden de fazla ülkede faaliyet göstermek
gerekti¤ini ileri sürenler de vard›r. Bu konuda ilk çal›flmalar› yapanlardan biri
olan Vernon (1971), anavatanlar› d›fl›nda en az alt› ülkede, üretici nitelikteki ba¤l› firmalarda yönetimi denetleyen büyük firmalar›n çok uluslu say›labilece¤ini öne
sürmektedir.
Günümüzde küresel düzeyde
etkili iki sivil aktör
grubunun, uluslararas›
çal›flma normlar› ve sosyal
politika aç›s›ndan giderek
daha fazla önem kazand›¤›
görülmektedir. Bunlardan
birincisi küresel çaptaki
faaliyetleri ile çal›flma
normlar›n› ve sosyal
politikalar› etkileme gücüne
sahip olan çok uluslu
flirketlerdir. ‹kincisi ise
küresel sendikalar ve baz›
küresel sivil toplum
örgütleridir.
176
Oligopolistik piyasa: Az
say›da büyük firman›n göreli
olarak büyük bir paya sahip
oldu¤u piyasalar.
SIRA S‹ZDE
1
De¤er zinciri: Tüketiciye
D Ü fi Übir
N Eürün
L ‹ M veya
sat›lan
hizmetin üretimiyle iliflkili
aflamalar serisi; her
S O R ürün
U veya hizmete
aflamada
bir de¤er eklenir.
D‹KKAT
SIRA S‹ZDE
AMAÇLARIMIZ
Küresel flirketleri
sizce nas›l tan›mlars›n›z?
SIRA S‹ZDE
Bu anlamda gerçek çok uluslular, asl›nda günümüzde “küresel flirket” diye taD Ü fi Ü N E L ‹ M
n›mlanan ve
üretim zincirini küresel co¤rafyaya tafl›m›fl olan flirketlerdir. Bu küresel flirketler, dünyay› tek bir varl›k olarak kabul ederler. Perspektifleri ulusal s›n›rO R U kararlar›n› al›rlarken ana ülkelerindeki koflullar› ve ana ülkede
lar› aflm›flt›r.STicari
ürettikleri mal ya da hizmet grubunu de¤il, flirketin tüm dünyadaki faaliyetlerini ve
tüm dünyadaki
koflullar› göz önüne al›rlar. Tüm dünya onlar›n pazarlar›d›r. ‹çinde
D‹KKAT
bulunulan koflullar elverdi¤i ölçüde, ulusal siyasi s›n›rlar› hesaba katmadan, finansman, üretim ve sat›fl faaliyetlerini örgütlerler. Ulusal siyasi s›n›rlar› aflar ve bu
SIRA S‹ZDE
s›n›rlar›n afl›lmas›
için gereken ekonomik ve siyasal ortam› haz›rlarlar. Küresel flirketler, de¤er zincirinin farkl› ülkelerdeki aflamalar›n› koordine ve kontrol eder ve
do¤al kaynaklar,
sermaye ve eme¤in da¤›l›m›ndaki co¤rafi farkl›l›klardan yararlaAMAÇLARIMIZ
n›rlar. Faaliyetlerini küresel çapta kayd›rmakta belirli bir esnekli¤e sahiptirler.
Birleflmifl Milletler Ticaret ve Kalk›nma Konferans› (UNCTAD), flirketlerin ulus
ötesi niteli¤ini
için ulus ötesilik indeksi kavram›n› gelifltirmifltir. UNCK ‹ T ölçmek
A P
TAD’›n ulus ötesilik indeksi, d›fl sat›fllar›n toplam sat›fllara, d›fl aktiflerin toplam aktiflere ve d›fl istihdam›n toplam istihdama oran›n›n ortalamas› olarak hesaplanmaktad›r. Kuflkusuz
T E L E V ‹ Zbu
Y O Nölçüt, ulus ötesi flirketlerin, do¤rudan sermaye yat›r›m›na girmeden denetledikleri üretim zincirlerini hesaba katan bir ölçüt de¤ildir.
Bugünün dünyas›nda, çok uluslu flirketleri anlamak için do¤rudan yat›r›mlar›n
ve uluslararas› ticaretin ötesine, küresel de¤er zincirlerine bakmak gerekir. Hisse‹ N T E R N E T fason üretim, hizmetlerin d›flar›dan temini, sözleflmeli çiftçidarl›k gerektirmeyen,
lik, bayilik, lisanslama ve yönetim sözleflmeleri gibi yöntemlerle oluflturulan küresel üretim zincirleri dünya çap›nda önem kazanm›fl bulunmaktad›r. 2010 y›l›nda bu
tür uygulamalarla yap›lan sat›fllar›n küresel de¤eri 2 trilyon dolar› aflm›flt›r. Küresel
N N
UNCTAD’›n ulus ötesilik
indeksi, d›fl sat›fllar›n
K ‹ Tsat›fllara,
A P d›fl
toplam
aktiflerin toplam aktiflere ve
d›fl istihdam›n toplam
istihdama oran›n›n
Tortalamas›
E L E V ‹ Z Yolarak
ON
hesaplanmaktad›r.
‹NTERNET
Terminoloji aç›s›ndan çok uluslu flirket deyimi, bu flirketlerin belirli bir ülkeye
ba¤l›l›klar›n›n olmad›¤› ça¤r›fl›m›n› yapmaktad›r. Çok uluslu flirketlerin önemli bir
bölümünün, bir ana ülkeye ba¤l› oldu¤unu ve bu anlamda çok uluslu olmad›¤›n›
savunanlar, çok uluslu flirket deyimi yerine ulus ötesi flirket deyimini kullanmay›
ye¤lemektedirler. Ama ço¤u kez çok uluslu ve ulus ötesi deyimi ayn› anlama gelmek üzere kullan›lmaktad›r (Dicken, 1999:8). BM yaz›n›nda “ulus ötesi flirket” deyimi kullan›l›rken, OECD ve UÇÖ, ilgili belgelerinde “çok uluslu iflletme” ifadesine yer vermektedir. Biz bu Ünitede çok uluslu flirket ve ulus ötesi flirket deyimlerini ayn› anlam› ifade eden deyimler olarak kullanaca¤›z.
Birden fazla ülkede aktif varl›klar›n kontrol edilmesini çok uluslu flirket tan›m›
için yeterli bulmayan ve çok uluslular› küresel ekonomideki rolleri ile tan›mlayan
yaklafl›mlar da mevcuttur. Buna göre küresel ekonominin itici gücü olan çok uluslu flirketler, faaliyet gösterdikleri ülke say›s› ve sahip olduklar› yabanc› hisse paylar› ile tan›mlanmalar› yeterli olmayan, üretim zincirini ulus ötesi ölçe¤e tafl›m›fl,
ulus ötesi yat›r›m kararlar› alabilen, küresel bir stratejinin bir parças› olarak yabanc› ülkelerde ba¤l› flirketler oluflturan büyük firmalar olarak tan›mlanmaktad›r. Gerçek çok uluslular, karl›l›k aç›s›ndan avantajl›, faaliyetleri oligopolistik piyasalarda
yo¤unlaflm›fl ve çeflitlenmifl, dünyadaki do¤rudan sermaye yat›r›mlar›n›n büyük
bölümünü gerçeklefltiren flirketlerdir; bu nedenle de birden fazla, örne¤in iki ülkede faaliyet gösteren, ama bu s›ralanan özellikler aç›s›ndan gerçek çok uluslu say›lamayacak di¤er büyük flirketlerden farkl›d›rlar (Adam,1975: 89, Dicken 2007: 106107).
177
7. Ünite - Çok Uluslu fiirketler, Sendikalar ve Sosyal Politika
üretim zincirlerinde çal›flan iflçi say›s› 14-16 milyon aras›ndad›r. Yaratt›klar› katma
de¤er baz› ekonomilerde GSY‹H’nin yüzde 15’ini temsil etmekte, farkl› sektörlerde küresel ihracat›n yüzde 70-80’ini oluflturmaktad›r. Ekonomik aç›dan giderek artan önemlerine karfl›n, çok uluslu flirketlerin yönetti¤i küresel üretim zincirlerinin
sosyal politika aç›s›ndan baz› olumsuzluklar yaratabilece¤i ve istihdam› e¤retilefltirmek ve çal›flma standartlar›n› afla¤› çekmek gibi negatif etkilerinin olabilece¤i
görülmektedir (UNCTAD, 2011).
Bugün dünyada 77.000 çok uluslu flirket ve bu flirketlere ba¤l› olarak yabanc›
ülkelerde faaliyet gösteren 770.000 alt flirket mevcuttur (UNCTAD, 2007). 77.000
çok uluslu flirketin içerisinde az say›da flirket, en büyükler grubunu oluflturur. Finans flirketlerini d›flar›da tutarsak, ulus ötesi flirketler aras›nda en büyük 100 ulus
ötesi flirket, tüm ulus ötesi flirketlerin toplam d›fl varl›klar›n›n yüzde 11’ini, toplam
d›fl sat›fllar›n›n yüzde 14’ünü, toplam d›fl istihdam›n›n yüzde 14’ünü temsil ederler.
Bu flirketlerin toplam d›fl aktifleri 2.5 trilyon ABD Dolar›, toplam d›fl sat›fllar› 2.4
trilyon ABD Dolar›, toplam d›fl istihdamlar› 7.132.946 kiflidir. Yaratt›klar› katma de¤er, ülkelerin Gayri Safi Yurtiçi Gelirleri ile karfl›laflt›r›ld›¤›nda, 29 ulus ötesi flirketin dünyan›n ilk 100 büyük ekonomik birimi içinde yer ald›¤› görülür. Örne¤in Exxon Mobil, 2000 y›l›nda 63 milyar ABD Dolar› katma de¤erle, fiili ya da Pakistan
büyüklü¤ündedir. 100 büyük flirketin toplam katma de¤eri ise dünya gelirinin yüzde 4.3’ünü temsil etmektedir (UNCTAD, 2006).
Çok uluslu flirketlerin belirli ulusal ç›karlara ba¤l›l›k anlam›nda bir vatanlar› olmad›¤› söylenebilir. Ancak bu durum, çok uluslu flirketlerin bir “ana ülke” kimlikleri oldu¤u gerçe¤ini ortadan kald›rmamaktad›r. En büyük 100 ulus ötesi flirketin,
23’ü ABD kökenlidir, Kanada ile bu say› 25 olmaktad›r. 100 büyük ulus ötesi flirketin 49’u Avrupa Birli¤i ülkelerindedir. Di¤er Bat› Avrupa ülkeleri dahil edilirse
bu rakam 53’e yükselmektedir. Avrupa kökenli ulus ötesi firmalar›n yüzde 70’i üç
ülkede, Almanya, Fransa ve ‹ngiltere’de yo¤unlaflm›flt›r. En büyük 100 ulus ötesi
flirketin, 16’s› Japon kökenli, bir flirket ise Avustralya kökenlidir. 5 flirketin ana ülkeleri ise Venezuela, Kore, Malezya, Meksika ve Hong Kong/Çin’dir (UNCTAD,
2002).
Exxon Mobil fiirketi, merkezi
Irving, Teksas’ta olan
Amerikan petrol ve gaz çok
uluslu flirketi.
Çok uluslu flirketlerin belirli
ulusal ç›karlara ba¤l›l›k
anlam›nda bir vatanlar›
olmad›¤› söylenebilir. Ancak
bu durum, çok uluslu
flirketlerin bir “ana ülke”
kimlikleri oldu¤u gerçe¤ini
ortadan kald›rmamaktad›r.
Çok Uluslu fiirketlerin Faaliyetlerinin Sosyal Aç›dan
Düzenlenmesi
Çok uluslu flirketler küreselleflme sürecinde ekonomik ve politik güçlerini önemli
ölçüde art›rm›fllard›r (UNCTAD, 2001). Ticaretin ve sermaye hareketlerinin küresel
ölçekte serbestleflmesi, dünyay› adeta tek bir pazar haline getirirken çok uluslu flirketler bu pazar›n hakim gücü olarak belirmifllerdir. Çok uluslu flirketlerin bu gücü,
mevcut ve gelecekteki yat›r›mlar› kontrol edebilmelerinden kaynaklanmaktad›r.
Çok uluslu flirketlerin yat›r›m kararlar›, üretimi, istihdam› ve tüketimi etkilemeleri
nedeniyle, özellikle de sermayenin göreli olarak k›t oldu¤u geliflmekte olan ülkelerdeki hükümetler aç›s›ndan çok önemlidir (Yeates, 2008: 75).
SIRA S‹ZDE
Çok uluslu flirketlerin küresel pazardaki gücü sizce nereden gelmektedir?
Küresellefltirme sürecinde, çok uluslu flirketler adeta “rejim al›flverifli” için pazaD Ü fi Ü N E L ‹ M
ra ç›km›fl gibidir. Bu pazarda, sermayesi k›t olan pek çok geliflmekte olan ülke,
ulus ötesi sermayeye, daha ucuz iflgücü, planlamadan ve çevre denetiminden muS O R U
afiyet, vergi teflvikleri vb. sunmakta birbirleriyle rekabete sokulmaktad›r.
Bu rekabet, ifl yasalar›n›n etkisizlefltirilmesine, sosyal harcamalar›n azalt›lmas›na, sendika-
2
SIRA S‹ZDE
S O R U
D‹KKAT
D‹KKAT
SIRA S‹ZDE
SIRA S‹ZDE
AMAÇLARIMIZ
AMAÇLARIMIZ
178
Çok uluslu flirketlerin küresel
düzlemde genifl bir
politikalar yelpazesini
etkileme güçleri ve bu
ba¤lamda çal›flma koflullar›
ve sosyal politikalar
aç›s›ndan yaratt›klar›
etkiler, ulus ötesi flirket
faaliyetlerinin küresel
düzeyde düzenlenmesi için
farkl› zamanlarda, çeflitli
giriflimlere yol açm›flt›r.
lar›n zay›flamas›na, güvencesiz çal›flma biçimlerinin yayg›nlaflt›r›lmas›na yol açabilmektedir. Geliflmifl ülkelerdeki iflçi hareketleri de ulus ötesi flirketlerin üretimlerini, ucuz iflgücü sunan geliflmekte olan ülkelere kayd›rmalar›n› önlemek ve istihdam› korumak için, bu rekabete dahil olmakta ve tüm dünyada iflçi haklar› aç›s›ndan
dibe do¤ru bir yar›fl bafllayabilmektedir. Çok uluslu flirketlerin, merkez ve ba¤l› firmalar›nda çekirdek iflgücü olarak çal›flan bir kesimin yan› s›ra, çok uluslu flirketlerin üretim zincirlerindeki küçük üretim birimlerinde, tafleron iflletmelerde, fason
üretimde, evde, serbest ihracat bölgelerinde düflük ücretli ve güvencesiz çal›flma
koflullar›nda istihdam edilen genifl bir iflçi kitlesi do¤mufltur.
Ekonomik büyüklükleri, faaliyet alanlar› ve örgütlenme biçimleri ile ulusal s›n›rlar› aflm›fl olan ulus ötesi flirketler, çal›flma mevzuat› ve iflçi iflveren iliflkileri aç›s›ndan küresel bir yasal çerçeveye tabi olmay›p, bulunduklar› ülkelerin ulusal yasa ve uygulamalar›na göre hareket ederler. Yani küresel flirketlerin faaliyetlerini,
temel iflçi hak ve özgürlükleri aç›s›ndan düzenleyecek uluslararas› yasalar ve uluslararas› endüstri iliflkileri sistemi mevcut de¤ildir. Çok uluslu flirketlerde gerçek iflvereni tespit etmek kolay olmamaktad›r. Genel merkezler, flirket politikalar› aç›s›ndan genellikle yerel firman›n yetkili oldu¤unu ileri sürerler. Yerel yöneticiler de
kararlar›n merkezde al›nd›¤›n› ve kendilerinin gerçek karar vericiler olmad›¤›n› ileri sürebilirler.
Çok uluslu flirketlerin küresel düzlemde genifl bir politikalar yelpazesini etkileme güçleri ve bu ba¤lamda çal›flma koflullar› ve sosyal politikalar aç›s›ndan yaratt›klar› etkiler, ulus ötesi flirket faaliyetlerinin küresel düzeyde düzenlenmesi için
farkl› zamanlarda, çeflitli giriflimlere yol açm›flt›r. Bu giriflimler çok uluslu flirket faaliyetlerinin sosyal aç›dan düzenlenmesi yoluyla uluslararas› bir sosyal politika
çerçevesi yaratmay› hedeflemifllerdir.
Uluslararas› Metinler
Birleflmifl Milletler Bünyesindeki ‹lk Giriflim (1974)
Salvador Allende Gossens
(1908-1973), fiilili sosyalist
devlet adam›. 1970 y›l›nda
fiili baflkan› seçildi. Göreve
bafllad›ktan üç y›l sonra,
General Augusto Pinochet’in
bafl›n› çekti¤i bir askeri
darbe ile devrildi. Baflkanl›k
Saray›’na yap›lan sald›r›lar
s›ras›nda askerlere teslim
olmay› reddetti ve öldürüldü.
1960’l› ve 1970’li y›llar, genel olarak çok uluslulara iliflkin güçlü uluslararas› önlemlerin al›nmas› gerekti¤inin savunuldu¤u y›llar olmufltur. fiili’de demokratik bir biçimde seçilmifl olan Allende yönetiminin darbe ile devrilmesinde, ABD kökenli bir
ulus ötesi flirket olan ITT’nin oynad›¤› rol ve baz› flirketlerin ›rkç› güney Afrika rejimleri ile iflbirli¤i yapmas›, ulus ötesi flirketlere karfl› tepkileri yo¤unlaflt›rm›flt›r
(Pursey, 1998). Bu kapsamda, Birleflmifl Milletler bünyesinde az geliflmifl ülkelerin
oluflturdu¤u 77’ler grubunun da destekledi¤i çok uluslulara iliflkin bir düzenleme
yap›lmas› giriflimi bafllat›lm›flt›r.
1973 y›l›nda BM Ekonomik ve Sosyal Konseyi atad›¤› bir “Sayg›n Kifliler Grubu”na çok uluslu flirketlerin faaliyetleri ve kalk›nma sürecindeki rolleri konusunda
bir Rapor haz›rlama görevi vermifltir. Haz›rlanan Raporda, çok uluslu flirketlerin
yat›r›mlar›n›n, yat›r›mlar›n yap›ld›¤› ülkelerin kalk›nma amaçlar› ve ulusal ç›karlar›yla çeliflebilece¤i belirtilmifl, çok uluslu flirketlerin anavatan› olan ülkelerin hükümetleri ile yat›r›mlar›n yöneldi¤i ülke hükümetlerinin iflbirli¤i yaparak çok uluslu
flirketlerin faaliyetlerini düzenlemesi gerekti¤i savunulmufltur. Rapor, ulusal piyasalara oldu¤u gibi uluslararas› piyasalara da devletlerin müdahale edebilece¤i ve
çok uluslular›n faaliyetlerinin ulusal ve küresel düzenlemelerle denetlenebilece¤i
inanc›n›n ifadesi olmufltur (Linden, 2000). Grubun önerileri do¤rultusunda, çok
uluslu flirketlere iliflkin sürekli bir hükümetleraras› forum niteli¤ini tafl›yan BM Ulus
ötesi fiirketler Komisyonu kurulmufltur. Grubun önerileri, ayr›ca, BM Ulus Ötesi
179
fiirketler Merkezinin kurulmas›na yol açm›fl ve Merkez 1974 y›l›nda BM’in New
York’taki merkezinde faaliyetlerine bafllam›flt›r.
BM Ulus Ötesi fiirketler Merkezinin amac› sizce nedir?
SIRA S‹ZDE
3
Merkezin amac›, ulus ötesi flirketlerin niteli¤ini, özellikle geliflmekte olan ülkeD Ü fi Ü N E L ‹ M
ler üzerindeki ekonomik, yasal, politik ve sosyal etkilerini araflt›rmak, geliflmekte
olan ülkelerin ulus ötesi flirketlerle olan iliflkilerinde müzakere kapasitelerini art›rS O R Uekonomisine
mak ve ulus ötesi flirketlerin, ulusal kalk›nma amaçlar›na ve dünya
katk›lar›n› art›racak etkin uluslararas› düzenlemeler yapmak olarak belirlenmifltir.
Bu kapsamda Ulus Ötesi fiirketler Üzerine Birleflmifl Milletler Davran›fl
D ‹ K K A T Kodu Tasla¤› haz›rlanm›flt›r. Taslakta, ulus ötesi flirketlerin, ulusal ba¤›ms›zl›¤a, ulusal yasalara ve uygulamalara, ekonomik kalk›nma amaçlar›na, insan haklar›na ve temel
SIRA S‹ZDE
özgürlüklere sayg› gösterece¤i, güney Afrika’daki ›rkç› rejimlerle iflbirli¤i yapmayaca¤›, ülkelerin iç ifllerine kar›flmayaca¤›, yolsuzluk yapmayaca¤›, transfer fiyatlar›
ile ve di¤er yollarla vergi kaç›rmayaca¤›, geliflmekte olan ülkelerin
teknolojik kaAMAÇLARIMIZ
pasitelerini gelifltirece¤i, çevre standartlar›na uyaca¤› gibi, esas olarak ulus ötesi
flirketlerin faaliyette bulunduklar› ülkelere karfl› sorumluluklar›n› düzenlemeye yöK ‹ bir
T Adavran›fl
P
nelik hükümler yer alm›flt›r. Ancak BM’in çok uluslulara iliflkin
kodu
benimsemesi giriflimleri baflar›l› olmam›flt›r. Merkezin faaliyetleri 1993 y›l›nda son
bulmufl ve Çok Uluslulara ‹liflkin Program Cenevre’deki UNCTAD’a devredilmifltir.
Ulus ötesi flirketlerin sosyal sorumlulu¤u konusunun dünya
yeniT E Lgündeminde
EV‹ZYON
den canlanmas› üzerine, 2005 y›l›nda, BM ‹nsan Haklar› Komisyonu, Genel Sekreterden ulus ötesi flirketler ve insan haklar› konusunda bir özel temsilci tayin edilmesini talep eden bir karar tasar›s› kabul etmifltir. Özel temsilcinin görevleri de
‹NTERNET
ulus ötesi flirketlerin ve di¤er iflletmelerin insan haklar› aç›s›ndan sorumluluklar›na
iliflkin standartlar›n tespiti, Devletlerin ulus ötesi flirketlerin faaliyetlerini insan haklar› aç›s›ndan düzenlemekteki rollerinin belirlenmesi, “suça kar›flma”, ve “etki alan›” gibi kavramlar›n ulus ötesi flirketler aç›s›ndan araflt›r›lmas›, ulus ötesi flirketlerin
insan haklar›na etkilerinin saptanmas›na iliflkin yöntemlerin ve malzemelerin gelifltirilmesi ve Devletlerin ve ulus ötesi flirketlerin bu konulara iliflkin en iyi uygulamalar›n›n derlenmesi olarak tan›mlanm›flt›r. 2005 y›l›nda görevine bafllayan Özel
temsilci 2008 y›l›nda “Koru, Sayg› Göster ve Çözüm Bul” bafll›¤›n› tafl›yan bir politika çerçevesini ‹nsan Haklar› Konseyine sunmufltur. Bu çerçeve, üç temel ilke
içermektedir: Devletlerin, ifl çevreleri de dahil olmak üzere üçüncü taraflar›n insan
haklar› ihlalleri karfl›s›nda, uygun politikalar, düzenlemeler ve yarg› yoluyla koruma görevi; flirketlerin insan haklar›na sayg› görevi ve kurbanlar›n etkin yarg›sal veya yarg› d›fl› etkin çözümlere daha fazla ulaflabilmelerinin sa¤lanmas›. Görev süresi yeni yetkilerle 2011 y›l›na kadar uzat›lan ‹nsan Haklar› Özel Temsilcisi, bu politika çerçevesi temelinde haz›rlad›¤› BM “Koru, Sayg› Göster ve Çözüm Bul” Çerçevesinin Uygulanmas› için fiirketler ve ‹nsan Haklar› K›lavuz ‹lkelerini ‹nsan Haklar› Konseyine sunmufltur. Hükümetlere, flirketlere, sivil topluma, yat›r›mc›lara ve ilgili pek çok kifli ve gruba dan›fl›larak haz›rlanan bu ilkeler, ‹nsan Haklar› Konseyinin 16 Haziran 2011 tarihinde onaylanm›fl ve böylece ulus ötesi flirketlerin ve genel olarak ifl çevrelerinin faaliyetlerinin insan haklar› üzerindeki olumsuz etkilerini önlemeye yönelik yol gösterici nitelikte bir küresel standart BM bünyesinde benimsenmifltir. Özel temsilcinin görevi de 2011 y›l›nda son bulmufltur.
SIRA S‹ZDE
S O R U
D‹KKAT
N N
SIRA S‹ZDE
AMAÇLARIMIZ
K ‹ T iliflkin
A P
BM’in çok uluslulara
bir davran›fl kodu
benimsemesi giriflimleri
baflar›l› olmam›flt›r.
Merkezin faaliyetleri
T E L E V 1993
‹ZYON
y›l›nda son bulmufl ve Çok
Uluslulara ‹liflkin Program
Cenevre’deki UNCTAD’a
devredilmifltir.
‹NTERNET
180
OECD Uluslararas› Yat›r›m ve Çok Uluslu ‹flletmeler Bildirgesi ve Çok
Uluslu ‹flletmeler için Rehber (1976)
OECD bünyesinde 1976
tarihinde kabul edilen
Uluslararas› Yat›r›m ve Çok
Uluslu ‹flletmeler Bildirgesi
(OECD, 2000) bafll›kl› belge,
do¤rudan yabanc› sermaye
yat›r›mlar›n›n
serbestlefltirilmesini hedef
alan OECD
enstrümanlar›ndan biridir.
SIRA S‹ZDE
4
1970’li y›llarda çok uluslu flirketlere iliflkin farkl› bir düzenleme giriflimi de OECD
bünyesinde yürütülmüfltür.
OECD bünyesinde 1976 tarihinde kabul edilen Uluslararas› Yat›r›m ve Çok
Uluslu ‹flletmeler Bildirgesi (OECD, 2000) bafll›kl› belge, do¤rudan yabanc› sermaye yat›r›mlar›n›n serbestlefltirilmesini hedef alan OECD enstrümanlar›ndan biridir.
Bildirgede, üye ülkelerin, liberal bir yat›r›m rejiminin temeli olan “ulusal muamele” ilkesini benimsedikleri, yani çok uluslu flirketlere, kendi flirketlerine tan›d›klar›
haklar›n ayn›s›n› tan›yacaklar› ilan edilmektedir. Bildirge, çok uluslu flirketlere ev
sahipli¤i yapan hükümetlerin, flirketlerden çeliflkili taleplerde bulunmayaca¤›n› ve
flirketlerin yat›r›mlar›n› olumsuz etkilemeyece¤ini de ifade etmektedir.
SIRA S‹ZDE
OECD Uluslararas›
Yat›r›m ve Çok Uluslu ‹flletmeler Bildirgesinin temel amac› sizce nedir?
K ‹ T A P
Bu belgeye ek olarak kabul edilen Çok Uluslu ‹flletmeler ‹çin Rehber isimli belD Ü fi Ü N E L ‹ M
gede ise OECD üyesi hükümetlerin, kendi topraklar›nda faaliyet gösteren çok
uluslu flirketlerden beklentileri yer almaktad›r. Bu öneriler Genel Politikalar, BilgiS O R U Rekabet, Finansman, Vergi, ‹stihdam ve Endüstri ‹liflkileri, Çevlerin Aç›klanmas›,
renin Korunmas›, Bilim ve Teknoloji bafll›klar› alt›nda toplanm›fl olan alanlar› kapsamaktad›r. ‹stihdam
D ‹ K K A T ve Endüstri ‹liflkileri Bafll›¤› alt›nda, flirketlerin, örgütlenme ve
toplu sözleflme hakk› da dahil olmak üzere temel iflçi haklar›na sayg› gösterecekleri, iflçi temsilcilerinin haklar›n› tan›yacaklar›, çal›flanlar›n dan›flma ve bilgilenme
SIRA S‹ZDE
haklar›n› gelifltirecekleri, iflçi sa¤l›¤› ve ifl güvenli¤i gereklerine uyacaklar›, yerel iflgücü kullanacaklar› ve e¤itim verecekleri, özellikle toplu iflten ç›karmalarda makul
bir süre içinde
haber verecekleri ve iflten ç›karmalar›n olumsuzluklar›na karfl› sosAMAÇLARIMIZ
yal önlem alacaklar›, toplu görüflmeleri ya da örgütlenme giriflimlerini etkisiz k›lmak amac› ile iflletmeleri farkl› ülkelere kayd›rmayacaklar›, iflçi temsilcileri ile topK ‹ T yapacaklar›
A P
lu müzakereler
belirtilmektedir.
SIRA S‹ZDE
SIRA S‹ZDE ‹çin Rehber isimli belgenin temel amac› sizce nedir?
Çok Uluslu ‹flletmeler
OECD Uluslararas› Yat›r›m
ve Çok Uluslu ‹flletmeler
Bildirgesine ek olarak kabul
S OÇok
R UUluslu ‹flletmeler
edilen
‹çin Rehber isimli belgede
OECD üyesi hükümetlerin,
kendi
faaliyet
D ‹ topraklar›nda
KKAT
gösteren çok uluslu
flirketlerden beklentileri yer
almaktad›r.
SIRA S‹ZDE
AMAÇLARIMIZ
N N
TELEV‹ZYON5
Çok Uluslu ‹flletmeler ‹çin
Rehber ba¤lay›c›l›¤› ve
yapt›r›mlar› olmayan zay›f
bir belgedir.
‹ NSTOE RRNUE T
D‹KKAT
SIRA S‹ZDE
AMAÇLARIMIZ
TELEV‹ZYON
‹stihdam ve Endüstri ‹liflkileri bafll›¤› alt›nda s›ralanan bu hükümlere ra¤men,
Rehber ba¤lay›c›l›¤› ve yapt›r›mlar› olmayan zay›f bir belgedir.
Bildirge ve Rehber 1979,1982 (ara y›l), 1984,1991 ve 2000 y›llar›nda gözden ge‹ N T OE RRNUE T
çirilmifl, baz›S de¤ifliklikler
ve eklemeler yap›lm›flt›r (OECD, 2001).
Hükümetler Rehberin uygulanmas›n› sa¤lamakla, iflverenler de uygulamakla
yükümlü bulunmaktad›rlar.
Ancak Rehberin uygulanmamas› halinde bir yapt›r›m
D‹KKAT
bulunmamaktad›r. Rehberin hükümlerine ayk›r› uygulamalar olmas› halinde, taraflar konunun tespitini isteyebilmektedirler. Genel olarak ilgili devletteki bir kamu
SIRA S‹ZDE
kuruluflu bünyesinde kurulan Ulusal Ba¤lant› Noktas›, Rehberin uygulanmas›n›
teflvik etmek ve ifl çevreleri ve di¤er ilgili çevreler nezdinde do¤an sorunlar› tart›flmak, Rehbere
iliflkin ulusal uygulamalar› izlemek, Rehberin tan›n›p benimsenmeAMAÇLARIMIZ
sini sa¤lamak, Rehbere iliflkin sorular› yan›tlamak ve her y›l OECD’ye rapor vermekle yükümlüdür. Türkiye’nin Ulusal Ba¤lant› Noktas› Hazine Müsteflarl›¤› Yabanc› Yat›r›mlar
Müdürlü¤ü bünyesindedir.
K ‹ T Genel
A P
OECD, 2000 y›l›nda Rehberde de¤ifliklik yaparak, UÇÖ’nün Çal›flmaya ‹liflkin Temel ‹lkeler ve Haklar Bildirgesinde (1998) s›ralanan temel iflçi haklar›n› Rehbere da-
N N
Türkiye’nin Ulusal ba¤lant›
Noktas›
K ‹ T Hazine
A P Müsteflarl›¤›
Yabanc› Yat›r›mlar Genel
Müdürlü¤ü bünyesindedir.
TELEV‹ZYON
TELEV‹ZYON
‹NTERNET
‹NTERNET
181
hil etmifltir. Metinde yap›lan di¤er de¤ifliklikler, çok uluslu flirketlerin çevreye iliflkin
performanslar›n›n yükseltilmesine, genel olarak insan haklar›na, yolsuzlukla mücadeleye ve tüketici haklar›na iliflkindir. fieffafl›¤a iliflkin hükümler de gelifltirilmifltir.
Uygulamaya iliflkin olarak Ulusal Ba¤lant› Noktalar›n›n rolü ve sorumluluklar› daha
belirgin hale getirilmifl, y›ll›k toplant›lar ve y›ll›k raporlar öngörülmüfltür. Rehberin,
OECD üyesi ülkeler ve rehberi benimseyen Arjantin, Brezilya, fiili ve Slovakya’da
yerleflik ulus ötesi flirketlerin tüm dünyadaki faaliyetlerini kapsayacak flekilde geniflletilmesi de benimsenmifltir. Ancak metinde yap›lan bu de¤ifliklikler, rehberin temel
zafiyeti olan uygulama sorununu çözmemektedir. Rehber, dünyadaki en büyük ulus
ötesi flirketlerin faaliyetleri için geçerli olmas› gereken bir belge oldu¤u halde, ba¤lay›c› niteli¤i olmamas› nedeniyle uygulamada etkili olmam›flt›r.
2000 y›l›nda Rehberin son gözden geçirilmesinden bu yana, uluslararas› yat›r›m
ortam› ve çok uluslu iflletmelerin faaliyet biçimleri h›zla de¤iflmeye devam etmifltir. Dünya ekonomisinde üretim ve tüketimin yeni ve daha karmafl›k yap›lar› ortaya ç›km›flt›r. Küresel üretim zincirleri, çok uluslu flirketlerin faaliyetlerinin, çal›flma
yaflam› ve sosyal yaflama etkileri aç›s›ndan yeni riskler yaratm›flt›r. 2008 y›l›nda
bafllayan mali ve ekonomik kriz ve serbest piyasalara olan güven kayb›, kalk›nma
hedeflerine ulafl›lmas› için uluslararas› taahhütlerin güçlendirilmesi ve çok uluslu
flirketlerin ve genel olarak ifl çevrelerinin sosyal sorumlulukla hareket etmeleri için
hükümetlerden, sosyal ortaklardan ve sivil toplumdan gelen talepleri ve bask›lar›
art›rm›flt›r.
SIRA S‹ZDE
OECD Çok Uluslu fiirketler için Rehber en son sizce ne zaman güncellenmifltir?
6
Bu geliflmeler karfl›s›nda, 2000 y›l›ndaki de¤ifliklikten on y›l sonra, Çok Uluslu
fiirketler için OECD Rehberinin güncellenmesi ihtiyac› tekrar gündeme gelmifl ve
2010 y›l›nda genifl bir paydafl yelpazesi ile dan›flma sürecini de içeren güncelleme
S O R U
çal›flmalar› bafllat›lm›flt›r. Pek çok alanda yenilenme getiren güncellenmifl
Rehber
2011 May›s ay›nda resmen kabul edilmifltir. Böylece tüm OECD ülkelerine ilaveten, Arjantin, Brezilya, M›s›r, Latviya, Litvanya, Fas, Peru ve Romanyadan
D ‹ K K A T oluflan 42
ülke güncellenmifl rehberi benimsemifl olmaktad›r.
Güncellenmifl Rehberdeki yenilikler flunlard›r: Çok uluslu flirketler, faaliyetleriSIRA S‹ZDE
nin mevcut ve potansiyel etkilerinin de¤erlendirilmesini, yönetim süreçlerinin bir
parças› yapacaklard›r. Bu de¤erlendirme, flirketlerin yaln›zca kendi faaliyetleri için
de¤il, üretim zincirindeki ifl yapt›klar› tüm firmalar›n faaliyetleri
için de geçerli olaAMAÇLARIMIZ
cakt›r. Çok uluslulardan, tafleronlar›n›n veya sözleflme yapt›klar› tedarik firmalar›n›n da faaliyetlerini temel insan haklar› ve çal›flma haklar› aç›s›ndan de¤erlendirmeleri ve gereken önlemleri almalar› beklenecektir.
K ‹ T A P
Rehbere, BM’in 2011 tarihli fiirketler ve ‹nsan Haklar› K›lavuz ‹lkelerinden esinlenen insan haklar› ilkeleri eklenmifltir. Bu ba¤lamda, flirketler, faaliyet gösterdikleri ülke hükümetlerinin insan haklar› aç›s›ndan sicili kötü de
T E olsa,
L E V ‹ Z Yinsan
O N haklar›na sayg› göstermek durumundad›rlar.
OECD bünyesinde uluslararas› sendikac›l›k hareketinin sesi olarak faaliyet gösteren Sendika Dan›flma Komitesinin çabalar› sonucunda, Rehberin çal›flma yaflam›na
‹NTERNET
iliflkin olarak çok uluslulardan beklentileri tan›mlayan bölümü de geniflletilmifl ve örne¤in flirketlerin çal›flanlar›na kendilerinin ve ailelerinin temel ihtiyaçlar›n› karfl›layacak bir ücret ödemeleri eklenmifltir. Son olarak etkin çal›flmad›¤› gözlemlenen Ulusal Ba¤lant› Noktalar›n›n iflleyifllerinin gelifltirilmesine yönelik hükümler benimsenmifltir. Ancak Rehberin uygulanmas›na iliflkin herhangi bir yapt›r›m getirilmemifltir.
SIRA S‹ZDE
S O R U
D‹KKAT
N N
SIRA S‹ZDE
AMAÇLARIMIZ
K ‹ T A P
OECD Sendika Dan›flma
Komitesi (TUAC), OECD
ülkelerindeki sendikalar›n
E Luluslararas›
EV‹ZYON
oluflturdu¤u Tbir
sendikal örgüttür. OECD
bünyesinde dan›flma
statüsüne sahiptir. TUAC’a
OECD üyesi ülkelerdeki 66
‹ N T E eden
R N E 58
T
milyon iflçiyi temsil
sendikal örgüt üyedir.
