Teknik dalış - Yener Çeltikci

TEKNİK DALIŞ
Geçtiğimiz 10 yıl SCUBA dalış endüstrisinde büyük gelişmeler ve yeniliklere sahne
oldu. Ekipman ve eğitim sistemlerindeki gelişme, aletli dalışın daha geniş kitlelere
yaygınlaşması, dalış merkezlerinin sunduğu ürün ve hizmetlerin yelpazesinin
genişlemesi ve kalitelerinin artması bu gelişmeler arasında sayılabilir.
Ancak bunların arasında bir alan en çok dikkati çeken gelişmeler arasında
düşünülebilir. Rekreasyonel dalış limitlerinin çok ötesinde yapılan ancak ticari ya
da askeri kaygılar olmaksızın düşünülen, keşif ve araştırma hedeflerinin ön plana
çıktığı, farklı gaz kompozisyonlarının kullanılabildiği ve basınçatım yapmanın çoğu
zaman mecburi olduğu bir dalış şekli karşımıza çıkmakta.
Teknik dalış ya da daha havalı söyleniş şekliyle “tec diving” her geçen gün daha
fazla gündemimize giriyor ve neredeyse tüm dalış eğitim dizgeleri teknik dalışla
ilgili eğitim programlarını portföylerine katıyorlar. Özellikle yurtdışında, uzak doğu
ve Amerika’da pek çok dalış merkezleri teknik dalış ekipman ve yöntemleriyle
yapılan dalış turları düzenliyor. Yerli ve yabancı dalışla ilgili dergi ve internet
sitelerinde teknik dalış eğitimi, ekipmanı ve turlarıyla ilgili reklam ve haberlere
rastlamak artık mümkün.
Bu noktada hemen çok önemli olduğunu düşündüğüm bir kaç hususa değinmek
istiyorum. Bu yazıda incelenecek olan dalış türü herkese uygun bir dalış türü
olmayabilir. Riskleri fazla, prosedürleri karmaşık ve ekipman konfigürasyonu
gerekleri rekreasyonel dalış ekipmanına göre daha üst seviyede ve pahalıdır. Bu
itibarla teknik dalış yapmayı düşünen kişilerin bu dalışın gereklerini ve risklerini çok
iyi anlayarak kabul etmesi ve bu alanda eğitim veren bilinir ve saygın kuruluşlardan
tam kapasiteli bir eğitim alması gerekmektedir.
1/22
Hele ki bu yazıyı bir referans olarak kabul etmek yapılabilecek en büyük hatadır.
Lütfen bu yazıyı okuduktan sonra kendinizi teknik dalış yapmaya hazır
hissetmeyiniz. :)
Tanım ve Tarihçe
Bu girişten sonra yavaş yavaş teknik dalışı tanımlamaya başlayabiliriz. Bir araştırma
yapıldığında çok farklı tanımlamalar ve sınıflandırmalar olduğunu görebilmekle
birlikte şu yalın tanımın genel anlamda teknik dalışı anlatmak için iyi bir başlangıç
olacağı kanaatindeyim:
“Teknik dalış, rekreasyonel scuba dalış kapsam ve limitlerinin dışında kalan, ileri
düzeyde eğitim, büyük tecrübe, özelleşmiş ekipman ve çoğu zaman kuru hava ve
Nitrox dışında gazların da solunabildiği bir dalış türüdür.”1
Daha önce de ifade ettiğim gibi teknik dalışın genel tanımı ile ilgili farklı farklı
düşünceler vardır. Bugün teknik dalış olarak adlandırılan bu tür dalışın öncüleri,
kendi yaptıkları dalışlara göre tanımlamalar getirmektedir. Mağara dalgıçları bir
dalışın teknik dalış sayılabilmesi için penetrasyon (mağaralara girmek ve içeride
ilerlemek) olması gerektiğini savunurlarken, buzaltına dalan, derin batıkları
inceleyenlerin ya da çok derinlere uzun süreli ya da rekor amaçlı yapılacak
dalışların da teknik dalış olduğunu ileri sürmektedirler.
Genel olarak bakıldığında, teknik dalışları rekreasyonel dalışlardan ayıran en önemli
kavram ise yapılan dalışların büyük çoğunluğunun basınçatım duraklamaları
gerektirdiğidir. Bu durumu da göz önüne alacak olursak aslında teknik dalışın belki
de en önemli özelliğinin “doğrudan çıkışa izin vermeyen” bir karakterde olmasıdır.
İster mağara, buz altı ya da batık dalışı yapın (ki bunlar gerçekten üstü kapalı –
overhead – ortamlardır) ya da 60 m'ye 20 dk'lık bir dalış planlayın, durum pek farklı
olmayacaktır. Her iki durumda da dalışın herhangi bir anında şu veya bu sebeple
dalışı noktalayıp, doğrudan çıkışa geçemezsiniz. Mağara ya da batıkta üzeriniz
kapalıdır ama basınçatım gerektiren bir dalış yapıyorsanız o zaman da gerekli
basınçatım duraklamaları yapma zorunluluğu beklemeden çıkışınıza engel
oluşturacaktır.
Bu halde, tanımı kendimizce yeniden oluşturacak olur isek şöyle dememiz hatalı
olmayacaktır:
“Teknik dalış, rekreasyonel dalış limit ve prosedürlerinin ötesinde, ileri derecede
eğitim, tecrübe, konsantrasyon gerektiren, acil durumlarda doğrudan çıkışa izin
vermeyen, karmaşık ekipman dizilimlerine ihtiyaç duyulan ve herkese uygun
olmayabilecek bir dalış türüdür.”
Herkese uygun olmama durumunu biraz açmakta fayda görüyorum. Teknik dalışın
yüksek risk taşımasının yanında diğer bazı başka hususları da vardır ki her dalıcı
bunlardan hoşnut olmayabilir. Örneğin o kadar malzeme, tüp, ağır ekipman,
1
http://en.wikipedia.org/wiki/Technical_diving
2/22
karmaşık prosedürlerle uğraşmaktan hoşlanmayacak insanlar olabilir. Ya da kapalı
ortamlardan hoşlanmayan, klostrofobisi olan kimseler olacaktır. Teknede
güneşlenmek yerine 12-9-6-3 m'lerde 20-30’ar dakika basınçatım duraklaması
yapmayı tercih edecek çok fazla kişi olmayabilir.
Teknik dalış, rekreasyonel dalıştan fazlasını arayan, kaşif ruhlu, araştırmacı,
soğukkanlı, konsantrasyon derecesi yüksek, sportif fiziksel özelliklere sahip ve
zihnen de bu işi yapmaya hazır kişiler için çok daha uygundur.
Teknik dalış Amerika ve Avrupa’da 1960’lı yıllardan beri yapılmaktadır. Büyük
çoğunlukla mağara sistemlerinin keşfi ve batık araştırmaları amaçlı olan bu dalışlar
günümüzde pek çok yeni keşfin ve bulgunun sağlanması için öncülük etmişlerdir.
Özellikle yeraltı tatlı su kaynaklarının incelenmesi ya da tarihi bilmecelerin
çözülebilmesi için çok önemli dalışlar yapılmıştır. Üzülerek ifade etmek gerekir ki
bu çalışmalarla ilgili çok fazla kaynak bulunmamaktadır ve bu yazıda da bu nedenle
fazla yer veremiyorum.
Öte yandan mağara keşifleriyle ilgili önemli makalelere ve çalışmalarla ilgili
açıklamalara Global Underwater Explorers’ın web sitesi www.gue.com adresinden
ulaşılabilir.
Teknik Dalış Alt Türleri
Yukarıda da ifade edildiği üzere, teknik dalışın kendi içinde alt türleri vardır.
