Birleştirilmiş Sınıflarda Öğretim Kitabı

Transkript

T.C. ANADOLU ÜN‹VERS‹TES‹ YAYINI NO: 1771
AÇIKÖ⁄RET‹M FAKÜLTES‹ YAYINI NO: 921
B‹RLEfiT‹R‹LM‹fi SINIFLARDA
Ö⁄RET‹M
Yazarlar
Prof.Dr. fiefik YAfiAR (Ünite 8)
Doç.Dr. Mehmet GÜLTEK‹N (Ünite 1, 3)
Doç.Dr. Ali R›za ERDEM (Ünite 6, 7)
Yrd.Doç.Dr. Ays›n KÜÇÜKYILMAZ (Ünite 2)
Yrd.Doç.Dr. Ali ERSOY (Ünite 5)
Ö¤r.Gör. Necmettin KOÇ (Ünite 4)
Editör
Doç.Dr. Mehmet GÜLTEK‹N
ANADOLU ÜN‹VERS‹TES‹
Bu kitab›n bas›m, yay›m ve sat›fl haklar› Anadolu Üniversitesine aittir.
“Uzaktan Ö¤retim” tekni¤ine uygun olarak haz›rlanan bu kitab›n bütün haklar› sakl›d›r.
‹lgili kurulufltan izin almadan kitab›n tümü ya da bölümleri mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik kay›t
veya baflka flekillerde ço¤alt›lamaz, bas›lamaz ve da¤›t›lamaz.
Copyright © 2007 by Anadolu University
All rights reserved
No part of this book may be reproduced or stored in a retrieval system, or transmitted
in any form or by any means mechanical, electronic, photocopy, magnetic, tape or otherwise, without
permission in writing from the University.
UZAKTAN Ö⁄RET‹M TASARIM B‹R‹M‹
Genel Koordinatör
Prof.Dr. Levend K›l›ç
Genel Koordinatör Yard›mc›s›
Doç.Dr. Müjgan Bozkaya
Ö¤retim Tasar›mc›s›
Yrd.Doç.Dr. Elif Toprak
Grafik Tasar›m Yönetmenleri
Prof. Tevfik Fikret Uçar
Ö¤r.Gör. Cemalettin Y›ld›z
Ö¤r.Gör. Nilgün Salur
Televizyon Programlar› Yöneticisi
Prof.Dr. Naci Güçhan
Dil ve Yaz›m Dan›flman›
Okt. Kevser Can Demir
Ölçme De¤erlendirme Sorumlusu
Ö¤r.Gör. Gamze Erflin
Foto¤raf
Mustafa Deniz
Kitap Koordinasyon Birimi
Yrd.Doç.Dr. Feyyaz Bodur
Uzm. Nermin Özgür
Kapak Düzeni
Prof. Tevfik Fikret Uçar
Dizgi
Aç›kö¤retim Fakültesi Dizgi Ekibi
Birlefltirilmifl S›n›flarda Ö¤retim
ISBN
978-975-06-0471-3
3. Bask›
Bu kitap ANADOLU ÜN‹VERS‹TES‹ Web-Ofset Tesislerinde 2000 adet bas›lm›flt›r.
ESK‹fiEH‹R, Nisan 2012
iii
‹çindekiler
‹çindekiler
Önsöz ............................................................................................................ vii
Kullan›m K›lavuzu........................................................................................ viii
Birlefltirilmifl S›n›flar................................................................
1
G‹R‹fi ..............................................................................................................
Ö⁄RENC‹ SAYISININ ÇOK AZ OLDU⁄U YERLEfi‹M B‹R‹MLER‹NDE
ÇOCUKLARIN ‹LKÖ⁄RET‹M GEREKS‹N‹M‹N‹ KARfiILAMAK
BAKIMINDAN BAfiVURULAN YOLLAR .......................................................
Tafl›mal› E¤itim ..............................................................................................
Yat›l› ‹lkö¤retim Bölge Okulu (Y‹BO) ve Pansiyonlu ‹lkö¤retim
Okulu (P‹O)...................................................................................................
B‹RLEfiT‹R‹LM‹fi SINIFLARDA Ö⁄RET‹M ....................................................
Birlefltirilmifl S›n›flarda Ö¤retimin Ortaya Ç›kmas›n›n Nedenleri ...............
Birlefltirilmifl S›n›flar› Oluflturma Biçimleri ...................................................
Birlefltirilmifl S›n›fl› Okullar›n Özellikleri .....................................................
Birlefltirilmifl S›n›flarda Ö¤retim Uygulamas›n›n S›n›rl›l›klar› ve
Sa¤lad›¤› Olanaklar .......................................................................................
TÜRK‹YE’DE B‹RLEfiT‹R‹LM‹fi SINIFLARDA Ö⁄RET‹M UYGULAMALARI
Özet................................................................................................................
Kendimizi S›nayal›m......................................................................................
Kendimizi S›nayal›m Yan›t Anahtar› ............................................................
S›ra Sizde Yan›t Anahtar› ..............................................................................
Yararlan›lan ve Baflvurulabilecek Kaynaklar ...............................................
3
3
5
7
8
9
10
11
12
14
18
20
21
21
22
Birlefltirilmifl S›n›flarda Ö¤retimin Temel Dayanaklar› ...... 23
G‹R‹fi ..............................................................................................................
B‹RLEfiT‹R‹LM‹fi SINIFLARDA Ö⁄RET‹M‹N TEMEL DAYANAKLARI.........
‹lkö¤retimin Amaçlar›....................................................................................
‹lkö¤retimin E¤itim ve Ö¤retim ‹lkeleri.......................................................
‹lkö¤retim Program›n›n Uygulanmas› ile ‹lgili Genel ‹lkeler .....................
1968’den Sonra Program Gelifltirme Çal›flmalar› .........................................
2004 ‹LKÖ⁄RET‹M PROGRAMI VE Ö⁄RET‹M PROGRAMALARININ
TEMEL ÖZELL‹KLER‹ ....................................................................................
Hayat Bilgisi Dersi Ö¤retim Program› .........................................................
Sosyal Bilgiler Dersi Ö¤retim Program› .......................................................
Fen ve Teknoloji Dersi Ö¤retim Program› ..................................................
Türkçe Dersi Ö¤retim Program› ...................................................................
Matematik Dersi Ö¤retim Program› .............................................................
Özet ...............................................................................................................
Kendimizi S›nayal›m .....................................................................................
ÜN‹TE 2
25
25
27
28
30
31
32
32
34
35
36
37
39
41
42
42
43
Birlefltirilmifl S›n›flarda Ö¤retimin Düzenlenmesi............... 45
G‹R‹fi ..............................................................................................................
B‹RLEfiT‹R‹LM‹fi SINIFLARDA Ö⁄RET‹M ETK‹NL‹KLER‹ VE YÖNET‹M...
ÜN‹TE 1
47
47
ÜN‹TE 3
iv
‹çindekiler
Ö¤retmenli Dersler........................................................................................
Ödevli Dersler ...............................................................................................
B‹RLEfiT‹R‹LM‹fi SINIFLARDA HAFTALIK DERS DA⁄ITIM
Ç‹ZELGES‹ VE ZAMANLAMA .......................................................................
B‹RLEfiT‹R‹LM‹fi SINIFLARDA ÜN‹TELER‹N DÜZENLEN‹fi‹ VE ‹fiLEN‹fi‹..
B‹RLEfiT‹R‹LM‹fi SINIFLARDA Ö⁄RET‹M ETK‹NL‹KLER‹N‹N
DÜZENLENMES‹ VE YÖNET‹M‹NDE BAfiARILI OLMANIN TEMEL
KOfiULLARI....................................................................................................
Ö¤retmenin Haz›rl›k Yapmas› ve ‹stekli Olmas›.........................................
Planl› Çal›flma ................................................................................................
Ö¤rencilerin Kendi Kendilerine Çal›flmalar› ................................................
Ö¤retim Yöntemi...........................................................................................
Yard›mc› Ö¤renciler ......................................................................................
Ö¤retim Araç-Gereçleri .................................................................................
Çal›flma Ortam› ..............................................................................................
Okul ve Toplum ‹liflkileri .............................................................................
Özet ...............................................................................................................
ÜN‹TE 4
52
54
55
56
56
56
57
57
58
58
58
59
61
62
62
63
Birlefltirilmifl S›n›flarda Ö¤retme-Ö¤renme Süreci ............ 65
G‹R‹fi ..............................................................................................................
B‹RLEfiT‹R‹LM‹fi SINIFLARDA Ö⁄RETME-Ö⁄RENME
SÜREC‹N‹ ETK‹LEYEN ETMENLER ..............................................................
Ö¤renci Nitelikleri .........................................................................................
Ö¤retim Hizmetinin Niteli¤i..........................................................................
B‹RLEfiT‹R‹LM‹fi SINIFLARADA Ö⁄RETME-Ö⁄RENME
SÜREC‹N‹N ÖZELL‹KLER‹.............................................................................
SÜREC‹NDE KULLANILAN STRATEJ‹LER ....................................................
S›n›f Çal›flmalar› .............................................................................................
Kendi Kendine Çal›flmalar ............................................................................
Kendi Kendine Çal›flmalar›n Yap›l›fl Amaçlar›.......................................
Kendi Kendine Çal›flma Ödevleri...........................................................
Küme Çal›flmalar› ..........................................................................................
Özet ...............................................................................................................
ÜN‹TE 5
48
49
67
67
67
69
71
72
72
73
74
75
76
80
82
83
83
84
Birlefltirilmifl S›n›flarda Ö¤retim Etkinliklerinin
Planlanmas› .............................................................................. 85
G‹R‹fi ..............................................................................................................
Ö⁄RET‹MDE PLAN YAPMANIN ÖNEM‹ .....................................................
B‹RLEfiT‹R‹LM‹fi SINIFLARDA Ö⁄RET‹M ETK‹NL‹KLER‹N‹N
PLANLANMASI...............................................................................................
B‹RLEfiT‹R‹LM‹fi SINIFLARDA KULLANILAN Ö⁄RET‹M PLANLARI ..........
87
87
89
91
v
‹çindekiler
Ünitelendirilmifl Y›ll›k Plan ...........................................................................
Günlük Plan...................................................................................................
Ders Plan› ................................................................................................
Özet................................................................................................................
91
95
97
102
103
104
104
105
Birlefltirilmifl S›n›flarda S›n›f Yönetimi ................................. 107
G‹R‹fi ..............................................................................................................
B‹RLEfiT‹R‹LM‹fi SINIFLARDA SINIF ORTAMI VE GRUP ETK‹LEfi‹M‹ ......
Birlefltirilmifl S›n›flarda S›n›f Ortam› ............................................................
Birlefltirilmifl S›n›flarda Grup Etkileflimi ......................................................
B‹RLEfiT‹R‹LM‹fi SINIFLARDA SINIF YÖNET‹M‹ VE D‹S‹PL‹N ..................
Birlefltirilmifl S›n›flarda S›n›f Yönetimi..........................................................
Birlefltirilmifl S›n›flarda Disiplin ....................................................................
B‹RLEfiT‹R‹LM‹fi SINIFLARDA GÜDÜLEME VE ‹LET‹fi‹M...........................
Birlefltirilmifl S›n›flarda Güdüleme................................................................
Birlefltirilmifl S›n›flarda ‹letiflim .....................................................................
B‹RLEfiT‹R‹LM‹fi SINIFLARDA KARfiILAfiILAN DAVRANIfi SORUNLARI
VE ALINAB‹LECEK ÖNLEMLER....................................................................
Birlefltirilmifl S›n›flarda Karfl›lafl›lan Davran›fl Sorunlar› .............................
Birlefltirilmifl S›n›flarda Karfl›lafl›lan Davran›fl Sorunlar›nda Al›nabilecek
Önlemler ........................................................................................................
Özet ...............................................................................................................
118
118
119
121
122
123
123
124
Birlefltirilmifl S›n›flarda Ölçme ve De¤erlendirme............... 125
G‹R‹fi ..............................................................................................................
B‹RLEfiT‹R‹LM‹fi SINIFLARDA KULLANILAN ÖLÇME ARAÇLARI ..............
Birlefltirilmifl S›n›flarda Ö¤retim Ürünlerini De¤erlendirmek
‹çin Kullan›lan Ölçme Araçlar› ..................................................................
Aç›k Uçlu Soru Türü .....................................................................................
K›sa Yan›tl› Soru Türü...................................................................................
Do¤ru - Yanl›fl Soru Türü .............................................................................
Efllefltirmeli Soru Türü...................................................................................
Çoktan Seçmeli Soru Türü............................................................................
Birlefltirilmifl S›n›flarda Ö¤retim Sürecini De¤erlendirmede
Kullan›lan Ölçme Araçlar› ...........................................................................
Performans Ödevleri ...............................................................................
Proje Ödevleri .........................................................................................
Ö¤renci Ürün Dosyas› (Portfolyo) .........................................................
Öz De¤erlendirme...................................................................................
B‹RLEfiT‹R‹LM‹fi SINIFLARDA DE⁄ERLEND‹RME VE NOT VERME ..........
Birlefltirilmifl S›n›flarda De¤erlendirme .......................................................
Birlefltirilmifl S›n›flarda Not Verme .........................................................
ÜN‹TE 6
109
109
109
110
111
111
112
114
114
116
127
127
129
129
130
131
131
131
133
133
134
134
135
135
136
137
ÜN‹TE 7
vi
‹çindekiler
Özet................................................................................................................
ÜN‹TE 8
139
140
141
141
142
Birlefltirilmifl S›n›flarda Ö¤retmenin Görev ve
Sorumluluklar› ......................................................................... 143
G‹R‹fi ..............................................................................................................
B‹RLEfiT‹R‹LM‹fi SINIFLARDA Ö⁄RETMENLER‹N SAH‹P OLMASI
GEREKEN K‹fi‹SEL VE MESLEK‹ N‹TEL‹KLER .............................................
Ö¤retmenlerin Kiflisel Nitelikleri .................................................................
Ö¤retmenlerin Mesleki Nitelikleri ...............................................................
B‹RLEfiT‹R‹LM‹fi SINIFLARDA Ö⁄RETMENLER‹N GÖREV VE
SORUMLULUKLARI .......................................................................................
B‹RLEfiT‹R‹LM‹fi SINIFLARDA Ö⁄RETMENLER‹N Ö⁄RET‹MDE
GÖZ ÖNÜNDE BULUNDURMASI GEREKEN ‹LKELER ..............................
Ö¤renci Özellikleri ‹le ‹lgili ‹lkeler ..............................................................
Ö¤retim Yöntemi ‹le ‹lgili ‹lkeler.................................................................
Çevre ‹le ‹lgili ‹lkeler ....................................................................................
Ö¤retmenin Mesleki Kiflili¤i ‹le ‹lgili ‹lkeler................................................
Özet ...............................................................................................................
145
145
145
148
153
156
156
157
157
157
159
160
161
161
162
Sözlük ................................................................................... 163
Dizin ...................................................................................... 167
Önsöz
Önsöz
Türkiye’de nüfusu az ve da¤›n›k olan yerleflim birimlerinde ilkö¤retime giden
ö¤renci say›s› az oldu¤undan her s›n›fa çok az say›da ö¤renci düflmektedir. Bu nedenle, ö¤renci say›s›n›n çok az oldu¤u bu yerleflim birimlerinde befl derslikli okullar›n yap›lmas› ve bu okullar›n her s›n›f›na ö¤retmen gönderilmesi olanakl› ve ekonomik olmamaktad›r. Bu yerleflim birimlerinde çocuklar›n ilkö¤retim gereksinimini karfl›lamak bak›m›ndan bafll›ca üç yol benimsenmektedir. Bunlar, nüfusu az ve
da¤›n›k olan yerleflim birimlerindeki çocuklar›n flehirlerdeki okullara tafl›nmas›yla
gerçeklefltirilen tafl›mal› e¤itim az nüfuslu birkaç yerleflim biriminin birlikte yararlanabilece¤i yat›l› ilkö¤retim bölge okullar› ya da pansiyonlu ilkö¤retim okullar› ve
her yerleflim biriminde bir iki derslikli okullarda birlefltirilmifl s›n›flarda ö¤retimdir.
Bu yollardan en eski olan› ve benimseneni birlefltirilmifl s›n›flarda ö¤retimdir.
Birlefltirilmifl s›n›flarda ö¤retim, birden fazla s›n›f›n birlefltirilmesiyle oluflturulmufl bir ö¤renci kümesiyle bir ö¤retmen taraf›ndan gerçeklefltirilen e¤itimdir. Birlefltirilmifl s›n›flarda ö¤retim, genel olarak, ö¤retmenin yönetiminde yap›lan etkinlikler ve ö¤rencilerin kendi kendilerine yapt›klar› ödevli çal›flmalar biçiminde gerçeklefltirilir. Ö¤retmenli dersler, ö¤retmenin kendisinin yönetti¤i derslerdir. Ö¤retmenli derslerde, ö¤retmenin temel görevi, ö¤rencilere k›lavuzluk etmektir. Ö¤retmenli dersler, ö¤retmensiz derslerde bir bütün oluflturacak biçimde düzenlenir.
Ö¤retmenli derslerde ö¤rencilerin kendi kendine ö¤renmeleri güç olan konulara
öncelik verilir. Ödevli dersler, ö¤rencilerin kendi kendilerine ö¤renme durumunda
olduklar› derslerdir. Kendi kendine çal›flmalar›n yap›ld›¤› ödevli derslerde, ö¤retmenin yönetiminde yap›lmayan çal›flmalar›n rastlant›ya b›rak›lmamas› için, ö¤rencilere hangi amaca ulaflmak için nas›l etkinlikte bulunacaklar› önceden belirlenmifl
sözlü ve yaz›l› aç›klamalarla aç›kça belirtilir. Ö¤rencilerin kendi kendine çal›flma ve
ö¤renme tekniklerini ö¤renmesine önem verilir. Kendi kendine çal›flma saatlerinde
gerçeklefltirilen çal›flmalar özenle ve geciktirilmeden de¤erlendirilir.
Birlefltirilmifl s›n›flarda ö¤retim, koflullar› gere¤i zor ve karmafl›k bir ö¤retim
uygulamas›d›r. Bu uygulamadan istenilen verimin sa¤lanmas› ise ö¤retmenlerin
birlefltirilmifl s›n›flarda ö¤retimi iyi bilmesi ve uygulamas›na ba¤l›d›r.
Birlefltirilmifl S›n›flarda Ö¤retim dersi kapsam›nda birlefltirilmifl s›n›flarda ö¤retimle ilgili temel bilgi ve beceriler kazanman›z› amaçl›yoruz. Bu amaçla kitab›n içeri¤i, birlefltirilmifl s›n›flarda ö¤retimle ilgili flu konular› içermektedir: Birlefltirilmifl s›n›flar, birlefltirilmifl s›n›flarda ö¤retimin temel dayanaklar›, birlefltirilmifl s›n›flarda ö¤retimin düzenlenmesi, birlefltirilmifl s›n›flarda ö¤retme-ö¤renme süreci, birlefltirilmifl
s›n›flarda ö¤retim etkinliklerinin planlanmas›, birlefltirilmifl s›n›flarda s›n›f yönetimi,
birlefltirilmifl s›n›flarda ölçme ve de¤erlendirme ve birlefltirilmifl s›n›flarda ö¤retmenin görev ve sorumluluklar›. Kitapta sözü edilen konular kapsaml› bir biçimde ele
al›nm›flt›r. Amac›m›z birlefltirilmifl s›n›flarda ö¤retimi tüm boyutlar› ile sizlere tan›tmak ve edindi¤iniz bilgileri uygulamaya dönüfltürmenize olanak sa¤lamakt›r.
Elinizdeki bu kitap, sizin kendi kendinize ö¤renmenize olanak sa¤layacak biçimde uzaktan e¤itim ilkelerine uygun olarak haz›rlanm›flt›r. Kitaptan en iyi biçimde yararlanabilmek için öncelikle ünitenin bafl›nda yer alan amaçlar bölümünü
dikkatle inceleyiniz ve konular› gözden geçiriniz. Üniteyi çal›fl›rken, metin aralar›nda yer alan sorular› yan›tlamaya çal›fl›n›z. Üniteyi çal›flt›ktan sonra, ünitenin sonunda yer alan özeti özenle okuyunuz. De¤erlendirme sorular›n› yan›tlamaya çal›flarak ne kadar ö¤rendi¤inizi ve ö¤renme eksikliklerinizin neler oldu¤unu saptamaya çal›fl›n›z. Bu çal›flma biçimi, sizin ünitede yer alan konular› daha kolay ve
kal›c› bir biçimde ö¤renmenize ve ö¤rendiklerinizi pekifltirmenize olanak sa¤layacakt›r. Ayr›ca, ünitelerle ilgili daha ayr›nt›l› bilgi edinmek için, ünitenin sonunda
yer alan kaynaklara baflvurunuz.
Kitab›n yararl› olaca¤›n› umuyor, çal›flmalar›n›zda kolayl›klar ve baflar›lar
diliyorum.
Editör
Doç.Dr. Mehmet GÜLTEK‹N
vii
Kullan›m K›lavuzu
viii
K
endi kendine ö¤renme
ilkelerine göre
haz›rlanm›fl olan bu kitab›n
ifllevlerini ö¤renmek için
haz›rlanan “Kullan›m
K›lavuzu”, konular›
anlaman›zda ve s›navlara
haz›rlanman›zda sizlere
fayda sa¤layacakt›r.
Girifl: Ünitede ifllenen konulara iliflkin bilgi veren,
konuya bafllamadan önce
sizi düflünmeye iten, gerekti¤inde konular› daha iyi
kavrayabilmeniz için yapman›z gerekenleri belirten
k›sa aç›klamalard›r.
SIRA S‹ZDE
SIRA S‹ZDE
D ÜÜnitefi Ü N E L ‹ M
Amaçlar›m›z:
N
yi tamamlad›¤›n›zda kazana-
D Ü fi Ü N E L ‹ M
ca¤›n›z bilgi ve becerilerdir.
S O R U
Örnek Olay: Ünitede ifllenen konular›n günlük yaflama
yans›malar›n› içeren, kuramsal aç›klamalarla çevrenizde
yaflanan olaylar aras›nda ba¤ kurman›za yard›mc› olmay› hedefleyen örnek olaylar, anektodlar, al›nt›lar ya da
gazete haberleridir.
S O R U
D‹KKAT
D‹KKAT
SIRA S‹ZDE
AMAÇLARIMIZ
N N
TELEV‹ZYON
TERNET
SIRA‹ NS‹ZDE
TELEV‹ZYON
S›ra Sizde:
‹ N TS‹ZDE
E R‹fllenen
N E T konular› kavray›p kavSIRA
ramad›¤›n›z› kendi kendinize ölçmenize
yard›mc› olmaya amaçlayan, düflünmeye ve uygulamaya yönlendiren
D Ü fi Ü N E L ‹sorulard›r.
M
S O R U
S O R U
D‹KKAT
D‹KKAT
SIRA S‹ZDE
‹çindekiler: Ünite içinde hangi konular›n
ifllenece¤ini gösterir. Ana konular›n bafll›klar›n› içerir.
AMAÇLARIMIZ
Kitap: Konu ile ilgili di¤er
K ‹ T A P
kitaplara yönlendirir.
K ‹ T A P
Anahtar Kavramlar: Ünitede
aç›mlanan temel kavramlard›r. Ünitedeki önemli noktalara iliflkin ipuçlar› verir.
SIRA S‹ZDE
AMAÇLARIMIZ
N N
Yana Ç›kma:
SIRA Metin
S‹ZDEiçinde yer alan önemli
kavram ve ifadelere iliflkin tan›m ya da aç›klamalard›r. Önemsemeniz gereken noktalar›
gösterir.AMAÇLARIMIZ
Metin içinde yap›lan aç›klamalar›n
bir tür çok k›sa özeti gibi düflünülebilir.
K ‹ T A P
K ‹ T A P
TELEV‹ZYON
TELEV‹ZYON
Kullan›m K›lavuzu
Özet: Ünitede ayr›nt›l› ifllenen konular›n önemli noktalar› tekrar vurgulan›r.
Kendimizi S›nayal›m: Ünitede ifllenen konular› ö¤renip ö¤renmedi¤inizi kendi kendinize ölçmenizi
sa¤layacak, bir tür s›nava haz›rl›k
testidir. S›navlarda ç›kabilecek
türde sorular› içerir.
Yararlan›lan ve Baflvurulabilecek Kaynaklar: ‹fllenen
konulara iliflkin daha genifl
bilgi edinmek isteseniz bu
bölümde yer alan kaynaklar›
inceleyebilirsiniz.
Kendimizi S›nayal›m Yan›t Anahtar›: "Kendimizi S›nayal›m" bölümündeki sorular›n cevaplar›n› ve ilgili olduklar› konular› içerir. Yanl›fl
cevaplad›¤›n›z sorularla ilgili konular› tekrar etmeniz s›navdaki
baflar›n›z› art›rabilir.
S›ra Sizde Yan›t Anahtar›: "S›ra
Sizde"lerde yer alan sorular›n cevaplar›n› içerir. Her hangi bir S›ra
Sizde sorusuna verdi¤iniz cevap ile
bu bölümdeki cevab› karfl›laflt›rarak, ilgili konuyu ne ölçüde ö¤rendi¤inizi belirleyebilirsiniz.
ix
Birlefltirilmifl S›n›flar
1
Türkiye’de nüfusu az ve da¤›n›k olan yerleflim birimlerinde ilkö¤retime giden ö¤renci say›s›n›n az olmas› ve her s›n›fa çok az ö¤renci düflmesi nedeniyle, befl derslikli okullar›n yap›lmas› ve bu okullar›n her s›n›f›na ö¤retmen gönderilmesi olanakl› ve ekonomik olmamaktad›r. Bu yerleflim birimlerinde, çocuklar›n ilkö¤retim
gereksinimini karfl›lamak bak›m›ndan baflvurulan yollardan biri birlefltirilmifl s›n›flarda ö¤retim uygulamas›d›r. Birlefltirilmifl s›n›flarda ö¤retim, birden fazla s›n›f›n birlefltirilmesiyle oluflturulmufl bir ö¤renci kümesiyle bir ö¤retmen taraf›ndan
gerçeklefltirilen e¤itimdir. Buna göre, birlefltirilmifl s›n›flarda ö¤renciler, derslerin
büyük bir k›sm›n› kendi kendilerine çal›flarak geçirmekte, kimi dersleri iki ya da
daha çok s›n›fla birlikte görmektedirler. Birlefltirilmifl s›n›flarda ö¤retim, koflullar›
gere¤i zor ve karmafl›k bir ö¤retim uygulamas›d›r. Bu uygulamadan istenilen verimin sa¤lanmas› ise ö¤retmenlerin birlefltirilmifl s›n›flarda ö¤retimi iyi bilmesine ve
uygulamas›na ba¤l›d›r.
Amaçlar›m›z
N
N
N
N
N
N
N
Bu üniteyi çal›flt›ktan sonra:
Ö¤renci say›s›n›n çok az oldu¤u yerleflim birimlerinde çocuklar›n ilkö¤retim
gereksinimini karfl›lamak bak›m›ndan baflvurulan yollar› tan›mak,
Tafl›mal› e¤itim, yat›l› ilkö¤retim bölge okulu ve pansiyonlu ilkö¤retim okulu
uygulamalar›n› tan›mlamak,
Birlefltirilmifl s›n›flarda ö¤retimin tan›m›n› ve kapsam›n› belirtmek,
Birlefltirilmifl s›n›flarda ö¤retimin ortaya ç›k›fl nedenlerini aç›klamak,
Birlefltirilmifl s›n›flarda ö¤retimin oluflturulma biçimlerini tan›mak,
Birlefltirilmifl s›n›flarda ö¤retimin sorunlar›n› anlamak ve
Birlefltirilmifl s›n›flarda ö¤retimin Türkiye’deki durumunu kavramak
için gerekli bilgi ve becerilere sahip olacaks›n›z.
1
2
Örnek Olay
Ben ne yapaca¤›m?
Ahmet, e¤itim fakültesi s›n›f ö¤retmenli¤i program› son s›n›f ö¤rencisiydi. Derslere
karfl› oldukça ilgiliydi Ancak, program›n son yar›y›l›nda yer alan Birlefltirilmifl S›n›flarda Ö¤retim dersine karfl› çok ilgisizdi. Bir ya da daha fazla s›n›f›n birlefltirilmesine ve bu ortamda ö¤retim yap›lmas›na anlam veremiyordu. Zamanla, birlefltirilmifl s›n›flar›n nas›l oluflturuldu¤unu ve birlefltirilmifl s›n›flarda nas›l ö¤retim
yap›laca¤›n› anlamaya çabalad›. Yine de, derse olan ilgisizli¤i devam ediyor; dersin ö¤retim üyesi taraf›ndan verilen ödevleri istemeyerek yap›yordu. Asl›nda, böyle bir ortamda ö¤retmenlik yapaca¤›n› da düflünmüyordu.
Ahmet fakülteyi bitirdi. Ö¤retmen olmak için gerekli olan KPSS’na girdi ve sonuçlar› beklemeye bafllad›. Sonuçlar aç›kland› ve Ahmet do¤uda bir köy okuluna
atand›. fiaflk›nd›. Bir köy okulunda görev yapaca¤›n› hiç düflünmemiflti. Ahmet flehirde do¤up büyümüfltü. Köy yaflam›n› hiç bilmezdi. Ancak, olan olmufltu. Gidecekti. Baflka çaresi yoktu. Köyün yolunu tuttu.
Köy yolunda ilerlerken, biraz flaflk›n biraz da ürkekti. Koflullar çok iyi gözükmüyordu. Do¤rusu yollar da çok iyi de¤ildi. “Ben ne yapaca¤›m.” diye derin derin
düflündü. ‹flin kötü yan› okulda tek ö¤retmendi. Befl s›n›f› birlikte okutacakt›. Zor
ve karmafl›k bir durumdu. Yol uzad›kça uzuyordu. Art›k tümüyle okulu merak
ediyordu. Okul bak›ml› olsa bari, diye düflündü. Kaç tane s›n›f› vard› acaba? Kaç
tane ö¤rencisi vard›? Lojman› var m›yd›? Tüm bunlar› düflünürken köyün girifline
gelmifllerdi. Araban›n floförü “Hocam köye geldik. Hoflgeldiniz köyümüze.” dedi.
Ahmet önce muhtar› görmek istedi. Muhtara gitti. Muhtar onu çok s›cak karfl›lad›. “Merak etmeyin hocam. Köyümüz çok güzeldir. Okulumuz da iyidir. Burada
çok mutlu olursunuz. Ne ihtiyac›n›z varsa biz yard›mc› oluruz. Hadi size okulu
gezdireyim.” dedi. Do¤ruca okula gittiler. Ahmet çok heyecanlanm›flt›. ‹flte görev
yapaca¤› okul karfl›s›ndayd›. ‹ki derslikli flirin bir okuldu. Okulu gezdikçe heyecan› ve kayg›lar› azald›. Rahatlam›flt›. Kimi olumsuzluklar ve eksikler gözleniyordu.
Ancak, okul bekledi¤inden daha iyiydi.
Ahmet, muhtardan okulda 36 ö¤rencinin kay›tl› oldu¤unu ö¤rendi. fiimdi neler yapaca¤›n› düflünmeye bafllam›flt›. Önce çevreyi incelemeli, sonra da iyi bir
plan yapmal›yd›. Fakültedeki ö¤retim üyesi ne söylemiflti: “Çevreyi, okulu ve ö¤rencilerinizi tan›makla ifle bafllay›n›z. Uzun süre orada görev yapaca¤›n›z› unutmay›n›z. Size ihtiyac› olan çocuklar› düflününüz. Yaln›zca çocuklara de¤il yetiflkinlere de hizmet vermeniz gerekti¤ini akl›n›zdan ç›karmay›n›z. Ayr›ca, baflar›l› olman›n koflulunun köy koflullar›n› benimsemekten geçti¤ini unutmay›n›z. Köy koflullar›na ne kadar çabuk uyum sa¤larsan›z o kadar mutlu olursunuz.”
Anahtar Kavramlar
• Tafl›mal› E¤itim
• Yat›l› ‹lkö¤retim Bölge Okulu
• Pansiyonlu ‹lkö¤retim Okulu
• Birlefltirilmifl S›n›fl› Okul
• Birlefltirilmifl S›n›f
• Birlefltirilmifl S›n›flarda Ö¤retim
‹çindekiler
• G‹R‹fi
• Ö⁄RENC‹ SAYISININ ÇOK AZ OLDU⁄U YERLEfi‹M B‹R‹MLER‹NDE
ÇOCUKLARIN ‹LKÖ⁄RET‹M GEREKS‹N‹M‹N‹ KARfiILAMAK BAKIMINDAN
BAfiVURULAN YOLLAR
• B‹RLEfiT‹R‹LM‹fi SINIFLARDA Ö⁄RET‹M
• TÜRK‹YE’DE B‹RLEfiT‹R‹LM‹fi SINIFLARDA Ö⁄RET‹M UYGULAMALARININ
DURUMU
3
1. Ünite - Birlefltirilmifl S›n›flar
G‹R‹fi
Türkiye’de, nüfusu az ve da¤›n›k olan yerleflim birimlerinde ilkö¤retime giden ö¤renci say›s› az oldu¤undan her s›n›fa çok az ö¤renci düflmektedir. Bu nedenle, ö¤renci say›s›n›n çok az oldu¤u bu yerleflim birimlerinde befl derslikli okullar›n yap›lmas› ve bu okullar›n her s›n›f›na ö¤retmen gönderilmesi olanakl› ve ekonomik
olmamaktad›r. Bu yerleflim birimlerinde çocuklar›n ilkö¤retim gereksinimini karfl›lamak bak›m›ndan bafll›ca üç yol benimsenmektedir. Bunlar, nüfusu az ve da¤›n›k
olan yerleflim birimlerindeki çocuklar›n flehirlerdeki okullara tafl›nmas›yla gerçeklefltirilen tafl›mal› e¤itim, az nüfuslu birkaç yerleflim biriminin birlikte yararlanabilece¤i yat›l› ilkö¤retim bölge okullar› ya da pansiyonlu ilkö¤retim okullar› ve her
yerleflim biriminde bir iki derslikli okullarda birlefltirilmifl s›n›flarda ö¤retimdir. Bu
yollardan en eski olan› ve benimseneni birlefltirilmifl s›n›flarda ö¤retimdir.
Bu ünitede, ö¤renci say›s›n›n çok az oldu¤u yerleflim birimlerinde çocuklar›n
ilkö¤retim gereksinimini karfl›lamak bak›m›ndan baflvurulan yollar aç›kland›ktan
sonra birlefltirilmifl s›n›flarda ö¤retim ve Türkiye’de birlefltirilmifl s›n›flar uygulamas›n›n durumuna yer verilmifltir.
Ö⁄RENC‹ SAYISININ ÇOK AZ OLDU⁄U YERLEfi‹M
B‹R‹MLER‹NDE ÇOCUKLARIN ‹LKÖ⁄RET‹M
GEREKS‹N‹M‹N‹ KARfiILAMAK BAKIMINDAN
BAfiVURULAN YOLLAR
Ülkelerin sosyal, ekonomik, kültürel ve siyasal koflullar› e¤itim uygulamalar›n› etkilemektedir. Genelde e¤itime etki eden etmenler, do¤al ve sosyal etmenler olmak
üzere iki grupta toplanmaktad›r. Do¤al etmenler aras›nda en önemlisi co¤rafi etmenlerdir ve e¤itimin düzenlenmesinde temel oluflturmaktad›r. Sosyal etmenler ise
demografik, dil, din, ›rk, sosyal s›n›f ve teknolojik etmenler olarak s›ralanabilir
(Lauwerys, Var›fl ve Neff, 1979, ss.15-17; Demirel, 2000, ss.4-5). Bu sosyal etmenlere ekonomik etmenler de eklenebilir. Ayr›ca, e¤itimde yap›lan reformlar, siyasal
sistemler, e¤itimin kontrolü ve yönetimi ve ulusal birlik duygusu gibi etmenler de
e¤itimi etkilemektedir (Erdo¤an, 1995, ss.39-51). E¤itime etki eden bu sosyal etmenlerden her biri, di¤erleriyle etkileflim halinde olup birbirinden ba¤›ms›z de¤ildir. Ayn› zamanda bu etmenler kolay de¤iflmemektedir.
Türkiye’de e¤itime en çok hangi etmenlerin etkiledi¤ini düflünüyorsunuz?
SIRA S‹ZDE
1
Türkiye’de e¤itim sistemine bak›ld›¤›nda, bu etmenlerden en çok etkilenen e¤iD Ü fi Ü N E L ‹ M
tim basama¤›n›n ilkö¤retim oldu¤u söylenebilir. ‹lkö¤retimde e¤itim uygulamalar›n› etkileyen etmenlerin bafl›nda co¤rafik ve demografik etmenler gelmektedir.
S O R ilkö¤retimdeki
U
Co¤rafi yap› ve nüfusun bölgelere ve yerleflim birimlerine da¤›l›m›,
e¤itim uygulamalar›n› yönlendirmektedir. Ayr›ca, ekonomik yap›, e¤itime olan talep yan›nda, e¤itimin niteli¤inin de göstergesi olmaktad›r.
D‹KKAT
2000 y›l›nda gerçeklefltirilen son Genel Nüfus Say›m› sonuçlar›na göre, Türkiye’nin toplam nüfusu 67.803.927 olup flehirlerin nüfusu (il ve ilçe merkezleri)
S‹ZDE
44.006.274, köylerin nüfusu ise 23.797.653’tür. 1927 y›l›nda SIRA
yaklafl›k
13.600.000
olan nüfus yetmifl üç y›lda 5 kat artm›flt›r. 1950 y›l›ndan sonra da flehirlerde bulunan nüfusun oran› h›zla artm›flt›r. Türkiye’de, flehirlerde bulunan
nüfus, köylerde
AMAÇLARIMIZ
bulunan nüfusa göre çok büyük bir h›zla artmaktad›r. Özellikle, 1985 y›l›ndan
sonra flehirlerde bulunan nüfusun köylerde bulunan nüfustan daha fazla oldu¤u
bir dönemin bafllad›¤› görülmektedir. fiehirlerde bulunan nüfusun
son on
K ‹ T A oran›
P
Türkiye’de, co¤rafi yap› ve
nüfusun bölgelere ve
yerleflim birimlerine
S O R U
da¤›l›m›, ilkö¤retimdeki
e¤itim uygulamalar›n›
etkilemektedir.
D‹KKAT
N N
TELEV‹ZYON
SIRA S‹ZDE
SIRA S‹ZDE
AMAÇLARIMIZ
K ‹ T A P
TELEV‹ZYON
4
y›lda önemli bir art›fl göstererek 1990 y›l›nda %59 iken, 2000 y›l›nda %64,9’a yükselmifltir (D‹E, 2000). Bu veriler, Türkiye’de nüfusun h›zla flehirleflti¤ini göstermektedir. Cumhuriyetin ilk y›llar›nda nüfusun yaklafl›k %80’i köylerde, %20’si flehirlerde yaflarken; bugün, neredeyse tam tersine nüfusun yaklafl›k %65’i flehirlerde, %35’i köylerde yaflamaktad›r. Yine, Cumhuriyetin ilk y›llar›nda ve daha sonra
uzun bir süre, köylerde görev yapacak ö¤retmen bulunamazken, son y›llarda
köylerde nüfusun azalmas› sonucu köylere daha fazla ö¤retmen göndermek ekonomik olmamaktad›r.
2000 y›l› Genel Nüfus Say›m› sonuçlar›, nüfusun bölgeler aras›nda da dengesiz
da¤›ld›¤›n› göstermektedir. Ülke genelinde en fazla nüfusa %26 ile Marmara Bölgesi, en az nüfusa ise %9 ile Do¤u Anadolu Bölgesi sahiptir. fiehir nüfus oran› en
fazla olan bölge Marmara, en az olan bölge ise Karadeniz Bölgesi’dir. Marmara
Bölgesi’ndeki nüfusun %79’u, Karadeniz Bölgesi’ndeki nüfusun %49’u flehirlerde
bulunmaktad›r. Ayr›ca, illerin flehir nüfusu oranlar› aras›nda önemli farkl›l›klar bulunmaktad›r. Örne¤in, köy nüfusu Bart›n’da %74, Ardahan’da %70 ve Mufl’ta %65’tir
(D‹E, 2000).
H›zl› nüfus art›fl› sonucu artan nüfusun e¤itim gereksinimlerini karfl›layamama,
iç göç nedeniyle okullaflma oranlar›ndaki dengesizlikler ve buna ba¤l› fiziksel yetersizliklerin yan› s›ra co¤rafi koflullar›n zorlu¤u, Türkiye’de e¤itim sisteminin verimlili¤ini etkilemektedir (Erkul, 1997, ss.143-144). Türkiye’de sekiz y›ll›k kesintisiz zorunlu ilkö¤retim uygulamas›na geçilmesiyle birlikte, küçük yerleflim birimlerindeki ö¤rencilerin bu uygulamadan nas›l yararlanaca¤› konusu gündeme gelmifltir. Ancak, küçük yerleflim birimlerine e¤itim-ö¤retim hizmetlerinin götürülmesi,
e¤itim ekonomisi aç›s›ndan pahal› olmakta, maliyeti azaltma çabalar› da e¤itim
hizmetinin niteli¤ini düflürmektedir (Ar›, 2003, s.104).
Kuflkusuz, ülkeler sosyal devlet olman›n bir gere¤i olarak koflullar ne olursa olsun tüm yurttafllar›na ilkö¤retim sa¤lamak zorundad›r. Nitekim, ‹nsan Haklar› Evrensel Beyannamesi’nin 26. maddesinde, “Herkes e¤itim hakk›na sahiptir ve en
az›ndan e¤itimin ilk ve temel aflamas› paras›zd›r. ‹lkö¤retim zorunludur.” denilmektedir. Türkiye’de de Anayasan›n 42. maddesinde “Kimse e¤itim ve ö¤retim
hakk›ndan yoksun b›rak›lamaz. ‹lkö¤retim k›z ve erkek bütün vatandafllar için zorunludur ve devlet okullar›nda paras›zd›r.” denilmek suretiyle dünyadaki e¤ilimlere koflut bir anlay›fl›n benimsendi¤i görülmektedir. Ayn› biçimde, 1739 Say›l› Millî
E¤itim Temel Yasas›’n›n Türk Millî E¤itiminin Temel ‹lkeleri bölümünün F›rsat ve
‹mkân Eflitli¤i bafll›kl› 8. maddesinde ise “E¤itimde kad›n, erkek herkese f›rsat ve
imkân eflitli¤i sa¤lan›r. Maddî olanaklardan yoksun baflar›l› ö¤rencilerin en yüksek
e¤itim basamaklar›na kadar ö¤renim görmelerini sa¤lamak amac›yla paras›z yat›l›l›k, burs, kredi ve baflka yollarla gerekli yard›mlar yap›l›r. Özel e¤itime ve korunmaya muhtaç çocuklar› yetifltirmek için özel tedbirler al›n›r.” denilmektedir. Bu nedenle, koflullar ne olursa olsun, devlet toplumdaki tüm yurttafllar›na ilkö¤retim
sa¤lamak durumundad›r.
Türkiye’de kimi nedenler, toplumdaki tüm ö¤rencilerin ilkö¤retimden yararlanmalar›n› zorlaflt›rmaktad›r. Bu nedenler flöyle s›ralanabilir (MEB, 2006a):
E¤itim ve Ö¤retimde F›rsat ve Olanak Eflitli¤inin Sa¤lanmas› ve Kalitenin Yükseltilmesi: Ülke çap›nda, küçük yerleflim birimlerinin çok ve da¤›n›k oluflu e¤itim ve ö¤retim hizmetlerinin sa¤l›kl› yürütülmesini güçlefltirmektedir. Bu birimlere e¤itim hizmetlerinin (okul, bina ve tesisleri, ö¤retmen, araç-gereç gibi) yeterli düzeyde götürülmesi maliyeti art›rmaktad›r. Kimi zaman da nüfusun azl›¤› ve
yeterli say›da ö¤renci olmamas› sonucu bu yerleflim birimlerindeki okullar, ‹lkö¤-
5
retim Kurumlar›n›n Aç›lmas› ve Kapat›lmas› Hakk›ndaki Yönerge hükümleri gere¤ince kapat›lmaktad›r. Özellikle, k›rsal kesimde, çok az ö¤renci olmas›na ra¤men
yurttafllar›n isteklerine uyularak, Milli E¤itim Bakanl›¤›’n›n e¤itim planlamalar›na
uygun olmayan ilkö¤retim okullar› aç›lm›flt›r. Bu durum, e¤itimde niteli¤in düflmesine ve maliyetin yükselmesine neden olmaktad›r.
‹ç Göçler: Türkiye’de 1980 y›l›ndan itibaren k›rsal yörelerden merkez illere büyük oranda göç bafllam›flt›r. Göç alan illerin bafl›nda Adana, ‹çel, Batman, fianl›urfa, Antalya, Ankara, Bursa, ‹stanbul, ‹zmir, Kocaeli, Diyarbak›r gelmektedir. Göç
veren iller ise Artvin, Çank›r›, Erzurum, Kars, Rize, Sivas, Tunceli’dir. Özellikle, k›rsal kesimden ekonomik nedenlerle flehir merkezlerine yap›lan göç, buralardaki
ö¤renci say›s›n›n azalmas›na ve okullar›n kapasitelerinin alt›nda hizmet görmelerine hatta kapanmalar›na neden olmaktad›r.
Yerleflim Birimlerinin Da¤›n›k Olmas›: Türkiye genelindeki 35.000 köy ve
bunlara ba¤l› 44.319 köy alt› yerleflim birimi bulunmaktad›r. Bu da¤›n›k yerleflim
birimlerinin büyük ço¤unlu¤u küçük ve nüfusu az yerleflim yerleridir. Toplam
79.319 yerleflim birimine e¤itim hizmetlerini götürmek, personel gereksiniminin
artmas›na ve maliyetin çok yüksek olmas›na neden olmaktad›r.
Türkiye’de çocuklar›n tümünün ilkö¤retimden istenilen bir biçimde
yararlanamamas›n›n
SIRA
S‹ZDE
baflka nedenleri var m›d›r?
Türkiye’de küçük ve da¤›n›k yerleflim birimlerinin say›s›n›n
çok fazla olmas›
nedeniyle tüm yerleflim birimlerine sekiz y›ll›k zorunlu e¤itim götürmek zor
O R U
olmaktad›r. Bu durumda, küçük yerleflim birimlerinde bulunan Sçocuklar›n
daha iyi
olanaklarla yetiflmesi, ilkö¤retim hizmetlerinin yurt genelinde dengeli bir flekilde
yayg›nlaflt›r›lmas›, e¤itimde f›rsat ve olanak eflitli¤inin sa¤lanmas›, niteli¤in yükselD‹KKAT
tilmesi için çeflitli yollara baflvurulmaktad›r. Bunlar; tafl›mal› e¤itim, yat›l› ilkö¤retim bölge okulu ya da pansiyonlu ilkö¤retim okulu ve birlefltirilmifl s›n›flarda ö¤reSIRA S‹ZDE
tim uygulamalar›d›r.
Tafl›mal› E¤itim
AMAÇLARIMIZ
2
SIRA S‹ZDE
Türkiye’de nüfusu az ve
da¤›n›k olan yerleflim
S O R U
birimlerinde ö¤renci
say›s›n›n çok az olmas›
nedeniyle çocuklar›n
D‹KKAT
ilkö¤retim gereksinimini
karfl›lamak bak›m›ndan
bafll›ca üç yol
benimsenmektedir:
SIRA Bunlar;
S‹ZDE
tafl›mal› e¤itim, yat›l›
ilkö¤retim bölge okulu ya da
pansiyonlu ilkö¤retim okulu
AMAÇLARIMIZ
ve birlefltirilmifl
s›n›flarda
ö¤retim uygulamalar›d›r.
N N
Tafl›mal› e¤itim ya da tafl›mal› ilkö¤retim, nüfusu az ve da¤›n›k yerleflim birimlerinde, ilkö¤retim okulu bulunmayan ya da birlefltirilmifl s›n›f uygulamas› yapan ilkö¤retim okullar›ndaki ö¤rencilerin, tafl›ma merkezi ilkö¤retim okullar›na
K ‹ T A P günü birlik
tafl›narak ö¤rencileri f›rsat eflitli¤inden yararland›rmak ve onlara daha nitelikli ö¤renim olana¤› sa¤lamak amac›yla yap›lan bir uygulamad›r (MEB, 2002). Tafl›mal›
e¤itim, Amerika gibi çocuklar›n e¤itim ö¤retimini yerel yönetimin
T E L E V ‹ Z ve
Y O Nailenin sorumlulu¤u olarak gören ülkelerde uzun y›llard›r uygulanmakta olan bir sistemdir
(Tan, 2001, s.6). Türkiye’de tafl›mal› e¤itim, okulu bulunmayan nüfusu az ve da¤›n›k yerleflim birimlerindeki ilkö¤retim ça¤›na gelmifl çocuklar ile birlefltirilmifl s›n›f
‹ N T E R Ne¤itim-ö¤retim
ET
uygulamas› yapan okullarda bulunan ö¤rencilerin, daha nitelikli
olana¤›na kavuflturulmas›, e¤itimde f›rsat ve olanak eflitli¤inin sa¤lanmas›, sekiz
y›ll›k zorunlu ve kesintisiz ilkö¤retimden herkesin eflit biçimde yararlanmas› amac›yla bafllat›lm›fl bir uygulamad›r.