182
UÇÖ Çok Uluslu ‹flletmeler ve Sosyal Politikaya ‹liflkin ‹lkeler Üçlü
Bildirgesi (1977)
77’ler grubu: Geliflmifl
endüstri ülkelerine karfl› 77
üçüncü dünya ülkesinin
1964 y›l›nda oluflturdu¤u
ülkeler grubu. Günümüzde
77’ler grubunun 131 üyesi
vard›r, ancak tarihsel
anlam› nedeniyle 77’ler
ad›n› korumaktad›r.
Çok uluslu flirketlere iliflkin bir di¤er uluslararas› belge de 1977 y›l›nda kabul edilen Uluslararas› Çal›flma Örgütü (UÇÖ) Çok Uluslu ‹flletmeler ve Sosyal Politikaya
‹liflkin ‹lkeler Üçlü Bildirgesidir (ILO, 2000).
Genel ilkeler, istihdam, f›rsat eflitli¤i, istihdam güvencesi, e¤itim, çal›flma ve yaflam koflullar›, iflçi sa¤l›¤› ve ifl güvenli¤i, endüstri iliflkileri ve anlaflmazl›klar›n çözümü, toplu sözleflme, dan›flma, flikayetlerin incelenmesi konular›nda ayr›nt›l› hükümler içeren bu Bildirgenin de ba¤lay›c›l›¤› ve yapt›r›m› yoktur. Bildirgede, çok
uluslu flirketlerin faaliyetleri ile ilgili olarak hükümetlere, iflçi ve iflveren örgütlerine ve çok uluslu flirketlerin kendilerine rehberlik edecek baz› ilkeler yer almakta
ve taraflar›n bu ilkelere gönüllü olarak uyacaklar› beklenmektedir.
Bildirge, hükümetler, iflçi ve iflveren örgütleri ve çok uluslu flirketler aras›nda
uzun müzakerelerden sonra benimsenmifltir. 1972 y›l›nda Uluslararas› Çal›flma
Konferans› çok uluslu flirketlerin faaliyetlerinin yol açt›¤› sosyal sorunlarla ilgili bir
karar kabul etmifltir. Ayn› y›l konuya iliflkin bir üçlü toplant› yap›lm›fl, hükümet, iflçi ve iflveren temsilcilerinin yan› s›ra uzmanlar›n da kat›ld›¤› bu genifl toplant›da,
UÇÖ’nün çok uluslu flirketler ve sosyal politika alan›nda neler yapabilece¤i tart›fl›lm›fl ve UÇÖ Yönetim Organ›na önerilerde bulunulmufltur. ‹kinci toplant›, 1976 y›l›nda düzenlenmifl ve toplant› sonucunda UÇÖ Yönetim organ›na bir üçlü bildirge
haz›rlanmas› önerisi yap›lm›flt›r. Öneride üçlü bildirgenin ba¤lay›c› olmamas›, çok
uluslu flirketlerle ulusal flirketler aras›nda muamele fark›na yol açmamas›, mülkiyet
biçimleri ne olursa olsun bütün çok uluslular› kapsamas›, mevcut UÇÖ sözleflmelerini dikkate almas›, hükümetlere yöneltilmifl olmas›, iflverenlere ve iflçilere ça¤r›da bulunulmas› ve Birleflmifl Milletler bünyesinde tart›fl›lmakta olan taslak Koda
dâhil edilmek üzere Birleflmifl Milletlere iletilmesi önerilmifltir. UÇÖ’nün 1976 y›l›nda toplanan üçlü yap›daki Dünya ‹stihdam Konferans›nda da konu gündeme gelmifl; bu Konferansta 77’ler grubu, UÇÖ’nün çok uluslu flirketlere iliflkin bir Sözleflme benimsemesini önermifllerdir. ‹flverenler bu görüfle karfl› ç›km›fl ve gönüllü nitelikte olacak bir üçlü deklarasyonla yetinilmesinde ›srar etmifllerdir.
1977 y›l›nda Bildirgenin tasla¤›n› haz›rlamak üzere küçük bir çal›flma grubu kurulmufl ve ayn› y›l taslak metin, genifl üçlü toplant›da tart›fl›ld›ktan sonra Kas›m
1977’de UÇÖ Yönetim Organ›na sunulmufltur. UÇÖ Yönetim Organ›n›n metni
onaylamas› ile Çok Uluslu ‹flletmeler ve Sosyal Politikaya ‹liflkin ‹lkeler Üçlü Bildirgesi befl y›l süren uzun bir müzakere süreci sonunda bir uzlaflma metni olarak
ortaya ç›km›flt›r.
Metin, 2000 y›l›nda de¤ifltirilerek UÇÖ’nün Çal›flmada Temel ‹lkeler ve Haklar
Bildirgesinin ilkeleri metne dahil edilmifltir. Ayr›ca Hükümetlerin UÇÖ’nün 138
(asgari yafl) ve 182 (çocuk iflçili¤i) say›l› Sözleflmelerini ve ilgili Tavsiye Kararlar›n›
benimsemeleri istenmifl, yeni bir paragrafla da çok uluslu flirketlerin ve ulusal flirketlerin istihdamda asgari yafl konusundaki standartlara uyarak çocuk iflçili¤inin
ortadan kald›r›lmas›na etkinlik kazand›rmalar› talep edilmifltir.
Bildirgenin uygulanmas›na iliflkin izleme mekanizmas›, dönemsel raporlara ve
çok uluslu flirketler ve sosyal politika ba¤lam›nda belirli vakalara iliflkin olarak Bildirgenin anlam›n›n yorumlanmas› taleplerinin incelenmesine ba¤lanm›flt›r. Bu Raporlar, UÇÖ Yönetim Organ›na ba¤l› ‹stihdam Komitesinin bir alt komitesi olan
Çok Uluslu fiirketler Alt Komitesi taraf›ndan incelenmektedir. Gerekirse vakalar
üzerine yorumu UÇÖ Yönetim Organ›n›n kendisi de yapabilmektedir. Sendikalar,
183
bu yöntemin çok uluslulara karfl› bir flikâyet mekanizmas›na yol açaca¤›n› ummufllarsa da, UÇÖ yorumlar›nda, flirketlerin ad›na de¤inilmemektedir. Bu konuda iflveren örgütleri çok hassas davranmaktad›rlar. Ayr›ca yorum taleplerinin kabul ettirilmesi de son derece zor olmaktad›r. Örgütlenme özgürlü¤ü ve toplu sözleflme hakk› ile ilgili talepler Örgütlenme Özgürlü¤ü Komitesine aktar›lmakta, burada da ancak çok uluslu flirketler aleyhine de¤il, hükümetler aleyhine bir talep olarak de¤erlendirmeye al›nmaktad›r (ICFTU, 2002).
Çok Uluslu fiirketlerin Sosyal Sorumluluklar›
1970’li y›llar genel olarak çok uluslulara iliflkin uluslararas› önlemlerin al›nmas› gerekti¤inin savunuldu¤u y›llar olmufltur. Bu çabalar sonucunda BM, Ekonomik ‹flbirli¤i ve Kalk›nma Örgütü (OECD) ve UÇÖ bünyesinde, yukar›da anlat›lan yapt›r›m gücü olmayan metinler benimsenebilmifl ve bu metinlerde çal›flma yaflam›,
sosyal politika ve insan haklar› konular›nda çok uluslu flirketlerin sorumluluklar›
belirlenmifltir.
1990’l› y›llardan sonra ise çok uluslu flirketlerin faaliyetlerini düzenleyecek
uluslararas› sosyal politika aray›fllar›n›n yerini, flirketlerin gönüllü olarak benimseyecekleri belgeleri temel alan “flirket sosyal sorumlulu¤u” yaklafl›m› alm›fl, sosyal
sorumluluk belgelerine sahip olan flirketlerin say›s› artm›flt›r. Örne¤in AB’nde afla¤›da anlataca¤›m›z BM’nin Küresel Sözleflmesi kapsam›ndaki on sosyal sorumluluk
ilkesini imzalayan flirketlerin say›s› 2006 y›l›nda 600’den 2011 y›l›nda 1900’e yükselmifltir. Avrupal› ulus ötesi flirketlerin öncülü¤ünde bafllat›lan, tedarik zincirlerindeki iflçilerin çal›flma koflullar›n›n iyilefltirilmesine iliflkin ‹fl Çevrelerinin Sosyal
Uyumu giriflimine üye flirketlerin say›s›, 2007’de 69’dan 2011’de 700’e ç›km›flt›r.
Gene afla¤›da de¤inece¤imiz Küresel Raporlama Girifliminin ilkelerine göre sürdürülebilirlik raporlar› yay›nlayan flirketlerin say›s› 2006’da 270’den 2011’de 850’ye
ç›km›flt›r (European Commission, 2011).
fiirketlerin sosyal sorumlulu¤u, özellikle çok uluslu flirketler ve onlar›n geliflmekte olan ülkelerdeki faaliyetleri için gündemdedir.
Sosyal sorumluluk, flirketlerin, ticari faaliyetlerine ve paydafllarla iliflkilerine gönüllü olarak sosyal ve çevresel kayg›lar› dâhil etmeleri demektir (European Commission, 2001). Sosyal sorumluluk yaklafl›m›n› benimseyen flirketler, içinde bulunduklar› ortamlarda yasalarla belirlenmifl sosyal yükümlülüklerini yerine getirmelerinin yan› s›ra, bu yükümlülüklerin de ötesinde topluma ve çevreye karfl› sorumluluklar üstlenmeyi kabul etmek durumundad›r. Avrupa Komisyonu (2011), “fiirketlerin Sosyal Sorumlulu¤u için Yenilenen AB Stratejisi 2011-2014” bafll›kl› tebli¤inde, sosyal sorumlulu¤u, “flirketlerin toplum üzerindeki etkilerinden sorumlu olmalar›” olarak genifl bir biçimde tan›mlamaktad›r.
SIRA
S‹ZDE
Avrupa Komisyonu flirketlerin sosyal sorumlulu¤unu en genifl biçimde
sizce
nas›l tan›mlamaktad›r?
1990’l› y›llardan sonra çok
uluslu flirketlerin
faaliyetlerini düzenleyecek
aray›fllar›n›n yerini,
flirketlerin gönüllü olarak
benimseyecekleri belgeleri
temel alan “flirket sosyal
sorumlulu¤u” yaklafl›m›
alm›fl, sosyal sorumluluk
belgelerine sahip olan
flirketlerin say›s› artm›flt›r.
Paydafl: fiirketler için
paydafl, flirketin bir bütün
olarak ifllerini etkileyebilen
veya bu ifllerden
etkilenebilen taraflara denir.
7
Sosyal sorumluluk, flirketlerin çal›flanlar›yla iliflkileri gibi flirket içi alanlar› kapsayabilece¤i kadar, flirketlerin insan haklar›na, kalk›nmaya, çevreye etkileri gibi
S O R U
flirket d›fl› alanlar› da kapsayabilir. Bu anlamda flirketlerin, çal›flanlar›na,
müflterilerine, mal ve hizmet sat›n ald›klar› alt firmalara, yerel halka ve yerel yönetimlere,
uluslara ve ulusal hükümetlere, gelecek nesillere ve tüm insanl›¤a
D ‹ K Kkarfl›
A T sosyal sorumluluklar› oldu¤u ileri sürülmektedir (UNCTAD, 1999).
SIRA S‹ZDE
AMAÇLARIMIZ
K ‹ T A P
N N
SIRA S‹ZDE
S O R U
D‹KKAT
SIRA S‹ZDE
AMAÇLARIMIZ
K ‹ T A P
184
Çok uluslu flirketler, sosyal
sorumluluklar›n› kabul
etmek ve sosyal sorumluluk
ilkelerini gönüllü olarak
benimsemek e¤ilimindeler
ise bu e¤ilimin arkas›nda
iflletmenin temel amac› olan
kar maksimizasyonu ile
çeliflmeyen, hatta bu amaca
hizmet eden baz› nedenler
olsa gerektir.
Kuflkusuz flirketlerin sosyal sorumluluklar› insan haklar›, iflçi haklar› ve çevrenin
korunmas› ile s›n›rl› de¤ildir. fiirketlerin sosyal sorumlulu¤u kapsam›nda önemli bir
konu, 1970’li y›llarda talep edildi¤i üzere, çok uluslu flirketlerin, faaliyetlerini geliflmekte olan ülkelerin kalk›nma politikalar› ile uyumlu olarak biçimlendirmeleridir.
1970’li y›llarda, çok uluslu flirketlerin faaliyette bulunduklar› geliflmekte olan ülkelerde, yerel ve ulusal teknolojik yenilenme kapasitelerini gelifltirmeleri, yerel
kaynaklar› gelifltirmeleri, yerel girdi kullanmalar›, yerel iflgücünü e¤itmeleri, yerel
veya ulusal bir kalk›nma fonuna katk›da bulunmalar›, yerel ve ulusal ekonomik ve
sosyal ba¤›ms›zl›¤› gelifltirmeleri, flirket içi fiyatlar› yönlendirmek suretiyle gelir
kayd›r›c› bir etki yaratmamalar›, yerel pazarda faaliyet gösteren firmalarla tekelci
rekabete girmemeleri ve kalk›nmaya iliflkin benzeri talepler flirketlerin sosyal sorumluluklar›n›n içinde düflünülüyordu.
Ancak günümüzde, flirketlerin sosyal sorumluluklar› kapsam›nda kalk›nmaya
iliflkin konulardan çok, insan haklar›, iflçi haklar› ve çevrenin korunmas› ön plana
geçmifl bulunmaktad›r. ‹flçi haklar› ve çevrenin korunmas›na ek olarak tüketicinin
korunmas›, flirketlerin yasad›fl› faaliyetlerinin engellenmesi, flirketlerin faaliyetlerinin fleffafl›¤›, etik ifl standartlar› konular› da flirket sorumluluklar› aras›nda öne ç›kan konular olmufltur.
Çok uluslu flirketler, neden gönüllü olarak sosyal sorumluluk belgeleri kabul
etmektedirler? Çok uluslu flirketler, sosyal sorumluluklar›n› kabul etmek ve sosyal
sorumluluk ilkelerini gönüllü olarak benimsemek e¤ilimindeler ise bu e¤ilimin arkas›nda iflletmenin temel amac› olan kar maksimizasyonu ile çeliflmeyen, hatta bu
amaca hizmet eden baz› nedenler olsa gerektir.
Çok uluslular› sosyal sorumluluk belgeleri benimsemeye iten birinci neden, küreselleflme sürecinde özellikle geliflmekte olan ülkelerde, çok uluslular›n tedarik
zincirlerinde çal›flma koflullar›n›n kötüleflmesi, çocuk iflçili¤in, düzensiz çal›flma biçimlerinin yayg›nlaflmas›, k›sacas› a¤›r sömürü koflullar›nda çal›flman›n artmas›n›n
yaratt›¤› imaj bozulmas›d›r. A¤›r sömürü koflullar›n›n kitle iletiflim araçlar›yla dünyan›n her yerinde kamuoyunun gözlerinin önüne serilmesi, uluslararas› rekabeti
ucuz iflgücüne dayand›ran, özellikle emek yo¤un sektörlerde faaliyet gösteren çok
uluslular›n imaj›n› y›pratmaktad›r. Sendikalar›n ve hükümet d›fl› örgütlerin bu konuda yürüttükleri kampanyalar, kötü imajl› çok uluslular›n pazar paylar›n› etkileyen ölçüye ulaflt›¤› derecede, çok uluslular bu “piyasa iflaretini” almakta ve çal›flma koflullar›na iliflkin davran›fl kodlar› benimseyerek “temiz” üretim ve ticaret yapt›klar›n› kan›tlamak istemektedirler.
Çok uluslular› sosyal sorumluluk ilkeleri benimsemeye iten bir baflka etken de
flirketin hisse senetlerinin de¤erini korumak ihtiyac›d›r. Sermaye piyasalar›n›n spekülatif niteli¤i ve ço¤u hisselerin afl›r› de¤erli olmas› flirketleri bu konuda daha hassas k›lm›flt›r. Günümüz kapitalizminde, hisse senetlerinin de¤eri üretkenlik ve etkinlikten çok, flirketin piyasa imaj›n›n bir fonksiyonu haline gelmifltir. Bu nedenle
flirketler için imaj giderek daha fazla önem kazanmaktad›r. New York Üniversitesi
Stern ‹fl ‹daresi Okulunun yapt›¤› bir araflt›rma, flirket hisselerinin de¤erinin yüzde
30’unun, flirketin flöhretine ba¤l› oldu¤unu göstermifltir (Kearney, 1997).
fiirketlerin sosyal sorumluluk metinleri benimsemelerinin bir di¤er gerekçesi de
etik davran›fl, sosyal haklar, çal›flma koflullar› vb. aç›s›ndan kendi kendilerini denetleyebildiklerini ve hükümetlerin müdahalelerine ve düzenlemelerine gerek olmad›¤›n› kan›tlamakt›r. (Murray, 1998; Yeates, 2008).
Nihayet küreselleflme karfl›t› hareketlerin politik bask›s›n› da çok uluslu flirketleri sosyal sorumlulu¤a iten nedenler aras›nda saymak gerekir. Çevreciler, femi-
nistler, insan haklar› savunucular› ve benzeri hükümet d›fl› örgütler ve sendikalar,
çok uluslu flirketlerin genifl kitlelerin ekonomik ve sosyal ç›karlar›n› gözetmeyen
davran›fllar›na karfl› çeflitli politikalar gelifltirmifllerdir. Sosyal hareketlerin sokak
eylemleri ve siber a¤lar›n ‹nternet enternasyonalizmi, küreselleflme sürecinde y›k›ma u¤rayan ve marjinalleflen genifl kitlelerin, ülkelerin, hatta k›talar›n sorunlar›n›
gündeme getirerek, küreselleflmenin temel aktörü olan çok uluslu flirketlerin davran›fllar›n› da ön plana ç›karm›flt›r. Özellikle, küresel üretim zincirlerinde istihdam
edilen iflçilerin çal›flma koflullar› kamuoyunun dikkatine sunulmufltur. Çok uluslu
flirketler de küreselleflme karfl›t› hareketlere ve elefltirilere cevap vermek ve sosyal
ve çevresel sorumlulu¤un kabulünü, küreselleflme sürecinin yaratt›¤› iflsizlik, yoksulluk ve sosyal d›fllanma gerçe¤i karfl›s›nda, asgari uzlaflma zemini olarak belirlemek ihtiyac› duymufllard›r.
Son olarak 2008 y›l›nda patlak veren ekonomik kriz ve krizin a¤›r sosyal sonuçlar› karfl›s›nda, genifl kitlelerin, genel olarak ifl çevrelerine olan güveninin sars›lmas› da çok uluslular›n sosyal sorumluluk giriflimlerine daha fazla itibar etmelerine
neden olmufltur. Sars›lan güveni onarmak için flirketlerin sosyal sorumlulukla davrand›klar›n›n kan›tlanmas›n›n önemli oldu¤u düflünülmektedir (European Commission, 2011).
‹flletme yaz›n›nda ise sosyal sorumluluk, flirketlerde verimlilik ve karl›l›k aç›s›ndan savunulmakta, sürdürülebilir bir flirket büyüme stratejisinin sadece flirket hissedarlar›na de¤il, tüm paydafllara, yani flirkette ve flirketin tedarik zincirinde çal›flanlara, tüketicilere, çevreye, yerel halka ve toplumun tümüne karfl› olan sorumluluklara dayand›r›lmas› gerekti¤i ileri sürülmektedir. Bu ba¤lamda, sosyal sorumluluk belgelerinin benimsenmesi flirketlerde stratejik yönetimin bir parças› olarak kabul edilmektedir.
Çok Uluslu fiirketlerin Sosyal Sorumluluk Belgelerinden Örnekler
Çok uluslu flirketlerin gönüllü olarak benimsedikleri sosyal sorumluluklar, çeflitli
biçimlerde standartlaflt›r›lmakta ve belgelenmektedir. Günümüzde bu standartlar›n
gerek biçimi gerekse say›s› artm›fl bulunmaktad›r. Bu belgelerin bir bölümü, çokuluslular›n kendileri taraf›ndan ya da belirli sektörlerdeki çokuluslular taraf›ndan
yarat›lm›fl olan “fiirket Davran›fl Kodlar›”d›r. Giyim sanayinde sosyal etiketleme, orman ürünlerinde sosyal sertifikasyon da çok kullan›lan sosyal sorumluluk araçlar›ndand›r. Öte yandan SA8000 ve ISO 26000 gibi baz› standartlar, farkl› paydafllar›n bir araya gelmesi ile oluflturulan özel giriflimler veya standardizasyon örgütleri
taraf›ndan yarat›lmaktad›r. Nihayet çok uluslu flirketlerin sosyal sorumlulu¤unun
küresel düzeyde ifadesi olarak, BM öncülü¤ündeki Küresel Sözleflmeye ve Birleflmifl Milletler Çevre Program›n›n deste¤inde sürdürülen Küresel Raporlama Giriflimine de de¤inmek gerekir.
fiirket Davran›fl Kodlar›
UÇÖ flirket davran›fl kodlar›n› “flirketin belirli bir konuda nas›l davranaca¤› konusunda taahhütlerini içeren yaz›l› politika belgesi” olarak tan›mlamaktad›r (ILO,
1998).
fiirket davran›fl kodlar›, flirket yönetimi taraf›ndan benimsenen genel bir etik
belgeden, sosyal konularda ve çal›flma yaflam›na iliflkin konularda kurallar içeren, uygulama ve denetleme ilkeleri belirlenmifl daha sistemli belgelere kadar
uzanmaktad›r.
185
‹flletme yaz›n›nda sosyal
sorumluluk, flirketlerde
verimlilik ve karl›l›k
aç›s›ndan savunulmakta,
sürdürülebilir bir flirket
büyüme stratejisinin sadece
flirket hissedarlar›na de¤il,
tüm paydafllara, yani
flirkette ve flirketin tedarik
zincirinde çal›flanlara,
tüketicilere, çevreye, yerel
halka ve toplumun tümüne
karfl› olan sorumluluklara
dayand›r›lmas› gerekti¤i ileri
sürülmektedir.
186
SIRA S‹ZDE
S O R U
D‹KKAT
SIRA S‹ZDE
AMAÇLARIMIZ
K ‹ T A P
TELEV‹ZYON
‹NTERNET
8
SIRA Kodlar›n›n
S‹ZDE
fiirket Davran›fl
uluslararas› sosyal politika aç›s›ndan anlam ifade etmesi için
sizce hangi nitelikleri tafl›mas› gerekir?
fiirket davran›fl kodlar›n›n uluslararas› sosyal politika aç›s›ndan anlam tafl›mas›
için, çokuluslu flirketlerin tüm küresel faaliyetlerinde ve de¤er zincirinin her halkaO R U
s›nda geçerliS olmas›,
uygulama ve denetleme ilkelerinin belirlenmifl olmas› gerekir. Ancak 1990’l› y›llarda Uluslararas› ‹flveren Örgütünün tahminlerine göre flirketlerin benimsedi¤i
davran›fl kodlar›n›n yüzde 80’i herhangi bir uygulama yöntemi
D‹KKAT
içermeyen genel etik ilkelerden ibarettir (ILO, 1998). 1998 y›l›nda Uluslararas› Çal›flma Ofisinin yapm›fl oldu¤u araflt›rma, flirket davran›fl kodlar› konusunda yap›lan
SIRA S‹ZDE
en kapsaml› araflt›rma say›labilir (Diller, 1999; ILO,1998). Ofis, flirketlerden, sendikalardan, hükümet d›fl› örgütlerden ve medyadan toplad›¤› bilgilere dayanarak 215
davran›fl kodunu
ve 12 sosyal etiketleme program›n› incelemifltir. Araflt›rmada dikAMAÇLARIMIZ
kati çeken ilk husus davran›fl kodlar›n›n yüzde 80’inin çokuluslu flirketlere ait olmas›d›r. ‹ncelenen kodlar›n yüzde 75’inde çal›flma koflullar›na at›f mevcuttur ancak
hükümlerdeK birliktelik
yoktur. Çal›flma koflullar›na iliflkin ilkeler, farkl› sektörlerde
‹ T A P
kamuoyunun gündemine en çok gelen konular› kapsamaktad›r. Örne¤in tekstil ve
giyimde çocuk eme¤i ve zorla çal›flt›rma, kimya, ulaflt›rma, madencilik gibi sektörlerde iflçi sa¤l›¤›
konular› a¤›rl›k tafl›maktad›r. Metinlerin yüzde 66’s›nT E L E V ‹ ZiflY Ogüvenli¤i
N
da istihdamda ve çal›flma koflullar›nda ayr›mc›l›k yap›lmayaca¤›na dair hüküm vard›r. Çocuk iflçili¤ine karfl› hükümler yüzde 45, ücret düzeyine iliflkin hükümler
yüzde 40, zorla çal›flt›rmaya karfl› hükümler yüzde 25 oran›nda yer alm›flt›r. Örgüt‹ N T E R N E T at›fta bulunan metinler ise yaln›zca yüzde 15 oran›ndad›r. Senlenme özgürlü¤üne
dikal haklara at›fta bulunan az say›daki flirket kodu sendikalarla veya hükümet d›fl› örgütlerle müzakere sonucu benimsenmifl kodlard›r. Kodlar›n uygulama ve denetlenmesine iliflkin hükümlerin zay›f oldu¤u, ba¤›ms›z denetim kurulufllar›na baflvurulmad›¤› görülmektedir.
fiirket Davran›fl Kodlar› üzerine yap›lan bir baflka araflt›rmay› OECD gerçeklefltirmifltir (OECD, 2001). Bu araflt›rma sonuçlar› da UÇÖ araflt›rmas›na benzer
niteliktedir.
fiirketlerin grup halinde gelifltirdikleri davran›fl kodlar› da mevcuttur. Bu tür
davran›fl kodlar›na bir örnek ‹ngiltere’deki Prince of Wales ‹fl Dünyas› Liderleri Forumu taraf›ndan gelifltirilen koddur. Bu Forumun üyeleri sosyal standartlar›, toplumsal çal›flmalar› ve çevrenin korunmas›n› kapsayan yedi maddelik bir program
kabul etmektedirler. Foruma aralar›nda BP, Shall, Levi Strauss, Rio Tinto, Coca-Cola ve Toyota’n›n da bulundu¤u flirketler kat›lmaktad›r (Financial Times, 2000).
Bir baflka tür davran›fl kodu da, iflveren örgütleri, sendikalar veya hükümet örgütleri taraf›ndan veya bu örgütlerin koalisyonlar› taraf›ndan benimsenen ve flirketlerin “abone” oldu¤u kodlard›r. Bu tür paydafl kodlar› aras›nda tek bir ürüne
(örne¤in tütün) veya tek bir sanayie (örne¤in nükleer enerji) iliflkin olarak yürütülen kampanyalar sonucu ortaya ç›kan metinler oldu¤u gibi, genel sosyal sorumluluk metinleri de mevcuttur. Bu tür kodlarda, kodu düzenleyen örgütün veya örgütler koalisyonunun denetimi daha fazla söz konusu olmaktad›r. ABD’deki çevreci
örgütlerin, Protestan ve Katolik gruplar› temsil eden fiirket Sorumlulu¤u için Dinler Aras› Merkezin, New York ve Kaliforniya Emeklilik Fonlar› gibi kurumsal yat›r›mc›lar›n destekledi¤i Ceres ‹lkeleri (1989) bu tür kodlara bir örnektir. Ceres ‹lkelerini 50 büyük flirket onaylam›fl ve uymay› taahhüt etmifltir (UNCTAD, 1999). ‹ngiltere’de Etik Ticaret Giriflimi, hükümet d›fl› örgütlerin, flirketlerin ve sendikalar›n
N N
187
üçlü bir organ› olarak kurulmufltur (Diller 1999: 111). Küresel sendika federasyonlar›n›n FIFA ile birlikte benimsedikleri, Uluslararas› Futbol Dernekleri Federasyonu
Lisansl› Mallar›n Üretiminde Çal›flma Koflullar› Kodu ya da k›sa ad›yla FIFA Kodu
da bu tür kodlara örnektir. 1990 y›l›nda Hollanda’da bafllat›lan Temiz Giysi Kampanyas›, tüketici örgütleri, sendikalar, araflt›rma kurulufllar› ve di¤er hükümet d›fl›
örgütleri bir araya getirmifltir. Kampanya, Spor Giyim de Dâhil Olmak Üzere Giyim
Sanayiinde Çal›flma Koflullar› Kodu ve Giyim ‹çin Adil Ticaret fiart› isimli iki kod
benimsemifltir (Diller, 1999).
Bir de paydafl kurulufllar›n haz›rlad›klar› ve çok uluslu flirketlere model teflkil
edecek kodlar vard›r. Örne¤in Uluslararas› Hür ‹flçi Sendikalar› Konfederasyonunun ve iflkolu federasyonlar›n›n 1997’de benimsedi¤i Çal›flma Koflullar›na ‹liflkin
Temel Davran›fl Kodu, çal›flma yaflam›na iliflkin bütün kodlara dâhil edilmesi gereken asgari standartlar› belirlemektedir. Model niteli¤i tafl›yan bu kod, uluslararas›
sosyal politika alan›nda anlam ifade edebilecek bir flirket davran›fl kodunun nas›l
olmas› gerekti¤inin iyi bir örne¤idir. Kodun uygulanmas› öngörülen alan, çok uluslu flirketlerin uluslararas› faaliyetleridir. Kodu benimseyen flirket, kendi çal›flan› olsun veya olmas›n, üretti¤i, satt›¤› veya da¤›tt›¤› mallar›n veya hizmetlerin üretiminde çal›flan bütün iflçilerin insanca yaflam ve çal›flma koflullar›na sahip olmalar›ndan
sorumlu oldu¤unu kabul etmektedir. fiirket, kendi kabul etti¤i sorumluluklar›, kendisine mal veya hizmet temin eden, tafleron ve alt tafleron olarak ifl yapan, lisans
iliflkisine giren, flirketin mallar›n› da¤›tan tüm alt firmalara da benimsetece¤ini, iflçi
temsilcilerinin tüm iflyerlerinde gereken temsil faaliyetlerinde bulunabileceklerini,
ödenen ücretlerin iflçilerin aileleri ile birlikte temel ihtiyaçlar›n› karfl›layacak ve ek
bir gelir b›rakacak düzeyde olaca¤›n›, disiplin nedenleriyle ücretlerden kesinti yap›lmayaca¤›n›, çal›flma saatlerinin haftada 48 saati geçmeyece¤ini ve en az bir gün
hafta tatili olaca¤›n›, fazla mesainin haftada 12 saati geçmeyece¤ini ve fazla mesailer için primli ödeme yap›laca¤›n› kabul etmektedir. Uluslararas› sendikalar›n model kodunda ayr›ca, istihdam›n özgürce seçilmifl olaca¤› (29 ve 105 say›l› UÇÖ Sözleflmeleri), ayr›mc›l›k yap›lmayaca¤› (100 ve 111 say›l› UÇÖ Sözleflmeleri), çocuk
eme¤i kullan›lmayaca¤› (138 say›l› UÇÖ Sözleflmesi), örgütlenme özgürlü¤ü ve
toplu sözleflme hakk›na sayg› gösterilece¤i (87 ve 98 say›l› UÇÖ Sözleflmeleri), iflçi temsilcilerinin ayr›mc›l›kla karfl›laflmayaca¤› (135 say›l› UÇÖ Sözleflmesi), çal›flma ortam›n›n güvenli ve sa¤l›kl› olaca¤›, kiral›k iflçilik yoluna baflvurulmayaca¤›
belirtilmektedir. Ana flirketin gönüllü kabulü ve uygulama kararl›l›¤›n›n oldu¤u
varsay›m›na dayanan Kodun uygulanmas› için önerilen mekanizma, alt firmalar›n
ana firmaya gereken bilgileri vermeleri, iflyerlerini denetime aç›k tutmalar›, iflçi kay›tlar›n› düzenli ve fleffaf bir biçimde tutmalar›, iflçileri Kodun hükümlerinden haberdar etmeleri, Kodun uygulanmas›na iliflkin olarak bilgi veren iflçilere bask› uygulamamalar› hükümlerini içermektedir. Kodu uygulamayan alt firmalar›n ana flirkete yapacaklar› her türlü ifl iptal edilecektir. Kodun hükümlerinin yorumu, ana
flirketle ilgili sendika aras›ndaki uygulama anlaflmas› hükümlerine göre yap›lacakt›r (ICFTU, 1997; 2002).
S‹ZDEKoflullar›na
Uluslararas› Hür ‹flçi Sendikalar› Konfederasyonunun haz›rlad›¤›SIRA
Çal›flma
‹liflkin Temel Davran›fl Kodunda hangi UÇÖ Sözleflmelerine at›fta bulunulmaktad›r?
Sosyal sertifikasyon ve sosyal etiketleme, bir ürüne ya da hizmetin hangi sosyal
koflullarda üretildi¤ine iliflkin olarak bir sertifika ya de etiket verilmesi uygulamas›O R Umahiyetindena denir. Sosyal sertifikasyon ve etiketleme de bir tür davran›fl Skodu
9
SIRA S‹ZDE
S O R U
D‹KKAT
D‹KKAT
SIRA S‹ZDE
SIRA S‹ZDE
188
dir. Sosyal sertifikasyon ve etiket uygulamalar›n›n tümü 90’l› y›llarda ortaya ç›km›flt›r. Sosyal sertifikasyon ve etiket sistemleri, bir flirketin üretti¤i mal ve hizmetlere
iliflkin sosyal koflullar hakk›nda çok aç›k bir mesaj verirler. Etiketler, mal›n üzerinde bulunabilirken, sertifikalar sat›fl birimlerinde görülür biçimde sergilenebilir.
Sosyal sertifikasyon ve etiketleme programlar› da davran›fl kodlar›na paralel
olarak, tekstil, giyim, deri, ayakkab›, oyuncak, kimya, ormanc›l›k sektörlerinde gelifltirilmifltir. Sosyal sertifikasyon veya etiketleme uygulayan flirketlerin bu uygulamaya temel teflkil eden bir davran›fl kodu belgesi de olmaktad›r. UÇÖ taraf›ndan
incelenen 12 sosyal etiket uygulamas›na iliflkin araflt›rma verileri, bu giriflimlerin,
geliflmekte olan ülkelerde üretilen ve sanayileflmifl ülkelere ihraç edilen mal ve
hizmetleri konu ald›¤›n› göstermektedir (Diller, 1999: 114).
SA8000 (Sosyal Sorumluluk 8000)
ISO, uluslararas› alanda
uygulanan kalite sistem
standartlar›n› gelifltiren
Uluslararas› Standartlar
Örgütü’nün k›salt›lm›fl›d›r.
ISO, 23 fiubat 1947
tarihinde kurulmufl olup,
135 üye ülkeden
oluflmaktad›r.
ABD kökenli bir hükümet d›fl› örgüt olan ve flirketlerin sosyal sorumlulu¤u konular›nda çal›flmalar yürüten Ekonomik Öncelikler Konseyi, bir Akreditasyon Ajans›
kurmufl ve bu Ajans ISO standartlar›n›n benimsenmesine benzer bir yöntemle uluslararas› insan haklar› ve iflçi haklar› için SA8000 (Sosyal Sorumluluk 8000) ad›n› tafl›yan bir sosyal sorumluluk standard› gelifltirmifltir. Halen bu giriflim Uluslararas›
Sosyal Sorumluluk Örgütü (SAI) taraf›ndan yürütülmektedir. Dan›flma Kurulunda
flirket temsilcileri ve hükümet d›fl› örgütler ve baz› sendika temsilcileri bulunmaktad›r. SA8000, bafllang›çta çok uluslu flirketlere mal veren alt firmalar›n sosyal sorumlulu¤unun belgelenmesi amac›yla oluflturulmufl, daha sonra çok uluslu flirketlerin
sosyal sorumlulu¤u için kullan›lmaya bafllanm›flt›r (Brookes, 2001).
SA8000 dört bölümden oluflmaktad›r. Birinci Bölümde, standard›n amac› flirketlerin sosyal sorumlulu¤unun ölçütlerini saptamak olarak belirtilmektedir. fiirketler
denetleyebildikleri ya da etkileyebildikleri konularda sosyal sorumluluk sahibi olmak ve bu konularda politikalar ve yöntemler gelifltirmek ve uygulamakla yükümlü olacaklard›r. Standart yer, iflkolu ya da flirket büyüklü¤ü ayr›m› yap›lmadan tüm
flirketlere uygulanacakt›r.
Standard›n ikinci bölümü, standard›n dayana¤› olan uluslararas› enstrümanlar›
s›ralamaktad›r. Buna göre flirketler, faaliyet gösterdikleri yerlerin ulusal ya da di¤er
yasalar› yan› s›ra bu uluslararas› enstrümanlar›n gereklerine de uyacaklard›r. Ulusal yasalarla uluslararas› enstrümanlar›n kesiflti¤i konularda hangisi daha s›k› koflullar içeriyorsa o uygulanacakt›r. Sözü edilen uluslararas› enstrümanlar UÇÖ’nün
29, 105 (zorla çal›flt›rma ve köle eme¤i), 87 (örgütlenme özgürlü¤ü), 98 (toplu sözleflme hakk›),100 (eflit de¤erdeki ifle eflit ücret) ve 111 (ayr›mc›l›k), 135 (iflçi temsilcileri), 138/146 (asgari yafl sözleflme ve tavsiye), 155/164 (iflçi sa¤l›¤› ve ifl güvenli¤i sözleflme ve tavsiye), 159 (mesleki rehabilitasyon ve istihdam/engelliler),
177 (evde çal›flma) say›l› sözleflmeleri, ‹nsan Haklar› Evrensel Bildirgesi ve Birleflmifl Milletler Çocuk Haklar› Sözleflmesidir.