Bunların genel olarak kabul görmüş olanlarından bahsetmek gerekirse aklımıza şu
fantastik dörtlü gelir:
1. Mağara Dalışı:
Teknik
dalışın
anası
diyebileceğimiz bu tür dalışların
geçmişi
1935’lere
kadar
2
dayanmaktadır.
Mağara dalışı
teknik dalış türleri arasında belki
de en yüksek riske sahip ancak bir
o kadar da çekici olanıdır. Uygun
eğitim
ve
tecrübeye
sahip
olmadan
mağara
dalışları
yapmaya çalışan onlarca kişi her
yıl hayatlarını kaybetmektedirler.
Mağara
dalgıçları
arasında
yayılmış bir özlü söz ise şöyle
demektedir:
“Mağara
dalışı
kendinizi öldürmenin en pahalı
yoludur!”
Efsane mağara dalgıcı Sheck Exley’nin 1965 yılından ölümüne kadar mağara dalışları
yapmıştır ve “Basic Cave Diving: A Blueprint for Survival and Caverns Measureless
2
http://en.wikipedia.org/wiki/Cave_diving
3/22
to Man, (ISBN 0-939748-25-8)” kitabında mağara dalışları hakkında bilinmesi
gereken önemli konuları yazarak mağara dalgıçları için bir başucu kitabı
hazırlamıştır.
Günümüzde Guiness tarafından kayıt altına alınmış bilinen en derin
mağara dalışı 1996 senesinde Nuno Gomes tarafından Güney Afrika’daki
Bushmansgat Mağara’sına yapılmıştır. Dalışın derinliği 282.6 m'dir!3
Mağara dalışlarının zorluğu ve riski sadece derine yapılan dalışlar
olmasından değildir. Üzeri fiziksel olarak kapalı bir ortam olması, güneş
ışığın bir yerden sonra hiç olmaması, çökeltilerin kolayca kalkarak görüşü sıfıra
indirgemesi, labirent gibi mağara sistemlerinde yolunu kaybetme, çökmeler, yeraltı
ırmakları gibi akıntı sistemlerine kapılmak ve daha pek çok akla gelmeyen risk
sayılabilir.
Peki, bunca riske rağmen neden yüzlerce, binlerce insan mağara dalışı yapmak
ister? Bu sorunun yanıtını ülkemizin belki de tek ve en derin mağara dalışlarını
gerçekleştirmeyi başarmış kadın mağara dalgıcı olan, Sualtı Araştırmaları Derneği
üyesi Güzden Varinlioğlu’nun ifadelerinde bulmaya çalışalım: “Mağara dalgıçlarının
karşı koyamadığı bu keşif duygusuna ‘Star Trek Sendromu’ (Uzay Yolu Sendromu)
denir. Kimsenin olmadığı yerde olmak, kimsenin gidemediği yere gitmek, kimsenin
göremediği şeyleri görmek!”
2. Batık Dalışı:
Dalış yapmakta olan pek çok kişi
zaman
zaman
ülkemizde
ve
yurtdışındaki
dalış
noktalarında
batıklara dalış yapmışlardır. Ancak
burada bahsedeceğimiz batık dalışları
rekreasyonel dalış limitlerinin dışında
kalan,
derinlerde,
çok
büyük,
penetrasyon teknikleri kullanılarak ve
yüksek risk taşıyan dalışlardır.
Bir örnekle açıklarsak, dalışın neden
teknik dalış sınıfına girdiği daha iyi anlaşılacaktır. Dünya En Derin Batık Dalışı
Rekoru 2005 yılında M/V Yolanda batığına yapılan dalıştır. Leigh Cunningham ve
Mark Andrews tarafından gerçekleştirilen dalış 205 m'ye gerçekleştirilmiştir.4
Dalışın anatomisini inceleyecek olursak;
Maksimum derinlik
Toplam dalış zamanı
Batıkta geçirilen zaman
Dipte kullanılan gaz
Yolda kullanılan gaz
: 205 metre
: 205 dk
: 6 dk
: Tx 7/66
: Tx 16/43
3
http://community.guinnessworldrecords.com/_Deepest-Cave-Dive-2826-m-927-feet-NunoGomes/video/326053/7691.html
4
http://www.scubarecords.com/
4/22
Yolda kullanılan / basınçatım gazı
Basınçatım gazı
: Tx 52/15
: 80% EANx
Tam kapalı devre dalış sistemleriyle (CCR) yapılan en derin batık dalış rekoru 2008
yılında Pim van der Horst, Mario Marconi ve Alessandro Scuotto tarafından 236 m.de
yatmakta olan “Milano” batığına yapılan dalışla kırılmıştır. Bu aynı zamanda en
derin batık dalışı ünvanını da elinde tutmaktadır.5
Kadınlarda en derin batık dalışı rekoru ise 2007 senesinde Nina Preisner 159.8 m'ye
yapılmıştır. 6 farklı gaz ile yapılan dalış 157 dk sürmüş ve batıkta toplam 4 dk
zaman harcanmıştır.
Batık dalışlarında da alınan risklerin ilk akla gelenleri, üzeri fiziksel olarak kapalı
ortamda dalış yapmak, karmaşık batık yapısında yolunu kaybetmek, sivri metal
maddelere çarparak yaralanmak ya da ekipmanı çaparız etmek olarak sayılabilir.
Tahmin edebileceğiniz gibi bu gibi dalışların altında yatan motivasyon keşif ve
tarihe olan merak olabilir.
3. Buz Altı Dalışları
Üzeri fiziksel olarak
ortamlar
olmasından
buzaltı dalışları da riskli
dalış türlerinden biri
kabul edilir.
kapalı
dolayı
teknik
olarak
Suyun
dondurucu
soğuk
olmasının dışında, navigasyonun
çok zor olması, kılavuz ip
olmaksızın
çıkış
noktasının
(deliğinin)
bulunmasındaki
zorluklar, thermocline (iki farklı
ısıdaki su tabakasının karşılaştığı
seviyede
bulanıklaşma)
nedeniyle görüşün bozuk olması
gibi riskler taşır.
Akdeniz’in ya da Kızıldeniz’in pırıl pırıl sıcacık suları dururken buralarda dalış
yapmaya ne gerek var diye düşünebilirsiniz. Ancak bu tip dalışlarda alınmış
görüntülere bakıldığında dalgıçları neyin çektiğini anlamak mümkün. (Bknz: You
Tube : search/ice diving)
4. Teknik Derin Dalış
Bu dalış türü teknik dalışın en temel dalış türü olmasına rağmen en sona bırakmayı
uygun gördüm. Teknik derin dalış diğer dalış türlerine geçmek isteyen teknik
dalgıçların mutlaka bilmek zorunda oldukları yöntem ve prosedürlerin kullanıldığı
5
http://theliquidedge.blogspot.com/2008/07/wreck-world-record.html
5/22
dalış türüdür. Üzeri fiziksel olarak kapalı ortamlarda yapılmamasına rağmen, dalışı
güvenle bitirebilmek için mutlaka basınçatım durakları yapılması gerekliliğinden
dolayı kritiktir. Özellikle de çok derine yapılacak dalışlarda helyum gibi gazları
içeren
karışımlar
kullanıldığından
basınçatım
prosedürleri
daha
da
karmaşıklaşmaktadır.
Tipik bir teknik dalgıç çiftlenmiş tüpleri, kanatlı BC ve semer/koşum
(backplate/harness) yüzerlilik ekipmanı, yedekli regülatörler, en az bir adet
tercihen oksijen yönünden zenginleştirilmiş basınçatım tüpü, basınçatım
şamandırası, yedekli ışıkları, zamanlayıcı ve pusulasıyla dalış yapacaktır. Dalış
profilini sadece bileğindeki dalış bilgisayarına bakarak değil, yüzeyde kağıt kalem
ve bilgisayar destekli basınçatım hesaplama yazılımları da kullanarak oluşturacak,
alternatifli dalış profilini sualtında da takip ederek inmek istediği derinliğe inecek,
hedefine ulaşacak ve uzun basınçatım süreçlerini tamamlayarak yüzeye güvenli bir
şekilde varacaktır.