Tafl›mal› e¤itim, ilk kez 1989-1990 ö¤retim y›l›nda K›rklareli ilinde 3 ve Kocaeli ilinde 2 merkez okulda pilot olarak uygulanmaya bafllanm›fl; yararl› oldu¤u belirlendikten sonra da yayg›nlaflt›r›lmas›na karar verilmifltir. 1990-1991 ö¤retim y›l›nda 9 ilde yap›lan tafl›mal› ilkö¤retim, daha sonra h›zl› bir biçimde yayg›nlaflt›r›lm›fl;
2002-2003 ö¤retim y›l›nda da 79 ilde uygulamaya konulmufltur. Bu arada tafl›nan
Tafl›mal› e¤itim
K ya‹ da
T A P
tafl›mal› ilkö¤retim, nüfusu
az ve da¤›n›k yerleflim
birimlerinde, ilkö¤retim
okulu bulunmayan ya da
TELEV‹ZYON
birlefltirilmifl s›n›f
uygulamas› yapan ilkö¤retim
okullar›ndaki ö¤rencilerin,
tafl›ma merkezi ilkö¤retim
okullar›na günü birlik
‹ N T EbirR N E T
tafl›narak yap›lan
uygulamad›r.
6
ö¤rencilerin ö¤le yemekleri de Baflbakanl›k Sosyal Yard›mlaflma ve Dayan›flmay›
Teflvik Fonu Baflkanl›¤›’nca gönderilen ödeneklerle karfl›lanmaya bafllanm›flt›r
(MEB, 2006a).
Küçük ve da¤›n›k yerleflim birimlerindeki ö¤rencilerin tafl›mal› kapsam›na al›nmas›yla insan gücünün yan› s›ra maliyet yönünden büyük ölçüde tasarruf sa¤lanmas› amaçlanmaktad›r. Ayr›ca, tafl›mal› ilkö¤retim için belirlenen merkez köylere
alt yap› hizmetlerinin götürülmesinin, zaman içerisinde bu köylerin geliflerek merkez köylerin oluflumuna ve da¤›n›k yerleflim birimlerinin ortadan kalkmas›na ya da
azalmas›na yard›mc› olaca¤› umulmaktad›r.
Tafl›mal› e¤itim uygulamas›, ülke genelinde birlik ve beraberli¤in sa¤lanmas› ve
daha etkili ve daha verimli yürütülmesi amac›yla, Tafl›mal› ‹lkö¤retim Yönetmeli¤i
çerçevesinde yürütülmektedir. Bu yönetmelik, 15 Nisan 2000 tarih ve 24021 say›l›
Resmî Gazete’de yay›nlanarak yürürlü¤e girmifl; 17 A¤ustos 2000 tarih ve 24143 say›l› ve 27 fiubat 2004 tarih ve 25386 say›l› Resmî Gazete’de de¤ifliklikler yap›lm›flt›r.
Yönetmelik hükümlerine göre; ö¤rencisi tafl›nacak yerleflim birimleri ile tafl›ma
merkezi ilkö¤retim okullar›, il ve ilçe milli e¤itim müdürlüklerinde kurulan Plânlama Komisyonu taraf›ndan, say›sal verilere dayal› olarak belirlenmektedir. Buna göre, tafl›ma merkezi ilkö¤retim okuluna, hangi okul ya da köylerdeki ö¤rencilerin tafl›naca¤› plânlanmakta ve tafl›ma yapacak arac›n özellikleri belirlenmektedir. ‹lçelerde yap›lan plânlama, ‹l Millî E¤itim Müdürlü¤ünde kurulan De¤erlendirme Komisyonu taraf›ndan incelenmekte ve ilçeler aras›nda gerekli koordinasyon da sa¤lanarak planlamaya son biçimi verilmektedir. Yap›lan planlama, valilik onay›ndan sonra yürürlü¤e konulmaktad›r. Ö¤rencilerin tafl›nmas› ifli, yürürlükteki ihale yasas›na
göre hizmetin sat›n al›nmas›yla yap›lmakta ve ihale sonucunda, tafl›y›c›larla yap›lan
tafl›ma sözleflmelerine göre ilin o y›la ait tafl›ma gideri de belirlenmifl olmaktad›r.
Tafl›mal› ‹lkö¤retim Yönetmeli¤i (MEB, 2000) uyar›nca, ö¤rencisi tafl›mal› ilkö¤retim kapsam›na al›nacak okul ve yerleflim birimlerinin seçiminde flu ölçütler
dikkate al›nmaktad›r:
• Yerleflim biriminde okul bulunmamas›,
• Do¤al afet ve baflka nedenlerle okul binas›n›n kullan›lamayacak derecede
hasarl› olmas›,
• 1., 2. ve 3. s›n›flarda toplam ö¤renci say›s›n›n 10’dan az olmas›,
• Yerleflim birimindeki ilkö¤retim okulunda 4., 5., 6., 7. ve 8. s›n›flar için yeterli say›da derslik bulunmamas› ve bu s›n›flardaki toplam ö¤renci say›s›n›n 60’tan az olmas›,
• Ö¤rencisi tafl›nacak yerleflim yerinin tafl›ma merkezi ilkö¤retim okuluna
uzakl›¤›n›n iklim flartlar› ve yol güvenli¤ine göre en az 2 kilometre olmas›
esast›r. Gerekti¤inde bu uzakl›¤›n 1,5 kilometreye kadar indirilmesine
Planlama Komisyonu karar verebilir.
Yine yönetmelik uyar›nca tafl›ma merkezi ilkö¤retim okulunun seçiminde flu
özellikler aranmaktad›r:
• Ö¤rencisi tafl›nacak okul ve yerleflim birimlerine göre daha merkezi durumda olmas›,
• Bünyesinde en az sekiz dersli¤in bulunmas› ya da fiziki kapasitenin sekiz
y›ll›k zorunlu ilkö¤retime yeterli olmas›,
• Merkez ilkö¤retim okulunun bulundu¤u yerleflim biriminin çevre köylerle
ulafl›m olanaklar›na sahip geliflmeye uygun ve nüfusunun art›yor olmas›,
• Ö¤retmen ve ders araç-gerecinin yeterli olmas›,
• Sosyal ve kültürel etkinliklere uygun ortamlar›n bulunmas›.
7
Yat›l› ‹lkö¤retim Bölge Okulu (Y‹BO) ve Pansiyonlu
‹lkö¤retim Okulu (P‹O)
Yat›l› ilkö¤retim bölge okullar›, Türkiye’de nüfusun az ve da¤›n›k oldu¤u yerleflim
yerlerinde zorunlu e¤itim ça¤›na gelmifl çocuklar›n sekiz y›ll›k e¤itim gereksinimlerini
karfl›lamak amac›yla kurulan yat›l› okullard›r. Bu okullar, ö¤rencilere e¤itim ö¤retimin yan› s›ra bar›nma, yeme, içme gibi olanaklar da sa¤lamaktad›r. Pansiyonlu ilkö¤retim okulu ise merkezi durumda olan yerleflim birimlerinde, nüfusu az, da¤›n›k, okulu bulunmayan ya da ilkö¤retim hizmetlerinin götürülemedi¤i yerleflim yerlerindeki zorunlu ö¤renim ça¤›ndaki ö¤rencilerin paras›z yat›l› ve çevresindeki ö¤rencilerin gündüzlü olarak e¤itim-ö¤retim gördükleri ilkö¤retim okuludur.
Milli E¤itim Bakanl›¤› ‹lkö¤retim Kurumlar› Yönetmeli¤i’ne göre okulu bulunmayan yerleflim birimlerinde ya da birlefltirilmifl s›n›flar› bulunan okullarda ilk befl
s›n›f› tamamlayan ve tafl›mal› e¤itim kapsam›na al›nmayan zorunlu e¤itim ça¤›ndaki ö¤renciler, yat›l› ilkö¤retim bölge okullar›na al›nmaktad›r. Pansiyonlu ilkö¤retim
okullar› 2006-2007 ö¤retim y›l›ndan itibaren yat›l› ilkö¤retim bölge okullar›na
dönüfltürülmüfltür.
Yat›l› ilkö¤retim bölge okullar›, co¤rafi özellikler ve göç olgusunun yan› s›ra
e¤itimde f›rsat ve olanak eflitli¤i ilkesinin bir sonucu olarak maddi olanaklardan
yoksun ö¤rencilerin her türlü e¤itim-ö¤retim, k›rtasiye, beslenme, bar›nma gibi gereksinimlerinin karfl›lanmas› amac›yla aç›lm›fllard›r.
Yat›l› ‹lkö¤retim Bölge Okullar›n›n amaçlar› flöyle s›ralanabilir (MEB, 2003, s.17):
• Nüfusu da¤›n›k olan yerleflim yerlerini ö¤retmene ve okula kavuflturmak.
• Belli köylerde Türk dilini ve kültürünü yayg›nlaflt›rma etkinliklerine yard›mc› olmak.
• Köylerde özel e¤itime ve korunmaya muhtaç çocuklarla, okul öncesi e¤itim
için s›n›flar aç›lmas›n› sa¤lamak.
• Çevrenin sa¤l›k, tar›m, halk e¤itimi ve her türlü kalk›nma etkinliklerine
merkez görevi görmek.
• ‹lkö¤retimin ilk befl y›l›n› bitiren çocuklar için zorunlu ö¤renim ça¤›n›n d›fl›na ç›k›ncaya kadar tamamlay›c› kurslar ve s›n›flar açmak ve bölge flartlar›na göre çocuklara pratik kazand›rmak, bu çocuklardan yetenekli olanlara ileri ö¤renim olanaklar› haz›rlamak.
• Ba¤›ms›z e¤itmenli okullardan mezun olan çocuklar›n befl s›n›fl› ilkokulu
bitirmelerini sa¤lamak.
• Çevrede tek ö¤retmenli ilkokullarda okuyan 4. ve 5. s›n›f ö¤rencilerinin
birkaç ö¤retmeni bulunan okullardan yararlanmalar›n› sa¤lamak.
• Çevre ö¤retmenlerinin birleflip görüfltükleri ve deneyimlerini paylaflt›klar› bir
yer olmak ve ö¤retmenlerin iflbafl›nda yetifltirilmelerine hizmet etmek.
Yat›l› ilkö¤retim bölge okullar›n›n geçmifli 1940’l› y›llara dayanmaktad›r. 1942
y›l›na kadar, köylerde aç›lm›fl olan okullar›n yaklafl›k yar›s›na yak›n› üç s›n›fl› e¤itmenli, geri kalan› da befl s›n›fl› ö¤retmenli ya da ö¤retmenli-e¤itmenli okullard›r.
Üç s›n›fl› okullardan ç›kanlara 4. ve 5. s›n›flarda okuma olana¤› verebilmek için
özellikle üç s›n›fl› okullar›n ço¤unlukta bulunduklar› bölgelerde pansiyonlu ya da
pansiyonsuz Köy Bölge Okullar› açman›n yararl› olaca¤› düflünülmüfltür. Bu okullar, yaln›z e¤itmenli, ö¤retmenli ya da ö¤retmenli-e¤itmenli olabilmektedir. Köy
bölge okullar›, 1926 y›l›nda 789 Say›l› Kanunla kurulmas› öngörülen ve 8-10 okulsuz köyün çocuklar›n› bir köyde toplama temeline dayanan Köy Yat› Mekteplerinin
Yat›l› ilkö¤retim bölge okulu,
Türkiye’de nüfusun az ve
da¤›n›k oldu¤u yerleflim
yerlerinde zorunlu e¤itim
ça¤›na gelmifl çocuklar›n
sekiz y›ll›k e¤itim
gereksinimlerini karfl›lamak
amac›yla kurulan ve
ö¤rencilere e¤itim ö¤retimin
yan› s›ra e¤itimleri boyunca
bar›nma, yeme, içme gibi
olanaklar da sa¤layan yat›l›
okuldur.
Pansiyonlu ilkö¤retim okulu,
merkezi durumda olan
yerleflim birimlerinde,
nüfusu az, da¤›n›k, okulu
bulunmayan ya da
ilkö¤retim hizmetlerinin
götürülemedi¤i yerleflim
yerlerindeki zorunlu ö¤renim
ça¤›ndaki ö¤rencilerin
paras›z yat›l› ve çevresindeki
ö¤rencilerin gündüzlü olarak
e¤itim-ö¤retim gördükleri
ilkö¤retim okuludur.
8
bir devam›d›r. 1958 y›l›nda 19.000 metre karelik bir alan üzerine bölge yat›l› erkek
okulu olarak yap›lan, 1959’da Afganistan’dan gelen 9 ö¤renciyle yat›l› okul olarak
e¤itime bafllayan, 1963-1964 ö¤retim y›l›nda yat›l› k›z ö¤rencilerin de al›nmas›yla
ilk yat›l› ilkö¤retim bölge okullar› ve pansiyonlu ilkö¤retim okullar›n›n temelleri
Adana, Ceyhan ve Mustafabeyli’de at›lm›flt›r. 1739 Say›l› Milli E¤itim Temel
Yasas›’n›n 25. ve 222 Say›l› ‹lkö¤retim ve E¤itim Yasas›’n›n 9. maddesinde nüfusun
az ve da¤›n›k oldu¤u yerlerde, köyler gruplaflt›r›larak, merkezi durumda olan köylerde ilkö¤retim bölge okullar› ve bunlara ba¤l› pansiyonlar, gruplaflt›rman›n olanakl› olmad›¤› yerlerde ise yat›l› ilkö¤retim bölge okullar›n›n aç›laca¤› belirtilmifltir. Yat›l› ilkö¤retim bölge okullar› ve pansiyonlu ilkö¤retim okullar›, 1962 y›l›nda,
222 say›l› ‹lkö¤retim ve E¤itim Yasas›’na göre haz›rlanan Bölge Okullar› Yönetmeli¤i’nin 1. maddesindeki “Çeflitli nedenlerle henüz bir ilkokul aç›lmam›fl olup, birbirine yak›n birkaç köyün bulundu¤u yerlerde ya da evleri ve ev gruplar› da¤›n›k
olan köylerde gündüzlü, yat›l›, pansiyonlu bölge okullar› aç›l›r.” hükmü uyar›nca
planlanarak aç›lmaya bafllanm›flt›r. 1997-1998 ö¤retim y›l›nda 4306 say›l› yasan›n
yürürlü¤e girmesi ve sekiz y›ll›k zorunlu e¤itim uygulamas›n›n bafllat›lmas› ile birlikte bu okullar daha da önem kazanm›fl ve say›lar›n›n h›zla art›r›lmas› ve yayg›nlaflt›r›lmas› yoluna gidilmifltir (MEB, 2006b).
K›rsal kesimde okulu bulunmayan, köy ve köy alt› yerleflim birimlerinde bulunan çocuklar ile yoksul ailelerin çocuklar›n›n ilkö¤retim hizmetlerine kavuflturulmas›n› sa¤lamak amac›yla aç›lan yat›l› ilkö¤retim bölge okullar›nda okuyan çocuklar›n yiyecekleri, giyecekleri, ders kitaplar›, defterleri, harçl›klar›, ders araç ve
gereçleri ile her türlü giderleri devlet taraf›ndan karfl›lanmaktad›r. Yat›l› ilkö¤retim
bölge okullar›nda ö¤renim gören 6-14 yafl aras›ndaki ö¤renciler, devletin denetimi
ve gözetimi alt›nda e¤itimde f›rsat eflitli¤inden yararlanmakta, bulunduklar› yörenin geliflimine katk›da bulunmaktad›r. Yat›l› bölge ilkö¤retim okullar›, e¤itim hizmetlerinin bir merkezde toplanmas›, madde ve insan kaynaklar›n›n etkili kullan›lmas› ve e¤itim hizmetinin niteli¤inin art›r›lmas› aç›s›ndan önemli bir uygulamad›r.
SIRA S‹ZDE
3
Birlefltirilmifl
S O R U ö¤retim:
s›n›flarda
‹lkö¤retimde birden fazla
s›n›f›n
birlefltirilmesiyle
D‹KKAT
oluflturulmufl bir ö¤renci
kümesiyle bir ö¤retmen
taraf›ndan gerçeklefltirilen
SIRA S‹ZDE
ö¤retimdir.
AMAÇLARIMIZ
K ‹ T A P
TELEV‹ZYON
‹NTERNET
Tafl›mal› e¤itimle,
yat›l› ve pansiyonlu ilkö¤retim okulu uygulamas›n›n ortak amac› nedir?
SIRA S‹ZDE
B‹RLEfiT‹R‹LM‹fi SINIFLARDA Ö⁄RET‹M
Ü fi Ü N E L ‹ M
Okullarda Dö¤rencileri
s›n›flara ay›rma anlay›fl›, 1800’lere kadar uzanmaktad›r. Daha sonra s›n›f, okullarda ve ö¤retim kurumlar›nda h›zl› bir biçimde bir düzenleme
S O R Ugelmifltir. S›n›f düzeyleri daha çok ö¤rencilerin yafllar›na göre bebirimi durumuna
lirlenmektedir. Bir s›n›f, ayn› yafl düzeyindeki çocuklar› kapsamaktad›r. Bu s›n›flara ba¤›ms›z s›n›f ad› verilmektedir. Bir okulda, birden fazla s›n›f›n birlefltirilmesiyD‹KKAT
le bir küme oluflturulmas›na ise birlefltirilmifl s›n›f denilmektedir.
‹lkö¤retimde birden fazla s›n›f›n birlefltirilmesiyle oluflturulmufl bir ö¤renci küS‹ZDE taraf›ndan gerçeklefltirilen e¤itime birlefltirilmifl s›n›flarda ö¤mesiyle bir SIRA
ö¤retmen
retim ad› verilmektedir (Fidan, 1987, s.2). Bir baflka tan›mla, birlefltirilmifl s›n›flarda ö¤retim,
iki ya da daha çok s›n›f›n bir grup teflkil ederek bir ö¤retmen yönetiAMAÇLARIMIZ
minde birlikte çal›flmas›d›r (Binbafl›o¤lu, 1999, s.1).
Birlefltirilmifl s›n›flar, k›rsal ya da da¤›n›k yerleflim bölgelerinde görülür. Bu bölgelerde ö¤retmen
K ‹ T A ve
P ö¤renci say›s› az oldu¤u için bir s›n›f düzeyi, farkl› yafllardaki ö¤rencileri içerir. Örne¤in, bir s›n›f 1. ve 2. ya da 3. ve 4. s›n›flardaki ö¤rencilerden oluflabilir. Bu s›n›flar birlefltirilmifl s›n›f olarak adland›r›l›r. Buna göre, bir s›n›fta farkl› yafl
T Egrubundan
L E V ‹ Z Y O N ö¤renciler bulunur ve bu ö¤renciler farkl› yeterlik düzeyin-
N N
‹NTERNET
de ö¤renirler ve çal›fl›rlar. Ö¤renciler birlefltirilmifl s›n›flara, yafl, yetenek, geliflim
düzeyi, geçmifl yaflant›lar, deneyim, güdülenme düzeyi ve ilgi gibi farkl› özelliklere sahip olarak gelirler (Mathot, 2001).
Birlefltirilmifl s›n›flarda ö¤retim, ilkö¤retim program›nda öngörülen bir uygulama biçimidir. Buna göre, ba¤›ms›z bir s›n›fta yap›lan ö¤retim ile birlefltirilmifl s›n›fta yap›lan ö¤retim aras›ndaki fark, ö¤retim biçiminden kaynaklanmaktad›r. Birlefltirilmifl s›n›flarda, ba¤›ms›z s›n›flardan farkl› olarak ö¤renciler derslerin büyük bir
k›sm›n› kendi kendilerine çal›flarak geçirmekte, kimi dersleri iki ya da daha çok
s›n›fla birlikte görmektedirler.
Birlefltirilmifl S›n›flarda Ö¤retimin Ortaya Ç›kmas›n›n
Nedenleri
Bir iki derslikli okullar yaparak bu okullarda birden çok s›n›f›n birlefltirilmesi sonucu oluflturulmufl ö¤renci kümesiyle ö¤retim yapma, uzun y›llard›r yayg›n olarak
izlenen bir yoldur. Birlefltirilmifl s›n›f uygulamas›, çeflitli nedenlerden dolay› tüm
dünyada uygulanmaktad›r. Birlefltirilmifl s›n›f uygulamalar›n›n temel nedenleri genelde flöyle s›ralanmaktad›r (Mathot, 2001):
• Göçler ya da ölüm oran›ndaki art›fltan dolay› nüfus yo¤unlu¤unun az olmas›,
• Ekonomik koflullar›n kötü olmas›ndan dolay› ö¤retim kaynaklar›n›n
yetersizli¤i,
• Ö¤rencilerin okula devam›n›n engellendi¤i kültürel de¤erlerin sürmesi,
• Kimi ö¤rencilerin zihinsel engelli olmas› ve yak›n çevrede özel e¤itim olanaklar›n›n olmamas›.
Birlefltirilmifl s›n›flarda ö¤retim, Türkiye’de toplumdaki tüm ö¤rencilerin ilkö¤retimden yararlanamamas› sorununa çözüm üretmek amac›yla ortaya ç›kan bir e¤itim gerçe¤idir. Asl›nda, birlefltirilmifl s›n›flarda ö¤retim daha çok köy olgusuna dayanmaktad›r. Bu olgu devam etti¤i sürece de birlefltirilmifl s›n›flarda ö¤retim uygulamas›n›n sürece¤i söylenebilir. Daha önce de söz edildi¤i gibi, Türkiye’de geçmiflten günümüze kimi sosyal ve ekonomik nedenler, k›rsal yerleflim birimlerinde ö¤rencilere ilkö¤retim sa¤lama noktas›nda kimi çözümler üretilmesini zorunlu k›lm›flt›r. Bu ba¤lamda, birbiriyle yak›n iliflkili üç neden, birlefltirilmifl s›n›flarda ö¤retimin ortaya ç›kmas›na neden olmufltur.
• Ö¤renci say›s›n›n az olmas›: Köyden kente göç nedeniyle köy nüfuslar›n›n azalmas›, ö¤renci say›s›n›n da azalmas›na yol açmaktad›r. Bu durumda,
okullarda her s›n›fa çok az say›da ö¤renci düflmesinden dolay› s›n›flar› birlefltirmek en ak›lc› çözüm olarak ortaya ç›kmaktad›r.
• Ö¤retmen say›s›n›n yetersiz olmas›: Geçmiflte ilkö¤retimde s›n›f ö¤retmenlerinin say›ca yetersizli¤i ve her okula derslik say›s› kadar ö¤retmen görevlendirilmesinin ekonomik olmamas›, birlefltirilmifl s›n›flarda ö¤retim uygulamas› seçene¤ini ortaya ç›karm›flt›r.
• Derslik say›s›n›n az olmas›: Ö¤renci say›s› az olan yerleflim birimlerinde
befl derslikli okullar yerine bir iki derslikli okullar yap›lmas› söz konusu oldu¤undan, s›n›flar›n birlefltirilmesi zorunlu olmaktad›r. Böylece, okul ve ö¤retmenden daha ekonomik yararlanma olana¤› sa¤lanmaktad›r.
Birlefltirilmifl s›n›flarda ö¤retimin ortaya ç›kmas›nda genelde, co¤rafi ve sosyoekonomik etmenler etkili olmakla birlikte, kültürel etmenleri de unutmamak gerekmektedir. Ço¤u ülkede, kültürel etmenler de etkili olmaktad›r.
Bu nedenler dikkate al›nd›¤›nda, nüfusu çok az olan yerleflim birimlerinde, örne¤in 45-50 ö¤rencisi bulunan bir köye befl derslikli bir okul yaparak befl ö¤ret-
9
10
men göndermek olanakl› olmamakta; bir ya da iki derslikli bir okul yap›larak bir
ya da iki ö¤retmen gönderilmektedir. Kimi yerleflim birimlerinde befl derslik ve yeterli say›da ö¤renci bulunmakla birlikte ö¤retmen say›s› yeterli olmad›¤›ndan da s›n›flar›n birlefltirilmesi yoluna gidilmektedir. Yine, kimi yerleflim birimlerinde de yeterli say›da ö¤retmen ve ö¤renci bulunmas›na karfl›l›k derslik say›s›ndaki yetersizlik nedeniyle s›n›flar birlefltirilmektedir.
Birlefltirilmifl s›n›flarda ö¤retim, Türk E¤itim Sistemi’nde çok eski bir uygulamad›r. Cumhuriyetin kurulmas›yla birlikte köy okullar›ndaki ö¤retime büyük önem
verilmifltir. Bu kapsamda 1926 y›l›nda 739 say›l› Maarif Teflkilat› Yasas› gere¤ince
ilkö¤retim okullar› köy ve flehir olmak üzere ikiye ayr›lm›fl; köy okullar› 3, flehir
okullar› 5 y›l olarak öngörülmüfltür. 1930 y›l›nda Köy Mektepleri Müfredat Program› yürürlü¤e girmifltir. Bu programda bir, iki, üç ö¤retmenli köy okullar›nda derslerin nas›l yürütülece¤i ile ilgili esaslar belirlenmifltir. Ayr›ca, haftal›k ders da¤›t›m
çizelgesi belirlenmifltir.
1939 y›l›nda köy okullar›n›n süresi 3 y›ldan 5 y›la ç›kar›lm›fl; programlar› yeniden düzenlenmifltir. Böylece, köy ve flehir okullar›ndaki süre fark› ortadan kald›r›lm›flt›r. Ancak, her s›n›fa bir ö¤retmen verebilme olanaks›zl›¤› karfl›s›nda da birlefltirilmifl s›n›flar uygulamas› kabul edilmifl ve çeflitli birlefltirmeler için haftal›k
ders da¤›t›m çizelgeleri haz›rlanm›flt›r. Kimi deneme okullar›nda denenen yeni haz›rlanm›fl ‹lkokul Program tasla¤›nda, s›n›f sistemi yerine grup sistemi benimsenmifltir. Okulun tüm ö¤rencilerinin grup esas›na göre ayr›lmalar› ve her grubun
program›n gösterdi¤i üniteleri ifllemeleri öngörülmüfltür. Ayr›ca, köy okulu program›nda köyün gereksinim ve koflullar› göz önüne al›nm›fl; uygulamal› tar›m çal›flmalar›na a¤›rl›k verilmifltir.
1948 y›l›nda ilkokul program› yeniden gözden geçirilmifltir. Bu arada köy
okullar›ndaki birlefltirilmifl s›n›flarda ö¤retimi kolaylaflt›rmak için sistemli çal›flmalara bafllanm›flt›r. 1950-1968 y›llar› aras›nda deneysel nitelikteki çal›flmalar
sürdürülmüfl, baflka ülkelerdeki uygulamalar incelenerek bu alanda uzman kifliler yetifltirilmifltir. 1962 y›l›nda köy okullar›ndaki ö¤retim de dikkate al›narak
1962 ‹lkokul Program Tasla¤› haz›rlanm›flt›r. Genifl bir kat›l›mla haz›rlanan bu
program uzun süre denenmifl ve 1968 y›l›nda yürürlü¤e girmifltir. Bu programda
da birlefltirilmifl s›n›flarda ö¤retimle ilgili önemli kolayl›klar getirilmifltir (Fidan,
1987). Programa göre, tek ö¤retmenli ve befl s›n›fl› okullarda ö¤retmenin, befl yerine iki grupla karfl› karfl›ya kalmas›n› ve ö¤rencilerle daha çok ilgilenmesini sa¤lamak için 1., 2., 3. s›n›f ö¤rencileri A grubu, 4. ve 5. s›n›f ö¤rencileri B grubu ad›
alt›nda; Hayat Bilgisi, Tar›m, Sosyal Bilgiler ve Fen Bilgisi konular› genifl üniteler
biçiminde birlefltirilmifltir. Ünitelerin ifllenmesinde dönüflümlülük esas› kabul
edilmifltir.
Birlefltirilmifl S›n›flar› Oluflturma Biçimleri
Birlefltirilmifl s›n›fl› okullarda 1., 2. ve 3. s›n›flar A grubu, 4. ve 5. s›n›flar da B grubu olarak adland›r›lmaktad›r. Okuldaki ö¤renci, ö¤retmen ve derslik say›s›na ba¤l› olarak çeflitli uygulamalar yap›labilmektedir. Bu uygulamalar flöyle aç›klanabilir:
• Tek ö¤retmenli okullarda A ve B grubu ayn› ö¤retmen taraf›ndan yönetilir.
• ‹ki ö¤retmenli okullarda A grubunu bir ö¤retmen B grubunu da di¤er ö¤retmen yönetir. ‹ki ö¤retmenden biri aday ya da vekil ö¤retmen ise, A grubu
asil ö¤retmen, B grubunun aday ya da vekil ö¤retmen taraf›ndan yönetilmesi daha uygundur.
• Üç ö¤retmenli okullarda 1. s›n›f› bir ö¤retmen, 2. ve 3. s›n›f› bir ö¤retmen,
4. ve 5. s›n›flar› da bir ö¤retmen yönetir. Üç ö¤retmenli ve üç derslikli okullarda, özellikle 1. s›n›flar›n ba¤›ms›z s›n›f olmas›nda yarar bulunmaktad›r.
Üç ö¤retmen, iki derslik varsa, 1. s›n›flar tam gün; di¤erlerinden biri sabahç› di¤eri ö¤lenci olmal›d›r.
• Dört ö¤retmenli okullarda, 1., 4. ve 5. s›n›f› ayr› ö¤retmenler, 2. ve 3. s›n›flar› da bir ö¤retmen yönetir. 2. ve 3. s›n›f ö¤rencilerinin say›s› çok fazla ise 4. ve 5. s›n›flar birlefltirilir, 2. ve 3. s›n›flar ayr› ö¤retmenler taraf›ndan yönetilir.
• A ve B gruplar›ndaki ö¤renci say›s›n›n durumuna göre, A grubundaki 3. s›n›f ö¤rencileri B grubuna kat›labilir. Örne¤in, A Grubundaki ö¤renci say›s›
35, B grubundaki ö¤renci say›s› 9 ise, 3. s›n›f ö¤rencileri B grubuna al›nabilir. Bu durumda, B grubuna al›nan 3. s›n›f ö¤rencileri için A grubuna ait y›ll›k plan uygulan›r.
• A ve B gruplar›ndaki ö¤renci say›s›n›n normalin çok üzerinde olmas› durumunda ö¤retmenin kabul etmesi kofluluyla ikili ö¤retim yap›labilir.
Bu uygulamalar›n yan› s›ra okuldaki ö¤retmen, ö¤renci ve derslik durumuna
göre farkl› düzenlemelere de gidilebilmektedir. Okul müdürü ve ö¤retmen anlaflarak en uygun biçimi seçebilmektedirler. En uygun uygulamay› belirlemede ilkö¤retim denetçisinin de görüflünün al›nmas› uygun olmaktad›r.
Birlefltirilmifl S›n›fl› Okullar›n Özellikleri
Birlefltirilmifl s›n›flarda ö¤retim uygulamas› genelde köy olgusuna dayanmaktad›r.
Bu nedenle, birlefltirilmifl s›n›fl› okullar, daha çok köy okulu olarak nitelendirilmektedir. Nitekim, Türkiye’de birlefltirilmifl s›n›fl› okullar›n neredeyse tümü köylerde yer almaktad›r. Bu okullar, do¤al olarak, köy koflullar›ndan etkilendikleri ve
bu koflullar içinde ö¤retim hizmeti verdiklerinden köy koflullar› ve gereksinimlerine uygun olarak yap›lmaktad›r. Ayr›ca, birlefltirilmifl s›n›flarda uygulanan ö¤retim
program› da köyün sosyal, kültürel ve ekonomik özelliklerine uyarlanmaktad›r. Fiziksel ve yönetsel yap›s›n›n yan› s›ra programlar›n uygulanmas› bak›m›ndan da
kendine özgü özellikleri bulunan birlefltirilmifl s›n›fl› okullarda e¤itim-ö¤retim etkinlikleri, normal ilkö¤retim okullar›ndan farkl› olarak gerçeklefltirilmektedir. Birlefltirilmifl s›n›fl› okullar›n özelliklerinden kimileri flöyle s›ralanabilir (Do¤an, 2000):
• Bina olarak küçük ve genelde tek katl›d›rlar.
• Bu okullarda alt›, yedi ve sekizinci s›n›flar bulunmaz.
• Okul müdürü de s›n›f okutur.
• Bu okullarda diploma düzenlenmez.
• S›n›flar A ve B grubu biçiminde düzenlenir.
• S›n›f yerine “y›l ö¤rencileri” deyimi kullan›l›r.
• S›n›f tekrar› yaln›zca 3. ve 5. s›n›fta yapt›r›l›r.
Birlefltirilmifl s›n›fl› köy okullar›, genelde, kimi s›n›rl›l›klar içinde e¤itim-ö¤retim
hizmeti sunmaktad›r. Tümü için söz konusu olmamakla birlikte; bu okullar›n fiziksel alt yap›lar›, ulafl›m ve iletiflim olanaklar›, araç-gereç ve donan›mlar›, rehberlik
hizmetleri, sosyal etkinlikleri, sa¤l›k hizmetleri istenilen düzeyde de¤ildir. Bu nedenle, bu okullarda görev yapacak ö¤retmenlerin bu koflullar› bilmesi ve bu koflullar içinde görev yapmaya haz›r olmalar› büyük önem tafl›maktad›r.
11
12
Birlefltirilmifl S›n›flarda Ö¤retim Uygulamas›n›n
S›n›rl›l›klar› ve Sa¤lad›¤› Olanaklar
Yerleflim birimi ve okulun özellikleri nedeniyle birlefltirilmifl s›n›flarda ö¤retim uygulamas›n›n kimi s›n›rl›l›klar› bulunmaktad›r. De¤iflik önlemler al›nsa bile, birlefltirilmifl s›n›flarda ö¤retim uygulamas› ba¤›ms›z s›n›f uygulamas›ndan daha zor ve
karmafl›k bir yap› sergilemektedir.
• Ö¤retmenin görev, yetki ve sorumlulu¤unun daha fazla olmas›: Befl s›n›f›
birlikte yöneten ö¤retmen, ayn› zamanda, müdür yetkili oldu¤u için e¤itim
ve ö¤retimin yan› s›ra yönetim ifllerini de yürütmek durumunda kalabilmektedir. Kuflkusuz, ba¤›ms›z bir s›n›f› yöneten ö¤retmenle, befl s›n›f› birlikte yöneten ö¤retmenin görev, yetki ve sorumluluklar›n›n boyutu farkl›
olacakt›r.
• Ö¤retimi yönetmenin oldukça zor bir ifl olmas›: Geliflim, ö¤renme ve deneyim yönünden birbirinden oldukça farkl› düzeylerdeki ö¤rencilerle ö¤retim
yapmak kolay de¤ildir. De¤iflik s›n›f düzeyindeki ö¤rencilerin tümünün gereksinimlerini karfl›lamak, onlar›n bireysel farkl›l›klar›n› dikkate almak, ö¤retmenli ve ödevli dersler için uygun strateji, yöntem ve teknikler seçmek ve
uygulamak, ö¤retimi uygun araç-gereçlerle desteklemek, ö¤renilenleri uygun araç ve tekniklerle de¤erlendirmek oldukça zor bir ifltir.
• Ö¤retmenin, ö¤retim için yapaca¤› haz›rl›k ve ö¤retim için harcayaca¤› zaman›n ve çaban›n daha fazla olmas›: Ö¤retmenli ve ödevli ders saatlerinde
gerçeklefltirilecek etkinlikleri önceden planlanmak ve ödevli derslerde ö¤rencileri kendi kendilerine çal›flmaya yönlendirerek bu süreci etkili bir biçimde gerçeklefltirmek için yap›lacak haz›rl›k, çok fazla zaman gerektirmektedir.
Bu durum, ö¤retmenin önceden ciddi bir haz›rl›k yapmas›n›, tüm ö¤rencileri ayn› anda etkinli¤e yöneltmesini gerekli k›lmaktad›r.
• ‹lkö¤retim program›nda öngörülen tüm kazan›mlara ulaflman›n daha zor
olmas›: ‹lkö¤retim program›n›n ba¤›ms›z s›n›flar için belirlenmifl bulunan
tüm kazan›mlar›, birlefltirilmifl s›n›flar için de geçerlidir. Oysa, birlefltirilmifl
s›n›fl› okullar›n sahip oldu¤u olumsuz koflullar›n da etkisiyle tüm kazan›mlara ulaflmak çok da olanakl› olmayabilmektedir. Özellikle, her s›n›f için öngörülen etkinlikleri birlefltirilmifl s›n›flarda gerçeklefltirmek için zaman yeterli de¤ildir.
• Ö¤retmenlerin, birlefltirilmifl s›n›flarda ö¤retim konusunda yeterli bilgi ve
beceriye sahip olmamas›: Birlefltirilmifl s›n›flarda ö¤retim, özel koflullarda,
belirli bilgi ve becerileri gerektiren bir ö¤retim biçimidir. Ne yaz›k ki, ö¤retmen yetifltiren kurumlarda ö¤retmen adaylar›na birlefltirilmifl s›n›flarda ö¤retimle ilgili bilgi ve becerilerin yeterince kazand›r›ld›¤›n› söylemek olanakl›
de¤ildir. Ö¤retmen adaylar›, bu dersi, gerçek okul ortam›nda uygulamal›
olarak gerçeklefltirme olana¤› bulamamaktad›rlar. Ayr›ca, ö¤retmen adaylar›n›n ilk atamalar›nda ço¤unlukla k›rsal yerleflim birimlerindeki köy okullar›na atanmalar› söz konusu olmakta ve ö¤retmen adaylar› bu uygulamay›
deneyimsiz olarak gerçeklefltirmek durumunda kalmaktad›r.
• Ö¤retmenlerin, istenilen ölçüde rehberlik ve destek hizmeti almalar›n›n
olanakl› olmamas›: Birlefltirilmifl s›n›flarda görev yapan ö¤retmenler, okulda fazla meslektafla ve deneyimli yöneticiye sahip olmad›klar› durumlarda,
yeterli düzeyde rehberlik hizmeti alamamaktad›rlar. Özellikle, okulda tek
olarak görev yapan ö¤retmenler, e¤itim, ö¤retim ve yönetimle ilgili iflleri
yürütürken karfl›laflt›klar› sorunlar› çözmede dan›flabilecekleri ilgilileri, özellikle de e¤itim denetçilerini her zaman yanlar›nda bulamamaktad›rlar.
Ayr›ca, okulun bulundu¤u yerleflim biriminin ulafl›m koflullar› ve iletiflim
olanaklar›, ö¤retmenlerin gereksinim duyduklar› rehberlik hizmetini almalar›n› engelleyebilmektedir.
• Kimi köy okullar›n›n fiziksel alt yap› ve e¤itsel donan›mlar›n›n yeterli olmamas›: Köy okullar›n›n tümü, bir okul için öngörülen tüm özelliklere sahip
de¤ildir. Okullar›n fiziksel alt yap›lar› ve araç-gereç vb. donan›mlar› yetersiz
oldu¤unda, etkili ve verimli bir ö¤retim yapmak olanakl› olmamaktad›r.
Bunlar›n d›fl›nda, köyün sahip oldu¤u ulafl›m, ekonomik durum vb. olumsuz koflullar da e¤itim ve ö¤retim etkinliklerini etkilemektedir. Birlefltirilmifl
s›n›f uygulamas› yapan okullarda özellikle araç-gereç eksikli¤i köyde görev
yapan ö¤retmenin verimlili¤ini düflürmektedir.
Sözü edilen bu s›n›rl›l›klar›na karfl›n birlefltirilmifl s›n›flarda ö¤retim, iyi yönetilmesi durumunda, geliflmeleri için ö¤rencilere önemli olanaklar sa¤lamaktad›r.
Ayr›ca, etkili ve verimli olarak gerçeklefltirildi¤inde bu s›n›rl›l›klar› azaltmak olanakl›d›r. Bu olanaklar flöyle s›ralanabilir (Richmond Academy, 2006; Tagnet,
2006).
• Bireysellefltirme: Birlefltirilmifl s›n›flarda görev yapan ö¤retmen, az say›da
ö¤renciye sahip oldu¤u için ö¤rencilere daha fazla zaman ay›rma olana¤›na
sahiptir. Ö¤retmen bafl›na düflen ö¤renci say›s›n›n az olmas›, ö¤rencilerin
gereksinimlerini, güçlü ve zay›f yönlerini tan›mada ö¤retmene daha fazla
zaman ay›rma olana¤› sa¤lamaktad›r. Ö¤retmen, ö¤rencilerin sahip olduklar› bireysel sorunlar› daha iyi görme f›rsat›na sahiptir. Ö¤retimin iyi düzenlenmesi ve yürütülmesi durumunda, ö¤rencileri ilgi ve yetenekleri do¤rultusunda gelifltirmek ve bireysel farkl›l›klara uygun ö¤retim ortam› haz›rlamak
olanakl› olmaktad›r.
• Esnek ö¤retim uygulamalar›: Birlefltirilmifl s›n›flar, ö¤rencilerin farkl› geliflim
düzeylerinde çal›flmalar›na olanak sa¤lar. Örne¤in, bir ö¤renci, matematik
dersinde alt seviye grubundaki ö¤rencilerle çal›fl›rken, ayn› ö¤renci daha üst
seviye grubundaki ö¤rencilerle okuma çal›flmalar›na kat›lma f›rsat› bulur.
Yine, s›n›flar›n birlefltirilmesiyle ortaya ç›kan farkl› yafl, deneyim ve bilgi düzeyindeki çocuklar›n birlikte bulunmas›, onlar›n birbirilerini olumlu yönde
etkilemelerine, birbirlerinden ö¤renmelerine ve birbirleriyle yard›mlaflmalar›na olanak sa¤lar. Ayr›ca, farkl› özellikteki ö¤rencilerin bir arada bulunmas›, okulca gerçeklefltirilecek etkinlikleri birlikte yapma f›rsat› verir. Gazete ya
da dergi ç›karmak, sergiler açmak, bayram kutlamalar› yapmak gibi etkinliklerde okuldaki tüm ö¤renciler görev alabilir.
• Sosyal beceriler: Normal ö¤retim yap›lan s›n›flar›n zorluklar›ndan biri, ö¤rencilerin içinde bulunduklar› sosyal atmosferi daraltmas›d›r. Birlefltirilmifl
s›n›flar, ö¤rencilerin, ö¤renme ortam›ndaki uyar›c›lar, ilgiler ve deneyimleri
aç›s›ndan geçmifl ve gelece¤i daha iyi anlamas›na yard›m eder. Yap›lan araflt›rmalar, birlefltirilmifl s›n›flar›n bireysel ve sosyal geliflimi art›rd›¤›, okula
karfl› olumlu tutum gelifltirdi¤i ve ö¤rencilerin daha fazla iflbirlikli, daha az
rekabetçi olmalar›na yard›m etti¤ini ortaya koymaktad›r.
• Akran ö¤retimi: Birlefltirilmifl s›n›flarda çocuklar, genellikle normal ö¤retim
yap›lan s›n›flardakinden daha fazla birbirine yard›m etme f›rsat›na sahiptir.
Akran ö¤retimi, büyük çocuklar›n küçük çocuklara yard›m etmesini sa¤la-
13
14
yacak olanaklar vermektedir. Büyük çocuklar, küçük çocuklar›n sorunlar›n› çözmelerine yard›mc› olur; bu durum, onlar›n daha iyi ö¤renmelerinin
bir arac›d›r.
• Ba¤›ms›z çal›flma ve sorumluluk alma: Birlefltirilmifl s›n›flarda ö¤retimde zaman›n büyük bir bölümü ö¤rencilerin kendi kendilerine çal›flmalar›yla geçmektedir. Ö¤renciler, kendi kendine çal›flmalar s›ras›nda kendi kendine ö¤renme, kendini yönetme, araflt›rma yapma, sorumluluk üstlenme gibi beceriler edinme olana¤› bulurlar. Yap›lan araflt›rmalar, birlefltirilmifl s›n›flardaki
ö¤rencilerin ba¤›ms›z çal›flma al›flkanl›¤› gelifltirerek, kendi ö¤renme etkinlikleri için daha fazla sorumluluk üstlendiklerini ortaya ç›karm›flt›r.
• Aile ortam›: Birlefltirilmifl s›n›flar, bir aile ortam› sa¤lar. Aile kat›l›m›, birlefltirilmifl s›n›fl› okullar›n en önemli olanaklar›ndan biridir. Birlefltirilmifl s›n›fl›
okullar, her ö¤rencinin ev ortam›nda oldu¤u gibi ö¤retmeninden de özel
yard›m ald›¤› yerlerdir.
• Ö¤renci baflar›s›: Birlefltirilmifl s›n›fl› okullardaki ö¤renciler, ço¤u konuda, ulusal düzeyde yap›lan s›navlarda ortalaman›n üzerinde baflar›ya sahip olmaktad›r.
Ço¤u yönetici, ö¤retmen ve aile, birlefltirilmifl s›n›flarda ö¤retimin ö¤renciler
üzerinde olumsuz etkileri oldu¤unu düflünmektedir. Oysa, araflt›rma sonuçlar›, birlefltirilmifl s›n›flarda ö¤renim gören ö¤rencilerin akademik baflar›lar›, sosyal iliflkileri ve tutumlar› üzerinde olumsuz etkilerinin olmad›¤›n› göstermektedir. Nitekim
ba¤›ms›z bir s›n›fta ö¤renim gören ö¤rencilerle birlefltirilmifl s›n›flarda ö¤renim gören ö¤renciler üzerinde yap›lan 13 araflt›rma, akademik baflar› bak›m›ndan bir fark
olmad›¤›n› ortaya koymufltur (Miller, 1991). Denilebilir ki, e¤itim biliminin öngördü¤ü ve vurgulad›¤›; akrandan ö¤renme, grup çal›flmas›, ba¤›ms›z çal›flma, çevre
ile bütünleflme, birlefltirilmifl s›n›flarda zorunlu olarak gerçeklefltirilen uygulamalard›r. Çünkü, birlefltirilmifl s›n›flarda ödevli ders saatlerinde, ö¤rencinin bireysel olarak ya da grup halinde ba¤›ms›z çal›flmas› gerekmektedir. Farkl› yafl ve ö¤renme
düzeylerdeki ö¤rencilerin bir arada bulundu¤u birlefltirilmifl s›n›flarda, düzey
kümeleri oluflturarak herhangi bir derste çok geri olan bir ö¤renciyi di¤er arkadafllar›n›n düzeyine getirmek olanakl› olabilmektedir. Ö¤retmen, ayn› düzeydeki ö¤rencilerle s›n›flar›na bakmaks›z›n ayn› etkinlikleri rahatl›kla yapabilmektedir. Bu
çal›flmalar sonucunda, birlefltirilmifl s›n›flar›n do¤as› gere¤i ö¤rencilere kimi kazan›mlar daha kolay kazand›r›labilmektedir. Yard›mseverlik ve birlikte ifl yapma al›flkanl›¤›, paylafl›m, kiflili¤in geliflmesi, farkl›l›klara sayg›l› olma, sorumluluk üstlenme, giriflimcilik bu kazan›mlardan baz›lar›d›r. Ancak, tüm bunlar›n gerçekleflmesi,
hiç kuflkusuz iyi yetiflmifl ö¤retmen, uygun bir çevre, iyi haz›rlanm›fl bir plan, nitelikli yönetici ve nitelikli denetçilerle olanakl› olabilmektedir.
SIRA S‹ZDE
S O R U
D‹KKAT
SIRA S‹ZDE
AMAÇLARIMIZ
K ‹ T A P
4
BirlefltirilmiflSIRA
s›n›flarda
S‹ZDE ö¤retimin baflar›s› öncelikle neye ba¤l›d›r?
TÜRK‹YE’DE B‹RLEfiT‹R‹LM‹fi SINIFLARDA Ö⁄RET‹M
UYGULAMALARI
Her çocuk e¤itim görme hakk›na sahiptir. Birlefltirilmifl s›n›flar ve tek ö¤retmenli
okullar, k›rsal
birimlerindeki çocuklar›n e¤itim alma hakk›n› gerçeklefltirS Oyerleflim
R U
meye olanak sa¤lamaktad›r. Birlefltirilmifl s›n›flarda ö¤retim uygulamas› ülkemizin
bir gerçe¤idir. Ancak, yaln›zca bizim ülkemize özgü bir uygulama da de¤ildir. Bu
D‹KKAT
uygulama, gerek geliflmekte olan gerek geliflmifl ülkelerde de bulunmaktad›r.