Standard›n üçüncü bölümü tan›mlara ayr›lm›flt›r. Bu bölümde flirket, mal veya
hizmet sunucular›, tafleron, telafi edici önlem, düzeltici önlem, ilgili taraf, genç iflçi,
çocuk eme¤i, zorla çal›flt›rma, çocuklar için telafi edici destek tan›mlar› verilmifltir.
Dördüncü bölümde, sosyal sorumluluk ölçütleri belirlenmektedir. fiirket, çocuk
iflçi istihdam etmeyecektir. Bu standarda göre iflten ç›kart›lan çocuk iflçilerin çocukluktan ç›k›ncaya kadar okula devam etmelerini sa¤layacak destekleri sunacakt›r.
Geliflmekte olan ülkelerdeki çocuk istihdam›na iliflkin esneklik kapsam›nda çal›flmak durumunda olan çocuk iflçilerin ve okula devam eden genç iflçilerin okul saatlerinde çal›flt›r›lmamalar›n› ve iflte, okulda ve yolda geçirdikleri sürenin günde 10
saati aflmamas›n› temin edecektir. Çocuk ve genç iflçilerin tehlikeli ve sa¤l›ks›z ortamlarda çal›flt›r›lmamas›n› sa¤layacakt›r. fiirket, zorla çal›flt›rmaya baflvurmayacak,
ifle bafllarken iflçilerin belli bir para yat›rmalar› ya da kimliklerini teslim etmeleri flart›n› koflmayacakt›r. fiirket, çal›flanlar için sa¤l›kl› ve güvenli bir ifl ortam› sa¤layacak
ve çal›flanlar› bu konuda e¤itecektir. fiirket, sendikal örgütlenme ve toplu sözleflme
hakk›na sayg› gösterecek, bu haklar›n ulusal yasalarla k›s›tland›¤› hallerde, kendisi,
çal›flanlar için örgütlenme ve toplu pazarl›k mekanizmalar› yaratacakt›r. Sendika
temsilcilerine ayr›mc›l›k uygulanmayacak, temsilcilerin iflyerindeki üyelerine ulaflmas› engellenmeyecektir. fiirket, ifle almada, ücret vermede, e¤itimde, iflte yükselmede, iflten ç›karmada ya da emeklilikte ›rk, kast, ulusal köken, din, özürlülük, cinsiyet, cinsel tercih, sendika üyeli¤i ya da politik görüfl nedenleriyle ayr›mc›l›k yapmayacakt›r. ‹flyerinde cinsel tacize yer vermeyecektir. fiirket, disiplin uygulamalar›
kapsam›nda bedeni ceza, zihinsel veya fiziki zorlama kullanmayacakt›r. Çal›flma saatleri ulusal yasalara uygun olacak, haftada 48 saati aflmayacak ve haftada en az bir
gün tatil yap›lacakt›r. Fazla çal›flma haftada 12 saati aflmayacak, istisnai durumlarda
ve k›sa dönemli olarak yap›lacak ve fazla çal›flma ücreti zaml› ödenecektir. Yasal asgari ücretler uygulanacakt›r. Ücretlerin en alt düzeyi temel ihtiyaçlar› karfl›lamaya ve
bir miktar da ek gelir sa¤lamaya yetecek kadar olacakt›r. Disiplin amaçlar›yla ücretlerden kesinti yap›lmayacak, ücretler ve ek yararlar konusunda iflçiler tam olarak
bilgilendirilecekler ve ücretler nakit ya da çek olarak iflçilere uygun gelen biçimde
ödenecektir. fiirket, ifl yasalar›n›n gerekleri ve sosyal güvenlik düzenlemelerinden
kaçmak amac›yla iflçi tafleronlu¤u, ç›rak çal›flt›rma gibi yollara baflvurmayacakt›r.
SA8000 s›k› koflullar› olan, ana flirketin yan› s›ra alt flirketlere ve tafleronlara da uygulanmas› öngörülen bir sistemdir. Sistem, uyguland›¤› taktirde, üretimlerinde bu
standartlara uymayan alt flirketlerin ve tafleronlar›n üretim zincirinden d›fllanmas› sonucunu getirebilecektir. Çok uluslu flirketler aç›s›ndan ise standarda uyulmamas› halinde yapt›r›m, di¤er sosyal sorumluluk araçlar›nda oldu¤u gibi pazar›n verece¤i iflaret
ile ortaya ç›kacakt›r. Sosyal sorumlulu¤a uymayan flirketlerin mal ve hizmetlerinin piyasalarda sat›n al›nmayaca¤› beklentisi, sistemin yapt›r›m›n› teflkil etmektedir. Sistem
çok uluslu flirketlerdeki flirket içi mal ve hizmet al›flverifli konusunu kapsamamaktad›r.
SA8000’in iflleyiflinde, SAI denetçi olarak ifllev yapmamaktad›r. SAI, denetim firmalar› veya denetçilere lisans vermekte, onlar› e¤itmekte ve denetlemektedir. ‹flyerlerinde denetim ise profesyonel denetçi firmalar taraf›ndan yap›lmaktad›r. Daha sonra SAI, denetim sonucuna göre SA8000 belgesini vermektedir. SAI, 64 ülkede 65 sanayi dal›nda faaliyet yürüttü¤ünü ve 1,7 milyon iflçiyi kapsad›¤›n› ifade etmektedir.
ISO 26000
ISO 26000, Uluslararas› Standartlar Örgütü, ISO taraf›ndan 2010 y›l›nda yay›mlanm›fl bir uluslararas› sosyal sorumluluk standard›d›r. Bu standart, sosyal sorumluluk
anlay›fllar› ve olas› eylemler hakk›nda yaln›zca rehberlik sunmaktad›r; bu nedenle,
ISO yönetim sistemi standartlar›n›n aksine bir sertifikasyon süreci içermemektedir.
108 sayfal›k k›lavuz, sadece özel sektör de¤il kamu kurumlar›ndan sivil toplum kurulufllar›na kadar çeflitli kurulufllar hedeflenerek haz›rlanm›flt›r. K›lavuz, sosyal sorumluluk ilkesinin sosyal sorumlu oldu¤unu iddia eden kurumlar taraf›ndan içsellefltirilmesini ve kurum stratejilerine eklenmesini öngörmektedir. Benimsenmesi
gönüllü olan ISO 26000, di¤er ISO standartlar›nda oldu¤u gibi bir sertifikasyon ve
denetleme sürecine sahip de¤ildir. UÇÖ, BM Küresel ‹lkeler Sözleflmesi, Ekonomik ‹flbirli¤i ve Kalk›nma Teflkilat› (OECD) ve Küresel Raporlama Giriflimi, ISO
26000 ile ortakl›k anlaflmas› imzalam›fllard›r.
189
SA8000 s›k› koflullar› olan,
ana flirketin yan› s›ra alt
flirketlere ve tafleronlara da
uygulanmas› öngörülen bir
sistemdir.
190
ISO 26000 k›lavuzu, 7 ana bafll›k içermektedir: Yönetiflim, insan haklar›, çal›flma
yaflam›, çevre, etik ifl uygulamalar›, müflteriler ve yerel halk›n kalk›nmas›. Her bir
bafll›k alt›nda, ISO 26000’i benimseyen kuruluflun yapmas› gerekenler anlat›lmaktad›r. Her bafll›k ilgili kuruluflun niteli¤ine göre öncelik kazanabilecektir. ISO 26000 k›lavuzu, kurulufllar› sürdürülebilirlik raporlar› haz›rlama veya sosyal sorumluluk sertifikasyonu alma gibi di¤er sosyal sorumluluk süreçlerine haz›r hale getirmektedir.
Küresel Sözleflme
Küresel Sözleflme, Birleflmifl
Milletler Genel Sekreteri Kofi
Annan taraf›ndan 1999
Davos Dünya Ekonomik
Forumunda ilan edilmifl olan
BM destekli küresel bir
diyalog platformudur.
Küresel Sözleflme, Birleflmifl Milletler Genel Sekreteri Kofi Annan taraf›ndan 1999
Davos Dünya Ekonomik Forumunda ilan edilmifl olan BM destekli küresel bir diyalog platformudur (Annan, 1999). Diyalogun taraflar›, Birleflmifl Milletler, çok
uluslu flirketler, küresel sendikalar ve sivil toplum örgütleridir. Amaç, görüflmeler
yoluyla Küresel Sözleflme kapsam›ndaki ilkeler çerçevesinde flirketlerin sosyal sorumlulu¤unu art›rmakt›r (Baker, 2002).
Küresel Sözleflme flirketlerin sosyal sorumluluklar›n› insan haklar›, iflçi haklar›
ve çevrenin korunmas› fleklinde üç ana bafll›k alt›nda toplamaktad›r. Buna göre flirketler, ‹nsan Haklar› Evrensel Bildirgesine, Uluslararas› Çal›flma Örgütünün Çal›flmada Temel ‹lkeler ve Haklar Bildirgesine ve Birleflmifl Milletler Çevre ve Kalk›nma Konferans›n›n Rio Bildirgesine sayg› göstermekle yükümlüdür.
fiirketler,
• kendi etki alanlar›nda uluslararas› insan haklar›na sayg› duymal› ve bu haklar› desteklemeli, ana ve ba¤l› firmalar›n›n insan haklar› ihlallerine kar›flmamas›n› sa¤lamal›,
• örgütlenme özgürlü¤ü, toplu sözleflme hakk›, zorla ve zorunlu olarak çal›flt›rman›n bütün biçimlerinin engellenmesi, çocuk eme¤inin ortadan kald›r›lmas›, iflte ve meslekte ayr›mc›l›¤›n engellenmesi ilkelerine uymal›,
• karar alma süreçlerinde çevreyi düflünmeli, çevresel sorumlulu¤un art›r›lmas› için giriflimlerde bulunmal›, çevre dostu teknolojilerin gelifltirilmesi ve yay›lmas›n› teflvik etmelidir.
KÜRESEL ‹LKELER SÖZLEfiMES‹’N‹N MADDELER‹:
‹nsan Haklar›:
1. ‹lke: ‹fl dünyas›, uluslararas› ilan edilmifl insan haklar›na destek olmal› ve sayg›
göstermeli.
2. ‹lke: ‹fl dünyas›, insan haklar› ihlallerine f›rsat tan›mamal›.
Çal›flma Standartlar›:
3. ‹lke: ‹fl dünyas›, çal›flanlar›n örgütlenme özgürlü¤ünü desteklemeli ve toplu müzakere hakk›n› etkin biçimde tan›mal›.
4. ‹lke: ‹fl dünyas›, her türlü zorla ve zorunlu iflçi çal›flt›r›lmas›n› engellemeli.
5. ‹lke: ‹fl dünyas›, çocuk iflçi çal›flt›r›lmas›n›n önüne geçmeli.
6. ‹lke: ‹fl dünyas›, ifle al›m ve çal›flma süreçlerinde ayr›mc›l›¤›n önüne geçmeli.
Çevre:
7. ‹lke: ‹fl dünyas›, çevre sorunlar›n› önleyici ve çevreyi koruyucu yaklafl›mlar› desteklemeli
8. ‹lke: ‹fl dünyas›, çevreye yönelik sorumlulu¤u art›racak her türlü faaliyeti ve oluflumu desteklemeli.
9. ‹lke: ‹fl dünyas›, çevre dostu teknolojilerin geliflmesi ve yayg›nlaflmas›n› desteklemeli.
Yolsuzlukla Mücadele:
10. ‹lke: ‹fl dünyas›, rüflvet ve haraç dahil her türlü yolsuzlukla mücadele etmeli.
191
2012 y›l› itibariyle Küresel Sözleflmeye dünyan›n 130 ülkesinden 8700 flirket ve
di¤er paydafllar kat›lmaktad›r. Bu flirketlerin aras›nda Daimler Chrysler, Unilever,
Deutsche Bank, BP, Amoco, Novartis, Ericsson, Nike, Shell, Rio Tinto, Aracruz,
BASF, Bayer and DuPont gibi dünyan›n dev çok uluslular› bulunmaktad›r. Uluslararas› Ticaret Odas›, Sürdürülebilir Kalk›nma ‹çin Dünya ‹fl Konseyi, Pirince of Wales ‹fl Liderleri Forumu gibi sermaye örgütleri de Küresel Sözleflmeyi desteklemektedirler. Uluslararas› sendikalar, Küresel Sözleflmeyi flirketler, sendikalar ve hükümet d›fl› örgütler aras›nda küresel diyalog için bir f›rsat olarak gördüklerini ve desteklediklerini aç›klam›fllard›r (ICFTU, 2000).
Küresel Sözleflmeye kat›lan flirketlere düflen görev sizce nedir?
SIRA S‹ZDE
10
Küresel Sözleflmeye kat›lan flirketlere düflen görev, Küresel Sözleflmenin 10 ilD Ü fi Ü N E L ‹ M
kesini flirket stratejilerinin bir parças› olarak kabul etti¤ini aç›klamak ve karar verme mekanizmalar›na dahil etmek; Birleflmifl Milletlerle iflbirli¤ine girerek yoksulluS O R U
¤un ortadan kald›r›lmas› projelerine ya da bu ilkelerin hayata geçmesine
yard›mc›
olacak BM projelerine stratejik ortak olarak katk›da bulunmak; her y›l Küresel Sözleflme ilkelerini nas›l uygulad›¤›na dair bir ‹lerleme Raporu yay›nlamakt›r.
2005 y›D‹KKAT
l›ndan bu yana 3000’den fazla flirket ilerleme raporlar›n› yay›nlamad›klar› için Küresel Sözleflmeden at›lm›fllard›r. Bunlar›n ço¤u geliflmekte olan ülkelerden ve çok
SIRA S‹ZDE
uluslu nitelik tafl›mayan flirketlerdir.
Küresel Sözleflme gerek Birleflmifl Milletlerin içinden gerekse d›fl›ndan önemli
elefltiriler almaktad›r (Engelberts, 2000; ICEM, 2002). Küresel AMAÇLARIMIZ
Sözleflmeye kat›lacak
flirketlerin giriflte herhangi bir incelemeden geçirilmemesi, Küresel Sözleflme ilkelerine iliflkin flirket raporlar›n›n ba¤›ms›z denetçilerce denetlenmemesi ve Sözleflme ilkelerinin ihlali durumunda herhangi bir yapt›r›m olmamas›
K ‹Küresel
T A P Sözleflmenin zafiyeti olarak nitelendirilmektedir. ‹nsan haklar› ihlalleri ve çevreye verdikleri zararla ünlü baz› çok uluslular›n Küresel Sözleflmeye dahil edilmesi de hükümet
d›fl› örgütler taraf›ndan elefltirilmektedir. Küresel Sözleflmeye Tkat›lan
flirE L E V ‹ Z Yflirketlerin
ON
ket raporlar›nda ve belgelerinde Birleflmifl Milletlerin mavi renkteki logosunu kullanmalar›, çokuluslu flirketlerin kendilerini “maviyle aklamalar›” olarak nitelendirilmifltir (Berne Declaration, 2007).
S O R U
D‹KKAT
N N
‹NTERNET
SIRA S‹ZDE
SIRA S‹ZDE
Küresel Sözleflme ile ilgili
daha fazla bilgiyi
AMAÇLARIMIZ
http://www.unglobalcompac
t.org/ adresinde
bulabilirsiniz.
K ‹ T A P
TELEV‹ZYON
‹NTERNET
Küresel Raporlama Giriflimi Birleflmifl Milletler Çevre Program› ve CERES taraf›ndan 1997’de çok paydafll› bir Sivil Toplum Kuruluflu olarak Amerika Birleflik Devletlerinde kurulmufltur. 2002 y›l›nda bugünkü Sekretaryas›n›n bulundu¤u yer olan
Amsterdam’a tafl›nm›flt›r. Giriflim 30.000 kifliden oluflan küresel bir a¤a sahip olman›n yan› s›ra Avustralya, Brezilya, Çin, Hindistan ve ABD’de bölgesel merkezlere
de sahiptir.
Küresel Raporlama Giriflimi, sürdürülebilirlik raporlamas›n›n tüm kurumlar taraf›ndan yap›lmas›n› teflvik etmektedir. Sürdürülebilirlik raporu, flirketlerin, ekonomik, çevresel, sosyal ve yönetiflim performans bilgilerinin aç›kland›¤› bir rapordur.
Operasyonlar›n› daha sürdürülebilir hale getirmeyi amaçlayan ve performans›
ölçen, hedef koyan ve kurumsal de¤iflimi yöneten bir sürdürülebilirlik raporlamas› süreci kurmak isteyen flirketlerin say›s› gittikçe artmaktad›r.
Küresel Raporlama Girifliminin haz›rlam›fl oldu¤u Sürdürülebilirlik Raporlamas› Çerçevesi, Raporlaman›n nas›l yap›laca¤›n› ayr›nt›s› ile belirtmektedir. Raporlama Çerçevesi, dünya çap›nda pek çok kurum taraf›ndan sürdürülebilirlik raporla-
Sürdürülebilirlik raporu,
kurumlar›n ekonomik,
çevresel, sosyal ve yönetiflim
performans bilgilerinin
aç›kland›¤› bir rapordur.
hakk›nda daha fazla bilgiye
https://www.globalreporting.
org/languages/Turkish/Page
s/default.aspx internet
kayna¤›ndan ulafl›labilir.
192
r›n› üretirken rehber olarak kullan›lm›flt›r. Çerçeve kapsam›ndaki ‹flgücü Uygulamalar› ve ‹nsana Yak›fl›r ‹fl bafll›¤› alt›ndaki gösterge protokolleri, çal›flma yaflam›na iliflkindir.
Küresel Raporlama Girifliminin, Ekonomik ‹flbirli¤i ve Kalk›nma Teflkilat› (OECD),
Birleflmifl Milletler Çevre Program› (UNEP), Birleflmifl Milletler Küresel Sözleflmesi
(UNGC) ve Uluslararas› Standardizasyon Teflkilat› (ISO) ile küresel stratejik ortakl›klar› mevcuttur.
Sonuç
Çok uluslu flirketler taraf›ndan gönüllülük esas›na dayal› olarak benimsenen sosyal sorumluluk metinlerinin, gevflek, gönüllü kabule ba¤l›, uygulama ve denetleme mekanizmalar›n› büyük ço¤unlukla tafl›mayan, tafl›sa bile küresel üretim ve ticaretin parçalanm›fl niteli¤i gere¤i hayata geçirilmesi oldukça zor olan belgeler oldu¤u söylenebilir. Bu tür kodlar, sertifikasyonlar ve raporlama süreçlerinin genel
olarak ortak özellikleri, uluslararas› hukuk belgeleri statüsünde olmamalar›, flirketlere yasal de¤il moral sorumluluk yüklemeleridir. Çok uluslu flirketlerin sosyal sorumlulu¤u kapsam›nda ele al›nan çal›flma yaflam›na ve sosyal politikaya iliflkin küresel sorunlar›n çözümünü, flirketlerin gönüllü sosyal sorumlulu¤undan önce, demokratik sosyal devletlerin, uluslararas› düzeyde benimseyecekleri ve yapt›r›mlara
ba¤layacaklar› düzenlemelerde aramak daha gerçekçi olacakt›r.
ULUSLARARASI SEND‹KALAR VE SOSYAL POL‹T‹KA
Uluslararas› Sendikalar
2006 y›l›nda Uluslararas›
Hür ‹flçi Sendikalar›
Konfederasyonu ve Dünya
Emek Konfederasyonunun
birleflmesi sonucu do¤mufl
olan Uluslararas› Sendikalar
Konfederasyonu ITUC 155
ülkeden 311 üye sendikaya
ba¤l› 175 milyon iflçiyi
temsil etmektedir.
Günümüzde uluslararas› çal›flma normlar› ve sosyal politika aç›s›ndan giderek daha fazla önem kazanan küresel düzeyde etkili ikinci sivil aktör grubu uluslararas›
sendikalard›r.
Uluslararas› Sendikalar Konfederasyonu (ITUC) dünyan›n en büyük uluslararas› iflçi örgütüdür. 2006 y›l›nda Uluslararas› Hür ‹flçi Sendikalar› Konfederasyonu ve
Dünya Emek Konfederasyonunun birleflmesi sonucu do¤mufltur. ITUC 155 ülkeden 311 üye sendikaya ba¤l› 175 milyon iflçiyi temsil etmektedir.
ITUC flemsiyesi alt›ndaki uluslararas› iflkolu federasyonlar› ise farkl› iflkollar›nda örgütlü ulusal sendikalar› sektörel bazda bir araya getirmektedir. Küresel Sendika da denilen uluslararas› iflkolu federasyonu say›s› 11’dir.
Küresel sendikalar›n listesi
1. ‹nflaat ve A¤aç ‹flçileri Enternasyonali
2. Uluslararas› Sanat ve E¤lence ‹ttifak›
3. E¤itim Enternasyonali
4. Kimya, Enerji, Maden ve Genel ‹flçi Sendikalar› Uluslararas› Federasyonu
5. Uluslararas› Gazeteciler Federasyonu
6. Uluslararas› Metal ‹flçileri Federasyonu
7. Uluslararas› Tekstil, Giyim ve Deri ‹flçileri Federasyonu
8. Uluslararas› Tafl›ma ‹flçileri Federasyonu
9. Uluslararas› G›da, Tar›m, Otel, Restoran, Yiyecek ‹flleri, Tütün ve ‹lgili ‹flçiler Sendikalar Birli¤i
10. Kamu Hizmetleri Enternasyonali
11. UNI Küresel Sendika.
193
Küresel Çerçeve Anlaflmalar›
1990’l› y›llarda gelifltirilen ve uluslararas› sendikal örgütlerin çok uluslu flirketlerin küresel de¤er zincirlerinde temel iflçi haklar›na riayet edilmesini sa¤lamak için kulland›klar› bir araç, uluslararas› iflkolu federasyonlar› ile çok uluslu flirket merkezleri aras›nda
yap›lan çerçeve anlaflmalar›d›r. Bir tür küresel toplu sözleflmenin çekirde¤i say›labilecek çerçeve anlaflmalar› esas olarak çok uluslu flirketlerin geliflmekte olan ülkelerdeki
faaliyetlerini temel almaktad›r. Uluslararas› Hür ‹flçi Sendikalar› Konfederasyonu ve
onun flemsiyesi alt›ndaki iflkolu federasyonlar›n›n, 1997 y›l›nda ortaklafla benimsedikleri “Çal›flma Koflullar›na ‹liflkin Temel Davran›fl Kodu”, bu çerçeve anlaflmalar›n›n içeri¤ini belirlemektedir. Bu anlaflmalar›n amac› “yat›r›mlar› çekmek amac›yla giriflilen
uluslararas› rekabetin yol açt›¤› eme¤in istismar› ve sömürüsünün en kötü biçimlerini
s›n›rland›rmak”t›r (ICFTU, 1997). Çerçeve anlaflmalar›n›n yasal ba¤lay›c›l›¤› yoktur.
Çerçeve anlaflmalar›nda referans “sosyal hüküm” olarak da ifade edilen ve temel
iflçi hak ve özgürlüklerini tan›mlayan UÇÖ sözleflmeleridir. Çerçeve anlaflmalar›nda,
zorla çal›flt›rman›n engellenmesine iliflkin 29 ve 105 say›l› UÇÖ Sözleflmeleri, istihdamda ayr›mc›l›k yap›lmamas›na iliflkin 100 ve 111 say›l› UÇÖ Sözleflmeleri, çocuk
eme¤inin kullan›lmamas›na iliflkin 138 say›l› UÇÖ Sözleflmesi, örgütlenme ve toplu
sözleflme haklar›na iliflkin 87 ve 98 say›l› UÇÖ Sözleflmeleri, iflyeri temsilcilerinin
haklar›na iliflkin 135 say›l› UÇÖ Sözleflmesine at›fta bulunulmaktad›r. Ayr›ca ücretlerin, iflçi ve ailelerinin insanca yaflamalar›na yetecek kadar olmas›, çal›flma saatlerinin haftada en fazla 48 saat, fazla mesainin 12 saat olmas›, sa¤l›kl› ve güvenli bir
çal›flma ortam›n›n bulunmas›, iflçi tafleronlu¤u gibi yollarla kay›t d›fl› istihdama baflvurulmamas› da çerçeve anlaflmalar›n›n kapsam›na dahil edilebilmektedir. Bu anlaflmalar›n yaln›zca ulus ötesi flirketlerin do¤rudan do¤ruya kendilerine ba¤l› flirketlerinde de¤il, tafleron flirketleri, mal ve hizmet temin ettikleri flirketler ve lisansör flirketlerinde de geçerli olmas› istenmektedir. Çerçeve anlaflmalar›n›n uygulanmas› ve
denetlenmesi için mekanizmalar kurulmas› da talepler aras›ndad›r.
G›da, inflaat, metal, kimya vb. iflkollar›nda çok uluslu flirketlerle uluslararas› iflkolu sendika federasyonlar› aras›nda 92 adet çerçeve anlaflmalar› imzalanm›fl bulunmaktad›r. Avrupa’da iflçi örgütlerinin çok uluslularla imzalad›klar› çerçeve anlaflmalar›n› da dâhil edersek bu say› 2011 y›l›nda 140’a yükselmektedir. Çerçeve
anlaflmalar› imzalayan uluslararas› iflçi sendikalar› federasyonlar› ve çok uluslu flirketlerin listesi afla¤›dad›r.
‹nflaat ve A¤aç ‹flçileri Enternasyonali
1. Italcementi
2. VolkerWessels
3. Staedtler
4. Royal BAM
5. Impregilo
6. Lafarge
7. Stabilo
8. Veidekke
9. Ballast Nedam
10. IKEA
11. Skanska
12. Hochtief
13. Faber-Castell
14. Wilkhahn
15. GDF SUEZ
Kimya, Enerji, Maden ve Genel ‹flçi
Sendikalar› Uluslararas› Federasyonu
1. Petrobras
2. Umicore
3. RAG
4. Statoil
5. Freudenberg
6. Endesa
7. AngloGold
8. Norske Skog
9. Eni
10. SCA
11. Lukoil
12. Edf
13. Lafarge
14. Rhodia
15. GDF SUEZ
Çerçeve anlaflmalar›n›n
amac› “yat›r›mlar› çekmek
amac›yla giriflilen
uluslararas› rekabetin yol
açt›¤› eme¤in istismar› ve
sömürüsünün en kötü
biçimlerini
s›n›rland›rmak”t›r.
Çerçeve anlaflmalar›n›n
içeri¤ine http://www.globalunions.org/frameworkagreements.html?lang=en
adresinden eriflebilirsiniz.
194
Uluslararas› Metal ‹flçileri
Federasyonu
1. Indesit
2. Volkswagen
3. DaimlerChrysler
4. Leoni
5. GEA
6. SKF
7. Rheinmetall
8. Bosch
9. Prym
10. Renault
11. BMW
12. EADS
13. Röchling
14. Arcelor
15. PSA Peugeot Citroën
16. Brunel
17. Umicore
18. Vallourec
19. Aker
20. Electrolux
21. MAN SE
22. Ford
Uluslararas› Tekstil, Giyim ve Deri
‹flçileri Federasyonu
1. INDUSTRIA DE DISEÑO TEXTIL,
S.A. (INDITEX, S.A.)
2. Mizuno
Uluslararas› G›da, Tar›m, Otel,
Resteran, Yiyecek ‹flleri, Tütün ve
‹lgili ‹flçiler Sendikalar Birli¤i
1. Accor
2. DANONE
3. Fonterra
4. Club Med
5. Chiquita
6. Sodexo
Kamu Hizmetleri Enternasyonali
1. EDF
2. GDF SUEZ
UNI Küresel Sendika.
1. Ability
2. Adecco
3. Allianz
4. Antara
5. Barclays Africa
6. Carrefour
7. Danske bank
8. Euradius
9. Elanders
10. Falck
11. France Telecom
12. G4S
13. H&M
14. ICOMON
15. INDITEX
16. ISS (2008’de yenilenmifltir)
17. Kelly Services
18. Manpower
19. Metro
20. NAG
21. Nampak
22. Nordea
23. Olympia Flexgroup
24. OTE
25. Portugal Telecom
26. Quebecor
27. Randstad
28. Securitas
29. Skandia
30. Shoprite Checkers
31. Systema Televisyen Malaysia
Berhad
32. Takashimaya
33. Telefonica
34. UPU
35. USG People
36. Telkom Indonesia
Çerçeve anlaflmalar›n›n genel özelliklerine bakt›¤›m›z zaman bu anlaflmalar›n,
anavatan› Avrupa olan çok uluslularla imzaland›¤›n›, giriflimin Avrupa sendikalar› taraf›ndan bafllat›ld›¤›n› ve anlaflmalarda Avrupa sendikalar›n›n önemli rol oynad›¤›n›
görüyoruz. Anlaflma konular›nda UÇÖ’nün temel çal›flma standartlar›na, iflçi sa¤l›¤›
ifl güvenli¤i ve çevre konular›na at›fta bulunulmaktad›r. Ücretler, sosyal güvenlik,
çal›flma saatleri vb. konularda ulusal yasalar temel al›nmaktad›r. Anlaflma ço¤unluk-
la ana firman›n çal›flanlar›n› kapsamakta, tafleronlar veya sat›c› firmalar, lisansörler
anlaflma kapsam›na girmemektedir. Tafleronlar kapsama al›nsa da genelde bir yapt›r›m öngörülmemekte, ender durumlarda tafleron sözleflmesinin iptal edilebilece¤i
gündeme getirilmektedir. Anlaflmalar›n uygulanmalar›na ve anlaflmaya ayk›r› hallerin düzeltilmesine iliflkin kararlar flirketler taraf›ndan al›nmakta, uygulama için güvenilecek temel husus flirketin iyi niyeti olmaktad›r. Anlaflmaya uyulmamas› halinde,
sendikal hareketin elindeki tek bask› arac› kamuoyunda durumu aç›klay›p flirket
aleyhine kampanya yürüterek flirketin imaj›n› sarsmakt›r. ‹maj› sars›lan flirketin, mal
ve hizmet sat›fllar›nda ya da hisse de¤erinde düflüflle pazar›n verece¤i iflareti alaca¤›
ve çerçeve anlaflmas›na uymay› tercih edece¤i düflünülmektedir.
Çerçeve anlaflmalar›, flirket davran›fl kodlar›na k›yasla, çal›flma iliflkilerine ve sendikalara tan›d›¤› rol aç›s›ndan, flirketleri sosyal sorumlulu¤a zorlamakta göreli olarak
daha etkin araçlar olsalar da yerel ve ulusal düzeydeki sendikal güç ve yasal koruma olmad›kça, çal›flma iliflkilerinin iyilefltirilmesinde etkin rol oynayamamakta ve kâ¤›t üzerinde kalmaktad›rlar. Çerçeve anlaflmalar›, küresel çal›flma iliflkilerinin iflyeri,
yerel, ulusal ve küresel düzeyleri kapsayan bir bütünlük arz etti¤inin de göstergesidir. Uluslararas› iflkolu federasyonlar›n›n, uluslararas› çerçeve anlaflmalar›n›n, ulusal
düzeydeki toplu sözleflmelerin yerini almas› gibi bir amaçlar› olmad›¤› gibi anlaflmalar›n yap›s› ve uygulama sistemi de buna müsait de¤ildir. Küresel çerçeve anlaflmalar› UÇÖ’nün temel sözleflmelerinin küresel de¤er zincirlerinde uygulanabilmesi aç›s›ndan bir f›rsat olufltururlar. Küresel sendikalar›n bu konudaki kararl›l›klar› ve gerekti¤i durumlarda endüstriyel eyleme baflvurmalar›, bu ba¤lamda belirleyici önem
tafl›yacakt›r (Erdo¤du, 2006:428-446).
195
196
Özet
N
A M A Ç
1
N
A M A Ç
2
N
A M A Ç
3
Çok uluslu flirketlerin özelliklerini anlatmak.
Küresel ekonominin itici gücü olan çok uluslu
flirketler, faaliyet gösterdikleri ülke say›s› ve sahip olduklar› yabanc› hisse paylar› ile tan›mlanmalar› yeterli olmayan, üretim zincirini ulus ötesi ölçe¤e tafl›m›fl, ulus ötesi yat›r›m kararlar› alabilen, küresel bir stratejinin bir parças› olarak yabanc› ülkelerde ba¤l› flirketler oluflturan büyük
firmalar olarak tan›mlanmaktad›r. Gerçek çok
uluslular, karl›l›k aç›s›ndan avantajl›, faaliyetleri
oligopolistik piyasalarda yo¤unlaflm›fl ve çeflitlenmifl, dünyadaki do¤rudan sermaye yat›r›mlar›n›n büyük bölümünü gerçeklefltiren flirketlerdir; bu nedenle de birden fazla, örne¤in iki ülkede faaliyet gösteren, ama bu s›ralanan özellikler
aç›s›ndan gerçek çok uluslu say›lamayacak di¤er
büyük flirketlerden farkl›d›rlar.
Çok uluslu flirketlerin faaliyetlerinin sosyal aç›dan düzenlenmesinin anlam›n› ifade etmek.
Ekonomik aç›dan giderek artan önemlerine karfl›n, çok uluslu flirketlerin yönetti¤i küresel üretim
zincirlerinin sosyal politika aç›s›ndan baz› olumsuzluklar yaratabilece¤i ve istihdam› e¤retilefltirmek ve çal›flma standartlar›n› afla¤› çekmek gibi
negatif etkilerinin olabilece¤i görülmektedir Çok
uluslu flirketlerin küresel düzlemde genifl bir politikalar yelpazesini etkileme güçleri ve bu ba¤lamda çal›flma koflullar› ve sosyal politikalar aç›s›ndan yaratt›klar› etkiler, ulus ötesi flirket faaliyetlerinin küresel düzeyde düzenlenmesi için farkl› zamanlarda, çeflitli giriflimlere yol açm›flt›r. Bu giriflimler çok uluslu flirket faaliyetlerinin sosyal aç›dan düzenlenmesi yoluyla uluslararas› bir sosyal
politika çerçevesi yaratmay› hedeflemifllerdir.
Çok uluslu flirketlerin faaliyetlerinin sosyal aç›dan düzenlenmesinde uluslararas› giriflimleri ve
metinleri de¤erlendirmek.
Birleflmifl Milletler Bünyesindeki ‹lk Giriflim, çok
uluslu flirketlere iliflkin sürekli bir hükümetleraras› forum niteli¤ini tafl›yan BM Ulus Ötesi fiirketler Komisyonunun kurulmas›d›r. Daha sonra
1974’te BM Ulus Ötesi fiirketler Merkezi kurulmufl ve Merkez 1974 y›l›nda BM’in New York’taki merkezinde faaliyetlerine bafllam›flt›r. Merke-
zin amac›, ulus ötesi flirketlerin niteli¤ini, özellikle geliflmekte olan ülkeler üzerindeki ekonomik,
yasal, politik ve sosyal etkilerini araflt›rmak, geliflmekte olan ülkelerin ulus ötesi flirketlerle olan
iliflkilerinde müzakere kapasitelerini art›rmak ve
ulus ötesi flirketlerin, ulusal kalk›nma amaçlar›na
ve dünya ekonomisine katk›lar›n› art›racak etkin
uluslararas› düzenlemeler yapmak olarak belirlenmifltir. Bu kapsamda Ulus Ötesi fiirketler Üzerine Birleflmifl Milletler Davran›fl Kodu Tasla¤›
haz›rlanm›flt›r. Ancak BM’in çok uluslulara iliflkin
bir davran›fl kodu benimsemesi giriflimleri baflar›l› olmam›flt›r. Merkezin faaliyetleri 1993 y›l›nda
son bulmufl ve Çok Uluslulara ‹liflkin Program
Cenevre’deki UNCTAD’a devredilmifltir. 2000’li
y›llarda ulus ötesi flirketlerin sosyal sorumlulu¤u
konusunun dünya gündeminde yeniden canlanmas› üzerine, Hükümetlere, flirketlere, sivil topluma, yat›r›mc›lara ve ilgili pek çok kifli ve gruba
dan›fl›larak BM fiirketler ve ‹nsan Haklar› K›lavuz
‹lkeleri haz›rlanm›flt›r. Bu ilkeler, ‹nsan Haklar›
Konseyinin 16 Haziran 2011 tarihinde onaylanm›fl ve böylece ulus ötesi flirketlerin ve genel olarak ifl çevrelerinin faaliyetlerinin insan haklar›
üzerindeki olumsuz etkilerini önlemeye yönelik
yol gösterici nitelikte bir küresel standart BM
bünyesinde benimsenmifltir. 1970’li y›llarda çok
uluslu flirketlere iliflkin farkl› bir düzenleme giriflimi de OECD bünyesinde yürütülmüfltür. OECD
Uluslararas› Yat›r›m ve Çok Uluslu ‹flletmeler Bildirgesine ek olarak kabul edilen Çok Uluslu ‹flletmeler ‹çin Rehber isimli belgede OECD üyesi hükümetlerin, kendi topraklar›nda faaliyet gösteren
çok uluslu flirketlerden beklentileri yer almaktad›r. ‹stihdam ve Endüstri ‹liflkileri, Bafll›¤› alt›nda,
flirketlerin, örgütlenme ve toplu sözleflme hakk›
da dahil olmak üzere temel iflçi haklar›na sayg›
gösterecekleri, iflçi temsilcilerinin haklar›n› tan›yacaklar›, çal›flanlar›n dan›flma ve bilgilenme haklar›n› gelifltirecekleri, iflçi sa¤l›¤› ve ifl güvenli¤i
gereklerine uyacaklar›, yerel iflgücü kullanacaklar› ve e¤itim verecekleri, özellikle toplu iflten ç›karmalarda makul bir süre içinde haber verecekleri ve iflten ç›karmalar›n olumsuzluklar›na karfl›
sosyal önlem alacaklar›, toplu görüflmeleri ya da
örgütlenme giriflimlerini etkisiz k›lmak amac› ile
iflletmeleri farkl› ülkelere kayd›rmayacaklar›, iflçi
temsilcileri ile toplu müzakereler yapacaklar› belirtilmektedir. Çok uluslu flirketlere iliflkin bir di¤er uluslararas› belge de 1977 y›l›nda kabul edilen Uluslararas› Çal›flma Örgütü (UÇÖ) Çok Uluslu ‹flletmeler ve Sosyal Politikaya ‹liflkin ‹lkeler
Üçlü Bildirgesidir. Genel ilkeler, istihdam, f›rsat
eflitli¤i, istihdam güvencesi, e¤itim, çal›flma ve yaflam koflullar›, iflçi sa¤l›¤› ve ifl güvenli¤i, endüstriy iliflkileri ve anlaflmazl›klar›n çözümü, toplu
sözleflme, dan›flma, flikayetlerin incelenmesi konular›nda ayr›nt›l› hükümler içeren bu Bildirgenin de ba¤lay›c›l›¤› ve yapt›r›m› yoktur. Bildirgede çok uluslu flirketlerin faaliyetleri ile ilgili olarak hükümetlere, iflçi ve iflveren örgütlerine ve
çok uluslu flirketlerin kendilerine rehberlik edecek baz› ilkeler yer almakta ve taraflar›n bu ilkelere gönüllü olarak uyacaklar› beklenmektedir.