Gelin buna örnek bir planlama yapalım. Kalkan’daki Sakarya Resifi'nin açık deniz
tarafında kalan dev yük gemisi batığına bir dalış planlayalım. Batığın tepesi 49 m'de
dibi ise 65 m'den daha derinlere inmektedir. İlk etapta karışım gaz
kullanmayacağız, bu nedenle dalışı maksimum 60 m derinlik ile sınırlandıralım.
Deco2000 dalış tablosuna baktığımızda basınçatım duraklaması olmaksızın burada
geçirebileceğimiz zaman sadece 3 (yazı ile ÜÇ) dakika. Kime yeter? :)
Biz batık çevresinde biraz araştırma yapmak ve çeşitli görüntüler almak istiyoruz,
bu nedenle en az 15 dk'ya gereksinim duymaktayız. İniş zamanını da ekleyecek
olursak toplam 20 dk'lık bir dip süresine ihtiyacımız var.
Sırtımızdaki 2x12 lt tüplerde kuru hava kullanacağız ve imkanlarımız doğrultusunda
çıkışta %50’lik bir Nitroks ile basınçatım yapabilecek şekilde bir de küçük
basınçatım tüpümüz var.
Elimizdeki bu verileri HLPlanner basınçatım hesaplama yazılımına girdiğimizde bize
şöyle bir dalış planı çıkarıyor:
6/22
Görüldüğü üzere, rekreasyonel bir dalıcı için imkansız ya da riskli olabilecek bir
derin dalış bir teknik dalgıç için doğru planlama, uygun süreçler ve yeterli/yedekli
ekipmanlarla son derece normal bir dalış gibi yapılabilir.
Dalış boyunca kullandığımız gazların kısmi basınçlarını yukarıdaki tabloda
görebilirsiniz. Dikkat edilecek olursa 60 m'ye geldiğimizde oksijenin kısmi basıncı
7/22
1.60 seviyesinin altında kalırken, nitrojenin kısmi basıncı 5.53’e tırmanmıştır. Bu
nitrojen narkozunun çok fazla hissedileceği anlamına gelmektedir.6
Saygın teknik dalış eğitim kuruluşları kuru hava ile yapılan teknik dalışların 50 m ile
sınırlandırmayı tavsiye etmektedirler.7 Bu nedenle yukarıdaki dalış bir de üçlü
karışım gazla (trimix) deneyelim. (Karışım Gazlarla Dalış ile ilgili daha fazla bilgi
almak için lütfen 2006 senesinde yazıp yayınlamış olduğum Karışım Gaz Dalışları
makalemi okuyunuz – www.yenerceltikci.com)
Oksijenin kısmi basıncını 1.20 atm. olarak ve Eşdeğer Narkoz Derinliği olarak 35
m'yi geçmeyecek şekilde hesap edecek olursak kullanmamız gereken Tx17/32
olabilir. Basınçatım gazı olarak da EAN50’yi kullanmaya devam edelim. HLPlanner
ile elde edilen dalış planı şöyle olacaktır;
Bu planı önceki dalışla karşılaştırdığımızda toplam dalış süresi 5 dk kısalırken
nitrojen kısmi basıncı ise 3.57 atm'de kalacak ve narkoz etkisi azalacaktır.
Aslında bu yazıda bu kadar detaya girmek doğru olmamakla birlikte bir teknik
dalgıcın ekipman ve dalış prosedürleri dışında başka nelerle ilgilenmesi gerektiğini
göstermek açısından bu örnekleri vermek istedim. Üstelik bilinmesi gereken daha
çok fazla şey vardır.
6
Bu grafik V-Planner yazılımıyla oluşturulmuştur.
http://www.padi.com/scuba/padi-courses/technical-courses/view-all-technical-courses/tecdeep-diver/default.aspx
7
8/22
(Lütfen bunların örnek olduğunu unutmayın. Eğitim almadan teknik dalış
yapmak hayati tehlike oluşturur. Bu örnekleri referans alarak dalış
planlamayın, eğitim almadan teknik dalış yapmayın!!!)
Ekipman Düzeni
Teknik dalışlar rekreasyonel dalışlar için kurgulanmış ve üretilmiş dalış ekipmanları
ile yapılmaz. Teknik dalışların koşulları daha talepkar olduğundan, özellikle de
yedeklilik konusu en üst düzeyde önemli iken kullanılacak ekipmanın seçimi ve
kuşanımı ile ilgili bir takım teknikler ve düzenlemeler vardır.
Bazı ekipmanın tüm teknik dalış dünyasında standartlaşmış olan bir takım
kuşanımları olmakla beraber bu konuda rekreasyonel dalış kadar geniş kabul görmüş
bir standart bulmak malesef zor. Burada bahsedeceğim düzenek ise uzun yıllar boyu
en ağır ve zor koşullarda güvenli mağara dalışları yapmış olan Global Underwater
Explorers grubunun önerdiği DIR teknik dalış ekipman düzeneğidir.8 (DIR ile ilgili
daha fazla bilgi sonraki bölümde özetle verilecektir.)
DIR ekipman düzeni, DIR felsefesinin bir çıktısı olarak zaman içerisinde gelişmiştir
ve temeli Bill Hogarth isimli ünlü mağara dalgıcının minimalist mantığıyla 1980'li
yıllara dayanmaktadır. 1990’lı yıllarda Jarod Jablonski’nin katkılarıyla rafine
edilmiştir ve bugün hala GUE’nin ve pek çok teknik dalgıcın dalışlarında
kullanılmaktadır.
DIR ekipman düzeni basit, standart ve sadece gerektiği kadar ekipman kuşanmaktır.
Çok karmaşık ve uzun mağara penetrasyonlarında bile bir kaç ekstra malzeme
almak yeterlidir. Önemli olan, DIR dalışı yapan tüm dalgıçlarda ekipman ve
diziliminin birebir aynı olmasıdır. Böylece, dünyanın neresine gidilirse gidilsin, DIR
dalgıçlar birbirleriyle rahatlıkla dalış yapabilirler. Ekipman farklılığından
kaynaklanan sorunlar yaşanmaz.
Gelin bu ekipman listesine bir göz atalım.
8
http://www.gue.com/?q=en/Equipment/Config/index.html
9/22
1.
Çiftlenmiş Tüpler: Ortadan manifold ile birbirine bağlanır. Her iki tüpün
vanası ve ortadaki manifoldun izolatör vanası teknik dalgıcın erişimine uygun
olmalıdır. Tercihen alüminyum tüpler kullanılır.
2.
Kanatlı (Wing) BCD, Semer ve Koşum (backplate/harness): DIR ekipman
düzeninde, rekreasyonel dalışlarda kullanılan önden ve omuzdan şişen klasik yelek
tipi BCD’ler kullanılmaz. Bunun yerine sadece sırttan şişen kanat tipi taşıyıcı
semere monte edilir ve semer de koşumlar ile dalgıcın sırtına takılır. Omuzlardaki
ve kalçalardaki D-ringlerin adetleri ve yerleri standarttır. Apış arası bağı kanat
sisteminin yukarı kaçmasına engel olur ve bu kayışın üzerindeki önde bulunan
standart D-ring’e scooter (sualtı motorsikleti) bağlamak mümkündür. Kalçanın
hemen üzerinde tüplerin biraz altında kalan D-Ring ise yedek scooter ya da tüp
taşımak için kullanılabilir.