N N
SIRA S‹ZDE
AMAÇLARIMIZ
K ‹ T A P
15
Birlefltirilmifl s›n›flarda ö¤retim uygulamas› Avustralya, ‹ngiltere, Galler, Kanada, Almanya, ‹sviçre, Hollanda, Peru, Srilanka, Hindistan, Kolombiya, Yeni Zelanda, ABD, Bolivya, Fas, Fransa, Mali, Filipinler, Çin, Tanzanya, Rusya, Zaire, Yunanistan, Kore gibi pek çok ülkede görülmektedir. Ancak, birlefltirilmifl s›n›flarda ö¤retim, Fransa ve Norveç gibi ülkelerde sorunsuz ve etkili bir biçimde sürdürülürken ço¤u geliflmekte olan ülkelerde, e¤itim materyalleri ile bu konuda iyi yetiflmifl
ö¤retmen ve yönetici eksikli¤i görülmektedir (Mathot, 2001). Birlefltirilmifl s›n›flarda ö¤retim, özellikle Avrupa ülkelerinde de yayg›n biçimde uygulanmaktad›r. Örne¤in, Hollanda’da, ö¤retmenlerin %53’ü birlefltirilmifl s›n›flarda ö¤retim yapmaktad›r. ‹skoçya’da okullar›n %26.8’i, ‹rlanda’da %40’›, Norveç’te %42’si, Yunanistan’da %31’i, Çek Cumhuriyetinde %35’i birlefltirilmifl s›n›fl›d›r. Yine Avusturya’da
okullar›n %25’i bir, iki ya da üç s›n›fl› okullardan oluflmaktad›r. Bunun yan› s›ra,
Almanya, ‹sviçre ve ‹sveç’te birlefltirilmifl s›n›fl› okullar çok az düzeydedir (Mulyran-Kyne, 2005).
Avrupa ülkelerinin yan› s›ra 1990 y›l› verilerine göre Avustralya’da okullar›n
%34’ünde ö¤renci say›s›, birlefltirilmifl s›n›flarda ö¤retimi gerektirecek biçimde
100’den azd›r (Mulyran-Kyne, 2005). Peru’da %96’s› k›rsal yerleflim birimlerinde olmak üzere 21.500 birlefltirilmifl s›n›fl› okul bulunmaktad›r. Öyle ki 41.000 ö¤retmen
k›rsal yörelerdeki birlefltirilmifl s›n›fl› okullarda görev yapmaktad›r. Bu ö¤retmenler tüm ö¤retmenlerin %69’unu oluflturmaktad›r. Srilanka’da, 10.122 okul normal,
1.252 okul ise üç ö¤retmenden daha az ö¤retmene sahip birlefltirilmifl s›n›fl› okul
durumundad›r. Yine, Vietnam’da, 2.162 birlefltirilmifl s›n›fl› ilkö¤retim okulu bulunmaktad›r ve bu okullar tüm okullar›n %1.8’ini oluflturmaktad›r. Bu okullarda toplam 143.693 ö¤renci ö¤renim görmekte olup bu say› tüm ö¤rencilerin %1.38’ine
karfl›l›k gelmektedir (Vincent, 1999, s.22). Öte yandan, %3 gibi çok az da olsa
ABD’de de birlefltirilmifl s›n›f uygulamas› yap›lmaktad›r.
Türkiye’de birlefltirilmifl s›n›flarda ö¤retim, yat›l› ilkö¤retim bölge okulu ve tafl›mal› e¤itimle ilgili say›sal veriler Tablo 1.1’de görülmektedir.
Uygulamalar
Tafl›mal› ‹lkö¤retim
Okul Say›s›
Ö¤renci Say›s›
6.337
698.061
299
142.788
16.379
587.379
Toplam
23.015
1.428.228
Yat›l› ‹lkö¤retim Bölge Okulu
Tablo 1.1
‹lkö¤retimde
Birlefltirilmifl S›n›flar,
Tafl›mal› E¤itim ve
Yat›l› ‹lkö¤retim
Bölge Okulu
Uygulamalar›na
Yönelik Say›sal
Veriler
Tablo 1.1’de görüldü¤ü gibi, Türkiye’de 2004-2005 ö¤retim y›l› verilerine göre;
16.379 ilkö¤retim okulunda 587.379 ö¤renci birlefltirilmifl s›n›fl› okullarda ö¤renim
görmektedir. Yat›l› ilkö¤retim bölge okullar›n›n toplam say›s› 299 olup, ö¤renci say›s› 142.788’dir. 29.145 okuldan 698.061 ö¤renci 6.337 okula tafl›narak e¤itimlerini
tafl›mal› e¤itim kapsam›nda sürdürmektedir. Buna göre, Türkiye’de 23.015 ilkö¤retim okulunda, 1.428.228 ö¤renci birlefltirilmifl s›n›fl›, tafl›mal› ya da yat›l› ilkö¤retim
okullar›nda ö¤renim görmektedir.
Türkiye’de ilkö¤retimde birlefltirilmifl s›n›flar, tafl›mal› e¤itim ve yat›l›
ilkö¤retim bölge
SIRA S‹ZDE
okulu uygulamalar›na iliflkin say›sal veriler nas›l de¤erlendirilebilir?
5
SIRA S‹ZDE
S O R U
S O R U
D‹KKAT
D‹KKAT
SIRA S‹ZDE
SIRA S‹ZDE
16
Türkiye’de y›llara göre birlefltirilmifl s›n›fl› ilkö¤retim okullar› ve ö¤renci say›lar› Tablo 1.2’de görülmektedir (DPT, 2006).
Tablo 1.2
1999-2003 Y›llar›
Aras›nda
Birlefltirilmifl S›n›fl›
‹lkö¤retim Okullar›
ve Ö¤renci Say›lar›
Ö¤retim
Y›l›
TOPLAM
Okul
1 Ö¤retmenli
5 S›n›fl›
1 Ö¤retmenli
4 S›n›fl›
1 Ö¤retmenli
3 S›n›fl›
Di¤er
Ö¤renci
Okul
Ö¤renci
Okul
Ö¤renci
Okul
Ö¤renci
Okul
Ö¤renci
1999-2000 17.138
907.623
7.608
312.376
1.266
30.559
572
19.385
7.692
545.303
2000-2001 19.559
957.097
7.892
292.814
1.430
37581
1.643
44.147
8.594
582.555
2001-2002 18.517
914.074
5.958
215.912
1.023
25.034
1.386
40.971
10.150
632.157
2002-2003 17.682
688.270
6.243
186.713
686
13246
1.018
20.452
9.735
467.859
2003-2004 17.636
646.410
2004-2005 16.379
587.379
Not: Milli E¤itim Bakanl›¤› 2003-2004 ö¤retim y›l›ndan itibaren birlefltirilmifl s›n›f uygulamas› yapan okullara iliflkin istatistikleri farkl› kriterlere göre yay›nlam›flt›r.
Tablo 1.2’de görüldü¤ü gibi, birlefltirilmifl s›n›f uygulamas› yapan okullardaki
ö¤renci say›s› VIII. Befl Y›ll›k Kalk›nma Plan› döneminde %45 azalarak 907 binden
587 bine düflmüfltür. Ayr›ca, birlefltirilmifl s›n›flarda ö¤retim uygulamas›n›n bir ö¤retmenli ve befl s›n›fl› okullarda çok daha yüksek oldu¤u görülmektedir.
Tablo 1.3
2005-2006 Ö¤retim
Y›l›nda Birlefltirilmifl
S›n›fl› Okullar ve
Ö¤renci Say›lar›
Ö¤renci Say›s›
Okul ve S›n›flar
Ö¤retmen
Say›s›
Erkek
K›z
Toplam
‹ki S›n›f Bir Arada
9.923
110.65
103.740
214.398
Üç S›n›f Bir Arada
7.788
86.243
80.810
167.053
969
8.171
7.864
16.035
Befl S›n›f Bir Arada
7.790
85.220
79.079
164.309
Toplam
16.069
290.292
271.503
561.795
Dört S›n›f Bir Arada
2005-2006 ö¤retim y›l› verilerine göre Türkiye’de 34.989 ilkö¤retim okulu bulunmaktad›r. Bu okullar›n 16.069’unda birlefltirilmifl s›n›flarda ö¤retim yap›lmaktad›r.
Ö¤rencilerden 214.398’i iki s›n›f, 167.053’ü üç s›n›f, 16.035 bu dört s›n›f ve 164.309’u
befl s›n›f bir arada olmak üzere toplam 561.795 ö¤renci birlefltirilmifl s›n›flarda e¤itim görmektedir. 2005-2006 e¤itim ö¤retim y›l› verilerine göre, toplam ö¤renci say›s› bak›m›ndan birlefltirilmifl s›n›f uygulamas›n›n en yo¤un oldu¤u il fianl›urfa ve Erzurum’dur. fianl›urfa’da 914 birlefltirilmifl s›n›f uygulamas› yapan okulda 47.223, Erzurum’da da 805 birlefltirilmifl s›n›f uygulamas› yapan okulda da 27.885 ö¤renci ö¤renim görmektedir. Bu illeri s›ras›yla Samsun, Diyarbak›r ve Ad›yaman izlemektedir. Birlefltirilmifl s›n›flarda ö¤retim büyük illerde de uygulanmaktad›r. Yine 20052006 ö¤retim y›l› verilerine göre büyük illerde de birlefltirilmifl s›n›flarda ö¤retim uygulamas› yap›lmaktad›r. ‹stanbul’da 39 ilkö¤retim okulunda 1.314, Ankara’da 149 ilkö¤retim okulunda 3.831 ve ‹zmir’de 271 ilkö¤retim okulunda 8.423 ö¤renci birlefltirilmifl s›n›flarda ö¤renim görmektedir (MEB, 2006c). Bu veriler, birlefltirilmifl s›n›flarda ö¤retim uygulamas›n›n daha da devam edece¤ini göstermektedir.
Türkiye’de e¤itimde f›rsat eflitli¤i sa¤lamak, niteli¤i yükseltmek, bireylerin ve
farkl› yörelerin geliflmesine katk›da bulunmak üzere düflünülen ve uygulanan modellerden, tafl›mal› e¤itim, yat›l› ilkö¤retim bölge okulu ya da pansiyonlu ilkö¤retim okulu ve birlefltirilmifl s›n›flarda ö¤retim, halen devam etmektedir. Sözü edilen
bu uygulamalar, ö¤rencilerin e¤itsel, sosyal ve psikolojik sorunlar›n› tümüyle gidermifl de¤ildir. Ancak, okul, bir yerleflim biriminin, ayn› zamanda, e¤itim ve kültür merkezidir. Çünkü, okullar yaln›zca ö¤rencilere de¤il çevresindeki yetiflkinlere
de hizmet vermektedir. Bu yönüyle birlefltirilmifl s›n›fl› da olsa okullar k›rsal yerleflim birimlerinde vazgeçilmez toplumsal kurumlard›r.
Birlefltirilmifl s›n›flarda ö¤retim, Türk E¤itim Sistemi’nde y›llard›r uygulanan
bir yaklafl›md›r. Ancak, bu yaklafl›m, yeterli ilgiyi görmemifl ve k›sa sürede sona
erdirilmesi gereken bir uygulama olarak görülmüfltür. Oysa, bu uygulama sona
erdirilememifl ve sistemdeki yerini korumufltur. Bu nedenle, birlefltirilmifl s›n›flarda ö¤retimin akademik, sosyal ve ekonomik yönlerden yeniden de¤erlendirilmesi gerekmektedir.
17
18
Özet
N
A M A Ç
1
N
A M A Ç
2
Ö¤renci say›s›n›n çok az oldu¤u bu yerleflim
birimlerinde çocuklar›n ilkö¤retim gereksinimini karfl›lamak bak›m›ndan baflvurulan yollar› tan›mak
Türkiye’de nüfusu az ve da¤›n›k olan yerleflim
birimlerinde ilkö¤retime giden ö¤renci say›s› az
oldu¤undan her s›n›fa çok az ö¤renci düflmektedir. Bu yerleflim birimlerinde çocuklar›n ilkö¤retim gereksinimini karfl›lamak bak›m›ndan bafll›ca
üç yol benimsenmektedir. Bunlar, nüfusu az ve
da¤›n›k olan yerleflim birimlerindeki çocuklar›n
flehirlerdeki okullara tafl›nmas›yla gerçeklefltirilen tafl›mal› e¤itim, az nüfuslu birkaç yerleflim biriminin birlikte yararlanabilece¤i yat›l› ilkö¤retim
bölge okullar› ya da pansiyonlu ilkö¤retim okullar› ve her yerleflim biriminde bir iki derslikli
okullarda birlefltirilmifl s›n›flarda ö¤retimdir.
Tafl›mal› e¤itim, yat›l› ilkö¤retim bölge okulu ve
pansiyonlu ilkö¤retim okulu uygulamalar›n›
tan›mlamak
Tafl›mal› e¤itim ya da tafl›mal› ilkö¤retim, nüfusu az ve da¤›n›k yerleflim birimlerinde, ilkö¤retim okulu bulunmayan ya da birlefltirilmifl s›n›f
uygulamas› yapan ilkö¤retim okullar›ndaki ö¤rencilerin, tafl›ma merkezi ilkö¤retim okullar›na
günü birlik tafl›narak ö¤rencileri f›rsat eflitli¤inden yararland›rmak ve onlara daha nitelikli ö¤renim olana¤› sa¤lamak amac›yla yap›lan bir uygulamad›r. Yat›l› ilkö¤retim bölge okulu, Türkiye’de
nüfusun az ve da¤›n›k oldu¤u yerleflim yerlerinde zorunlu e¤itim ça¤›na gelmifl çocuklar›n sekiz
y›ll›k e¤itim gereksinimlerini karfl›lamak amac›yla kurulan ve ö¤rencilere e¤itim ö¤retimin yan›
s›ra e¤itimleri boyunca bar›nma, yeme, içme gibi olanaklar da sa¤layan yat›l› okuldur. Pansiyonlu ilkö¤retim okulu ise merkezî durumda olan
yerleflim birimlerinde, nüfusu az, da¤›n›k, okulu
bulunmayan ya da ilkö¤retim hizmetlerinin götürülemedi¤i yerleflim yerlerindeki zorunlu ö¤renim ça¤›ndaki ö¤rencilerin paras›z yat›l› ve çevresindeki ö¤rencilerin gündüzlü olarak e¤itimö¤retim gördükleri ilkö¤retim okuludur.
N
A M A Ç
3
N
A M A Ç
4
Birlefltirilmifl s›n›flarda ö¤retimin tan›m› ve kapsam›n› belirtmek,
‹lkö¤retimde birden fazla s›n›f›n birlefltirilmesiyle oluflturulmufl bir ö¤renci kümesiyle bir ö¤retmen taraf›ndan gerçeklefltirilen e¤itime birlefltirilmifl s›n›flarda ö¤retim ad› verilmektedir Birlefltirilmifl s›n›flarda ö¤retim, ilkö¤retim program›nda öngörülen bir uygulama biçimidir. Buna göre,
ba¤›ms›z bir s›n›fta yap›lan ö¤retim ile birlefltirilmifl s›n›fta yap›lan ö¤retim aras›ndaki fark ö¤retim biçiminden kaynaklanmaktad›r. Birlefltirilmifl
s›n›flarda, ba¤›ms›z s›n›flardan farkl› olarak ö¤renciler derslerin büyük bir k›sm›n› kendi kendilerine çal›flarak geçirmekte, baz› dersleri, iki ya
da daha çok s›n›fta birlikte görmektedirler. Bu
nedenle, ö¤renciler, ö¤renme sorumlulu¤unu daha fazla tafl›mak durumundad›rlar.
Birlefltirilmifl s›n›flarda ö¤retimin ortaya ç›k›fl
nedenlerini aç›klamak
Birlefltirilmifl s›n›flarda ö¤retimin ortaya ç›kmas›
birbiriyle yak›n iliflkili üç nedene ba¤l›d›r. Bunlardan birisi, ö¤renci say›s›n›n az olmas›d›r.
Özellikle köyden kente göç nedeniyle köy nüfuslar›n›n azalmas›, ö¤renci say›s›n›n da azalmas›na yol açmaktad›r. Bu durumda, okullarda her
s›n›fa çok az say›da ö¤renci düflmesinden dolay›
s›n›flar› birlefltirmek en ak›lc› çözüm olarak ortaya ç›kmaktad›r. ‹kincisi, ö¤retmen say›s›n›n yetersiz olmas›d›r. Özellikle geçmiflte ilkö¤retim s›n›f ö¤retmenlerinin say›ca yeterli olmamas› ve
her okula derslik say›s› kadar ö¤retmen görevlendirilmesinin ekonomik olmamas›, birlefltirilmifl s›n›flarda ö¤retim uygulamas› seçene¤ini ortaya ç›karm›flt›r. Üçüncüsü, derslik say›s›n›n az
olmas›d›r. Ö¤renci say›s› az olan yerleflim birimlerinde befl derslikli okullar yerine bir iki derslikli okullar yap›lmas› söz konusu oldu¤undan, s›n›flar›n birlefltirilmesi söz konusu olmaktad›r.
Böylece, okul ve ö¤retmenden daha ekonomik
biçimde yararlanma olana¤› sa¤lanmaktad›r.
N
A M A Ç
5
Birlefltirilmifl s›n›flarda ö¤retimin oluflturulma
biçimlerini tan›mak
Birlefltirilmifl s›n›fl› okullarda 1., 2. ve 3. s›n›flar
“A Grubu”, 4. ve 5. s›n›flar da “B Grubu” olarak
adland›r›lmaktad›r. Okuldaki ö¤renci, ö¤retmen
ve derslik say›s›na ba¤l› olarak çeflitli uygulamalar yap›labilmektedir. Buna göre, tek ö¤retmenli
okullarda A ve B grubu ayn› ö¤retmen taraf›ndan yönetilir. ‹ki ö¤retmenli okullarda A grubunu bir ö¤retmen B grubunu da di¤er ö¤retmen
yönetir. ‹ki ö¤retmenden biri aday ya da vekil
ö¤retmen ise, A grubu asil ö¤retmen, B grubunun aday ya da vekil ö¤retmen taraf›ndan yönetilmesi daha uygundur. Üç ö¤retmenli okullarda
1. s›n›f› bir ö¤retmen, 2. ve 3. s›n›f› bir ö¤retmen, 4. ve 5. s›n›flar› da bir ö¤retmen yönetir.
Üç ö¤retmenli ve üç derslikli okullarda, özellikle 1. s›n›flar›n ba¤›ms›z s›n›f olmas›nda yarar bulunmaktad›r. Üç ö¤retmen, iki derslik varsa, 1.
s›n›flar tam gün; di¤erlerinden biri sabahç› di¤eri ö¤lenci olmal›d›r. Dört ö¤retmenli okullarda,
1., 4. ve 5. s›n›f› ayr› ö¤retmenler, 2. ve 3. s›n›flar› da bir ö¤retmen yönetir. 2. ve 3. s›n›f ö¤rencilerinin say›s› çok fazla ise dördüncü ve beflinci s›n›flar birlefltirilir, 2. ve 3. s›n›flar ayr› ö¤retmenler taraf›ndan yönetilir. A ve B gruplar›ndaki ö¤renci say›s›n›n durumuna göre, A grubundaki üçüncü s›n›f ö¤rencileri B grubuna kat›labilir. A ve B gruplar›ndaki ö¤renci say›s›n›n normalin çok üzerinde olmas› durumunda ö¤retmenin kabul etmesi kofluluyla ikili ö¤retim yap›labilir.
N
A M A Ç
6
N
A M A Ç
7
19
Birlefltirilmifl s›n›flarda ö¤retimin s›n›rl›l›klar›n›
anlamak
De¤iflik önlemler al›nsa bile, birlefltirilmifl s›n›flarda ö¤retim uygulamas› ba¤›ms›z s›n›f uygulamas›ndan daha zor ve karmafl›k bir yap› sergilemektedir. Ö¤retmenin görev, yetki ve sorumlulu¤unun daha fazla olmas›, ö¤retimi yönetmenin
oldukça zor bir ifl olmas›, ö¤retmeninin ö¤retim
için yapaca¤› haz›rl›k ve ö¤retim için harcayaca¤› zaman ve çaban›n daha fazla olmas›, ilkö¤retim program›nda öngörülen tüm kazan›mlara
ulaflman›n daha zor olmas›, ö¤retmenlerin tümünün birlefltirilmifl s›n›flarda ö¤retim konusunda
yeterli bilgi ve beceriye sahip olmamas›, ö¤retmenlerin istenilen ölçüde rehberlik ve destek hizmeti almalar›n›n olanakl› olmamas› ve kimi köy
okullar›n›n fiziksel alt yap› ve e¤itsel donan›mlar›n›n yeterli olmamas› birlefltirilmifl s›n›flarda ö¤retimin s›n›rl›l›klar› aras›nda yer almaktad›r.
Birlefltirilmifl s›n›flarda ö¤retimin Türkiye’deki
durumunu kavramak
Türkiye’de 2004-2005 e¤itim ö¤retim y›l› verilerine göre; 16.379 ilkö¤retim okulunda 587.379 ö¤renci birlefltirilmifl s›n›fl› okullarda e¤itim-ö¤retim görmektedir. Bu, Türkiye’de ilkö¤retim okullar›n›n yar›s›nda birlefltirilmifl s›n›flarda ö¤retim
uygulamas› yap›ld›¤›n› göstermektedir. Ayr›ca,
özellikle do¤u ve güneydo¤u illerinde birlefltirilmifl s›n›flarda ö¤retim uygulamas›n›n daha yayg›n oldu¤u söylenebilir.
20
Kendimizi S›nayal›m
1. Afla¤›dakilerden hangisi, e¤itime etki eden sosyal etmenlerden biri de¤ildir?
a. Demografik
b. Dil
c. Sosyal s›n›f
d. Co¤rafi
e. Teknolojik
6. Yat›l› ilkö¤retim bölge okullar› hangi tarihte aç›lmaya bafllanm›flt›r?
a. 1923
b. 1926
c. 1942
d. 1973
e. 1998
2. “Herkes e¤itim hakk›na sahiptir ve en az›ndan e¤itimin ilk ve temel aflamas› paras›zd›r. ‹lkö¤retim zorunludur.” ifadesi, afla¤›daki yasal unsurlardan hangisine
aittir?
a. ‹nsan Haklar› Evrensel Beyannamesinin 26. maddesine
b. Türkiye Anayasa’s›n›n 42. maddesine
c. 1739 Say›l› Milli E¤itim Temel Yasas›na
d. Milli E¤itimin “F›rsat ve ‹mkân Eflitli¤i” ‹lkesine
e. 222 Say›l› ‹lkö¤retim ve E¤itim Yasas›na
7. ‹ki ya da daha çok s›n›f›n grup teflkil ederek bir ö¤retmen yönetiminde birlikte çal›flmas›na ne ad verilir?
a. Ba¤›ms›z s›n›f
b. Birlefltirilmifl s›n›f
c. Birlefltirilmifl okul
d. Birlefltirilmifl s›n›flarda ö¤retim
e. Ö¤retimin birlefltirilmesi
3. Afla¤›dakilerden hangisi ö¤rencisi tafl›nacak yerleflim birimlerini ve tafl›ma merkezi ilkö¤retim okullar›n›
belirler?
a. Valilikler
b. Milli E¤itim Müdürlü¤ü
c. Milli E¤itim Dan›flma Kurulu
d. De¤erlendirme Komisyonu
e. Planlama Komisyonu
8. Birlefltirilmifl s›n›flarda A ve B gruplar›ndaki ö¤renci
say›s›n›n normalin çok üzerinde olmas› durumunda afla¤›dakilerden hangisi yap›l›r?
a. A grubu ve B grubu birlefltirilir.
b. A grubundaki 3. s›n›f ö¤rencileri B grubuna aktar›l›r.
c. Ö¤retmenin kabul etmesi durumunda ikili ö¤retim yap›l›r.
d. Ö¤retmenin yetki ve sorumlulu¤u art›r›l›r.
e. B grubu için bir ö¤retmen daha atan›r.
4. Afla¤›dakilerden hangisi, tafl›mal› e¤itimin amaçlar›ndan biri de¤ildir?
a. ‹lkö¤retim ça¤›ndaki çocuklar›n daha nitelikli
e¤itim almas›
b. E¤itimde okul-aile iflbirli¤inin art›r›lmas›
c. E¤itimde f›rsat ve olanak eflitli¤inin sa¤lanmas›
d. Sekiz y›ll›k zorunlu ve kesintisiz ilkö¤retimden
herkesin eflit flekilde yararlanmas›
e. ‹nsan gücü yan›nda maliyet yönünden büyük
ölçüde tasarruf sa¤lanmas›
9. Afla¤›dakilerden hangisi birlefltirilmifl s›n›flarda ö¤retimin s›n›rl›l›klar›ndan biri de¤ildir?
a. Disiplin uygulamalar›n›n kat› olmas›
b. Ö¤retimi yönetmenin oldukça zor bir ifl olmas›
c. Ö¤retmenlerin birlefltirilmifl s›n›flarda ö¤retim
konusunda yeterli bilgi ve beceriye sahip olmamas›
d. Ö¤retmenin yetki ve sorumlulu¤unun daha fazla olmas›
e. Ö¤retmenlerin istenilen ölçüde rehberlik ve destek hizmeti almalar›n›n olanakl› olmamas›
5. Köylerde özel e¤itime ve korunmaya muhtaç çocuklarla, okul öncesi e¤itim için s›n›flar aç›lmas›n› sa¤lamak afla¤›dakilerden hangisinin amac›d›r?
a. Tafl›mal› e¤itimin
b. Yat›l› ilkö¤retim bölge okulunun
c. Pansiyonlu ilkö¤retim okulunun
d. Birlefltirilmifl s›n›flarda ö¤retimin
e. Özel ilkö¤retim okulunun
10. 2005-2006 e¤itim ö¤retim y›l› verilerine göre, toplam
ö¤renci say›s› bak›m›ndan birlefltirilmifl s›n›f uygulamas›n›n en yo¤un oldu¤u il afla¤›dakilerden hangisidir?
a. Erzurum
b. Samsun
c. Ad›yaman
d. Kütahya
e. fianl›urfa
21
Kendimizi S›nayal›m Yan›t Anahtar›
1. d
2. a
3. e
4. b
5. b
6. c
7. b
8. c
9. a
10. e
Yan›t›n›z yanl›fl ise, “Ö¤renci Say›s›n›n Çok Az
Oldu¤u Yerleflim Birimlerinde Çocuklar›n ‹lkö¤retim Gereksinimini Karfl›lamak Bak›m›ndan Baflvurulan Yollar” konusunu yeniden okuyunuz.
Yan›t›n›z yanl›fl ise, “Ö¤renci Say›s›n›n Çok Az
Oldu¤u Yerleflim Birimlerinde Çocuklar›n ‹lkö¤retim Gereksinimini Karfl›lamak Bak›m›ndan Baflvurulan Yollar” konusunu yeniden okuyunuz.
Yan›t›n›z yanl›fl ise, “Tafl›mal› E¤itim” konusunu
yeniden okuyunuz.
Yan›t›n›z yanl›fl ise, “Tafl›mal› E¤itim” konusunu
yeniden okuyunuz.
Yan›t›n›z yanl›fl ise, “Yat›l› ‹lkö¤retim Bölge
Okulu (Y‹BO) ve Pansiyonlu ‹lkö¤retim Okulu
(P‹O)” konusunu yeniden okuyunuz.
Yan›t›n›z yanl›fl ise, “Yat›l› ‹lkö¤retim Bölge
Okulu (Y‹BO) ve Pansiyonlu ‹lkö¤retim Okulu
(P‹O)” konusunu yeniden okuyunuz.
Yan›t›n›z yanl›fl ise, “Birlefltirilmifl S›n›flarda Ö¤retim” konusunu yeniden okuyunuz.
Yan›t›n›z yanl›fl ise, “Birlefltirilmifl S›n›flar› Oluflturma Biçimleri” konusunu yeniden okuyunuz.
Yan›t›n›z yanl›fl ise, “Birlefltirilmifl S›n›flarda Ö¤retim Uygulamas›n›n S›n›rl›l›klar› ve Sa¤land›¤›
Olanaklar” konusunu yeniden okuyunuz.
Yan›t›n›z yanl›fl ise, “Türkiye’de Birlefltirilmifl S›n›flarda Ö¤retim Uygulamalar›” konusunu yeniden okuyunuz.
S›ra Sizde Yan›t Anahtar›
S›ra Sizde 1
Gerek do¤al gerek sosyal etmenler, Türkiye’de e¤itime
fazlas›yla etki etmektedir. Do¤al etmenler içinde co¤rafi etmenler, sosyal etmenler içinde de demografik etmenler Türkiye’de e¤itimi ciddi olarak etkilemektedir.
Bu iki etmen, özellikle, k›rsal yörelerde ö¤rencilere ilkö¤retim sa¤lama bak›m›ndan oldukça etkili olmaktad›r. Yine ekonomik etmenler, özellikle ülkemizin do¤u
ve güneydo¤u bölgeleri baflta olmak üzere k›rsal yörelerde halk›n gelir düzeyinin yüksek olmamas› nedeniyle e¤itimin niteli¤ini etkilemektedir. Kuflkusuz, e¤itimde yap›lan reformlar da Türkiye’de e¤itime etki eden
di¤er bir etkendir.
S›ra Sizde 2
Türkiye’de çocuklar›n tümünün ilkö¤retimden istenilen
bir biçimde yararlanamamas›nda; e¤itim ve ö¤retimde
f›rsat ve olanak eflitli¤inin sa¤lanmas› ve niteli¤in yükseltilmesi, iç göçler ve yerleflim birimlerinin da¤›n›k olmas›n›n yan› s›ra baflka etmenler de rol oynamaktad›r.
Sözü edilen bu temel etmenlere koflut olarak, ö¤retmen
gereksinimi, ö¤retmenlerin bölgelere göre dengesiz da¤›l›m›, kimi yörelerde k›z ö¤rencilerin okula gönderilmemesi, ailelerin bilinçli olmamas› ya da çocu¤un e¤itimine yeterince destek vermemesi gibi etmenler de çocuklar›n ilkö¤retimden istenilen bir biçimde yararlanamamas›nda etkili olmaktad›r.
S›ra Sizde 3
Türkiye’de gerek tafl›mal› e¤itim gerek yat›l› ve pansiyonlu ilkö¤retim okulu uygulamas›n›n ortak amac›; nüfusu az ve da¤›n›k yerleflim birimlerindeki ilkö¤retim
ça¤›na gelmifl çocuklar ile birlefltirilmifl s›n›f uygulamas› yapan okullarda bulunan ö¤rencilerin, daha nitelikli
e¤itim-ö¤retim olana¤›na kavuflturulmas›, e¤itimde f›rsat ve olanak eflitli¤inin sa¤lanmas›, sekiz y›ll›k zorunlu
ve kesintisiz ilkö¤retimden herkesin eflit flekilde yararlanmas›n› sa¤lamakt›r. Buna göre temel amac›n e¤itimde f›rsat eflitli¤ini, madde ve insan kaynaklar›n›n etkili
kullan›lmas›n› sa¤lamak oldu¤u görülmektedir.
S›ra Sizde 4
Birlefltirilmifl s›n›flarda ö¤retimde baflar›n›n en temel
ö¤esi ö¤retmendir. Birlefltirilmifl s›n›flarda ö¤retim genelde köy okullar›nda ve kimi s›n›rl›klar içinde gerçekleflmektedir. Bu okullar›n, fiziki alt yap›lar›, ulafl›m ve
iletiflim olanaklar›, araç-gereç ve donan›mlar› vb. istenilen düzeyde olmad›¤› düflünüldü¤ünde bu okullarda
görev yapacak ö¤retmenlerin bu koflullar› bilmesi ve
bu koflullar içinde görev yapmaya haz›r olmalar› büyük
önem tafl›maktad›r. Bunun için de ö¤retmenler hizmet
öncesinde birlefltirilmifl s›n›flarda ö¤retim konusunda
çok iyi yetifltirilmelidir.
S›ra Sizde 5
Türkiye’de 2004-2005 e¤itim ö¤retim y›l› verilerine göre; 16.379 ilkö¤retim okulunda 587.379 ö¤renci birlefltirilmifl s›n›fl› okullarda e¤itim ö¤retim görmektedir.
Y‹BO’lar›n toplam say›s› 299 olup, ö¤renci say›s›
142.788’dir. 29.145 okuldan 698.061 ö¤renci 6.337 okula tafl›narak e¤itimlerini tafl›mal› e¤itim olarak sürdür-
22
mektedir. Buna göre, Türkiye’de 23.015 ilkö¤retim
okulunda, 1.428.228 ö¤renci birlefltirilmifl s›n›fl›, tafl›mal› ya da yat›l› ilkö¤retim okullar›nda olarak ö¤renim
görmektedir. Bu say›sal veriler, Türkiye’de birlefltirilmifl s›n›flarda ö¤retim yapan okul say›s›n›n çok fazla
buna karfl›l›k bu uygulamadan yararlanan ö¤renci say›s›n›n az; tafl›mal› e¤itimde ise birlefltirilmifl s›n›flarda
ö¤retim uygulamas›na göre tafl›nan okul say›s›n›n az,
ancak, yararlanan ö¤renci say›s›n›n ise fazla oldu¤unu
göstermektedir.
Yararlan›lan ve Baflvurulabilecek
Kaynaklar
Ar›, A. (2003). “Tafl›mal› ‹lkö¤retim Uygulamas›” (Uflak
ili örne¤i)”, Gazi Üniversitesi, Gazi E¤itim
Fakültesi Dergisi, 23(1).
Binbafl›o¤lu, C. (1999). Birlefltirilmifl S›n›flarda
Ö¤retim. Ankara: An› Yay›nc›l›k.
Demirel, Ö. (2000). Karfl›laflt›rmal› E¤itim. Ankara:
PegemA Yay›nc›l›k.
Do¤an, R. (2000). Birlefltirilmifl S›n›flarda Ö¤retim.
Trabzon: Uzun Yay›nevi.
D‹E (2000). “Devlet ‹statistik Enstitüsü 22 Ekim 2000
Tarihinde Uygulanan Genel Nüfus Say›m›n›n Geçici
Sonuçlar›n› Aç›klad›”,
www.die.gov.tr/nufus/02012002.htm-23k
adresinden 13.03.2007 tarihinde al›nm›flt›r.
DPT (2006). “E¤itim (Okulöncesi, ‹lk ve Ortaö¤retim) Özel ‹htisas
Komisyonu Raporu”, Dokuzuncu Kalk›nma Plan›.Ankara:
http://www.meb.gov.tr/duyurular/duyurular2005/Duyuru2
005/9PlanRapor_Taslagi.docadresinden 16.03.2007 tarihinde
al›nm›flt›r.
Erdem, A. R. (2005). “‹lkö¤retimimizin Geliflimi ve
Bugün Gelinen Nokta”, Üniversite ve Toplum:
Bilim, E¤itim ve Düflünce Dergisi, 5(2).
Erdem, A. R. (2004). Birlefltirilmifl S›n›flarda
Erdo¤an, ‹. (1995). Karfl›laflt›rmal› E¤itim: Ça¤dafl
E¤itim Sistemleri. ‹stanbul: Sistem Yay›nc›l›k.
Erkul, H. (1997). Y‹BO Yönetim ve Denetiminde
Verimlilik. (Yay›mlanmam›fl Yüksek Lisans Tezi).
Malatya: ‹nönü Üniversitesi.
Fidan, N. (1987). Birlefltirilmifl S›n›flarda Ö¤retim.
Editör: B. Özer. Eskiflehir: Anadolu Üniversitesi
Aç›kö¤retim Fakültesi Yay›nlar›.
Lauwerys, J. A., Var›fl F. ve Neff, K. (1979). Mukayeseli
E¤itim. Ankara: Ankara Üniversitesi E¤itim Bilimleri
Fakültesi Yay›nlar›.
Mathot, G. B. (2001). A Handbook for Teachers of
Multi-grade Classes. Editörler: June Cezair Wallace,
Hope Mc Nish ve John Allen. Fransa: UNESCO Yay›n›.
Miller, B. (1991). Teaching and Learning in the
Multigrade Classroom: Student Performance
and Instructional Routines. ERIC Digest.
ED3335178.
MEB. (2006a). “Tafl›mal› ‹lkö¤retim Uygulamas›”,
‹lkö¤retim Genel Müdürlü¤ü,
http://iogm.meb.gov.tr/pages.php?page=sube&id=13
MEB. (2006b). “Yat›l› ‹lkö¤retim Bölge Okullar›n›n
Tarihçesi”, ‹lkö¤retim Genel Müdürlü¤ü.
http://iogm.meb.gov.tr/pages.php?page=sube&id=1
4 adresinden 14.03.2007 tarihinde al›nm›flt›r.
MEB. (2006c). “2005-2006 Ö¤retim Y›l› ‹lkö¤retim
‹statistikleri”, ‹lkö¤retim Genel Müdürlü¤ü,
http://iogm.meb.gov.tr/pages.php?page=sube&id=
14 adresinden 18.03.2007 tarihinde al›nm›flt›r.
MEB. (2005). “2004-2005 Y›l› Say›sal Veriler”,
http://apk.meb.gov.tr adresinden 20.05.2007
tarihinde al›nm›flt›r.
MEB. (2003). Yat›l› ‹lkö¤retim Bölge Okullar› ve
Pansiyonlu ‹lkö¤retim Okullar› Yönetici
K›lavuzu Kitab›. ‹stanbul: Milli E¤itim Bas›mevi.
MEB. (2002). “2001 Y›l› Bafl›nda Milli E¤itim”.
http://www.meb.gov.tr/Stats/ist2001/Bolum4s2.ht
m#14. adresinden 20.04.2007 tarihinde al›nm›flt›r.
MEB. (2000). “Tafl›mal› ‹lkö¤retim Yönetmeli¤i”, Resmi
Gazete. 15.04.2000 tarih ve 24143 say›l› (De¤ifliklik:
17 A¤ustost 2004 tarih ve 25386 say›l› Resmî Gazete)
Mulryan-Kyn, C. (2005). “The Grouping Practices of
Teachers in Small Two-Teacher Primary Schools in
the Republic of Ireland”, Journal of Reseach in
Rural Education, 20(17).
Richmonol Academy. (2006). “Smail School Advantage”,
http: //www.rasda.org/small-school.htm. adresinden
05.01.2007 tarihinde al›nm›flt›r.
Tagnet (2006). “Reasons Why: Bigger Isnt Always Beter.
Why Multi-grade?”
http://www.tagnet.org/scs/Multigarde.htm.
Tan, H. (2001). “Tafl›mal› Ö¤retim ve Ö¤retmensiz Köy”,
Ça¤dafl E¤itim, 281.
Vincent, S. (1999). The Multigrade Classroom: A
Research Handbook for Small, Rural Schools.
Portland, Oregon: Northwest Regional Edicational
Laboratory, ERIC Document. ED 448978.
Birlefltirilmifl
S›n›flarda Ö¤retimin
Temel Dayanaklar›
2
Birlefltirilmifl s›n›flarda ö¤retimin temel dayana¤› ilkö¤retim program›d›r. 20052006 y›l›nda uygulamaya konulan ‹lkö¤retim Program›’nda birlefltirilmifl s›n›flarda ö¤retim için ayr› bir program ya da aç›klama bulunmamakta; program›n ba¤›ms›z s›n›flarda öngörülen biçimiyle birlefltirilmifl s›n›flarda da uygulanmas›
istenmektedir. Yeni ‹lkö¤retim Program›, önceki programlardan farkl› bir bak›fl
aç›s›na sahip oldu¤undan; program›n öngördü¤ü yaklafl›m ve etkinliklerin birlefltirilmifl s›n›flara da uyarlanmas› gerekmektedir. Bu aç›dan, yeni program›n özellikle birlefltirilmifl s›n›flarda etkili bir biçimde uygulanmas›; program›n öngörülerinin ö¤retmenler taraf›ndan çok iyi anlafl›lmas›na ba¤l› bulunmaktad›r.
Amaçlar›m›z
N
N
N
Bu üniteyi tamamlad›ktan sonra:
Birlefltirilmifl s›n›flarda ö¤retimin temel dayanaklar›n›n neler oldu¤unu
kavramak,
Geçmiflten günümüze ilkö¤retim programlar›nda yer alan birlefltirilmifl s›n›flarla ilgili uygulamalar› tan›mak,
2005-2006 ö¤retim y›l›nda uygulamaya konulan ‹lkö¤retim Program›’nda
yer alan derslerin ö¤retim programlar›n› tan›yarak, birlefltirilmifl s›n›flarda
uygulanmas›n› kavramak
için gerekli olan bilgi ve becerilere sahip olabileceksiniz.
23
24
Örnek Olay
‹yi ki Program Var
Ayflegül, ö¤retmen atamalar› aç›kland›¤›nda, Türkiye’nin do¤u bölgesinde bir
köye tek ö¤retmen olarak atand›¤›n› ö¤renir. Mesle¤e bafllayaca¤› için çok heyecanl›, sevinçli, bir o kadar da kayg›l›d›r. Gitti¤i yerde nelerle karfl›laflaca¤›n› bilememek onu biraz endiflelendirmektedir.
Göreve bafllayaca¤› gün gelip çatt›¤›nda Ayflegül, ö¤rencileriyle tan›flmak için
can atmaktad›r. ‹lk dersine girece¤i günün öncesindeki gece heyecandan hiç uyuyamaz. Ertesi gün s›n›fa girer. S›n›f›nda birbirinden farkl› yaflta, farkl› s›n›f düzeyinde bulunan birçok ö¤renci bir aradad›r ve hepsi merakl› gözlerle Ayflegül’ün
a¤z›ndan ç›kacak sözcükleri beklemektedirler. Hepsinin gözlerinden ö¤renme heyecan› ve iste¤i okunmaktad›r.
Ayflegül daha ilk günden ö¤rencilerine ›s›nm›flt›r. ‹lk gün tan›flma ve kaynaflma
ile geçer. O günün akflam›nda Ayflegül ertesi gün yapaca¤› dersi planlamak için
masan›n bafl›na oturur ve dersini hangi s›n›fa göre verece¤ini bilemeyerek bir an
pani¤e kap›l›r. Böyle bir s›n›fta ders nas›l ifllenir? Ayflegül’ün pani¤i uzun sürmez.
Çünkü, gözü masan›n üzerinde duran ilkö¤retim program›na iliflir. Ayflegül, fakültede ald›¤› birlefltirilmifl s›n›flarda ö¤retim dersinden, bu s›n›flarda ö¤retimin
temel dayana¤›n›n ilkö¤retim program›, ilkö¤retimin amaçlar› ve ilkö¤retimin e¤itim ve ö¤retim ilkeleri oldu¤unu hat›rlamaktad›r. Program kitab›n› açar ve ilk ders
Hayat Bilgisidir......
Anahtar Kavramlar
• ‹lkö¤retim Program›
• ‹lkö¤retimin E¤itim ve Ö¤retim
‹lkeleri
• ‹lkö¤retimin Amaçlar›
•
•
•
•
Ö¤retim Program›
Çerçeve Program
Yak›n Çevre
Ö¤retimde Toplulaflt›rma
‹çindekiler
• G‹R‹fi
• B‹RLEfiT‹R‹LM‹fi SINIFLARDA Ö⁄RET‹M‹N TEMEL DAYANAKLARI
• 2004 ‹LKÖ⁄RET‹M PROGRAMI VE Ö⁄RET‹M PROGRAMALARININ TEMEL
ÖZELL‹KLER‹
2. Ünite - Birlefltirilmifl S›n›flarda Ö¤retimin Temel Dayanaklar›
25
G‹R‹fi
Birlefltirilmifl s›n›flarda ilkö¤retim program› uygulan›r, ancak, uygulama biçimi ba¤›ms›z s›n›flardan farkl›d›r. Bu nedenle, ilkö¤retim program›nda yer alan tüm
amaç, ilke, strateji, yöntem ve teknikler birlefltirilmifl s›n›flarda da geçerlidir. Baflka
bir deyiflle, di¤er tüm ilkö¤retim okullar›nda oldu¤u gibi birlefltirilmifl s›n›f ö¤retimi yap›lan ilkö¤retim okullar›nda da ö¤retimin temel dayana¤›n› ilkö¤retim program› oluflturmaktad›r.
Bu ünitede, öncelikle, 1924’ten günümüze birlefltirilmifl s›n›flarda ö¤retimin temel dayana¤›n› oluflturan ilkö¤retim programlar›na, programlarda yer alan ilkö¤retimin amaçlar›na, ilkö¤retimin e¤itim ve ö¤retim ilkelerine, program›n uygulanmas›yla ilgili genel esaslar ile ö¤retim programlar›na yer verilmifltir.
B‹RLEfiT‹R‹LM‹fi SINIFLARDA Ö⁄RET‹M‹N TEMEL
DAYANAKLARI
Bireylere kazand›r›lacak temel özelliklerin çerçevesini çizmesi ve bu özellikleri
gerçeklefltirmek amac›yla yap›lacak okul içi ve d›fl› etkinliklere yön vermesi bak›m›ndan programlar, e¤itim sistemi içinde önemli bir ifllevi yerine getirmektedir.
Örgün e¤itim programlar› içinde de ilkö¤retim program›, toplumdaki tüm yurttafllar›n sahip olmas› gereken temel bilgi, beceri, davran›fl ve al›flkanl›klar› kazand›rmas› ve ö¤rencinin daha sonra devam edece¤i programlara temel oluflturmas› bak›m›ndan büyük önem tafl›maktad›r.
‹lkö¤retim programlar›, Cumhuriyet döneminde 1924, 1926, 1936, 1948, 1968,
1997 ve 2004 y›llar›nda yeniden düzenlenmifl; birlefltirilmifl s›n›f ö¤retimini de kapsayan köy okullar›ndaki ö¤retime büyük önem verilerek, 1927, 1930, 1936, 1938,
1939 ve 1946 y›llar›nda ise, köy okullar›na yönelik program gelifltirme çal›flmalar›
gerçeklefltirilmifltir (Binbafl›o¤lu, 1999, s. 145). Burada, 1924 ilkokul program›ndan
bafllanarak günümüze de¤in ilkö¤retim programlar›nda yer alan birlefltirilmifl s›n›flarda ö¤retime iliflkin uygulamalar k›saca aç›klanacakt›r.
1924 ‹lkokul Program›: Birlefltirilmifl s›n›f uygulamalar›, 1924 ‹lkokul Program›nda genifl yer almamakla birlikte, program›n 1, 2, 3 ve 4 ö¤retmenli okullarda
nas›l uygulanaca¤›na iliflkin bir yönetmelik ayn› y›l yay›nlanm›flt›r. Yönetmelikte
uygulama ile ilgili aç›klamalar›n yan› s›ra, s›n›f ve ö¤retmen durumuna göre ders
da¤›t›m çizelgelerine ve haftal›k ders programlar›na yer verilmifltir (Binbafl›o¤lu,
1999, s. 147).
1936 ‹lkokul Program›: Bu program, birlefltirilmifl s›n›flarla ilgili herhangi bir
uygulama öngörmemifl, ancak, 1937 y›l›nda yay›nlanan bir genelge ile ba¤›ms›z ve
birlefltirilmifl s›n›flarda yap›lacak ö¤retimde ö¤rencileri çal›flt›rma biçimleri bafll›¤›
alt›nda bir ek program düzenlenmifltir. Bu ek programda üç, dört ve befl s›n›fl› ilkokullarda her bir s›n›f› ba¤›ms›z olarak okutacak yeterli say›da ö¤retmen olmamas› durumunda nas›l bir düzenleme yap›laca¤› ve ö¤retmenli ve ödevli derslerde nelerin göz önünde bulundurulmas› gerekti¤i belirtilmifltir. Üç ö¤retmenli ve tek s›n›fl› okullarda 1. s›n›fa tek bir ö¤retmen, 2. ve 3. s›n›fa bir ö¤retmen, 4. ve 5. s›n›fa bir ö¤retmen verilmesi öngörülmüfltür (Çelenk, Tertemiz ve Kalayc›, 2000, s.47).
1939 y›l›nda Birinci Milli E¤itim fiurâs›’nda Köy Okullar› Program Projesi haz›rlanm›fl, bu program 1948 y›l›na de¤in uygulanm›flt›r. Bu proje, 1927 ve 1936 y›llar›nda haz›rlanan köy okullar› program›ndan daha kapsaml›d›r (Fidan, 1988, s.4).
Programda, birlefltirilmifl s›n›f gerçe¤i göz önüne al›narak, s›n›flar›n birlefltirilme bi-
1937 y›l›nda yay›nlanan ek
programda üç ö¤retmenli ve
tek s›n›fl› okullarda birinci
s›n›fa tek bir ö¤retmen,
ikinci ve üçüncü s›n›fa bir
ö¤retmen, dört ve beflinci
s›n›fa bir ö¤retmen verilmesi
öngörülmüfltür.
26
1948 ‹lkokul Program› köy,
kasaba ve flehir özellikleri
dikkate al›narak
haz›rlanm›fl, Köy Okullar›
Program› Projesi ilkokullarla
birlefltirilerek programlarda
bütünlük sa¤lanm›flt›r.
1968 ‹lkokul Pogram›’nda,
birlefltirilmifl s›n›fl› okullar
için Hayat Bilgisi, Toplum ve
Ülke ‹ncelemeleri, Fen ve
Tabiat Bilgisi derslerinde
ifllenecek üniteler y›llara
göre düzenlenmifltir.
çimlerine, ö¤retmenli ve ödevli derslerin durumuna iliflkin uyulacak kurallar› belirleyen etkinliklere ve bu duruma uygun çizelgelere yer verilmifltir (Çelenk, Tertemiz ve Kalayc›, 2000, s. 59).