N
AM A Ç
4
bulunmaktad›r. Bu belgelerin bir bölümü, çokuluslular›n kendileri taraf›ndan ya da belirli sektörlerdeki çokuluslular taraf›ndan yarat›lm›fl olan
“fiirket Davran›fl Kodlar›”d›r. Giyim sanayinde
sosyal etiketleme, orman ürünlerinde sosyal sertifikasyon da çok kullan›lan sosyal sorumluluk
araçlar›ndand›r. Öte yandan SA8000 veya ISO
26000 gibi baz› standartlar, farkl› paydafllar›n bir
araya gelmesi ile oluflturulan özel giriflimler veya
standardizasyon örgütleri taraf›ndan yarat›lmaktad›r. Nihayet çok uluslu flirketlerin sosyal sorumlulu¤unun küresel düzeyde ifadesi olarak,
BM öncülü¤ündeki Küresel Sözleflmeye ve Birleflmifl Milletler Çevre Program›n›n deste¤inde
sürdürülen Küresel Raporlama Giriflimine de de¤inmek gerekir.
N
A M A Ç
5
Çok uluslu flirketlerin sosyal sorumlulu¤u ve ilgili belge ve giriflimler konusunu aç›klamak.
Sosyal sorumluluk, flirketlerin ticari faaliyetlerine
ve paydafllarla iliflkilerine gönüllü olarak sosyal
ve çevresel kayg›lar› dahil etmeleri demektir. Sosyal sorumluluk yaklafl›m›n› benimseyen flirketler,
içinde bulunduklar› ortamlarda yasalarla belirlenmifl sosyal yükümlülüklerini yerine getirmelerinin yan› s›ra, bu yükümlülüklerin de ötesinde
topluma ve çevreye karfl› sorumluluklar üstlenmeyi kabul etmek durumundad›r. Sosyal sorumluluk, flirketlerin çal›flanlar›yla iliflkileri gibi flirket
içi alanlar› kapsayabilece¤i kadar, flirketlerin insan haklar›na, kalk›nmaya, çevreye etkileri gibi
flirket d›fl› alanlar› da kapsayabilir. Bu anlamda
flirketlerin, çal›flanlar›na, müflterilerine, mal ve
hizmet sat›n ald›klar› alt firmalara, yerel halka ve
yerel yönetimlere, ulusa ve ulusal hükümetlere,
gelecek nesillere ve tüm insanl›¤a karfl› sosyal
sorumluluklar› oldu¤u ileri sürülmektedir. Çok
uluslu flirketler, sosyal sorumluluklar›n› kabul etmek ve sosyal sorumluluk ilkelerini gönüllü olarak benimsemek e¤ilimindeler ise bu e¤ilimin
arkas›nda iflletmenin temel amac› olan kar maksimizasyonu ile çeliflmeyen, hatta bu amaca hizmet eden çeflitli nedenler olsa gerektir. Çok uluslu flirketlerin, gönüllü olarak benimsedikleri sosyal sorumluluklar, çeflitli biçimlerde standartlaflt›r›lmakta ve belgelenmektedir. Günümüzde bu
standartlar›n gerek biçimi gerekse say›s› artm›fl
197
Uluslararas› sendikalar›n çok uluslu flirketlerle
imzalad›¤› çerçeve anlaflmalar›n›n küresel sosyal politikadaki rolünü de¤erlendirmek.
1990’l› y›llarda gelifltirilen ve uluslararas› sendikal örgütlerin çok uluslu flirketlerin küresel de¤er zincirlerinde temel iflçi haklar›na riayet edilmesini sa¤lamak için kulland›klar› bir araç, uluslararas› iflkolu federasyonlar› ile çok uluslu flirket
merkezleri aras›nda yap›lan çerçeve anlaflmalar›d›r. Bir tür küresel toplu sözleflmenin çekirde¤i
say›labilecek çerçeve anlaflmalar› esas olarak çok
uluslu flirketlerin geliflmekte olan ülkelerdeki faaliyetlerini temel almaktad›r. Uluslararas› Hür ‹flçi Sendikalar› Konfederasyonu ve onun flemsiyesi alt›ndaki iflkolu federasyonlar›n›n, 1997 y›l›nda
ortaklafla benimsedikleri “Temel Çal›flma ‹lkeleri
Metni”, bu çerçeve anlaflmalar›n›n içeri¤ini belirlemektedir. Bu anlaflmalar›n amac› “yat›r›mlar›
çekmek amac›yla giriflilen uluslararas› rekabetin
yol açt›¤› eme¤in istismar› ve sömürüsünün en
kötü biçimlerini s›n›rland›rmak”t›r. Çerçeve anlaflmalar›n›n yasal ba¤lay›c›l›¤› yoktur.
198
1. Afla¤›dakilerden hangisi çok uluslu flirketlerin bir
özelli¤i de¤ildir?
a. En az iki ülkede aktif varl›klar› kontrol ederler.
b. Ba¤l› firmalardaki yönetimi kontrol ederler.
c. Uluslararas› do¤rudan sermaye yat›r›mlar›n›n büyük bölümünü gerçeklefltirirler.
d. Bulunduklar› ülkenin yasalar›na tabi de¤illerdir.
e. Ulus ötesi yat›r›m kararlar› alabilirler.
2. UNCTAD’›n, flirketlerin ulus ötesi niteli¤ini ölçmek
için gelifltirdi¤i ulus ötesilik indeksi afla¤›dakilerden
hangisini temel al›r?
a. fiirketin kuruluflundan itibaren yapt›¤› ihracat
de¤erlerinin y›ll›k ortalamas›
b. fiirketin kontrol etti¤i yabanc› firmalar›n say›s›n›n flirketin fason çal›flt›¤› firmalara oran›
c. D›fl sat›fllar›n toplam sat›fllara, d›fl aktiflerin toplam aktiflere ve d›fl istihdam›n toplam istihdama
oran›n›n ortalamas›
d. fiirketin transfer etti¤i karlar›n toplam karlara, flirketin yabanc› yöneticisi say›s›n›n toplam yöneticilere ve flirketin taflerona verdi¤i siparifl miktar›n›n kendi üretti¤i miktara oran›n›n ortalamas›.
e. De¤er zincirinin yay›ld›¤› ülke bafl›na düflen iflletme say›s›n›n, iflletme bafl›na düflen iflçi say›s›
ile çarp›m›.
3. Afla¤›daki ifadelerden hangisi “rejim al›flverifli”ni ifade eder?
a. Çok uluslu flirketlerin geliflmekte olan ülke hükümetlerine rüflvet vermeleri
b. Sermayesi k›t olan geliflmekte olan ülkelerin,
ulus ötesi sermayeye, daha ucuz iflgücü, planlamadan ve çevre denetiminden muafiyet, vergi
teflvikleri vb. sunmakta birbirleriyle rekabete
sokulmalar›
c. Geliflmekte olan ülke hükümetlerinin demokrasi projelerine yap›lan uluslararas› yard›mlar
d. Farkl› ülkelerdeki çal›flma rejimlerinin birbirleriyle karfl›laflt›r›larak en iyi örneklerin seçilmesi
e. Sahra alt› ülkelerdeki açl›k çeken halklara yap›lan insani yard›mlar
4. Afla¤›daki ifadelerden hangisi flirketlerin sosyal sorumlulu¤u kapsam›na girmez?
a. fiirketlerin, ticari faaliyetlerine sosyal ve çevresel
kayg›lar› dahil etmeleri
b. fiirketlerin, paydafllarla iliflkilerine sosyal ve çevresel kayg›lar› dahil etmeleri
c. fiirketlerin, toplum üzerindeki etkilerinden sorumlu olmalar›
d. fiirketlerin, tafleron firmalar›ndaki çal›flma koflullar›n›n insani olmas›ndan sorumlu olmalar›
e. fiirketlerin, iflçilerini sendikalarda örgütlemeleri
5. Afla¤›dakilerden hangisi flirketlerin sosyal sorumluluk belgeleri kabul etmelerinin nedenlerinden de¤ildir?
a. Uluslararas› Çal›flma Örgütü Sözleflmelerinin ihlali karfl›s›nda uygulanan yapt›r›mlar›n a¤›rl›¤›
b. Küreselleflme sürecinde özellikle geliflmekte
olan ülkelerde, çok uluslular›n tedarik zincirlerinde a¤›r sömürü koflullar›nda çal›flman›n artmas›n›n yaratt›¤› imaj bozulmas›
c. Sendikalar›n ve hükümet d›fl› örgütlerin çok
uluslu flirketlerin tedarik zincirlerindeki çal›flma
koflullar›na iliflkin kampanyalar›
d. fiirketlerin sosyal haklar, çal›flma koflullar› vb.
aç›s›ndan kendi kendilerini denetleyebildiklerini ve hükümetlerin müdahalelerine gerek olmad›¤›n› kan›tlamak istemeleri
e. Sosyal Sorumluluk Belgesine sahip flirketlerde
verimlilik ve karl›l›¤›n artaca¤› görüflü
6. fiirket Davran›fl Kodlar› ile ilgili olarak afla¤›daki ifadelerden hangisi do¤ru de¤ildir?
a. fiirket Davran›fl kodlar›, flirket yönetimi taraf›ndan benimsenen genel bir etik belgeden, sosyal
konularda ve çal›flma yaflam›na iliflkin konularda kurallar içeren, uygulama ve denetleme ilkeleri belirlenmifl daha sistemli belgelere kadar
uzanmaktad›r.
b. fiirket Davran›fl Kodlar›n›n ihlali durumunda, flirketler tüketiciler taraf›ndan Dünya Ticaret Örgütüne flikayet edilebilirler.
c. fiirketlerin benimsedi¤i davran›fl kodlar›n›n yüzde 80’i herhangi bir uygulama yöntemi içermeyen genel etik ilkelerden ibarettir.
d. FIFA Kodu, küresel sendika federasyonlar›n›n
FIFA ile birlikte benimsedikleri bir koddur.
e. Sosyal sorumluluk belgelerinin benimsenmesi
flirketlerde stratejik yönetimin bir parças› olarak
gerçekleflebilir.
199
7. Afla¤›dakilerden hangisi sertifikasyonu olan bir sosyal sorumluluk standard›d›r?
a. SA8000
b. ISO 26000
c. OECD Çok Uluslu ‹flletmeler Rehberi
d. Küresel Raporlama Giriflimi
e. Küresel Sözleflme
1. d
2. c
3. b
4. e
8. Afla¤›dakilerden hangisi Küresel Sözleflmenin ilkelerinden biri de¤ildir?
a. ‹fl dünyas›, uluslararas› ilan edilmifl insan haklar›na destek olmal› ve sayg› göstermeli.
b. ‹fl dünyas›, çal›flanlar›n örgütlenme özgürlü¤ünü
desteklemeli ve toplu müzakere hakk›n› etkin
biçimde tan›mal›.
c. ‹fl dünyas›, ifle al›m ve çal›flma süreçlerinde pozitif ayr›mc›l›k uygulamal›.
d. ‹fl dünyas›, çocuk iflçi çal›flt›r›lmas›n›n önüne
geçmeli.
e. ‹fl dünyas›, çevre dostu teknolojilerin geliflmesi
ve yayg›nlaflmas›n› desteklemeli.
5. a
6. b
7. a
8. c
9. b
10. e
9. Tüm dünyada ITUC flemsiyesi alt›nda kaç tane iflkolu federasyonu vard›r?
a. 5
b. 11
c. 16
d. 22
e. 27
10. Küresel çerçeve anlaflmalar›n›n taraflar› afla¤›dakilerden hangisidir?
a. UÇÖ ve iflveren örgütleri
b. Uluslararas› Sendikalar Konfederasyonu ve Çok
Uluslu fiirketler
c. Çok Uluslu fiirket Merkezi ve ulusal sendikalar
d. Birleflmifl Milletler Çok Uluslu fiirketler Merkezi
ve Ekonomik Sosyal Konsey
e. Çok uluslu flirketler ve uluslararas› iflkolu federasyonlar›
Yan›t›n›z yanl›fl ise “Çok Uluslu fiirketler” konusunu yeniden gözden geçiriniz.
Yan›t›n›z yanl›fl ise “Çok Uluslu fiirketler” konusunu yeniden gözden geçiriniz
Yan›t›n›z yanl›fl ise “Çok Uluslu fiirketlerin Faaliyetlerinin Sosyal Aç›dan Düzenlenmesi” konusunu yeniden gözden geçiriniz.
Yan›t›n›z yanl›fl ise “Çok Uluslu fiirketlerin Sosyal Sorumluluklar›” konusunu yeniden gözden
geçiriniz.
Yan›t›n›z yanl›fl ise “Çok Uluslu fiirketlerin Sosyal Sorumluluklar›” konusunu yeniden gözden
geçiriniz.
Yan›t›n›z yanl›fl ise “fiirket Davran›fl Kodlar›” konusunu yeniden gözden geçiriniz.
Yan›t›n›z yanl›fl ise “SA8000” konusunu yeniden gözden geçiriniz.
Yan›t›n›z yanl›fl ise “Küresel Sözleflme” konusunu yeniden gözden geçiriniz.
Yan›t›n›z yanl›fl ise “Uluslararas› Sendikalar” konusunu yeniden gözden geçiriniz.
Yan›t›n›z yanl›fl ise “Küresel Çerçeve Anlaflmalar›” konusunu yeniden gözden geçiriniz.
S›ra Sizde 1
Küresel flirketler, dünyay› tek bir varl›k olarak kabul
ederler. Perspektifleri ulusal s›n›rlar› aflm›flt›r. Ticari kararlar›n› al›rlarken ana ülkelerindeki koflullar› ve ana ülkede ürettikleri mal ya da hizmet grubunu de¤il, flirketin tüm dünyadaki faaliyetlerini ve tüm dünyadaki koflullar› göz önüne al›rlar. Tüm dünya onlar›n pazarlar›d›r. ‹çinde bulunulan koflullar elverdi¤i ölçüde, ulusal
siyasi s›n›rlar› hesaba katmadan, finansman, üretim ve
sat›fl faaliyetlerini örgütlerler. Ulusal siyasi s›n›rlar› aflar
ve bu s›n›rlar›n afl›lmas› için gereken ekonomik ve siyasal ortam› haz›rlarlar. Küresel flirketler, de¤er zincirinin
farkl› ülkelerdeki aflamalar›n› koordine ve kontrol eder
ve do¤al kaynaklar, sermaye ve eme¤in da¤›l›m›ndaki
co¤rafi farkl›l›klardan yararlan›rlar. Faaliyetlerini küresel çapta kayd›rmakta belirli bir esnekli¤e sahiptirler.
200
S›ra Sizde 2
Ticaretin ve sermaye hareketlerinin küresel ölçekte serbestleflmesi, dünyay› adeta tek bir pazar haline getirirken çok uluslu flirketler bu pazar›n hâkim gücü olarak
belirmifllerdir. Çok uluslu flirketlerin bu gücü, mevcut
ve gelecekteki yat›r›mlar› kontrol edebilmelerinden kaynaklanmaktad›r. Çok uluslu flirketlerin yat›r›m kararlar›,
üretimi, istihdam› ve tüketimi etkilemeleri nedeniyle,
özellikle de sermayenin göreli olarak k›t oldu¤u geliflmekte olan ülkelerdeki hükümetler aç›s›ndan çok
önemlidir.
S›ra Sizde 3
Merkezin amac›, ulus ötesi flirketlerin niteli¤ini, özellikle geliflmekte olan ülkeler üzerindeki ekonomik, yasal,
politik ve sosyal etkilerini araflt›rmak, geliflmekte olan
ülkelerin ulus ötesi flirketlerle olan iliflkilerinde müzakere kapasitelerini art›rmak ve ulus ötesi flirketlerin,
ulusal kalk›nma amaçlar›na ve dünya ekonomisine katk›lar›n› art›racak etkin uluslararas› düzenlemeler yapmak olarak belirlenmifltir.
S›ra Sizde 4
Bu Bildirge, do¤rudan yabanc› sermaye yat›r›mlar›n›n
serbestlefltirilmesini hedef alan OECD enstrümanlar›ndan biridir. Bildirgede, üye ülkelerin, liberal bir yat›r›m
rejiminin temeli olan “ulusal muamele” ilkesini benimsedikleri, yani çok uluslu flirketlere, kendi flirketlerine
tan›d›klar› haklar›n ayn›s›n› tan›yacaklar› ilan edilmektedir. Bildirge, çok uluslu flirketlere ev sahipli¤i yapan
hükümetlerin, flirketlerden çeliflkili taleplerde bulunmayaca¤›n› ve flirketlerin yat›r›mlar›n› olumsuz etkilemeyece¤ini de ifade etmektedir.
S›ra Sizde 5
Bu Rehber, OECD üyesi hükümetlerin, kendi topraklar›nda faaliyet gösteren çok uluslu flirketlerden beklentilerini tan›mlamay› amaçlamaktad›r.
S›ra Sizde 6
2000 y›l›ndaki de¤ifliklikten on y›l sonra, Çok Uluslu
fiirketler için OECD Rehberinin güncellenmesi ihtiyac›
tekrar gündeme gelmifl ve 2010 y›l›nda genifl bir paydafl
yelpazesi ile dan›flma sürecini de içeren güncelleme çal›flmalar› bafllat›lm›flt›r. Pek çok alanda yenilenme getiren güncellenmifl Rehber 2011 May›s ay›nda resmen kabul edilmifltir.
S›ra Sizde 7
Avrupa Komisyonu, “fiirketlerin Sosyal Sorumlulu¤u
için Yenilenen AB Stratejisi 2011-2014” bafll›kl› tebli¤inde, sosyal sorumlulu¤u, “flirketlerin toplum üzerindeki
etkilerinden sorumlu olmalar›” olarak en genifl bir biçimde tan›mlamaktad›r.
S›ra Sizde 8
fiirket davran›fl kodlar›n›n uluslararas› sosyal politika
aç›s›ndan anlam tafl›mas› için, çokuluslu flirketlerin tüm
küresel faaliyetlerinde ve de¤er zincirinin her halkas›nda geçerli olmas›, uygulama ve denetleme ilkelerinin
belirlenmifl olmas› gerekir.
S›ra Sizde 9
Uluslararas› sendikalar›n model kodunda ilgili UÇÖ
Sözleflmelerine at›fta bulunularak, istihdam›n özgürce
seçilmifl olaca¤› (29 ve 105 say›l› UÇÖ Sözleflmeleri),
ayr›mc›l›k yap›lmayaca¤› (100 ve 111 say›l› UÇÖ Sözleflmeleri), çocuk eme¤i kullan›lmayaca¤› (138 say›l›
UÇÖ Sözleflmesi), örgütlenme özgürlü¤ü ve toplu sözleflme hakk›na sayg› gösterilece¤i (87 ve 98 say›l› UÇÖ
Sözleflmeleri), iflçi temsilcilerinin ayr›mc›l›kla karfl›laflmayaca¤› (135 say›l› UÇÖ Sözleflmesi) belirtilmektedir.
S›ra Sizde 10
Küresel Sözleflmeye kat›lan flirketlere düflen ifllev, Küresel Sözleflmenin 10 ilkesini flirket stratejilerinin bir
parças› olarak kabul etti¤ini aç›klamak ve karar verme
mekanizmalar›na dahil etmek; Birleflmifl Milletlerle iflbirli¤ine girerek yoksullu¤un ortadan kald›r›lmas› projelerine ya da bu ilkelerin hayata geçmesine yard›mc›
olacak BM projelerine stratejik ortak olarak katk›da bulunmak; her y›l Küresel Sözleflme ilkelerini nas›l uygulad›¤›na dair bir ‹lerleme Raporu yay›nlamakt›r.
201
Kaynaklar
Adam, G. (1975), “Multinational Corporations and
Worldwide Sourcing”, International Firms and
Modern Imperialism içinde, Ed. H. Radice,
Middlesex, England: Penguin Books, s. 89-103.
Annan, K (1999), “A Compact for the New Century”,
New York: United Nations, www.un.org/News/
Press/docs/1999/19990201_ sgsm6881.html
Baker, J. (2002), Social Responsibilities of Business,
http://www.icftu.org/displaydocument.asp?Index=
991216445&Language=EN
Berne Declaration (2007), NGOs Criticize “Blue
Washing” by the Global Compact, http://www.evb.
ch/en/p25012946.html
Brookes, J. (2001), “International Standards and
Instruments”, OECD Roundtable on Global
Instruments for Corporate Social Responsibility,
http://www.oecd.org/investment/guidelinesformulti
nationalenterprises/roundtableonglobalinstrumentsf
orcorporateresponsiblity.htm
Cohn, T. H. (2000), Global Political Economy Theory
and Practice, New York: Longman.
Dicken, P. (1999), Global Shift (First Edition), London:
Paul Chapman.
Dicken, P. (2007), Global Shift, (Fifth Editon), London:
Paul Chapman.
Diller J. (1999), “A social conscience in the global
marketplace? Labour dimensions of codes of
conduct, social labelling and investor initiatives”,
International Labour Review, Vol. 138, No. 2, s.
99-129.
Engelberts, H. (2000), “UN Privatisation?”, PSI Focus
On The Public Services, Volume 7 No 1, s.2.
Erdo¤du, S. (1999), “Küreselleflen Dünyada Küresel
Sendikal Politikalara Bir Örnek: Çok Uluslu
fiirketlerde Çal›flma Koflullar›na ‹liflkin Davran›fl
‹lkeleri”, TÜRK-‹fi Y›ll›¤› 99, Ankara: TÜRK-‹fi, s.
46-82.
Erdo¤du, S. (2006), Küreselleflme Sürecinde
Uluslararas› Sendikac›l›k, Ankara: ‹mge Kitabevi.
European Commission (2001), Promoting a European
Framework for Corporate Social Responsibility,
COM(2001) 366 FINAL 18.7.2001 http://eurlex.europa.eu/LexUriServ/site/en/com/2001/com20
01_0366en01.pdf
European Commission (2011), A Renewed EU Strategy
2011-14 for Corporate Social Responsibility,
COM(2011) 681 FINAL, 25.10.2011 http://ec.europa.
eu/enterprise/newsroom/cf/_getdocument.cfm?doc
_id=7010
Financial Times (2000), Responsiblee Business, 14
Oct., http://www.ft.com/special-reports
Hirst, P. ve Thompson, G. (1999), Globalization in
Question, Cambridge: Polity Press.
ICEM (2002), World Conference For the Energy
Industry 27-29 November, 2002, Industry
Report, Brussels: ICEM
ICFTU (1997), The ICFTU / ITS Basic Code of Labour
Practice, http://www.icftu.org/www/english/tncs/
tncscode98.html
ICFTU (2000), Joint UN-ICFTU statement on the Global
Compact, http://www.icftu.org/displaydocument.
asp?Index=991209381&Language=EN
ICFTU (2002), A Trade Union Guide to Globalization,
http://www.icftu.org/pubs/globalisatio
ILO (1998), Overview of global developments and
Office activities concerning codes of conduct,
social labeling and other private sector
initiatives addressing labor issues, G.B. 273 /
WP / SDL / 1 http://www.ilo.org/public/english
/standards/relm/gb/docs/gb273/sdl-1.htm
ILO (2000), Tripartite Declaration of Principles
Concerning Multinational Enterprises and
Social Policy, Geneva: ILO
Kearney, N. (1997), Neil Kearney Speaks on Codes
of Conduct as New Instruments for Fighting
Child Labour, Labour Education, 3, No. 108, s. 2228.
Linden van der, M. (Ed.) (2000), The International
Confederation of Free Trade Unions, Bern: Peter
Lang.
Murray, J. (1998), “Corporate codes of conduct and
labour standards”, R. Kyloh (Ed.) Mastering The
Challenge Of Globalization: Towards A Trade
Union Agenda içinde, Geneva: ILO s. 45-104.
OECD (2000), The OECD Declaration and Decisions
on International Investment and Multinational
Enterprises, Paris: OECD.
OECD (2001), Codes Of Corporate Conduct:
Expanded Review Of Their Contents, Paris:
OECD.
202
Pursey, S. (1998), Multinational Enterprises and the
World of Work: Globalisation with a Human Face,
http://www.icftu.org/www/english/tncs/tncs98ilo.ht
ml
UNCTAD (1999), World Investment Report 1999,
New York and Geneva: United Nations.
UNCTAD (2001), Social Responsibility, New York
and Geneva: United Nations.
New York and Geneva: United Nations
UNCTAD (2007), The Universe of the Largest
Transnational Corporations, New York and
Geneva: United Nations
Vernon, R. (1971), Sovereignty at Bay: The
Multinational Spread of U.S. Enterprises, New
York: Basic Books.
Yeates, N. (Ed.) (2008), Understanding Global Social
Policy, Bristol: The Policy Press.
8
Amaçlar›m›z
N
N
N
N
Uluslararas› Çal›flma Örgütü - Türkiye iliflkilerinde 1932-1945 dönemini
aç›klayabilecek,
aç›klayabilecek,
aç›klayabilecek,
Uluslararas› Çal›flma Örgütü - Türkiye iliflkilerinde 1980 sonras› dönemi
aç›klayabileceksiniz.
Anahtar Kavramlar
•
•
•
•
Uluslararas› Çal›flma Normlar›
Teknik Yard›m
Sendika Özgürlü¤ü
•
•
•
•
Toplu Pazarl›k Hakk›
Aplikasyon Komitesi
Sendika Özgürlü¤ü Komitesi
Denetim
‹çindekiler
Uluslararas›
Sosyal Politika
Politika ve Türkiye
• G‹R‹fi
• ULUSLARARASI ÇALIfiMA ÖRGÜTÜ
- TÜRK‹YE ‹L‹fiK‹LER‹NDE
1932-1945 DÖNEM‹
1946-1959 DÖNEM‹
1960-1980 DÖNEM‹
- TÜRK‹YE ‹L‹fiK‹LER‹NDE 1980
SONRASI DÖNEM
ve Türkiye
G‹R‹fi
Bu ünitede Uluslararas› Çal›flma Örgütü (UÇÖ) ile Türkiye aras›ndaki iliflkileri ele
alaca¤›z. Bu ba¤lamda UÇÖ ve Türkiye aras›ndaki kurumsal iliflkilere, UÇÖ normlar›n›n Türkiye’de çal›flma mevzuat› üzerindeki etkilerine ve Türkiye’nin UÇÖ ile
girdi¤i teknik iflbirliklerine de¤inece¤iz.
Türkiye ile UÇÖ aras›ndaki kurumsal iliflkiler, Türkiye’nin Uluslararas› Çal›flma
Konferans›na gözlemci göndermesi ile 1927 y›l›nda bafllar. Türkiye’nin UÇÖ’ye üyeli¤i 1932 y›l›nda gerçekleflmifltir. Türkiye’nin UÇÖ’nün üçlü yap›s›na uygun olarak
hükümet, iflçi ve iflveren temsilcilerinden oluflan bir delegasyonla UÇÖ faaliyetlerine kat›l›m› ise 1946 tarihinde bafllam›flt›r. Türkiye hükümet temsilcisi olarak UÇÖ
Yönetim Kurulu’nda 1948-51, 1954-57 ve 1996-99 dönemlerinde “As›l Üye”, 197578, 1987-90 ve 2002-05 dönemlerinde “Yard›mc› Üye” s›fat›yla yer alm›flt›r. Üye ülkelerin UÇÖ bütçesine katk› paylar›, BM’nin bütçe de¤erlendirme esaslar› çerçevesinde belirlenmekte olup ülkemizin y›ll›k katk› pay› UÇÖ bütçesinin binde 3,7’si civar›ndad›r. Türkiye ile UÇÖ’nün kurumsal iliflkilerinde önemli bir halka Türkiye’deki UÇÖ ofisleridir. 1952’de “Yak›n ve Orta Do¤u ‹flgücü Saha Ofisi” olarak ‹stanbul’da bir UÇÖ Ofisi kurulmufltur. Bu ofis 1975 Aral›k ay›nda kapan›p 1976 y›l› bafl›nda UÇÖ Ankara Ofisi aç›lm›flt›r. Daha sonra Çal›flma ve Sosyal Güvenlik Bakanl›¤› ve sosyal taraflar›n giriflimiyle Türkiye hükümetinin UÇÖ’ye Ankara, Çankaya,
Oran’daki diplomatik alanda tahsis etti¤i arsada UÇÖ Ankara Ofisi ve Enformasyon
Merkezi infla edilmifl ve 2001 y›l›nda hizmete girmifltir.
Türkiye’nin çal›flma mevzuat›, UÇÖ normlar›ndan çok büyük ölçüde etkilenmifltir. UÇÖ normlar›n›n ülkelerin mevzuat›n› etkilemesi, her zaman UÇÖ sözleflmelerinin onaylanmas›na ba¤l› de¤ildir. Ülkeler, çal›flma mevzuat›n› gelifltirirlerken
UÇÖ sözleflmelerinden yararlan›rlar ve sözleflmelerin, mevzuat›n UÇÖ normlar›na
uygun hale getirilmesinden sonra onaylanmas›n› ye¤leyebilirler. Türkiye aç›s›ndan
da böyle olmufl, Türkiye çal›flma mevzuat›n›n gelifltirilmesinde UÇÖ sözleflmelerinden büyük ölçüde ilham alm›flt›r. Öte yandan UÇÖ sözleflmelerinin onaylanmas›
da ilgili alandaki mevzuat›n eksiklik ve ayk›r›l›klar›n›n giderilmesinin yolunu açm›flt›r. Türkiye, 189 uluslararas› çal›flma sözleflmesinden, aralar›nda temel çal›flma
haklar›na iliflkin sekiz sözleflmenin de bulundu¤u 56’s›n› onaylam›flt›r. Bu sözleflmelerden 52’si halen yürürlükte olan sözleflmelerdir.
UÇÖ, standart belirleme rolü ile insanlar aras›ndaki ba¤lant›lar› kurabilmek
amac›yla genifl bir teknik yard›m program› yürütmektedir. Bu teknik yard›m prog-
Türkiye, 189 uluslararas›
çal›flma sözleflmesinden,
aralar›nda temel çal›flma
haklar›na iliflkin sekiz
sözleflmenin de bulundu¤u
56’s›n› onaylam›flt›r. Bu
sözleflmelerden 52’si halen
yürürlükte olan
sözleflmelerdir.
206
ramlar› özellikle II. Dünya Savafl›ndan sonra geliflmekte olan ülkelere yönelik olarak h›zla genifllemifltir. UÇÖ normlar›na uygun bir ulusal mevzuat›n gelifltirilmesi
ve uygulaman›n güçlendirilmesi için teknik yard›m yap›lmas› bu programlar›n
önemli bir parças›d›r. Ayr›ca giriflimci ve iflçi e¤itim programlar›, sosyal güvenlik
sistemlerinin güçlendirilmesi, sosyal diyalog tesisi, ifl sa¤l›¤› ve güvenli¤i, k›rsal
bölgelerde kooperatifler kurulmas› konular› da UÇÖ’nün teknik yard›m› kapsam›ndad›r. UÇÖ bu teknik yard›mlar kapsam›nda üye ülkelerde e¤itim programlar›
düzenler, faaliyet merkezleri kurar, bu e¤itim programlar›nda ve faaliyet merkezlerinde kullan›lacak baz› araç ve gereçleri sa¤lar. Bugün UÇÖ tüm k›talarda ve
farkl› geliflme aflamalar›ndaki 80’i aflk›n ülkede 700’den fazla teknik yard›m program› yürütmektedir. Türkiye de UÇÖ’ye 80 y›ll›k üyeli¤i sürecinde bu teknik yard›m programlar›ndan yararlanm›flt›r.
Türkiye’nin 1932-2012 tarihleri aras›ndaki 80 y›ll›k üyelik iliflkilerini, Türkiye’nin çal›flma iliflkileri tarihine de denk gelen bir biçimde 1932-1945; 1946-1959;
1960-1980 ve 1980 sonras› olmak üzere dört farkl› dönemde ele alabiliriz.
Türkiye, bu dönemler boyunca UÇÖ ile kurumsal iliflkilerini gelifltirmifl, çal›flma mevzuat›n›n benimsenmesinde ve güçlendirilmesinde UÇÖ normlar›ndan ilham alm›fl ve UÇÖ’nün teknik yard›m programlar›ndan yararlanm›flt›r.
ULUSLARARASI ÇALIfiMA ÖRGÜTÜ - TÜRK‹YE
‹L‹fiK‹LER‹NDE 1932-1945 DÖNEM‹
Türkiye, Cumhuriyetin ilk
y›llar›nda dahi UÇÖ ile
ilgilenmifl, hukuki bir anlam›
olmasa da, 1927 y›l›ndan
bafllayarak UÇÖ y›ll›k
Konferanslar›na gözlemci
yollam›flt›r.
Versay Bar›fl Antlaflmas›: I.
Dünya Savafl› sonunda ‹tilaf
Devletleri ile Almanya
aras›nda imzalanan bar›fl
antlaflmas›.
SIRA S‹ZDE
S O R U
1
Türkiye, 1932 tarihine kadar UÇÖ d›fl›nda kalm›flt›r. Ancak 1919-1923 y›llar›n›n
Türkiye için kurtulufl y›llar› oldu¤unu ve genç Cumhuriyetin karfl› karfl›ya oldu¤u
ekonomik, sosyal ve siyasal sorunlar›n a¤›rl›¤›n› göz önünde bulundurursak, Türkiye’nin kurtulufltan dokuz y›l sonra UÇÖ üyeli¤inin gerçekleflmesinin, asl›nda gecikmifl bir üyelik olmad›¤›n› görürüz. Gerçekten de Türkiye, Cumhuriyetin ilk y›llar›nda dahi UÇÖ ile ilgilenmifl, hukuki bir anlam› olmasa da, 1927 y›l›ndan bafllayarak UÇÖ y›ll›k Konferanslar›na gözlemci yollam›flt›r.
Talas (1990:139), Türkiye’nin 1932 y›l›na kadar UÇÖ d›fl›nda kalmas›n› bafll›ca
iki nedene ba¤lamaktad›r. Birinci neden ekonomiktir. O y›llarda bir tar›m ülkesi
olan ve sanayileflmenin yaratt›¤› sorunlar›n a¤›rl›¤›n› henüz yo¤un olarak hissetmeyen Türkiye için UÇÖ gündemi henüz o kadar önem tafl›mamaktad›r. UÇÖ de s›nai bir güç olarak görmedi¤i Türkiye’yi bu anlamda potansiyel bir üye olarak
önemsemifl de¤ildir. ‹kinci neden siyasald›r. Türkiye siyasal nedenlerle Milletler
Cemiyetine üye olmay› geciktirmifl ve ancak Milletler Cemiyetinin ça¤r›s› üzerine
1932’de üyeli¤e karar vermifltir. Versay Andlaflmas›’n›n 387. maddesi, Milletler Cemiyeti üyesi olan devletlerin otomatik olarak Uluslararas› Çal›flma Örgütüne de
üye olaca¤›n› hükme ba¤lad›¤› için Türkiye’nin UÇÖ üyeli¤i de Milletler Cemiyetine üye oldu¤u tarihte gerçekleflmifltir. 1932 y›l›nda Milletler Cemiyetine üye olmak
yolundaki siyasi karar›n›n bir sonucu olarak UÇÖ’ye üye olan ve böylece örgütün
Anayasas›ndan do¤an yükümlülükleri kabul eden Türkiye’nin UÇÖ ile iliflkisi günümüze kadar 80 y›l aral›ks›z devam etmifltir.
Türkiye Uluslararas›
Çal›flma Örgütüne ne zaman üye olmufltur?
SIRA S‹ZDE
1932-1945 döneminde Türkiye’nin UÇÖ ile iliflkileri son derece s›n›rl› olmufltur.
fi Ü N E L1946
‹ M y›l›na kadar iflçi ve iflveren örgütlerinin kurulmas›n›n hukuHer fleydenD Üönce
ki dayanaklar›n›n bulunmay›fl› nedeniyle Türkiye, üçlü yap›daki UÇÖ faaliyetleriO R U
ne yaln›zca Shükümet
temsilcisi ile sembolik olarak kat›lm›flt›r. 1945 y›l›nda hükü-
D‹KKAT
D‹KKAT
SIRA S‹ZDE
SIRA S‹ZDE
207
8. Ünite - Uluslararas› Sosyal Politika ve Türkiye
metin, Sümerbank Defterdar Fabrikas› formenlerinden Emin ‹nal’› hükümetin dan›flman› s›fat›yla heyete dahil etmesi, hükümetin de bu konuda rahats›zl›k duydu¤unun bir belirtisi say›labilir. 1938 tarihli Cemiyetler Kanunu ile s›n›f esas›na dayal› cemiyet kurulmas›n›n yasaklanmas›, 1925 tarihli Takrir-i Sükun Kanunundan beri fiilen sürmekte olan sendika yasa¤›n›, hukuki alana tafl›m›fl (Ifl›kl›, 2010: 17);
böylece Türkiye’nin UÇÖ’de üçlü delegasyonla temsili hukuken de olanaks›z hale
gelmifltir. UÇÖ’de iflçi ve iflveren kesiminin temsil edilmemesi Türkiye’nin Örgütte
etkisiz kalmas›na yol açm›flt›r. ‹kinci olarak 1936 tarihli ‹fl Kanununa kadar Türkiye’de iflçileri korumaya yönelik bütüncül bir sosyal politika mevzuat›n›n olmay›fl›,
Türkiye’nin UÇÖ sözleflmelerini benimsemesi aç›s›ndan önemli bir engel teflkil etmifltir. Üçüncü olarak da bu dönemin ekonomik buhran ve II. Dünya Savafl› y›llar›n› kapsamas›, gerek dünyada gerekse Türkiye’de sosyal politika alan›ndaki geliflmelere uygun olmayan bir ortam yaratm›flt›r. Savafl y›llar›nda UÇÖ’nün kendisi de
faaliyetlerini en aza indirmek zorunda kalm›flt›r.