3.
Regülatör Sistemi: Yedeklilik gereği dalgıç iki adet 1. kademe ve iki adet 2.
kademe taşımaktadır. İsimleri, “birincil hava kaynağı” ve “ikincil” ya da “yedek
hava kaynağı” olarak değişmiştir. Bunlara ek
olarak, basınçatım ve seyahat/evre gazı tüpleri
üzerindeki
regülatörler,
kuru
elbisede
kullanılan argon gazı tankının regülatörü vardır.
Basınçatım ya da seyahat gazlarının oksijen
yüzesine göre bu regülatörlerin yağdan
arındırılmış (O2-clean) olması gerekecektir.
Derin dalışlarda DIN tipi regülatörler tercih
edilmektedir.
10/22
4.
Hortumlar ve 2. Kademeler: DIR sisteminde hava paylaşımı birincil hava
kaynağı ile yapılmaktadır. Bu nedenle birincil hava kaynağı 1.5 ya da 2 m
uzunluğunda hortumların ucuna bağlanır. Yedek hava kaynağı standart bir
hortumdan da kısa olur ve maps esnek bir bağ ile (surgical tubing ya da bungee)
boyna asılır. Hava paylaşılması durumunda uzun hortum karşıya verilir, boyundaki
kısa olan ağza alınır. Bunun nedenleri DIR sisteminin anlatıldığı bölümde daha
kapsamlı açıklanacaktır. Basınçatım tüpleri üzerindeki manometreler çok kısa
yüksek basınç hortumlarına bağlanır.
AB- ama C yok: Düşük hacimli maskeler sürtünmeyi azaltır ve tahliyeyi
5.
kolaylaştırır. Siyah ya da koyu renk tercih edilmesi yansımalardan etkilenmemek
içindir. Paletler kısa, ağır olanlardan seçilir, kayışlar yerine yaylı sistem kullanılır.
Kopmalar ve çapariz engellenmiş olur. Şnorkel DIR dalış sisteminde kullanılmayan,
çaparize neden olduğu düşünülen bir malzemedir ve taşınmaz. Yedek maske cepte
taşınır ve maske kayışları sağlam ve uzun ömürlü materyalden seçilir.
6.
Dalış Işıkları: Genelde bataryanın ayrı, ışık kafasının ayrı
olduğu canister tip ışıklar tercih edilir ve dalgıcın sağ
kalçasındaki koşuma takılır. Uzun hortum bunun altından
geçirilerek salınımı önlenir. Işık kafası yeterli uzunluktaki kablo
sayesinde sol elde taşınır ve elin kullanılmasını engellemeyecek
kare ya da diktörtgen bir tutamakla (Goodman Handle) ele
geçirilir. Sağ omuzda mutlaka yedek fener olur. Mağara dalışı
yapılıyorsa üçüncüsünün de alınması tavsiye edilir. Ana ışık
kaynağı şarj edilebilir bataryalardan tercih edilirken, yedek
ışıklar klasik alkalin pillerle çalıştırılır. Bunlar NiMH ya da NiCd
piller gibi bir anda sönmezler.
7.
Zamanlayıcı, Geyçler ve Pusula: DIR sisteminde dalış bilgisayarı tercih
edilmez. Neden tercih edilmediğine dair 13 maddelik bir liste vardır. Bunun yerine
dalgıç dalışını yüzeyde planlar ve kolundaki derinlik ve zaman göstergeleri yardımı
ile dalışını yapar. Pusula ile görüş olmayan yerlerde navigasyonunu sağlar. Dalış
bilgisayarı, tercihe bağlı olarak yedekleme anlamında taşınabilir.
8.
Diğer Malzemeler: Bunlara ek olarak dalış bıçakları, basınçatım ve seyahat
tüpleri, kuru elbise kullanımı, ağırlıklar, not levhaları, yüzey işaretleme balonları,
makaralar, buna benzer pek çok ekipmanla ilgili öneriler vardır. Okuyucu verilen
bağlantılar ile internette araştırma yapabilir.
11/22
Ekipman düzeni için söylenebilecek son bir not şudur: DIR ekipman düzeni de
dünyaca kabul görmüş ve standart kabul edilmiş bir sistem değildir. Ancak pek çok
eğitim dizgesinin ekipman dizilimine baktığınızda bu ekolden esinlendiğini
görmemiz mümkündür ve DIR düzeni herhangi bir markayı işaret etmemektedir.
Tavsiye niteliğinde bazı markalar dile getirilse de DIR standartlarını karşılayan tüm
marka ve modeller kabul görecektir. 9
DIR Dalış Ekolü
Yaklaşık iki yıldır sadece bu başlığa yönelik bir yazı yazmak amacıyla araştırma
yapmaktayım. Ancak bu işi enine boyuna ve rafine bir şekilde anlatabilmek için
daha çok çalışmak gerektiğini düşünmekteyim. Yine de yukarıda bahsedilen
ekipman düzeninin oluşum felsefesini anlayabilmek açısından, DIR düzenine burada
özetle değinmeyi gerekli buluyorum. Belki daha kapsamlı bir makale ileriki
zamanlarda hazırlanabilir.
Ne demek bu DIR?
“DIR – Doing It Right – Doğrusunu Yapmak” anlamına gelmektedir. 1980’li yıllarda,
Florida’daki Woodwille Karst Plain Project’in çalışmalarını başlatan Bill Gavin ve
Bill Hogarth Main adlı kişilerin başlattıkları bu ekol bugün güvenli teknik dalışın
temel felsefesini oluşturmaktadır.
Biraz daha inceleyecek olursak DIR sisteminin teknik dalışa bütüncül (holistic) bir
yaklaşım olarak tanımlandığını görürüz.10 Bununla birlikte 3 temel ve alt
başlıklarıyla birlikte toplam 6 kavramın birarada uygulandığı temel bir dalış yöntem
önermesi olduğu da düşünülebilir. Kişisel düşüncem DIR önermelerinin güvenli dalış
için temel bir felsefe olarak alılanabileceği ve bir anlamda rekreasyonel dalışa bile
uygulanabilir olduğu yönündedir.
Şimdi bu altı kavramı kısa kısa inceleyelim.
Bütünleşik Bir Takım Oyunu
9
Bu bölümdeki fotolar GUE’nin internet sitesinden alınmıştır.
http://en.wikipedia.org/wiki/DIR_diving
http://scubaadventures.eu/index.php/doing-it-right/210-the-evolution-of-dir-diving-byjarrod- jablonski
10
12/22
Bir dalış ekibi gelişigüzel seçilmiş ve farklı ilgi alanları olan bireylerden müteşekkil
olmamalıdır. Bununla beraber takımın tüm elemanlarının eğitim, tecrübe ve
ekipman durumu birbirine denk olmalıdır. Zincirin en zayıf halkası kadar güçlü
olabileceğinden yola çıkarak bunun ne demek olduğu kolayca anlaşılabilir. Zorlu
teknik dalış koşullarında dalış ekibinin tecrübe ve bilgi birikimi acil ve beklenmedik
durumlarda daha da önem kazanacaktır.
Hazırlık
Dalış Öncesi Hazırlık
Dalış öncesi hazırlıklar dalıştan değil saatler belki de günler ya da aylar öncesinden
başlar. Teknik hazırlıkların ötesinde fikren ve zihinsel odaklanma, fiziksel uygunluk
ve dalış tecrübesi bu hazırlıkların arasında sayılabilir. Hazırlıksız bir dalıcı zor
şartlar altında stres yaşayabilmektedir.