1948 ‹lkokul Program›: 1948 y›l›nda Köy Okullar› Program› Projesi ilkokullarla birlefltirilerek 1948 ‹lkokul program› uygulamaya konulmufltur. Bu program,
köy, kasaba ve flehir özellikleri dikkate al›narak haz›rlanm›fl ve programlarda bütünlük sa¤lanm›flt›r. Programda birlefltirilmifl s›n›flara iliflkin ders da¤›t›m çizelgelerinde ö¤retmenli ve ödevli çal›flmalar›n nas›l planlanaca¤› ile ilgili örneklere
yer verilmifl, ö¤retmenlere ders saatleri ayn› kalmak koflulu ile gereken de¤ifliklikleri yapabilmeleri için esneklik tan›nm›flt›r. Ancak, 1939-1940 ö¤retim y›l›nda
uygulamaya konulan Köy Okullar› Program Projesi’nde yer alan aç›klamalar›n
1948 ‹lkokul Program›’nda yer almamas›ndan dolay› ö¤retmenler program› uygulamakta zorlanm›fllard›r.
Tüm bu geliflmelerin ard›ndan 1953 y›l›nda toplanan Beflinci Milli E¤itim fiûras›’nda özellikle ilkö¤retim konusu üzerinde durulmufl, 1948 ‹lkokul Program›’nda
birlefltirilmifl s›n›f uygulamas›na iliflkin olarak; “birlefltirilmifl s›n›flarda görev yapan ö¤retmenlerin tüm s›n›flardaki ö¤renciler ile iletifliminin az oldu¤u ve bu nedenle verimin düfltü¤ü” ve “programdaki konular›n köy yaflam› ile ba¤daflmamas›ndan dolay› köy okullar›na uygun yeni bir program›n haz›rlanmas›” gerekti¤i
yönünde görüfller ileri sürülmüfltür. Bunun üzerine Profesör Wofford’un da önerileri do¤rultusunda 1953-1954 y›llar›ndan bafllayarak deneme okullar› aç›lm›fl,
1948 program› temel al›narak proje yönteminin uygulanmas›na bafllanm›flt›r. Deneme okullar›nda yap›lan çal›flmalar, yeni ilkokul program tasla¤›n›n haz›rlanmas›na zemin oluflturmufltur.
1968 ‹lkokul Program›: 1961’de kabul edilen 222 say›l› “‹lkö¤retim ve E¤itim Yasas›”n›n getirdi¤i yeni hükümler, varolan program›n yeniden gelifltirilmesi
çal›flmalar›n› h›zland›rm›fl ve köy okullar› da göz önünde bulundurularak haz›rlanan taslak program, 1962 y›l›n›n Eylül ay›nda uygulamaya bafllanm›flt›r. Bu programda 4. ve 5. s›n›flarda okutulan Yurttafll›k Bilgisi, Tarih ve Co¤rafya dersleri
“Toplum ve Ülke ‹ncelemeleri” ad› alt›nda, Tabiat Bilgisi, Aile Bilgisi ve Tar›m-‹fl
dersleri de “Fen ve Tabiat Bilgisi” ad› alt›nda toplanm›fl, bu dersler ile birinci devrede okutulan Hayat Bilgisi dersi mihver ders kabul edilerek üniteler biçiminde
düzenlenmifltir.
Programda, ayr›ca, birlefltirilmifl s›n›fl› okullar için Hayat Bilgisi, Toplum ve Ülke ‹ncelemeleri, Fen ve Tabiat Bilgisi derslerinde ifllenecek üniteler y›llara göre düzenlenmifltir. Örne¤in; 1., 2. ve 3. s›n›flar için 1., 2. ve 3. y›l üniteleri, 4. ve 5. s›n›flar için 1. ve 2. y›l üniteleri ayr› ayr› belirtilmifltir (Çelenk, Tertemiz ve Kalayc›,
2000, ss.92-95). Bu taslak program, 1962-1968 y›llar› aras›nda denenip gelifltirilerek
1968 y›l›nda tüm okullarda uygulamaya konulmufltur.
‹lk kez 1968 program›nda, birlefltirilmifl s›n›flar uygulamas›na genifl yer ayr›lm›fl ve “Genel Aç›klamalar” bafll›¤›nda birlefltirilmifl s›n›flar›n tan›m› ile birlefltirilmifl s›n›fl› okullarda ö¤retmen, derslik ve s›n›f mevcutlar›na göre bu s›n›flar›n yönetiminde karfl›lafl›labilecek de¤iflik durumlar dikkate al›narak bunlarla ilgili
aç›klamalara yer verilmifltir. 1968 ‹lkokul Program›’n›n getirdi¤i en önemli özelliklerden biri; daha önceki programlarda dersler befl s›n›fa göre ayr›ld›¤› halde
yeni programda tek ö¤retmenli ve befl s›n›fl› okullarda 1., 2. ve 3. s›n›flar A grubunu, 4. ve 5. s›n›f ise B grubunu oluflturmufl; böylece, ö¤retmen befl s›n›f yeri-
27
ne iki grupla karfl›laflm›flt›r. Böylece ö¤retmene, ö¤rencilerle daha çok ilgilenme
olana¤› yarat›lm›flt›r.
1968 ‹lkokul Program›’nda Türk Milli E¤itimi’nin Amaçlar› özellikle “Toplumsal,
Kiflisel ve Ekonomik Yaflam” yönünden, ilkö¤retimin amaçlar› da “Kiflisel Yönden, ‹nsanl›k ‹liflkileri Yönünden, Ekonomik Yaflam Yönünden ve Toplum Yaflam›
Yönünden” bafll›klar› alt›nda ele al›nm›flt›r (MEB, 1969, ss. 1-8).
Daha önceki programlarda
dersler befl s›n›fa göre
ayr›ld›¤› halde 1968
Program›’nda tek ö¤retmenli
ve befl s›n›fl› okullarda 1., 2.
ve 3. s›n›f A grubunu,
dördüncü ve beflinci s›n›f ise
B grubunu oluflturmufltur.
SIRA S‹ZDE
1968 ‹lkokul Program›n›n birlefltirilmifl s›n›f uygulamas›yla ilgili olarak
önceki programlardan farklar› nelerdir?
‹lkö¤retimin Amaçlar›
1
SIRA S‹ZDE
‹lkö¤retimin amaç ve görevleri, Milli E¤itim’in genel amaçlar›na ve temel ilkeleriS O R U
ne uygun olarak,
• Her Türk çocu¤una iyi bir vatandafl olmak için gerekli temel bilgi, beceri,
davran›fl ve al›flkanl›klar› kazand›rmak; onu milli ahlakD ‹anlay›fl›na
uygun
KKAT
olarak yetifltirmek;
• Her Türk çocu¤unu ilgi, yeti ve yetenekleri yönünden yetifltirerek hayat ve
SIRA S‹ZDE
üst ö¤renime haz›rlamakt›r (MEB, 1973).
Türk Milli E¤itimi’nin genel amaçlar›, ilkö¤retim basama¤›nda, afla¤›da belirtilen amaçlar çerçevesi içinde gerçeklefltirilmeye çal›fl›l›r (MEB,AMAÇLARIMIZ
1968, ss.3-8):
Kiflisel Bak›mdan: ‹lkö¤retim, çocu¤a, karfl›lanmas› gereken beden, ruh ve
toplumla ilgili birtak›m gereksinimleri gelifltirecek çeflitli yeti ve yetenekleri bulunan de¤erli bir varl›k oldu¤unu kavratmay›; onu, kiflilik ve ahlaki
K ‹ T kiflilik
A P sahibi iyi
bir yurttafl olarak yetifltirmeyi amaç bilir. Buna göre ilkö¤retim görmüfl bir yurttafl:
• Sa¤l›¤› koruyucu temel bilgileri benimsemifl, gerekli sa¤l›k ve temizlik al›flkanl›klar›n› kazanm›flt›r.
TELEV‹ZYON
• Kazalara karfl› uyan›k ve tedbirli olmay› ö¤renmifltir.
• Çevresindeki bütün canl› ve cans›z varl›klara de¤er vermesini, onlar› sevmesini ve korumas›n› ö¤renmifltir.
‹NTERNET
• Okuma, yazma ve hesaplama gibi temel becerileri kavram›flt›r.
• Ö¤renme merak ve hevesini gelifltirmifltir.
• ‹yi düflünme ve do¤ru karar verme al›flkanl›¤› kazanm›flt›r.
• Yurt sevgisi, yurdunu tan›ma ve tan›tma arzusu, yurduna hizmet duygusu
gelifltirmifltir.
• Görev ve sorumluluk duygusu kazanm›flt›r.
• Do¤al güzelliklere ve güzel sanat eserlerine karfl› ilgi ve hayranl›k duymay›
ö¤renmifltir.
• Bofl zamanlar›n› iyi kullanmada anlay›fl ve al›flkanl›klar kazanm›flt›r.
• Baflar›l› oldu¤u zaman afl›r› övünmelerden sak›nmay›, baflar›s›zl›k karfl›s›nda
ümitsizli¤e düflmemeyi ö¤renmifltir.
‹nsanl›k ‹liflkileri Bak›mdan: ‹lkö¤retim, çocu¤a aile içinde ve toplumun di¤er üyeleri ile olumlu ba¤lar kurabildi¤i ölçüde mutlu bir kiflilik gelifltirebilece¤ini,
çevresindeki insanlarla ifl birli¤i yapabildi¤i ölçüde baflar›ya ulaflabilece¤ini duyurmay› ve benimsetmeyi amaç bilir. Buna göre ilkö¤retim görmüfl bir yurttafl:
• ‹yi bir aile hayat›n›n dayand›¤› temel ilkeleri kavram›fl, pay›na düflen görev
ve sorumluluklar› ö¤renmifl ve benimsemifltir.
• Baflkalar› ile birlikte yaflamay› ve çal›flmay› ö¤renmifltir.
Ekonomik Yaflam Bak›mdan: ‹lkö¤retim, çocu¤a, yurdun kalk›nmas›nda, insan gücünün en de¤erli bir zenginlik kayna¤› oldu¤unu ve bu kayna¤› iyi flekilde
N N
S O R U
D‹KKAT
SIRA S‹ZDE
AMAÇLARIMIZ
K ‹ T A P
TELEV‹ZYON
‹NTERNET
28
1968 ‹lkokul Program›’nda
ilkö¤retimin amaçlar›,
“Kiflisel Yönden, ‹nsanl›k
‹liflkileri Yönünden,
Ekonomik Yaflam Yönünden
ve Toplum Yaflam›
Yönünden” bafll›klar› alt›nda
ele al›nm›flt›r.
gelifltirmenin en verimli yat›r›m olaca¤›n› kavratmay› amaç edinmifltir. Buna göre
ilkö¤retim görmüfl bir yurttafl:
• ‹nsan gücünün ve do¤al kaynaklar›n, çevresinin ve yurdun kalk›nmas›ndaki önemini kavram›flt›r. Yapt›¤› her ifli dikkatli, özenli, düzgün ve temiz yapar, bafltan savmac›l›ktan sak›n›r. Kendi eflyas›n›, okulunu, onun eflya ve
araçlar›n›, milli eserleri dikkatli ve özenli kullanmaya, iyi korumaya çal›fl›r.
• Toplumun ba¤›ms›z ve etkin bir üyesi olabilmesi için çal›flman›n, iyi bir üretici olman›n ve geçimini sa¤laman›n gereklili¤ine inanm›flt›r.
• ‹yi bir tüketici olman›n ülke ekonomisindeki önemini kavram›flt›r.
Toplum Yaflam› Bak›m›ndan: ‹lkö¤retim, çocu¤a, Türkiye Cumhuriyeti’nin
insan haklar›na dayanan milli, demokratik, laik ve sosyal bir devlet oldu¤unu, Türkiye Devleti’nin ülkesi ve milletiyle bölünmez bir bütün teflkil etti¤ini ve dünya
ülkeleri ailesinin flerefli ve yap›c› bir üyesi oldu¤unu kavratmay› amaç bilir. Buna
göre ilkö¤retim görmüfl bir yurttafl:
• fierefli bir tarihe sahip büyük bir ülkenin evlad› olman›n gururunu duyar.
• Demokrasi ilkelerini kavramaya bafllam›flt›r; bütün iliflkilerinde bu ilkeleri
uygulamaya çal›fl›r.
• Toplumlar›n ilerleme ve yükselmesinde bilim ve tekni¤in önemini kavram›flt›r.
• Ülkenin yak›n ve uzak komflu ülkeler ve dünya ülkeleri ile olan iliflkileri
hakk›nda düzeyine uygun bir bilgi kazanm›flt›r.
Di¤er ilkokul programlar›nda oldu¤u gibi e¤itim durumlar›nda ö¤retmene rehber olacak “‹lkokulun E¤itim ve Ö¤retim ‹lkeleri” 1968 Program›’nda da yer alm›fl
ve 23 maddede toplanm›flt›r.
‹lkö¤retimin E¤itim ve Ö¤retim ‹lkeleri
Türk Milli E¤itiminin amaçlar› ile ilkö¤retimin amaçlar›n› gerçeklefltirmede göz
önünde bulundurulacak belli bafll› ilkeler flunlard›r (MEB, 1968, ss.9-16):
1. ‹lkö¤retim okulu milli bir e¤itim kurumudur: Çocuklar›n, milli varl›¤›n birer
üyesi oldu¤u, ileride hangi mesle¤i yaparlarsa yaps›nlar, milli görevlerini baflaracak, milli ülküleri gerçeklefltirecek birer yurttafl olarak yetifltirilmeleri gere¤i unutulmamal›d›r. Bunun için, ilkokul çocuklara milli kültürü afl›lamak zorundad›r. ‹lkö¤retim okulu ö¤rencilere yurdun ve ulusun bölünmezli¤i, yurttafll›k görevleri ile
ilgili bilgi, beceri ve tutumlar kazand›rmal›d›r. Ö¤rencilerin, Atatürk ilke ve devrimlerinin etraf›nda birleflmeleri ve bunlar› koruyup gelifltirmeleri sa¤lanmal›d›r.
Okulda her derse, milli hedeflere ulaflt›racak birer araç olarak bak›lmal›, her
dersle milli yaflam aras›nda ilgi sa¤lanmas›na ve milli yaflama ba¤lanmas›na genifl
ölçüde yer verilmelidir.
2. ‹lkö¤retim okulu gerçek bir topluluktur: Okulda canl› bir topluluk yaflam› söz
konusudur. Okul içinde ö¤rencilerin rol ve görevler üstlenerek gerçek bir topluluk
yaflam› geçirmelerini sa¤layacak bir e¤itim sistemi uygulanmal›d›r. Ayr›ca, ö¤rencilere demokrasi ve demokratik yaflamla ilgili bilgi ve beceriler, yaparak-yaflayarak
ö¤renme etkinlikleriyle kazand›r›lmal›d›r.
3. Okul kültürel bir geliflme ve e¤itim merkezidir: Okul yaln›zca ö¤retim yap›lan
bir kurum de¤il, çevresi ile de etkileflimde olan ve tüm olanaklar›yla çevresine hizmet eden ve di¤er resmi ve özel kurumlarla ifl birli¤i yapan bir kurum olmal›d›r.
4. ‹lkö¤retim okulu, ö¤rencilerin temel gereksinimlerine cevap veren bir kurumdur: Her insan›n temel birtak›m gereksinimleri vard›r. E¤itim ve ö¤retim bu temel
gereksinimleri karfl›layacak biçimde düzenlenmelidir.
5. Her çocuk birbirinden farkl›d›r: Ayn› yafltaki çocuklar›n yetenek, ilgi ve
gereksinimleri birbirinden farkl›d›r. E¤itim ve ö¤retim her bireye kendi gereksinim
ve özelliklerine dönük olarak geliflme olana¤› sa¤lamal›, ayr›ca, her çocu¤un baflar›s› kendi geliflimi içinde de¤erlendirilmelidir.
6. Çocu¤un büyüme ve geliflmesi süreklidir: Çocu¤un güç, ilgi, yetenek ve
gereksinimleri sürekli de¤iflir ve geliflir. E¤itim ve ö¤retim çal›flmalar›nda her çocu¤un eriflmifl oldu¤u olgunluk ve haz›r bulunuflluk düzeyi göz önünde bulundurulmal›d›r.
7. Çocuk bir bütün olarak geliflir: Zihinsel, bedensel ya da duygusal geliflim bir
bütündür ve birbirine ba¤l› olarak gerçekleflir. Çocu¤un zihinsel geliflimi yan› s›ra
bedensel geliflimine de önem verilmeli, beden, düflünce ve duygu e¤itiminde bütünlük sa¤lanmal›d›r.
8. Okul, ö¤renciye bilimsel yöntemlerle düflünme ve çal›flma al›flkanl›¤› kazand›ran bir kurumdur: Bu nedenle, okulda, bilimsel düflünme yönteminin kullan›lmas›na, ö¤rencilerin araflt›rma ve problem çözme becerilerinin geliflmesine
yard›m edilmelidir.
9. Derslerle amaçlar ve ilkeler aras›nda ba¤lant› kurulmal›d›r. Okul etkinlikleri ö¤rencilerde istenilen davran›fl de¤iflikliklerini sa¤lamaya yöneltilmelidir.
‹lkö¤retim program›, Türk Milli E¤itiminin amaçlar›n› gerçeklefltirmede bir araçt›r.
Her derste kazand›r›lacak bilgi, beceri, davran›fl ve al›flkanl›klar, bu amaçlarla
olan ba¤lant›lar›na ve bunlara ulaflmada yararl› olma derecelerine göre önem ve
de¤er kazan›r.
10. E¤itimde ahlaki ve manevi de¤erlerin kazand›r›lmas› hem program, hem
de yönetimin önemli bir unsurudur: Okulda gerçeklefltirilen etkinlikler, toplum
taraf›ndan benimsenen ahlak kurallar› ve de¤er duygular› çerçevesi içinde gerçeklefltirilmeli, ö¤rencilerin, ö¤renim yaflam›nda, içinde yaflad›¤› toplumun
olumlu ve gelifltirici manevi de¤erlerini benimseyerek toplum yaflam›na kat›lmalar› sa¤lanmal›d›r.
11. Ö¤renme karfl›l›kl› bir etkileflimdir: Ö¤renciler ö¤retmenden ve birbirlerinden karfl›l›kl› olarak yararlan›rlar. Çevrenin çocu¤un gelifliminde etkileri oldu¤u gibi, geliflen çocuk da çevresine etkide bulunur.
12. Her yaflant› her çocuk için ayr› bir anlam tafl›r: Çocuklar›n karfl›laflt›klar›
olaylar› alg›lama ve aç›klama biçimleri, olgunluk düzeylerine, amaçlar›na ve deneyimlerine ba¤l› olarak birbirinden farkl›d›r. Bu nedenle, ayn› olay› yaflayan çocuklardan ayn› anlay›fla varmalar› beklenmemeli, çocuklar›n farkl› gereksinimleri araflt›r›larak çal›flmalar ona göre çeflitlendirilmelidir.
13. Okulda ö¤renme yaflama dönük olmal›d›r. Çocuklar›n okulda kazanacaklar› bilgi, beceri ve davran›fllar yaflamla olan ilgisi derecesinde yararl› ve gereklidir.
Bu yüzden ders konular› yaflamdan al›nmal› ya da sonuçlar› yaflama ba¤lanmal›d›r.
14. Konular›n seçilmesinde ve ifllenmesinde bulunulan yerden ve zamandan
bafllanmal›d›r: Çocuklara kazand›r›lacak bilgilerin kendi görgü ve deneyimlerine
dayanmas› gerekir. Bu nedenle, ö¤retim yak›ndan uza¤a, somuttan soyuta, bilinenden bilinmeyene do¤ru yavafl yavafl geniflletilmelidir.
15. Çocuklar baflkalar›n›n istediklerini de¤il, ilgi duyduklar› fleyleri ö¤renirler:
S›n›f çal›flmalar› çocuklar›n ilgi ve gereksinimleri do¤rultusunda düzenlenmeli ve
ilgileri yoluyla çocuklar çeflitli etkinliklere yöneltilmelidir.
16. Çocuklar görmek ve iflitmekten çok yaparak ö¤renirler: Ö¤renciler ö¤renilmesi gereken konular›n planlanmas›na ve ifllenmesine etkin olarak kat›labildikleri
ölçüde ö¤renme anlaml› ve sürekli olur.
29
30
17. E¤itim ve ö¤retimde tutumlu olma al›flkanl›¤›n› kazand›rmak esast›r: Zamandan, enerjiden, paradan tasarruf esaslar›yla düzenli, sürekli çal›flma gücünün,
veriminin art›r›lmas› esaslar› ilkö¤renimden bafllanarak çocuklara kazand›r›lmal›d›r.
18. E¤itim ve ö¤retim planl› ve programl› bir çal›flmad›r: Belirlenen hedeflerin gerçekleflmesi, ancak, planl› bir çal›flma ile olas›d›r. Ö¤retimde neyin, neden
ve nas›l ö¤retilece¤i ö¤renciler taraf›ndan aç›kça bilinmeli ve onlarla birlikte
planlanmal›d›r.
19. E¤itim ve ö¤retimde rehberlik esast›r: Her çocu¤un birbirinden farkl› oluflu
ve ö¤retimde bu farkl›l›klar›n göz önünde bulundurulabilmesi, ö¤rencilerin iyi tan›nmas›n›, ö¤retim ve geliflme problemlerinin zaman›nda ve etkili yöntemlerle çözülebilmesini gerektirir. Bu da iyi bir rehberlikle olanakl›d›r.
20. De¤erlendirme e¤itim ve ö¤retimin ayr›lmaz bir parças›d›r: E¤itim ve ö¤retim süresince sa¤lanan geliflmenin ö¤retmen ve ö¤rencilerce sürekli olarak de¤erlendirilmesi ö¤retim amaçlar›na ne ölçüde yaklafl›labildi¤inin bir göstergesidir. Bu
nedenle, günlük de¤erlendirme, ünite s›ras›nda ve sonunda yap›lacak de¤erlendirme, dönem ve y›l sonu de¤erlendirmeleri yeri geldikçe yap›lmal›d›r.
21. E¤itim ve ö¤retim okul ve ailenin ifl birli¤i ile gerçekleflir: Okul tek e¤itim
kurumu de¤ildir. E¤itim ailede, okulda, okul d›fl›nda ve okul sonras›nda da devam
eder. Çocu¤un her iki kurumdaki yaflant›s› birbirini etkiler.
22. Bedensel ve zihinsel kusuru olan ö¤rencilerle özel olarak ilgilenilmelidir:
Hiçbir ö¤renci özür ve noksan› yüzünden zorunlu ö¤renimden yoksun b›rak›lamaz. Bu nedenle, bu çocuklar›n da di¤er çocuklarla bir arada yetiflmesi ya da özel
s›n›f ve programlarla bu çocuklar›n›n gereksinimlerinin karfl›lanmas› sa¤lanmal›d›r.
23. ‹lkö¤retim okulunun tüm s›n›flar›nda toplu ö¤retim esast›r: ‹lkokul ça¤›ndaki çocuk, yafl›n›n özelli¤i gere¤i varl›klar› ve olaylar› toptan alg›lar. Bu yüzden baz›
dersler tek bir ders ad› alt›nda toplanm›flt›r. Buna göre farkl› derslere iliflkin ünite ya
da konular aras›nda organik bir bütün oluflturulmal›, ö¤renci çevresindeki varl›klar› ve olaylar› aralar›ndaki do¤al iliflkileriyle birlikte toplu olarak inceleyebilmelidir.
Program›n normal, çift ö¤retim yapan ve birlefltirilmifl s›n›flarda ö¤retim yap›lan okullarda uygulanmas›nda ortak bir anlay›fla varmak, uygulamalar› kolaylaflt›rmak ve verimi art›rmak amac›yla ö¤retmenin yapaca¤› çal›flmalarla ilgili genel
esaslar belirtilmifltir. Bunlar, yak›n çevre, ö¤retimde toplulaflt›rma, konular ve üniteler ile yöntem ve teknikler bafll›klar› alt›nda aç›klanm›flt›r (MEB, 1969, ss. 17-19).
‹lkö¤retim Program›n›n Uygulanmas› ile ‹lgili Genel ‹lkeler
Yak›n çevre, e¤itim
amaçlar›na ulaflmak için
tüm s›n›flarda hareket
noktas› olarak kabul
edilmelidir.
E¤itim ve ö¤retim çal›flmalar›nda ö¤retmen, okul, program, kitap, ders araçlar› ve
bütün e¤itim kurumlar› genç kuflaklar›n daha iyi yetifltirilmesinde bafll›ca ö¤elerdir.
Bu ö¤eler, ancak, çocuklar›n bedensel, zihinsel ve sosyal alanlardaki ilgi ve yeteneklerine göre ele al›nd›¤›nda yararl› olabilir. Çocu¤a gereksiz bilgiler vermek yerine, kendi kendine etkin olmas› ve gerekli rehberlik yap›larak e¤itim amaçlar›na
uygun davran›fllar kazanmas› sa¤lanmal›d›r. Bu nedenle, programda ilkö¤retimin
ve derslerin amaçlar› davran›fla dönüfltürülebilecek biçimde tan›mlanarak, program afla¤›daki ilkelere göre düzenlenmifltir (MEB, 1969, s.18).
Yak›n Çevre: Çocuklar›n en çok etkisinde kald›klar› ve sürekli etkileflim içinde
bulunduklar› ortam, onlar›n yak›n çevreleridir. Yak›n çevre, e¤itim amaçlar›na
ulaflmak için tüm s›n›flarda ortak hareket noktas› olarak kabul edilmelidir. Çünkü,
yak›n çevre, bireyde ö¤renme kolayl›¤›, ö¤renme gücü ve iste¤i uyand›r›r. Çevreyi inceleyen çocuk çevresini daha iyi tan›r ve sever. Bu nedenle çocuk, çevresini
do¤a, kültür, turizm, ekonomi, endüstri, ulafl›m gibi yönlerden tan›mal›, çevrenin
gereksinim ve problemlerini kavramal›d›r.
31
Okul, çevre ve çevredeki insanlar›n gereksinimleriyle ilgilenmeli, çevre ile
s›k› bir ifl birli¤i içinde olmal› ve ö¤retmenler de yak›n çevreden bir laboratuar
gibi yararlanmal›d›r.
Ö¤retimde Toplulaflt›rma: ‹lkö¤retim okulunda çocuk, varl›k ve olaylar› bir bütün olarak alg›lar. Bu nedenle birinci devrede oldu¤u gibi ikinci devre s›n›flar›nda
da Tarih, Co¤rafya, Yurttafll›k Bilgisi dersleri “Sosyal Bilgiler”, Tabiat Bilgisi, Aile
Bilgisi ve Tar›m-‹fl dersleri de “Fen ve Tabiat Bilgisi” ad› alt›nda birlefltirilmifltir.
Böylece tüm dersler bu iki ders etraf›nda toplulaflt›r›lm›flt›r.
Konular ve Üniteler: Programdaki ders konular› bilim dallar›na göre ayr›lmam›fl, konular aras›ndaki yak›n iliflkiler dikkate al›narak, bunlar›n genifl üniteler
içinde ele al›nmas›na önem verilmifltir. Program bir “çerçeve program” niteli¤i
tafl›maktad›r. Çevrenin özellikleri, ö¤rencilerin ilgi ve istekleri dikkate al›narak
gerekli görülen yerlerde ayr›nt›ya inilmesi, kimi konular›n ise daha yüzeysel biçimde ele al›nmas› konusunda ö¤retmene esneklik tan›nm›flt›r (Fidan, 1988, s.6;
Binbafl›o¤lu, 1999, s. 9).
Ö¤retimde toplulaflt›rman›n amac› nedir?
SIRA S‹ZDE
Yöntem ve Teknikler: E¤itim amaçlar›na ulaflmada kullan›lacak yöntem ve tekNEL‹M
nikler büyük önem tafl›maktad›r. Programda belirlenmifl üniteD Üyafi Üda
konular ifllenirken, izlenecek strateji, yöntem ve teknikler çocuklara istenilen davran›fllar› kaS O özelliklerine
R U
zand›rmada önemli rol oynar. Önemli olan, ö¤retmenin ö¤renci
ve
konulara uygun olarak en etkili strateji, yöntem ve teknikleri seçmesidir. Ünite ya
da konular›n iflleniflinde, gereksinimlere göre anlat›m, soru-yan›t,
gösteri,
D ‹ Ktart›flma,
KAT
gözlem, inceleme vb. çok çeflitli yöntem ve teknikler kullan›labilir. Hatta bir ders
ya da etkinlikte, birden fazla yöntem ve tekni¤e yer verilebilir. ‹lkö¤retimde kullaSIRA S‹ZDE
n›labilecek çok say›da yöntem ve tekni¤in yan› s›ra, bireysel, küme, düzey kümeleri ve s›n›f çal›flmas› biçimlerine de yer verilmektedir.
AMAÇLARIMIZ
1968’den Sonra Program Gelifltirme Çal›flmalar›
‹lkö¤retimde çocuk, varl›k ve
olaylar› bir bütün olarak
alg›lar. Bu nedenle,
ilkö¤retimde kimi dersler bir
ders ad› alt›nda toplanarak
ö¤retimde toplulaflt›rmaya
gidilmifltir.
Çerçeve Program: Ana
k›s›mlar› ayn› kalan, ünite
ve konular›n çevreye göre
düzenlenmesi için
ö¤retmene yetki veren
programlard›r. Uygulanan
program›n amaç ve ilkeler
k›sm› çerçeve; ünite ve
konular ise belirlenen
çerçeve içinde esneklik
gösterir.
2
S O R U
D‹KKAT
N N
1968 y›l›ndan sonra gerçeklefltirilen program gelifltirme çal›flmalar›nda 1968 ProgK ‹ Tele
A al›n›p
P
ram›’nda yer alan ö¤retim programlar›n›n ba¤›ms›z dersler olarak
gelifltirilmesi yoluna gidilmifltir. Programda yer alan ba¤›ms›z dersler, farkl› zamanlarda
ele al›narak program gelifltirme çal›flmalar› gerçeklefltirilmifltir.
T E Lsekiz
E V ‹ Z Yy›ll›k
O N kesinti4306 say›l› yasa ile 1997 y›l›ndan bafllayarak ülke genelinde
siz zorunlu ilkö¤retim uygulamas› bafllam›fl, e¤itim sistemi yeniden yap›land›r›lm›fl
ve gereksinim duyulan alanlarda ö¤retim programlar› yeniden gelifltirilerek uygulamaya konulmufltur.
‹NTERNET
Görüldü¤ü gibi, birlefltirilmifl s›n›f uygulamalar›n› daha ifllevsel duruma getirmek amac›yla de¤iflik zamanlarda çal›flmalar yap›lm›flt›r. Birlefltirilmifl s›n›f uygulamas›na iliflkin en son de¤ifliklik ise Talim ve Terbiye Kurulu’nun 18.05.2000 tarih
ve 122 say›l› karar›yla gerçekleflmifltir. Buna göre, 2000-2001 ö¤retim y›l›na de¤in
“Birlefltirilmifl S›n›flar Program›” ilkö¤retim program› içinde ayr› bir program olarak
yer almakta iken, 2000-2001 ö¤retim y›l›ndan itibaren uygulamadan kald›r›lm›fl,
söz konusu programlar›n yerine ba¤›ms›z s›n›flarda uygulanan Hayat Bilgisi, Sosyal Bilgiler ve Fen ve Teknoloji dersi programlar›n›n birlefltirilmifl s›n›flarda da uygulanmas› kararlaflt›r›lm›flt›r (Köksal, 2006, ss.17-18).
SIRA S‹ZDE
SIRA S‹ZDE
AMAÇLARIMIZ
K ‹ T A P
TELEV‹ZYON
2000-2001 ö¤retim y›l›na
de¤in “Birlefltirilmifl S›n›flar
Program›” ilkö¤retim
‹NTERNET
program› içinde ayr› bir
program olarak yer almakta
iken, 2000-2001 ö¤retim
y›l›ndan itibaren
uygulamadan kald›r›lm›fl,
söz konusu programlar›n
yerine ba¤›ms›z s›n›flarda
uygulanan Hayat Bilgisi,
Sosyal Bilgiler ve Fen ve
Teknoloji dersi
programlar›n›n birlefltirilmifl
s›n›flarda da uygulanmas›
kararlaflt›r›lm›flt›r.
32
2004 ‹LKÖ⁄RET‹M PROGRAMI VE Ö⁄RET‹M
PROGRAMALARININ TEMEL ÖZELL‹KLER‹
Türk e¤itim sisteminde, 2005-2006 ö¤retim y›l›na de¤in, 1968 Program›, y›llar içerisinde birtak›m de¤iflikliklere u¤rat›larak günümüze de¤in uygulanm›flt›r. Ancak,
ça¤dafl geliflmeler ›fl›¤›nda e¤itim sistemimizde ve programlarda birtak›m de¤iflikliklerin yap›lmas› son y›llarda bir zorunluluk haline gelmifltir. Bu amaçla gelifltirilen yeni ilkö¤retim program› 2004-2005 ö¤retim y›l›nda 9 ilde pilot olarak uygulanm›fl, 2005-2006 ö¤retim y›l›ndan bafllayarak da ülkemizdeki tüm ilkö¤retim okullar›n›n birinci basama¤›nda uygulamaya konulmufltur.
2004 ‹lkö¤retim Program›’nda, “Birlefltirilmifl s›n›flarda, ba¤›ms›z s›n›flarda uygulanan programlar uygulan›r.” görüflü temel al›nm›flt›r. Ba¤›ms›z s›n›flardaki program aynen birlefltirilmifl s›n›flarda da uyguland›¤›ndan, ba¤›ms›z s›n›flar için öngörülen ö¤retme-ö¤renme strateji, yöntem ve tekniklerinin ço¤u aynen birlefltirilmifl
s›n›flarda da uygulanacakt›r. Bu nedenle, 2005-2006 ö¤retim y›l›ndan bafllayarak
uygulamaya konulan yeni programda yer alan derslerin ö¤retim programlar›n›n temel özellikleriyle tan›nmas› ve bu program uyar›nca birlefltirilmifl s›n›flarda derslerin ö¤retiminde göz önünde bulundurulmas› gereken noktalara de¤inilmesi yararl› görülmektedir.
Hayat Bilgisi Dersi Ö¤retim Program›
Çocuklar›n gerek kendilerini, gerek içinde yaflad›klar› toplumu ve dünyay› tan›malar› amac›yla tasarlanm›fl olan bu dersin ö¤retim program›nda; çocuklar›n, temel
yaflam becerilerinin yan› s›ra olumlu kiflisel nitelikler gelifltirmeleri amaçlanm›flt›r.
Ayr›ca, çocuklar›n Sosyal Bilgiler ile Fen ve Teknoloji derslerine temel oluflturabilecek nitelikte bilgileri kazanmalar› da beklenmektedir.
Program›n Vizyonu ve Genel Özellikleri: Bu Program›n vizyonu, Hayat Bilgisi dersine ayr›lan zaman›n büyük bir bölümünde ö¤rencilerin kendi giriflimleriyle gerçeklefltirecekleri ve ö¤retmenlerin ö¤rencilere do¤rudan bilgi aktarmak yerine yaln›zca yol gösterece¤i etkinlikler arac›l›¤› ile; ö¤renmekten keyif alan, kendisiyle, toplumsal çevresiyle ve do¤a ile bar›fl›k, kendini, milletini, vatan›n› ve do¤ay› tan›yan, koruyan ve gelifltiren, gündelik yaflamda gereksinim duyulan temel bilgilere, yaflam becerilerine ve ça¤›n gerektirdi¤i donan›ma sahip, de¤iflikliklere dinamik bir biçimde uyum sa¤layabilecek kadar esnek, mutlu bireyler yetifltirmektir.
Programda insan, biyolojik, psikolojik, sosyal ve kültürel yönleriyle bir bütün
olarak ve de¤iflimin hem öznesi hem de nesnesi olarak ele al›nm›flt›r. Bu noktadan
hareketle “birey”, “toplum” ve “do¤a” olmak üzere üç ana ö¤renme alan› oluflturulmufltur. Bu üç ö¤renme alan›n› toplu ö¤retim yaklafl›m›n›n da bir gere¤i olarak,
ayn› anda kuflatabilen 3 tema belirlenmifltir. Programda temalar›n adlar› ise, “Okul
Heyecan›m”, “Benim Eflsiz Yuvam” ve “Dün Bugün ve Yar›n” olarak belirlenmifltir.
Programda ö¤rencilere kazand›r›lmas› öngörülen temel yaflam becerileri aras›nda; elefltirel düflünme, yarat›c› düflünme, iletiflim, araflt›rma, problem çözme, karar
verme, bilgi teknolojilerini kullanma, giriflimcilik, Türkçe’yi do¤ru, etkili ve güzel
kullanma, kaynaklar› etkili kullanma, güvenlik ve korunmay› sa¤lama, özyönetim,
kat›l›m, paylafl›m, ifl birli¤i ve tak›m çal›flmas›, bilimin temel kavramlar›n› tan›ma,
temalarla ilgili temel kavramlar› tan›ma gibi beceriler yer almaktad›r.
Programda ö¤rencilere kazand›r›lmas› istenen kiflisel nitelikler aras›nda ise, öz
sayg›, öz güven, toplumsall›k, sab›r, hoflgörü, sevgi, sayg›, bar›fl, yard›mseverlik,
yenili¤e aç›kl›k, do¤ruluk, dürüstlük, adalet, vatanseverlik ve kültürel de¤erleri koruma ve gelifltirme gibi nitelikler yer almaktad›r.
33
Hayat Bilgisi dersi program›nda, temel yaflam becerileri ve kiflisel nitelikler,
“Okul Heyecan›m”, “Benim Eflsiz Yuvam”, “Dün Bugün Yar›n” temalar› içinde verilirken, bunlar›n; afet e¤itimi, giriflimcilik, insan haklar› ve vatandafll›k, kariyer bilinci gelifltirme, özel e¤itim, rehberlik ve psikolojik dan›flma, sa¤l›k kültürü, spor
kültürü ve olimpik e¤itim gibi ara disiplinlerle iliflki kurulmas› öngörülmüfltür. Temalar›n seçiminde, ö¤rencilerin ilgisini çekmesi, merak ve araflt›rma iste¤i yaratmas›, ö¤rencilerin yeni çal›flmalar› denemesine ve beceri kazanmalar›na f›rsat vermesi, ö¤rencilerin do¤al ö¤renme yolunu izlemelerine olanak tan›mas›, kiflisel nitelikleri kazanmalar›n› sa¤lamas›, derslerin temelini oluflturan bir yap› sergilemesi,
çeflitli ö¤renme yaklafl›mlar›na uygun olmas›, birçok alana uygulanabilmesi, di¤er
disiplinlerle bütünleflecek kadar genel, e¤itim yoluyla ulafl›labilecek kadar s›n›rl›
olmas›, ö¤renmede derinli¤i ve geniflli¤i teflvik etmesi gibi özellikler göz önünde
bulundurulmufltur (Vural, 2005, ss.274-282).
Programda Ö¤retme-Ö¤renme Süreci: Günümüzde bilginin h›zla artmas› ve
varolan bilgilerin h›zla eskimesi gibi nedenlerden dolay› çocuklara haz›r bilgilerin
aktar›lmas› yaklafl›m› geçerli¤ini yitirmifltir. Art›k, ö¤retme-ö¤renme sürecinde çocuklar›n bilgilerini sürekli olarak güncelleyebilme becerisinin gelifltirilmesi önem
kazanm›flt›r. Bunu gerçeklefltirebilmek için, programda, ö¤rencilerin etkin oldu¤u
yöntemlerin ifle koflulmas› ve ö¤renciler aras›ndaki bireysel farkl›l›klar›n dikkate
al›nmas› öngörülmektedir. Programda ö¤renme stilleri; hayalci, düflünür, karar veren, aktör, görsel, iflitsel, kinestetik ve dokunsal olarak, farkl› zeka alanlar› ise; sözel, mant›ksal, görsel/uzaysal, müziksel/ritmik, bedensel/kinestetik, sosyal, içsel
ve do¤ac› olarak s›n›flanm›fl ve ö¤retmenin ö¤retim sürecinde ö¤rencilerine bu
özelliklere uygun ne gibi ortamlar haz›rlayabileceklerine iliflkin aç›klamalara yer
verilmifltir.
Programda De¤erlendirme: Bu programda de¤erlendirme, yaln›zca ö¤renme ürününü de¤il, ö¤renme sürecinin izlenmesi ve bunun sonucuna göre gerekirse s›n›f etkinliklerinin de¤ifltirilmesi temeline dayanmaktad›r. De¤erlendirme,
ö¤rencilerin ne bilmediklerini de¤il, ne bildiklerini ortaya koymaya yarayan bir
ö¤edir.
Programda, gösteri, anekdot, tart›flma, sergileme, deney, görüflme, gözlem, sözlü sunum, proje, öz de¤erlendirme, testler, ö¤renci ürün dosyas› (portfolyo), performans de¤erlendirme gibi de¤erlendirme araç ve teknikleri önerilmektedir.
Hayat Bilgisi dersi ö¤retim program› birlefltirilmifl s›n›flarda dönüflümlü biçimde ortak olarak ifllenecektir. 2005-2006 ö¤retim y›l›nda I. y›l, yani 1. s›n›f,
2006-2007 ö¤retim y›l›nda II. y›l yani 2. s›n›f ve 2007-2008 ö¤retim y›l›nda III.
y›l, yani 3. s›n›f üniteleri ifllenecektir. Bu uygulama kimi zaman s›k›nt›lar do¤ursa da, ö¤retmen ö¤retimin her aflamas›nda ö¤rencinin etkin kat›l›m›n› sa¤layarak bu zorluklar› aflabilir.
Birlefltirilmifl s›n›flarda, ö¤retmen, ödevli ders saatinde yapt›raca¤› etkinlikleri
titizlikle belirlemelidir. Özellikle 1. s›n›f ö¤rencileri henüz okuma-yazma bilmediklerinden ödevli ders saatinde onlara farkl› etkinlikler yapt›r›labilir.
Birlefltirilmifl s›n›flarda ö¤retmen, Hayat Bilgisi Dersi Ö¤retim Program›’n›
uygularken naSIRA S‹ZDE
s›l bir yol izlemelidir?
Hayat Bilgisi dersi ö¤retim
program› birlefltirilmifl
s›n›flarda dönüflümlü
biçimde ortak olarak
ifllenecektir.
3
SIRA S‹ZDE
S O R U
S O R U
D‹KKAT
D‹KKAT
34
Sosyal Bilgiler Dersi Ö¤retim Program›
Sosyal Bilgiler Program›’n›
oluflturan temel ö¤eler:
beceriler, kavramlar,
de¤erler ve genel
amaçlard›r.
Program›n Vizyonu ve Temel Özellikleri: Dünyada yaflanan de¤iflimler ve geliflmelerle birlikte, Avrupa Birli¤i normlar›n› ve e¤itim anlay›fl›n›, mevcut programlar›n de¤erlendirmelerine iliflkin sonuçlar› ve gereksinim analizlerini dikkate alarak
haz›rlanan Sosyal Bilgiler Dersi Ö¤retim Program›n›n vizyonu; 21. yüzy›l›n ça¤dafl,
Atatürk ilkeleri ve ink›lâplar›n› benimsemifl, Türk tarihini ve kültürünü kavram›fl,
temel demokratik de¤erlerle donanm›fl ve insan haklar›na sayg›l›, yaflad›¤› çevreye
duyarl›, bilgiyi deneyimlerine göre yorumlay›p sosyal ve kültürel ba¤lam içinde
oluflturan, kullanan ve düzenleyen (elefltirel düflünen, yarat›c›, do¤ru karar veren),
sosyal kat›l›m becerileri geliflmifl, sosyal bilimcilerin bilimsel bilgiyi üretirken kulland›klar› yöntemleri kazanm›fl, sosyal yaflamda etkin, üretken, haklar›n› ve sorumluluklar›n› bilen, Türkiye Cumhuriyeti vatandafllar›n› yetifltirmektir.
Bu anlay›fl do¤rultusunda, Sosyal Bilgiler Dersi Ö¤retim Program›, her ö¤rencinin birey olarak kendine özgü oldu¤unu kabul eder. Ö¤rencilerin gelecekteki yaflamlar›na ›fl›k tutarak, bireylerden beklenen niteliklerin gelifltirilmesine duyarl›l›k
gösterir. Bilgi, kavram, de¤er ve becerilerin geliflmesini sa¤layarak ö¤renmeyi ö¤renmenin gerçekleflmesini ön planda tutar. Ö¤rencileri düflünmeye, soru sormaya
ve görüfl al›flverifli yapmaya özendirir. Ö¤rencilerin fiziksel ve duygusal aç›dan
sa¤l›kl› ve mutlu bireyler olarak yetiflmesini amaçlar. Ulusal kimli¤i merkeze alarak, evrensel de¤erlerin benimsenmesine önem verir. Ö¤rencilerin kendi örf ve
âdetleri çerçevesinde ruhsal, ahlâkî, sosyal ve kültürel yönlerden geliflmesini hedefler. Ö¤rencilerin haklar›n› bilen ve kullanan, sorumluluklar›n› yerine getiren bireyler olarak yetiflmesini önemser. Ö¤rencilerin toplumsal sorunlara karfl› duyarl›
olmas›n› sa¤lar. Ö¤rencilerin ö¤renme sürecinde deneyimlerini kullanmas›n› ve
çevreyle etkileflim kurmas›n› olanakl› k›lar. Her ö¤renciye ulaflabilmek için ö¤retme-ö¤renme yöntem ve tekniklerindeki çeflitlili¤i dikkate al›r. Periyodik olarak,
ö¤renci çal›flma dosyalar›na bak›larak ö¤retme ve ö¤renme süreçlerinin ak›fl› içerisinde de¤erlendirmeye olanak sa¤lar.
Programda yer alan beceriler; elefltirel düflünme, yarat›c› düflünme, iletiflim ve
empati, araflt›rma, problem çözme, karar verme, bilgi teknolojilerini kullanma, giriflimcilik, Türkçe’yi do¤ru, güzel ve etkili kullanma, gözlem, mekân› alg›lama, zaman ve kronolojiyi alg›lama, de¤iflim ve süreklili¤i alg›lama, sosyal kat›l›m becerisi olarak s›ralanmaktad›r.
Programda verilebilecek kavramlar sosyal bilimleri oluflturan; psikoloji (kimlik,
birey, düflünce, duygu, sorumluluk vb.), antropoloji (akrabal›k, gelenek, dil, aile
vb.), co¤rafya (yerleflme, nüfus, bölge, yön vb.), sosyoloji (grup, kurum vb.), siyaset bilimi (yurttafll›k, kamu, demokrasi vb.), ekonomi (para, bütçe, üretim vb.), tarih (kronoloji, liderlik, savafl, ulus vb.) gibi alanlarla iliflkili olmas› bak›m›ndan ele
al›nm›flt›r.
Programda yer alan de¤erler ise; adil olma, aile birli¤ine önem verme, ba¤›ms›zl›k, bilimsellik, çal›flkanl›k, dayan›flma, duyarl›l›k, dürüstlük, estetik, hoflgörü,
misafirperverlik, sa¤l›kl› olmaya önem verme, sayg›, sevgi, sorumluluk, temizlik,
vatanseverlik, yard›mseverliktir.
Programda Ö¤retme-Ö¤renme Süreci: Programda, ö¤renme süreçlerinde,
ö¤rencilerin düflünmelerini, araflt›rmalar›n›, sorun çözmelerini ve edindikleri bilgi
ve becerileri yeniden yap›land›r›p yaflama aktarabilmelerini destekleyen yöntemtekniklerin ifle koflulmas› önerilmektedir. Ö¤rencilerin görsel ve yaz›l› bas›n›n elefltirel bir izleyicisi olmalar› sa¤lanmal›, yans›t›c› düflünme becerileri gelifltirilmeye
35
çal›fl›lmal›d›r. Bu do¤rultuda flu etkinlikler önerilmektedir: Örnek olay çözümlemesi, sonuç ç›karma, geri plandaki düflünceleri bulma, slogan bulma, reklam/poster
afifl haz›rlama, görsel imge oluflturma, fliir-öykü yazma/flark› yapma, önem s›ras›na koyma, yordama yapma, bulmaca, dramatizasyon, görüflme yapma, gezi-gözlem, benzetim, günlük yaflamla iliflkilendirme, proje, haber toplama, dosya oluflturma, koleksiyon yapma, gazete ç›karma.
Programda De¤erlendirme: Sosyal Bilgiler dersi için yap›lacak de¤erlendirme etkinliklerinde ö¤rencilerin program›n tüm boyutlar›nda sa¤lad›¤› geliflme ve
baflar› ölçülmeye çal›fl›l›r. Ö¤retmenlere, de¤erlendirme etkinliklerinde; gösteri,
anekdotlar, tart›flma, sergileme, deneyler, görüflme, gözlem, sözlü sunum, proje,
araflt›rma ka¤›tlar›, ö¤renci ürün dosyas›, performans de¤erlendirme, dereceleme
ölçekleri, tutum ölçekleri gibi de¤erlendirme araç ve tekniklerini kullanmalar› önerilmektedir.
Birlefltirilmifl s›n›f› okutan ö¤retmen, yaln›zca B grubunu okutuyorsa 2005-2006
ö¤retim y›l›ndan bafllayarak I. y›l yani 4. s›n›f ünitelerini temel al›r. 4. ve 5. s›n›flar› sadece 4. s›n›f olarak kabul eder. Bir sonraki y›l II. y›l yani 5. s›n›flar› okutuyormufl gibi ifller. Tek ö¤retmenli s›n›flarda ise Sosyal Bilgiler dersi ödevli olarak da
ifllenebilir (Köksal, 2006, s.55).