1932-1946 y›llar› aras› UÇÖ’nün çok say›da sözleflme benimsedi¤i bir dönemdir. Bu dönemde UÇÖ 67 sözleflme onaylam›fl, 66 Tavsiye karar› alm›flt›r. Türkiye
bu dönemde 67 UÇÖ sözleflmesi içinden yaln›zca bir sözleflmeyi onaylam›flt›r. Bu
sözleflme, 45 say›l› Maden Ocaklar›nda ve Yer alt› ‹fllerinde Kad›nlar›n Çal›flt›r›lmas› Hakk›nda Sözleflmedir. Türkiye, 1936 say›l› ‹fl Kanunu ile kad›nlar›n madenlerde yer alt› çal›flmalar›n› zaten yasaklam›fl oldu¤undan, 1938 y›l›nda Sözleflmenin
onaylanmas› Türkiye aç›s›ndan bir sorun yaratmam›flt›r. Bu sözleflmenin onaylanmas› ile de Türkiye’nin UÇÖ sözleflmelerini onay politikas›n›n ilk örne¤i verilmifl,
Türkiye uzun y›llar boyunca yaln›zca iç mevzuat› ile çeliflmeyen UÇÖ Sözleflmelerini onaylama yoluna gitmifltir.
Bütün s›n›rl›l›¤›na ra¤men bu dönemde UÇÖ ile olan iliflkilerin Türkiye’deki çal›flma mevzuat›n› ve sosyal politikalar› etkiledi¤ini de belirtmek gerekir. Türkiye’nin daha örgüte kat›lmad›¤› dönemlerdeki çal›flma mevzuat› üzerinde bile
UÇÖ’nün olumlu etkileri oldu¤u söylenebilir. 1924 tarihli Hafta Tatili Kanunu ile
1930 tarihli Umumi H›fz›s›hha Kanunu bu etkileflime örnek olarak gösterilmektedir (Saymen, 1954:115). 1936 y›l›nda 3008 say›l› ‹fl Kanununun benimsenmesi sürecinde, Türkiye UÇÖ sözleflmelerinden ve yay›nlar›ndan yararlanm›fl, UÇÖ’nün
Sözleflme ve Tavsiyeleri incelenerek, ‹fl Kanununa, uygun hükümler konmas›na
çal›fl›lm›flt›r. Ancak ifl hukuku alan›nda UÇÖ normlar› ile olan baz› ayk›r›l›klar,
özellikle de sendika özgürlü¤ü ilkesine yer veren UÇÖ Anayasas› ile uyuflmazl›klar, dönemin çal›flma mevzuat›n›n UÇÖ ilkeleri ile ba¤daflt›r›lmas›nda yetersiz kal›nd›¤›n› göstermektedir (Güzel, 1997: 37-48; Makal, 1999:371-379; Talas, 1990:140).
Bu dönem Türkiye’nin UÇÖ ile üçlü temsile dayal› kurumsal iliflkisinin bafllamas›
aç›s›ndan önem tafl›r. 1946 y›l›ndan itibaren Türkiye’nin UÇÖ ile olan iliflkilerini s›n›rland›ran unsurlarda baz› de¤ifliklikler oldu¤unu görüyoruz.
Türkiye hangi y›ldan itibaren UÇÖ konferanslar›na üçlü temsil ile kat›lmaya
bafllam›flt›r?
SIRA S‹ZDE
Birinci olarak 1946 y›l›nda, 1938 tarihli Cemiyetler Kanununda yap›lan de¤iD Ü fi Ü N E L ‹ M
fliklikle, s›n›f esas›na dayal› cemiyet kurma yasa¤› kald›r›lm›fl,
böylece sendikalar›n kurulmas›na olanak tan›nm›flt›r. 1947 y›l›nda ‹flçi ve ‹flveren Sendikalar› ve
S O R 1946
U
Sendika Birlikleri Hakk›nda Kanun yürürlü¤e girmifltir. Türkiye
y›l›ndan
Takrir-i Sükûn Kanunu
(Günümüz Türkçesi:
Huzurun Sa¤lanmas›
Yasas›): 4 Mart 1925’te
Türkiye Büyük Millet
Meclisinde kabul edilen ve
hükümete ola¤anüstü
yetkiler veren bir kanun.
Türkiye, 1932-1946 y›llar›
aras›nda, 67 UÇÖ
sözleflmesi içinden yaln›zca
bir sözleflmeyi onaylam›flt›r.
Türkiye 1946 y›l›ndan
itibaren UÇÖ
Konferanslar›na hükümet
temsilcilerinin yan› s›ra iflçi
ve iflveren temsilcileri ile
kat›lm›flt›r.
2
SIRA S‹ZDE
S O R U
D‹KKAT
D‹KKAT
SIRA S‹ZDE
SIRA S‹ZDE
208
itibaren UÇÖ Konferanslar›na hükümet temsilcilerinin yan› s›ra iflçi ve iflveren
temsilcileri ile kat›lm›flt›r. Her ne kadar 1946-1952 y›llar› aras›ndaki iflçi temsilcilerinin tam olarak örgütlü iflçi hareketini temsil eden bir nitelik tafl›d›¤› söylenemezse de, 1946 y›l› öncesinin yaln›zca hükümet temsilcisi ile UÇÖ Konferanslar›na kat›l›m›ndan farkl› bir durum söz konusudur. 1952 y›l›nda Türkiye ‹flçi Sendikalar› Konfederasyonu (TÜRK-‹fi)’nun kurulmas›ndan sonra ise kat›l›mdaki iflçi temsili, konfederasyon düzeyinde bir kurumsall›k kazanm›flt›r. ‹flverenlerin
konfederasyon düzeyinde temsili ise 1962 y›l›nda Türkiye ‹flveren Sendikalar›
Konfederasyonu (T‹SK)’nun Kurulmas›ndan sonra 1964 y›l›nda gerçekleflmifltir.
Türkiye 1948-1951 ve 1954-1957 tarihlerinde iki dönem UÇÖ Yönetim Kurulunda yer alm›flt›r.
Tablo 8.1
1946-1953 Dönemi
Konferans› Türkiye
‹flçi ve ‹flveren
Temsilcileri
Kaynak: UÇÖ
http://www.ilo.org/gl
obal/standards/infor
mation-resourcesandpublications/lang—
en/index.htm
Y›l
‹flçi Delegesi
1946 Hüsnü Merey, ‹zmir Amele Birli¤i
‹flveren Delegesi
Hilmi Naili Barlo
1947 Süreyya Birol, (1952’de Tütün, Müskirat Tevfik ‹pekman
Send. Yöneticisi)
1948 Burhanettin Özkaner, Zonguldak Maden
‹flçileri Sendikas›
Hilmi Naili Barlo, ‹stanbul Sanayi Birli¤i Bflk.
Yard.
1949 Kemal Erçetin, Ustabafl›, ‹zmit Selülöz
Fabrikas›
‹.Nafiz Pamir,Haznedar Tu¤la Müdürü
‹stanbul
1950 Kemal Erçetin, Selülöz ‹flçileri Sendikas› Yön. Hilmi Naili Barlo ‹stanbul ‹malatç›lar
Kr. Üyesi
Federasyonu Baflkan›
1951 Mehmet Arcan, ‹flçi Sendikalar›
Federasyonu ‹zmir
Muhittin Alam, ‹zmir Sanayi Birli¤i,
1952 Recep K›r›m, Tekstil ‹flçileri Federasyonu, Haydar Dündar, ‹zmir Borsas› ve ‹zmir
Bursa Sendikalar Federasyonu üyesi
Türün Üreticileri Derne¤i Baflkan›
1953 Recep K›r›m, TÜRK-‹fi Bflk. Yard., Tekstil
‹flçileri Federasyonu Bflk. Yard.
Haydar Dündar, ‹zmir Borsas› Baflkan›, ‹zmir
Ticaret Odas› Bflk. Yard.
‹kinci olarak 3008 say›l› ‹fl Kanununun uygulanmas› ile Türkiye sosyal politika
alan›nda kayda de¤er ad›mlar atm›flt›r. II. Dünya savafl›n›n araya girmesiyle 1945
y›l›na kadar s›n›rl› ölçüde gerçekleflen ilerlemeler, Savafl›n sona ermesinin ard›ndan h›z kazanm›flt›r. 1945 tarihinde Çal›flma Bakanl›¤›n›n kurulmas›, yine 1946 y›l›nda ‹flçi Sigortalar› Kurumunun kurulmas›, 1945 y›l›ndan itibaren sosyal güvenlik
alan›ndaki yeni düzenlemelerle ifl kazalar›, meslek hastal›klar›, anal›k, yafll›l›k, hastal›k, maluliyet ve ölüm sigortalar›n›n yasalaflmas›, 1946 y›l›nda ‹fl ve ‹flçi Bulma
Kurumunun kurulmas›, 1950 y›l›ndan itibaren ifl mahkemelerinin kurulmas› ve bireysel ifl hukuku alan›nda getirilen yeni düzenlemeler, çal›flma yaflam› alan›ndaki
belli bafll› geliflmelerdir. Böylece Türkiye uluslararas› sosyal politikan›n normlar›n›
benimseme aç›s›ndan belirli bir geliflme düzeyi sa¤lam›flt›r.
Üçüncü olarak, Savafl›n, faflizmin ve nazizmin yenilgisiyle sonuçlanmas›, savafl
sonras› yeni dünya düzeninde bar›fl› kal›c› k›lmak için sosyal adalete önem verme
özlemleri, BM’in kuruluflu, UÇÖ’nün Filadelfiya Bildirgesi ile yeniden ve daha güçlü bir biçimde sosyal adalet ça¤r›s›nda bulunmas›, uluslararas› sosyal politikaya yeni bir h›z kazand›rd›¤› gibi Türkiye’nin çok partili hayata geçifli ve BM ve UÇÖ gibi uluslararas› kurulufllarda sayg›n bir yere kavuflma isteklerinin güçlenmesi, Türkiye-UÇÖ iliflkilerinin geliflmesinin ortam›n› haz›rlam›flt›r.
209
Çal›flma Bakanl›¤›n›n Kurulufl Kanununun gerekçesinde (1945) bu ortam›n izlerini görmek mümkündür. Gerekçede, Bakanl›¤›n amaçlar› belirtildikten sonra
“Bu amaçlar Milletleraras› Çal›flma Teflkilat›n›n 1944 Filedelfiya Konferans› karar›yla teyit edilen gayelerine uymaktad›r” denilmektedir. Ayr›ca Kanunun 6. Maddesinin d bendi Çal›flma Bakanl›¤› bünyesindeki Araflt›rma Kuruluna UÇÖ ile iliflki ve
yaz›flmalar› yönetmek, UÇÖ’ye üye olmaktan do¤an ifllerin yerine getirilmesi ile ilgili incelemeleri yaparak önerilerde bulunmak görevini getirmektedir. Buna göre
Bakanl›k, öncelikle Türkiye’nin UÇÖ normlar›na uygun olan yasal düzenlemelerini saptayacak ve ilgili sözleflmelerin onaylanmas› için gereken süreci bafllatacakt›r.
‹kinci olarak mevzuat›m›zda UÇÖ normlar› aç›s›ndan eksik veya ayk›r› olan düzenlemeleri saptayarak, UÇÖ sözleflmelerine uygun yeni düzenlemelerin yap›lmas› için gereken yasa tekliflerini haz›rlayacakt›r. Ayr›ca art›k üçlü yap›da kat›l›m›n
sa¤land›¤› UÇÖ Konferans› ile ilgili olarak delegeleri bilgilendirmek, hükümetin
Konferansta izleyece¤i politikalar› belirlemek, varsa talep ve yak›nmalara yan›t haz›rlamak, Uzmanlar Komitesinin istedi¤i bilgileri sunmak ve Aplikasyon Komitesinin sorular›na yan›t vermek gibi ifllemleri de yürütecektir.
1946-1959 Döneminde Onaylanan UÇÖ Sözleflmeleri
Türkiye 1946-1959 döneminde 11 UÇÖ sözleflmesini onaylam›flt›r. Bunlardan 80
say›l› sözleflmenin Örgütün statüsüne iliflkin oldu¤u göz önüne al›n›rsa, çal›flma
normlar›na iliflkin toplam 10 sözleflme onayland›¤› söylenebilir. Öncelikle belirtmek gerekir ki bir ülkenin onaylad›¤› Sözleflme say›s› o ülkedeki çal›flma koflullar›n›n uluslararas› normlar karfl›s›ndaki konumu aç›s›ndan kesin bir fikir vermeyebilir. Örne¤in ülkenin devlet biçiminin federal yap›da olmas› UÇÖ sözleflmelerinin
onay›n› geciktirici ve k›s›tlay›c› rol oynayabilmektedir (Ifl›k, 1968: 169). Ancak genel olarak bak›ld›¤›nda UÇÖ sözleflmelerinin onaylanmas› iflçi haklar› ve sosyal
haklardaki ilerleme ile elele gitmektedir. Bu bak›mdan onaylanan sözleflme say›s›
çal›flma mevzuat›ndaki geliflmeler aç›s›ndan anlaml› kabul edilmelidir.
1946-1959 döneminde Türkiye’nin onaylad›¤› sözleflmelerin say›ca az oldu¤u
söylenebilir. 1960 y›l› bafl›nda UÇÖ’nün 114 sözleflmesi bulunmaktad›r ve Türkiye
toplam 11 onayla bunlardan ancak yüzde 10 kadar›n› onaylam›flt›r. Dönem içinde
y›lda ortalama 0.7 sözleflme imzalanm›fl olmaktad›r. Türkiye’nin, UÇÖ sözleflmelerini oldukça gecikmeli olarak onaylad›¤› görülmektedir. 1946-1959 döneminde
onaylanan sözleflmelerin UÇÖ taraf›ndan kabul tarihleriyle onay tarihleri aras›nda,
ortalama 13 y›ll›k bir süre bulunmaktad›r.
Bu dönemde onaylanan 11 sözleflmenin konular›na göre da¤›l›m› afla¤›dad›r:
• Örgütlenme özgürlü¤ü, toplu pazarl›k ve endüstri iliflkileri alan›: 1 adet (98
say›l› Sözleflme)
• Deniz ifllerinde çocuk iflçili¤in ortadan kald›r›lmas›: 2 adet (15 ve 58 say›l›
Sözleflmeler)
• Çal›flma yönetimi ve ifl teftifli: 1 adet (81 say›l› Sözleflme)
• ‹stihdam politikas›: 4 adet (2, 34, 88 ve 96 say›l› Sözleflmeler)
• Çal›flma süreleri: 1 adet (14 say›l› Sözleflme)
• Sosyal güvenlik: 1 adet (42 say›l› Sözleflme)
• Nihai Maddeler: 1 adet (80 say›l› Sözleflme)
Dönemin ulusal mevzuat›n›n onaylanan sözleflmelerle çeliflmedi¤i ve ulusal
mevzuat›n benimsenmesinin ard›ndan ilgili alandaki UÇÖ sözleflmesinin onayland›¤› görülmektedir. Zaten düzenlenmifl konulara iliflkin sözleflmelerin onaylanmas›, bu sözleflmelerin Türk çal›flma mevzuat›na etkilerinin s›n›rl› olmas›na yol açm›fl-
Türkiye 1946-1959
döneminde 11 UÇÖ
sözleflmesini onaylam›flt›r.
210
98 say›l› sözleflme UÇÖ’de
18 Haziran 1949’da kabul
edilmifl, 18 Temmuz 1951’de
yürürlü¤e girmifltir. Türkiye
ise sözleflmenin onay›na
iliflkin kanunu, yürürlü¤e
girmesinden yirmi gün sonra
8 A¤ustos 1951 tarihinde
kabul etmifltir.
t›r. Mevzuata uygun sözleflmeleri onaylama politikas›n›n bilinçli bir seçim oldu¤u,
Çal›flma Bakanl›¤› belgelerinde ve sözleflmelerin onay gerekçelerinde aç›kça ifade
edilmifltir. Onaylanan sözleflmelerdeki iç mevzuatla olan kimi ayk›r›l›klar ise göz
ard› edilmifl ve çeflitli gerekçelerle yok say›lm›flt›r (Makal, 2002: 407-408).
Y›llar içindeki da¤›l›m›na bak›ld›¤›nda 1946 y›l›nda 3 adet, 1949 y›l›nda 2 adet,
1950 y›l›nda 2 adet, 1951 y›l›nda 2 adet ve 1959 y›l›nda 2 adet sözleflmenin onayland›¤› görülür. 1952-1958 döneminde 7 y›l boyunca hiçbir Sözleflmenin onaylanmam›fl olmas› dikkat çekicidir. Oysaki bu y›llar Türkiye’de çal›flma mevzuat› alan›nda önemli ad›mlar›n at›ld›¤› y›llard›r. 1951 y›l›nda asgari ücret yönetmeli¤inin
ç›kar›lmas›ndan sonra il esas›na göre asgari ücret uygulamas›n›n bafllat›lmas› ve
kapsama al›nan il say›s›n›n 1956’da 11 ile ç›kar›lmas›, 1952’de bas›n mesle¤inde çal›flanlarla, 1953’te garson ve benzeri iflçilerin hizmet karfl›l›klar›yla, 1954’te gemi
adamlar›yla ilgili kanunlar›n kabulü, sosyal sigortalar mevzuat› ve uygulamalar›n›n
geniflletilmesi, 1951 y›l›nda hafta tatili ve genel tatil günlerinde ücret ödenmesine
dair kanunun, 1954 y›l›nda ö¤le dinlenmesi kanununun ç›kart›lmas› bu geliflmelere örnektir. Bu geliflmeler temelinde daha fazla UÇÖ sözleflmesinin onaylanmas›
olana¤› varken 1952-1958 döneminde hiçbir sözleflmenin onaylanmamas›nda ayn›
y›llarda T.C. aleyhine sendika özgürlü¤üne iliflkin flikayetlerin etkili oldu¤u ve Türkiye’nin bu flikayetlere tepkisini yeni sözleflme onaylamayarak gelebilecek yükümlülüklerden kaç›nmak biçiminde koydu¤u ileri sürülmektedir (Kutal, 1970: 187).
Bu dönemde sendikal haklara iliflkin olarak Türk hükümetine yöneltilen ilk yak›nmay›, Dünya Sendikalar Federasyonu 4 Aral›k 1951 tarihinde BM Ekonomik ve
Sosyal Konseyine sunmufl, Konsey de yak›nmay› UÇÖ’ye iletmifltir. ‹kinci yak›nma
29 A¤ustos 1957 tarihinde Uluslararas› Hür ‹flçi Sendikalar› Konfederasyonu taraf›ndan Sendika Özgürlü¤ü Komitesine iletilmifltir (Gülmez, 1988: 421-422).
Saymen (1961: 131), 1946-1959 döneminde onaylanan sözleflmelerin say›ca azl›¤›n› ve ayn› zamanda da iç mevzuatla büyük ölçüde uyumlu oldu¤u halde onaylanmayan sözleflmelerin bulunmas›n›, UÇÖ ile iliflkileri yürütmekle görevli olan
Çal›flma Bakanl›¤› Araflt›rma Kurulu’nun görevlerini yeterli ciddiyet ve titizlikle
yapmamas›na ba¤lamaktad›r.
UÇÖ’nün 1998 tarihli Çal›flmaya ‹liflkin Temel Haklar ve ‹lkeler Bildirgesinde
temel bir insan hakk› olarak tan›mlad›¤› örgütlenme ve toplu pazarl›k hakk›na
iliflkin 98 say›l› Örgütlenme ve Toplu Pazarl›k Hakk› Sözleflmesi, dönem içinde
onaylanan sözleflmeler aras›nda özel bir yer iflgal eder. 98 say›l› sözleflme UÇÖ’de
18 Haziran 1949’da kabul edilmifl, 18 Temmuz 1951’de yürürlü¤e girmifltir. Türkiye ise sözleflmenin onay›na iliflkin kanunu, yürürlü¤e girmesinden yirmi gün sonra 8 A¤ustos 1951 tarihinde kabul etmifltir. Sendika özgürlü¤üne iliflkin 87 say›l›
sözleflmenin onaylanmam›fl olmas›na karfl›n, bu sözleflmedeki özgürlükleri garanti alt›na almaya çal›flan 98 say›l› sözleflmenin onaylanm›fl olmas› farkl› gerekçelere ba¤lanm›flt›r. Saymen (1961: 131), bu durumu dönemin yetkililerinin yetersiz
ve titiz olmayan yaklafl›mlar›na ba¤larken, sözleflmenin onaylanmas›nda önemli
bir rol üstlenen Prof. Dr. Cahit Talas bu durumu Demokrat Parti iktidar›n›n ilk y›llar›nda özgürlükçü görünme iste¤i, sözleflme ile iç hukukumuzun çeliflki içinde
olmad›¤› kan›s›, memurlar›n sözleflme kapsam› d›fl›nda tutuldu¤u kan›s›, 1954 öncesi dönemde Türkiye - UÇÖ iliflkilerinin olumlu bir geliflme içinde olmas›, çeliflkilerin fark›na varm›fl olabilecek baz› bürokratlar›n ise pürüz yaratabilecek baz›
durumlar üzerinde durmamas› gibi çeflitli nedenlere ba¤lamaktad›r (Gülmez,
1990a: 61-67).
211
Türkiye 98 say›l› Sözleflmeyi ne zaman onaylam›flt›r?
SIRA S‹ZDE
3
98 say›l› Sözleflmenin onaylanmas› ile Türkiye, Sözleflme aç›s›ndan UÇÖ’nün
raporlara dayal› denetim sürecine dahil olmufltur. Türkiye 98 say›l› Sözleflme ile ilgili olarak ilk kez 1955 y›l›nda Uzmanlar Komitesinin raporunda özel gözlemler
S O Rtekrarlanm›flt›r.
U
bölümünde ele al›nm›flt›r. Bu durum 1956, 1957 ve 1958 y›llar›nda
Ayr›ca Aplikasyon (uygulama) Komitesinin 1956, 1957 ve 1958 tarihlerindeki toplant›lar›nda Türkiye, 98 aç›s›ndan tart›fl›lmak üzere gündeme al›nm›flt›r
D ‹ K K A T (Gülmez,
1990b).
SIRA S‹ZDE
1946-1959 Döneminde UÇÖ Teknik Yard›mlar›
S O R U
D‹KKAT
N N
1946-1959 döneminde Türkiye UÇÖ teknik yard›mlar›ndan yararlanm›flt›r. Bu ba¤AMAÇLARIMIZ
lamda öncelikle 1949 y›l›nda bir UÇÖ heyeti taraf›ndan haz›rlanan
“Türkiye’de Çal›flma Sorunlar›” bafll›kl› Rapora de¤inmek gerekir (ILO, 1950; Türkiye Ekonomik
ve Toplumsal Tarih Vakf›, 1998: 425; Weigert, 1952). Bu Rapor, 1948 y›l›nda Çal›flK ‹ T A P
ma Bakanl›¤›n›n UÇÖ’den, uzman gözü ile, Türkiye’deki çal›flma mevzuat›, ifl sa¤l›¤› ve güvenli¤i, sosyal sigortalar, ifl bulma hizmetleri ve ifl veriminin art›r›lmas›
konular›nda al›nacak önlemleri ve yap›lmas› gereken de¤ifliklikleri belirlemek üzeTELEV‹ZYON
re bir rapor haz›rlanmas›n› talep etmesi sonucunda haz›rlanm›flt›r. Türkiye’ye gelen 5 kiflilik UÇÖ heyeti Mart-May›s 1949 tarihlerinde çeflitli illerde yapt›¤› incelemelerden sonra, Rapor tasla¤›n› 20 May›s 1949’da Çal›flma Bakanl›¤›na sunmufltur.
N T E R N Eve
T sa¤l›k alaTürkiye’nin esas olarak bir tar›m ülkesi oldu¤unu vurgulayan, ‹e¤itim
n›ndaki yetersizliklere dikkat çeken 282 sayfal›k nihai Raporda ise dönemin çal›flma yaflam›n›n ve sosyal politikalar›n›n ayr›nt›l› bir analizi yap›larak, çal›flma mevMAKALE
zuat›n›n iyilefltirilmesi için çeflitli önerilerde bulunulmufltur. Türkiye’de
sosyal sigorta kollar›n›n kademeli olarak gelifltirilmesinde ve ‹fl ve ‹flçi Bulma Kurumunun
örgütlenmesinde de, UÇÖ’nün teknik yard›m ve iflbirli¤inden yararlan›lm›flt›r (Makal 2002: 401).
UÇÖ 1947 y›l›nda Yak›n ve Orta Do¤u Bölgesel Konferans›n› ‹stanbul’da toplam›flt›r. M›s›r, ‹ran, Irak, Lübnan, Suriye ve Türkiye hükümetleri delegasyonlar›n›n
ça¤r›l› oldu¤u Konferansta ulafl›lan sonuçlar ayr›ca Suudi Arabistan ve Yemen’e de
iletilmifltir. Türkiye’nin talebi üzerine UÇÖ, 1952 y›l›nda ‹stanbul’da Yak›n ve Orta
Do¤u ‹flgücü Saha Ofisini açm›flt›r. Ofisin a¤›rl›kl› görevi, iflgücünün yetifltirilmesi,
e¤itimi, iflgücü piyasas› kurumlar›n›n ve yönetiminin gelifltirilmesi için Türkiye’ye
ve bölge ülkelerine teknik yard›m sa¤lamak olmufltur. Bu teknik yard›mlar çerçevesinde, Türkiye’den de¤iflik iflkollar›nda çal›flan mühendisler ve ustabafl›lar Avrupa ülkelerindeki fabrikalarda iflbafl› e¤itimi görmüfllerdir. 1955 y›l›nda ise gene ‹stanbul’da Birleflmifl Milletler Kurulufllar› ve UÇÖ iflbirli¤i ile Yak›n ve Orta Do¤u
Çal›flma Enstitüsü kurulmufltur. 1955-1959 y›llar› aras›nda Enstitü bünyesinde sürdürülen e¤itimlerle, Yak›n ve Orta Do¤u ülkelerinden gelenler de dahil olmak üzere, 490 kifliye baflta ifl teftifli ve iflgücü alanlar›nda olmak üzere yabanc› ve Türk uzmanlar taraf›ndan e¤itimler verilmifltir. Enstitü 1960 y›l›nda Çal›flma Bakanl›¤›na
devredilmifltir (Cam, 2008; Jain, 1961; UÇÖ,1963).
SIRA S‹ZDE
SIRA S‹ZDE
AMAÇLARIMIZ
K ‹ T A P
TELEV‹ZYON
‹NTERNET
MAKALE
1955 y›l›nda, ‹stanbul’da
Birleflmifl Milletler
Kurulufllar› ve UÇÖ iflbirli¤i
ile Yak›n ve Orta Do¤u
Çal›flma Enstitüsü
kurulmufltur.
212
1946-1959 Türkiye-UÇÖ ‹liflkileri Üzerine bir De¤erlendirme
Dönem içerisinde Türkiye - Uluslararas› Çal›flma Örgütü iliflkileri de¤iflik boyutlarda
geliflmifltir. Kuflkusuz, bu iliflkilerin yeterli oldu¤u savunulamaz. Bunda, Türkiye’nin
Örgütle sa¤l›kl› ve genifl iliflkiler kurmak ve bu iliflkiler do¤rultusunda iç mevzuat›n› gelifltirmek yerine; palyatif, durumu idare etmeye yönelik tav›rlar içerisinde olmas› belirleyici olmufltur. Kuflkusuz, Türkiye’nin reel koflullar› da bu süreç üzerinde etken olmufltur. Ülkenin sanayileflme sürecinin bafllar›nda olmas›, çal›flma yaflam›n›n henüz geliflmemifl olmas›, örgütlenme hakk›n›n yeni tan›nm›fl olmas›, mevzuat›n yeni ve s›n›rl› olmas›, ülkenin maddi kaynaklar›n›n ve insan gücü olanaklar›n›n yetersizli¤i bunlar
aras›ndad›r. Ancak, Türkiye’nin bu olumsuz koflullara ra¤men gösterebilece¤i iflbirli¤ini dahi yapmad›¤› söylenebilir. Bu olumsuzluklara karfl›n, dönem içerisinde Uluslararas› Çal›flma Örgütü, de¤iflik yollarla Türkiye’de çal›flma iliflkileri alan›ndaki geliflmeler ve mevzuat üzerinde olumlu etkiler yapm›flt›r. Ç›kar›lan birçok yasan›n gerekçesinde yap›lan at›flar, bunun aç›k bir göstergesidir. Türkiye’nin UÇÖ’ye, onaylad›¤› sözleflmelerin uygulanma durumuna iliflkin olarak verdi¤i raporlar›n incelenmesi, gerekleri tümüyle yerine getirilmiyor da olsa, Örgüt normlar›n›n Türk çal›flma mevzuat› ve
uygulama üzerinde etkili oldu¤unu ortaya koymaktad›r.
Kaynak: (Makal, 2002: 418-419)
1960-1980 döneminde
Türkiye -UÇÖ iliflkileri
genellikle karfl›l›kl› iflbirli¤i
ve yard›mlaflma anlay›fl›
çerçevesinde yürümüfltür.
15-16 Haziran olaylar›: 1516 Haziran 1970 tarihlerinde
Türkiye’de ‹stanbul merkezli
olarak bafllayan ve yay›lan,
Türkiye tarihindeki en büyük
iflçi eylemlerinden biri.
12 Mart Muht›ras›: 12 Mart
1971 tarihinde Türk Silahl›
Kuvvetleri’nin Genelkurmay
Baflkan› ile Kara, Deniz ve
Hava Kuvvetleri
komutanlar›n›n hükûmeti
istifaya zorlamak amac›yla
Cumhurbaflkan›’na
verdikleri muht›ra
1960-1980 döneminde Türkiye-UÇÖ iliflkileri genellikle karfl›l›kl› iflbirli¤i ve yard›mlaflma anlay›fl› çerçevesinde yürümüfltür. 1961 Anayasas› temelinde gelifltirilen demokratikleflme ve sosyal devlet anlay›fl›, çal›flma mevzuat› aç›s›ndan önemli kazan›mlar getirmifltir. Bu dönem bir yönüyle bireysel ifl hukukundan toplu ifl
hukukuna geçifl dönemi olarak da nitelenebilir (Ifl›kl›, 2010). 1963 tarihli 274 say›l› Sendikalar Kanunu ve 275 say›l› Toplu ‹fl Sözleflmesi Grev ve Lokavt Kanunu, Türkiye’de toplu ifl iliflkilerinin kurulmas›nda temel kaynaklar olmufllard›r.
Gene bu dönemde 1965 tarihli 506 say›l› Sosyal Sigortalar Kanunu ile sigorta kanunlar›n›n tek bir metin içinde birlefltirilmesi, 1965 tarihli ve 624 say›l› Devlet
Personel Sendikalar› Kanunu do¤rultusunda toplu sözleflme ve grev hakk› olmasa da memur sendikalar›n›n kurulmas›, 1967 tarihli yeni Deniz ‹fl Kanunu,
1971 tarihli ve 1475 say›l› yeni ‹fl Kanunu, çal›flma mevzuat› alan›nda önemli
noktalar olmufllard›r. 15-16 Haziran olaylar›na yol açan 1970 tarihli ve 1317 say›l› Kanunla sendikal haklara getirilmek istenen k›s›tlama ve 12 Mart 1971 Muht›ras› ile bafllayan askeri müdahale sürecinde yap›lan Anayasa de¤ifliklikleri çerçevesinde memurlar›n sendikal haklar›n›n yasaklanmas› gibi sendikal hak ve
özgürlükler aç›s›ndan sorunlu dönemler ve geriye gidifllerin yafland›¤› da görülmüfltür. 1961 anayasas› temelinde gelifltirilen sosyal kazan›mlar›n, 1971 anayasa
de¤ifliklikleri ile geri al›nmas› çabalar›, dönemin çal›flma iliflkilerinde de önemli
gerginliklere neden olmufl ve bu gerginlikler yak›nmalarla UÇÖ Sendika Özgürlü¤ü Komitesinin de gündemine tafl›nm›flt›r.
1975 y›l›nda UÇÖ’nün ‹stanbul’daki Yak›n ve Orta Do¤u ‹flgücü Saha Ofisi kapat›lm›flt›r. 1976 y›l› bafl›nda UÇÖ Ankara Ofisi aç›lm›flt›r.
213
1960-1980 Döneminde Onaylanan UÇÖ Sözleflmeleri
1960-1980 döneminde toplam 15 sözleflme onaylanm›flt›r. Çal›flma normlar› ile ilgili olmayan 116 say›l› Son Maddelerin Revizyonu sözleflmesini hariç tutarsak,
y›lda 0.7 sözleflme onay› ile bu dönemin bir önceki 1946-1959 döneminden onay
oran› aç›s›ndan farkl› olmad›¤›n› görürüz. Türkiye’nin onaylad›¤› toplam 27 sözleflmenin 1980 tarihine kadar onaylanan 153 UÇÖ sözleflmesine oran› ise yüzde
17.6’d›r. Türkiye’nin bir önceki dönemde yüzde 10 olan onay oran›n›n yükseldi¤i görülmektedir.
Bu sözleflmelerin y›llar içindeki da¤›l›m› da bir önceki dönemdeki gibi istikrars›zd›r. 27 May›s 1960 askeri müdahalesinin ard›ndan hükümet, bir y›l içinde 4 sözleflmeyi birden imzalam›flt›r. Ancak 1961-1965 döneminde befl y›l boyunca hiçbir
onay ifllemi gerçeklefltirmemifltir. 1966-1976 aras›nda ise 10 sözleflme onaylam›flt›r.
Sözleflmelerin içeri¤ine bakt›¤›m›zda UÇÖ’nün 8 temel sözleflmesinden üçünün, yani 100 say›l› Eflit Ücret Sözleflmesi, 105 say›l› Zorla Çal›flt›r›lman›n Kald›r›lmas› Sözleflmesi, 111 say›l› Ayr›mc›l›k (ifl ve meslek) Sözleflmesinin bu dönemde onayland›¤›n› görürüz. Ayr›ca UÇÖ’nün öncelikli 4 sözleflmesinden biri olan
122 say›l› ‹stihdam Politikas› Sözleflmesi de bu dönemde imzalanm›flt›r. Böylece
1980 y›l›na gelindi¤inde Türkiye’nin 27 sözleflme onaylad›¤›n›, bu kapsamda 8
temel sözleflmeden 4’ünü, 4 öncelikli sözleflmeden 2’sini onaylam›fl oldu¤unu
görüyoruz.
SIRA S‹ZDE
1960-1980 döneminde UÇÖ’nün 8 temel sözleflmesinden hangileri onaylanm›flt›r.
• Örgütlenme özgürlü¤ü, toplu pazarl›k ve endüstri iliflkileri: 1 adet (11 say›l›
Sözleflme)
S O R U
• Zorla çal›flma: 1 adet (105 say›l› Sözleflme)
• F›rsat ve muamele eflitli¤i: 2 adet (100 ve 111 say›l› Sözleflmeler)
• ‹stihdam politikas›: 1 adet (122 say›l› Sözleflme)
D‹KKAT
• Ücretler: 4 adet (26, 94, 95 ve 99 say›l› Sözleflmeler)
• ‹fl sa¤l›¤› ve güvenli¤i: 3 adet (115, 119, 127 say›l› Sözleflmeler)
• Sosyal güvenlik: 2 adet (102 ve 118 say›l› Sözleflmeler) SIRA S‹ZDE
• Nihai Maddeler: 1 adet (116 say›l› Sözleflme)
Bu dönemde benimsenen sözleflmelerin önemli bir bölümü,
1475 say›l› ‹fl KaAMAÇLARIMIZ
nununun maddelerinin biçimlendirilmesine ilham kayna¤› olmufllard›r.
UÇÖ’nün 8 temel
sözleflmesinden üçü, yani
100 say›l› Eflit Ücret
Sözleflmesi, 105 say›l› Zorla
Çal›flt›r›lman›n Kald›r›lmas›
Sözleflmesi, 111 say›l›
Ayr›mc›l›k (ifl ve meslek)
Sözleflmesi 1960-1980
döneminde onaylanm›flt›r.
4
SIRA S‹ZDE
fi Ü N E L ‹ M
UÇÖ’nün temelD Ü
sözleflmeleri,
29 say›l› Zorla Çal›flt›rma,
87 say›l› Sendika Özgürlü¤ü
O R U
ve SendikalaflmaS Hakk›n›n
Korunmas›, 98 say›l›
Örgütlenme ve Toplu
Pazarl›k Hakk›, 100
D ‹ Ksay›l›
KAT
Eflit Ücret, 105 say›l› Zorla
Çal›flt›r›lman›n Kald›r›lmas›,
111 say›l› Ayr›mc›l›k (ifl ve
SIRAAsgari
S‹ZDE
meslek), 138 say›l›
Yafl ve 182 say›l› En Kötü
Biçimlerdeki Çocuk
‹flçili¤inin Yasaklanmas› ve
AMAÇLARIMIZ
Ortadan Kald›r›lmas›
Sözleflmeleridir.