Zihinsel Odaklanma
Bir dalışa zihnen hazır olmayan bir dalgıç çevresel ya da dalış eşinden gelebilecek
sinyallere tepkisiz kalacaktır. İyi bir zihinsel odaklanma güvenliği arttırdığı kadar
dalıştan daha çok zevk alınmasını da sağlayacaktır. Bu, dalışa farkındalık olarak da
yorumlanabilir. Odaklanmamış bir dalış ekibi duraklamaları ya da gaz değişimlerini
de rahatça kaçırabilir.
Fiziksel Uygunluk
Fizik kondisyon, sağlıklı olmak, hastalıklardan uzak yaşayabilmek ve alkol/sigara
gibi kötü alışkanlıklardan arınabilmek dalışlara da uygun bir vücut gelişimi
sağlayacaktır. Dalışa özel bir takım rahatsızlıklar (Basınçatım Hastalıkları gibi)
fiziksel olarak “fit” olmayan insanlar için daha büyük risk oluşturmaktadır. Teknik
dalgıçların sürekli egzersiz yapmaları ve sağlık ve kondisyonlarına dikkat etmeleri
tavsiye edilmektedir.
DIR Ekipman Düzeni
Önceki bölümde bahsettiğimiz DIR ekipman düzeni, DIR felsefesinin en önemli
ayaklarından birini oluşturmaktadır. Ekipman düzeninin standart olması tüm
dünyada “DIR’cı”ların birbirleriyle hemen dalabilecek şekilde hazır olmaları
anlamına da gelmektedir. Ayrıca teknik dalış gibi zorlu süreçlerde bir de ekipman
düzeni farklılıklarından dolayı sıkıntı yaşama riski de ortadan kalkmış olacaktır.
Önceki bölümden buraya gönderme yaptığımız bir konu da uzun hortum kullanımı
ve hava bitmesi durumunda ana hava kaynağının kullandırılması konusuydu. Bu
konunun üzerinde biraz duracak olursak DIR felsefesinin mükemmeliğini de daha iyi
anlamış oluruz.
DIR’cılar yıllar boyu kaza istatistiklerini takip etmişler ve bir hava bitmesi (OOA –
Out-of-air) durumu yaşandığında, kazazedenin ilk etapta dalış eşinin ağzındaki
ikinci kademeye saldırdığını izlemişlerdir. Kim ne derse desin, acil bir durumda
karşısındakinin ahtapotunu aramakla (ki rekreasyonel dalışlarda çeşit çeşit ekipman
dizilimi görüyoruz; kimbilir nerde durmaktadır) vakit kaybetmeyecek ve doğrudan
karşısındakinin ağzındakine saldıracaktır.
13/22
Bu durumda havayı veren kişinin de paniğe kapılması ya da bu ikinci kademeyi
paylaşmamak adına o anda sualtında bir çekişme yaşanması durumu da ihtimal
dahilindedir.
Bununla beraber, pek çoğumuz ekipman bakımlarımızı yaparken ahtapotumuza
yeterli özeni göstermeyiz. Üstelik çoğu zaman tutturulduğu yerden çeşitli
sebeplerle kurtulan bir ahtapot yerlerde sürünmekte, içine kum dolmakta ve başına
daha pek çok şey gelmektedir. Kişisel olarak şahit olduğum bir örnekte, Saros’ta bir
dalışta havası azalan bir arkadaşımız daliş eşinin ahtapotunu kullanmaya başlar.
Ancak tekneye döndüklerinde, dudakları sanki arı sokmuş gibi gibi şişmiştir ve ağrı
ve yanma ile kıvranmaktadır. Sonradan anlaşılmıştır ki, yerinden kopan ahtapotun
mapsı yerde sürünürken bir anemonun içine de girmiş ve anemonun zehirli sıvısı
mapsa bulaşmıştır. Ahtapotu kullanan arkadaşımız da anemonla öpüşmüş gibi
olmuştur. :)
Bir başka yaklaşım da acil bir durumda yedek hava kaynağının havayı veren kişi
tarafından kullanılacak olması, regülatör sahibinin bu ikincil hava kaynağına daha
fazla ilgi göstermesini sağlayacaktır. Gerekçeler artırılabilir.
Son olarak uzun hortumun mantığını da aktaralım ve bu bölümü noktalayalım.
Özellikle mağara dalışlarında dalgıçlar sık sık tek bir dalgıcın ancak sığabilecekleri
genişlikte kanallardan geçmek zorunda kalmaktadırlar. Havası bitmiş bir dalgıca
yedek hava kaynağı verdiğinizde eğer kısa bir hortum kullanıyorsanız böyle
kanallardan birlikte geçmeniz imkansız ya da çok zor olacaktır. Uzun hortumla hava
paylaşan iki dalgıç böyle boşluklardan önlü arkalı sıralı düzenle rahatlıkla
geçebilecektir. Öte yandan, mağara ortamı olmasa da uzun hortumdan hava
paylaşmak hem daha kolay hem de daha rahat olacaktır.
DIR’la ilgili daha detaylı bilgiyi belki ileride başka bir yazıda sizlerle paylaşabilirim.
Şimdilik bu kadarı yeterli...
Teknik Dalış Eğitim Sistemleri
Daha önce de ifade etmiş olduğumuz gibi aslında teknik dalışların eğitim dizgeleri
rekreasyonel dalış kadar standarlaşmış sayılmaz. Rekreasyonel dalışta hangi
sistemden eğitim alırsanız alın, temel seviyede, ileri seviyede ve liderlik
seviyelerinde aşağı yukarı aynı tip bilgiler farklı cümlelerle ifade edilmektedir.
Ancak teknik dalışta bu durum nispeten farklıdır. Aşağıda bazı teknik dalış eğitim
dizgesi oluşturmuş kuruluşların bilgilerini ve eğitim sistemlerinin nasıl
sınıflandırıldığını inceleyeceğiz. Elbette bu eğitimlerin içeriklerini buraya yazmak
mümkün olmamakla birlikte aşağı yukarı hangisinde ne bulunabileceği de
görülebilecektir.
1. DSAT TecRec
DSAT (Diving Science & Technology) PADI’nin bir kuruluşudur. Yıllardır PADI için
AR&GE yapan ve eğitim materyalleri hazırlayan bu yan şirket, 2000’den bu yana bir
teknik dalış dizgesi de geliştirmiş ve uygulamaktadır. Bugün sektörün belki de en
14/22
yaygın eğitim dizgesi olan PADI’nin teknik dalış eğitimleri de önümüzdeki yıllarda
pek çok kişiye dalışın ekstrem yönlerini öğreteceğe benziyor. DSAT’ın teknik dalış
eğitimlerine katılabilmek için önşartlar 18 yaşını doldurmuş olmak, olgun ve
sorumluluk sahibi bir kişi olmak, eğitimde gösterilen prosedürlere harfiyen riayet
etmek ve teknik dalışın getirdiği riskleri almayı kabul etmektir.
DSAT’ın teknik dalış eğitimleri şu kategorilerde yapılmaktadır11:
•
•
•
•
•
Discover Tec Diving
Tec Diver Level One
Tec Deep Diver
Tec Trimix Diver
Yukarıdakilerden bağımsız olarak, Tec Gas Blender
Daha sonrasında çeşitli başka önşartları da tamamlayarak teknik dalış eğitmeni ve
teknik dalış eğitmen yetiştiricisi olmanız mümkündür. Ülkemizde halen iki adet
aktif teknik dalış eğitmen yetiştiricisi bulunmaktadır.
Discover Tec Diving, adından da anlaşılacağı üzere teknik dalışın nasıl bir şey
olduğunu tatmak isteyenlere eğitmen eşliğinde birebir uygulanan ve tecrübe
sonunda sadece anı niteliğinde bir belge verilen tek deneme bir dalışından
ibarettir. İşin hoş olan tarafı PADI Open Water Diver brövesine sahip ve 10 adet
dalışı olan herhangi biri bu tecrübeye katılabilmektedir. Standart scuba ekipmanı
kullanılmakla beraber teknik dalış ekipmanları da denetilecektir.