Fen ve Teknoloji Dersi Ö¤retim Program›
Program›n Vizyonu ve Temel Özellikleri: 2004 Fen ve Teknoloji Dersi Ö¤retim
Program›n›n vizyonu, bireysel farkl›l›klar› ne olursa olsun tüm ö¤rencilerin fen ve
teknoloji okuryazar› olarak yetiflmesidir. Fen ve teknoloji okuryazarl›¤›, genel bir
tan›m olarak; bireylerin araflt›rma-sorgulama, elefltirel düflünme, problem çözme
ve karar verme becerilerini gelifltirmeleri, yaflam boyu ö¤renen bireyler olmalar›,
etraflar›ndaki dünya hakk›ndaki merak duygusunu sürdürmeleri için gerekli olan
fenle ilgili beceri, tutum, de¤er, anlay›fl ve bilgilerin bir birleflimidir.
‹lkö¤retim 4. ve 5. s›n›f Fen ve Teknoloji Dersi Ö¤retim Program›nda fen konular›, teknoloji boyutu gözetilerek ele al›nm›flt›r. Program›n gelifltirilmesinde ö¤renci merkezli bir ö¤renme kuram› olan yap›land›rmac›l›k temel al›nm›fl, ö¤retme ve
ö¤renmenin de¤erlendirilmesinde yap›land›rmac› ö¤renme kuram›na dayanan alternatif de¤erlendirme yaklafl›mlar› kullan›lm›flt›r. Fen ve Teknoloji Dersi Ö¤retim
Program›nda ö¤renme, ö¤retme ve de¤erlendirme süreçleri ile ilgili temel anlay›fllar daha önceki programa göre önemli ölçüde de¤iflmifltir. Buna göre, bilginin ezberlenmesi yerine beceri ve anlay›fl gelifltirilmesi ve ö¤renciyi merkeze alan, bireysel farkl›l›klar› vurgulayan bir ö¤retim önerilmifltir. Programda içerik sarmal yaklafl›m temel al›narak düzenlenmifltir. Ö¤renme alanlar›ndaki temel kavramlar her s›n›fta ele al›nm›fl, ancak, üst s›n›flara geçildikçe kazan›mlarda belirtilen bilgi, anlay›fl ve becerilerin göreceli olarak derinli¤i artm›fl ve kapsam› genifllemifltir.
Programda fen ve teknoloji okur-yazarl›¤›n› destekleyecek yedi ö¤renme alan›
öngörülmüfltür. Ayr›ca, her s›n›f düzeyinde ö¤rencilerin kazanmas› gereken bilimsel süreç becerileri, fen-teknoloji-toplum-çevre (FTTÇ) kazan›mlar› ve ö¤rencilerin
sahip olmas› gereken de¤er ve tutumlarla ilgili kazan›mlar belirlenmifl, listelenmifl
ve programdaki bilgi kazan›mlar› ile ö¤renme etkinlikleri bunlar› gerçeklefltirecek
biçimde düzenlenmifltir.
Programda Ö¤retme-Ö¤renme Süreci: Programa göre, ö¤rencilerin programda belirlenen kazan›mlar› edinebilmesi için kullan›lacak ö¤retim stratejileri ve
ö¤renme deneyimleri yap›land›r›c› ö¤renme kuram›yla yönlendirilmeli, ö¤renme
2004 Fen ve Teknoloji Dersi
Ö¤retim Program›n›n
vizyonu, bireysel farkl›l›klar›
ne olursa olsun bütün
ö¤rencilerin fen ve teknoloji
okuryazar› olarak
yetiflmesidir.
36
ortamlar› ve ö¤retim stratejileri de yap›land›r›c› etkin bir ö¤renme süreci görüflünü
yans›tmal›d›r.
Fen ve teknoloji okur yazarl›¤›n› gelifltirmek için ö¤retim sürecinde ö¤rencilerin araflt›rma, sorgulama, problem çözme ve karar verme süreçlerine kat›lmalar›n›
sa¤layacak çeflitli etkinlikler kullan›labilir. Bu süreçte üç farkl› tür soruya; araflt›rma-sorgulama sürecinde “neden”, problem çözme sürecinde “nas›l”, karar verme
sürecinde ise “ne yapmal›” sorular›na yan›t aran›r. Ö¤retmen, ö¤rencilerin fen ve
teknoloji okur yazar› olmalar› için bilgileri haz›r vermek yerine, ö¤rencilerin soru
sormalar›n›, meraklar›n› sürdürmelerini sa¤lamal› ve ö¤renciler bu sorulara yan›t
ararken onlara rehber olmal›d›r.
Programda De¤erlendirme: Ö¤renmede bireysel farkl›l›klar› dikkate alan, bireyin kendine özgülü¤ünü ön plana ç›kararak herkesin hâlihaz›rda sahip oldu¤u
bilgilerle yeni ald›¤› bilgileri kendine özgü biçimde yap›land›rd›¤›n› öne süren, bu
nedenle de ö¤retim yöntem ve tekniklerinin olabildi¤ince çeflitlendirilmesi gerekti¤ini vurgulayan yap›land›r›c› anlay›fl, ölçme ve de¤erlendirmede de ö¤rencilere
bilgi, beceri ve tutumlar›n› sergileyebilecekleri çoklu de¤erlendirme f›rsatlar› sunulmas› gerekti¤ini vurgulamaktad›r. 2004 Fen ve Teknoloji Dersi Ö¤retim Program› bu noktalardan hareketle geleneksel ölçme de¤erlendirme anlay›fl›ndan daha
çok, süreci de¤erlendirmeye yönelik ölçme ve de¤erlendirmeye vurgu yapmaktad›r. Bu do¤rultuda programda, performans de¤erlendirme, ö¤renci ürün dosyas›
(portfolyo), kavram haritalar›, yap›land›r›lm›fl grid, tan›lay›c› dallanm›fl a¤aç, kelime iliflkilendirme, proje, drama, görüflme, yaz›l› raporlar, gösteri, poster, grup ya
da akran de¤erlendirmesi, kendi kendini de¤erlendirme gibi de¤erlendirme araç
ve teknikleri önerilmektedir.
Birlefltirilmifl s›n›flarda Fen ve Teknoloji dersi ö¤retim program›n›n uygulanmas›nda Sosyal Bilgiler dersinde izlenen yol benimsenir.
Türkçe Dersi Ö¤retim Program›
Ö¤rencilerin iletiflim kurmalar›, bilgi edinmeleri, ö¤renmeleri ve kendilerini her
yönden gelifltirmelerinde dilin önemli bir yeri bulunmaktad›r. Dil, ö¤rencilerin,
çevrelerindeki olaylar› sorgulayarak karar vermesine, olaylar› farkl› aç›lardan bakarak de¤erlendirmesine, sosyalleflmesine ve ça¤dafllaflmas›na büyük katk› sa¤lamaktad›r. Bu nedenle ö¤rencilerin; dinleme, konuflma, okuma, yazma, görsel okuma ve görsel sunu ile ilgili temel becerileri kazanmalar› gerekmektedir. Dolay›s›yla Türkçe ö¤retiminde bu ö¤renme alanlar› bir bütün olarak ele al›nmaktad›r.
Program›n Vizyonu ve Temel Özellikleri: Türkçe Dersi Ö¤retim Program›,
ö¤rencilerin yaflamlar› boyunca kullanabilecekleri dinleme, konuflma, okuma, yazma, görsel okuma ve görsel sunu becerilerini kazanmalar›; bu becerileri kullanarak kendilerini biliflsel, sosyal ve duygusal yönlerden gelifltirmeleri; etkili iletiflim
kurmalar›; Türkçe sevgisiyle, istek duyarak okuma-yazma al›flkanl›¤› edinmeleri
amac›yla haz›rlanm›flt›r.
Türkçe Dersi Ö¤retim Program›’nda yap›land›rmac› yaklafl›m merkeze al›nmakla birlikte, çoklu zekâ gibi ö¤retim yaklafl›mlar›ndan da yararlan›lm›flt›r. Yap›land›rmac› yaklafl›ma göre ö¤renme sürecinde ön bilgileri harekete geçirme, geliflim düzeyini dikkate alma, etkili iletiflim kurma, anlam kurma, uygulama ve de¤erlendirme önemli kavramlard›r. Ö¤renci merkezli ö¤renmeyi temel alan yap›land›rmac› yaklafl›m, ö¤renme sürecinde ö¤renci kat›l›m›na ve ö¤retmen rehberli¤ine a¤›rl›k vermektedir.
37
Programda, Türkçe’yi do¤ru, etkili ve güzel kullanma, elefltirel ve yarat›c› düflünme, iletiflim, problem çözme, araflt›rma, karar verme, bilgi teknolojilerini kullanma, giriflimcilik, metinler aras› okuma, kiflisel ve sosyal de¤erlere önem verme
gibi temel becerilerin kazand›r›lmas› öngörülmektedir. Bu beceriler, ö¤rencilerin
ö¤renme alanlar›ndaki geliflmeleriyle ba¤lant›l›, yatay olarak bir y›l›n sonunda, dikey olarak da beflinci s›n›f›n sonunda kazanacaklar› ve yaflam boyu kullanacaklar› temel becerilerdir.
Türkçe Dersi Ö¤retim Program›; dinleme, konuflma, okuma, yazma, görsel
okuma ve görsel sunudan oluflan befl ö¤renme alan› üzerine yap›land›r›lm›flt›r. Bu
ö¤renme alanlar›, program haz›rl›k sürecinde hem kendi içerisinde, hem de di¤er
ö¤renme alanlar›yla bir bütünlük içerisinde ele al›nm›fl ve iliflkilendirilmifltir. Bu
iliflkilendirmenin amac›, ö¤rencinin dili ö¤renme, etkili kullanma ve bilgileri yap›land›rma sürecini kolaylaflt›rmakt›r.
Programda Ö¤retme-Ö¤renme Süreci: Program, ö¤renci merkezli ö¤renme
modeline göre gelifltirilmifl ve tüm etkinlikler bu aç›dan ele al›nm›flt›r. Bu nedenle,
programda; etkin ö¤renme, ifl birli¤ine dayal› ö¤renme, ba¤›ms›z ö¤renme, ö¤renmeyi ö¤renme, s›n›f d›fl›nda e¤itim, bireysel farkl›l›klara duyarl› e¤itim gibi çeflitli
uygulamalara a¤›rl›k verilmifltir.
Türkçe ö¤retiminde ö¤retme-ö¤renme süreci befl aflamadan oluflmaktad›r. Bunlar; haz›rl›k, anlama, metin arac›l›¤› ile ö¤renme, kendini ifade etme ve de¤erlendirme aflamalar›d›r. Her aflamada ö¤rencilerin, çeflitli etkinlikler yoluyla etkin duruma getirilmesi öngörülmektedir. Program, ö¤rencilere yaln›zca bilgi ve becerileri kazand›rmay› de¤il, ayn› zamanda, bilgileri yap›land›rmay› ve yeni bilgiler üretmeyi de amaçlamaktad›r. Bu nedenle ö¤renciler tüm ö¤retim etkinliklerinin merkezinde yer almaktad›r.
‹lk Okuma-Yazma Ö¤retimi: Programda, ilk okuma-yazma ö¤retiminde Ses
Temelli Cümle Yönteminin uygulanmas› benimsenmifltir. Ses temelli cümle yönteminde, ilk okuma-yazma ö¤retimine seslerle bafllanmaktad›r. Anlaml› bütün oluflturacak birkaç ses verildikten sonra seslerden hecelere, sözcüklere ve cümlelere
ulafl›lmaktad›r. ‹lk okuma-yazma ö¤retimi boyunca okuma ve yazma birlikte sürdürülmektedir. Yaz› ö¤retiminde bitiflik e¤ik yaz› harfleri kullan›lmaktad›r.
Programda De¤erlendirme: Türkçe Dersi Ö¤retim Program›nda ürün de¤erlendirme yerine süreç de¤erlendirme üzerinde durulmaktad›r. Bu amaçla kullan›lacak
ö¤renme alanlar›na iliflkin de¤erlendirme formlar›; okuma becerisi de¤erlendirme
formu, yazma becerisi de¤erlendirme formu, okuma-yazma ö¤retim süreci de¤erlendirme formu, gözlem formlar›, kendini de¤erlendirme ölçekleri, çal›flma dosyalar› de¤erlendirme ölçekleri, kitap okuma dosyalar› olarak belirlenmifltir.
Birlefltirilmifl s›n›flarda Türkçe dersi, di¤er derslerde söz konusu oldu¤u gibi
hiçbir biçimde ortak ifllenmeyecektir. Örne¤in, A grubunun tümüne ö¤retmenli
Türkçe dersi varsa ö¤retmen B grubuyla ödevli Türkçe dersi ifllemelidir. A grubunda da bir grupla ö¤retmenli ders ifllerken di¤erleriyle ödevli ders iflleyecektir
(Yetkin ve Daflcan, 2006, s.48). Birlefltirilmifl s›n›flarda ö¤retim yapan ö¤retmenler, özellikle, 1. s›n›f ö¤rencilerine okuma-yazma becerisini kazand›rmak için daha çok zaman ay›rmal›d›rlar.
Programda, ilk okumayazma ö¤retiminde ses
temelli cümle yöntemi, yaz›
ö¤retiminde ise bitiflik e¤ik
yaz› harflerinin kullan›lmas›
istenmektedir.
Matematik Dersi Ö¤retim Program›
Program›n Vizyonu ve Temel Özellikleri: Matematik Dersi Ö¤retim Program›,
“her çocuk matemati¤i ö¤renebilir” ilkesine dayanmaktad›r. Matematikle ilgili kavramlar, somut ve sonlu yaflam modellerinden yola ç›k›larak ele al›nm›flt›r. Programda vurgu, ifllem bilgilerinden kavram bilgilerine kaym›flt›r. Program›n önemli
Matematik Dersi Ö¤retim
Program›, “her çocuk
matemati¤i ö¤renebilir”
ilkesine dayanmaktad›r.
38
Birlefltirilmifl s›n›flarda
Türkçe ve Matematik dersi
hiçbir koflulda ortak
ifllenmez. Ö¤retmen, birinci
s›n›fa okuma-yazmay› ve
say› kavram›n› kazand›rmak
için daha çok zaman
ay›rmal›d›r.
SIRA S‹ZDE
4
hedeflerinden biri, ö¤rencilerin öz denetim gibi bireysel yetenek ve becerilerinin
gelifltirilmesidir. Di¤er taraftan, program yoluyla temel kavram ve becerilerin kazan›lmas›n›n yan› s›ra matematikle ilgili düflünmeyi, genel problem çözme stratejilerini kavramay›, matemati¤e karfl› olumlu tutum içinde olmay› ve matemati¤in gerçek yaflamda önemli bir araç oldu¤unu taktir etmeyi de kazand›rmak amaçlanm›flt›r. Bu çerçevede, matematik program›nda, matemati¤i ö¤renmenin zengin ve kapsaml› bir süreç oldu¤u görüflü de benimsenmifltir.
Matematik Dersi Ö¤retim Program›, kavramsal bir yaklafl›m izlemekte, matematikle ilgili kavramlar›n ve iliflkilerin gelifltirilmesini vurgulamaktad›r. Kavramsal
yaklafl›m, matematikle ilgili bilgilerin kavramsal temellerinin oluflturulmas›na daha
çok zaman ay›rmay›; böylece, kavramsal ve ifllemsel bilgiler aras›nda iliflkiler kurmay› gerektirmektedir. Benimsenen kavramsal yaklafl›mla; ö¤rencilerin somut deneyimlerinden ve sezgilerinden matematiksel anlam oluflturmalar›na ve soyutlama
yapabilmelerine yard›mc› olma amaçlanm›flt›r.
Programda; say›lar, geometri, ölçme ve veri olmak üzere dört ö¤renme alan› ve
bunlara iliflkin amaçlara yer verilmifltir. Programda, gelifltirilmesi beklenen beceriler ise problem çözme, iletiflim, iliflkilendirme ve ak›l yürütmedir.
Program, ö¤rencilerin olumlu duyuflsal geliflimlerini de dikkate alm›flt›r. Matematiksel kavram ve beceriler gelifltirilirken, ö¤rencilerde bu duyuflsal geliflim de
göz önünde bulundurulmal›d›r. Tutum, özgüven ve matematik kayg›s› duyuflsal
boyutu içermektedir. Programda, bunlar›n yan› s›ra, özyönetim yeterlikleri ile psikomotor becerilere de önem verilmifltir.
Programda Ö¤retme-Ö¤renme Süreci: Matematik Dersi Ö¤retim Program›’nda ö¤rencilerin ö¤renme sürecinde etkin kat›l›mc› olmalar›, sahip olduklar›
bilgi ve düflünceleri yeni deneyim ve durumlara anlam yüklemek için kullanmalar› ve kazand›klar› bilgiyi, eski ve yeni bilgiler aras›nda iliflki kurarak yorumlamas›
için ö¤retmenin s›n›fa iyi yap›land›r›lm›fl etkinlikler planlayarak gelmesi gerekti¤i
vurgulanm›flt›r. Ayr›ca; ö¤retim somut deneyimlerle bafllamal›, anlaml› ö¤renme
amaçlanmal›, ö¤renciler matematik bilgileriyle iletiflim kurmal›, iliflkilendirme
önemsenmeli, ö¤renci güdüsü dikkate al›nmal›, teknoloji etkin kullan›lmal› ve ifl
birli¤ine dayal› ö¤renme yaklafl›m› kullan›lmal›d›r gibi ilkelere uyulmas› gerekti¤i
üzerinde de durulmufltur.
Programda De¤erlendirme: Matematik e¤itiminde süreci de¤erlendirmek
için performans de¤erlendirme ve ö¤renci ürün dosyas› önerilmektedir. Ölçme ve
de¤erlendirme yaparken ö¤rencilerin; matemati¤i günlük yaflamda ne kadar uygulayabildi¤i, problem çözme yeteneklerinin ne kadar geliflti¤i, ak›l yürütme güçlerinin gelifliminin devam edip etmedi¤i, matemati¤e yönelik tutumlar›n›n nas›l oldu¤u, matematikte özgüvene ne kadar sahip oldu¤u, özyönetim becerilerinin ne kadar geliflti¤i, sosyal becerilerinin ne kadar geliflti¤i, estetik görüfllerin ne kadar geliflti¤i, matematikle ilgili iletiflimi ne kadar kurabildi¤i ve matematik temelli iliflkilendirmeyi ne kadar yapabildi¤i göz önünde bulundurulmal›d›r.
Birlefltirilmifl s›n›flarda Türkçe dersinde oldu¤u gibi Matematik dersi de hiçbir
koflulda ortak ifllenmez. Örne¤in, ö¤retmen A grubunu okutuyorsa, 1. s›n›fla ö¤retmenli, 2. ve 3. s›n›flarla ödevli ders ifllemeli; dersin belli bölümlerinde 2. ve 3.
s›n›f ö¤rencileriyle ilgilenmelidir. Ö¤retmen, yine, 1. s›n›fa say› kavram›n› kazand›rmak için daha çok zaman ay›rmal›d›r.
Yeni ilkö¤retim
temel ve ortak özellikleri nelerdir?
SIRA programlar›n›n
S‹ZDE
S O R U
S O R U
D‹KKAT
39
Özet
N
A M A Ç
1
N
A M A Ç
2
Birlefltirilmifl s›n›flarda ö¤retimin temel daya-
de¤iflik durumlar dikkate al›narak bunlarla ilgili
naklar›n›n neler oldu¤unu kavramak.
aç›klamalara yer verilmifltir. Yeni programda tek
Tüm ilkö¤retim okullar›nda oldu¤u gibi, birleflti-
ö¤retmenli ve befl s›n›fl› okullarda 1., 2. ve 3. s›-
rilmifl s›n›flarda ö¤retim yapan okullarda da te-
n›f A grubu, 4. ve 5. s›n›fa ise B grubu denilmifl,
mel dayanak ilkö¤retim program›d›r. Birlefltiril-
böylece, ö¤retmenin befl s›n›f yerine iki grupla
mifl s›n›flarda ö¤retim, ilkö¤retim program›nda
karfl›laflmas› sa¤lanm›flt›r. 2000-2001 ö¤retim y›l›-
belirlenmifl olan ilkö¤retimin amaçlar›, ilkö¤reti-
na de¤in “Birlefltirilmifl S›n›flar Program›” ilkö¤-
min e¤itim ve ö¤retim ilkeleri ile program›n uy-
retim program› içinde ayr› bir program olarak
gulanmas›yla ilgili genel esaslar temel al›narak
yer almakta iken, 2000-2001 ö¤retim y›l›ndan iti-
yürütülür.
baren programdan kald›r›lm›fl, söz konusu programlar›n yerine ba¤›ms›z s›n›flarda uygulanan
Geçmiflten günümüze ilkö¤retim programlar›n-
Hayat Bilgisi, Sosyal Bilgiler ve Fen Bilgisi prog-
da yer alan birlefltirilmifl s›n›flarla ilgili uygula-
ramlar›n›n birlefltirilmifl s›n›flarda da uygulanma-
malar› tan›mak.
s› kararlaflt›r›lm›flt›r.
1924 ‹lkokul Program›’nda birlefltirilmifl s›n›flar
genifl yer almamakla birlikte, ayn› y›l yay›nlanan
bir yönetmelikte, uygulama ile ilgili aç›klamala-
N
A M A Ç
3
2005-2006 ö¤retim y›l›nda uygulamaya konulan ilkö¤retim program›nda yer alan derslerin
r›n yan› s›ra, s›n›f ve ö¤retmen durumuna göre
ö¤retim programlar›n› tan›yarak birlefltirilmifl s›-
ders da¤›t›m çizelgelerine ve haftal›k ders prog-
n›flarda uygulanmas›n› kavramak.
ramlar›na yer verilmifltir. 1937 y›l›nda yay›nlanan
2005-2006 ö¤retim y›l›ndan bafllayarak uygula-
bir genelge ile birlefltirilmifl s›n›flarla ilgili ek bir
maya konulan yeni ilkö¤retim program›n›n gelifl-
program düzenlenmifl, buna göre üç ö¤retmenli
tirilmesinde yap›land›rmac› kuram temel al›nm›fl,
ve tek s›n›fl› okullarda birinci s›n›fa tek bir ö¤ret-
programda yer alan çeflitli derslerin ö¤retim prog-
men, ikinci ve üçüncü s›n›fa bir ö¤retmen, dört
ramlar›nda yap›land›rmac› anlay›fla uygun ö¤re-
ve beflinci s›n›fa bir ö¤retmen verilmesi öngörül-
tim ve de¤erlendirme etkinliklerine yer verilmifl-
müfltür. 1939 y›l›nda Birinci Milli E¤itim fiura-
tir. Hayat Bilgisi Dersi Ö¤retim Program›nda ço-
s›’nda Köy Okullar› Program Projesi haz›rlanm›fl,
cuklar›n temel yaflam becerilerinin yan› s›ra
programda birlefltirilmifl s›n›f gerçe¤i göz önüne
olumlu kiflisel nitelikler gelifltirmeleri amaçlan-
al›narak, s›n›flar›n birlefltirilme biçimlerine, ö¤-
m›flt›r. Ayr›ca, çocuklar›n Sosyal Bilgiler ile Fen
retmenli ve ödevli derslerin durumuna iliflkin
ve Teknoloji derslerine temel oluflturabilecek ni-
uyulacak kurallar› belirleyen etkinliklere ve bu
telikte bilgileri de kazanmalar› beklenmektedir.
duruma uygun çizelgelere yer verilmifltir. 1948
Hayat Bilgisi Program›’nda, temel yaflam beceri-
y›l›nda Köy Okullar› Program› Projesi ilkokullar-
leri ve kiflisel nitelikler, “Okul Heyecan›m”, “Be-
la birlefltirilerek 1948 ‹lkokul Program› uygula-
nim Eflsiz Yuvam”, “Dün Bugün Yar›n” temalar›
maya konulmufltur. Programda birlefltirilmifl s›-
içinde verilirken ara disiplinlerle de iliflki kurul-
n›flara iliflkin ders da¤›t›m çizelgelerinde ödevli
maktad›r. Hayat Bilgisi dersi ö¤retim program›
ve ödevsiz çal›flmalar›n nas›l planlanaca¤› ile il-
birlefltirilmifl s›n›flarda dönüflümlü biçimde ortak
gili örnekler yer alm›flt›r. ‹lk kez 1968 program›n-
olarak ifllenmektedir. E¤er, ö¤retmen yaln›zca A
da birlefltirilmifl s›n›flar uygulamas›na genifl yer
grubunu ya da yaln›zca B grubunu okutuyorsa,
ayr›lm›fl ve “Genel Aç›klamalar” bafll›¤›nda bir-
ö¤retmenli ve ödevli ders saati uygulanmaz. An-
lefltirilmifl s›n›flar›n tan›m› ile birlefltirilmifl s›n›fl›
cak, befl s›n›f bir arada ise ödevli ve ö¤retmenli
okullarda ö¤retmen, derslik ve s›n›f mevcutlar›na
ders saati vard›r. 2004 Sosyal Bilgiler Dersi Ö¤re-
göre bu s›n›flar›n yönetiminde karfl›lafl›labilecek
tim Program›n›n vizyonu; 21. yüzy›l›n ça¤dafl,
40
Atatürk ilkeleri ve ink›lâplar›n› benimsemifl,
sal yönlerden gelifltirmeleri; etkili iletiflim kur-
Türk tarihini ve kültürünü kavram›fl, temel de-
malar›; Türkçe sevgisiyle, istek duyarak okuma-
mokratik de¤erlerle donanm›fl ve insan haklar›-
yazma al›flkanl›¤› edinmeleri amac›yla haz›rlan-
na sayg›l›, yaflad›¤› çevreye duyarl›, bilgiyi de-
m›flt›r. Programda, ilk okuma-yazma ö¤retimin-
neyimlerine göre yorumlay›p sosyal ve kültürel
de Ses Temelli Cümle Yöntemi, yaz› ö¤retimin-
ba¤lam içinde oluflturan, kullanan ve düzenle-
de bitiflik e¤ik yaz› harflerinin kullan›lmas› be-
yen (elefltirel düflünen, yarat›c›, do¤ru karar ve-
nimsenmifltir. 2004 Matematik Dersi Ö¤retim
ren), sosyal kat›l›m becerileri geliflmifl, sosyal
Program›, “her çocuk matemati¤i ö¤renebilir”
bilimcilerin bilimsel bilgiyi üretirken kulland›k-
ilkesine dayanmaktad›r. Matematikle ilgili kav-
lar› yöntemleri kazanm›fl, sosyal yaflamda etkin,
ramlar, somut ve sonlu yaflam modellerinden
üretken, haklar›n› ve sorumluluklar›n› bilen,
yola ç›k›larak ele al›nm›flt›r. Programda vurgu,
Türkiye Cumhuriyeti vatandafllar›n› yetifltirmek-
ifllem bilgilerinden kavram bilgilerine kaym›flt›r.
tir. Sosyal Bilgiler Dersi Ö¤retim Program›’n›
Programda; say›lar, geometri, ölçme ve veri ol-
oluflturan temel ö¤eler: beceriler, kavramlar, de-
mak üzere dört ö¤renme alan› ve bunlara ilifl-
¤erler ve genel amaçlard›r. Programda, ö¤ren-
kin amaçlara yer verilmifltir. Programda geliflti-
me süreçlerinde, ö¤rencilerin düflünmelerini,
rilmesi beklenen beceriler ise problem çözme,
araflt›rmalar›n›, sorun çözmelerini ve edindikle-
iletiflim, iliflkilendirme ve ak›l yürütmedir. Bir-
ri bilgi ve becerileri yeniden yap›land›r›p yafla-
lefltirilmifl s›n›flarda Türkçe ve Matematik ders-
ma aktarabilmelerini destekleyen yöntem-tek-
leri hiçbir koflulda ortak ifllenmez. Örne¤in, ö¤-
niklerin ifle koflulmas› önerilmektedir. 2004 Fen
retmen A grubunu okutuyorsa, 1. s›n›fla ö¤ret-
ve Teknoloji Dersi Ö¤retim Program›n›n vizyo-
menli, 2. ve 3. s›n›flarla ödevli ders ifllemeli,
nu, bireysel farkl›l›klar› ne olursa olsun bütün
dersin belli bölümlerinde 2. ve 3. s›n›f ö¤renci-
ö¤rencilerin fen ve teknoloji okuryazar› olarak
leriyle ilgilenmelidir. Ö¤retmen, 1. s›n›fa oku-
yetiflmesidir. Programda fen ve teknoloji okur
ma-yazmay› ve say› kavram›n› kazand›rmak için
yazarl›¤›n› destekleyecek yedi ö¤renme alan›
daha çok zaman ay›rmal›d›r.
öngörülmüfltür. Ayr›ca, her s›n›f düzeyinde ö¤rencilerin kazanmas› gereken bilimsel süreç becerileri, fen-teknoloji-toplum-çevre (FTTÇ) ve
ö¤rencilerin sahip olmas› gereken de¤er ve tutumlarla ilgili kazan›mlar belirlenmifl ve programdaki bilgi kazan›mlar› ile ö¤renme etkinlikleri bu kazan›mlar› gerçeklefltirecek biçimde düzenlenmifltir. Birlefltirilmifl s›n›f› okutan ö¤retmen, yaln›zca B grubunu okutuyorsa 2005-2006
ö¤retim y›l›ndan bafllayarak I. y›l yani 4. s›n›f
ünitelerini temel al›r. 4. ve 5. s›n›flar› sadece 4.
s›n›f olarak kabul eder. Bir sonraki y›l II. y›l yani 5. s›n›flar› okutuyormufl gibi ifller. Tek ö¤retmenli s›n›flarda ise Sosyal Bilgiler ve Fen ve
Teknoloji dersleri ödevli olarak da ifllenebilir.
2004 Türkçe Dersi Ö¤retim Program›, ö¤rencilerin yaflam boyu kullanabilecekleri dinleme,
konuflma, okuma, yazma, görsel okuma ve görsel sunu becerilerini kazanmalar›; bu becerileri
kullanarak kendilerini biliflsel, sosyal ve duygu-
41
1. Afla¤›dakilerden hangisinde birlefltirilmifl s›n›flarda
ö¤retime en genifl biçimde yer verilmifltir?
a. 1924 ‹lkokul Program›nda
b. 1936 ‹lkokul Program›nda
c. 1948 ‹lkokul Program›nda
d. 1968 ‹lkokul Program›nda
e. 1997 ‹lkokul Program›nda
6. Birlefltirilmifl s›n›flarda afla¤›daki derslerden hangisi
ortak ifllenemez?
a. Türkçe
b. Fen ve Teknoloji
c. Sosyal Bilgiler
d. Hayat Bilgisi
e. Beden E¤itimi
2. Birlefltirilmifl s›n›f uygulamas›yla ilgili en son de¤ifliklik hangi y›lda gerçekleflmifltir?
a. 1948
b. 1968
c. 1997
d. 2000
e. 2004
7. Befl s›n›f› bir arada okutan bir ö¤retmen en çok zaman› hangi s›n›fa ay›rmal›d›r?
a. I. S›n›f
b. 2. S›n›f
c. 3. S›n›f
d. 4. S›n›f
e. 5. S›n›f
3. Okulun çevresi ile etkileflim içinde olmas› ve tüm
olanaklar›yla çevresine hizmet etmesi gere¤i ilkö¤retimin e¤itim ve ö¤retim ilkelerinden hangisiyle ilgilidir?
a. ‹lkö¤retim okulu milli bir e¤itim kurumudur.
b. ‹lkö¤retim okulu gerçek bir topluluktur.
c. Okul kültürel geliflme ve e¤itim merkezidir.
d. Okulda ö¤renme yaflama dönük olmal›d›r.
e. E¤itim ve ö¤retim okul ve ailenin ifl birli¤i ile
gerçekleflir.
8. Çocuklar›n temel yaflam becerilerinin yan› s›ra,
olumlu kiflisel nitelikler gelifltirmesini amaçlayan ö¤retim program› afla¤›dakilerden hangisidir?
a. Türkçe Dersi Ö¤retim Program›
b. Hayat Bilgisi Dersi Ö¤retim Program›
c. Sosyal Bilgiler Dersi Ö¤retim Program›
d. Matematik Dersi Ö¤retim Program›
e. Fen ve Teknoloji Dersi ö¤retim Program›
4. Afla¤›dakilerden hangisi ilkö¤retim okulu ö¤rencisinin varl›klar› ve olaylar› bir bütün olarak alg›lamas› ile
do¤rudan ilgili de¤ildir?
a. Mihver ders
b. Matematik dersi
c. Hayat Bilgisi dersi
d. Sosyal Bilgiler dersi
e. Fen ve Teknoloji dersi
5. Afla¤›dakilerden hangisi ilkö¤retim okulu program›n›n uygulanmas›na iliflkin genel esaslardan biri de¤ildir?
a. Yak›n çevre
b. Ö¤retimde toplulaflt›rma
c. Konular ve üniteler
d. Yöntem ve teknikler
e. Gezi gözlem çal›flmalar›
9. Adil olma, aile birli¤ine önem verme, çal›flkanl›k,
dayan›flma vb. özellikler Sosyal Bilgiler Dersi Ö¤retim
Program›n›n hangi temel ö¤esi ile ilgilidir?
a. Beceriler
b. Kavramlar
c. De¤erler
d. Genel amaçlar
e. Tutumlar
10. Matematik Dersi Ö¤retim Program› afla¤›daki sloganlardan hangisini kullanmaktad›r?
a. Matematik zor ve karmafl›k bir derstir.
b. Matematik zihinsel beceri gerektirir.
c. Çocuklar›n Matematik ö¤renmeleri ö¤retmene
ba¤l›d›r.
d. Matematik ö¤renme çocuklar için zevkli bir u¤rafl olmal›d›r.
e. Her çocuk matemati¤i ö¤renebilir.
42
1. d
S›ra Sizde 1
‹lk kez 1968 Program›’nda birlefltirilmifl s›n›flar uygulamas›na iliflkin genifl yer ayr›lm›fl ve “Genel Aç›klamalar”
bafll›¤›nda birlefltirilmifl s›n›flar›n tan›m› ile birlefltirilmifl
s›n›fl› okullarda ö¤retmen, derslik ve s›n›f mevcutlar›na
göre bu s›n›flar›n yönetiminde karfl›lafl›labilecek de¤iflik
durumlar dikkate al›narak bunlarla ilgili aç›klamalara
yer verilmifltir. 1968 ‹lkokul Program›’n›n getirdi¤i en
önemli yeniliklerden biri; daha önceki programlarda
dersler befl s›n›fa göre ayr›ld›¤› halde yeni programda
tek ö¤retmenli ve befl s›n›fl› okullarda 1., 2. ve 3. s›n›f
A grubu, 4. ve 5. s›n›f ise B grubunu oluflturmufl, böylece ö¤retmen befl s›n›f yerine iki grupla karfl› karfl›ya
gelmifltir.
2. d
3. c
4. b
5. e
6. a
7. a
8. b
9. c
10. e
Ayr›nt›l› bilgi için “Birlefltirilmifl S›n›flarda Ö¤retimin Temel Dayanaklar›” konusuna bak›n›z.
Ayr›nt›l› bilgi için “Birlefltirilmifl S›n›flarda Ö¤retimin Temel Dayanaklar›” konusuna bak›n›z
Ayr›nt›l› bilgi için “2004 ‹lkö¤retim Program› ve
Ö¤retim Programlar›n›n Temel Özellikleri” konusuna bak›n›z.
Ö¤retim Programlar›n›n Temel Özellikleri” konular›na bak›n›z.
Ayr›nt›l› bilgi için “2004 ‹lkö¤retim Program› Ve
Ayr›nt›l› bilgi için “2004 ‹lkö¤retim Program› Ve
S›ra Sizde 2
‹lkokul ça¤›ndaki çocuk yafl›n›n özelli¤i gere¤i genel
olarak varl›klar› ve olaylar› toptan alg›lar. Bu yüzden,
kimi dersler bir ders ad› alt›nda toplanarak ö¤rencilerin
çevresindeki varl›klar› ve olaylar›, aralar›ndaki do¤al
iliflkileriyle birlikte toplu olarak inceleyebilmesi
öngörülmektedir.
S›ra Sizde 3
Hayat Bilgisi Dersi Ö¤retim Program› birlefltirilmifl s›n›flarda dönüflümlü biçimde ortak olarak ifllenmektedir.
2005-2006 ö¤retim y›l›nda I. y›l, yani 1. s›n›f, 2006-2007
ö¤retim y›l›nda II. y›l yani 2. s›n›f 2007-2008 ö¤retim y›l›nda III. y›l, yani 3. s›n›f üniteleri ifllenecektir. E¤er ö¤retmen yaln›zca A grubunu ya da yaln›zca B grubunu
okutuyorsa, ödevli ve ö¤retmenli ders saati uygulanmaz. Ancak, befl s›n›f bir arada ise ödevli ve ö¤retmenli ders saati vard›r.
S›ra Sizde 4
2005-2006 y›l›nda uygulanmaya konulan yeni ilkö¤retim programlar›n›n flu ortak özelliklere sahip oldu¤u
görülmektedir: 2004 ilkö¤retim programlar› yap›land›rmac› bir anlay›flla haz›rlanm›flt›r. Programlarda amaç
ve davran›flsal amaç yerine kazan›m kavram› kullan›lm›flt›r. ‹çerik, ö¤renme alanlar› temelinde düzenlenmifltir. Ö¤renci ve etkinlik merkezli bir anlay›fla sahiptir. Programlarda süreç de¤erlendirmeye özel bir önem
verilmifltir.
Kaynaklar
Ö¤retim. Ankara: An› Yay›nc›l›k
Binbafl›o¤lu, C. (1999). “Cumhuriyet Döneminde ‹lkokul
Programlar›”, 75 Y›lda E¤itim. ‹stanbul: Türk Tarih
Vakf› Yay›nlar›.
Çelenk, S., Tertemiz, N. ve Kalayc› N. (2000).
‹lkö¤retim Programlar› ve Geliflmeler. Ankara
Nobel Yay›n Da¤›t›m.
Ö¤retim. Ankara: An› Yay›nc›l›k
Erdem, A. R., Kamac›, S. ve Aydemir, T. “Birlefltirilmifl
S›n›flar› Okutan S›n›f Ö¤retmenlerinin Karfl›laflt›klar›
Sorunlar: Denizli örne¤i”, E¤itimde Kuram ve
Uygulama, 1 (1-2). http://eku.comu.edu.tr/
index.php adresinden 20.05.2007 tarihinde al›nm›flt›r.
Editör: B. Özer. Anadolu Üniversitesi Aç›kö¤retim
Fakültesi E¤itim Önlisans Program›.
Köksal, K. (2006). Birlefltirilmifl S›n›flarda Ö¤retim.
4. Bask›. Ankara: PegemA Yay›nc›l›k.
MEB. (2003). Türkiye’de ‹lkö¤retim (Dünü, Bugünü,
Yar›n›). ‹stanbul: Milli E¤itim Bas›mevi.
MEB. (1973). “Milli E¤itim Temel Kanunu”, Resmi
Gazete. Tarih 24/6/1973 Say›: 14574.
MEB. (1969). ‹lkokul Program›. ‹stanbul: Milli E¤itim
Bas›mevi.
MEB. (1936). ‹lkokul Program›. ‹stanbul: Devlet
Bas›mevi.
Özben, K. (1997). Birlefltirilmifl S›n›f Uygulamalar›nda
Karfl›lafl›lan Sorunlar. (Yay›nlanmam›fl Yüksek
Lisans Tezi). Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler
Enstitisü.
Tek›fl›k, H. H. (1988). ‹lkokul Yönetmeli¤i ve
Mevzuat›. Ankara: Rehber Yay›nevi.
Vural, M. (2005). ‹lkö¤retim Okulu Ders
Programlar› ve Ö¤retim K›lavuzlar›. Erzurum:
Yakutiye Yay›nc›l›k.
Yetkin, D. ve Daflcan, Ö. (2006). Son De¤iflikliklerle
‹lkö¤retim Program› (1-5 s›n›flar). Ankara: An›
Yay›nc›l›k.
43
Birlefltirilmifl
S›n›flarda Ö¤retimin
Düzenlenmesi
3
Birlefltirilmifl s›n›flarda ö¤retim, ba¤›ms›z s›n›flarda yap›lan ö¤retimden farkl› bir
niteli¤e sahiptir. Ba¤›ms›z bir s›n›fta yap›lan ö¤retim ile birlefltirilmifl s›n›fta yap›lan ö¤retim aras›ndaki fark, ö¤retim biçiminden kaynaklanmaktad›r. Buna göre,
birlefltirilmifl s›n›flarda, ba¤›ms›z s›n›flardan farkl› olarak ö¤renciler derslerin büyük bir k›sm›n› kendi kendilerine çal›flarak geçirmekte, baz› dersleri, iki ya da daha çok s›n›fta birlikte görmektedirler. Bu nedenle, birlefltirilmifl s›n›flarda ö¤retim
etkinliklerinin çok iyi düzenlenmesi gerekmektedir.
Amaçlar›m›z
N
N
N
N
Birlefltirilmifl s›n›flarda ö¤retim etkinliklerinin düzenlenmesi ve yönetim biçimini kavramak,
Birlefltirilmifl s›n›flarda haftal›k ders da¤›t›m çizelgesi ve zamanlaman›n
özelliklerini anlamak,
Birlefltirilmifl s›n›flarda ünitelerin düzenlenifli ve ifllenifl özelliklerini tan›mak,
Birlefltirilmifl s›n›flarda ö¤retim etkiliklerinin düzenlenmesi ve yönetiminde
baflar›l› olman›n temel koflullar›n› kavramak
45
46
Örnek Olay
Her fiey Yolunda
Okulun ilk günüydü. Ahmet ö¤retmen oldukça heyecanl›yd›. Bir gün öncesinden
ö¤retim etkinliklerini planlad›. ‹yi de haz›rl›k yapt›. Art›k, ö¤retim için haz›rd›. Sabah ö¤renciler gelmeye bafllad›. Tüm ö¤renciler geldi. Bayrak töreninin ard›ndan
ö¤rencilere hitaben bir konuflma yapt›. Daha sonra ö¤rencileri s›rayla içeri ald›.
Önce, kendini tan›tt›. Daha sonra onlar› tan›maya çal›flt›. 6 birinci s›n›f, 7 ikinci
s›n›f, 5 üçüncü s›n›f, 6 dördüncü s›n›f ve 4 de beflinci s›n›f olmak üzere toplam 28
ö¤rencisi vard›. Önce s›n›f› düzenlemeliydi. 1., 2. ve 3. s›n›flar› ay›rd›. Onlar› s›n›f›n sa¤ taraf›na yerlefltirdi. Onlara “Siz A grubusunuz” dedi. Sonra, 4. ve 5. s›n›flar› da s›n›f›n sol taraf›na yerlefltirdi. Onlara da siz “B grubusunuz” dedi. Bundan
sonra, yapt›¤› düzenlemeye iliflkin ayr›nt›l› aç›klama yapt›. Sonra, “Art›k derse
bafllayabiliriz” dedi.
Programda, A gurubunda Hayat Bilgisi, B grubunda ise Sosyal Bilgiler dersi
görünüyordu. A grubundaki Hayat Bilgisi ö¤retmenli, B grubundaki Sosyal Bilgiler dersi ise ödevli dersti. Ahmet ö¤retmen, önce B grubundaki ö¤rencileri ödevlendirdi. Onlara neler yapacaklar›n› aç›klad›. Dersin sonunda çal›flmalar›n› kontrol
edece¤ini de belirtti. Sonra da onlara birer çal›flma yapra¤› da¤›tt›. Sonra A grubuna döndü. Onlara da plan›nda öngördü¤ü biçimde dersini iflledi. Ö¤renciler
ö¤retmenlerini dikkatle dinlediler. Birlikte etkinlikler yapt›lar. Bu arada B grubundaki ö¤renciler çal›flmaya devam ettiler. Dersin sonlar›na do¤ru, Ahmet ö¤retmen
A grubuyla olan ö¤retim etkinli¤ini tamamlad›. Sonra B grubundaki ö¤rencilerin
çal›flmalar›n› kontrol etti. Onlara hatalar›n› gösterdi.
Gün bitti. Ahmet ö¤retmen, ilk günü, biraz kayg›, biraz heyecan içinde, ancak,
baflar›yla tamamlad›. Günün sonunda; bir grup ö¤renciyle ders yaparken di¤er
grubun kendi kendine çal›flmas›n›n nas›l olaca¤›, çal›flmalar›n nas›l sürdürülece¤i, ö¤rencilerin nas›l davranaca¤› türünden birçok soru iflareti yan›t›n› bulmufltu.
Ahmet ö¤retmen kayg›lar›n›n yersiz oldu¤unu gördü. Ayr›ca, birlefltirilmifl s›n›flarda ö¤retimin baflar›s›n›n istekli olmak ve iyi bir haz›rl›k yapmaktan geçti¤ini
daha iyi anlad›.
Anahtar Kavramlar
• Ö¤retmenli Dersler
• Ödevli Dersler
• Ö¤retimin Yönetimi
• A Grubu
• B Grubu
• Kendi Kendine Çal›flma
‹çindekiler
• G‹R‹fi
• B‹RLEfiT‹R‹LM‹fi SINIFLARDA Ö⁄RET‹M ETK‹NL‹KLER‹ VE YÖNET‹M
• B‹RLEfiT‹R‹LM‹fi SINIFLARDA HAFTALIK DERS DA⁄ITIM Ç‹ZELGES‹ VE
ZAMANLAMA
• B‹RLEfiT‹R‹LM‹fi SINIFLARDA ÜN‹TELER‹N DÜZENLEN‹fi‹ VE ‹fiLEN‹fi‹
• B‹RLEfiT‹R‹LM‹fi SINIFLARDA Ö⁄RET‹M ETK‹L‹KLER‹N‹N DÜZENLENMES‹
VE YÖNET‹M‹NDE BAfiARILI OLMANIN TEMEL KOfiULLARI
47
3. Ünite - Birlefltirilmifl S›n›flarda Ö¤retimin Düzenlenmesi
G‹R‹fi
Birlefltirilmifl s›n›flarda ö¤retim, koflullar› gere¤i zor ve karmafl›k bir ö¤retim uygulamas›d›r. Birlefltirilmifl s›n›flarda, ba¤›ms›z s›n›flardan farkl› olarak ö¤renciler derslerin büyük bir k›sm›n› kendi kendilerine çal›flarak geçirmekte, baz› dersleri, iki ya
da daha çok s›n›fta birlikte görmektedirler. Bu uygulamadan istenilen verimin sa¤lanmas› ise, ö¤retmenlerin birlefltirilmifl s›n›flarda ö¤retimi iyi bilmesi ve uygulamas›na ba¤l›d›r. Bu nedenle, birlefltirilmifl s›n›flarda ö¤retimde, ö¤retmenin istekli olmas›, planl› çal›flmas›, ö¤retim etkinliklerini ö¤retmenli ve ödevli olarak etkili biçimde gerçeklefltirmesi, ö¤renme ortam›n› iyi düzenlemesi ve ö¤renilenleri uygun yöntem ve tekniklerle de¤erlendirmesi gerekmektedir. Ayr›ca, ö¤retmenin çevre koflullar›n›, okulun olanaklar›n› ve ö¤renci özelliklerini de iyi tan›mas› beklenmektedir.
Bu ünitede, önce, birlefltirilmifl s›n›flarda ö¤retim etkinliklerinin nas›l yönetilece¤i verilmifl, haftal›k ders da¤›t›m çizelgesi aç›kland›ktan sonra ö¤retim etkinliklerinin özellikleri üzerinde durulmufltur.
ETK‹NL‹KLER‹ VE YÖNET‹M
Birlefltirilmifl s›n›flarda ö¤retim, genel olarak, ö¤retmenin yönetiminde yap›lan etkinlikler ve ö¤rencilerin kendi kendilerine yapt›klar› ödevli çal›flmalar biçiminde
gerçeklefltirilir. Bu tür s›n›flarda ö¤retim etkinliklerinin büyük bölümü, ö¤rencilerin kendi kendilerine yapt›klar› çal›flmalarla geçer.
Birlefltirilmifl s›n›flarda ö¤retimin belirtilen biçimde yap›lmas›n›n ortaya ç›kard›¤› önemli güçlükler bulunmaktad›r. Bunlardan ilki, ö¤retmenin dersleri farkl› s›n›f
düzeylerinde bulunan ve farkl› geliflim, yetenek ve bilgiye sahip ö¤rencilerle bir
arada yürütmek zorunda olufludur. Bir di¤er güçlük ise, ö¤retmenin bir grup ya da
bir s›n›fla ders yaparken, di¤er s›n›f ya da gruptaki ö¤rencilerin ödevli çal›flmalar›
kendi kendilerine ve verimli bir biçimde yürütmelerinin sa¤lanmas›d›r. Her iki durum da, ö¤retimin, okul koflullar› dikkate al›narak rastlant›lara b›rak›lmadan, sistemli ve ad›m ad›m planlanm›fl olarak yürütülmesi gerekmektedir. Dolay›s›yla bilefltirilmifl s›n›flarda ö¤retimde, ö¤rencilerin ö¤renme iste¤i tafl›malar›yla ö¤retmenin haz›rl›¤› ve isteklili¤i büyük önem tafl›maktad›r (Fidan, 1987, s.12). Kuflkusuz,
ö¤rencilerin, planl› çal›flan, ö¤retme heves ve iste¤i tafl›yan ve coflkulu bir ö¤retmenden olumlu yönde etkilenmemeleri olanakl› de¤ildir.