N N
1960-1980 Döneminde Aplikasyon Komitesinde
K ‹ T ATürkiye
P
Onaylad›¤› sözleflmelerin say›s› göreli olarak artan Türkiye’nin bu dönemde, Aplikasyon Komitesinde, çeflitli sözleflmelerin iç mevzuata yans›t›lmas› ve uygulanmas›nda ki sorunlarla ilgili olarak veya denetim prosedürleri vermesi
RaporT E L E V gereken
‹ZYON
lar› UÇÖ’ye veya sosyal taraflara iletmemesi ile ilgili olarak incelemeye al›nd›¤›n›
görüyoruz. Türkiye, bu süre içerisinde yaln›zca 1960 ve 1973 y›llar›nda Aplikasyon
Komitesinin gündemine girmemifltir. Di¤er y›llarda, onaylam›fl oldu¤u 27 sözlefl‹ N T E R N E T nedeniyle
meden 8’i için iç mevzuat›n ve uygulamalar›n sözleflmeye ayk›r›l›klar›
Aplikasyon Komitesinde tart›fl›lm›flt›r.
Türkiye’nin 1960-1980 döneminde Aplikasyon Komitesinde incelemeye al›nd›MAKALE
¤› sözleflmeler flunlard›r:
UÇÖ’nün öncelikli
K say›l›
‹ T ‹flA P
sözleflmeleri: 81
Teftifli, 122 say›l› ‹stihdam
Politikas›, 129 say›l› ‹fl
Teftifli, (Tar›m), 144 say›l›
Üçlü Dan›flmaT E L E V ‹ Z Y O N
Sözleflmeleridir.
Bu dönemde benimsenen
sözleflmelerin önemli bir
bölümü, 1475 ‹say›l›
N T E R‹flN E T
Kanununun maddelerinin
biçimlendirilmesine ilham
kayna¤› olmufllard›r.
MAKALE
214
Tablo 8.2
1960-1980
Döneminde
Aplikasyon
Komitesinde
‹ncelemeye Al›nan
Sözleflmeler
Kaynak: UÇÖ
http://www.ilo.org/pu
blic/libdoc/ilo/P/09616/
Y›l/Sözleflme
14
42
81
94
95
96
105
119
1960
1961
X
1962
X
1963
X
1964
X
1965
X
1966
1967
X
X
X
1968
X
1969
X
1970
X
X
1971
X
X
X
X
X
X
1972
X
1973
1974
X
X
1975
X
1976
X
X
X
X
1977
X
X
X
X
1978
X
X
X
1979
X
X
X
1980
X
X
X
X
Türkiye Hükümeti, 1974 y›l›nda, Zorla Çal›flt›rman›n Sona Erdirilmesi Hakk›ndaki 105 say›l› Sözleflmeyi ihlal etti¤i için bir sonraki y›l özel paragrafa al›nmak ihtimali ile karfl› karfl›ya kalm›fl; 1975 y›l›nda gerekli de¤iflikli¤i yapt›¤› için özel paragrafa al›nmam›flt›r. Türkiye 1978 y›l›nda ise, 94 say›l› Çal›flma fiartlar› (Kamu Sözleflmeleri), 95 say›l› Ücretlerin Korunmas› ve 119 say›l› Makinelerin Korunma Tertibat› ile Teçhizi Sözleflmelerini ihlal etti¤i için, iflçi ve iflveren gruplar›n›n ortak karar›yla, özel paragrafa al›nm›flt›r. Türkiye 1979 y›l›nda da 94, 95 ve 119 say›l› Sözleflmelerde gerekli de¤ifliklikleri yapmamas› nedeniyle, iflçi ve iflveren gruplar›n›n
ortak karar›yla, özel paragrafa al›nm›flt›r. Ancak bu karar›n al›nmas›ndan sonra, ‹ngiltere hükümet temsilcisinin verdi¤i önerge kabul edilince, özel paragraf kald›r›lm›flt›r. Türkiye, 1980 y›l›nda, 94 ve 95 say›l› Sözleflmeleri ihlal etti¤i için, iflçi ve iflveren gruplar›n›n ortak karar›yla yeniden özel paragrafa al›nm›flt›r.
SIRA S‹ZDE
5
Türkiye, 1959-1980
döneminde
S O R Uyedi ayr› vaka ile
Örgütlenme Özgürlü¤ü
Komitesinin gündemine
girmifltir.
D‹KKAT
SIRA S‹ZDE
AMAÇLARIMIZ
Türkiye 1960-1980
döneminde ne zaman ve hangi gerekçelerle özel paragrafa al›nm›flt›r?
SIRA S‹ZDE
1960-1980 Döneminde Sendika Özgürlü¤ü Komitesinde
TürkiyeD Ü fi Ü N E L ‹ M
Türkiye, 1957 y›l›nda Uluslararas› Hür ‹flçi Sendikalar› Konfederasyonunun yapt›S O Rsonra
U
¤› yak›nmadan
10 y›l boyunca Sendika Özgürlü¤ü Komitesinin gündemine
girmemifltir.
1959-1980D ‹döneminde
ise yedi ayr› vaka ile Sendika Özgürlü¤ü Komitesinin günKKAT
demine girmifltir. Bunlar; 1967 tarihinde Sosyal-‹fl Sendikas›’n›n, greve kat›lan iflçile-
N N
SIRA S‹ZDE
AMAÇLARIMIZ
215
re yönelik bask›lar› flikayet etmesi; 1971 tarihinde D‹SK’in, 1317 say›l› Yasa ile Sendikalar Kanununda yap›lan de¤iflikliklerin sendikal haklar› ihlal etti¤i gerekçesiyle
yapt›¤› baflvuru; 1974 tarihinde K›br›s ‹flçi Konfederasyonu’nun UÇÖ’ye yapt›¤› flikayet baflvurusunda Türk’lerin elindeki bölgelerde sendikal haklar›n ihlal edildi¤i iddias› ve buna karfl›l›k TÜRK-‹fi ve Türk-Sen’in Rumlar›n Türk sendikac›lar› Limasol
ve Larnaka’da tutuklad›klar› konusundaki baflvurular›; 1976 y›l›nda Dünya Emek
Konfederasyonunun, D‹SK’in Devlet Güvenlik Mahkemelerine karfl› gerçeklefltirdi¤i
eylemin ard›ndan D‹SK yöneticileri ve baz› iflçilerin tutuklanmas› ve çok say›da iflçinin iflten at›lmas›na dair baflvurusu; 1979 tarihinde Dünya Emek Konfederasyonu,
Dünya Sendikalar Federasyonu ve di¤er baz› uluslararas› iflçi örgütlerinin, bir toplant›da Enternasyonal’in söylenmesi nedeniyle baz› sendikalar›n aranmas› ve sendikac›lar›n tutuklanmas› ile ilgili baflvurular›; ayn› örgütlerin 1980 y›l›nda 1 May›s 1980 sonras›nda D‹SK’e yönelik bask›lar› ele alan baflvurular›; ve son olarak Uluslararas› Metal Federasyonu ile Dünya Emek Konfederasyonunun Maden-‹fl Genel Baflkan› Kemal Türkler’in 22 Temmuz 1980 tarihinde öldürülmesi sonras›ndaki baflvurular›d›r.
1960-1980 Döneminin De¤erlendirmesi
Türkiye-UÇÖ iliflkilerinde 1960-1980 dönemi, iliflkilerin geliflti¤i bir dönem olarak
görülebilir. Yeterli olmamakla birlikte bu dönemde sözleflmelerin onaylanmas› aç›s›ndan daha fazla gayret gösterilmifltir. Temel ve öncelikli sözleflmelerin bir k›sm›n›n onaylanmas› bu aç›dan kayda de¤erdir. Ancak 1961 Anayasas›n›n demokratik
ve sosyal temeli ve bu temel üzerinde Türkiye’de çal›flma mevzuat›ndaki geliflmeler ve özellikle toplu ifl hukukunun geliflmesi, daha fazla UÇÖ sözleflmesinin onaylanabilece¤ini de düflündürmektedir. Türkiye’nin iç mevzuata uyan UÇÖ sözleflmelerini onaylama e¤ilimi, bu dönemde de devam etmifltir. Bireysel ve toplu ifl hukukunun geliflmesinde ve 1475 say›l› ‹fl Kanununun haz›rlanmas›nda UÇÖ sözleflmelerinden genifl ölçüde yararlan›lm›flt›r. Türkiye iç mevzuat›na uyan sözleflmeleri onaylama e¤iliminde olsa da mevzuata uygunluk konusundaki yorumlar› her zaman UÇÖ’nün denetim organlar›n›n görüflleri ile uyuflmam›flt›r. Bu nedenle Uzmanlar Komitesi Raporlar›nda bu ayk›r›l›klara iliflkin gözlemler genifl bir biçimde
yer alm›fl, Türkiye, Aplikasyon Komitesinde inceleme konusu olmufl, ve dönem
boyunca iki kez özel paragrafa al›nm›flt›r. Ayr›ca Sendika Özgürlü¤ü Komitesine
yap›lan flikayetlerin say›s› da artm›flt›r.
‹L‹fiK‹LER‹NDE 1980 SONRASI DÖNEM
Türkiye’de 12 Eylül 1980 askeri darbesi ile demokrasinin ask›ya al›nmas› Türkiye-UÇÖ iliflkilerinde önemli bir k›r›lma noktas› teflkil etmifltir. Türkiye’nin demokratik ve sosyal hukuk devleti ilkelerinden uzaklaflmas›, askeri yönetimin
son derece a¤›r insan haklar› ve sendikal hak ihlalleri, Türkiye’nin, UÇÖ’nün
yaln›zca sözleflmeleri ile de¤il Anayasal ilkeleri ile de ters düflmesine yol açm›flt›r. 1980 y›llar›n›n hukuk d›fl› uygulamalar› ile 1982 Anayasas› ve bu Anayasaya
dayan›larak ç›kar›lan birçok yasa, demokrasinin temel ilkeleri ile çat›flm›flt›r (Talas, 1990: 146). Bu dönemde parlamento ve hükümet feshedilmifl, siyasi parti liderleri ve çok say›da parlamenter tutuklanm›fl, tüm siyasi partiler yasaklanm›flt›r. Grevler yasaklanm›fl, D‹SK’in faaliyetleri ask›ya al›nm›fl, mallar›na el konulmufl ve faaliyetine son verilen sendikalar›n yönetimleri kayy›ma devredilmifltir
(Ifl›kl›, 2010:166). 1981 tarihinde D‹SK yöneticileri ve sorumlular› hakk›nda ölüm
cezas› ve baflka a¤›r cezalar istemiyle dava aç›lm›flt›r. D‹SK, 1991 y›l›nda, dava-
Türkiye’de 12 Eylül 1980
askeri müdahalesi ile
demokrasinin ask›ya
al›nmas› Türkiye-UÇÖ
iliflkilerinde önemli bir
k›r›lma noktas› teflkil
etmifltir.
12 Eylül 1980 Askeri
Darbesi: Türk Silahl›
Kuvvetlerinin 12 Eylül 1980
günü emir-komuta zinciri
içinde gerçeklefltirdi¤i askerî
müdahale.
216
n›n beraatle sonuçlanmas› ve 1992 y›l›nda faaliyetlerine yeniden bafllamas›na
kadar sendikal dünyan›n d›fl›nda b›rak›lm›flt›r. Ayn› y›llarda TÜRK-‹fi’e ba¤l›
YOL-‹fi ve Petrol-‹fl’in de baz› flubelerinin faaliyetleri durdurulmufltur. 1980-1983
döneminde iflçi iflveren iliflkilerinde zorunlu tahkim sistemi getirilmifltir. Siyasal
ve sendikal demokrasinin olmad›¤› bir ortamda haz›rlanan 1982 Anayasas› ve bu
Anayasa temelinde ç›kar›lan bireysel ve toplu çal›flma mevzuat› da demokrasi ve
sosyal hukuk devleti ilkelerinden uzak kalm›flt›r. Askeri yönetim taraf›ndan kabul edilerek yürürlü¤e sokulan 5.5.1983 tarihli ve 2821 say›l› Sendikalar Kanunu
ile 2822 say›l› Toplu ‹fl Sözleflmesi, Grev ve Lokavt Kanunu, UÇÖ denetim organlar›nda sendikal haklarla ilgili UÇÖ sözleflmelerine ayk›r›l›k aç›s›ndan sürekli elefltirilmifltir. Bu dönemde dikkate de¤er bir geliflme, baflta ö¤retmenler olmak üzere memurlar›n Türkiye’nin onaylam›fl bulundu¤u 98 say›l› UÇÖ Sözleflmesini temel alarak, sendikal örgütlenme yoluna gitmeleridir. 98 say›l› Sözleflme
ve daha sonra da 1992 y›l›nda onaylanan 87 say›l› UÇÖ Sözleflmesi Türkiye’de
kamu çal›flanlar›n›n sendikalaflma giriflimlerinin baflar›ya ulaflmas›nda önemli bir
rol oynam›fllard›r.
1980 Sonras› Dönemde Onaylanan UÇÖ Sözleflmeleri
2011 y›l› itibariyle
Türkiye’nin 56 sözleflme
onaylad›¤›n›, bu kapsamda
8 temel sözleflmenin
tamam›n›, 4 öncelikli
sözleflmeden üçünü
onaylam›fl oldu¤unu
görüyoruz.
SIRA S‹ZDE
S O R U
6
1980-2011 tarihleri aras›nda toplam 29 sözleflme onaylanm›flt›r. Y›lda 0,9 sözleflme
onay› ile bu dönemde y›ll›k onay oran›n›n önceki dönemlere göre yükseldi¤ini görüyoruz. Türkiye’nin onaylad›¤› toplam 56 sözleflmenin 2011 tarihine kadar onaylanan 189 UÇÖ sözleflmesine oran› ise yüzde 29,6’d›r. Türkiye’nin 80 y›ll›k UÇÖ
üyeli¤i sürecinde onay oran›n›n yükseldi¤i görülmekteyse de, aday ülke olarak
Avrupa Birli¤i’ne kat›l›m müzakeresi sürecinde olan Türkiye için bu oran›n düflük
oldu¤u söylenebilir. Türkiye’nin 8 temel UÇÖ sözleflmesini ve 3 öncelikli sözleflmeyi onaylam›fl olmas› ise olumlu bir geliflmedir.
Bu sözleflmelerin y›llar içindeki da¤›l›m› da daha önceki dönemlerdeki gibi istikrars›zd›r 1980-1990 y›llar› aras›nda 11 y›l boyunca yaln›zca 1 sözleflme onaylanm›flken, 1992 y›l›nda 6 sözleflme; 2005 y›l›nda ise 16 sözleflme onaylanm›flt›r.
Sözleflmelerin içeri¤ine bakt›¤›m›zda, bu dönemde temel haklara iliflkin 4 sözleflmenin yani 29 say›l› Zorla Çal›flt›rma, 87 say›l› Sendika Özgürlü¤ü ve Sendikalaflma Hakk›n›n Korunmas›, 138 say›l› Asgari Yafl ve 182 say›l› En Kötü Biçimlerdeki Çocuk ‹flçili¤inin Yasaklanmas› ve Ortadan Kald›r›lmas› Sözleflmelerinin
onaylanmas› ile UÇÖ’nün 8 temel sözleflmesinin tamam›n›n onayland›¤›n› görürüz. Ayr›ca UÇÖ’nün öncelikli dört sözleflmesinden biri olan 144 say›l› Üçlü Dan›flma Sözleflmesi de bu dönemde imzalanm›flt›r. Böylece 2011 y›l›na gelindi¤inde Türkiye’nin 189 UÇÖ sözleflmesinden 56 sözleflmeyi onaylad›¤›n›, bu kapsamda 8 temel sözleflmenin tamam›n›, 4 öncelikli sözleflmeden üçünü onaylam›fl oldu¤unu görüyoruz.
SIRA S‹ZDE
2011 y›l› itibariyle
UÇÖ’nün kaç sözleflmesi vard›r ve Türkiye UÇÖ sözleflmelerinden kaç›n› onaylam›flt›r?
• Örgütlenme özgürlü¤ü, toplu pazarl›k ve endüstri iliflkileri: 3 adet (87,135,151
O R U
say›l› SSözleflmeler)
• Zorla çal›flma: 1 adet (29 say›l› Sözleflme)
D‹KKAT
D‹KKAT
SIRA S‹ZDE
AMAÇLARIMIZ
N N
SIRA S‹ZDE
AMAÇLARIMIZ
217
• Çocuk iflçili¤inin ortadan kald›r›lmas› ve çocuklar›n ve gençlerin korunmas›: 5 adet (59, 77, 123, 138, 182 say›l› Sözleflmeler)
• Üçlü dan›flma: 1 adet (144 say›l› Sözleflme)
• ‹stihdam politikas›: 1 adet (159 say›l› Sözleflme)
• Mesleki rehberlik ve e¤itim: 1 adet (142 say›l› Sözleflme)
• ‹fl güvencesi: 1 adet (158 say›l› Sözleflme)
• Çal›flma süreleri: 1 adet (153 say›l› Sözleflme)
• ‹fl sa¤l›¤› ve güvenli¤i: 2 adet (155, 161 say›l› Sözleflmeler)
• Gemi adamlar› 12 adet (53, 55, 68, 69, 73, 92, 108, 133, 134, 146, 164, 166
say›l› Sözleflmeler)
• Liman iflçileri 1 adet (152 say›l› Sözleflme)
Bu dönemde onaylanan Sözleflmeler listesinde dikkati çeken bir husus, 1992 ve
1994 y›llar›nda onaylanan sendikal haklara ve ifl güvencesine iliflkin sözleflmelerin
(87, 151, 158) Türkiye’nin UÇÖ ile üyelik sürecinin bafl›ndan beri uygulad›¤› iç hukuka uygun sözleflmelerin onaylanmas› politikas›n›n d›fl›na ç›k›larak onaylanmas›d›r (Gülmez, 2000). Hemen bütün sözleflmelerin onay gerekçelerinde, söz konusu
sözleflmenin mevzuat›m›za uygunlu¤u nedeni ile onayland›¤› belirtilmektedir. Ancak 87 ve 151 say›l› sözleflmelerin onay gerekçelerinde Türkiye’nin daha önce kabul etti¤i UÇÖ sözleflmeleri, ‹nsan Haklar› Evrensel Bildirgesi ve Avrupa Sosyal
fiart› gibi uluslararas› belgelere at›f vard›r. Bu sözleflmeler 2821 ve 2822 say›l› Sendikalar Yasas›nda ve ifl kanununda kapsaml› de¤ifliklikler yap›lmas›n› gerektiren
sözleflmeler olduklar› halde mevzuat de¤iflikli¤inden önce onaylanmalar› yoluna
gidilmifltir. Ancak daha sonraki onaylarda, yeniden geleneksel politikaya dönülmüfl ve iç hukuka uygun oldu¤u düflünülen sözleflmelerin onaylanmas›na devam
edilmifltir (Gülmez, 2000).
87 ve 151 say›l› sözleflmelerin onay gerekçelerinin içeri¤inin di¤er ço¤u
onay
SIRA sözleflmenin
S‹ZDE
gerekçesinden fark› nedir?
Onaylanan sözleflmelerde dikkati çeken bir baflka husus, 2005 y›l›nda onaylanan 16 sözleflmenin 12’sinin ço¤unun, 1940’l› y›llarda kabul edilmifl gemi adamlaO R U iflçilerine ve
r›na iliflkin sözleflmeler olmas›d›r. Geri kalan 4 sözleflmenin ikisiSliman
karayolu iflçilerine ait konular› kapsamaktad›r. 2 sözleflme ise ifl sa¤l›¤› ve güvenli¤i ile ilgilidir. Türkiye’nin 2002 y›l›ndan bu yana belirli meslek gruplar› ve ifl sa¤D‹KKAT
l›¤› güvenli¤i d›fl›nda, çal›flma yaflam›n›n di¤er alanlar›nda sözleflme benimsemedi¤i görülmektedir. Ayr›ca Türkiye son 7 y›ld›r herhangi bir UÇÖ sözleflmesini de
SIRA S‹ZDE
onaylamam›flt›r.
AMAÇLARIMIZ
1980 sonras›nda onaylanan
sözleflmeler listesinde
dikkati çeken bir husus,
1992 ve 1994 y›llar›nda
onaylanan sendikal haklara
ve ifl güvencesine iliflkin
sözleflmelerin (87, 151, 158)
Türkiye’nin UÇÖ ile üyelik
sürecinin bafl›ndan beri
uygulad›¤› iç hukuka uygun
sözleflmelerin onaylanmas›
politikas›n›n d›fl›na ç›k›larak
onaylanmas›d›r
7
SIRA S‹ZDE
Türkiye’nin 2002 y›l›ndan bu
yana belirli meslek gruplar›
ve ifl sa¤l›¤› güvenli¤i
O R U
d›fl›nda, çal›flmaS yaflam›n›n
di¤er alanlar›nda sözleflme
benimsemedi¤i
görülmektedir. Ayr›ca
D ‹ K KTürkiye
AT
son 7 y›ld›r herhangi bir UÇÖ
sözleflmesini de
onaylamam›flt›r.
N N
SIRA S‹ZDE
AMAÇLARIMIZ
K ‹ T A P
K ‹ T A P
TELEV‹ZYON
TELEV‹ZYON
‹NTERNET
‹NTERNET
MAKALE
MAKALE
218
1980 Sonras›nda Aplikasyon Komitesinde Türkiye
Tablo 8.3
1980 Sonras›
Dönemde Aplikasyon
Komitesinde
‹ncelemeye Al›nan
Sözleflmeler
Kaynak: UÇÖ,
1987’ye kadar :
http://www.ilo.org/pu
blic/libdoc/ilo/P/096
16/1987den sonra:
http://www.ilo.org/dy
n/normlex/en/f?p=10
00:11110:0::NO:111
10:P11110_COUNTR
Y_ID:102893
Y›l/Sözleflme
26
87
94
95
X
X
X
1982
X
X
1983
X
1981
1984
1985
X
98
111
X
X
X
X
X
X
1986
X
1987
X
1988
X
1989
X
1990
119
158
122
X
X
X
X
1991
X
X
1992
1993
X
1994
X
1995
X
X
1996
1997
X
X
1998
X
1999
2000
X
2001
X
2002
X
2003
2004
2005
X
2006
2007
X
2008
1980-1988 aras›ndaki
dönem, Türkiye-UÇÖ
iliflkilerinde çok yüksek
gerginli¤in oldu¤u bir
dönemdir.
87 say›l› Sendika Özgürlü¤ü
ve Sendikalaflma Hakk›n›n
Korunmas› Sözleflmesinin
onaylanmam›fl oldu¤u
tarihlerde, Türkiye’nin 87
say›l› Sözleflmenin
öngördü¤ü sendikal hak ve
özgürlüklere sayg› gösterme
yükümlülü¤ünden azade
oldu¤u düflünülmemelidir.
2009
X
2010
X
2011
X
Tablodan görülece¤i üzere Türkiye 1980’lerin bafl›ndan itibaren 98 say›l› Sözleflme ile 111 say›l› Sözleflme aç›s›ndan Aplikasyon Komitesinin gündeminde olmufltur. Bunun nedeni yukar›da da belirtildi¤i gibi dönemin a¤›r insan haklar› ve
sendikal hak ihlalleridir. 1980-1988 aras›ndaki dönem, Türkiye-UÇÖ iliflkilerinde
çok yüksek gerginli¤in oldu¤u bir dönemdir. Bu dönemde 5.5.1983 tarihli ve
2821 say›l› Sendikalar Kanunu ile 2822 say›l› Toplu ‹fl Sözleflmesi, Grev ve Lokavt
Kanunu, UÇÖ denetim organlar›nda sendikal haklarla ilgili UÇÖ sözleflmelerine
ayk›r›l›k aç›s›ndan sürekli elefltirilmifltir. Türkiye UÇÖ’nün Sendika Özgürlü¤üne
219
iliflkin 87 say›l› Sözleflmesini 1992 y›l›nda onaylam›flt›r. Ancak 87 say›l› Sözleflmenin onaylanmam›fl oldu¤u tarihlerde, Türkiye’nin 87 say›l› Sözleflmenin öngördü¤ü sendikal hak ve özgürlüklere sayg› gösterme yükümlülü¤ünden azade oldu¤u düflünülmemelidir.
Türkiye 1980’li ve 90’l› y›llarda Aplikasyon Komitesinde en çok hangi
ayk›SIRAsözleflmelere
S‹ZDE
r›l›klar nedeniyle incelemeye al›nm›flt›r?
8
UÇÖ’ nün Anayasas›n› benimseyen her ülke, temel bir insan hakk› olan sendika hakk› ve özgürlü¤üne uymay› kabul etmifl olmaktad›r. Bu nedenle UÇÖ’nün
S Oyap›lan
R U
Sendika Özgürlü¤ü Komitesi, 1980 sonras›nda Türkiye aleyhine
sendikal
hak ihlalleri yak›nmalar›n› kabul etmifl ve iflleme koymufltur. Bu dönemde Türkiye’nin UÇÖ denetim organlar›nda a¤›r bir biçimde elefltirildi¤i bir baflka uygulama
D‹KKAT
da 1402 say›l› S›k›yönetim Kanununa dayan›larak, 1980 sonras›nda düflüncelerinden ötürü baflta üniversite ö¤retim üyeleri olmak üzere pek çok kamu görevlisinin
SIRA S‹ZDE
ifline son verilmesi olmufltur. Bu durum, Türkiye’nin 1967 tarihinde
onaylam›fl oldu¤u 111 say›l› ‹fl ve Meslekte Ayr›mc›l›k Sözleflmesinin aç›k bir ihlali olarak UÇÖ
denetim organlar›n›n gündeminde olmufltur. UÇÖ Uzmanlar AMAÇLARIMIZ
Komitesi ve Sendika
Özgürlü¤ü Komitesinin olumsuz Raporlar›, Türkiye’nin 1983’ten itibaren hemen
her y›l Aplikasyon Komitesinde incelenmesine yol açm›flt›r. Türkiye 12 Eylül sonras› UÇÖ ile iflbirli¤i yapmaktan kaç›nm›flt›r. 2821 ve 2822 say›l›
K ‹yasalar›n
T A P haz›rlanma sürecinde, yasa taslaklar›n›, UÇÖ’nün ›srarl› taleplerine ra¤men yasalaflmalar›ndan yaln›zca birkaç ay önce UÇÖ’ye iletmifl, ve UÇÖ’nün görüfl ve önerilerini dikkate almam›flt›r. Temmuz 1982, Eylül 1983 ve Eylül-Ekim 1984T Etarihlerinde
L E V ‹ Z Y O N gerçeklefltirilen ve sorunlar›n daha yak›ndan incelenmesine ve hükümetle daha verimli
bir diyalog kurulmas›na imkan verece¤i umulan Do¤rudan ‹liflki Misyonlar› diyalog aç›s›ndan baflar›s›z kalm›flt›r (Gülmez, 1990c:14). Hükümet sonraki y›llarda va‹ N T EDan›flsal
RNET
atlere dayanan bir oyalama politikas› izlemifl, Türkiye’ye gelen
Teknik
Misyonlarla yap›lan görüflmelerde sendikal hak ve özgürlüklerde iyileflme sözü
vermifl, ancak bu sözleri yerine getirmemifltir. 1988 y›l›nda sendikalar ve toplu ifl
A K A L E ve UÇÖ’ye
sözleflmesi mevzuat›nda yap›lan kimi de¤ifliklikler de yüzeyselM olmufl
verilen taahhütlerin karfl›land›¤› izlenimini verme amac›na hizmet etmekten öteye
gitmemifltir. Türkiye 1983 y›l›nda 98 ve 111 say›l› Sözleflmelere ayk›r›l›klar nedeniyle, 1989 y›l›nda da 111 say›l› Sözleflmeye ayk›r›l›k nedeni ile Aplikasyon Komitesinde iflçi ve iflveren gruplar›n›n ortak karar›yla özel paragrafa al›nm›flt›r.
S O R U
D‹KKAT
N N
SIRA S‹ZDE
Türkiye 1980 sonras›nda hangi y›llarda ve hangi sözleflmelere ayk›r›l›klar
nedeniyle özel
paragrafa al›nm›flt›r?
SIRA S‹ZDE
AMAÇLARIMIZ
K ‹ T A P
TELEV‹ZYON
‹NTERNET
MAKALE
9
1987 y›l›ndan itibaren aral›kl› olarak gerçeklefltirilen Anayasa de¤ifliklikleri
ve 2821 ve 2822 say›l› kanunlarda yap›lan de¤iflliklerle, Türkiye’de gerek siyaS O R U cenderesisal gerekse sendikal anlamda 12 Eylül hukukunun anti demokratik
nin k›r›lmas› yolunda ad›mlar at›lm›flt›r. 1990 sonras›ndaki Anayasa de¤ifliklikleri ve 2821 ve 2822 say›l› yasalarda yap›lan de¤iflikliklerle yarat›lan
olumlu orD‹KKAT
tam Türkiye UÇÖ iliflkilerine de yans›m›flt›r. Ancak bu de¤ifliklikler, Türkiye’de
çal›flma mevzuat›n›n özellikle de sendikal mevzuat›n demokratikleflmesine yetSIRA S‹ZDE
memifltir. Türkiye, hala gerek iflçi gerekse kamu görevlileri sendikalar›na iliflkin mevzuat ve uygulamalar›n UÇÖ’nün örgütlenme özgürlü¤ü ve toplu pazarl›k hakk› normlar›na ayk›r›l›klar› nedeniyle, UÇÖ denetim AMAÇLARIMIZ
organlar›n›n günde-
SIRA S‹ZDE
N N
SIRA S‹ZDE
S O R U
D‹KKAT
SIRA S‹ZDE
AMAÇLARIMIZ
K ‹ T A P
K ‹ T A P
TELEV‹ZYON
TELEV‹ZYON
220
2012 y›l›nda, 2821 ve 2822
say›l› Kanunlar
kapsam›ndaki, sendikal
örgütlenme, toplu sözleflme,
grev ve lokavta iliflkin
düzenlemeler de¤ifltirilerek,
Toplu ‹fl ‹liflkileri Kanunu
bafll›¤› alt›nda tek bir
taslakta birlefltirilmifl ve
Tasar› 2012 y›l›nda TBMM
gündemine getirilmifltir.
minde olmaya devam etmektedir. 2005 y›l›ndan bu yana Aplikasyon Komitesi
Türkiye’yi 87 say›l› Sözleflme kapsam›nda incelemeye almaktad›r. 2007 y›l›nda
Komite, iç mevzuat›n 87 say›l› Sözleflme ile uyumlu hale getirilmesinin bir an
önce sa¤lanmas› amac›yla Türkiye’ye üst düzey bir heyet gönderilmesini önermifl ve bu heyet 28-30 Nisan 2008 tarihlerinde Türkiye’yi ziyaret etmifltir. 2821
say›l› Sendikalar, 2822 say›l› Toplu Sözleflme, Grev ve Lokavt Kanunlar›n›n ve
4688 say›l› Kamu Görevlileri Sendikalar› Kanununun, 87 say›l› UÇÖ Sözleflmesine uygun hale getirilmedi¤ini saptayan Aplikasyon Komitesi, 2009 y›l›ndaki
toplant›s›nda, iflveren ve iflçi temsilcilerinden oluflacak üst düzey ikili bir Heyetin Türkiye’ye gönderilmesini tekrar önermifltir. Heyetin amac›, uzun süredir
sürüncemede kalan, sendikal mevzuat›n, UÇÖ denetim organlar›n›n önerileri
do¤rultusunda 87 say›l› Sözleflmeye uygun hale getirilmesi için Hükümete yard›mc› olmakt›r. 3-5 Mart 2010 tarihlerinde Ankara’ya gelen heyet, iflçi ve kamu
görevlileri sendikalar› konfederasyonlar› ve iflveren sendikalar› konfederasyonu ile görüflmeler yapm›flt›r. Meclis Sa¤l›k, Aile, Çal›flma ve Sosyal ‹fller Komisyonu ile de görüflen heyet yetkilileri, hükümet yetkilileri ile görüflme olana¤›
bulamam›flt›r. Heyet, ziyaretin sonunda yapt›¤› aç›klamada Hükümetin sendikal mevzuat› 87 ve 98 say›l› Sözleflmelerle uyumlu hale getirmek için bir eylem
plan› haz›rlamas› ve 2010 UÇÖ Konferans›ndan önce gereken yasal de¤ifliklikleri yapmas› ça¤r›s›nda bulunmufltur. Ancak Türkiye, 2011 UÇÖ Konferans›na,
istenen düzenlemeleri yapamadan kat›lm›flt›r. 2012 y›l›nda, 2821 ve 2822 say›l›
Kanunlar kapsam›ndaki, sendikal örgütlenme, toplu sözleflme, grev ve lokavta
iliflkin düzenlemeler de¤ifltirilerek, Toplu ‹fl ‹liflkileri Kanunu bafll›¤› alt›nda tek
bir taslakta birlefltirilmifl ve Tasar› 2012 y›l›nda TBMM gündemine getirilmifltir.
83 Maddeden oluflan Toplu ‹fl ‹liflkileri Kanunu Tasar›s›n›n genel gerekçesinde flöyle denilmektedir:
“Türkiye’nin ILO’ya üye oldu¤u 1932 y›l›ndan günümüze de¤in, sendikal hak ve özgürlükler ile serbest toplu pazarl›k ve toplu ifl uyuflmazl›klar›n›n çözüm yollan, Türkiye-ILO iliflkilerinde belirgin rol oynam›flt›r. Mevcut düzenlemeler nedeniyle, özellikle 1980 sonras› ülkemiz, ILO’nun denetim mekanizmas›n›n etkisiyle uluslararas›
alanda hak etmedi¤i muameleye maruz kalm›flt›r. Bu durumun fark›nda olarak,
Kanunda sendikal hak ve özgürlükler ile serbest toplu pazarl›k süreçleri, 87 ve 98
No.lu ILO Sözleflmeleri dikkate al›narak yeniden düzenlenmifltir. Sendika kurma,
sendikaya üyelik, sendika yöneticisi olma, sendikal güvenceler, sendikal faaliyetler,
sendikalar›n iflleyiflleri, denetimleri, serbest toplu pazarl›k, ifl uyuflmazl›klar›n›n çözümü ve toplu ifl sözleflmelerinin düzeyi, 87 ve 98 No.lu sözleflmeler paralelinde düzenlenmifltir.”
Kaynak: http://www.tbmm.gov.tr/sirasayi/donem24/yil01/ss197.pdf
Ancak Türkiye, 2012 UÇÖ Konferans›na da UÇÖ denetim organlar›n›n talep etti¤i düzenlemeleri yapamadan kat›lm›flt›r.
221
1980 Sonras› Dönemde Sendika Özgürlü¤ü Komitesinde
Türkiye
Türkiye 1980-2011 döneminde 22 vaka ile Sendika Özgürlü¤ü Komitesinin gündemine girmifltir. Bunlardan, 997, 999 ve 1029 say›l› vakalar 12 Eylül 1980 sonras›n›n
sendikal hak ve özgürlükleri ihlal eden uygulamalar›na ve düzenlemelerine iliflkin
olarak Dünya Sendikalar Federasyonu, Dünya Emek Konfederasyonu ve Uluslararas› Kamu Görevlileri Federasyonunun yapt›klar› baflvurulard›r. 1990 tarihi ve 1521
say›l› vakan›n özelli¤i TÜRK-‹fi’in ve TÜRK-‹fi’e ba¤l› Demiryol-‹fl’in, 1980 sonras›nda sendikal hak ihlallerine karfl› yapt›klar› ek baflvuru olmas›d›r. Di¤er baflvurular farkl› uluslararas› ve ulusal sendikalar taraf›ndan çeflitli sendikal hak ihlallerine
iliflkin olarak yap›lm›flt›r.
UÇÖ’nün 1976 y›l›nda
Ankara’da faaliyete geçen
ofisi 2001 y›l›nda yeni
merkezine kavuflmufltur.
UÇÖ Ankara Ofisi
UÇÖ’ nün 1976 y›l›nda Ankara’da faaliyet geçen ofisi 2001 y›l›nda yeni merkezine
kavuflmufltur. Çal›flma ve Sosyal Güvenlik Bakanl›¤› ve sosyal taraflar›n giriflimiyle
Türkiye hükümetinin UÇÖ’ya Oran’daki diplomatik alanda SIRA
tahsis
etti¤i arsada
S‹ZDE
UÇÖ Ankara Ofisi ve Enformasyon Merkezi infla edilmifl ve 2001 y›l›nda hizmete
girmifltir.
SIRA S‹ZDE
UÇÖ Ankara Ofisinin görevleri nelerdir?
SIRA S‹ZDE
10
S O R U
UÇÖ Ankara Ofisi UÇÖ’yü Türkiye’de temsil etD Ü fi Ü N E L ‹ M
meyi, Türkiye’de uluslararas› çal›flma standartlar›D‹KKAT
n›n uygulanmas›n› izlemeyi, teknik iflbirli¤i progS O R U
ram ve projelerini uygulamay›, Türkiye hakk›nda
SIRA
S‹ZDE
veri toplamay› ve toplanan verileri de¤erlendirmeyi
ve Enformasyon Merkezi arac›l›¤›yla kamuoyuna
D‹KKAT
UÇÖ yay›n, belge ve dokümanlar› sunmay›, yay›n
AMAÇLARIMIZ
sat›fl program›n› yürütmeyi hedeflemektedir. UÇÖ
SIRA S‹ZDE
Ankara, Çal›flma ve Sosyal Güvenlik Bakanl›¤› ile
10.02.2009 tarihinde imzalanan mutabakat zapt› çerK ‹ T A P
çevesinde, önümüzdeki y›llarda çocuk iflçili¤i ile müAMAÇLARIMIZ
cadeleyi, genç ve kad›n istihdam›n› art›rmay›, sosyal diyalogu güçlendirmeyi ve
kay›td›fl› istihdam› engellemeyi öncelikli hedefleri aras›na alm›flt›r.