Tec Deep Level One’da 40 m'ye kadar sadece kuru hava kullanarak ve
basınçatımsız dalışlar yapılabilir ve temel teknik dalış ekipmanları kullanılabilinir.
Bu kursun pek çok ön şartı vardır ve en az 50 dalış (bazıları derin) yapmış olmak
gerekmektedir. Nitroks ve Derin Dalış Uzmanlık Eğitimleri istenmektedir.
Tec Deep Diver kursundan sonra teknik dalgıçlar 50 m'ye kadar sadece kuru havayla
ve zenginleştirilmiş hava ile basınçatım prosedürlerini de kullanarak dalışlar
yapabilirler. Önceki seviyenin önşartlarına ek olarak adayın PADI Kurtarma Dalgıcı
ya da denk bir belgeye sahip olması ve en az 100 dalış yapmış olması
beklenmektedir.
11
http://www.padi.com/scuba/padi-courses/technical-courses/default.aspx
15/22
Tec Trimix Diver bir sonraki seviyedir ve bröve sahipleri 75 m'ye kadar üçlü gaz
karışımları (oksijen, nitrojen ve helyum) ile basınçatımlı dalışlar yapabilmekte ve
hava, zenginleştirilmiş hava ve oksijen ile basınçatım süreçlerini planlayıp
uygulayabilmektedirler. En az 150 dalış yapmış olma önşartı aranmaktadır.
Gas Blender kursunda teknik dalışlarda kullanılacak gazların uygun şekilde
belirlenmesi ve doldurulması gibi konular öğrenilmektedir. Herhangi bir önşartı
yoktur. İsteyen herkes katılabilir.
Eğitmen ve eğitmen yetiştiricisi seviyelerini açıklamaya gerek görülmemiştir.
2. TDI
Technical Diving International, dünyanın en bilinir ve saygın teknik dalış eğitim
dizgelerinden biridir. Karışım gazlarlar ve kapalı devre soluma sistemleri
(rebreather) ile dalış eğitimleri vermenin yanı sıra, TDI dalgıçları yıllardır dünyanın
pek çok mağara sistemlerini ve batıklarını keşfetmişlerdir.
TDI’in önerdiği eğitim sınıfları şöyle sıralanabilir12:
•
•
•
•
Teknik Dalış Öğrenci Kursları
o
Açık Devre Teknik Dalış Kursları
o
Kapalı Devre Kursları
o
Üstü Kapalı Ortam Kursları
o
Gaz Karıştırma ve Ekipman Servis Kursları
Teknik Dalış Lideri Kursları
Teknik Dalış Eğitmen Kursları
Teknik Dalış Eğitmen Yetiştiricisi Kursları
Bu kurslar, adlarından da anlaşılacağı gibi, her seviyede açık ve kapalı devre soluma
sistemleriyle teknik dalış eğitimleri vermektedirler.
TDI’ın ülkemizde bilinen bir resmi ofisi yoktur, resmen TDI eğitimi verildiğine dair
bir kaynağa ulaşılamamıştır. TDI eğitimi verdiği iddia edilen kişilerin varlığı
bilinmektedir.
3. IANTD
International Association of Nitrox and Technical Divers kuruluşu 1985 yılından beri
Nitroks ve diğer gaz karışımlarıyla çeşitli türlerde teknik dalış eğitimleri
düzenlemekte ve eğitim materyalleri geliştirmektedir. Aynı zamanda teknik
olmayan dalış eğitimleri de sunmaktadır.
IANTD’nin teknik dalış eğitimleri şu başlıklar altında sınıflandırılmıştır13;
•
12
13
Technical Diver
http://www.tdisdi.com/index.php?did=5&site=2
http://www.iantd.com/iantd3.html
16/22
•
•
•
•
•
•
•
Introductory Cave Diver
Cave Diver
Technical Cave Diver
Trimix Mixing Technician
Rebreather Diver
Normoxic Trimix Diver
Trimix Diver
Bu seviyeleri tek tek açıklamaya gerek duyulmamıştır. Kursların isimleri ne işe
yaradıklarına dair ipuçları vermektedir.
Bunlara ek olarak IANTD’de de eğitmenlik ve eğitmen yetiştiriciliği seviyeleri
bulunmaktadır. Yukarıdaki seviyelerle ilgili daha detaylı bilgiyi www.iantd.com
sitesinde bulabilirsiniz. IANTD’nin ülkemizde varlığı tespit edilememiştir.
4. NAUI
National Association of Underwater Instructors 1960'lı yılların başlarından beri aletli
dalış eğitimleri veren bir Amerikan kuruluşudur. Rekreasyonel dalış eğitimleri kadar
teknik dalış eğitim dizgesiyle de bilinen bir kuruluştur. Ülkemizde NAUI eğitimleri
verilmektedir. Ancak resmi bir irtibat ofisi bulunmamaktadır.
NAUI’nin teknik dalış eğitimleri şöyledir14:
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
Basınçatım Teknikleri
Batık Penetrasyon Dalgıcı
Buz Dalgıcı
Gaz Karıştırma ve Oksijen Teknisyeni
Heliair Dalgıcı
Helitrox Dalgıcı
Kapalı Devre Karışım Gaz Dalgıcı
Kapalı Devre Solunum Aygıtı Dalgıcı
Kovuk Dalgıcı
Mağara Dalgıcı (Seviye 1,2,3)
Teknik Batık Penetrasyon Dalgıcı
Teknik Dalışa Giriş
Teknik Destek Lideri
Teknik Nitroks Dalgıcı
Üçlü Karışım Dalgıcı (Seviye 1,2)
Yarı Kapalı Devre Solunum Aygıtı Dalgıcı
Ülkemizde NAUI’nin teknik dalış eğitimleri veren en az bir eğitmeni olduğu
bilinmektedir.
5. PSAI
14
http://www.naui.org/technical_divers.aspx
17/22
Belki de en eski teknik dalış eğitim dizgelerinden biri olan Professional Scuba
Association International, 1962 yılından beri faal durumdadır. Rekreasyonel dalış
eğitimleri de sunan kuruluş bu eğitimler aracılığı ile teknik dalış öğrenci potansiyel
yetiştirmeyi hedeflemektedir. Narkoz Yönetimi adında kendilerine tescilli bir eğitim
seviyesi vardır ve pek çok teknik dalış kursuna ön şart olarak verilmiştir.
PSAI’nin teknik dalış eğitimleri şöyledir15:
•
Mağara Dalgıcı
•
Batık Dalgıcı
•
Narkoz Yönetimi Seviye 1,2,3,4
•
İleri Seviye Nitroks ve Üçlü Karışım
Seviye 1,2,3
•
Kapalı Devre ve Kapalı Devre Karışım
Gaz Eğitimleri
Bunlara ek olarak eğitmen, eğitmen yetiştiricisi, gaz karıştırıcı ve ekipman
teknisyeni kursları da mevcuttur. Dünyanın pek çok bölgesinde varlığı gözlenen
PSAI’nin de ülkemizde herhangi bir temsilcisi bulunmamaktadır.
6. CMAS
Bilindiği üzere CMAS’ın da teknik dalış ve karışım gazlarla ilgili
standartları belirlenmiştir. Ancak bu eğitimlerin dünyada
nerelerde ve kimler tarafından verildiğine dair ciddi kaynaklara
ulaşılamamıştır. Ülkemizde TSSF’nin temsil ettiği CMAS’ın teknik
dalış eğitim dizgesinin henüz eğitimlerinin verileceği
duyurulmamıştır. CMAS standartlarında teknik dalış eğitimi
verdiği söylenen kimseler duyulmaktadır.