Birlefltirilmifl s›n›flarda ö¤retim nas›l gerçeklefltirilmektedir?
SIRA S‹ZDE
Bilefltirilmifl s›n›flarda
ö¤retimde, ö¤rencilerin
ö¤renme iste¤i tafl›malar›yla
ö¤retmenin haz›rl›¤› ve
isteklili¤i büyük önem
tafl›maktad›r.
1
Birlefltirilmifl s›n›flarda ö¤retim, zor olmakla birlikte ö¤retimin do¤as› gere¤i kiD Ü fi Ü N E L ‹ M
mi özellikler, gerçek ö¤renme ortamlar›n›n yarat›lmas›na olanak
haz›rlar. Örne¤in,
birlefltirilmifl s›n›flarda ayn› grupta bilgi, yetenek ve ö¤renme yaflant›lar› yönünden
S O R U yard›mlaflfarkl› ö¤rencilerin bir arada olmas›, ö¤renciler aras›nda bilgi al›flveriflini,
may› ve ö¤renmeyi kolaylaflt›r›r. Ö¤rencilerin okula, ö¤retmene ve ö¤renmeye
karfl› olumlu tutum ve de¤erler edinmesi onlar› güdüler. Ayr›ca,Dkendi
‹ K K A T kendine çal›flan ve ö¤renme durumunda olan ö¤renciler, ö¤renme sorumlulu¤unu daha ciddi olarak tafl›yabilirler (Fidan, 1987, s.12). Birlefltirilmifl s›n›flarda ö¤retim, “farkl›SIRA S‹ZDE
l›klar üstesinden gelinemeyecek bir zorluk de¤ildir” ilkesine dayanarak yap›land›r›lm›flt›r. Farkl› ö¤renme ve geliflim düzeyinde ö¤rencilerin bulundu¤u bir s›n›fta,
etkinlikler, ö¤retimin bireysellefltirilmesine dolay›s›yla ö¤rencilerin
AMAÇLARIMIZgeliflimine
odaklan›r. Bu odaklanma, bireysel ö¤renmeyi vurgular. Ö¤renciler herkesin farkl›
N N
SIRA S‹ZDE
S O R U
D‹KKAT
SIRA S‹ZDE
AMAÇLARIMIZ
K ‹ T A P
K ‹ T A P
TELEV‹ZYON
TELEV‹ZYON
48
ö¤retim, ö¤retmenin
yönetiminde yap›lan
etkinlikleri içeren
ö¤retmenli dersler ve
ö¤rencilerin kendi kendine
ö¤rendikleri ödevli dersler
biçiminde yürütülür.
bir ö¤renme düzeyinin oldu¤unu kabul eder; böylece, s›n›f ortam›ndaki rekabet
azal›r. Ö¤renciler kendi ö¤renme amaçlar›n› oluflturmay›, kendilerini de¤erlendirmeyi, kendi ö¤renme biçimlerini yans›tmay› ö¤renirler.
Birlefltirilmifl s›n›flarda ö¤retim, ö¤retmenin yönetiminde yap›lan etkinlikleri
içeren ö¤retmenli dersler ve ö¤rencilerin kendi kendine ö¤rendikleri ödevli
dersler biçiminde yürütülür. Birlefltirilmifl s›n›flarda birden fazla s›n›f etkin durumdad›r. Bu durum, ö¤retmenli dersler ö¤retmen için en az›ndan bir s›n›f›n kendi
kendine ö¤renme sürecinde etkin olmas› bak›m›ndan bir üstünlüktür. Çünkü, bu
ö¤retim biçiminde ö¤retim süresinin büyük bir bölümü ö¤rencilerin kendi kendilerine yapt›klar› ö¤renme etkinlikleriyle geçer.
Ö¤retmenli Dersler
Ö¤retmenli dersler, ö¤retmenin kendisinin yönetti¤i derslerdir. Ö¤retmenli derslerde flu konulara dikkat edilmelidir (Erdem, 2004, s.83; Akbafll› ve Pilten, 1999,
ss.19-20; Fidan, 1987, ss.12-13).
• Ö¤retmenli derslerde ö¤retmenin temel görevinin, ö¤rencilere k›lavuzluk etmek oldu¤u unutulmamal›d›r. Ö¤retmen, ö¤rencileriyle birlikte oldu¤u zaman konunun ve kazand›r›lmak istenen davran›fllar›n temel ve önemli noktalar› üzerinde durmal›d›r. Ö¤rencilere de¤iflik örnek ve yol gösterici ipuçlar› sa¤lanmal›d›r.
• Ö¤retmenli dersler, ödevli derslerle bir bütün oluflturacak biçimde düzenlemelidir. Ö¤retmenli derslerde ö¤retmen, üzerinde çal›fl›lacak konu ile ilgili
olarak ö¤rencilerin daha sonra kendi kendine yapacaklar› çal›flmalara aç›kl›k getirmelidir. Örne¤in, matematik dersinde bir kazan›m›n gerçeklefltirilme
aflamalar› aç›k bir biçimde ö¤renciye gösterilmeli ve örnek çözümler yap›lmal›d›r. Daha sonra ö¤renciler, bu örnek çözümü inceleyerek kendi bafllar›na daha etkili olarak çal›flabilirler.
• Ö¤retmenli derslerde ö¤rencilerin kendi kendine ö¤renmeleri güç olan konulara öncelik verilmelidir. Ö¤rencilerin kendi kendilerine yapt›klar› çal›flmalar zaman zaman ö¤retmenli derslerde grupça de¤erlendirilmelidir. Böylece, ö¤rencilerin, yanl›fllar›n› düzeltme ve eksiklerini tamamlama olana¤›n›
elde etmeleri sa¤lanmal›d›r.
Ö¤retmenli derslerde, ö¤retmen, önce, gerek ö¤retim yapaca¤› gerekse kendi
kendine çal›flacak gruba, ne yapacaklar›, konusunda bilgilendirir. Özellikle, kendi
kendine çal›flan gruba, ödevi nas›l yapacaklar›, nereden yard›m alacaklar› ve ödevi tamamlad›klar›nda ne yapacaklar› konusunda aç›klamalar yapar. Daha sonra,
ödevli ders saatinde ö¤renciler bireysel olarak ödevleri üzerinde çal›fl›rken, ö¤retmen, ö¤retmenli ders yapacak ö¤rencilerle ö¤retim yapar. Ö¤retmen, ö¤retmenli
ders saatinde ö¤retim sona erdikten sonra, ödevli ders saatinde gerçeklefltirilen etkinlikleri de¤erlendirmek için zaman ay›r›r ve onlar›n ödevlerini kontrol eder ya
da bu ifl için bir yard›mc› ö¤renciden yararlan›r.
SIRA S‹ZDE
2
Ö¤retmenli derslerde
SIRA S‹ZDEnelere dikkat edilmelidir?
Ö¤retmenli derslerde ö¤retmenin özellikle dikkat etmesi gereken konular flöyD Ü fi Ü N E L ‹ M
le s›ralanabilir:
S O R U
S O R U
D‹KKAT
D‹KKAT
SIRA S‹ZDE
SIRA S‹ZDE
• Ö¤retmen, program› yetifltirme kayg›s›yla ö¤retmen merkezli bir yaklafl›m
benimseyerek dersi tümüyle kendisi ifllemek yerine, ö¤rencilerin etkin olmalar›n› sa¤layacak etkinliklere yer vermeli; ö¤rencilerin derse etkin kat›l›m›n› sa¤layacak yaklafl›m, yöntem ve teknikler kullanmal›, uygun araç-gereçler seçmeli ve ö¤retim için gerekli koflullar› haz›rlamal›d›r. Ö¤retmen, ö¤rencilere çal›flmalar›nda yol gösterip rehberlik etmelidir. Bu yaklafl›m, onlar›n kendi kendilerine çal›flma al›flkanl›¤› kazanmalar›na yard›mc› olur.
• Ö¤retmen bir konuyu birkaç s›n›fla ortak ifllerken s›n›f düzeylerini dikkate almal›; konuyu tüm s›n›flar›n düzeyine göre iflledikten sonra ileri s›n›flardaki ö¤rencilerin düzeyine göre konuyu farkl› noktalardan ele alarak geniflletmelidir.
• Ö¤retmen, Türkçe, Matematik, Müzik gibi ifade ve beceri derslerinde s›n›f
düzeyleri aras›nda örtüflmeyen konular bulundu¤unda dersin bir k›sm›nda bir s›n›f›n di¤er k›sm›nda da di¤er s›n›f›n konusunu ifllemelidir.
Ödevli Dersler
Birlefltirilmifl s›n›flarda ö¤retimde as›l baflar›, ö¤rencilerin kendi kendilerine ö¤renme durumunda olduklar› ödevli derslerin verimli geçmesine ba¤l›d›r. Bu nedenle,
kendi kendine çal›flmalar›n yap›ld›¤› ödevli derslerde flu hususlara dikkat edilmelidir (Erdem, 2004, s.83; Akbafll› ve Pilten, 1999, ss.19-20; Fidan, 1987, ss.12-13)
• Ö¤retmenin yönetiminde yap›lmayan çal›flmalar›n rastlant›ya b›rak›lmamas› için, ö¤rencilere hangi amaca ulaflmak için nas›l etkinlikte bulunacaklar› önceden belirlenmifl sözlü ve yaz›l› aç›klamalarla aç›kça belirtilmelidir. Bu amaçla, ödevli derslerde ö¤retmen, günlük çal›flma plan›na göre,
ö¤rencilerle birlikte yap›lacak çal›flmalar› planlar; buna göre ö¤rencilere
ödevlerini verir. Ödevlerin nas›l yap›laca¤›, baflvurulacak kitap ve kullan›lacak araç ve gereçlerin neler olaca¤›, bunlardan nas›l yararlanaca¤› ve çal›flmalar sonunda elde edilecek ürünler ayr› ayr› saptan›r. Bu planlar, olanakl›ysa ço¤alt›larak her ö¤renciye verilir. Olanakl› de¤ilse tahtaya yaz›l›r.
• Ö¤rencilerin kendi kendine çal›flma ve ö¤renme tekniklerini ö¤renmesine
önem verilmelidir. Ödevli derslerde verimli olmak, verimli çal›flmaya ve ö¤renme tekniklerini bilmeye ba¤l›d›r. Ö¤rencilerin kendi kendine çal›flma
tekniklerini ö¤renmeleri oldukça zaman al›r. Bu nedenle, ö¤retim y›l› boyunca ö¤rencilere bireysel ve küme çal›flma teknikleri, yaparak ve yaflayarak kazand›r›lmal›d›r. Bunun için, sessiz okuma, not alma, sözlük ve ansiklopedi kullanma, harita okuma, gözlem yapma, yaz› yazmay› planlama, ifllikte çal›flma gibi genel becerilere iliflkin yönergelerin her zaman ö¤rencilerin yanlar›nda bulunmas› yararl› olur.
• Kendi kendine çal›flma saatlerinde gerçeklefltirilen çal›flmalar özenle ve geciktirilmeden de¤erlendirilmelidir. Kendi kendine çal›flmalar›n verimli olmas›, bu tür çal›flmalar›n sonuçlar›n›n de¤erlendirilmesine ba¤l›d›r. ‹zlenmeyen bir sürecin denetlenmesi de olanakl› de¤ildir. Ö¤renciler, de¤erlendirilmeyen çal›flmalardan kolayca vazgeçerler. Bu nedenle, ö¤retmenler ö¤rencilerin ödevlerini gecikmeksizin de¤erlendirme yoluna gitmelidirler.
Ödevli dersler, ö¤rencilerin, baflkalar›n›n yard›m›yla ya da ba¤›ms›z olarak ö¤rendikleri bir süreçtir. Bu süreç, ö¤renme gereksinimleri ve ö¤renme amaçlar›n›n
düzenlenmesini, ö¤renme için gerekli insan ve materyal kaynaklar›n›n belirlenmesini, uygun ö¤renme stratejilerinin seçilmesini ve ö¤renme sonuçlar›n›n de¤erlendirilmesini içerir. Ödevli derslerin ö¤rencilere kimi yararlar› bulunmaktad›r. Bu yararlar flöyle s›ralanabilir:
49
50
• Ö¤renciler kendi kendine ö¤renme becerisi kazan›rlar ve daha iyi
güdülenirler.
• Ö¤rencilerin sorumluluklar› artar.
• Ö¤renciler kendi amaçlar›n› düzenlemeyi ö¤renir ve baflar›lar›n› de¤erlendirirler.
• Ö¤rencilerin kendi kendilerine karar verme yetene¤i kazanmalar›na olanak
verir.
• Ö¤renciler kendi kendilerini de¤erlendirmeyi ö¤renirler.
SIRA S‹ZDE
3
S O R U
D‹KKAT
SIRA S‹ZDE
AMAÇLARIMIZ
Ödevli derslerde
nelere dikkat edilmelidir?
SIRA S‹ZDE
Ödevli derslerde ö¤retmenin özellikle dikkat etmesi gereken konular flöyle
s›ralanabilir:
• Ö¤retmen, ö¤rencilerin kendi kendine çal›fl›rken, nas›l çal›flacaklar›, ne yapacaklar›,
araç ve gereçleri belirlemeli ve plan›nda belirtmelidir.
S Okullanacaklar›
R U
• Ö¤retmen, ödevli derslerde ö¤rencilerin kendi kendine çal›fl›rken yararlanacaklar› yard›mc› ve kaynak kitaplar›n el alt›nda ve s›n›f kitapl›¤›nda bulunD‹KKAT
durulmas›n› sa¤lamal›, plan›n› yaparken bu kitaplar› incelemeli, yararlan›lacak k›s›mlar› ö¤rencilere bildirmelidir.
SIRA S‹ZDE
• Ö¤retmen
günlük çal›flmalar› planlarken ödevli derslerde kendi kendine çal›flacak ö¤rencilerin yapaca¤› iflleri onlarla birlikte planlamal›d›r.
• Ö¤retmen, ödevli derslerde ö¤rencilere verilen ödevlerin amac›n›n, onlar›
AMAÇLARIMIZ
meflgul edip susturmak olmad›¤›n›, kendi kendilerine çal›fl›p bir fleyler ö¤renmek ve beceriler gelifltirmek oldu¤unu anlatmal›, gerçeklefltirilecek etkinliklerin,
ya da küçük tüm çocuklar›n ilgi ve ihtiyaçlar›n› karfl›layaK ‹ T A büyük
P
cak nitelikte olmas›na çal›flmal›d›r.
• Ö¤retmen, ö¤rencileri kendi kendine çal›flmaya haz›rlamal› ve bu konuda
gerekli
T E L Eçal›flma
V ‹ Z Y O N al›flkanl›klar› kazand›rmal›d›r.
• Ö¤retmen, l. ve 2. s›n›flar›n ödevli çal›flmalar›n›n bir ders saatinde tamamlanacak türden olmas›na dikkat etmeli; ödevlerin b›kk›nl›k yaratmas›na
izin vermemelidir. Ö¤rencilerin b›kk›nl›k duymamas› için de¤iflik çal›flma‹NTERNET
lar yapt›rmal›d›r.
• Ö¤retmen, ö¤rencilerin kendi kendilerine yapt›¤› çal›flmalar›, çal›flma s›ras›nda zaman zaman denetlemeli, ifle yöneltmede rehberlik etmeli, çal›flmalar› dersin sonunda ya da bir sonraki derste ö¤rencilerle birlikte
de¤erlendirmelidir.
Birlefltirilmifl s›n›flarda ö¤retimde, birkaç s›n›f› verimli olarak bir arada yönetebilmek, ö¤retmenlerin derslerine ciddi bir biçimde haz›rlanmalar› ile olanakl›d›r.
Bu çal›flmalar›n verimli olabilmesi, ö¤retmenin günlük ifllerini, ö¤retmenli ve ödevli geçecek saatleri önceden çok iyi bir biçimde planlamas›na ba¤l›d›r. Onun için
ö¤retmenler, kendi yönetece¤i dersler kadar, kendi bafllar›na etkinlikte bulunacak
gruplar›n çal›flmalar›n› da çok iyi planlamal› ve kontrol etmelidirler. Özellikle, kendilerinin do¤rudan do¤ruya kontrolü alt›nda geçmeyen çal›flmalar›n rastlant›ya b›rak›lmamas›, ö¤rencilerin bu saatlerde hangi konular üzerinde nas›l çal›flacaklar›
önceden belirlenmeli ve onlara sözlü ya da yaz›l› aç›klamalarla anlat›lmal›d›r (MEB,
1995, s.941).
N N
K ‹ T A P
TELEV‹ZYON
‹NTERNET
ETK‹NL‹K ÖRNE⁄‹
Birlefltirilmifl s›n›flarda, A grubunda ö¤retmenli Hayat Bilgisi ve B grubunda ödevli Sosyal Bilgiler dersindeki ö¤retim etkinliklerini planlayan bir ö¤retmen, ö¤retim etkinliklerini flöyle gerçeklefltirebilir:
HAYAT B‹LG‹S‹ (1.,2., ve 3. s›n›flar, Ö¤retmenli)
Ünitenin Ad›-Tema/No: Okul Heyecan›m I
Etkinlik Ad›: Mikrop Beni Hasta Edemezsin
Önerilen Süre: 40’
Ö¤renci Kazan›mlar›: A.1.23. Sa¤l›¤›n› korumak için afl› olmas› gerekti¤ini anlar
ve afl› olmaktan kaç›nmaz.
Tema Kavramlar› ve Sembolleri: Afl›, mikrop, hastal›k, temizlik.
Güvenlik Önlemleri (Varsa): __________
Ö¤retme-ö¤renme Yöntem ve Teknikleri: Soru-cevap, parmak oyunu.
Kullan›lan E¤itim Teknolojileri, Araç, Gereç ve Kaynakça: Boya kalemleri, ders kitab›.
Ö¤retme ve Ö¤renme Etkinlikleri:
Dikkat Çekme: Ö¤retmenin s›n›fa bir elma getirmesi ve elmay› y›kamadan yersek ne olur sorusunu sorarak ö¤rencilerin dikkatini çekmesi.
Güdülenme: Ö¤retmenin bu derste ö¤rendiklerimizle sa¤l›¤›m›z› daha iyi koruyabilecek ve mikroplara karfl› daha bilinçli olaca¤›z demesi.
Gözden Geçirme: Ö¤retmenin bu dersin sonunda sa¤l›¤›m›za daha fazla dikkat etmeyi ö¤reneceksiniz demesi.
Derse Geçifl: Ö¤retmenin “Hasta olunca kendinizi nas›l hissediyorsunuz?” sorusunu sorarak derse geçifl yapmas›
• Ö¤retmenin hasta oldu¤unda neler hissettiklerini ö¤rencilere anlatmas›.
• Ö¤rencilerin de hasta olduklar›nda kendilerini nas›l hissettiklerini anlatmas›.
• Ö¤retmen taraf›ndan “niçin hasta oluyoruz?” sorusunun ö¤rencilere
sorulmas›.
• Boya kalemleri ile parmaklar›n çeflitli renklere boyanarak, çocuk ve
mikrop oyununun s›n›fta oynanmas›.
Özet: Mikroplardan korunma yöntemlerinin söylenmesi, afl›n›n mikroplara karfl›
öneminin belirtilmesi ve ö¤rencilerin yapt›klar› etkinliklerin özetlenmesi.
Ölçme-De¤erlendirme: Gözlem formu yard›m›yla ö¤rencilerin ders süresince
yapt›klar› etkinliklerin de¤erlendirilmesi.
Dersin Di¤er Derslerle ‹liflkisi: Sa¤l›k Kültürü ara disipliniyle iliflkilendirmenin yap›lmas›.
Sosyal Bilgiler (4. ve 5. s›n›f, Ödevli)
Ünitenin Ad›-Tema/No: ‹nsanlar, Yerler ve Çevreler-3
Etkinlik Ad›: Resimli Kroki
Önerilen Süre: 40’
Ö¤renci Kazan›mlar›: Çevresinde gördüklerini flekil ve flemalarla anlat›r.
Ö¤retme-ö¤renme Yöntem ve Teknikler: Gösterip yapt›rma
Kullan›lan E¤itim Teknolojileri, Araç, Gereç ve Kaynakça: Resim ka¤›d›, boyal›
kalemler, yard›mc› ö¤renci
Ö¤retme ve Ö¤renme Etkinlikleri: Ö¤retmen taraf›ndan yap›lacak olan çal›flmalar
bir yönerge biçiminde aç›klan›r. Buna göre;
• Türkiye haritas›n›n çizilmesi,
• S›n›r› oldu¤umuz komflu devletlerin harita üzerinde gösterilmesi,
• Baflkentimiz, ‹stanbul, ‹zmir ve yaflad›¤›m›z ilin haritada iri noktalarla iflaretlenmesi.
Ölçme-De¤erlendirme: Ö¤renciler taraf›ndan çizilen haritalar›n yard›mc› ö¤renciler
taraf›ndan kontrol edilmesi. Varsa eksikliklerin ö¤retmen taraf›ndan giderilmesi.
51
52
B‹RLEfiT‹R‹LM‹fi SINIFLARDA HAFTALIK DERS
DA⁄ITIM Ç‹ZELGES‹ VE ZAMANLAMA
Birlefltirilmifl s›n›f uygulamas› yapan ilkö¤retim okullar›nda, haftal›k ders da¤›t›m
çizelgesi ve zamanlama da normal ilkö¤retim okullar›ndan farkl› özellik göstermektedir. Birlefltirilmifl s›n›flarla ilgili haftal›k ders da¤›t›m çizelgelerinde ö¤retmenli yap›lacak dersler büyük harflerle ö¤rencilerin kendi kendine ödevli olarak
çal›flacaklar› dersler ise küçük harflerle gösterilmifltir. Bu çizelgede, ayr›ca, her bir
etkinli¤e ayr›lacak süre de verilmifltir.
Tablo 3.1’de tek ö¤retmenli ve befl s›n›f bir arada ö¤retim yap›lan bir okula iliflkin haftal›k ders da¤›t›m çizelgesi gösterilmifltir.
Tek ö¤retmenli befl s›n›fl› birlefltirilmifl s›n›fl› okullarda, Hayat Bilgisi, Fen ve
Teknoloji ve Sosyal Bilgiler dersi ö¤retmenli ve ödevli olarak ortak ifllenmektedir.
Matematik ve Türkçe dersleri hiçbir koflulda ortak ifllenmemektedir. Örne¤in gerek A grubunda gerek B grubunda Türkçe dersi varsa, ö¤retmen B grubuyla ödevli Türkçe dersi, A grubunda da bir grupla ö¤retmenli ders ifllerken di¤erleriyle
ödevli ders ifllemektedir. Bunlar›n d›fl›ndaki tüm dersler ödevliyse ortak ödevli, ö¤retmenliyse ortak ö¤retmenli olarak yürütülmektedir.
GÜNLER
DAK‹KA
SÜRE
10
SINIFLAR
I
II
III
IV
V
Günlük olaylar›n ve yap›lacak çal›flmalar›n gözden geçirilmesi, planlanmas›
40
HAYAT B‹LG‹S‹
Sosyal Bilgiler
Dinlenme
PAZARTES‹
40
TÜRKÇE
TÜRKÇE
TÜRKÇE
Türkçe
Türkçe
Dinlenme ve Beslenme
40
Matematik
Matematik
Matematik
MATEMAT‹K MATEMAT‹K
Dinlenme
40
Türkçe
Türkçe
40
Türkçe
Türkçe
Türkçe
SEÇMEL‹ DERS
Ö¤le Yeme¤i ve Dinlenme
Türkçe
YABANCI D‹L
Dinlenme
40
10
GÖRSEL SANATLAR
40
Hayat Bilgisi
FEN VE TEKNOLOJ‹
Dinlenme
40
MATEMAT‹K MATEMAT‹K MATEMAT‹K
Fen ve Teknoloji
SALI
Tablo 3.1
Tek Ö¤retmenli Befl
S›n›fl› Bir Okula Ait
Haftal›k Ders
Program›
40
TÜRKÇE
TÜRKÇE
TÜRKÇE
Seçmeli Ders
Dinlenme
40
Görsel Sanatlar
YABANCI D‹L
40
Türkçe
Türkçe
Türkçe
Dinlenme
40
MÜZ‹K
TÜRKÇE
TÜRKÇE
10
40
Hayat Bilgisi
SOSYAL B‹LG‹LER
Dinlenme
ÇARfiAMBA
40
TÜRKÇE
TÜRKÇE
TÜRKÇE
Türkçe
Türkçe
40
SEÇMEL‹ DERS
Matematik
Matematik
Dinlenme
40
Türkçe
Türkçe
Türkçe
TRAF‹K VE ‹LKYARDIM
40
TÜRKÇE
TÜRKÇE
TÜRKÇE
Din Kültürü ve A.B.
Dinlenme
40
10
BEDEN E⁄‹T‹M‹
40
HAYAT B‹LG‹S‹
Sosyal Bilgiler
Dinlenme
PERfiEMBE
40
Türkçe
Türkçe
Türkçe
TÜRKÇE
TÜRKÇE
40
TÜRKÇE
TÜRKÇE
TÜRKÇE
Türkçe
Türkçe
Dinlenme
40
Matematik
Matematik
Matematik
40
MÜZ‹K
Seçmeli Ders
Dinlenme
40
10
REHBERL‹K VE SOSYAL ETK‹NL‹KLER
40
Hayat Bilgisi
FEN VE TEKNOLOJ‹
Dinlenme
40
TÜRKÇE
TÜRKÇE
TÜRKÇE
Fen ve Teknoloji
CUMA
40
TÜRKÇE
TÜRKÇE
TÜRKÇE
Türkçe
Türkçe
Dinlenme
40
Matematik
Matematik
Matematik
40
Seçmeli Ders
D‹N KÜLTÜRÜ VE A.B.
Dinlenme
40
Beden E¤itimi
SEÇMEL‹ DERS
Tabloda görüldü¤ü gibi, ö¤retmenin yönetece¤i derslerden bir bölümü, grubun
tüm s›n›flar›na ortak olarak konmufltur. Bu saatlerde ö¤retmen, tüm ö¤rencilere birlikte ö¤retece¤i konulara öncelik verir. Ortak ifllenen derslerde, ö¤rencilerin birlikte iflleyip anlayabilece¤i konu ve durumlar yaratmak çok önem tafl›r. Ortak ders saatlerinde
üzerinde bileflilmesi olanakl› olmayan konular, her bir s›n›f düzeyi için ayr› ayr› ifllenir.
Özellikle, B grubu ö¤rencileri için bu tür uygulamalara yer verilmesi gerekir.
53
54
B‹RLEfiT‹R‹LM‹fi SINIFLARDA ÜN‹TELER‹N
DÜZENLEN‹fi‹ VE ‹fiLEN‹fi‹
1968 ilkokul program› uyar›nca, birlefltirilmifl s›n›flarda ifllenecek üniteler y›l
temeline göre düzenlenmifltir. Buna göre, birlefltirilmifl s›n›flarda “A grubu”nda Hayat Bilgisi temalar› ile “B grubu”nda Sosyal Bilgiler ve Fen ve Teknoloji üniteleri
tek bir grup olarak ele al›nmakta ve ifllenmektedir. “A grubu” Hayat Bilgisi temalar› I., II. ve III y›l; “B grubu” Sosyal Bilgiler ve Fen ve Teknoloji derslerinin üniteleri ise I. ve II. y›l üniteleri olarak gösterilmifltir. 2005-2006 ö¤retim y›l›ndan itibaren birlefltirilmifl s›n›fl› ilkö¤retim okullar›nda Hayat Bilgisi 1. s›n›f (I.y›l) temalar›,
Sosyal Bilgiler ile Fen ve Teknoloji derslerinde 4. s›n›f (I.y›l) üniteleri uygulanacakt›r. Uygulama dönüflümlü olarak devam edecektir.
Tablo 3.2
2005-2006 Ö¤retim
Y›l›ndan Bafllayarak
Y›llara Göre
Derslerin Uygulan›fl›
Ö¤retim Y›l›
Hayat Bilgisi Program›
Fen ve Teknoloji/
Sosyal Bilgiler Program›
2005-2006
1. s›n›f (I. y›l)
4. s›n›f (I. y›l)
2006-2007
2. s›n›f (II. y›l)
5. s›n›f (II. y›l)
2007-2008
3. s›n›f (III. y›l)
4. s›n›f (I. y›l)
2008-2009
1. s›n›f (I. y›l)
5. s›n›f (II. y›l)
Birlefltirilmifl s›n›flarda, üniteler ortak olarak ifllenece¤i için her y›l ö¤rencisini
ilgilendiren tema, ünite ve konulara öncelik ya da a¤›rl›k verilmelidir. Çevre özellikleriyle ilgili konular, üniteler içinde ya da ayr› üniteler biçiminde ifllenebilir. Örne¤in, çevre turistik bir yer ise turizmle ilgili, orman bölgesi ise orman vb. konulara a¤›rl›k verilebilir (Fidan, 1987, s. 15). Ö¤retmen ve ö¤renciler, çevrenin özellikleri ve gereksinimlerini dikkate alarak programda gösterilmifl ünite ya da konulara az ya da çok fazla zaman ay›rmakta özgürdürler.
SIRA S‹ZDE
S O R U
D‹KKAT
SIRA S‹ZDE
AMAÇLARIMIZ
K ‹ T A P
TELEV‹ZYON
‹NTERNET
4
Birlefltirilmifl
s›n›flarda
SIRA
S‹ZDE ö¤retim üniteleri nas›l düzenlenmektedir?
Birlefltirilmifl s›n›flarda Türkçe, Matematik, Resim, Müzik ve Beden E¤itimi giD Ü fi Ü N E L ‹ M
bi derslerde
ba¤›ms›z s›n›flarda oldu¤u gibi program aynen uygulan›r. Hayat Bilgisi, Sosyal Bilgiler ile Fen ve Teknoloji dersleri d›fl›ndaki dersler günün ayn› saS O R U
atlerine konulmufltur.
Bu durumdan yararlanarak ö¤rencilerin birbirlerinden yararlanmalar›na çal›fl›lmal›d›r. Ayr›ca, birlefltirilmifl s›n›fl› okullarda, ünite ya da
konular›n ö¤retim
D ‹ K K A T y›l› içerisinde bitirilmesinden çok, ö¤renciler taraf›ndan iyice
anlafl›lmas›na çal›fl›lmal›d›r. Program› yetifltirme kayg›s›yla, konular h›zl› bir biçimde geçilmemelidir.
SIRA S‹ZDE
Birlefltirilmifl s›n›flarda tema, ünite ve konular›n ifllenmesinde flu konulara dikkat edilmelidir (Köksal, 2006, ss.18-19; Akbafll› ve Pilten, 1999, ss.4-5; MEB, 1995,
ss.939-942):
AMAÇLARIMIZ
• Birlefltirilmifl s›n›flarda ö¤retim etkinliklerinin planlanmas›, uygulanmas›, de¤erlendirilmesi ve s›n›f›n yönetimi, ba¤›ms›z s›n›flara göre daha karmafl›k ve
K ‹ Buna
T A P ek olarak, birlefltirilmifl s›n›f uygulamas›, köye yönelik bir uygüçtür.
gulamad›r. Ö¤retmenin baflar›l› olmas› köyü iyi tan›mas›na ba¤l›d›r. Bunun
için ö¤retmen, köyün tarihçesini, co¤rafi, ekonomik ve toplumsal yap›s›n›,
T E L E V ve
‹ Z Y göreneklerini
ON
gelenek
iyi incelemeli ve gözlemelidir.
N N
‹NTERNET
• Birlefltirilmifl s›n›f okutan ö¤retmen “A grubu” Hayat Bilgisi temalar› ile “B
grubu” Sosyal Bilgiler ve Fen ve Teknoloji ünitelerini tek bir grup olarak ele
almal›d›r.
• Üç ö¤retmenli okullarda, 1. s›n›f ba¤›ms›z, di¤erleri birlefltirilmifl ise 2. ve 3.
s›n›flar› birlikte yöneten ö¤retmen, ünitelerin düzenlenmesinde, I. y›l› hesaba katmamal›, 2. s›n›ftan bafllayarak II. y›l ve III. y›l diye devam etmelidir. 1.
s›n›f› okutan ö¤retmen ise, yaln›zca I. y›l ünitelerine göre çal›flmalar›n› planlamal›d›r.
• A ve B gruplar›ndaki ö¤renci say›s›n›n durumuna göre, A grubundaki 3. s›n›f ö¤rencilerinin B grubuna kat›ld›¤› durumlarda; 1. ve 2. s›n›f› yöneten ö¤retmen, I. y›l ve II. y›l diye program›n› devam ettirirken, 3., 4. ve 5. s›n›f›
okutan ö¤retmen 3. s›n›flar için sürekli III. y›l› temel almal›, 4 ve 5. s›n›flar
için I ve II. y›l ünitelerini dönüflümlü olarak ifllemelidir.
• Her y›l okullarda kutlanacak bayramlar, belirli gün ve haftalar, çevrenin
özelliklerini yans›tan olaylar, s›ras› geldikçe ilgili kazan›mlarla birlikte ele
al›nmal›d›r.
• Birlefltirilmifl s›n›flarda ö¤retmen yaln›zca A ya da yaln›zca B grubunu okutuyorsa, bu ö¤retmen için ö¤retmenli ya da ö¤retmensiz ders saati yoktur.
Ö¤retmen, bir grupla etkin olarak ilgilenirken di¤er grubun (ödevli grup)
çal›flmalar›n› sürekli izleyerek onlara gerekli yard›mlarda bulunmal›d›r. Örne¤in, ö¤retmen A grubunu yönetiyor ve Türkçe dersinde I. s›n›flara bir sesin ö¤retimiyle ilgili bir etkinlik yapt›r›yorsa, kendi kendine çal›flan 2. ve 3.
s›n›f ö¤rencilerinin ödevlerini kontrol ederek düzeltmeler yapar.
• Birlefltirilmifl s›n›flarda ö¤retmen hem A, hem de B grubunu birlikte yönetiyorsa, A grubunda iflledi¤i Hayat Bilgisi temalar› ile B grubunda iflledi¤i Sosyal Bilgiler ile Fen ve Teknoloji dersi üniteleri farkl› oldu¤undan ö¤retmenli ve ödevli saatlerini, ö¤rencilerin gereksinimleri ve konular›n özelli¤ine göre kullanmal›d›r.
• Befl s›n›f› bir arada ya da yaln›zca A grubunu yöneten ö¤retmen, okumayazma ve temel matematik becerilerini kazand›rabilmek için 1. y›l ö¤rencilerine daha fazla zaman ay›rmal›d›r.
• Özel beceri ve yetenek gerektiren dersler (Görsel Sanatlar, Müzik, Beden
E¤itimi) di¤er derslerle ba¤lant›l› olarak grupça ifllenebilece¤i gibi, okulun
tümüyle birlikte de ifllenebilir. Örne¤in; beden e¤itimi dersinde ö¤retmen, B
grubu ö¤rencilerine bir etkinlik yapt›r›rken, A grubu ö¤rencileri yard›mc›
ö¤renci nezaretinde baflka bir etkinlik yapabilir. Ayn› biçimde, müzik dersinde Cumhuriyet Bayram›nda söylenecek bir flark› hep birlikte çal›fl›labilir.
• Özellikle tek ö¤retmenli birlefltirilmifl s›n›flarda; derslik, geleneksel sabit s›ralar yerine olanaklar ölçüsünde küme çal›flmalar›na uygun s›ra, masa, sandalye ve gerekli di¤er malzemelerle donat›lmal›d›r.
ETK‹NL‹KLER‹N‹N DÜZENLENMES‹ VE YÖNET‹M‹NDE
BAfiARILI OLMANIN TEMEL KOfiULLARI
Birlefltirilmifl s›n›flarda ö¤retim etkiliklerinin düzenlenmesi ve yönetiminde baflar›l› olman›n kimi temel koflullar› bulunmaktad›r. Bu koflullar flöyle aç›klanabilir
(Berry, 2007; Fidan, 1987, ss.7-8):
55
ö¤retim etkiliklerinin
düzenlenmesi ve
yönetiminde baflar›l›
olman›n temel koflullar›:
• Ö¤retmenin haz›rl›k
yapmas› ve istekli olmas›
• Planl› çal›flma
• Ö¤rencilerin kendi
kendilerine çal›flmalar›
• Ö¤retim yöntemi
• Yard›mc› ö¤renciler
• Ö¤retim araç-gereçleri
• Çal›flma ortam›
• Okul ve toplum iliflkileri
56
Ö¤retmenin Haz›rl›k Yapmas› ve ‹stekli Olmas›
Birden fazla s›n›f› ayn› anda bir arada yönetmek ve verimli çal›flmalar yapt›rabilmek,
ö¤retmenin önceden haz›rl›k yapmas›n› gerektirir. Haz›rl›ks›z gerçeklefltirilecek ö¤retim etkinliklerinin baflar›l› olmas› olanakl› de¤ildir. Her fleyden önce, derslere haz›rl›kl› gelmek ö¤retmenin güven içinde ders yapmas›n› sa¤lar. Haz›rl›k yap›lmaks›z›n gerçeklefltirilecek etkinlikler, özellikle, ödevli derslerin verimini düflürecektir.
Öte yandan, farkl› geliflim ve ö¤renme düzeyindeki ö¤rencileri yönlendirmek
ve onlarla iyi iliflkiler kurmak, anlay›fll› ve sab›rl› olmay› gerektirir. Birlefltirilmifl s›n›flarda ö¤retmenin baflar›l› olmay› istemesi ve bu iste¤inde kararl› olmas› büyük
önem tafl›maktad›r. Kuflkusuz, ö¤rencilerin, heyecan içinde ve hevesli bir biçimde
etkinlikleri yönetmeye çal›flan bir ö¤retmenden olumlu olarak etkilenmemeleri
olanakl› de¤ildir. Buna karfl›l›k, köy koflullar›n›n zor ve s›n›rl› oldu¤u ortamlarda
ö¤retmenin y›lg›nl›k göstermesi ve direncini yitirmesi, ö¤retmenin verimini düflürür. Unutmamal›d›r ki, kendisi etkinlik yapmak istemeyen bir ö¤retmenin, ö¤rencilerinden derslere etkin olarak kat›lmalar›n› ve üstün performans göstermelerini
beklemeye hakk› yoktur.
Planl› Çal›flma
Ö¤retim etkinliklerinin en önemli özelliklerinden biri planl› olmas›d›r. Birlefltirilmifl s›n›flarda tüm ö¤rencileri ayn› anda etkinli¤e yönlendirmek ve istenilen sonuçlara ulaflmak planl› çal›flmay› gerektirir. Ö¤retmen, ö¤retim etkinliklerini y›ll›k olarak planlaman›n yan› s›ra günlük çal›flmalar› da ad›m ad›m planlamal›d›r. Ö¤retimde önceden belirlenmifl olan amaçlara ulaflmak temel oldu¤una göre, plan
yapmaks›z›n gerçeklefltirilen etkinlikler ö¤retimi amaçlar›ndan uzaklaflt›r›r.
Ö¤retim etkinlikleri ö¤rencilerle birlikte planlanmal›d›r. Planlamada ö¤rencilerin görüfllerinin al›nmas›, onlar›, neyi, nerede, nas›l yapacaklar› konusunda bilgilendirmenin yan› s›ra, onlar›n ilgi ve beklentilerinin karfl›lanmas›na olanak sa¤lar. Ayr›ca, bu süreçte görüfllerinin al›nmas›, ö¤rencilerin kendilerini de¤erli görmelerine katk›da bulunur. Örne¤in, ö¤rencinin hangi saatte, hangi amaçla, ne tür
etkinlikler yapaca¤›n› ve nas›l de¤erlendirilece¤ini bilmesi ö¤retimdeki verimi
art›racakt›r.
Ulusal düzeydeki programlar ba¤›ms›z s›n›flar için oluflturulur. Bu program›
birlefltirilmifl s›n›flarda kullanmak zordur; çünkü, bu program her s›n›f için ayr›
plan yap›lmas›n› ister. Bu hem zaman al›r, hem de ö¤retim sürecini olumsuz yönde etkileyebilir. Bu nedenle, ö¤retmenler etkili planlar yapmay› bilmelidirler.
Ö¤rencilerin Kendi Kendilerine Çal›flmalar›
ö¤retimde en büyük
sorumluluk ö¤renciye
düflmektedir.
Birlefltirilmifl s›n›flarda ö¤retimin baflar›s›, büyük ölçüde ö¤rencilerin kendi kendine yapacaklar› ö¤renme etkinliklerine ba¤l›d›r. Birlefltirilmifl s›n›flarda, ö¤retimde,
en büyük sorumluluk ö¤rencinin kendisine düflmektedir. Çünkü, ö¤rencinin ö¤renme zaman›n›n çok büyük bir k›sm› kendi kendine çal›flmalarla geçmektedir. Bu
nedenle, her ö¤rencinin kendi kendine ö¤renme ve verimli çal›flma tekniklerini
ö¤renmesi gerekir. Örne¤in, ö¤rencilerin bir kitap ya da bir yaz›n›n nas›l okunaca¤›, ana fikrinin nas›l bulunaca¤›, k›lavuzlar›n ve kaynak kitaplar›n nas›l kullan›laca¤›, sessiz okuma, not alma ve özetlemenin nas›l yap›laca¤› gibi becerileri iyi düzeyde kazanmalar› büyük önem tafl›maktad›r.
SIRA S‹ZDE
s›n›flarda
S‹ZDE ö¤retimde kendi kendine çal›flmalar neden önemlidir?
5
S O R U
S O R U
57
Kendi kendine çal›flmalar, ö¤rencilerin ö¤renme sorumlulu¤unu tafl›malar›n›n
yan› s›ra, araflt›rma, bilgi kaynaklar›n› belirleme, bilgiye ulaflma, bilgiyi alma ve bilgiyi kullanma becerilerinin geliflimine büyük katk› sa¤lamaktad›r. Yine, kendi kendine çal›flmalar, ö¤rencilerin, planl› çal›flma, problem çözme, baflarma, üretme vb.
becerilerinin geliflmesine de yard›m etmektedir. Bu nedenle, kendi kendine çal›flmalar rastlant›lara b›rak›lmamal›d›r.
Ö¤retim Yöntemi
Ö¤retimde izlenen yöntem ve teknikler, ö¤retimin baflar›s›n› etkiler. Birlefltirilmifl
s›n›flarda kullan›lan ö¤retme yöntem ve tekniklerinin, geliflim, s›n›f ve deneyim
yönünden birbirinden farkl› olan ö¤rencilerin tümüne uygun düflecek biçimde çeflitlendirilmifl olmas›nda yarar bulunmaktad›r. Kuflkusuz, ö¤renci ve etkinlik merkezli ö¤retme yöntem ve tekniklerinin kullan›lmas›, ö¤retimin uygun araç-gereçlerle desteklenmesi ö¤renme düzeyini art›racakt›r.
Ö¤retmenlerin derste kulland›klar› yöntem ve tekniklerin, ö¤rencilere kendi
kendine çal›flma ve ö¤renme becerisi kazand›racak nitelikte olmas› gerekir. Ö¤retmen, konuflurken, soru sorarken, okurken, gözlem ve deney yaparken, çal›flmalar› de¤erlendirirken örnek davran›fllar sergilemelidir. Ayr›ca, ö¤retmenlerin yapt›klar› etkinlikler ö¤renmeyi kolaylaflt›r›c›, anlama ve kavramay› art›r›c› olmal›d›r. Öte
yandan ö¤retimi destekleyecek araç-gereçlerin say› ve nitelik bak›m›ndan ö¤rencilerin gereksinim ve beklentilerini karfl›layacak düzeyde olmas›, ö¤retimi anlaml›,
kal›c›, zevkli ve e¤lenceli k›lar.
Birlefltirilmifl s›n›flarda ö¤retimi etkili k›labilmek için ö¤retmenin s›n›f yönetimi
teknikleri ve ö¤retim stratejileri konusunda bilgi ve beceri sahibi olmas› gerekir:
• S›n›f yönetimi teknikleri: Birlefltirilmifl s›n›flar›n yönetimi zordur; çünkü, s›n›f içerisinde birden çok s›n›f düzeyinde ö¤renci bulunmaktad›r. Bundan
dolay› ö¤retmen, ödeviyle ilgilenmeyen ö¤rencilerden kaynaklanan bofl zaman› azaltmak için s›n›f yönetimi konusunda yetenekli olmal›d›r. Ö¤retmenler, ö¤rencileri gruplama yollar›n›n ve ö¤renciler ödevlerini bitirdi¤inde gidebilecekleri çal›flma alanlar›n›n öneminin fark›nda olmal›d›r.
• Ö¤retim stratejileri: Ö¤retimde kullan›lan stratejiler, birlefltirilmifl s›n›flarda
ö¤retim sürecinin niteli¤ini art›rmada anahtar ifllevi görür. Ö¤retim stratejileri, ö¤retmenin zaman› verimli bir biçimde kullanmas›n› sa¤lar. Ö¤retmenin
iflini kolaylaflt›ran üç önemli strateji vard›r. Bunlardan ilki; akran yard›m›d›r.
Akran yard›m› için seçilen yard›mc› ö¤renciler ö¤retmen kadar ifllev görürler. ‹kinci strateji, iflbirli¤ine dayal› çal›flmalard›r. Bu çal›flmalar, iflbirli¤i içinde yap›lan ödevlerle ilgili iflbirli¤ine dayal› küçük grup çal›flmalar›n› içerir.
Üçüncü strateji, ö¤rencilerin kendi kendine çal›flmalar›ndan oluflan bireysellefltirilmifl e¤itim program›n› içerir.
Yard›mc› Ö¤renciler
Birlefltirilmifl s›n›flar›n ö¤retiminde ö¤retmen için zaman çok önemlidir. Ö¤retmene ayr›lan zaman tüm etkinliklerin yönetimi için yeterli de¤ildir. Dolay›s›yla ö¤retmenler, ifllerini kolaylaflt›rmak amac›yla ileri s›n›flardaki zeki, becerikli, çal›flkan,
arkadafllar›yla iflbirli¤i yapabilen ve yard›msever ö¤rencilerden okul ifllerinde ve
küçük s›n›flar›n yönetiminde yard›mc› olarak yararlanabilir. Yard›mc› ö¤renciler,
okulda temizlik ve düzeni sa¤lamada, çal›flma plan ve ödevlerin ço¤alt›l›p da¤›t›lmas›nda, ders planlar›n›n tahtaya yaz›lmas›nda ö¤retmene zaman kazand›r›rlar. Bu
Yard›mc› ö¤renciler,
ö¤retmenlerin, ifllerini
kolaylaflt›rmak amac›yla ileri
s›n›flardaki zeki, becerikli,
çal›flkan, arkadafllar›yla
iflbirli¤i yapabilen ve
yard›msever ö¤rencilerden
okul ifllerinde ve küçük
s›n›flar›n yönetiminde
yard›mc› olarak yararland›¤›
ö¤rencilerdir.
58
tür bir uygulama, çocuklara sosyal geliflme ve önderlik özelliklerini gelifltirme olana¤› sa¤lar.
Ö¤renci yard›m›na baflvurulmas› ö¤retmenlere zaman kazand›r›rken ö¤renciler
için de bu yard›mlar yararl› olur. Yavafl ö¤renen ö¤renciler kendilerini daha rahat
hissederler. Ö¤renci yard›m› önemli bir destektir; ancak, ö¤retmen ö¤rencilerin
yard›m›na baflvururken dikkatli olmal›, onlar›n geliflimlerini engellememelidir.
Ö¤retim Araç-Gereçleri
Araç-gereçler, etkili ve verimli bir ö¤retimin temel koflullar›ndan biridir. Özellikle,
birden çok s›n›f düzeyinde ö¤rencilerin bulundu¤u birlefltirilmifl s›n›flarda, araçgereçler ö¤retimi etkili ve verimli k›lmada daha da önemlidir. Gerek zaman› etkili
kullanmak, gerek ö¤retimi zevkli, e¤lenceli ve somut duruma getirmek ve gerekse anlaml› ve kal›c› ö¤renme sa¤lamak bak›m›ndan araç-gereçler vazgeçilmez bir
nitelik tafl›maktad›r.
Birlefltirilmifl s›n›flarda, haz›rlanm›fl ya da sat›n al›nm›fl araç-gereçlerin yan› s›ra
çevrede do¤al ortamda bulunabilen her türlü nesne ya da varl›klardan da yararlan›labilir. Ayr›ca, ö¤retmen kendisi de basit araçlar haz›rlayabilir.
Çal›flma Ortam›
Birlefltirilmifl s›n›flarda etkili ve verimli bir ö¤retim gerçeklefltirebilmek için, ö¤rencilerin rahatça hareket edebilecekleri, küme çal›flmalar› yapabilecekleri bir s›n›fa, ifllik odas›na, okul uygulama bahçesine ve oyun alanlar›na gereksinim vard›r. Kitapl›k, ifllik, uygulama bahçesi, kendi kendine ö¤renme etkinlikleri için
ideal ortamlard›r.
Ö¤retmenler, yeri ve zaman› geldikçe bu ortamlardan en iyi biçimde yararlanma yoluna gitmelidir. Bu ortamlar›n, ö¤rencilerin yarar›na sunulabilecek duruma
getirilmesi ve eksikliklerinin giderilmesi konusunda ö¤retmen istekli olmal›d›r.