TELEV‹ZYON
Afla¤›da UÇÖ Ankara Ofisinin Türkiye’de yürüttü¤ü teknikK iflbirli¤i
‹ T A P projelerinden örnekler verilmektedir.
MAKALE
‹NTERNET
MAKALE
S O R U
fi Ü N E L ‹ M
ResimD Ü8.1
D‹KKAT
UÇÖ Ankara Ofisi
S O R U
Kaynak: SIRA S‹ZDE
http://www.ilo.org/p
ublic/turkish/region
D‹KKAT
/eurpro/ankara/abo
AMAÇLARIMIZ
ut/ UÇÖ Ankara
Ofisi
SIRA S‹ZDE
N N
N N
UÇÖ Ankara Ofisi hakk›nda daha fazla bilgi için http://www.ilo.org/public/turkish/regiT E‹ NL TE EV R‹ ZNYEOT N
on/eurpro/ankara/about/ kayna¤›na baflvurunuz.
SIRA S‹ZDE
K ‹ T A P
AMAÇLARIMIZ
TELEV‹ZYON
K ‹ T A P
T ‹ENLTEEVR‹ ZNYEOT N
MAKALE
‹NTERNET
MAKALE
222
UÇÖ 1992 y›l›nda “Çocuk ‹flçili¤inin Sona Erdirilmesi Uluslararas› Program›”n›
(IPEC) bafllatm›flt›r. Türkiye 1992 y›l›nda IPEC program› arac›l›¤›yla Çocuk ‹flçili¤i
ile mücadele hareketine bafllayan ilk 6 ülkeden biri olmufltur. Eylül 1996’da Türkiye
Hükümeti ve ILO aras›nda imzalanan anlaflmayla 2001 y›l› sonuna kadar uzat›lan
IPEC program› tamamlanm›flt›r.
Kad›n istihdam›n›n gelifltirilmesi konusundaki UÇÖ’nün genel politikas› ›fl›¤›nda ve
Türkiye’deki düflük kad›n istihdam› oran› gerçe¤inden hareketle, Türkiye’de kad›n
istihdam›n›n gelifltirilmesi amac›yla UÇÖ Ankara Ofisi, Türkiye ‹fl Kurumu (‹fiKUR)
iflbirli¤i ile 2009 y›l›nda Türkiye’de Kad›nlar ‹çin ‹nsana Yak›fl›r ‹fl ‹mkânlar› Sa¤lanmas› Yoluyla Toplumsal Cinsiyet Eflitli¤inin Gerçeklefltirilmesine Yönelik Aktif ‹flgücü Piyasas› Politikalar› Pilot Projesi’ni Yürütmüfltür.
20 fiubat 2009’da Türkiye, genç istihdam›n› ülkenin öncelikli konular› aras›na tafl›yan ‹nsana Yak›fl›r ‹fl Ülke Öncelikleri Mutabakat Zapt›’n› imzalam›flt›r.
Türkiye’deki gençler aras›ndaki iflsizlik sorununa Birleflmifl Milletler sisteminin ortak
bir cevab› olarak, FAO, UÇÖ, IOM ve UNDP “Birleflmifl Milletler Ortak Program›-Herkes için ‹nsana Yak›fl›r ‹fl: Ulusal Gençlik ‹stihdam Program› ve Antalya Pilot Bölge
Uygulamas›” adl› bir ortak program bafllatm›flt›r. Biny›l Kalk›nma Hedefleri Fonu taraf›ndan desteklenen Ortak Program, 15-24 yafl aras›ndaki genç nüfus için insana
yak›fl›r ifl f›rsatlar›n› artt›rmay› hedeflemektedir.
Kaynak: UÇÖ Ankara Ofisi
1980 Sonras› Dönemin De¤erlendirmesi
Türkiye’de 12 Eylül 1980 askeri müdahalesinin yaratt›¤› anti-demokratik ortam,
1980-1988 y›llar› aras›nda Türkiye-UÇÖ iliflkilerinde 80 y›ll›k üyelik serüveninin en
gergin döneminin yaflanmas›na neden olmufltur. 1990’l› y›llardan itibaren Anayasa
ve yasalarda yap›lan de¤iflikliklerle, genel olarak çal›flma yaflam›na, özel olarak da
sendikal hak ve özgürlüklere iliflkin olarak iyileflmeler sa¤lanm›flt›r. Bu iyileflmelerin sa¤lanmas›nda UÇÖ denetim organlar›n›n katk›s› olmufltur. Uluslararas› çal›flma
normlar› Türk mevzuat› için kaynak görevi yapmakla birlikte, Türkiye’de çal›flma
mevzuat›n›n UÇÖ normlar› ile uyum içinde oldu¤u söylenemez. Özellikle sendikal
hak ve özgürlükler aç›s›ndan y›llar süren iyilefltirme çabalar›n›n tam bir sonuca
ulaflamamas›, UÇÖ ve Türkiye iliflkilerinde gerginli¤in devam etmesine neden olmaktad›r. Türkiye UÇÖ sözleflmelerini geç onaylamakta ve onaylayaca¤› sözleflmeleri baz› istisnalar d›fl›nda iç mevzuata uygun olaca¤›n› düflündü¤ü sözleflmeler
aras›ndan seçmektedir. Türkiye, üyeli¤inin ilk y›llar›ndan beri UÇÖ sözleflmelerini
onaylayarak yükümlülük alt›na girmekten kaç›nmaktad›r. Ayr›ca onaylanan sözleflmelere ifllerlik kazand›rmakta da zorluk çekmektedir. UÇÖ, onaylanan sözleflmelerin uygulanmas›n› da talep etti¤inden, çal›flma yaflam›n› etkin olarak denetleyemeyen Türkiye, bu aç›dan da UÇÖ sözleflmelerini onaylamaktan kaç›nmaktad›r.
Türkiye’nin UÇÖ’ye karfl› olan yükümlülüklerini yerine getirmesi, UÇÖ sözleflmelerini onaylay›p uygulamas›, uluslararas› alanda sayg›nl›¤› aç›s›ndan önemli oldu¤u kadar ulusal düzeyde çal›flma yaflam›na iliflkin mevzuat›n ve uygulamalar›n iyilefltirilmesine yapaca¤› katk› aç›s›ndan da önemlidir.
Özet
N
A M A Ç
1
Uluslararas› Çal›flma Örgütü - Türkiye iliflkilerinde 1932-1945 dönemini aç›klamak.
1932-1945 döneminde Türkiye’nin UÇÖ ile iliflkileri son derece s›n›rl› olmufltur. Her fleyden önce
1946 y›l›na kadar iflçi ve iflveren örgütlerinin kurulmas›n›n hukuki dayanaklar›n›n bulunmay›fl›
nedeniyle Türkiye, üçlü yap›daki UÇÖ faaliyetlerine yaln›zca hükümet temsilcisi ile sembolik olarak kat›lm›flt›r. 1938 tarihli Cemiyetler Kanunu ile
s›n›f esas›na dayal› cemiyet kurulmas›n›n yasaklanmas›, 1925 tarihli Takrir-i Sükun Kanunundan
beri fiilen sürmekte olan sendika yasa¤›n›, hukuki alana tafl›m›fl; böylece Türkiye’nin UÇÖ’de üçlü delegasyonla temsili hukuken de olanaks›z
hale gelmifltir. UÇÖ’de iflçi ve iflveren kesiminin
temsil edilmemesi Türkiye’nin Örgütte etkisiz
kalmas›na yol açm›flt›r. ‹kinci olarak 1936 tarihli
‹fl Kanununa kadar Türkiye’de iflçileri korumaya
yönelik bütüncül bir sosyal politika mevzuat›n›n
olmay›fl›, Türkiye’nin UÇÖ sözleflmelerini benimsemesi aç›s›ndan önemli bir engel teflkil etmifltir.
Üçüncü olarak da bu dönemin ekonomik buhran ve II. Dünya Savafl› y›llar›n› kapsamas›, gerek
dünyada gerekse Türkiye’de sosyal politika alan›ndaki geliflmelere uygun olmayan bir ortam
yaratm›flt›r. Savafl y›llar›nda UÇÖ’nün kendisi de
faaliyetlerini en aza indirmek zorunda kalm›flt›r.
N
A M A Ç
2
223
Dönem içerisinde Türkiye - UÇÖ iliflkileri de¤iflik boyutlarda geliflmifltir. Kuflkusuz, bu iliflkilerin yeterli oldu¤u savunulamaz. Bunda, Türkiye’nin Örgütle sa¤l›kl› ve genifl iliflkiler kurmak
ve bu iliflkiler do¤rultusunda iç mevzuat›n› gelifltirmek yerine; palyatif, durumu idare etmeye yönelik tav›rlar içerisinde olmas› belirleyici olmufltur. Kuflkusuz, Türkiye’nin reel koflullar› da bu
süreç üzerinde etken olmufltur. Ülkenin sanayileflme sürecinin bafllar›nda olmas›, çal›flma yaflam›n›n henüz geliflmemifl olmas›, örgütlenme hakk›n›n yeni tan›nm›fl olmas›, mevzuat›n yeni ve s›n›rl› olmas›, ülkenin maddi kaynaklar›n›n ve insan gücü olanaklar›n›n yetersizli¤i bunlar aras›ndad›r. Ancak, Türkiye’nin bu olumsuz koflullara
ra¤men gösterebilece¤i iflbirli¤ini dahi yapmad›¤› söylenebilir. Bu olumsuzluklara karfl›n, dönem
içerisinde Uluslararas› Çal›flma Örgütü, de¤iflik
yollarla Türkiye’de çal›flma iliflkileri alan›ndaki
geliflmeler ve mevzuat üzerinde olumlu etkiler
yapm›flt›r. Ç›kar›lan birçok yasan›n gerekçesinde
yap›lan at›flar, bunun aç›k bir göstergesidir. Türkiye’nin UÇÖ’ye, onaylad›¤› sözleflmelerin uygulanma durumuna iliflkin olarak verdi¤i raporlar›n
incelenmesi, gerekleri tümüyle yerine getirilmiyor da olsa, Örgüt normlar›n›n Türk çal›flma mevzuat› ve uygulama üzerinde etkili oldu¤unu ortaya koymaktad›r.
224
N
AM A Ç
3
Türkiye-UÇÖ iliflkilerinde 1960-1980 dönemi, iliflkilerin geliflti¤i bir dönem olarak görülebilir. Yeterli olmamakla birlikte bu dönemde sözleflmelerin onaylanmas› aç›s›ndan daha fazla gayret gösterilmifltir. Temel ve öncelikli sözleflmelerin bir
k›sm›n›n onaylanmas› bu aç›dan kayda de¤erdir.
Ancak 1961 Anayasas›n›n demokratik ve sosyal
temeli ve bu temel üzerinde Türkiye’de çal›flma
mevzuat›ndaki geliflmeler ve özellikle toplu ifl
hukukunun geliflmesi, daha fazla UÇÖ sözleflmesinin onaylanabilece¤ini de düflündürmektedir. Türkiye’nin iç mevzuata uyan UÇÖ sözleflmelerini onaylama e¤ilimi, bu dönemde de devam etmifltir. Bireysel ve toplu ifl hukukunun geliflmesinde ve 1475 say›l› ‹fl Kanununun haz›rlanmas›nda UÇÖ sözleflmelerinden genifl ölçüde yararlan›lm›flt›r. Türkiye iç mevzuat›na uyan sözleflmeleri onaylama e¤iliminde olsa da mevzuata
uygunluk konusundaki yorumlar› her zaman
UÇÖ’nün denetim organlar›n›n görüflleri ile uyuflmam›flt›r. Bu nedenle Uzmanlar Komitesi Raporlar›nda bu ayk›r›l›klara iliflkin gözlemler genifl bir
biçimde yer alm›fl, Türkiye, Aplikasyon Komitesinde inceleme konusu olmufl, ve dönem boyunca iki kez özel paragrafa al›nm›flt›r. Ayr›ca Sendika Özgürlü¤ü Komitesine yap›lan flikayetlerin say›s› da artm›flt›r.
N
AM A Ç
4
Uluslararas› Çal›flma Örgütü - Türkiye iliflkilerinde 1980 sonras› dönemi aç›klamak.
Türkiye’de 12 Eylül 1980 askeri müdahalesinin
yaratt›¤› anti-demokratik ortam, 1980-1988 y›llar›
aras›nda Türkiye-UÇÖ iliflkilerinde 80 y›ll›k üyelik serüveninin en gergin döneminin yaflanmas›na neden olmufltur. 1990’l› y›llardan itibaren Anayasa ve yasalarda yap›lan de¤iflikliklerle, genel
olarak çal›flma yaflam›na, özel olarak da sendikal
hak ve özgürlüklere iliflkin olarak iyileflmeler sa¤lanm›flt›r. Bu iyileflmelerin sa¤lanmas›nda UÇÖ
denetim organlar›n›n katk›s› olmufltur. Uluslararas› çal›flma normlar› Türk mevzuat› için kaynak
görevi yapmakla birlikte, Türkiye’de çal›flma
mevzuat›n›n UÇÖ normlar› ile uyum içinde oldu¤u söylenemez. Özellikle sendikal hak ve özgürlükler aç›s›ndan y›llar süren iyilefltirme çabalar›n›n tam bir sonuca ulaflamamas›, UÇÖ ve Türkiye iliflkilerinde gerginli¤in devam etmesine neden olmaktad›r. Türkiye UÇÖ sözleflmelerini geç
onaylamakta ve onaylayaca¤› sözleflmeleri baz›
istisnalar d›fl›nda iç mevzuata uygun olaca¤›n›
düflündü¤ü sözleflmeler aras›ndan seçmektedir.
Türkiye, üyeli¤inin ilk y›llar›ndan beri UÇÖ sözleflmelerini onaylayarak yükümlülük alt›na girmekten kaç›nmaktad›r. Ayr›ca onaylanan sözleflmelere ifllerlik kazand›rmakta da zorluk çekmektedir. UÇÖ, onaylanan sözleflmelerin uygulanmas›n› da talep etti¤inden, çal›flma yaflam›n› etkin olarak denetleyemeyen Türkiye, bu aç›dan
da UÇÖ sözleflmelerini onaylamaktan kaç›nmaktad›r. Türkiye’nin UÇÖ’ne karfl› olan yükümlülüklerini yerine getirmesi, UÇÖ sözleflmelerini
onaylay›p uygulamas›, uluslararas› alanda sayg›nl›¤› aç›s›ndan önemli oldu¤u kadar ulusal düzeyde çal›flma yaflam›na iliflkin mevzuat›n ve uygulamalar›n iyilefltirilmesine yapaca¤› katk› aç›s›ndan da önemlidir.
225
1. Afla¤›dakilerden hangisi Türkiye’nin UÇÖ’ye gözlemci göndermeye bafllad›¤› y›ld›r?
a. 1919
b. 1923
c. 1927
d. 1932
e. 1946
6. 1960-1980 döneminde Türkiye kaç kez özel paragrafa al›nm›flt›r?
a. Türkiye özel paragrafa 2 kez al›nm›flt›r
b. Türkiye özel paragrafa 1 kez al›nm›flt›r
c. Türkiye özel paragrafa hiç al›nmam›flt›r
d. Türkiye özel paragrafa 3 kez al›nm›flt›r
e. Türkiye özel paragrafa 4 kez al›nm›flt›r
2. Türkiye hangi örgüte üye olurken otomatik olarak
UÇÖ’ye de üye olmufltur?
a. Birleflmifl Milletler
b. ILO
c. Milletler Cemiyeti
d. Avrupa Konseyi
e. Enternasyonal Çal›flma Derne¤i
7. Afla¤›dakilerden hangisi Türkiye’nin onaylad›¤› öncelikli sözleflmelerden biridir?
a. 144 say›l› Üçlü Dan›flma Sözleflmesi
b. 95 say›l› Ücretlerin Korunmas› Sözleflmesi
c. 88 say›l› ‹stihdam Hizmetleri Sözleflmesi,
d. 29 say›l› Zorla Çal›flma Sözleflmesi
e. 14 say›l› Hafta Tatili Sözleflmesi
3. Türkiye’nin onaylad›¤› ilk UÇÖ sözleflmesi afla¤›dakilerden hangisidir?
a. Yer alt› ‹flleri (kad›nlar) Sözleflmesi
b. ‹flsizlik Sözleflmesi
c. Beyaz Fosfor Sözleflmesi
d. Madenlerde Çal›flma Yafl› Sözleflmesi
e. Azami A¤›rl›k Sözleflmesi
8. Türkiye UÇÖ temel sözleflmelerinden kaç tanesini
onaylam›flt›r?
a. 8 tanesini
b. 7 tanesini
c. 2 tanesini
d. 1 tanesini
e. 4 tanesini
4. Türkiye UÇÖ’ye üçlü delegasyonla kat›lmaya hangi
tarihte bafllam›flt›r?
a. 1921
b. 1932
c. 1936
d. 1946
e. 1960
9. Türkiye 2011 tarihi itibariyle kaç UÇÖ sözleflmesini
onaylam›flt›r
a. 123
b. 18
c. 56
d. 35
e. 7
5. Yak›n ve Orta Do¤u Enstitüsü hangi tarihte kurulmufltur?
a. 1980
b. 1955
c. 1947
d. 1960
e. 1959
10. Türkiye-UÇÖ iliflkilerinde en sorunlu y›llar afla¤›dakilerden hangisidir?
a. 1920’li y›llar
b. 1930’lu y›llar
c. 1950’li y›llar
d. 1960’l› y›llar
e. 1980’li y›llar
226
Okuma Parças›
Türkiye’nin Onaylad›¤› UÇÖ Sözleflmeleri
UÇÖ Sözleflmesi (Say›, Ad, Kabul Tarihi)
UÇÖ Genel Müdürlü¤üne
Tescil ‹fllemi
1
2 say›l› ‹flsizlikSözleflmesi, 1919
14.07.1950
2
11 say›l› Örgütlenme Özgürlü¤ü (Tar›m)
Sözleflmesi, 1921
29.03.1961
3
14 say›l› Haftal›k Dinlenme (Sanayi) Sözleflmesi,
1921
27.12.1946
4
15 say›l› Asgari Yafl (Trimciler ve Ateflçiler)
Sözleflmesi, 1921
5
26 say›l› Asgari Ücret Belirleme Yöntemi
Sözleflmesi, 1928
29.01.1975
6
29 say›l› Zorla Çal›flt›rma Sözleflmesi, 1930
30.10.1998
29.09.1959 Ayn› konudaki 138
say›l› Sözleflmenin Türkiye
taraf›ndan onaylanmas› nedeniyle
30.10.1998 tarihinde fesholmufltur.
27.12.1946 Ayn› konudaki 96 say›l›
Sözleflmenin Türkiye taraf›ndan
onaylanmas› nedeniyle
7
34 say›l› Ücretli ‹fl Bulma Bürolar› Sözleflmesi, 1933
8
42 say›l› ‹flçinin Tazmini (Meslek Hastal›klar›) Sözleflmesi
(Revize), 1934
27.12.1946
9
45 say›l› Yeralt› ‹flleri (Kad›nlar) Sözleflmesi, 1935
21.04.1938
10
53 say›l› Ticaret Gemilerinde Çal›flan Kaptanlar Ve Gemi
Zabitlerinin Meslekî Yeterliliklerinin Asgari ‹caplar›na ‹liflkin
Sözleflme. 1936
22.04.2005
11
55 say›l› Gemi adamlar›n›n Hastalanmas›,
Yaralanmas› ya da Ölümü Halinde Armatörün Sorumlulu¤una
‹liflkin Sözleflme, 1936
17.03.2005
12
13
58 say›l› Asgari Yafl (Deniz) Sözleflmesi (Revize), 1936
29.09.1959 Ayn› konudaki 138
59 say›l› Asgari Yafl (Sanayi) Sözleflmesi (Revize), 1937
12.07.1993 Ayn› konudaki 138
30.10.1998 tarihinde fesholmufltur
227
14
68 say›l› Gemilerde Mürettebat ‹çin ‹afle ve Yemek Hizmetlerine ‹liflkin Sözleflme, 1946
17.03.2005
15
69 say›l› Gemi Aflç›lar›n›n Mesleki Ehliyet Diplomalar›na ‹liflkin Sözleflme, 1946
17.03.2005
16
73 say›l› Gemi Adamlar›n›n Sa¤l›k Muayenesine ‹liflkin Sözleflme, 1946
17.03.2005
17
77 say›l› Gençlerin T›bbi Muayenesi (Sanayi) Sözleflmesi,
1946
02.11.1984
18
80 say›l› Son Maddelerin Revizyonu Sözleflmesi, 1946
13.07.1949
19
81 say›l› ‹fl Teftifli Sözleflmesi, 1947
04.03.1951
20
87 say›l› Sendika Özgürlü¤ü ve Sendikalaflma Hakk›n›n Korunmas› Sözleflmesi, 1948
12.07.1993
21
88 say›l› ‹fl ve ‹flçi Bulma Servisi Kurulmas› Sözleflmesi, 1948
14.07.1950
22
92 say›l› Mürettebat›n Gemide Bar›nmas›na ‹liflkin Sözleflme
(Revize), 1949
17.03.2005
23
94 say›l› Çal›flma fiartlar› (Kamu Sözleflmeleri) Sözleflmesi,
1949
29.03.1961
24
95 say›l› Ücretlerin Korunmas› Sözleflmesi, 1949
29.03.1961
25
96 say›l› Ücretli ‹fl Bulma Bürolar› Sözleflmesi (Revize), 1949
23.01.1952
26
98 say›l› Örgütlenme ve Toplu Pazarl›k Hakk› Sözleflmesi,
1949
23.01.1952
27
99 say›l› Asgari Ücret Tespit Mekanizmas› (Tar›m) Sözleflmesi, 1951
23.01.1970
28
100 say›l› Eflit Ücret Sözleflmesi, 1951
19.07.1967
29
102 say›l› Sosyal Güvenlik (Asgari Standartlar) Sözleflmesi,
1952
29.01.1975
30
105 say›l› Zorla Çal›flt›rman›n Kald›r›lmas› Sözleflmesi, 1957
29.03.1961
228
31
108 say›l› Gemi adamlar› Ulusal Kimlik Kartlar›na ‹liflkin
Sözleflme, 1958
07.02.2005
32
111 say›l› Ay›r›mc›l›k (‹fl ve Meslek) Sözleflmesi, 1958
19.07.1967
33
115 say›l› Radyasyondan Korunma Sözleflmesi, 1960
15.11.1968
34
116 say›l› Son Maddelerin Revizyonu Sözleflmesi, 1961
02.09.1968
35
118 say›l› Muamele Eflitli¤i (Sosyal Güvenlik) Sözleflmesi,
1962
25.06.1974
36
119 say›l› Makinelerin Korunma Tertibat› ile Teçhizi
Sözleflmesi, 1963
13.11.1967
37
122 say›l› ‹stihdam Politikas› Sözleflmesi, 1964
13.12.1977
38
123 say›l› Asgari Yafl (Yeralt› ‹flleri) Sözleflmesi, 1965
08.12.1992
39
127 say›l› Azami A¤›rl›k Sözleflmesi, 1967
13.11.1975
40
133 say›l› Mürettebat›n Gemide Bar›nd›r›lmas›na ‹liflkin
Sözleflme (‹lave Hükümler), 1970
17.03.2005
41
134 say›l› ‹fl kazalar›n›n Önlenmesine (Gemi adamlar›)
‹liflkin Sözleflme, 1970
17.03.2005
42
135 say›l› ‹flçi Temsilcileri Sözleflmesi, 1971
12.07.1993
43
138 say›l› Asgari Yafl Sözleflmesi, 1973
30.10.1998
44
142 say›l› ‹nsan Kaynaklar›n›n Gelifltirilmesi Sözleflmesi,
1975
12.07.1993
45
144 say›l› Üçlü Dan›flma (Uluslararas› Çal›flma Standartlar›)
Sözleflmesi, 1976
12.07.1993
46
146 say›l› Gemi adamlar›n›n Y›ll›k Ücretli ‹znine ‹liflkin
Sözleflme, 1976
28.07.2005
47
151 say›l› Çal›flma ‹liflkileri (Kamu Hizmeti) Sözleflmesi,
1978
12.07.1993
48
152 say›l› Liman ‹fllerinde Sa¤l›k ve Güvenli¤e ‹liflkin
Sözleflme, 1979
17.03.2005
229
49
153 say›l› Karayollar› Tafl›mac›l›¤›nda Çal›flma Saatleri ve
Dinlenme Sürelerine ‹liflkin Sözleflme, 1979
17.03.2005
50
155 say›l› ‹fl Sa¤l›¤› ve Güvenli¤i ve Çal›flma Ortam›na ‹liflkin
Sözleflme, 1981
12.04.2005
51
158 say›l› Hizmet ‹liflkisine Son Verilmesi Sözleflmesi, 1982
04.01.1995
52
159 say›l› Mesleki Rehabilitasyon ve ‹stihdam (Sakatlar)
Sözleflmesi, 1983
26.06.2000
53
161 say›l› Sa¤l›k Hizmetlerine ‹liflkin Sözleflme, 1985
22.04.2005
54
164 say›l› Gemi adamlar›n›n Sa¤l›¤›n›n Korunmas› ve T›bbi
Bak›m›na ‹liflkin Sözleflme, 1987
17.03.2005
55
166 say›l› Geni adamlar›n›n Ülkelerine Geri
Gönderilmesine ‹liflkin Sözleflme (revize), 1987
17.03.2005
56
182 say›l› En Kötü Biçimlerdeki Çocuk ‹flçili¤inin
Yasaklanmas› ve Ortadan Kald›r›lmas›na ‹liflkin Acil Eylem
Sözleflmesi, 1999
02.08.2001
230
1. c
2. c
3. a
4. d
5. b
6. a
7. a
8. a
9. c
10. e
Yan›t›n›z yanl›fl ise “Uluslararas› Çal›flma Örgütü - Türkiye ‹liflkilerinde 1932-1945 Dönemi”
konusunu yeniden gözden geçiriniz..
konusunu yeniden gözden geçiriniz
Yan›t›n›z yanl›fl ise “Uluslararas› Çal›flma Örgütü - Türkiye ‹liflkilerinde 1980 Sonras› Dönemi”
Yan›t›n›z yanl›fl ise “Uluslararas› Çal›flma Örgütü - Türkiye ‹liflkilerinde 1980 Sonras› Dönem”
S›ra Sizde 1
Türkiye Uluslararas› Çal›flma Örgütüne 1932 y›l›nda
Milletler Cemiyetine üye olurken otomatik olarak üye
olmufltur
S›ra Sizde 2
Türkiye 1946 y›l›ndan itibaren UÇÖ Konferanslar›na
hükümet temsilcilerinin yan› s›ra iflçi ve iflveren temsilcileri ile de kat›lm›flt›r.
S›ra Sizde 3
98 say›l› Sözleflme UÇÖ’de 18 Haziran 1949’da kabul
edilmifl, 18 Temmuz 1951’de yürürlü¤e girmifltir. Türkiye ise sözleflmenin onay›na iliflkin kanunu, yürürlü¤e
girmesinden yirmi gün sonra 8 A¤ustos 1951 tarihinde
kabul etmifltir.
S›ra Sizde 4
UÇÖ’nün 8 temel sözleflmesinden üçü, yani 100 say›l›
Eflit Ücret Sözleflmesi, 105 say›l› Zorla Çal›flt›r›lman›n
Kald›r›lmas› Sözleflmesi, 111 say›l› Ayr›mc›l›k (ifl ve meslek) Sözleflmesi 1960-1980 döneminde onaylanm›flt›r.
S›ra Sizde 5
Türkiye 1978 y›l›nda, 94 say›l› Çal›flma fiartlar› (Kamu Sözleflmeleri), 95 say›l› Ücretlerin Korunmas› ve 119 say›l› Makinelerin Korunma Tertibat› ile Teçhizi Sözleflmelerini ihlal etti¤i için, iflçi ve iflveren gruplar›n›n ortak karar›yla,
özel paragrafa al›nm›flt›r. Ayr›ca 1980 y›l›nda, 94 ve 95 say›l› Sözleflmeleri ihlal etti¤i için, iflçi ve iflveren gruplar›n›n
ortak karar›yla yeniden özel paragrafa al›nm›flt›r.
S›ra Sizde 6
2011 y›l› itibariyle UÇÖ’nün 189 sözleflmesi vard›r ve
Türkiye 189 UÇÖ sözleflmesinden 56 sözleflmeyi onaylam›flt›r.
S›ra Sizde 7
Hemen bütün sözleflmelerin onay gerekçelerinde söz
konusu sözleflmenin mevzuat›m›za uygunlu¤u nedeni
ile onayland›¤› belirtilmektedir. Ancak 87 ve 151 say›l›
Sözleflmelerin onay gerekçelerinde Türkiye’nin daha
önce kabul etti¤i UÇÖ sözleflmeleri, ‹nsan Haklar› Evrensel Bildirgesi ve Avrupa Sosyal fiart› gibi uluslararas› belgelere at›f vard›r.
S›ra Sizde 8
Türkiye, 1980’li ve 1990’l› y›llarda, Aplikasyon Komitesinde en çok 98 say›l› Örgütlenme ve Toplu Pazarl›k
Hakk› ve 111 say›l› ‹fl ve Meslekte Ayr›mc›l›k Sözleflmelerine ayk›r›l›klar nedeniyle incelemeye al›nm›flt›r.
S›ra Sizde 9
Türkiye 1983 y›l›nda 98 ve 111 say›l› Sözleflmelere ayk›r›l›klar nedeniyle, 1989 y›l›nda da 111 say›l› Sözleflmeye ayk›r›l›k nedeni ile Aplikasyon Komitesinde iflçi
ve iflveren gruplar›n›n ortak karar›yla özel paragrafa
al›nm›flt›r.
S›ra Sizde 10
UÇÖ Ankara Ofisinin görevleri, UÇÖ’yü Türkiye’de
temsil etmek, Türkiye’de uluslararas› çal›flma standartlar›n›n uygulanmas›n› izlemek, teknik iflbirli¤i
program ve projelerini uygulamak, Türkiye hakk›nda
veri toplamak ve toplanan verileri de¤erlendirmek ve
Enformasyon Merkezi arac›l›¤›yla kamuoyuna UÇÖ
yay›n, belge ve dokümanlar› sunmak, yay›n sat›fl program›n› yürütmektir.
231
Kaynaklar
Altan, Ö. Z. (2009), Sosyal Politika Dersleri, Eskiflehir: Anadolu Üniversitesi.
Cam, E., (2008), “Uluslararas› Çal›flma Örgütü’nün Türkiye’ye ‹lk Teknik Yard›m Faaliyetleri Çerçevesinde
Yak›n ve Orta Do¤u Çal›flma Enstitüsü’ nün Kuruluflu ve ‹stanbul dönemi Faaliyetleri 1955-1972”, Sosyal Siyaset Konferanslar›, Say› 55, ‹stanbul, 1961,
s.79-126. http://www.iudergi.com/tr/index.php/sosyalsiyaset/search/results
Dereli, T. (1999); “Türk-Endüstri ‹liflkileri Sistemi ve ILO
Normlar›,” Türk Çal›flma Hayat›n›n Güncel Sorunlar› Semineri Antalya içinde, Ankara: Türk
A¤›r Sanayii ve Hizmet Sektörü Kamu ‹flverenleri
Sendikas›, s.121-126.
Erdut, Z. (2002) Küreselleflme Ba¤lam›nda Uluslararas›
Sosyal Politika ve Türkiye, ‹zmir: Dokuz Eylül Yay›nlar›
Gülmez, M. (1988), Sendikal Haklar›n Uluslararas›
Kurallar› ve Türkiye, Ankara: Türkiye ve Orta Do¤u Amme ‹daresi Enstitüsü.
Gülmez, M. (1990a), “K›rk›nc› Y›l›nda 98 Say›l› ILO Sözleflmesi Üzerine Prof. Dr. Cahit Talas ile Bir Söylefli”, Cahit Talas’a Arma¤an içinde, Ankara: Mülkiyeliler Birli¤i Yay›nlar›, s. 59-68.
Gülmez, M. (1990b), “98 Say›l› Sözleflme Uygulamas› ve
Türkiye: 1955-1980”, Amme ‹daresi Dergisi, Cilt
23, Say› 3, Eylül, s. 13-29.
Gülmez, M. (1990c) “98 Say›l› Sözleflme Uygulamas› ve
Türkiye: 1980-1990”, Amme ‹daresi Dergisi, Cilt
23, Say› 4, Aral›k, s. 3- 37.
Gülmez, M. (2000), “‹nsan Haklar› Sözleflmelerinin Onay
Politikas›nda bir Sapma: Sendikal haklar Sözleflmelerinin Onaylanmas›”, Prof. Dr. Nusret Ekin’e Arma¤an içinde, Ankara: Türk A¤›r Sanayii ve Hizmet
Sektörü Kamu ‹flverenleri Sendikas›, s. 465-500.
Gülmez, M. (2006), Sendikal Haklarda Uluslararas›
Hukuka ve Avrupa Birli¤ine Uyum Sorunu, Ankara: Belediye-‹fl Yay›nlar›.
Gülmez, M. (2008), Uluslararas› Sosyal Politika, Ankara: Hatibo¤lu Yay›nevi.
Güzel, A. (1997), “ILO Normlar›n›n ‹ç Hukuka Etkisi ve
Türk ifl Hukukunun Geliflmesine Katk›s›”, ILO
Normlar› ve Türk ‹fl Hukuku içinde, Ankara: Kamu ‹flletmeleri ‹flverenleri Sendikas›, s. 5-49.
ILO (1950), Labour Problems in Turkey. Report of a
Mission of the International Labour Office (MarchMay 1949), Geneva: ILO.
Ifl›k, R. (1968), “Milletleraras› Çal›flma Sözleflmelerinin
Türk Mevzuat›na Tesiri”, Sosyal Siyaset Konferanslar›, Ondokuzuncu Kitap, ‹stanbul, s. 167-174.
Ifl›kl›, A. (2010), ‹fl Hukuku, Ankara: ‹maj Yay›nevi.
Jain, S. K. (1961), “Yak›n ve Orta Do¤udaki Teknik Yard›m Faaliyetleri Aç›s›ndan Milletleraras› Çal›flma Teflkilat› ve Az Geliflmifl Memleketler”, Tercüme Toker
Dereli, Sosyal Siyaset Konferanslar›, Onikinci Kitap, ‹stanbul, 1961, s. 99-113.
Kaya, P. A (1999), Uluslararas› Çal›flma Normlar› ve
Türk ‹fl Hukuku Üzerine Etkileri, Ankara: TÜH‹S.
Kutal, M. (1970) “Uluslararas› Çal›flma Teflkilat›n›n Yasama Faaliyeti ve Türkiye Cumhuriyeti’nin Durumu
1919-1969”, Sosyal Siyaset Konferanslar›, Yirmibirinci Kitap, ‹stanbul, s. 169-197.
Makal, A. (1999), Türkiye’de tek partili dönemde çal›flma iliflkileri: 1920-1946, Ankara: ‹mge Yay›nevi.
Makal, A. (2002), Türkiye’de Çok Partili Dönemde
Çal›flma ‹liflkileri: 1946-1963, Ankara: ‹mge Yay›nevi.
Saymen, F. H. (1961), “Milletleraras› Çal›flma Teflkilat›n›n Teflrii Faaliyeti ve Türkiye”, Sosyal Siyaset Konferanslar›, Onikinci Kitap, ‹stanbul, s. 114-131.
fiiflman, Y. (ed.) (2007), Uluslararas› Çal›flma Normlar›, Eskiflehir: Anadolu Üniversitesi AÖF Yay›nlar›,
Eskiflehir.
Talas, C. (1990), Toplumsal Politika, Ankara: ‹mge
Yay›nevi.
Türkiye Ekonomik ve Toplumsal Tarih Vakf› (1998), “UÇÖ
Uluslararas› Çal›flma Örgütü”, Türkiye Sendikac›l›k
Ansiklopedisi, Cilt 3 içinde, ‹stanbul: Türkiye Ekonomik ve Toplumsal Tarih Vakf›, s. 421-427.
UÇÖ (1963), Milletleraras› Çal›flma Bürosu Yak›n ve
Orta Do¤u Faaliyet Merkezi Tan›tma Kitapç›¤›,
‹stanbul: Yak›n ve Orta Do¤u Çal›flma Enstitüsü.
Weigert, O. (1952), “Book Review: Labour Problems in
Turkey. Report of a Mission of the International Labour Office (March-May 1949)”, Industrial & Labor Relations Review, Nisan, Cilt 5, Say› 3, s. 465467.
Sözlük
233
Sözlük
12 Eylül 1980 Askeri Darbesi: Türk Silahl› Kuvvetlerinin 12
Avrupa Sosyal fiart›: Avrupa Konseyi taraf›ndan 1961 tari-
Eylül 1980 günü emir-komuta zinciri içinde gerçeklefltir-
hinde kabul edilen ve temel sosyal ve ekonomik hakla-
di¤i askerî müdahale.
r› güvence alt›na alan metin. Avrupa Sosyal fiart›, bildir-
12 Mart Muht›ras›: 12 Mart 1971 tarihinde Türk Silahl› Kuv-
ge niteli¤inde olmay›p uluslararas› sözleflme niteli¤i tafl›-
vetleri'nin Genelkurmay Baflkan› ile Kara, Deniz ve Ha-
yan ve onaylayan ülkeler aç›s›ndan ba¤lay›c›l›¤› olan bir
va Kuvvetleri komutanlar›n›n hükûmeti istifaya zorla-
belgedir. Sosyal fiart, çal›flma hakk›, meslek e¤itimi hak-
mak amac›yla Cumhurbaflkan›’na verdikleri muht›ra.
k›, uygun maafl ve çal›flma ortam›, sendika üyeli¤i, sos-
15-16 Haziran Olaylar›: 15-16 Haziran 1970 tarihlerinde Tür-
yal ve t›bbi yard›m ve sosyal güvenlik gibi bir dizi hak-
kiye'de ‹stanbul merkezli olarak bafllayan ve yay›lan,
Türkiye tarihindeki en büyük iflçi eylemlerinden biri.
k› güvence alt›na al›r.