CMAS’ın teknik dalış eğitim standartları şu kategorilere ayrılmıştır;
•
•
•
•
•
•
Trimix Dalgıcı
Normoxic Trimix Dalgıcı
İleri Seviye Trimix Dalgıcı
Mağara Dalgıcı
Yarı ve Tam Kapalı Devre Soluma Aygıtları
Eğitmen ve Eğitmen Yetiştiricisi Seviyeleri
7. PATD
Ülkemizde kurslarının verildiği bilinen Alman kökenli teknik dalış eğitim dizgesi
Professional Association of Technical Diving, çok değişik ve karmaşık bir teknik dalış
eğitim yelpazesi sunmaktadır.
15
http://www.psai.com/course.html
18/22
Mağara, Açık Devre Nitroks ve Karışım Gaz, Yarı ve Tam Kapalı Devre Soluma Aygıtı,
Tam Yüz Maske ve Başlık Dalışları ile ilgili eğitimler vermekte olduğu
anlaşılmaktadır16.
8. SSI
Dünyanın önde gelen dalış eğitim sistemlerinden birinin geliştiricisi olan SSI - Scuba
Schools International her seviyede dalgıç yetiştiren eğitim seviyelerine sahiptir. SSI
Technical Extended Range eğitimi de SSI’ın teknik dalış eğitimlerine yaklaşımı
olarak gözlemlenmiştir. SSI’ın TXR sistemi kapsamında vermekte olduğu teknik dalış
eğitimleri şu şekilde listelenmiştir.
•
•
•
•
•
İleri seviye Nitroks
Teknik Temeller
Basınçatım prosedürleri
İleri basınçatım
Normoksik Trimiks
SSI bu eğitimlerin eğitmenlerini yetiştiren bir dizgeye de sahiptir.17
9. GUE
Bu yazıda bahsedilmiş olan DIR dalış ekolünün yaratıcısı
ve uygulayıcısı olan Global Underwater Explorers, teknik
dalış kursları da düzenlemektedir. Ülkemizde henüz bir
temsilcisi bulunmamaktadır. DIR prensiplerini uygulayarak
dalış yapan kimseler olduğu ise bilinmektedir.
GUE’nin eğitim dizgesi şu sınıflardan oluşmaktadır18:
•
•
•
16
17
18
Rekreasyonel
o
GUE Başlangıç
o
GUE Rekreasyonel Dalgıç 1
o
Çiftlenmiş Tüp Kursu
o
Kuru Elbise Kursu
o
GUE Temelleri
o
Rekreasyonel TriOx
o
Scooter Seviye 1
Teknik
o
Teknik Dalış Seviye 1
o
Teknik Dalış Seviye 2
o
Teknik Dalış Seviye 3
o
Kapalı Devre Soluma Aygıtı Kursu
Mağara
o
Mağara Dalışı Seviye 1
o
Mağara Dalışı Seviye 2
http://www.patd.de/kurse.htm
http://www.divessi.com/txr
http://www.gue.com/?q=en/node/207
19/22
•
o
Mağara Dalışı Seviye 3
Eğitmen
o
Rekreasyonel Dalgıç Eğitmen Kursu
o
Teknik Dalgıç Eğitmen Kursu
o
Mağara Dalgıcı Eğitmen Kursu
Bunların dışında da teknik dalış eğitimleri veren kuruluşlar vardır. Ancak burada
hepsine yer vermek mümkün değildir.
Türkiye’de Teknik Dalış
Ülkemizde halen teknik dalış eğitim ve faaliyetleri yürütülmektedir. Pek çok dalış
merkezi ve üniversite dalış toplulukları hava, nitroks ve karışım gazlarla dalış
eğitimleri vermekte ve rekreasyonel, keşif ve bilimsel araştırma amaçlı teknik
dalışlar yapılmaktadır.
Ancak işin yasal boyutuna, Türkiye Sualtı Sporları Federasyonu’nun yayınlanmış en
güncel yönetmelik ve talimatnamesine baktığımızda, düzenlemelerde bir takım
açıklarla karşılaşıyoruz.
Federasyonumuzun geçerli yönetmeliğinde rekreasyonal ya da sportif anlamda
teknik dalışla ilgili herhangi bir tanımlama, yetkilendirme, izin ya da yasak
bulunmamakta. Buna mukabil aşağıdaki bazı maddelere yakından bakalım.
TSSF Donanımlı Dalış Yönetmeliği (12.09.2008 tarihinde yayınlanmış haliyle)
Madde 4
(n) Donanımlı dalış: Sıkıştırılmış hava ya da oksijen oranı arttırılmış
sıkıştırılmış hava solumaya olanak veren ve yüksek basınca dayanıklı
taşınabilir tüp ve buna ilişkin donanım kullanılarak sualtında yapılan dalışı,
Madde 19
(3) Sportif dalışlarda çıkışta zorunlu beklemeli dalış düzenlenemez ve
yapılamaz.
Madde 5
(1) Dalış kuruluşları, yetki belgesi almak şartıyla Federasyonun
talimatlarındaki kural ve şartlar ile bu Yönetmelik hükümlerine uygun olarak,
dalış eğitimi vermeye, eğitim dalışı, sportif dalış ve tanıtım dalışı yaptırmaya
yetkilidirler.
TSSF Donanımlı Dalış Talimatı (12.09.2008 tarihinde yayınlanmış haliyle)
Madde 11
(b) ve (c) En çok 30 metre derinliğe kadar dalış yapabilir ve yaptırabilir.
Dalış eğitmeni eşliğinde ve eğitim amacıyla en çok 42 metreye kadar dalış
yapabilir.
Yönetmeliğin 4. maddenin (n) fıkrası donanımlı dalışın sadece kuru hava ve Nitroks
ile yapılan bir faaliyet olduğunu tanımlamış. 19. maddenin (3.) fıkrası ise
basınçatım beklemeli sportif dalışlar yapılmasını kesinlikle yasaklamış.
Talimatnamenin 11. maddesinin (b) ve (c) fıkralarında 2 yıldız ve 3 yıldız dalıcı
yetkileri açıklanırken dalışların en çok 30 m. derinliğe kadar yapılabileceği, ancak
20/22
eğitmen eşliğinde
anlaşılmaktadır.
ve
eğitim
amaçlı
maksimum
42
m.ye
inilebileceği
Yönetmeliğin
5.
maddesinin
(1.)
fıkrası
dalış
kuruluşlarının
ancak
Federasyonumuzdan yetki belgesi alması kaydıyla ve talimatnamelerindeki kurallara
uygun olarak faaliyet göstermesi gerekliliğini hüküm altına almıştır.
Basit bir muhakeme ile yukarıdakilerden çıkartılabilecek sonuç şudur.
Ülkemizde federasyonumuzdan yetki belgesi almış bir dalış kuruluşu teknik dalış
kapsamına giren 30 m.yi geçen derin dalış, basınçatım beklemeli dalış, karışım gaz
dalışları yaptıramaz. Üzeri kapalı ortam ve batık dalışlarıyla ilgili ise herhangi bir
net düzenlemeye rastlanmamıştır. Yeni yeni belirginleşmeye başlayan uzmanlık
eğitim kurslarında tahminen rekreasyonel sınırlar içinde kalınacak şekilde eğitimler
verilecektir.
Aslında net bir şekilde yasaklama getirmeyen yönetmelik ve talimatların
yorumlanması şu şekilde olabilir mi? Yukarıda bahsedilen kapsam ve limitlerin
dışında kalan dalış türleri federasyonumuzun yetki ve sorumluluğu dışında mıdır?