Okul ve Toplum ‹liflkileri
Birlefltirilmifl s›n›fl› okullar, genelde, ulafl›lmas› çok da kolay olmayan yerlerde bulunur. Bu nedenle, toplumun okul yaflam›n›n bir parças› olmas› gerekir. Birlefltirilmifl s›n›f ö¤retmenleri toplumla okul aras›ndaki iliflkiyi gelifltirmek için farkl› yaklafl›mlar kullanmal›d›r. Ö¤retmen, okulun çevresini tan›ma, okulu topluma tan›tma, etkili bir okul-aile iflbirli¤i sa¤lama ve toplumun geliflimine katk›da bulunmaya çaba göstermelidir.
Kuflkusuz ö¤retmenin köy okullar›nda yapaca¤› en öncelikli ve en önemli ifllerden biri toplumla iletiflim kurmakt›r. Ö¤retmenin toplumla kurdu¤u sa¤l›kl› iletiflim, gerek ö¤retmenin gerekse okulun baflar›s›na katk›da bulunur. Bu kapsamda
ö¤retmenin, ilgili, eriflilebilir, güvenilir ve destekleyici olmas›, kendisinin ve okulun sayg›nl›¤›n› art›r›r.
59
Özet
N
A M A Ç
1
N
A M A Ç
2
N
A M A Ç
3
Birlefltirilmifl s›n›flarda ö¤retim etkinliklerinin
düzenlenmesi ve yönetim biçimini kavramak.
Birlefltirilmifl s›n›flarda ö¤retim, genel olarak, ö¤retmenin yönetiminde yap›lan etkinlikler ve ö¤rencilerin kendi kendilerine yapt›klar› ödevli çal›flmalar biçiminde gerçeklefltirilir. Ö¤retmenli
dersler, ö¤retmenin kendisinin yönetti¤i derslerdir. Ö¤retmenli derslerde, ö¤retmenin temel görevi, ö¤rencilere k›lavuzluk etmektir. Ö¤retmenli dersler, ö¤retmensiz derslerle bir bütün oluflturacak biçimde düzenlenir. Ö¤retmenli derslerde ö¤rencilerin kendi kendine ö¤renmeleri güç
olan konulara öncelik verilir. Ödevli dersler, ö¤rencilerin kendi kendilerine ö¤renme durumunda olduklar› derslerdir. Kendi kendine çal›flmalar›n yap›ld›¤› ödevli derslerde, ö¤retmenin yönetiminde yap›lmayan çal›flmalar›n rastlant›ya
b›rak›lmamas› için, ö¤rencilere hangi amaca
ulaflmak için nas›l etkinlikte bulunacaklar› önceden belirlenmifl sözlü ve yaz›l› aç›klamalarla
aç›kça belirtilir. Ö¤rencilerin kendi kendine çal›flma ve ö¤renme tekniklerini ö¤renmesine
önem verilir. Kendi kendine çal›flma saatlerinde
gerçeklefltirilen çal›flmalar özenle ve geciktirilmeden de¤erlendirilir.
Birlefltirilmifl s›n›flarda haftal›k ders da¤›t›m çizelgesi ve zamanlaman›n özelliklerini anlamak.
Birlefltirilmifl s›n›f uygulamas› yapan ilkö¤retim
okullar›nda, haftal›k ders da¤›t›m çizelgesi ve zamanlama da normal ilkö¤retim okullar›ndan farkl› özellik göstermektedir. Birlefltirilmifl s›n›flarla
ilgili haftal›k ders da¤›t›m çizelgelerinde ö¤retmenli yap›lacak dersler büyük harflerle ö¤rencilerin kendi kendine ödevli olarak çal›flacaklar›
dersler ise küçük harflerle gösterilmifltir. Bu çizelgede, ayr›ca, her bir etkinli¤e ayr›lacak süre
de verilmifltir.
Birlefltirilmifl s›n›flarda ünitelerin düzenlenifli ve
ifllenifl özelliklerini tan›mak.
Birlefltirilmifl s›n›flarda “A grubu”nda Hayat Bilgisi temalar› ile “B grubu”nda Sosyal Bilgiler ve
Fen ve Teknoloji üniteleri tek bir grup olarak ele
al›nmakta ve ifllenmektedir. “A grubu” Hayat Bil-
gisi temalar› I., II. ve III. y›l; “B grubu” Sosyal Bilgiler ve Fen ve Teknoloji derslerinin üniteleri ise
I. ve II. y›l üniteleri olarak gösterilmifltir. Birlefltirilmifl s›n›flarda ö¤retim etkinliklerinin planlanmas›, uygulanmas›, de¤erlendirilmesi ve s›n›f›n
yönetimi, ba¤›ms›z s›n›flara göre daha karmafl›k
ve güçtür. Buna göre, birlefltirilmifl s›n›f okutan
ö¤retmen “A grubu” Hayat Bilgisi temalar› ile “B
grubu” Sosyal Bilgiler ve Fen ve Teknoloji ünitelerini tek bir grup olarak ele almal›d›r. Üç ö¤retmenli okullarda, 1. s›n›f ba¤›ms›z, di¤erleri birlefltirilmifl ise 2. ve 3. s›n›flar› birlikte yöneten ö¤retmen, ünitelerin düzenlenmesinde, I. y›l› hesaba katmamal›, 2. s›n›ftan bafllayarak II. y›l ve III.
y›l diye devam etmelidir. Birinci s›n›f› okutan ö¤retmen ise, yaln›zca I. y›l ünitelerine göre çal›flmalar›n› planlamal›d›r. A ve B gruplar›ndaki ö¤renci say›s›n›n durumuna göre, A grubundaki 3.
s›n›f ö¤rencilerinin B grubuna kat›ld›¤› durumlarda; 1. ve 2. s›n›f› yöneten ö¤retmen, I. y›l ve II.
y›l diye program›n› devam ettirirken, 3., 4. ve 5.
s›n›f› okutan ö¤retmen 3. s›n›flar için sürekli III.
y›l› temel almal›, 4 ve 5. s›n›flar için I ve II. y›l
ünitelerini dönüflümlü olarak ifllemelidir. Her y›l
okullarda kutlanacak bayramlar, belirli gün ve
haftalar, çevrenin özelliklerini yans›tan olaylar,
s›ras› geldikçe ilgili kazan›mlarla birlikte ele al›nmal›d›r. Birlefltirilmifl s›n›flarda ö¤retmen, yaln›zca A ya da yaln›zca B grubunu okutuyorsa, bu
ö¤retmen için ö¤retmenli ya da ö¤retmensiz ders
saati yoktur. Ö¤retmen, bir grupla etkin olarak
ilgilenirken di¤er grubun (ödevli grup) çal›flmalar›n› sürekli izleyerek onlara gerekli yard›mlarda bulunmal›d›r. Birlefltirilmifl s›n›flarda ö¤retmen, hem A, hem de B grubunu birlikte yönetiyorsa, A grubunda iflledi¤i Hayat Bilgisi temalar›
ile B grubunda iflledi¤i Sosyal Bilgiler ile Fen ve
Teknoloji dersi üniteleri farkl› oldu¤undan ö¤retmenli ve ödevli saatlerini, ö¤rencilerin gereksinimleri ve konular›n özelli¤ine göre kullanmal›d›r. Befl s›n›f› bir arada ya da yaln›zca A grubunu
yöneten ö¤retmen, okuma-yazma ve temel matematik becerilerini kazand›rabilmek için I. y›l
ö¤rencilerine daha fazla zaman ay›rmal›d›r. Özel
beceri ve yetenek gerektiren dersler (Resim, Mü-
60
zik, Beden E¤itimi) di¤er derslerle ba¤lant›l› olarak grupça ifllenebilece¤i gibi, okulun tümüyle
birlikte de ifllenebilir. Örne¤in; beden e¤itimi
dersinde ö¤retmen, B grubu ö¤rencilerine bir etkinlik yapt›r›rken, A grubu ö¤rencileri yard›mc›
ö¤renci nezaretinde baflka bir etkinlik yapabilir.
Ayn› biçimde, müzik dersinde Cumhuriyet Bayram›nda söylenecek bir flark› hep birlikte çal›fl›labilir. Yard›mc› ö¤renciler birlefltirilmifl s›n›flarda
ö¤retmene zaman kazand›r›r. Bu nedenle,
ö¤retmenler zaman zaman yard›mc› ö¤rencilerden yararlanmal›d›r.
N
A M A Ç
4
Birlefltirilmifl s›n›flarda ö¤retim etkiliklerinin düzenlenmesi ve yönetiminde baflar›l› olman›n temel koflullar›n› kavramak.
Birlefltirilmifl s›n›flarda ö¤retim etkiliklerinin düzenlenmesi ve yönetiminde baflar›l› olman›n temel koflullar›; ö¤retmenin haz›rl›k yapmas› ve istekli olmas›, planl› çal›flma, ö¤rencilerin kendi
kendilerine çal›flmalar›, ö¤retim yöntemi, çal›flma
ortam› ile okul ve toplum iliflkileridir. Buna göre,
birden fazla s›n›f› ayn› anda bir arada yönetmek
ve verimli çal›flmalar yapt›rabilmek, ö¤retmenin
önceden haz›rl›k yapmas›n› gerektirir. Öte yandan, farkl› geliflim ve ö¤renme düzeyindeki ö¤rencileri yönlendirmek ve onlarla iyi iliflkiler kurmak, anlay›fll› ve sab›rl› olmay› gerektirir. Birlefltirilmifl s›n›flarda tüm ö¤rencileri ayn› anda etkinli¤e yönlendirmek ve istenilen sonuçlara ulafl-
mak planl› çal›flmay› gerektirir. Ö¤retmen ö¤retim etkinliklerini y›ll›k olarak planlaman›n yan›
s›ra günlük çal›flmalar› da ad›m ad›m planlamal›d›r. Birlefltirilmifl s›n›flarda ö¤retimin baflar›s›, büyük ölçüde ö¤rencilerin kendi kendine yapacaklar› ö¤renme etkinliklerine ba¤l›d›r. Birlefltirilmifl
s›n›flarda ö¤retimde en büyük sorumluluk ö¤rencinin kendisine düflmektedir. Çünkü, ö¤rencinin ö¤renme zaman›n›n çok büyük bir k›sm›
kendi kendine çal›flmalarla geçmektedir. Birlefltirilmifl s›n›flarda kullan›lan ö¤retme yöntem ve
tekniklerinin, geliflim, s›n›f ve deneyim yönünden birbirinden farkl› olan ö¤rencilerin tümüne
uygun düflecek biçimde çeflitlendirilmifl olmas›nda yarar bulunmaktad›r. Kuflkusuz, ö¤renci ve
etkinlik merkezli ö¤retme yöntem ve tekniklerinin kullan›lmas›, ö¤retimin uygun araç-gereçlerle desteklenmesi ö¤renme düzeyini art›racakt›r.
Birlefltirilmifl s›n›flarda etkili ve verimli bir ö¤retim gerçeklefltirebilmek için, ö¤rencilerin rahatça
hareket edebilecekleri, küme çal›flmalar› yapabilecekleri bir s›n›fa, ifllik odas›na, okul uygulama
bahçesine ve oyun alanlar›na gereksinim vard›r.
Kitapl›k, ifllik, uygulama bahçesi, kendi kendine
ö¤renme etkinlikleri için ideal ortamlard›r. Bunlar›n d›fl›nda, toplum-okul yaflam›n›n parças› olmal›d›r. Ö¤retmen okulun çevresini tan›mal›,
okulu topluma tan›tma, etkili bir okul-aile iflbirli¤i sa¤lama ve toplumun geliflimine katk›da bulunmaya çaba göstermelidir.
61
1. Birlefltirilmifl s›n›flarda ö¤retim nas›l gerçeklefltirilmektedir?
a. Ö¤retmen yönetiminde ve ödevli çal›flmalarla
b. Tüm s›n›fla birlikte
c. Ö¤retmen yönetiminde
d. Grup çal›flmalar›yla
e. Ö¤retmen-aile iflbirli¤iyle
2. “Ö¤retmenli dersler, ö¤retmensiz derslerle bir bütün oluflturacak biçimde düzenlemelidir” ilkesinden
afla¤›dakilerden hangisi anlafl›l›r?
a. Ö¤retmenin, üzerinde çal›fl›lacak konu ile ilgili
olarak ö¤rencilerin daha sonra kendi kendine
yapacaklar› çal›flmalara öncelik vermesi
b. Ö¤retmenin, üzerinde çal›fl›lacak konu ile ilgili
olarak ö¤rencilerin daha sonra kendi kendine
yapacaklar› çal›flmalara aç›kl›k getirmesi
c. Ö¤retmenin üzerinde çal›fl›lacak konu ile ilgili
olarak grup çal›flmas› yapt›rmas›
d. Ö¤retmenin, ö¤retmenli ve ödevli dersi birlikte
yönetmesi
e. Ö¤retmenin, gerçeklefltirilecek etkinliklerde ö¤retmenli ve ödevli derler için ayn› etkinlikleri
öngörmesi
3. Ö¤retmenli derslerde ö¤retmenin temel görevi afla¤›dakilerden hangisidir?
a. Ö¤rencilere k›lavuzluk etmek
b. S›n›fta disiplini sa¤lamak
c. Ö¤rencilerin seviyelerine uygun çal›flmalar yapmak
d. Seviye kümeleri oluflturmak
d. Ö¤rencileri ödevlendirmek
4. Birlefltirilmifl s›n›flarla ilgili ders da¤›t›m çizelgelerinde ö¤retmenli dersler nas›l gösterilmektedir?
a. Küçük harflerle
b. Büyük harflerle
c. ‹talik yaz›larak
d. Bold (koyu) yaz›larak
e. Normal harflerle yaz›larak
5. Afla¤›daki derslerden hangileri tek ö¤retmenli birlefltirilmifl s›n›fl› okullarda ö¤retmenli ve ödevli olarak ortak ifllenmektedir?
a. Fen ve Teknoloji
b. Matematik
c. Türkçe
d. Yabanc› Dil
e. Görsel Sanatlar
6. Befl s›n›f› bir arada ya da yaln›zca A grubunu yöneten ö¤retmen, en çok hangi y›l ö¤rencilerine zaman
ay›rmal›d›r?
a. Birinci
b. ‹kinci
c. Üçüncü
d. Dördüncü
e. Beflinci
7. Birlefltirilmifl s›n›flarda izlenecek üniteler hangi zamanlama temeline göre düzenlenmifltir?
a. Ders
b. Gün
c. Ay
d. Sömestr
e. Y›l
8. Afla¤›dakilerden hangisi birlefltirilmifl s›n›flarda ö¤retim etkinliklerinin düzenlenmesi ve yönetiminde baflar›l› olman›n temel koflullar›ndan biri de¤ildir?
a. Çal›flma ortam›
b. Planl› çal›flma
c. Ö¤retim yöntemi
d. Ö¤retim program›
e. Okul ve toplum iliflkileri
9. Birlefltirilmifl s›n›flarda kendi kendine ö¤renmede
ideal olan ortamlardan biri afla¤›dakilerden hangisidir?
a. Okul
b. Labaratuvar
c. Kitapl›k
d. Uygulama bahçesi
e. Araç-gereçler
10. Afla¤›dakilerden hangisi, kendi kendine çal›flmalar›n yararlar›ndan biri de¤ildir?
a. Ö¤rencilerin ö¤renme sorumlulu¤u tafl›malar›n›
sa¤lamas›
b. Bilgi kaynaklar›n› belirleme, bilgiye ulaflma, bilgiyi alma ve bilgiyi kullanma becerilerinin geliflimine katk›da bulunmas›
c. Ö¤rencilerin duyuflsal geliflimini desteklemesi
d. Planl› çal›flma, problem çözme, baflarma, üretme
vb. becerilerinin geliflmesine de yard›m etmesi
e. Ö¤rencinin ö¤renme özelliklerine uygun ö¤renmesine f›rsat vermesi
62
1. a
S›ra Sizde 1
Birlefltirilmifl s›n›flarda ö¤retim, genel olarak, ö¤retmenin yönetiminde yap›lan etkinlikler ve ö¤rencilerin kendi kendilerine yapt›klar› ödevli çal›flmalar biçiminde
gerçeklefltirilir. Bu tür s›n›flarda ö¤retim etkinliklerinin
büyük bölümü, ö¤rencilerin kendi kendilerine yapt›klar› çal›flmalarla geçer.
2. b
3. a
4. b
5. d
6. a
7. e
8. d
9. c
10. c
Yan›t›n›z yanl›fl ise, “Ö¤retim Etkinlikleri ve
Yönetim” konusunu yeniden okuyunuz.
Yan›t›n›z yanl›fl ise, “Haftal›k Ders Da¤›t›m
Çizelgesi ve Zamanlama” konusunu yeniden
okuyunuz.
Yan›t›n›z yanl›fl ise, “Türkiye’de ‹lkö¤retimde
1923-1946 Y›llar› Aras›ndaki Geliflmeler”
konusunu yeniden okuyunuz.
Yan›t›n›z yanl›fl ise, “Ünitelerin Düzenlenifli ve
‹fllenifli” konusunu yeniden okuyunuz.
Yan›t›n›z yanl›fl ise, “Ünitelerin Düzenlenifli ve
‹fllenifli” konusunu yeniden okuyunuz.
Yan›t›n›z yanl›fl ise, “Birlefltirilmifl S›n›flarda
Ö¤retim Etkiliklerinin Düzenlenmesi ve
Yönetiminde Baflar›l› Olman›n Temel Koflullar›”
S›ra Sizde 2
Ö¤retmenli derslerde ö¤retmenin temel görevinin, ö¤rencilere k›lavuzluk etmek oldu¤u unutulmamal›d›r.
Ö¤retmenli dersler, ö¤retmensiz derslerle bir bütün
oluflturacak biçimde düzenlemelidir. Ö¤retmenli derslerde ö¤rencilerin kendi kendine ö¤renmeleri güç olan
konulara öncelik verilmelidir.
S›ra Sizde 3
Ödevli derslerde, ö¤retmenin yönetiminde yap›lmayan çal›flmalar›n rastlant›ya b›rak›lmamas› için, ö¤rencilere hangi amaca ulaflmak için nas›l etkinlikte
bulunacaklar›, önceden belirlenmifl sözlü ve yaz›l›
aç›klamalarla aç›kça belirtilmelidir. Ö¤rencilerin kendi kendine çal›flma ve ö¤renme tekniklerini ö¤renmesine önem verilmelidir. Kendi kendine çal›flma saatlerinde gerçeklefltirilen çal›flmalar özenle ve geciktirilmeden de¤erlendirilmelidir.
S›ra Sizde 4
1968 ilkokul program› uyar›nca, birlefltirilmifl s›n›flarda
ifllenecek üniteler y›l temeline göre düzenlenmifltir. Buna göre, birlefltirilmifl s›n›flarda “A grubu”nda Hayat Bilgisi temalar› ile “B grubu”nda Sosyal Bilgiler ve Fen ve
Teknoloji üniteleri tek bir grup olarak ele al›nmakta ve
ifllenmektedir. “A grubu” Hayat Bilgisi temalar› I., II. ve
III. y›l; “B grubu” Sosyal Bilgiler ve Fen ve Teknoloji
derslerinin üniteleri ise I . ve II. y›l üniteleri olarak gösterilmifltir. 2005-2006 ö¤retim y›l›ndan itibaren birlefltirilmifl s›n›fl› ilkö¤retim okullar›nda Hayat Bilgisi 1. s›n›f
(I.y›l) temalar›, Sosyal Bilgiler ile Fen ve Teknoloji derslerinde 4. s›n›f (I.y›l) üniteleri uygulanacakt›r. Uygulama dönüflümlü olarak devam edecektir.
63
Kaynaklar
S›ra Sizde 5
Birlefltirilmifl s›n›flarda ö¤retimin baflar›s›, büyük ölçüde ö¤rencilerin kendi kendine yapacaklar› ö¤renme
etkinliklerine ba¤l›d›r. Çünkü, ö¤rencinin ö¤renme
zaman›n›n çok büyük bir k›sm› kendi kendine çal›flmalarla geçmektedir. Bu nedenle, her ö¤rencinin kendi kendine ö¤renme ve verimli çal›flma tekniklerini
ö¤renmesi gerekir. Örne¤in, bir kitap ya da bir yaz›n›n nas›l okunaca¤›, ana fikrinin nas›l bulunaca¤›, k›lavuzlar›n ve kaynak kitaplar›n nas›l kullan›laca¤›, sessiz okuma, not alma ve özetlemenin nas›l yap›laca¤›
gibi becerileri ö¤rencilerin iyi düzeyde kazanmalar›
büyük önem tafl›maktad›r.
Akbafll›, S. ve Pilten, Ö. (1999). Birlefltirilmifl
S›n›flarda Ö¤retim. Konya: Mikro Yay›nlar›.
Berry, C. (2007). Multigrade Teaching: A Discussion
Document.
http://www.ioe.ac.uk/multigrade
Ö¤retim. Ankara: An› yay›nc›l›k.
4. Bask›. Ankara: Pegam A. Yay›nc›l›k.
MEB. (1995). ‹lkö¤retim Okulu Program›. Ankara:
Milli E¤itim Bakanl›¤› Yay›nlar›.
Veenman, S. (1995). “Cognitive and Noncognitive
Effects of Multigrade and Multi-age Classes: A Best
Evidence Synthesis”, Review of Educational
Research, 65 (4).
Research Handbook for Small, Rural Schools.
Portland, Oregon: Northwest Regional Edicational
Labortory, ERIC Document. ED 448978.
Birlefltirilmifl
S›n›flarda Ö¤retmeÖ¤renme Süreci
4
Ö¤retme-ö¤renme süreci e¤itim program›n›n en uygulamal› ö¤esidir. “Nas›l ö¤retelim?” sorusuna yan›t aran›ld›¤› bu süreçte, amaçlara uygun olarak seçilen içeri¤in ö¤rencilere kazand›r›labilmesi için en uygun strateji, yöntem ve tekniklerin seçilmesi ve ö¤retimin araç-gereçlerle desteklenmesi beklenir. Ö¤retme-ö¤renme sürecinin karmafl›k ve zor oldu¤u birlefltirilmifl s›n›flarda, istenilen ö¤renmelerin gerçekleflmesi için koflullar›n dikkate al›nmas› ve olanakl›ysa düzeltilmesi gerekmektedir. ‹stenilen ö¤renme yaflant›lar› ve ortamlar›n›n düzenlenmesinde ö¤retmene
de büyük görevler düflmektedir. Ayr›ca, ö¤rencilerin, derslerin büyük bir k›sm›n›
kendi kendilerine çal›flarak geçirmesi, ö¤retme-ö¤renme sürecinin çok iyi planlanmas›n›, düzenlenmesini ve uygulanmas›n› gerekli k›lmaktad›r.
Amaçlar›m›z
N
N
N
Birlefltirilmifl s›n›flarda ö¤retme-ö¤renme sürecine etki eden etmenleri
kavramak,
Birlefltirilmifl s›n›flarda ö¤retme-ö¤renme sürecinin özelliklerini anlamak,
Birlefltirilmifl s›n›flarda ö¤retme-ö¤renme sürecinde kullan›lan ö¤retme yaklafl›mlar›n› tan›mak
65
66
Örnek Olay
Dursun mu?
Köyde tek ö¤retmenim. Befl s›n›f bir arada. Dursun’u böyle bir ortamda tan›d›m. Ö¤retim y›l› bafllayal› uzun bir süre geçmiflti. ‹kinci s›n›ftayd› ama okuma-yazma bilmiyordu Dursun. Dokuz yafl›nda, yaramaz bir çocuktu. Ailesi, y›llar sonra kavufltu¤u
tek erkek çocuk oldu¤u için mi Dursun koymufltu ad›n›, yoksa uslu dursun diye mi?
Çocuklar› çok seviyordum. Onlar› özgür düflünceli, kiflilik sahibi, kendine ve
çevresine sayg›l›, topluma yararl› bireyler olarak yetifltirmek istiyordum. Dursun
hiç hesapta yoktu. Onu seviyor muydum, onu kazanabilir miydim? Bilmiyordum.
Dursun, s›n›fta ders yapmam› olanaks›z hale getirmiflti. Onunla nas›l bafl edece¤imi bilemiyordum. Dursun’un kar›flmad›¤› kavga, kargafla yoktu. H›rs›zl›k yap›yor, sigara içiyor, her an h›r gür ç›karmaya haz›r bekliyordu. Tüm köy, yaka silkiyordu ondan. Ailesiyle bir türlü iletiflim kuram›yordum.
Bir gün çorab›n›n içinde sigara paketi buldum, ald›m. Okuldan kaçt›. S›n›f›n
karfl›s›ndaki k›raç tepeye ç›kt›, tafl atmaya bafllad› camlara. “Sigaray› sen içcen
de¤ mi? Ver sigaram›!”diye bas bas ba¤›r›yordu.
Dursun bir karabasana dönüflmüfltü. Köy muhtar›yla, ihtiyar meclisi üyeleriyle,
köyün ileri gelenleriyle defalarca konufltum. Sonunda anne okula geldi. Y›llar sonra
sahip oldu¤u tek o¤luna afl›r› düflkün, onun her dedi¤ini yapan bir anne. Dursun’un
yaramazl›klar›n›, babas›n›n duymas›n› istemiyordu Çünkü, babas› Dursun’u zincirle dövüyordu. Birbirine z›t karakterde anne baba, ama ikisi de hasta. Dursun’un s›rr›n› çözmüfltüm. Ona ve ailesine nas›l yaklaflaca¤›m› biliyordum art›k.
Bir gün evlerine ziyarete gelece¤imi söyledim. Kara gözlerinde bir ›fl›k gördüm.
Hem gurur hem korku vard› bu ›fl›kta.
Birkaç küçük arma¤an al›p evlerine gittim. O akflam, hiçbir flikâyet cümlesi ç›kmad› a¤z›mdan. Dursun’un zeki bir çocuk oldu¤undan, dikkatini derslere verirse
ö¤renebilece¤inden söz ettim. Birden ailenin rahatlad›¤›n› fark ettim; bunu bekliyordum zaten.
S›n›ftaki ö¤rencilerle de konufltum. Ona anlay›fll› davran›rsak, hem kendilerinin rahat edece¤ini, hem de onun kurtulaca¤›n› anlatt›m. Korku ›fl›¤› silinmiflti
gözlerinden Dursun’un. Onda art›k farkl› bir ›fl›k vard›, sevgi vard›, umut vard›.
S›k s›k “Örtmenim, sen gidersen ben okula gelmem bir daha.” diyordu. Üçüncü s›n›fta okuma yazmay›, basit hesaplar yapmay› ö¤rendi. “Köyün bakkal›ndan al›flve¤fli Dursun yap›yo, neye ne kadar ve¤ceni biliyo” diye övünüyordu babas›. S›n›fta flikâyetler de azalm›flt›.
Befl y›l kald›m o köyde. Okuldan mezun oldu Dursun da di¤erleri gibi. Tayinim
ç›kt›¤›nda u¤urlamaya gelmifllerdi; kad›n erkek, genç yafll›, çoluk çocuk. Hepimiz
a¤l›yorduk. Dursunla sar›ld›k. Gözyafllar›m›z çenelerimizden süzülüyordu. “Affet
beni örtmenim.” diye f›s›ldad› kula¤›ma. O kar›fl›kl›kta elime bir dolmakalem tutuflturdu. Befl y›l önce planlar›m› yapt›¤›m masamdan kaybolan dolmakalemimdi bu.
Kaynak: Ayten Özkan’›n Sakarya Gazetesi “Dursun mu?” adl› yaz›s›ndan al›nm›flt›r.
Anahtar Kavramlar
• Ö¤retme-Ö¤renme Süreci
• Kendi Kendine Çal›flma
• Düzey Kümeleri
• ‹lgi Kümeleri
‹çindekiler
•
•
•
•
G‹R‹fi
B‹RLEfiT‹R‹LM‹fi SINIFLARDA Ö⁄RETME-Ö⁄RENME SÜREC‹N‹ ETK‹LEYEN ETMENLER
B‹RLEfiT‹R‹LM‹fi SINIFLARDA Ö⁄RETME-Ö⁄RENME SÜREC‹N‹N ÖZELL‹KLER‹
B‹RLEfiT‹R‹LM‹fi SINIFLARDA Ö⁄RETME-Ö⁄RENME SÜREC‹NDE
KULLANILAN STRATEJ‹LER
67
4. Ünite - Birlefltirilmifl S›n›flarda Ö¤retme-Ö¤renme Süreci
G‹R‹fi
Koflullar› gere¤i zor ve karmafl›k bir ö¤retim uygulamas› olan birlefltirilmifl s›n›flarda, ö¤retme-ö¤renme sürecini planlamak, düzenlemek ve uygulamak normal bir
okuldaki ö¤retme-ö¤renme sürecinden farkl› özellikler göstermektedir. Özellikle,
ö¤rencilerin ö¤renmesini etkileyen koflullar›n farkl› ve genelde elveriflsiz olmas›n›n
yan› s›ra, ö¤rencilerin zamanlar›n›n büyük bir k›sm›n›n kendi kendine çal›flarak
geçmesi, bu süreci daha da önemli k›lmaktad›r. Birlefltirilmifl s›n›flarda ö¤retmeö¤renme sürecinde baflar›l› olmak için öncelikle, ö¤renci özelliklerini ve ö¤renme
ortam›n›n koflullar›n› dikkate almak gerekmektedir. Çünkü, birbirinden yafl ve geliflim düzeyi aç›s›ndan farkl› ö¤rencilerin ö¤renme sorumlulu¤u tafl›malar›n› ve ö¤retme-ö¤renme sürecine kat›lmalar›n› sa¤lamak için en uygun strateji, yöntem ve
tekniklerin seçilmesi, kullan›lmas› ve ö¤retimin araç-gereçlerle desteklenmesi büyük önem tafl›maktad›r.
Bu ünitede, önce, birlefltirilmifl s›n›flarda ö¤retme-ö¤renme sürecini etkileyen
etmenler üzerinde durulmufl, daha sonra ö¤retme-ö¤renme sürecinin özellikleri
aç›klanm›flt›r.
SÜREC‹N‹ ETK‹LEYEN ETMENLER
Ö¤rencilerde istenilen yönde davran›fl de¤ifltirme ya da oluflturma öncelikle okulun görevidir. Okul bu ifllevini, ö¤rencilerin ö¤renmesini sa¤layacak uygun ö¤retme-ö¤renme etkinlikleriyle gerçeklefltirir. Bu ba¤lamda, okullar›n, ö¤rencilere öngörülen biliflsel yeterlikler, duyuflsal özellikler ve devinimsel becerileri kazand›rabilmesi için gerekli ö¤retme-ö¤renme etkinliklerini planl› ve düzenli bir biçimde
gerçeklefltirmesi gerekmektedir. Bunun için, okullardan, ö¤rencilerine uygun ö¤renme yaflant›lar› ve ortamlar› sa¤lamas› beklenmektedir (Sa¤lam, 2001, s. 80).
Ö¤retme-ö¤renme süreci, tüm ö¤rencilerin en yüksek baflar›y› göstermesi amac›yla planlan›r ve düzenlenir. Buna karfl›n tüm ö¤rencilerin ayn› baflar›y› göstermesi olanakl› de¤ildir. Çünkü, gerek ö¤rencilerin bireysel farkl›l›klar›, yani, ö¤renci
nitelikleri, gerekse ö¤retmenin sundu¤u ö¤retim hizmetinin niteli¤i ö¤renciler aras›nda baflar› bak›m›ndan farkl›l›klara neden olmaktad›r.
Ö¤renci Nitelikleri
Okullardaki ö¤retme-ö¤renme sürecinde ö¤renme ürünlerini etkileme gücü oldukça yüksek olan ö¤renci niteliklerini, biliflsel girifl davran›fllar› ile duyuflsal girifl
özellikleri oluflturur. Biliflsel girifl davran›fllar›, belli bir ö¤renme biriminin ö¤renilmesi için gerekli olan önkoflul niteli¤indeki önceki ö¤renmelerle elde edilmifl bilgi, beceri ve yeterliklerdir. Biliflsel girifl davran›fllar›, ö¤rencinin sahip oldu¤u genel
yetenek, okudu¤unu anlama gücü, temel matematik becerileri ve temel ö¤renme
becerileridir. Genel yetene¤in ö¤renmeyi kolaylaflt›r›c› bir etkisi bulunmaktad›r.
Okuldaki ö¤retme-ö¤renme sürecinin daha çok ders kitaplar› baflta olmak üzere
çeflitli yaz›l› kaynaklardan okunarak ö¤renilmesi nedeniyle okudu¤unu anlama gücü ö¤renmeyi etkilemektedir. Çünkü, okudu¤unu anlama gücü ö¤renmeyi kolaylaflt›r›c› bir nitelik tafl›maktad›r. Temel matematik becerileri de matematikle ilgili
konular›n ö¤renilmesini kolaylaflt›rmas› ve ö¤rencinin düflünme gücünü olumlu
yönde etkilemesi nedeniyle di¤er önemli bir de¤iflkendir. Ö¤rencilerin biliflsel girifl davran›fllar›yla ilgili di¤er önemli bir etmen de ö¤rencinin etkili ve verimli ö¤renebilmek için kulland›¤›; planl› çal›flma, çeflitli kaynaklardan yararlanma, man-
Ö¤retimi etkileyen
etmenler:
• Ö¤renci nitelikleri
• Ö¤retim hizmetinin
niteli¤i
Biliflsel girifl davran›fllar›:
• Genel yetenek,
• Okudu¤unu anlama gücü
• Temel matematik
becerileri
• Temel ö¤renme becerileri
68
t›kl› düflünme, not alma ve karar verme gibi temel ö¤renme becerileridir. Temel
ö¤renme becerileri de ö¤renmeyi kolaylaflt›r›c› bir etki yapmaktad›r (Sa¤lam, 2001,
ss.80-81).
SIRA S‹ZDE
1
S O R U
D‹KKAT
SIRA S‹ZDE
AMAÇLARIMIZ
‹NTERNET
Kuflkusuz, ö¤rencinin herhangi bir ö¤renme ünitesine iliflkin biliflsel girifl davÜ fi Ü N E Lolma
‹M
ran›fllar›na Dsahip
düzeyi, ö¤rencinin ö¤renmesini fazlas›yla etkilemektedir.
Bir ders ya da ünitenin ö¤renilmesini kolaylaflt›ran ya da olanakl› k›lan ön ö¤renmelere sahipS Oolmak
ya da olmamak ö¤renmeyi olumlu ya da olumsuz biçimde
R U
de¤ifltirmektedir. Bu nedenle, ö¤rencilerin herhangi bir ders ya da üniteye iliflkin
ön ö¤renme düzeyi iyi belirlenmeli, etkinlikler bu düzey göz önüne al›narak
D‹KKAT
planlanmal›d›r.
Birlefltirilmifl s›n›flarda, ö¤rencilerin biliflsel girifl davran›fllar›nda çok büyük
SIRA S‹ZDE
farkl›l›klar bulunmaktad›r.
Yafl ve geliflim düzeyi bak›m›ndan çok farkl› ö¤rencilerin bir arada ö¤renim gördü¤ü birlefltirilmifl s›n›flarda, biliflsel ö¤renme ürünlerinde farkl›l›klar bulunmaktad›r. Bu durum, ö¤retme-ö¤renme sürecinde ö¤retmenin
AMAÇLARIMIZ
iflini fazlas›yla zorlaflt›rmakta, ö¤renmeyi güçlefltirmektedir.
Ö¤rencinin duyuflsal girifl özellikleri, ö¤rencinin okula, derse ve üniteye iliflkin
ilgi, tutum ve
içermektedir. Bu özelliklerden ilki, bireyi ö¤renme amaK ‹ özgüvenini
T A P
c›yla harekete geçiren ve onun ö¤renmeye dönük iste¤ini, dikkatini ve çabas›n›
yönlendiren gücü ifade eden ö¤renme güdüsüdür. Kuflkusuz, her ö¤renci, ö¤renmek için kendi
ö¤renmesinden sorumlu olmak, ö¤retme-ö¤renme sürecine etkin
TELEV‹ZYON
olarak kat›lmak, ö¤renme ilkelerine uymak ve ö¤renmek için gerekli çabay› harcamak durumundad›r. Ö¤renciyle ilgili bu iç koflullar›n yan› s›ra, bireyin çevresinden
kaynaklanan anne-baba, ö¤retmen, ö¤renme ortam› gibi d›fl koflullar da bireyin
T E R N E Tgüdüsünü etkiler. Duyuflsal özelliklerden di¤eri ise ö¤rencinin
ö¤renmeye‹ Niliflkin
akademik özgüvenidir. Akademik özgüven ö¤rencinin kendine karfl› tutumudur.
Bir baflka deyiflle, akademik özgüven, ö¤rencinin ö¤renmeye iliflkin geçmiflteki deneyimlerine dayal› olarak herhangi bir ö¤renme birimini ö¤renip ö¤renemeyece¤ine iliflkin kendini alg›lay›fl biçimidir (Sa¤lam, 2001, ss.83-84).
Gerek ö¤renme güdüsü gerek akademik özgüven, ö¤rencinin ö¤retmenleri, aileleri ve arkadafllar›n›n yan› s›ra kiflinin kendine iliflkin tutumundan etkilenmektedir. Okul içinde ve d›fl›nda ö¤renme denemelerinde baflar›l› olan ya da baflar›s›
ödüllendirilen ö¤renciler kendilerini daha fazla güçlü ve baflar›l› hissetmekte, ö¤renme konusunda kendilerine daha fazla güven duymaktad›rlar. Buna karfl›l›k, ö¤renme deneyimleri, çevresi taraf›ndan desteklenmeyen ya da ö¤renme konusunda
kendisine yard›m edilmeyen ö¤renciler, baflaramama korkusu hissetmekte ve kendilerine olan güvenlerini yitirmektedirler. Bu nedenle, ö¤retme-ö¤renme sürecinde ö¤renciye akademik özgüven kazand›rmak için öncelikle baflar›l› olma f›rsat›
verilerek onun baflar›l› olma gereksiniminin karfl›lanmas› gerekmektedir.
Birlefltirilmifl s›n›flarda, birden fazla s›n›f›n bir arada bulunmas› nedeniyle tüm
ö¤rencilerin ö¤renme iste¤ini harekete geçirmek zor olmaktad›r. Kuflkusuz, ö¤rencinin baflar›l› olmas› için ö¤retmenin, ö¤retme-ö¤renme sürecinde ö¤renciyi etkin
k›lacak çeflitli strateji, yöntem ve teknikler kullanmas›, ö¤retimi görsellefltirmesi ve
ö¤rencilerin ö¤renme h›zlar›na göre ö¤renmesini sa¤layacak düzenlemeler yapmas› beklenmektedir. Özellikle, kendi kendine çal›flma saatlerinde ö¤retmenin ö¤rencileri güdüleyecek ödevler vermesi büyük önem tafl›maktad›r. Ayn› biçimde, birlefltirilmifl s›n›flarda, akademik özgüveni sa¤lamak için ö¤retmen, yetene¤ine özgü
N N
K ‹ T AgiriflP özellikleri :
Duyuflsal
• Ö¤renme güdüsü
• Akademik özgüven
TELEV‹ZYON
Biliflsel giriflSIRA
davran›fllar›
ö¤rencinin ö¤renmesini nas›l etkilemektedir?
S‹ZDE
69
etkinlikler yapmas›n› sa¤layarak her ö¤rencinin baflar›l› olma duygusunu tatmas›n›
sa¤lamal›d›r. Yine, ö¤retmenler ö¤rencileri cesaretlendirerek ve destekleyerek onlar›n kendilerine olan güven duygular›n› pekifltirmelidir.
Birlefltirilmifl s›n›flarda ö¤rencilerin duyuflsal girifl özelliklerini desteklemek
SIRA S‹ZDE için ö¤retmen neler yapmal›d›r?
Ö¤retim Hizmetinin Niteli¤i
2
SIRA S‹ZDE
Ö¤retim hizmeti, ö¤retme-ö¤renme sürecinde ö¤renmeyi sa¤layacak etkinliklerin
yönetimidir. Ö¤retmen, ö¤retim s›ras›nda, ö¤rencilerin istenilen
kaS O davran›fllar›
R U
zanmas› için gerekli ö¤renme yaflant›lar›n› düzenleyerek ö¤retim hizmetinin niteli¤ini art›r›r. Ö¤retim hizmetinin etkilili¤i ve verimlili¤i ise dört temel de¤iflkene ba¤D‹KKAT
l›d›r. Bunlar, ipucu, kat›lma, pekifltirme ve dönüt-düzeltmedir.
‹pucu: Ö¤rencilerin harekete geçirilmesine ve istenen davran›fl›n yap›lmas›na
SIRA S‹ZDE
yard›mc› olan ö¤retmen davran›fllard›r. Sorulan soruya tam yan›t
veremeyen ö¤renciye bir sözcü¤ün ya da hareketin hat›rlat›lmas› birer ipucudur (Demirel, 1997,
s. 138). ‹puçlar› sözlü ya da yaz›l› olabilir.
AMAÇLARIMIZ
Ö¤retme-ö¤renme sürecinde ö¤retmenin en önemli görevlerinden biri ö¤renciye yol göstermektir. Ö¤retmen, bu görevini ço¤u zaman ipuçlar› kullanarak yerine
getirmektedir. Özellikle, ilkö¤retimde ö¤retmen ö¤rencilerin tüm
K ‹ duyu
T A P organlar›na
hitap edecek yollarla ipucu vermelidir. ‹pucu verme sürecinde, ö¤retmen sorular›
yan›tlayabilmesi için ö¤rencilere baz› yard›mlar sa¤lar. Ö¤retmen ö¤renciyi harekete geçirir. Örne¤in, ö¤retmen yan›t›n bir k›sm›n› flekillendirir.
T E L E V ‹“Evet,
Z Y O N Colomb
1492’de Amerika’y› keflfetti, acaba sen bu yolculu¤a kimin maddi destek sa¤lad›¤›n› hat›rl›yor musun?” diyerek soruyu ayd›nlat›r. Böyle bir yaklafl›m, s›n›f›n kayg›
düzeyini azalt›r ve ö¤rencilerin düflünme gücünü gelifltirir. Etkili ipucu vermede
‹ N T E R N E düflünme
T
dikkat edilmesi gereken bir baflka nokta da ö¤renciye soru hakk›nda
ve
yan›t›n› oluflturma için zaman verilmesidir. ‹pucu vermede bireysel farkl›l›klar da
dikkate al›nmal›d›r.
Kat›lma: Ö¤renci kat›l›m›, ö¤renmenin gerçeklefltirilmesinde önemli de¤iflkenlerden biridir. Çünkü, yap›lan bilimsel çal›flmalar, ö¤renmenin bireysel bir etkinlik
oldu¤unu ortaya koymaktad›r. Hiç kimse baflkas› için ö¤renmeyi gerçeklefltiremeyece¤ine göre ö¤rencinin ö¤renmede sorumluluk tafl›mas› ve ö¤renme sürecine etkin olarak kat›lmas› gerekir (Fidan, 1985, s. 122).
Kat›lma, ö¤rencinin, ö¤retme-ö¤renme sürecinin ö¤eleriyle etkileflmesi, ö¤renme çabas› içine girmesidir. Kat›lma, do¤rudan gözlenebilecek flekilde aç›k olabilece¤i gibi, do¤rudan gözlemlenemeyecek flekilde örtük de olabilir. Örne¤in, ö¤rencinin soru sormas›, örnek vermesi, aç›klamas› aç›k kat›lma; dikkatlice dersi izlemesi, problemi çözmesi, zihinsel olarak ö¤renmeyi gerçeklefltirmesi de örtük kat›lma
olarak nitelendirilebilir. Önemli olan kat›lman›n aç›k ya da örtük olmas› de¤il, ö¤rencinin ö¤retme-ö¤renme sürecinde yaflant› kazanacak biçiminde etkileflmesidir.
Ö¤rencilerin ö¤retme-ö¤renme sürecine kat›lma derecesi, ö¤retimin niteli¤inin
önemli bir göstergesidir. Ö¤renci, amaçlar›na uygun ve gereksinimlerini karfl›layan, baflar›s›n› art›ran ö¤renme yaflant›lar› ve anlaml› olan ö¤renme sürecine daha
fazla kat›lacakt›r. Baflka bir deyiflle, ö¤retme-ö¤renme sürecinin d›fl koflullar›n›n
ö¤rencinin iç koflullar›na uygun olmas› ö¤rencinin kat›lm›n› art›racakt›r (Senemo¤lu, 1997, s. 459).
Pekifltirme: Belli bir davran›fl› gelifltirmek için pekifltirmek gerekir. Pekifltirme,
bir davran›fl›n gerçekleflme s›kl›¤›n› art›ran uyar›c›lard›r. Ö¤renme kuramlar›n›n ço¤u,
Ö¤retim hizmetinin niteli¤i
• ‹pucu
S O R U
• Kat›lma
• Pekifltirme
• Dönüt-düzeltme
D‹KKAT
N N
SIRA S‹ZDE
AMAÇLARIMIZ
K ‹ T A P
TELEV‹ZYON
‹NTERNET
70
ö¤renmenin pekifltirmeyle birlikte olmas› halinde etkili oldu¤unu ortaya koymaktad›r. Bu nedenle, arzu edilen olumlu davran›fllar›n pekifltirilmesi gerekmektedir.
Pekifltirmede kullan›lan pekifltireçlerin kullan›m› de¤iflik biçimlerde olmakta ve
düzeylere göre farkl›l›k göstermektedir. Örne¤in, ilkö¤retimde “çikolata” vermek
iyi bir pekifltiriciyken, yüksek ö¤retimde “çok iyi”, “kutlar›m” gibi ifadeler iyi pekifltirici olabilir.
Ö¤retmenler, ö¤retme-ö¤renme sürecinde çok çeflitli pekifltireçler kullanarak
ö¤rencilerin davran›fllar›n› pekifltirmeye çal›fl›rlar. Pekifltireçlerin s›kl›¤› ve kullan›lma yeri her ö¤rencinin gereksinimine göre de¤iflebilir. Bu nedenle, pekifltirici kullan›m›nda bireysel farkl›l›klara dikkat etmek gerekir. Çünkü, bir pekifltireç her ö¤renci için ayn› sonucu vermeyebilir.
Dönüt/Düzeltme: Ö¤renciye amaçlara uygun davran›fllarda bulunup bulunmad›¤›n›n bildirilmesine dönüt ad› verilmektedir. Dönüt akademik baflar›y› artt›rmada önemli bir de¤iflkendir. Çünkü, ö¤renci, dönüt yoluyla yanl›fllar›n› görme ve
eksiklerini tamamlama f›rsat› bulur. Yapt›¤› davran›fl›n ne kadar yanl›fl ya da do¤ru
oldu¤u hakk›nda bilgi alan bir ö¤renci daha kolay ve çabuk ö¤renir.
Dönüt, yaln›zca ö¤renme sonuçlar› hakk›nda bilgi vermekle kalmay›p ö¤renci
güçlük ve eksikliklerinin giderilmesine de hizmet eder (Senemo¤lu, 1997, s.460).
Dönüt ifllemleri, genelde ö¤renme ünitelerinin sonunda, ö¤rencilerin neleri ne kadar ö¤rendiklerini ortaya ç›karmak için yap›lsa da, sorular› yan›tlama, ödevleri
kontrol etme vb. tüm etkinliklerde geçerlidir. Yap›lan etkinliklerden sonra verilen
dönütü, düzeltme ifllemleri izlemelidir. E¤er düzeltme ifllemi yap›lmazsa ifllem eksik kal›r. Çünkü, düzeltme etkili¤indeki amaç, davran›fltaki eksiklik ya da hatalar›
gidermektir.
Ö¤retim hizmetinin niteli¤ini oluflturan ö¤elerin kullan›m› birlefltirilmifl s›n›flarda özel bir öneme sahiptir. Ö¤retmenli ve ödevli derslerde ö¤retmenin bu ö¤eleri
kullanmadaki yeterli¤i, ö¤rencinin ö¤renmesini destekleyecektir. Ö¤renme düzeyi
birbirinden farkl› ö¤rencilerin bulundu¤u birlefltirilmifl s›n›flarda, ö¤retmen, uygun
yer ve zamanda ipuçlar› vererek onlar›n ö¤renme güdüsünü harekete geçirebilir
ve ö¤renmeyi kolaylaflt›rabilir. Ö¤retmen, ö¤retmenli derslerde farkl› s›n›f düzeyindeki ö¤rencilerin derse kat›l›m›n› teflvik ederek onlar›n daha etkili ö¤renmelerini
sa¤layabilir. Yine, ö¤retmen ö¤rencilerin gereksinimlerine uygun pekifltirmeler yaparak ö¤rencilerin kazand›klar› davran›fllar›n kal›c›l›¤›n› sa¤layabilir. Ayr›ca, ö¤retmen, ödevli dersler baflta olmak üzere ö¤renme sonuçlar›na uygun dönütler vererek ve gerekli düzeltmeleri yaparak ö¤renilenlerle ilgili ö¤renme sonuçlar› hakk›nda bilgi vermenin yan› s›ra, ö¤renci güçlük ve eksiklerinin giderilmesine hizmet
edebilir. Böylece, ö¤retmen ödevli derslerin bofla geçmesine engel olabilir.