Eylemler, 1970 tarihli ve 1317 say›l› Kanunla sendikal
B
haklar›n k›s›tlanmak istenmesi üzerine bafllam›flt›r.
Birinci kuflak insan haklar›: Özgürlük isteminin yaratt›¤›
77’ler grubu: Birleflmifl Milletler bünyesindeki 77 üçüncü
kiflisel haklar (örne¤in kifli güvenli¤i, konut dokunul-
dünya ülkesinin 1964 y›l›nda oluflturdu¤u ülkeler grubu.
mazl›¤›, düflünce hürriyeti) ile siyasal haklar (örne¤in
Günümüzde 77’ler grubunun 131 üyesi vard›r, ancak ta-
seçme ve seçilme, siyasal faaliyette bulunma).
rihsel anlam› nedeniyle 77’ler ad›n› korumaktad›r.
Birleflmifl Milletler Biny›l Kalk›nma Hedefleri: Birleflmifl
Milletlere üye olan 192 ülke taraf›ndan 2015'e kadar yeri-
A
ne getirilmesi planlanan hedefler. Eylül 2000'de Birleflmifl
Aktif iflgücü piyasas› politikalar›: ‹flsizlerin ifl bulmalar›n›
Milletlerin New York Biny›l Zirvesi'nde resmilefltirildi.
sa¤lamak amac›yla hükümetlerin kamu istihdam hizmet-
Birleflmifl Milletler Çevre Program› (UNEP): Birleflmifl Mil-
leri, mesleki e¤itim programlar› ve istihdam destekleri
letlerin çevrenin korunmas› alan›nda lider bir rol oyna-
alanlar›nda gelifltirdikleri politikalar.
yarak çevrenin korunmas›n› ve çevreyle ilgili konular›n
Amerikan Ba¤›ms›zl›k Bildirgesi: Amerika’daki on üç Ko-
gözlemlenmesini destekleyen program›.
loninin Büyük Britanya Krall›¤›'na karfl› ba¤›ms›zl›klar›-
Birleflmifl Milletler Çocuk Haklar› Sözleflmesi: 20 Kas›m
n› ilan ettikleri belge. Amerikan Kongresi taraf›ndan 2
1989’da kabul edilen bu sözleflme 18 yafl alt›ndaki her-
Temmuz 1776 tarihinde onaylanm›fl 4 Temmuz'da ilan
kesin istismar, fliddet ve açl›ktan uzak bir ortamda ken-
edilmifltir. Bildirge, ayr›ca bütün insanlar›n özgür ve eflit
disini gelifltirmeye hakk› oldu¤unu belirtmektedir.
oldu¤unu, insanlar›n do¤ufltan gelen ve kaybetme ihti-
Birleflmifl Milletler Çocuklara Yard›m Fonu (UNICEF):
mali olmayan, hükümetler veya devletler taraf›ndan ba-
Birleflmifl Milletlerin çocuk haklar›n› koruyan ve savu-
¤›fllanmam›fl ve onlar›n keyfine tabii olmayan haklara
nan kuruluflu. Ayn› zamanda, dünyada en zor koflullar-
sahip oldu¤unu ilan etmifltir.
da yaflayan çocuklar› korumay› misyon edinmifltir.
Anayasal organlar: Yap›s› ve görevleri Uluslararas› Çal›flma
Birleflmifl Milletler Ekonomik, Sosyal ve Kültürel Haklar
Örgütü Anayasas›’nda düzenlenen üç organd›r: Ulusla-
Uluslararas› Sözleflmesi: 16 Aral›k 1966'da Birleflmifl
raras› Çal›flma Konferans›, Yönetim Konseyi ve Uluslara-
Milletler Genel Kurulu taraf›ndan kabul edilen ve 3 Ocak
ras› Çal›flma Bürosu.
1976 itibariyle yürürlü¤e giren çok tarafl› bir anlaflma.
Avrupa Birli¤i (AB): Yirmiyedi üye ülkeden oluflan ve top-
Sözleflme, taraf devletlerin, bireylere çal›flma haklar›,
raklar› büyük ölçüde Avrupa k›tas›nda bulunan siyasi ve
sa¤l›k hakk›, e¤itim hakk› ve yeterli bir yaflam standard›
ekonomik bir örgütlenmedir.
hakk› dahil olmak üzere çeflitli ekonomik, sosyal ve kül-
Avrupa ‹nsan Haklar› Sözleflmesi: Avrupa Konseyinin 1950
tarihinde insan haklar› alan›nda benimsedi¤i temel söz-
türel haklar verilmesine yönelik çal›flmalar›n› taahhüt
eder.
leflme. Avrupa ‹nsan Haklar› Sözleflmesi, yaklafl›k 800
Birleflmifl Milletler ‹nsan Yerleflimleri Program› (UNHA-
milyon Avrupa vatandafl›n›n hak ve özgürlü¤ünü koru-
BITAT): Birleflmifl Milletlerin herkes için uygun bir ba-
yacak bir sistem kurmufltur.
r›nma olana¤›n›n sa¤lanmas›na ve sosyal ve çevresel
Avrupa Konseyi: 5 May›s 1949 y›l›nda insan haklar›, demokrasi ve hukukun üstünlü¤ünü savunmak amac›yla Avrupa çap›nda kurulmufl hükümetler aras› bir kurulufl.
olarak güçlü flehir ve kasabalar›n geliflmesine destek
olan program›.
234
Birleflmifl Milletler Kad›nlara Karfl› Ayr›mc›l›¤›n Tüm Bi-
Birleflmifl Milletler Ulus Ötesi fiirketler Merkezi: 1974 y›-
çimlerinin Önlenmesi Sözleflmesi: 1979 y›l›nda yü-
l›nda Birleflmifl Milletler bünyesinde kurulan ve amac›,
rürlü¤e giren bu Sözleflme, kad›n haklar› için uluslarara-
ulus ötesi flirketlerin niteli¤ini, özellikle geliflmekte olan
s› bir bildirge olarak tan›mlan›r. Kad›na karfl› ayr›mc›l›¤›,
ülkeler üzerindeki ekonomik, yasal, politik ve sosyal et-
cinsiyete dayal› d›fllama ve yasaklamalar olarak tan›mla-
kilerini araflt›rmak, geliflmekte olan ülkelerin ulus ötesi
yan sözleflme, bu ayr›mc›l›¤›n sona ermesi için ülkeleri
flirketlerle olan iliflkilerinde müzakere kapasitelerini ar-
teflvik etmektedir.
t›rmak ve ulus ötesi flirketlerin, ulusal kalk›nma amaçla-
Birleflmifl Milletler Kalk›nma Program› (UNDP): Birleflmifl
r›na ve dünya ekonomisine katk›lar›n› art›racak etkin
Milletlerin kalk›nmaya iliflkin uluslararas› program›. Da-
uluslararas› düzenlemeler yapmak olarak belirlenmifl
ha iyi bir yaflam ortam›n›n kurulmas›n› destekleyen bu
olan Merkez.
program, ülkeleri bilgi, deneyim ve kaynaklara erifltire-
Birleflmifl Milletler: 24 Ekim 1945 tarihinde dünya bar›fl›n›,
rek birbirlerine ba¤lar ve birbirleri ile iletiflim kurmalar›-
güvenli¤ini korumak ve uluslar aras›nda ekonomik, top-
n› sa¤lar.
lumsal ve kültürel iflbirli¤i oluflturmak için kurulan uluslararas› bir örgüttür.
Birleflmifl Milletler Medeni ve Siyasi Haklar Uluslararas›
Sözleflmesi: 16 Aral›k 1966'da Birleflmifl Milletler Genel
Bölgesel toplant›: Uluslararas› Çal›flma Konferans› gibi söz-
Kurulu taraf›ndan kabul edilen ve 23 Mart 1976 itibariy-
leflme ve tavsiyeler kabul etme yetkisi olmaks›z›n, dört
le yürürlü¤e giren çok tarafl› bir antlaflma. Sözleflme, ta-
co¤rafi bölgeye özgü sorunlar› incelemek amac›yla, üçlü
raf devletlerin, bireylerin yaflama hakk›, din özgürlü¤ü,
temsil ilkesine göre düzenli aral›klarla yap›lan toplant›-
ifade özgürlü¤ü, toplant› özgürlü¤ü, seçim haklar› ve
adil yarg›lanma haklar› dahil, medeni ve siyasi haklar›na
lar/konferanslard›r.
Bretton Woods Kurulufllar›: Uluslararas› Para Fonu (IMF)
sayg› göstermelerini taahhüt eder.
ve Dünya Bankas›n›n kurulmas›na, Temmuz 1944’de
Birleflmifl Milletler Mülteciler Yüksek Komiserli¤i
Amerika Birleflik Devletleri’nin New Hampshire eyale-
(UNHCR): Birleflmifl Milletlerin mültecilerin korunmas›-
tinde küçük bir kasaba olan Bretton Woods'da toplanan
n› sa¤layan ve baflka bir ülkeye yerlefltirilmelerine ya da
Birleflmifl Milletler Para ve Finans Konferans›nda karar
gönüllü olarak yurtlar›na dönmelerine yard›mc› olarak,
verilmifltir. Bu nedenle bu kurulufllara Bretton Woods
sorunlar›na kal›c› çözüm bulma aray›fl›na giren organ›.
kurulufllar› da denmektedir.
Birleflmifl Milletler Nüfus Fonu (UNFPA): Birleflmifl Milletlerin geliflmekte olan ve geçifl ekonomisine sahip ülke-
C-Ç
lere nüfus ile ilgili konularda destek sa¤layan uluslarara-
Çift tart›flma: Uluslararas› Çal›flma Konferans›’n›n, sözleflme
s› fonu. Kad›n, erkek ve çocuklar›n sa¤l›kl› bir yaflam
ve/ya da tavsiye kabul edilmesine yönelik olarak günde-
sürme haklar›n› savunur.
mine yaz›lan sorunu (konuyu), üst üste iki y›l tart›flarak
karar vermesidir.
Birleflmifl Milletler Ticaret ve Kalk›nma Konferans›
(UNCTAD): Birleflmifl Milletlerin 1964 y›l›nda kurulmufl
Çocuk ‹flçili¤inin Sona Erdirilmesi Uluslararas› Progra-
olan hükümetler aras› daimi bir organ›. UNCTAD, Birlefl-
m› (IPEC): Uluslararas› Çal›flma Örgütünün 1992 y›l›nda
mifl Milletlerin geliflmekte olan ülkelerin ticaret, yat›r›m
Brezilya, Hindistan, Endonezya, Kenya, Tayland ve Tür-
ve kalk›nma konular› ile ilgili temel organ›d›r.
kiye'de bafllatt›¤› daha sonra baflka ülkelerin de kat›ld›-
Birleflmifl Milletler Toplumsal Cinsiyet Eflitli¤i ve Kad›n-
¤›, çal›flan çocuklar› korumay›, çocuk iflçili¤i sorunuyla
lar›n Güçlendirilmesi Kuruluflu (UN-Women): Ocak
mücadeleyi ve bu soruna son vermeyi amaçlayan ulusla-
2011 y›l›nda Birleflmifl Milletlerin kad›nla ilgili dört ayr›
raras› bir program.
program›n›n birlefltirilmesi ile oluflturulan ve kad›nlar›n
ve k›z çocuklar›n›n güçlendirilmesini amaç edinen yeni
D
birimi.
De¤er zinciri: Tüketiciye sat›lan bir ürün veya hizmetin üre-
Birleflmifl Milletler Tüm Göçmen ‹flçilerin ve Aile Fertlerinin Haklar›n›n Korunmas› Sözleflmesi: 1990 y›l›n-
timiyle iliflkili aflamalar serisi; her aflamada ürün veya
hizmete bir de¤er eklenir.
da kabul edilen bu Sözleflmenin amac› göçmenlerin in-
Denetim: Uluslararas› Çal›flma Örgütü’nün, oluflturdu¤u ku-
san haklar›na sayg› gösterilmesinin sa¤lanmas›d›r. Söz-
rallar düzeninin uygulamaya aktar›lmas› için öngördü¤ü
leflme yeni haklar yaratmamakta, göçmenlerle ülke vatandafllar›na eflit muamele yap›lmas›n› ve ayn› çal›flma
koflullar›n›n sa¤lanmas›n› istemektedir.
koruma sistemleridir.
Dünya G›da Program› (WFP): Birleflmifl Milletlerin insan
kaynakl› afet ve do¤al afet ma¤duru olan insanlara g›da
sa¤layan program›.
Sözlük
235
Dünya Sa¤l›k Örgütü (WHO): Birleflmifl Milletlerin sa¤l›k
‹nsana yak›fl›r ifl: Tüm kad›n ve erkekler için, özgürlük, eflit-
alan›nda uluslararas› nitelik tafl›yan çal›flmalarda yöneti-
lik, güvenlik ve insan onuru koflullar›nda iyi ve üretken
ci ve koordinatör s›fat›yla hareket eden kuruluflu hasta-
ifl. Bu yaklafl›m, UÇÖ Genel Müdürü Somavia’n›n 1999
l›klar› önleyici araflt›rmalar›n yap›lmas›n› koordine eder
UÇÖ Konferans›na sundu¤u "‹nsana Yak›fl›r ‹fl" bafll›kl›
ve destekler.
Raporda gelifltirilmifltir. Raporda ‹nsana Yak›fl›r ‹fl’in
UÇÖ’nün 21. Yüzy›ldaki misyonunun temeli olaca¤›na
F
iflaret edilmifltir.
Fesih: Onaylanm›fl bir sözleflmeden do¤an hukuksal ve ana-
‹nsanca (uygun) çal›flma: Uluslararas› Çal›flma Örgütü’nün
yasal yükümlükleri sona erdirmek üzere, bir devlet yet-
küreselleflme dönemindeki temel amac›n› ortaya koyan
kilisinin imzas›yla Uluslararas› Çal›flma Bürosu Genel
ve ilk kez Genel Müdür J. Somavia’n›n 1999 raporunda
aç›klay›p tan›mlad›¤› yeni paradigmas›d›r.
Müdürü’ne gönderilen yaz›l› bildirimle gerçekleflen bir
ifllemdir.
ISO 26000: Uluslararas› Standartlar Örgütü, (ISO) taraf›ndan
Filadelfiya Bildirgesi: Uluslararas› Çal›flma Örgütü’nün amaç
2010 y›l›nda yay›mlanm›fl bir uluslararas› sosyal sorum-
ve hedeflerini belirlemek üzere 10 May›s 1944 tarihinde
luluk standard›. Bu standart, sosyal sorumluluk anlay›fl-
kabul edilen ve 1946’dan beri Uluslararas› Çal›flma Ör-
lar› ve olas› eylemler hakk›nda yaln›zca rehberlik sun-
gütü Anayasas›’n›n eki olan “anayasal” bir belgedir.
makta; bu nedenle, ISO yönetim sistemi standartlar›n›n
aksine bir sertifikasyon süreci içermemektedir.
G
‹zleme: 1998 UÇÖ Bildirgesi’nin, uygulama alanlar› kifliler ve
Gözden Geçirilmifl Avrupa Sosyal fiart›: Avrupa Konseyi-
haklar yönlerinden s›n›rl› olan onay koflullu genel dene-
nin, Avrupa Sosyal fiart›n›n sosyal haklar yönünden ek-
tim ile onay koflulsuz özel denetim sistemlerini tamam-
sik ve yetersiz olan maddi içeri¤inin gözden geçirilmesi
lamak üzere öngördü¤ü, iki ayr› yoldan gerçeklefltirilen
sonucunda 2 Nisan 1996 tarihinde kabul etti¤i belge. Ek-
bir sistemdir (bkz. Temel insan haklar› sözleflmeleri).
lenen yeni hak alanlar› ile Avrupa Sosyal fiart›n›n içeri¤i
geniflletilmifltir.
J
Gümrük Birli¤i: Bir grup ülkenin, kendi aralar›ndaki serbest ti-
John Maynard Keynes (1883–1946): Fikirleri modern mak-
caret alan›na ek olarak üçüncü ülkelere karfl› ortak d›fl
ro iktisat teorisini ve prati¤ini oldu¤u kadar hükümetle-
gümrük tarifesi ve ortak d›fl ticaret politikas› uygulamalar›.
rin ekonomik politikalar›n› da derin bir biçimde etkileyen ‹ngiliz iktisatç›.
I-‹
‹kinci kuflak insan haklar›: Eflitlik isteminin yaratt›¤› ekonomik, sosyal ve kültürel haklar (örne¤in çal›flma hakk›,
sosyal güvenlik hakk›).
K
Koflulluluk: Uluslararas› kalk›nma, ekonomi politik ve uluslararas› iliflkiler yaz›n›nda, verilecek krediye, borç yard›-
‹nsan Haklar› Evrensel Bildirgesi: Birleflmifl Milletler ‹nsan
m›na, karfl›l›kl› yard›ma ya da bir uluslararas› kurulufla
Haklar› Komisyonu'nun Haziran 1948'de haz›rlad›¤› ve
üyeli¤e, uluslararas› mali kurulufllar, bölgesel örgütler
birkaç de¤ifliklik yap›ld›ktan sonra 10 Aral›k 1948'de,
veya yard›m› yapan ülkeler taraf›ndan koflullar getirilme-
Birleflmifl Milletler Genel Kurulu'nun Paris'te yap›lan otu-
si anlam›nda kullan›lan deyim.
rumunda kabul edilen 30 maddelik bildirge. Bildirgede
Küresel Çerçeve Anlaflmalar›: 1990'l› y›llarda gelifltirilen ve
medeni ve siyasi haklar›n yan› s›ra, ekonomik sosyal ve
uluslararas› iflkolu sendika federasyonlar›n›n, çok uluslu
kültürel haklara da yer verilmifltir.
flirketlerin küresel de¤er zincirlerinde temel iflçi haklar›-
‹nsan ve Yurttafl Haklar› Bildirisi: 26 A¤ustos 1789’da yay›mlanan, Frans›z Devrimi'nin temel felsefesini yans›tan
na riayet edilmesini sa¤lamak amac›yla çok uluslu flirketlerle imzalad›klar› anlaflma.
ve 1791’de kabul edilen Frans›z Anayasas›'na ön söz ola-
Küresel izleme: ‹zleme sisteminin, “onaylanan” ve “onaylan-
rak eklenen bildiri. Bildiri; insanlar›n özgür do¤du¤unu
mayan” ayr›m› yap›lmaks›z›n tüm temel insan haklar›
ve eflit yaflamalar› gerekti¤ini, zulme karfl› direnme hak-
sözleflmelerini ve üye devletleri kapsamak üzere, 1998
lar› oldu¤unu, mutlak egemenli¤in bir kifli ya da grubun
UÇÖ Bildirgesi’ndeki s›raya göre temel haklar›n her biri
elinde bulunamayaca¤›n›, devleti idare edenlerin esas
için dört y›lda bir yap›lan iki türünden biridir (bkz. Te-
olarak halka karfl› sorumlu oldu¤unu, hiç kimsenin dini
ve sosyal inançlar› yüzünden k›nanamayaca¤›n› ilan ediyordu.
mel insan haklar› sözleflmeleri).
Küresel rapor: UÇÖ Genel Müdür’nün, küresel izleme çerçevesinde haz›rlad›¤› rapordur (bkz. Temel insan haklar› sözleflmeleri).
236
Küresel Raporlama Giriflimi: Birleflmifl Milletler Çevre Prog-
OECD Sendika Dan›flma Komitesi (TUAC): OECD ülkele-
ram› (UNEP) ve Birleflmifl Milletler Küresel Sözleflmesi
rindeki sendikalar›n oluflturdu¤u ve OECD bünyesinde
gibi Birleflmifl Milletler programlar› ile yak›n iflbirli¤i için-
dan›flma statüsüne sahip olan uluslararas› sendikal ko-
de çal›flan, dünya çap›nda faaliyet gösteren, kar amac›
mite. TUAC’a, OECD üyesi ülkelerdeki 66 milyon iflçiyi
gütmeyen ve çoklu paydafla sahip bir kurulufl. Giriflim,
temsil eden 58 sendikal örgüt üyedir.
flirketlerin ve kurumlar›n, ekonomik, çevresel, sosyal ve
OECD Uluslararas› Yat›r›m ve Çok Uluslu ‹flletmeler Bil-
yönetiflim performans bilgilerinin aç›kland›¤› sürdürüle-
dirgesi: OECD bünyesinde 1976 tarihinde kabul edilen
bilirlik raporlamas› yapmalar›n› teflvik eden giriflim.
ve do¤rudan yabanc› sermaye yat›r›mlar›n›n serbestleflti-
Küresel Sözleflme: Birleflmifl Milletler Genel Sekreteri Kofi
Annan taraf›ndan 1999 Davos Dünya Ekonomik Foru-
rilmesini hedef alan bir OECD enstrüman›.
Oligopolistik piyasa: Az say›da büyük firman›n göreli olarak
munda ilan edilmifl olan Birleflmifl Milletler destekli küresel bir diyalog platformu.
büyük bir paya sahip oldu¤u piyasalar.
Onay: Uluslararas› hukukta, devletin bir sözleflme/antlaflma
Küreselleflme: 1980 sonras› küresel çapta yaflanan ekonomik
ile hukuksal olarak ba¤l› olma iradesini aç›klad›¤›; her
ve toplumsal dönüflümün tümünü anlatmak için yayg›n
üye devletin, kendi anayasas›ndaki ifllemlerin tamamlan-
bir biçimde kullan›lan deyim.
mas›ndan sonra sözleflmeye “taraf devlet” niteli¤i kazanarak onaylad›¤› sözleflme/antlaflma kurallar›na uyma
L
ve uygulamaya koyma yükümlülü¤ü üstlendi¤i bir ifl-
Lizbon stratejisi: 23 - 24 Mart 2000 tarihinde Lizbon'da yap›-
lemdir.
lan Avrupa Birli¤i zirvesinde benimsenen; daha fazla bü-
Ortak Pazar: Bir ekonomik bütünleflme flekli. Ortak Pazar
yüme ve istihdam yaratmak ve Avrupa’y› sürdürülebilir
aflamas›nda, iflbirli¤i içine giren ülkeler aras›nda malla-
ekonomik büyüme kapasitesine sahip, bilgiye dayal›, re-
r›n, hizmetlerin, eme¤in ve sermayenin serbest dolafl›m›
kabetçi ve dinamik bir ekonomi yapmak amac›n› güden
esast›r. Bu niteli¤i ile Ortak Pazar, sadece mallar›n ser-
2000-2010 y›llar› aras›nda uygulanm›fl bir eylem ve gelifl-
best dolafl›m›n› öngören serbest ticaret bölgesinden ve
me plan›.
üçüncü ülkelere karfl› ortak ticaret politikalar› uygulanmas›n› öngören gümrük birli¤inden daha ileri düzeyde
M
bir bütünleflmeyi ifade etmektedir.
Milletler Cemiyeti: Birleflmifl Milletlerin temeli say›labilecek
Özel liste: Onay koflullu ve raporlara dayal› genel denetimin
bu örgüt, I. Dünya Savafl›'n›n ard›ndan ‹sviçre'de 10 Ocak
ikinci aflamas›nda; Konferans Komisyonu’nun, Uzmanlar
1920'de kuruldu. Amac›, ülkeler aras›nda yaflanabilecek
Komisyonu’nun haz›rlay›p Uluslararas› Çal›flma Konfe-
sorunlar› bar›flç› yollarla çözmekti. Ancak Milletler Cemi-
rans›’na sundu¤u ayr›nt›l› rapordan en ivedi, a¤›r ve cid-
yetinin varl›¤› II. Dünya Savafl›n›n ç›kmas›n› engelleye-
di ihlalleri sürdüren devletlerin durumunu tart›flmak üze-
medi; Milletler Cemiyetinin kendisi de II. Dünya Savafl›
(1939-1945) ard›ndan yap›lan Cenevre Konferans› ile
re oluflturdu¤u listedir.
Özel paragraf: ‹ncelemesini ve tart›flmalar›n› en ivedi ve cid-
1946 y›l›nda feshedildi.
di, a¤›r ve önemli durumlar üzerinde yo¤unlaflt›ran Kon-
Müttefik Devletler: II. Dünya Savafl› s›ras›nda Mihver Devlet-
ferans Komisyonu’nun, bu durumlar› raporunun ayr› bir
lere karfl›, ‹ngiltere, Sovyetler Birli¤i ve ABD baflta olmak
paragraf›nda belirterek Genel Konferans’›n dikkatini çek-
üzere oluflturulan blok.
mesidir.
N
P
Negatif haklar: Kiflinin devlet taraf›ndan dokunulamayacak
Paydafl (fiirketler için): fiirketin bir bütün olarak ifllerini et-
haklar› (inanç, fikir, ifade özgürlükleri, özel mülkiyet
kileyebilen veya bu ifllerden etkilenebilen taraflar.
hakk› gibi). Bu haklar vatandafll›k s›fat› aranmaks›z›n,
Politika transferi: Belirli bir ba¤lamda gelifltirilen politikala-
bütün kiflilere tan›nm›flt›r.
O-Ö
r›n/fikirlerin bir baflka zamanda veya yerdeki politikalar›n/fikirlerin gelifltirilmesinde kullan›lmas›.
Pozitif haklar: Bireylere devletten olumlu bir davran›fl, bir
OECD Çok Uluslu ‹flletmeler için Rehber: OECD Uluslara-
hizmet, bir yard›m isteme olana¤›n› tan›yan (çal›flma hak-
ras› Yat›r›m ve Çok Uluslu ‹flletmeler Bildirgesinin eki
k›, sa¤l›k hakk›, konut hakk›, sosyal güvenlik hakk› gibi)
olarak kabul edilen ve Bildirgeyi benimseyen devletlerin
haklar.
kendi topraklar›nda faaliyet gösteren çok uluslu flirketlerden beklentilerini içeren belge.
Sözlük
237
Prof. Dr. Cahit Talas (1917-2006): Türkiye'de sosyal politi-
Tavsiye: UÇÖ sözleflmeleri tamamlamak üzere kabul edilen
ka disiplininin geliflmesinde büyük eme¤i olan Mülkiye-
ve devletlerin onaylamas›n›n söz konusu olmad›¤› bir
li sosyal bilimci. 1960-1961 y›llar› aras›nda Çal›flma Ba-
kaynakt›r.
kanl›¤›, iki dönem de Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler
Tek tart›flma: Yönetim Konseyi’nin, özel bir ivedi durum ol-
Fakültesi Dekanl›¤› yapan Talas’›n sosyal politika alan›n-
mas› ya da yap›lmas›n› hakl› gösteren koflullar bulunma-
da çok say›da eseri vard›r.
s› durumunda verdi¤i karar üzerine, Uluslararas› Çal›flma
Protokol: Temel antlaflmay›/sözleflmeyi gözden geçiren, tamamlayan ya da de¤ifltiren bir hukuksal metindir. Uluslararas› Çal›flma Örgütü’nün çok seyrek baflvurdu¤u bir
uluslararas› sosyal politika kayna¤›d›r.
S-fi
SA8000-Sosyal Sorumluluk 8000: Uluslararas› Sosyal So-
Konferans›’nda yaln›zca bir kez tart›flma yap›larak karar
verilmesi yöntemidir.
Teknik toplant›: Belirli teknik konularda Yönetim Konseyi’ne k›lavuzluk yapmak için ya da bir sorunun sözleflme
ve/ya da tavsiye ile düzenlenmesi amac›yla Uluslararas›
Çal›flma Konferans› gündemine yaz›lmas›ndan önce düzenlenen toplant›lar/konferanslard›r.
rumluluk Örgütü (SAI) taraf›ndan yürütülen ve flirketle-
Temel insan haklar› sözleflmeleri: 1998 UÇÖ Bildirgesi’nin
rin sosyal alandaki performans koflullar› kadar prosedür
dört temel ilke ve hak konusunda düzenlemeler yapan
ve sistem koflullar›n› da önemseyen, yönetim sistemi ile
sekiz sözleflme için yapt›¤› nitelemedir/s›n›fland›rmad›r
davran›fl kodunun bileflimi bir standart.
(bkz.: izleme, küresel izleme, y›ll›k izleme).
Serbest ticaret bölgesi: Bir grup ülkenin kendi aralar›ndaki
Toplumsal cinsiyet: Biyolojik cinsiyet kavram›n›n ötesinde
ticarette gümrük vergileri ile miktar k›s›tlamalar›n› kal-
cinsiyet alg›lar›n›n toplum taraf›ndan belirlendi¤ini öne
d›rmalar› ile oluflturduklar› serbest ticaret alan›. Buna
süren kavram.
karfl›l›k her ülke bölge d›fl›ndaki ülkelere karfl› kendi politikas›n› uygulayabilir.
U-Ü
Sosyal güvenlik a¤lar›: Yoksullar›n veya ekonomik floklar
UÇÖ Çok Uluslu ‹flletmeler ve Sosyal Politikaya ‹liflkin ‹l-
ve yoksulluk karfl›s›nda korunmas›z olan kesimlerin be-
keler Üçlü Bildirgesi: 1977 y›l›nda UÇÖ taraf›ndan be-
lirli bir yoksulluk düzeyinin alt›na düflmemelerini sa¤la-
nimsenen ve çok uluslu flirketlerin faaliyetleri ile ilgili
maya yönelik sosyal transfer programlar›na verilen ad.
olarak hükümetlere, iflçi ve iflveren örgütlerine ve çok
Sözleflme: Uluslararas› sosyal politikan›n ve uluslararas› ifl
(çal›flma) hukukunun, Uluslararas› Çal›flma Örgütü Ana-
uluslu flirketlerin kendilerine rehberlik edecek ilkeleri
içeren belge.
yasas›’ndan sonra ikinci s›rada gelen ve üye devletlerin
Ulus ötesilik indeksi: Çok uluslu flirketlerin ulus öteli¤ini
onaylayarak hukuksal yükümlülük üstlenmesine yönelik
ölçmek için UNCTAD taraf›ndan gelifltirilen ve d›fl sat›fl-
olan kayna¤›d›r.
lar›n toplam sat›fllara, d›fl aktiflerin toplam aktiflere ve
fiirket Davran›fl Kodlar›: fiirketin belirli bir konuda nas›l
davranaca¤› konusunda taahhütlerini içeren yaz›l› politika belgesi.
d›fl istihdam›n toplam istihdama oran›n›n ortalamas› olarak hesaplanan indeks.
Uluslararas› Çal›flma Konferans›: Uluslararas› Çal›flma Ör-
fiirketlerin Sosyal Sorumlulu¤u: fiirketlerin, çal›flanlar›na,
gütü’nün, her y›l Haziran ay›nda toplanan, en yüksek
müflterilerine, mal ve hizmet sat›n ald›klar› alt firmalara,
karar organ›d›r. Üye devletlerin her birinin hükümet ka-
yerel halka ve yerel yönetimlere, uluslara ve ulusal hü-
nad›ndan 2, iflçi ve iflveren kanatlar›ndan 1’er olmak üze-
kümetlere, gelecek nesillere ve tüm insanl›¤a karfl› sosyal sorumluluklar›.
re kat›ld›¤› anayasal organd›r (bkz.: Anayasal organlar).
Uluslararas› Çal›flma Mevzuat› Komisyonu: Bar›fl Antlaflmas› Haz›rl›k Konferans›’n›n, Uluslararas› Çal›flma Örgü-
T
tü’nün kurulufl sürecinde, 25 Ocak 1919’da Paris’te yap-
Takrir-i Sükûn Kanunu: 4 Mart 1925'te Türkiye Büyük Mil-
t›¤› ilk toplant›da kurulmas›na karar verdi¤i, 15 üyeden
let Meclisinde kabul edilen ve hükümete ola¤anüstü yet-
oluflan ve Uluslararas› Çal›flma Örgütü’nün Anayasas›’n›
kiler veren bir kanun.
haz›rlamakla görevli komisyondur.
Tar›m ve G›da Örgütü (FAO): Birleflmifl Milletlerin açl›k ve
Uluslararas› Çal›flma Normlar›: Uluslararas› çal›flma stan-
kötü beslenmenin azalt›lmas› ve beslenme kalitesinin
dartlar›n›n oluflturulmas›nda etkili olan ve Uluslararas›
yükseltilmesi üzerine çal›flmalar yapan örgütü. FAO ül-
Çal›flma Örgütü taraf›ndan kabul edilen sözleflme ve tav-
kelerin tar›m sektörlerindeki sürdürülebilir kalk›nma ça-
siye kararlar›d›r.
balar›na destek sa¤lamaktad›r.
238
Uluslararas› Çal›flma Örgütü (UÇÖ): Ülkelerdeki çal›flma
yasalar›nda ve bu alana iliflkin uygulamalarda standartlar› gelifltirerek ve ileriye götürmek gibi bir amaçla kuru-
W
Washington Konsensüsü: 1980’lerde ve 1990’larda Bretton
Woods kurulufllar›n›n benimsedi¤i, enflasyonun kontrol
lan ve merkezi ‹sviçre’nin Cenevre kentinde bulunan
alt›na al›nmas› ve kamu aç›klar›n›n azalt›lmas› yoluyla
BM’e ba¤l› uzmanl›k kurulufludur.
makro ekonomik istikrar›n sa¤lanaca¤›n›; ticaret ve ser-
Uluslararas› ‹nsan Haklar› Kanunu: Birleflmifl Milletler Ev-
maye hareketlerinin serbestlefltirilmesi yoluyla ülkelerin
rensel Bildirgesi, Medeni ve Siyasi Haklar Uluslararas›
ekonomilerinin d›fl dünyaya aç›laca¤›n›; özellefltirme ve
Sözleflmesi, Ekonomik, Sosyal ve Kültürel Haklar Ulusla-
kurals›zlaflt›rma yoluyla da piyasalar›n serbestlefltirilece-
raras› Sözleflmesi ve Ek Protokollerin tümü.
Uluslararas› Sosyal Politika: Uluslararas› Sosyal Politika,
ekonomik ve sosyal yönden güçsüz olan kifli ve kesim-
¤ini savunan ekonomik politikalar setine verilen ad.
Winston Churchill (1874-1965): Savafl y›llar›n› da kapsayan
1940-1955 döneminde baflbakanl›k yapm›fl olan ünlü
leri korumak, ekonomi yasalar›n›n yaratt›¤› ve küresel-
muhafazakar ‹ngiliz devlet adam›.
leflmenin derinlefltirdi¤i uluslararas› bar›fl› tehdit eden
sosyal adaletsizlik ve eflitsizlikleri azaltmak ve giderek
kald›rmak amac›yla uluslararas› ya da bölgesel düzeylerde sosyal haklar temelinde izlenmesi gereken politikalar›, al›nmas› gereken önlemleri, yap›lmas› gereken hukuksal düzenleme ve de¤ifliklikleri, sosyal politikan›n
uluslararas› kaynaklar›n›, ortaklar›n› ve kurulufllar›n› inceleyen disiplinleraras› bir sosyal adalet ve sosyal bar›fl
bilimidir.
Uluslararas›laflma: ‹nsan haklar›n›n, egemen ulus devlet ile
bireyler aras›ndaki iliflkileri ilgilendiren ve her devletin
iç/ulusal yarg› yetkisine giren bir konu olmaktan ç›kmas›d›r.
Üçlü Yap›/Üçlülük: Uluslararas› Çal›flma Örgütü’nün kurumsal yap›s›nda geçerli olan “anayasal” bir ilkedir. Anayasal
organlardan Uluslararas› Çal›flma Konferans› ile Yönetim
Konseyi’nde ve baflka baz› organlarda, hükümet kanad›ndan gelen delegelerin/temsilcilerin yan› s›ra, iflçi (çal›flan) ve iflveren kanatlar›n›n delegelerinin/temsilcilerinin de yer almas›d›r.
Üçüncü kuflak insan haklar›: Dayan›flma isteminin yaratt›¤›
topluluk haklar› (örne¤in çevre hakk›, bar›fl hakk›, geliflme hakk›)
V
Versay Bar›fl Antlaflmas›: I. Dünya Savafl› sonunda ‹tilaf
Devletleri ile Almanya aras›nda imzalanan bar›fl antlaflmas›.
Y
Y›ll›k izleme: 1998 UÇÖ Bildirgesi’nin öngördü¤ü, yaln›zca
onaylanmayan temel insan haklar› sözleflmeleriyle ilgili
olarak, dört temel ilke ve hak kategorisinin tümünü kapsayan izleme sistemidir (bkz. Temel insan haklar› sözleflmeleri).
Yoksullu¤un Azalt›lmas› Stratejisi Belgesi: Uluslararas› Para Fonu (IMF) ve Dünya Bankas›n›n 1999 y›l›nda yoksullu¤un azalt›lmas› için gelifltirdi¤i strateji kapsam›nda,
borçlu ülkelere yeni borç verilmesi ya da borç indirimine gidilmesinden önce IMF ve Dünya Bankas› yönetimlerince onaylanmas› gereken stratejik belge.
Yönetim Konseyi: Uluslararas› Çal›flma Örgütü’nün; y›lda üç
kez toplanan ve üçlü yap› ilkesi uyar›nca, hükümet kanad›ndan -10’u “seçimsiz” olmak üzere- 28, iflçi ve iflveren kanatlar›ndan da 14’er olmak üzere toplam 56 üyesi
bulunan anayasal yürütme/icra organ›d›r (bkz.: Anayasal
organlar).

Uluslararası Sosyal Politika E-kitap okumak için

Transkript

Benzer belgeler

T-KIT 3 DOC*

TOYOTA MOTOR EUROPE NV/SA BELÇ‹KA, ÇEMTAfi`I Z‹YARET

AÇ - ekolojikmim.com

000 ODTUbulten kasim

6161 Aralik2010 insert.fh11

Kuramlardan Çözümlemelere - ileti-ş-im