Eğer öyle ise düzenlemeler kimin yetkisindedir? Profesyonel Sualtı Adamları
Yönetmeliği’ne (PSAY) bağlı olarak Denizcilik Müsteşarlığı tarafından mı
düzenlenmelidir? Ancak bu yönetmelik incelendiğinde dalış amaçlarının ticari, sınai
ya da askeri amaçlı yapıldığını düşündürmektedir ve rekreasyonel teknik dalışın bu
yönetmeliğin kapsamına girmesi doğru mudur? Bu yönetmeliğin yürütücüleri
rekreasyonel teknik dalgıçlarla ilgilenecekler midir?
Eğer PSAY’ne bağlı olarak dalınacak ise teknik dalışlar eğitimlerini kimden
almalıdırlar ve ne seviyeler kabul görecektir. PSAY 4. maddesisin geçerli gördüğü
yeterlilik dereceleri;
Madde 4- (Değişik: RG.15/2/2008 – 26788) Bu Yönetmeliğe göre verilecek
yeterlik belgeleri yeterlik seviyesine göre aşağıda belirtilmiştir.
1) Birinci sınıf dalgıç (first class diver)
2) Balıkadam gaz karışım (mix gas diver with scuba)
3) İkinci sınıf dalgıç (air diver)
21/22
4) Balıkadam (scuba diver)
Bu durumda karışım gazla teknik dalış yapmak isteyenlerin “Balıkadam gaz karışım”
ya da Birinci Sınıf Dalgıç yeterliliklerine mi sahip olmaları gerekecektir?
Dalış noktalarında yasaların uygulanmasını gözeten kolluk kuvvetleri, Sahil
Güvenlik, Jandarma, Polis ve Deniz Polisi gibi birimler çiftlenmiş tüplerinde karışım
gazlar bulunan, yanlarda basınçatım amaçlı %80 oksijen ihtiva eden tüpleri olan ve
derinlik göstergesi en derin 88 m.yi gösteren, yüzünde mutlu bir ifadeyle sudan
çıkmış bir rekreasyonel teknik dalgıçla karşılaştığında nasıl bir uygulama
yapmalıdırlar?
Bir diğer dikkat çeken husus ise, TSSF’nin dalış standartlarını almış olduğu CMAS’ın
teknik dalışla ilgili standartları ve eğitim dizgesi mevcuttur. Ancak bu tür dalışlar
henüz federasyonumuz tarafından kapsam altına alınmamıştır. Ümit ederiz ki,
gelecekte bu eksikler de tamamlanır ve yukarıda sorulan pek çok soruya cevap
almış oluruz.
Yasal düzenlemelerden şimdilik biraz uzaklaşalım ve ülkemizde teknik dalışla
uğraşan bazı önemli isimleri hatırlayalım.
Sadi Tanman, uzun yıllardır teknik dalış ve karışım gazlarla haşır neşir olmuş bir
ustadır. Gökhan Türe, Levent Yüksel ve Zafer Kızılkaya gibi diğer bazı önemli
isimlerle birlikte ülkemizde daha sportif dalış emeklerken teknik dalışta öncülük
etmiş ve ülkemiz sualtı araştırmaları için önemli katkılarda bulunmuştur.
Gökhan Türe, ülkemizde mağara dalışı konusunda en
önemli isimlerden biri olup ODTÜ – SAT bünyesinde
yürütülmekte olan özgün mağara dalgıçlığı eğitim
dizgesinin hazırlayıcılarındandır. Dünyanın önce gelen
teknik dalış ustalarıyla birlikte ülkemizdeki sualtı
mağaralarının araştırılmasında görev almıştır. Zafer
Kızılkaya ile katıldıkları Karst Dive projesinde Kırkgöz –
Suluin mağaralarının keşif çalışmalarında Jarrod
Jablonski ve Todd Kinkaid gibi önemli isimlerle birlikte
görev almışlardır.19
Levent Yüksel yine bu listede unutulmaması gereken isimlerdendir. Struma batık
araştırması projesinin yürütülmesinde büyük katkıları vardır ve aynı zamanda sualtı
görüntüleme konusunda da uzmandır.
Atila Kara da ODTÜ – SAT kökenli ve MADAG üyesi önemli mağara
dalıcılarımızdandır. MADAG’ın neredeyse tüm ekspedisyonlarında görev almıştır ve
sualtı görüntülerini de çekmektedir.
Güzden Varinlioğlu ülkemize gurur yaşatan bir mağara dalgıcıdır ve Türkiye’nin ilk
ve belki de tek aktif kadın mağara dalgıcıdır. MADAG tarafından gerçekleştirilen
19
http://www.gue.com/?q=en/node/322
22/22
karışım gazla yapılan ülkemizdeki en derin mağara dalışının takım üyelerindendir.
Yurtiçi ve yurtdışında pek çok araştırma projesinde görev almaktadır.
Rıza Birkan rekreasyonel teknik dalışla ilgilenmekte olan tecrübeli bir dalgıçtır.
Aynı zamanda sualtı görüntüleme ve fotoğraf konusunda da uzmanlıkları vardır. Bu
zorlu uğraşı Karadeniz’de yürüten az sayıda kişiden biridir.
Erhan Öztürk PADI DSAT Teknik Dalgıcıdır ve çeşitli derinliklere rekreasyonel teknik
dalışlar yapmaktadır.
Asutay Akbayır ve Nejat Coşkun, PADI kurs direktörü ve aynı zamanda Teknik Dalış
eğitmen yetiştiricisi ünvanına sahiptirler. Bu kişiler de hava, zenginleştirilmiş hava
ve karışım gazlarla zaman zaman teknik derin dalışlar gerçekleştirmektedirler.
Burada daha ismi sayılmayan onlarca önemli kişi teknik dalışla ilgilenmektedirler.
Ancak bu spor daha resmen yürütülebilen bir dal olmadığından yasallığı yukarıda da
ifade edildiği gibi tartışmalıdır. Bu yüzden dalışta belki de bir sonraki adım olarak
tanımlanabilecek bu yan dalın gelişimi yavaştır ve teknik dalışla ilgilenenlerin sayısı
hala ancak onlarla ifade edilebilmektedir.
Sonsöz
2007 senesinin sonlarına doğru tamamlamış olduğum “Karışım Gaz Dalışları” başlıklı
yazımın beklediğimden çok daha fazla ilgi gördüğünü sevinerek fark ettim.
Öncesinde ve sonrasında hala Karışım Gazlar’la ilgili Türkçe referans hazırlanmamış
olmasından dolayı olsa gerek o yazı güncel olarak hala okunmakta ve camia
içerisinde kaynak olarak paylaşılmaktadır.
Bu durum benim için son derece gurur verici olmakla beraber şu notu eklemek
zorunluluğunu hissediyorum.
Karışım Gazlar’la hiç dalış yapmadım. Teknik dalışla ilgili resmi bir eğitim almış
değilim. Bu dalışlardan herhangi birini yapmış da değilim. Sadece bu konulara ilgi
duyuyorum ve araştırmalarımı paylaşmaktan imtina etmiyorum.
Yazılarımın her noktasında verdiğim bilgilerin eğitim mahiyetinde olmadığının altını
çizerken kaynaklarımı göstermeyi de ihmal etmiyorum. Yazılarım popüler makaleler
niteliğindedir. Bundan sonrası ise okuyucunun inisiyatifine kalmıştır.
Teknik dalış ve karışım gaz gibi konularda okumaya, araştırmaya ve paylaşmak
amacıyla yazmaya devam edeceğim.20
9 Kasım 2009
Yener Çeltikci
PADI / CMAS / EFR Eğitmeni
Kontrol Okuması ve Düzeltmeler
Dr. Doruk Salancı
Dalgıç
20
Yazıda kullanılan resimler internette çeşitli web sitelerinden alınmıştır. İstenmesi halinde referans
gösterilebilir.
23/22
24/22