SIRA S‹ZDE
S O R U
D‹KKAT
SIRA S‹ZDE
AMAÇLARIMIZ
K ‹ T A P
3
SIRA S‹ZDE
Ö¤retim hizmetinin
niteli¤ini oluflturan ö¤elerin kullan›m› birlefltirilmifl s›n›flarda neden
önemlidir?
Birlefltirilmifl
s›n›flarda ö¤retme-ö¤renme sürecine bu etmenlerin yan› s›ra baflka etmenler de oldukça etki etmektedir. Ö¤retme-ö¤renme süreci s›n›fta bafllay›p
S O R bir
U süreç olmad›¤› için okulun ve s›n›f›n d›fl›ndaki koflullar da bu
s›n›fta sona eren
süreci etkilemektedir Bu bak›mdan köy koflullar› ö¤retme-ö¤renme sürecine etki
eden önemliD ‹bir
etmendir. Köyün ulafl›m, okul binas› vb. e¤itim-ö¤retime uygunKKAT
luk koflullar›n›n yan› s›ra, köy halk›n›n e¤itim-ö¤retime bak›fl› ve yaklafl›m›, ö¤retme-ö¤renme sürecinin niteli¤ini ciddi biçimde etkilemektedir. Köy halk›n›n e¤itim
S‹ZDE
ve ö¤retimeSIRA
iliflkin
ilgi ve isteklili¤i ö¤retme-ö¤renme sürecini olumlu yönde etki-
N N
AMAÇLARIMIZ
K ‹ T A P
71
lerken, tersi bir durum ciddi sorunlara neden olmaktad›r. Öte yandan, köy halk›n›n ekonomik durumu da önemli bir etmendir. Köy halk›n›n maddi olarak iyi durumda olmamas› ö¤retme-ö¤renme sürecini olumsuz yönde etkilemektedir. Çünkü, gerek ö¤rencilerin gerek okulun gereksinimleri karfl›lanamamaktad›r.
B‹RLEfiT‹R‹LM‹fi SINIFLARADA Ö⁄RETME-Ö⁄RENME
SÜREC‹N‹N ÖZELL‹KLER‹
Program›n amaçlar›, bir baflka deyiflle, ö¤rencilerin sahip olmas› gereken özellikler saptand›ktan sonra s›ra, bu özellikleri kazand›rmaya hizmet edecek e¤itim durumlar›n›n seçilmesine ve örgütlenmesine gelir. Program›n ö¤retme-ö¤renme süreci boyutunda “Nas›l ö¤retelim?” sorusu yan›tlanmaya çal›fl›l›r. Ö¤retme durumlar› olarak da isimlendirilen bu süreç, bireylere gerekli davran›fllar› kazand›raca¤›
düflünülen ö¤retme ortamlar›d›r. Ö¤retme durumlar› s›n›f içi uygulamalarda, hangi davran›fllar› kazand›rmak için hangi strateji, yöntem ve tekniklerin uygulanaca¤›n›, hangi araç-gereçlerden yararlan›laca¤›n› belirleyen tasarlanm›fl durumlar›
içermektedir. Ba¤›ms›z s›n›flardaki program de¤ifltirilmeden birlefltirilmifl s›n›flarda da uyguland›¤›ndan, ba¤›ms›z s›n›flar için öngörülen ö¤retme-ö¤renme sürecinde kullan›lacak strateji, yöntem, tekniklerin ço¤u aynen birlefltirilmifl s›n›flarda
da uygulanmaktad›r.
Türkiye’de 2005-2006 ö¤retim y›l›nda uygulamaya konulan ‹lkö¤retim Program›, yap›land›rmac› ö¤renme kuram› temel al›narak haz›rlanm›flt›r. Yap›land›rmac›
kuramda, ö¤renci, ö¤retme-ö¤renme sürecinin temel ö¤esidir. Anlaml› ö¤renmenin gerçekleflmesi ve bilginin yap›land›r›lmas› için ö¤rencinin ö¤renmeye etkin
olarak kat›lmas› gerekir. Bu nedenle, yap›land›rmac› e¤itim ortamlar›nda ö¤rencinin ö¤renmesini sa¤layacak düzenlemeler yap›l›r. Ö¤renme ortam›, bilgilerin ö¤rencilere aktar›ld›¤› bir yer de¤il; ö¤rencilerin ö¤renme sürecine etkin olarak kat›ld›¤› bir yerdir. Bu süreçte ö¤renci sorgular, araflt›r›r, düflünür, sorun çözer (Fidan,
1985, s. 65). Bu yönüyle yap›land›rmac›l›k, birlefltirilmifl s›n›flarda ö¤retimin do¤as›na en uygun kuramlardan biridir.
2004 ‹lkö¤retim Program› uyar›nca, birlefltirilmifl s›n›flarda ö¤rencilerin programda belirtilen kazan›mlar› edinebilmesi için kullan›lacak ö¤retim strateji, yöntem
ve tekniklerle ö¤renme deneyimlerinin yap›land›rmac› ö¤renme kuram› temel al›narak yönlendirilmesi ve tüm etkinliklerin ö¤renciyi etkin k›lacak bir ö¤renme sürecini yans›tmas› gerekmektedir. Çünkü, bilginin ö¤retmenden ö¤renciye do¤rudan aktar›lamayaca¤›n›, ö¤rencinin kendisi taraf›ndan etkin bir biçimde yap›land›r›lmas› gerekti¤ini ileri süren yap›land›rmac› ö¤renme kuram›n›n en iyi uygulanabilece¤i okullar birlefltirilmifl s›n›fl› okullard›r. Birlefltirilmifl s›n›fl› okullarda zaman›n ço¤unu ö¤renci kendi kendine çal›flarak ve ö¤renerek geçirmektedir. O halde,
birlefltirilmifl s›n›flarda ö¤retme-ö¤renme sürecinin daha çok ö¤renciyi merkeze
alan bir biçimde düzenlenmesi gerekmektedir.
Öte yandan, 2004 y›l› program›, ö¤retme-ö¤renme sürecinde çoklu zekâ kuram›n›n öngörülerini benimsemektedir. Çoklu zekâ kuram› uyar›nca ö¤retme-ö¤renme sürecinde ö¤rencinin bireysel farkl›l›klar›na uygun ö¤renme etkinlikleri düzenlenmesi gerekmektedir. Bu ba¤lamda, çoklu zekâ kuram›, ö¤retimde ö¤rencilerin
neler yapabildiklerinden çok neler yapabilece¤inin düflünülmesini istemektedir.
Ça¤dafl e¤itim anlay›fl›n›n önemli bir ilkesi olan “e¤itimde f›rsat eflitli¤inin sa¤lanmas›”, yaln›zca sosyo-ekonomik düzeyi düflük ailelerin çocuklar›n›n desteklenmesi de¤il, her ö¤renciye kendi ilgi ve yeteneklerini gelifltirme f›rsat› verilmesi olarak da alg›lanmaktad›r. Buna göre, günümüzde okullar, çocuklar›n ilgi ve yetenek-
Ba¤›ms›z s›n›flardaki
program birlefltirilmifl
s›n›flarda da
uyguland›¤›ndan, ba¤›ms›z
s›n›flar için öngörülen
ö¤retme-ö¤renme süreci
birlefltirilmifl s›n›flar için de
geçerlidir.
Yap›land›rmac›l›k,
birlefltirilmifl s›n›flarda
ö¤retimin do¤as›na en
uygun kuramlardan biridir.
Birlefltirilmifl s›n›fl›
okullarda, olanak ve
f›rsatlar› s›n›rl› olan
ö¤rencilere f›rsat eflitli¤i
sa¤laman›n bir yolu da
ö¤retme-ö¤renme sürecini
çoklu zeka kuram›na uygun
olarak düzenlemekten
geçmektedir.
72
lerini gelifltirdi¤i ölçüde e¤itimde f›rsat eflitli¤i sa¤lam›fl olacakt›r (Saban, 2004,
ss.38-39). Birlefltirilmifl s›n›fl› okullarda, olanak ve f›rsatlar› s›n›rl› olan ö¤rencilere
f›rsat eflitli¤i sa¤laman›n bir yolu da ö¤retme-ö¤renme sürecini çoklu zekâ kuram›na uygun olarak düzenlemekten geçmektedir.
Çoklu zekâ kuram›na dayal› ö¤retme-ö¤renme süreci, özellikle birlefltirilmifl s›n›flarda ö¤rencilerin ö¤renmesine önemli katk›lar getirebilecek özellikler tafl›maktad›r. Çoklu zekâ kuram›, ö¤rencilerin sorumluluk alma, kendini yönetme ve ba¤›ms›zl›k kazanma düzeylerini art›rmakta; s›n›fta disiplin problemlerini azaltmakta;
ö¤rencilere yeni beceriler kazand›rmakta; ö¤rencilerde ifl birli¤i içinde (dinleme,
paylaflma, uyum sa¤lama, gruba girme) ö¤renme becerilerini gelifltirmekte ve ö¤rencilerin akademik baflar›lar›n› art›rmaktad›r.
Türkiye’de, yap›land›rmac› ve çoklu zekâ kuram›na dayal› olarak haz›rlanan
2004 ‹lkö¤retim Program›, ö¤retme-ö¤renme sürecinde çok çeflitli strateji, yöntem
ve tekniklerin kullan›lmas›n› öngörmektedir. Programda, her derste kullan›labilecek strateji, yöntem ve teknikler etkinlik örnekleriyle birlikte aç›klanm›flt›r. Bu strateji, yöntem ve teknikler, olanaklar ve koflullar ölçüsünde birlefltirilmifl s›n›flarda
da etkili bir biçimde kullan›labilir.
SÜREC‹NDE KULLANILAN STRATEJ‹LER
Birlefltirilmifl s›n›flarda, ö¤retim biçimindeki farkl›l›k nedeniyle ö¤retme-ö¤renme
sürecinde farkl› stratejiler kullan›lmaktad›r. Her fleyden önce, birlefltirilmifl s›n›flarda ö¤rencilerin geliflim ve ö¤renme düzeyleri aras›nda büyük farkl›l›klar olmas› ve
ö¤rencilerin zaman›n›n büyük bir k›sm›n› ödevli derslerde kendi kendine çal›flarak
geçirmesi nedeniyle, s›kl›kla kullan›lan stratejiler bulunmaktad›r.
Mathot (2001), birlefltirilmifl s›n›flarda, ö¤retme-ö¤renme sürecinde kullan›lan
stratejileri flöyle s›ralamaktad›r:
• Ö¤retmen merkezli yaklafl›m
• Grup çal›flmas›
• Yard›mc› ö¤renci (akran) yard›m›
• Kendi kendine ö¤renme
• Etkinlik merkezli yaklafl›m
• Rehber eflli¤inde keflif yaklafl›m›
1968 ‹lkö¤retim Program›nda da bu stratejilere benzerlik gösteren stratejilerden
söz edilmektedir. Bu programda, genel olarak bireysel, küme, düzey kümeleri ve
s›n›f çal›flmalar› üzerinde durulmaktad›r. Program›n “Birlefltirilmifl S›n›flar” bafll›¤›
alt›nda da flu stratejiler s›ralanmaktad›r (MEB, 1995, s. 39):
• S›n›f çal›flmalar›
• Kendi kendine çal›flmalar
• Küme çal›flmalar›
- Düzey kümeleri
- ‹lgi kümeleri
Bu kapsam dikkate al›narak birlefltirilmifl s›n›flarda kullan›lan stratejiler flöyle
aç›klanabilir.
S›n›f Çal›flmalar›
Bu çal›flmalar daha çok ö¤retmenin tüm etkinlik boyunca ö¤retimin merkezinde
oldu¤u stratejidir. Bu strateji farkl› yöntemler içerebilir:
73
• Ö¤retmenin ders ifllerken; soruyu sorduktan sonra ö¤renci kat›l›m›n› sa¤lamak için beklemesi, tüm ö¤rencilerin soruya yan›t vermeye istekli oldu¤undan emin olmas›, sorular› yan›tlamadan önce ö¤rencilerin birbirlerinin görüflleriyle ilgilenmesine izin vermesi, ö¤rencilerin sorular› not almas›n› sa¤lamas› ve ö¤rencilerden sorulara yan›t verirken bunlar› kullanmas›n› istemesi.
• Ö¤retmenin, tart›flmalarda belirgin bir rol üstlenerek ö¤rencileri tart›flmaya
teflvik etmesi ve tart›flmalar› sürdürmede sorumlu olmas›.
• Ö¤retimin bireysellefltirilmesi kapsam›nda ö¤retmenin tüm s›n›f›n dikkatini
toplamas›, tart›flmalarda ana kavramlar›n, bilgilerin, fikirlerin sunulmas›nda
s›n›f› yönetmesi, soru ve yan›tlarla ö¤rencilerin tepkilerini kontrol etmesi.
Bu yöntemlerden hiçbiri en iyi ya da en mükemmel de¤ildir. Kullan›lan yöntem
var olan özel durumlara uygun olmal›d›r. Bu durumda, ö¤retmenler, yöntemlerin
efl zamanl› olarak uygulanmas›n›n daha iyi oldu¤u sonucuna ulaflacaklard›r.
Kendi Kendine Çal›flmalar
Birlefltirilmifl s›n›flarda bir grup ö¤renci ö¤retmenle ders yaparken, di¤er grup kendi kendine çal›flmak durumundad›r. Bu nedenle, kendi kendine ö¤renme, birlefltirilmifl s›n›flarda ö¤retimin ayr›lmaz bir parças›d›r. Kendi kendine ö¤renme, tüm
ö¤renciler için gerekli, birlefltirilmifl s›n›flardaki ö¤renciler için zorunludur. Bu zorunluluktan dolay›, ö¤rencilerin kendi kendine çal›flarak “ö¤renmeyi ö¤renmeleri”
gerekmektedir. Bu yönüyle, birlefltirilmifl s›n›flarda, ö¤rencilerin kendi kendilerine
çal›flma ve ö¤renme zorunda olmalar›, bir eksiklik de¤il, onlar› yaparak ve yaflayarak ö¤renmeye al›flt›ran ideal bir f›rsat olarak görülmelidir (Fidan, 1987, s.22).
Ö¤renmenin bireyin kendisi taraf›ndan oluflturuldu¤u gerçe¤i kendi kendine
ö¤renme çal›flmalar›n› önemli k›lmaktad›r. Birey kendisi ö¤renir; kimse baflkas›
için ö¤renmeyi gerçeklefltiremez. Ancak, d›flar›dan bireyin ö¤renmesine yard›m
edebilir. Bu nedenle, birlefltirilmifl s›n›flarda kendi kendine çal›flmalar kay›p zaman
olmaktan çok ö¤retim sürecinde vazgeçilmezdir.
Kendi kendine ö¤renme, bireylerin baflkalar›n›n yard›m›yla ya da yard›m almaks›z›n bireysel olarak yer ald›klar› süreçtir. Bu süreç, ö¤renme gereksinimlerinin karfl›lanmas›n›, ö¤renme amaçlar›n›n düzenlenmesini, ö¤renme için gerekli insan ve materyal kaynaklar›n›n belirlenmesini, uygun ö¤renme stratejilerinin seçilmesini, ö¤renme sonuçlar›n›n de¤erlendirilmesini içerir. Ayr›ca, kendi kendine çal›flma saatlerinde baflar›l› olabilmek için çocuklar›n nas›l çal›flacaklar› ö¤retmen taraf›ndan iyice aç›klanmal›d›r. Kendi kendine çal›flmalar›n yararlar›n›n yan›s›ra s›n›rl›l›klar› da bulunmaktad›r. Örne¤in, kendi kendine çal›flmalarda ö¤renciler
kendilerinin ihmal edildi¤ini düflünebilirler. Ö¤rencilerden farkl› roller istenmesi
nedeniyle, bafllang›çta bir karars›zl›k ortam› oluflabilir ve ö¤rencilerin iflbirli¤i
yapamayaca¤› zaman dilimleri olabilir (Mathot, 2001).
Birlefltirilmifl s›n›flarda, ödevli derslerde kendi kendine yap›lacak çal›flmalardan
verimli sonuçlar alabilmek için ö¤rencilerin gerekli beceri ve al›flkanl›klar› kazanm›fl olmalar› gerekir. Bu beceri ve al›flkanl›klar flunlard›r (MEB, 2000, ss.32-33):
• Planl› çal›flmak; neyi, nas›l yapaca¤›n›, nelerden yararlanaca¤›n› anlam›fl
olmak,
• Bilginin kayna¤›n› bulmak,
• Araflt›rma, gözlem, deney ve incelemenin nas›l yap›laca¤›n› bilmek,
• Kitapl›ktan nas›l yararlan›laca¤›n› ö¤renmek,
ö¤retimin ayr›lmaz bir
parças› olan kendi kendine
ö¤renme, tüm ö¤renciler için
gerekli, birlefltirilmifl
s›n›flardaki ö¤renciler için
zorunludur.
Kendi kendine çal›flmalarda
ö¤renciler kendilerinin ihmal
edildi¤ini düflünebilirler.
Ö¤rencilerden farkl› roller
istenmesi nedeniyle,
bafllang›çta bir karars›zl›k
ortam› oluflabilir ve
ö¤rencilerin iflbirli¤i
yapamayaca¤› zaman
dilimleri olabilir.
74
• Kitap, defter, kalem ve araç-gereçlerini her an çal›flmaya haz›r bulundurmak,
• Kitab›n nas›l okunaca¤›n› bilmek,
• Harita, atlas, sözlük, ansiklopedi ve benzeri kaynaklardan nas›l yararlan›laca¤›n› bilmek ve bunlar› kullanmak,
• Resim, flekil, grafik vb. görsel kaynaklardan bilgi edinmenin yollar›n› ö¤renmek,
• Sessiz okuma al›flkanl›¤› kazanmak,
• Düflüncelerini grafik, çizelge, harita, resim vb. yollar› kullanarak aç›klayabilmek,
• Deney, gözlem, araflt›rma ve inceleme sonuçlar›n› düzenleyip, rapor
haz›rlayabilmek,
• Çal›fl›rken çevreyi ve özellikle grubundaki arkadafllar›n› rahats›z etmemek,
• Düzenli çal›flmak,
• Zaman› iyi de¤erlendirerek çal›flmak,
• Dikkatli ve sab›rl› çal›flmak.
Kendi Kendine Çal›flmalar›n Yap›l›fl Amaçlar›
Kendi kendine çal›flmalar de¤iflik amaçlar için yap›l›r. Bu çal›flmalar›n yap›l›fl amaçlar› flöyle aç›klanabilir (Fidan, 1987, ss.26-27):
• Ö¤rencilerin yeni ders ve ünitelere haz›rlanmalar›: Yeni bilgi ve becerilerin
ö¤renilmesi, bunlarla ilgili daha önce ö¤renilmifl bilgilere ba¤l›d›r. Ö¤rencilere, yeni konuya haz›rlanmalar› için önkoflul bilgileri hat›rlatmak ve eksik
olan bilgileri tamamlatmak gerekir. Bu nedenle, ö¤rencilere verilecek ödevler yoluyla onlar›n yeni üniteyi haz›rlamalar› sa¤lanabilir. Yine, kendi kendine çal›flma saatlerinde yeni ifllenecek ünite ya da konuyla ilgili inceleme
ve gözlem ödevleri yapt›r›labilir. Böylece, ö¤retmenli derste ifllenecek konuya haz›rl›k yap›lm›fl olur.
• Ö¤retmenli derslerdeki çal›flmalar›n sürdürülmesi: Birlefltirilmifl s›n›flarda
ö¤retmenli ve ödevli derslerin bütünlefltirilmesi gerekir. Ö¤retmenli derslerde, konular›n genel hatlar›, özü ve de¤iflik s›n›f düzeyindeki ö¤renciler için
ortak yönleri üzerinde durulurken, ayr›nt›l› bilgiler kendi kendine çal›flmalarla gerçeklefltirilir. Kendi kendine çal›flma saatlerinde ileri düzeydeki s›n›flar›n derinleflece¤i konular üzerinde durulur. Bu amaçla, ö¤renme materyalinde ilgili yerleri okuma, gezi-gözlem sonuçlar›n› rapor etme, düzey kümelerinde ortak çal›flmalar yapma gibi etkinlikler yap›labilir. Ayr›ca, kendi kendine çal›flma saatleri ö¤renilen bilgi ve becerilerin kal›c›l›¤›n› sa¤lamak için
yap›lacak tekrar ve al›flt›rmalar için de oldukça yararl›d›r. K›saca, kendi kendine çal›flma saatleri ö¤renilen bilgi ve becerilerin uygulamaya konuldu¤u
ideal zaman dilimleridir.
• Ö¤renilenlerin de¤erlendirilmesi: Kendi kendine çal›flma saatleri, ö¤renilenlerin de¤erlendirilmesi amac›yla da kullan›labilir. Ö¤retmen taraf›ndan ö¤renilenleri ölçmek için haz›rlanan aç›k uçlu sorular ya da de¤iflik testler de¤erlendirme amac›yla kendi kendine çal›flma saatlerinde uygulanabilir. Çal›flma
sonunda, de¤erlendirme, ö¤rencilerin birbirlerinin çal›flmalar›n› kontrol etme ya da birlikte yan›tlama biçiminde yap›labilir.
SIRA S‹ZDE
S O R U
4
SIRAçal›flmalar
S‹ZDE
Kendi kendine
hangi amaçlarla yap›lmaktad›r?
Birlefltirilmifl s›n›flarda kendi kendilerine çal›flmalar›n daha iyi de¤erlendirilmesi
fi Ü N E L ‹ M
bak›m›ndanD Ügöz
önünde bulundurulacak noktalar ise flöyle s›ralanabilir (MEB, 1995):
• Çocuklara kendi kendilerine çal›flma al›flkanl›¤› kazand›r›lmal› ve bu al›flkanl›kS gelifltirilmelidir.
O R U
D‹KKAT
D‹KKAT
SIRA S‹ZDE
SIRA S‹ZDE
• Kendi kendine çal›flmalar, çocuklar için önemli ve okul çal›flmalar›n›n bölünmez bir parças› olmal›d›r. Kendi kendine çal›flma etkinlikleri ö¤rencilerin
amaçlar› gerçeklefltirebilecekleri nitelikte olmal›, yap›lacak etkinlikler çocuklar taraf›ndan benimsenmeli ve onlar›n kat›l›m›yla planlanmal›d›r.
• Al›flt›rma ve okuma kitaplar› ile di¤er bas›l› kaynaklar, çocuklar› kendi kendine çal›flmaya yöneltmede yararl› oldu¤undan bu kaynaklar›n kitapl›kta
bulundurulmas›na özen gösterilmelidir.
• Okulda gerçeklefltirilecek gösteri, sergi, okul gazetesi, bayramlar, belirli gün
ve haftalar›n kutlanmas› gibi etkinlikler kendi kendine çal›flmalar için ayr›lan zaman›n yararl› biçimde geçmesini sa¤lad›¤› için bu etkinlikler özenle
planlanmal›d›r.
• Kendi kendine çal›flma saatleri; zevk ve e¤lence amac›yla okuma (kitap ve
dergilerden hikâye, masal, fliir vb. okunabilir ve oyunlaflt›r›labilir), yarat›c›
yazma denemeleri (özgün hikâyeler, fliirler, bilmeceler, resimler, mektuplar,
tebrik kartlar› vb. yap›labilir), yarat›c› sanat çal›flmalar› (çeflitli gereçlerle resim, vb. yap›labilir), ifllenen ünite ya da konularla ilgili çal›flma ve deneyler,
çeflitli becerilerle ilgili araflt›rmalar, derslik ve okulla ilgili görevler (temizlik
yapmak, sobay› yakmak, saks›lardaki çiçekleri sulamak vb.), sosyal etkinlikler (bayram, do¤um günü vb. için davetiye haz›rlamak, kardefl okul ö¤renciler için hediyeler sa¤lamak, dersli¤i okul-aile birli¤i için haz›rlamak vb.) ve
de¤erlendirme (sergileme için gerekli yaz›lar›n seçilmesi, bir törende fliir
okuyacaklar›n belirlenmesi vb.) etkinlikleriyle etkili k›l›nmaya çal›fl›lmal›d›r.
• Ö¤rencinin kendi kendine çal›flarak ö¤renebilmesi için, kendi kendine çal›flma becerilerini ö¤renmifl olmas›n›n yan› s›ra konu ile ilgili bilgileri önceden edinmesi, kendi kendine çal›flmaya istekli olmas› ve ne yapaca¤›n› bilerek duraksamadan çal›flmas›n› sürdürmesi sa¤lanmal›d›r.
2004 ‹lkö¤retim Program› kapsam›nda, “ö¤retmen k›lavuz kitab›”n›n yan› s›ra
“ö¤renci çal›flma kitab›”n›n da ö¤retmen ve ö¤rencinin hizmetine sunulmas›, ö¤retmenin ödevli ders saatlerini daha etkili geçirmesine olanak sa¤lamaktad›r. Ö¤renciler, ödevli ders saatlerinde “ö¤renci çal›flma kitab›”ndaki etkinlikler yoluyla daha
iyi ö¤renme olana¤›na sahiptir. Kuflkusuz, ö¤retmenler daha farkl› etkinlikler de
düzenleyebilir.
Kendi Kendine Çal›flma Ödevleri
Kendi kendine çal›flmalar›n verimli olmas› ve amaçlar›na ulaflmas› verilen ödevlerin niteli¤ine ba¤l›d›r. Bu nedenle, ödevler, ö¤rencilerin kendi kendilerine afl›r›
zorlanmadan yapabilecekleri türden olmal› ve ödevli çal›flmaya geçilmeden önce
ödevin amac› ve nas›l yap›laca¤› aç›klanmal›d›r. Ayr›ca, ödevler, farkl› s›n›f
düzeyindeki ö¤rencilerin çal›flmalar›na olanak verecek biçimde s›n›f özelli¤ine ve
düzenine uygun olmal›d›r. Bunlar›n yan› s›ra, ödevler, yan›tlar›n› da içermeli, ö¤rencilerin aflama aflama kendilerini kontrol ederek ilerleyebilmeleri sa¤lanmal›d›r.
Kendi kendine çal›flma ödevlerinin; ö¤retmenli derslerde aç›klanan ve incelenen konular›n ayr›nt›lar›n›n ö¤renilmesini ve ö¤renilen bilgi ve becerilerin tekrarlan›larak kal›c› olmas›n› sa¤lama, ö¤rencilere ö¤renme sorumlulu¤u, planl› çal›flama al›flkanl›¤› ve kendi kendine ö¤renme becerileri kazand›rma, ö¤rencilerin araflt›rma, inceleme, problem çözme ve elefltirel düflünme becerilerini gelifltirme ve ö¤rencilere birlikte çal›flma al›flkanl›¤› kazand›rma gibi yararlar› bulunmaktad›r (Köksal, 2005, s.31).
75
76
Kendi kendine çal›flma ödevlerinin kontrolü ve düzeltilmesinde flu yollar izlenebilir (Fidan, 1987, s.28):
• Ö¤renciler, yapt›klar› ödevleri verilen ölçütlere göre kendileri düzeltirler.
• Ö¤renciler ödevleri kendi aralar›nda de¤ifltirerek inceler ve sonuçlar› tart›fl›rlar.
• Ödevler, ö¤retmenin görevlendirdi¤i yard›mc› ö¤renciler taraf›ndan incelenir.
• Ödevler, düzey kümelerinde birlikte incelenir ve de¤erlendirilir.
• Yeni derse haz›rl›k amac›yla verilen ödevler, ö¤retmenli derste s›n›fça birlikte de¤erlendirilir.
• Ö¤retmen, ödevleri kendisi de¤erlendirir ve yanl›fllar› gösterir; ö¤renci buna göre düzeltme yapar.
• Ödevler nas›l düzeltilirse düzeltilsin, en sonunda ö¤retmenin kontrolünden
geçer.
Küme Çal›flmalar›
Küme çal›flmalar›nda
kümelerin amac›,
yapacaklar› çal›flmalarla
öngörülen problemleri
çözmek, konular› ö¤renmek
ve ö¤rendikleri konular›
arkadafllar›yla paylaflmakt›r.
Küme çal›flmas›, ö¤retmenin k›lavuzlu¤unda, belli say›da ö¤rencinin, ifl birli¤i içinde ve ortak amaçlar do¤rultusunda belli bir konuda birlikte yapt›klar› çal›flmalard›r. Küme çal›flmas›nda, kümede yer alan tüm ö¤rencilerin, gerçeklefltirilmesi öngörülen etkinliklere kat›lmas› temeldir (Sözer, 2001, s. 115). 3-7 kifliden oluflan kümelerin amac›, yapacaklar› çal›flmalarla öngörülen problemleri çözmek, konular›
ö¤renmek ve ö¤rendikleri konular› arkadafllar›yla paylaflmakt›r.
Birlefltirilmifl s›n›flarda ö¤renciler ö¤renecekleri ünite ya da konularla ilgili çal›flmalarda kümelere ayr›labilirler. S›n›f›n kümelere ayr›lmas›ndaki karar, ö¤retmenin ö¤renci yetenekleri hakk›nda sahip oldu¤u bilgi, ünite ya da konular›n özelliklerine ba¤l›d›r.
Küme çal›flmalar›n›n kimi yararlar› bulunmaktad›r. Bu yararlar flöyle s›ralanabilir (MEB, 1995, s. 39):
• Ö¤renci, ilgi ve gereksinimlerine uygun bir konuyu ö¤renmek için kendi iste¤iyle bir kümede görev ald›¤›ndan istekle çal›fl›r.
• Bir kümenin üyesi olmaktan ve kümeye yararl› olmaktan dolay› kendine güveni artar, k›vanç ve mutluluk duyar.
• Sorumluluk yüklenme, bir ifli baflarma, düflünme, karfl›laflt›rma, konuflma
tart›flma, inceleme, araflt›rma, elefltirme vb. yetenekleri geliflir.
• Yaflam boyunca baflvuraca¤› ö¤renme yollar›n›n neler oldu¤unu ö¤renir.
• ‹ncelenen konuyla ilgili ifade ve beceriler aras›nda do¤al ba¤lar kurar.
• Küme içinde olumlu sosyal davran›fllar kazan›r, baflkalar›yla ifl birli¤i içinde
çal›flma al›flkanl›¤› kazan›r. Küme çal›flmalar›nda pasif ö¤rencilere de yapabilecekleri görevler verilebilir.
• Çocuklar›n birbirlerinden de ö¤renmelerine olanak verir.
• Ö¤rencilerin bilgileri ezberlemeleri yerine sevip benimsemesini sa¤lar.
Küme çal›flmalar›ndan istenilen verimin al›nabilmesi için küme çal›flmalar›n›n
çok iyi planlanmas›n›n yan› s›ra aflama aflama gerçeklefltirilmesi gerekir. Küme çal›flmas› flu aflamalardan oluflur:
• Küme çal›flmas› yap›lacak konular›n belirlenmesi: Ö¤retmen, ifllenen üniteyi
ve ifllenecek konular› tan›t›r. Ö¤rencilerden ünite ve konular›yla ilgili ne ö¤renmek istedikleri konusunda soru haz›rlamalar›n› ister. Haz›rlanan sorular
tahtaya yaz›l›r. Ayn› sorular birlefltirilir ve sorular›n konular› tümüyle kapsamas›na çal›fl›l›r. Daha sonra kümelerin çal›flaca¤› konular tahtaya yaz›l›r.
77
• Kümelerin oluflturulmas›: Kümeler gelifli güzel oluflturulmamal›d›r. Kümeler
ünitede çözülmesi gerekli olan problemler ya da ö¤renilecek olan konular
dikkate al›narak ö¤rencilerin ortak ilgilerine göre oluflturulmal›d›r. Kümeler,
ço¤unlukla amaçlar› ayn› olan ancak farkl› yetenek düzeylerindeki ö¤rencilerden oluflmal›d›r.
• Kümelerin ifllenecek konular› seçmesi: Kümeler çal›flmak istedikleri konular› seçerler. Konular›n seçiminde kümelerin ilgi duyduklar› konular› seçmelerine f›rsat ve olanak verilmelidir.
• Kümelerin çal›flma plan› yapmas›: Kümeler, yap›lacak çal›flmalar›n rastlant›lara b›rak›lmamas› için çal›flma plan› yaparlar. Çal›flma plan›nda; yap›lacak
çal›flmalar›n amaçlar›, yap›lacak çal›flmalar, süre ve zamanlama için ifl takvimi belirlenir ve kümedeki ö¤renciler aras›nda yap›lacak çal›flmalarla ilgili
görev bölümü yap›l›r. Genelde, çal›flmalar için baflkan, baflkan yard›mc›s›,
sözcü, yaz›c›, kaynak toplay›c›, üye gibi görevler söz konusu olmaktad›r.
• Çal›flmalar›n yap›lmas›: Kümeler, yap›lacak çal›flmalar›, çal›flma plan›na uygun olarak gerçeklefltirirler. Bu aflamada, yap›lan görev da¤›l›m›na uygun
olarak kimi ö¤renciler kaynaklar› araflt›r›rlar, kimi ö¤renciler ulafl›lan kaynaklardaki bilgileri düzenlerler, kimileri de bu bilgileri kullan›lmaya haz›r
duruma getirirler.
• Ara de¤erlendirmelerin yap›lmas›: Her küme, yap›lan çal›flmalarla ilgili olarak zaman zaman kendi aralar›nda de¤erlendirme yapar. Ayn› zamanda,
yapt›klar› çal›flmalarla ilgili olarak ö¤retmenlerine bilgi verir. Gerek duyuldu¤unda, kümenin çal›flmalar› s›n›fla da paylafl›l›r. Ara de¤erlendirme, çal›flmalar›n amaçlar do¤rultusunda sürdürülüp sürdürülmedi¤i konusunda kümeye dönüt sa¤lar. Eksiklikler belirlenir. Ara de¤erlendirmeler, kümelere,
ö¤retmen ya da s›n›f taraf›ndan önerilerde bulunulmas›na f›rsat verir. Bu
aflamada özellikle, küme çal›flmalar› yoluyla da ö¤rencilere kazand›r›lmas›
planlanan beceriler de dikkatle gözden geçirilir.
• Çal›flmalara devam edilmesi: Kümeler, ara de¤erlendirmeler ›fl›¤›nda çal›flmalar›na, amaçlara uygun olarak devam ederler. Bu aflamada ö¤retmen rehberlik görevini sürdürür.
• Çal›flmalar› tamamlanmas› ve genel de¤erlendirme: Kümeler, çal›flmalar›n›
tamamlad›ktan sonra s›n›fa sunarlar. S›n›ftaki ö¤renciler kümenin çal›flmas›n› de¤erlendirirler. Bu de¤erlendirmeye ö¤retmen de kat›l›r. Daha sonra kümeler çal›flmayla ilgili raporu ö¤retmene teslim ederler.
Küme çal›flmalar›nda; kümelerin demokratik bir yaklafl›mla oluflturulmas›, konular›n ilgi ve yetenek temeline uygun olarak seçilmesi, kümedeki ö¤rencilerin ö¤renme özellikleri ve kapasitelerinin göz önünde bulundurulmas›, kümedeki tüm ö¤rencilerin etkin olmas›n›n sa¤lanmas›, çal›fl›lan konulara iliflkin etkinliklerin amac›na uygun olarak gerçeklefltirilmesi ve küme çal›flmalar› için öngörülen becerilerin
gelifltirilmesi konular›na dikkat etmek gerekmektedir. Kuflkusuz, küme çal›flmalar›n›n baflar›s›nda ö¤retmenin rehberli¤i büyük önem tafl›maktad›r. Ö¤retmen küme
çal›flmalar›nda, kümelerle yak›ndan ilgilenmeli, çal›flmalar› izlemeli, çal›flmalar›n
amaçlar do¤rultusunda tamamlanmas› için kümelere önerilerde bulunmal›d›r.
Küme çal›flmalar›nda nelere dikkat edilmelidir?
SIRA S‹ZDE
2004 ‹lkö¤retim Program›nda, küme çal›flmalar›n›n, yap›land›rmac›l›¤›n bir ö¤D Ü fi Ü N E L ‹ M
retim uygulamas› olan iflbirli¤ine dayal› ö¤renme biçiminde gerçeklefltirilmesi
ön-
Küme çal›flmalar›n›n
baflar›s›nda ö¤retmenin
rehberli¤i büyük önem
tafl›maktad›r. Ö¤retmen
küme çal›flmalar›nda,
kümelerle yak›ndan
ilgilenmeli, çal›flmalar›
izlemeli, çal›flmalar›n
amaçlar do¤rultusunda
tamamlanmas› için
kümelere önerilerde
bulunmal›d›r.
5
SIRA S‹ZDE
S O R U
S O R U
D‹KKAT
D‹KKAT
78
Belli bir bilgi ve beceri
alan›nda birbirine yak›n
seviyede bulunan çocuklar›n
ö¤retim amac›yla birlikte
çal›flmak üzere
oluflturduklar› gruba düzey
kümesi denir.
görülmektedir. ‹flbirli¤ine dayal› ö¤renmenin en önemli özelli¤i, ö¤rencilerin birbirlerinin ö¤renmesinden sorumlu olmas›d›r. Çünkü, gruptaki bir ö¤rencinin ö¤renmesi, gruptaki di¤er ö¤rencilerin ö¤renmesinden ya da harcad›¤› çabalardan etkilenmektedir (Yaflar, Sözer ve Gültekin, 1999, s. 456). Bu yönüyle, ifl birli¤ine dayal› ö¤renme birlefltirilmifl s›n›flar›n do¤as›na uygun bir yaklafl›md›r. Çünkü, bu
yaklafl›mda, elde edilen baflar› bireyin de¤il kümenin baflar›s› oldu¤undan her ö¤renci birbirine yard›m eder.
Birlefltirilmifl s›n›flarda yayg›n olarak kullan›lan iki farkl› küme çal›flmas› bulunmaktad›r. Bunlar, düzey kümeleri ve ilgi kümeleridir.
Düzey Kümeleri: Okullarda ö¤rencilerin tüm derslerde ayn› biçimde baflar›l›
olmalar› beklenemez. Bireysel farkl›l›klar, aile, okul ve çevrenin niteli¤i, okul baflar›s›nda farkl›l›klara neden olur. Baflar› farkl›l›klar› Türkçe ve Matematik gibi derslerde daha çok görülür. Birlefltirilmifl s›n›flarda ö¤retmenlerin her ö¤renci ile bireysel olarak u¤raflma olanaklar› k›s›tl›d›r. Bu nedenle, baz› derslerde geri kalm›fl olan
çocuklar kendileriyle ilgilenilmezse baflar›s›z duruma düflebilirler. Birlefltirilmifl s›n›flarda ö¤renciler ö¤renecekleri konu alan›na göre kümelere ayr›labilirler. S›n›f›n
kümelere ayr›lmas›ndaki karar, ö¤retmenin ö¤renci yetenekleri hakk›nda sahip oldu¤u bilgiye ve konu alan›na ba¤l›d›r (Fidan, 1987, s. 16). Dolay›s›yla birlefltirilmifl
s›n›flarda, ö¤rencilerin baflar› durumlar› göz önüne al›narak seviye kümeleri oluflturulmas› yararl› olmaktad›r. Örne¤in, birlefltirilmifl s›n›flarda, bir grupta tüm ö¤rencilerin Matematik dersinde ayn› derecede baflar›l› olmalar› olanakl› de¤ildir. Bu
nedenle, ayn› seviyede olanlardan bir küme oluflturulabilir
Belli bir bilgi ve beceri alan›nda birbirine yak›n düzeyde bulunan çocuklar›n
ö¤retim amac›yla birlikte çal›flmak üzere oluflturduklar› gruba düzey kümesi denir.
Düzey kümeleri uygulamas›, ö¤rencilere bireysel çal›flma h›zlar›na göre birlikte
ö¤renme olana¤› sa¤lar. Düzey kümeleri, yaln›zca ö¤renmede geri kalm›fl de¤il,
ileri düzeydeki ö¤renciler için de düflünülebilir. Örne¤in, ö¤renme h›z› ve düzeyi
bak›m›ndan ileri düzeyde olan ö¤renciler, kolay geldi¤i için ö¤retmenin s›n›f düzeyine göre verdi¤i ödevlerden s›k›labilir ve ö¤renme istekleri azalabilir. Oysa, bu
düzeyde olan ö¤renciler için oluflturulacak düzey kümesinde onlara yeni konularla u¤raflma ve daha h›zl› ö¤renme f›rsat› verilebilir. Böylece, ö¤renme daha zevkli
duruma getirebilir.
Düzey kümeleri olufltururken dikkatli olunmal›d›r. Öncelikle, düzey kümeleri,
yeterli sürede ve dikkatli gözlemlere dayal› olarak yap›lmal›d›r. E¤er böyle yap›lmazsa hatal› düzey kümeleri oluflturulabilir. Öte yandan, ö¤renciler, genelde, s›n›f
düzeyinin alt›ndaki bir grubun üyesi olmak istememektedirler. Ayn› biçimde, ileri
düzeydeki bir grubun üyesi olan ö¤rencilerde de afl›r› güven duygusuna dayanan
üstünlük hissi oluflabilmektedir. Bu nedenle, düzey kümeleri oluflturulurken, düzey
kümesinin özelliklerinin ön plana ç›kar›lmamas›na dikkat edilmeli ve bu durumun
ö¤renciye hissettirilmemesine özen gösterilmelidir (Köksal, 2005, s. 23).
Düzey kümeleri, daha çok, ö¤renciler aras›nda baflar› farkl›l›klar›n›n çok fazla oldu¤u Türkçe ve Matematik derslerinde yap›l›r. Düzey kümelerinde belli say›da ö¤renci olmas› gerekmez. Düzey kümeleri derslere göre yap›l›r. Bir ö¤renci
bir derste ileri, bir baflka derste orta düzeyde düzey kümesinde bulunabilir. Ö¤renci, bir düzey kümesinde baflar› gösterdikçe, daha ileri düzeydeki kümeye geçebilir. Düzey kümeleri etkinliklerinde ö¤retmen, kümeyle birlikte, ö¤rencileri
izler, yol gösterir ve gerekirse yeni seviye kümeleri oluflturur. Düzey kümeleriyle çal›fl›rken, ö¤retmen yard›mc› ö¤rencilerden de yaralanabilir (MEB, 1995, s.
40; Fidan, 1987, s.16).
79
Düzey kümelerinden istenilen yarar›n sa¤lanabilmesi için düzey kümelerindeki çal›flmalar, ö¤retmen taraf›ndan sürekli de¤erlendirilerek etkili duruma getirilmelidir. Bu kapsamda, ö¤retmen, düzey kümesine kat›larak onlar›n ortak zorluklar›n› ve eksikliklerini giderecek çal›flmalar yapmal›d›r. Ö¤retmen, özellikle, Türkçe ve Matematik derslerine yönelik düzey kümeleri çal›flmalar›nda ö¤rencilerin bulunduklar› düzeyi dikkate almal›; ileriki çal›flmalarda ve s›n›f geçmede bu düzeyi
temel almal›d›r. Ö¤retmen, tüm ö¤rencilerin s›n›f›n ortalama düzeyine yükseltilemeyece¤i endiflesine kap›lmamal›d›r (MEB, 1995, s. 40).
‹lgi Kümeleri: Birlefltirilmifl s›n›flarda, ö¤rencilere ilgi duyduklar› konularda
derinlemesine çal›flma f›rsatlar› haz›rlamak için ilgi kümeleri oluflturulur. Bu küme
çal›flmalar›nda, çevrenin özelli¤ine göre projeler oluflturmak, deneysel çal›flmalar
için ö¤rencileri güdülemek yararl› olur. Bu tür çal›flmalar, ö¤rencilerin yeteneklerinin ve yarat›c› güçlerinin geliflmesini sa¤lad›¤› için desteklenmeli ve rehberlik
edilmelidir (Fidan, 1987, s.16). Bu yaklafl›m ayn› ilgilere sahip ö¤rencilerin bir araya gelmesini sa¤lar. Bu kapsamda, çal›flmalar›n baflar›yla gerçeklefltirilmesi için kümedeki ö¤rencilerin kümeye kat›lmaya gönüllü ve istekli olmas›, ö¤rencilerin geliflim düzeylerinin dikkate al›nmas›, tüm ö¤rencilerin etkinliklere etkin olarak kat›l›m›n›n sa¤lanmas›, ö¤retmenin destek olmas› ve gerekli rehberli¤i yapmas› büyük
önem tafl›maktad›r.
Seviye kümeleri ile ilgi kümeleri aras›nda ne fark vard›r?
SIRA S‹ZDE
Birlefltirilmifl s›n›flarda,
ö¤rencilere ilgi duyduklar›
konularda derinlemesine
çal›flma f›rsatlar› yaratmak
için oluflturulan kümelere
ilgi kümeleri ad›
verilmektedir.
6
SIRA S‹ZDE
S O R U
S O R U
D‹KKAT
D‹KKAT
SIRA S‹ZDE
AMAÇLARIMIZ
N N
SIRA S‹ZDE
AMAÇLARIMIZ
K ‹ T A P
K ‹ T A P
TELEV‹ZYON
TELEV‹ZYON
‹NTERNET
‹NTERNET
80
Özet
N
A M A Ç
1
Birlefltirilmifl s›n›flarda ö¤retme-ö¤renme sürecine etki eden etmenleri kavramak,
Birlefltirilmifl s›n›flarda ö¤retme-ö¤renme sürecine etki eden etmenleri, ö¤renci nitelikleri ve ö¤retim hizmetinin niteli¤i olmak üzere iki bafll›k
alt›nda toplamak olanakl›d›r. Bu etmenlerden ö¤renci nitelikleri, biliflsel girifl davran›fllar› ve duyuflsal girifl özellikleridir. Biliflsel girifl davran›fllar› ö¤rencinin sahip oldu¤u genel yetenek, okudu¤unu anlama gücü, temel matematik becerileri ve temel ö¤renme becerileridir. Kuflkusuz, ö¤rencinin herhangi bir ö¤renme ünitesine iliflkin
biliflsel girifl davran›fllar›na sahip olma düzeyi ö¤rencinin ö¤renmesini etkilemektedir. Bir ders ya
da ünitenin ö¤renilmesini kolaylaflt›ran ya da olanakl› k›lan ön ö¤renmelere sahip olmak ya da
olmamak ö¤renmeyi olumlu ya da olumsuz biçimde de¤ifltirmektedir. Birlefltirilmifl s›n›flarda,
ö¤rencilerin biliflsel girifl davran›fllar›nda çok büyük farkl›l›klar bulunmaktad›r. Yafl ve geliflim
düzeyi bak›m›ndan çok farkl› ö¤rencilerin bir
arada ö¤renim gördü¤ü birlefltirilmifl s›n›flarda,
biliflsel ö¤renme ürünlerinde farkl›l›klar bulunmaktad›r. Bu durum, ö¤retme-ö¤renme sürecinde ö¤retmenin iflini fazlas›yla zorlaflt›rmaktad›r.
Ö¤rencinin duyuflsal girifl özellikleri, ö¤rencinin
okula, derse ve üniteye iliflkin ilgisi, tutumu ve
özgüvenini içermektedir. Di¤er etmen olan ö¤retim hizmeti ise, ö¤retme-ö¤renme sürecinde ö¤renmeyi sa¤layacak etkinliklerin yönetimidir. Ö¤retmen, ö¤retim s›ras›nda, ö¤rencilerin istenilen
davran›fllar› kazanmas› için gerekli ö¤renme yaflant›lar›n› düzenleyerek ö¤retim hizmetinin niteli¤ini art›r›r. Ö¤retim hizmetinin niteli¤i dört temel de¤iflkene ba¤l›d›r. Bunlar, ipucu, kat›lma,
pekifltirme ve dönüt-düzeltmedir. Birlefltirilmifl
s›n›flarda ö¤retme-ö¤renme sürecine, ö¤renci niteliklerinin ve ö¤retim hizmetinin niteli¤inin yan› s›ra, köyün ulafl›m, okul binas› vb. e¤itim-ö¤retime uygunluk koflullar› ve köy halk›n›n e¤itim-ö¤retime bak›fl› ve yaklafl›m›, ö¤retme-ö¤renme sürecinin niteli¤ini ciddi biçimde etkilemektedir. Yine, köy halk›n›n ekonomik durumu
da önemli bir etmendir. Köy halk›n›n maddi olarak iyi durumda olmamas› ö¤retme-ö¤renme sürecini olumsuz yönde etkilemektedir.
N
A M A Ç
2
Birlefltirilmifl s›n›flarda ö¤retme-ö¤renme sürecinin özelliklerini anlamak,
Ba¤›ms›z s›n›flar için haz›rlanan ilkö¤retim program›, birlefltirilmifl s›n›flarda da uyguland›¤›ndan,
ba¤›ms›z s›n›flar için öngörülen ö¤retme-ö¤renme sürecinde kullan›lacak strateji, yöntem, tekniklerin ço¤u aynen birlefltirilmifl s›n›flarda da uygulanmaktad›r. 2004 ‹lkö¤retim Program› yap›land›rmac› anlay›flla haz›rlanm›flt›r. Yap›land›rmac›l›k, birlefltirilmifl s›n›flarda ö¤retimin do¤as›na
en uygun kuramlardan biridir. Çünkü, bilginin
ö¤retmenden ö¤renciye do¤rudan aktar›lamayaca¤›n›, ö¤rencinin kendisi taraf›ndan etkin bir biçimde yap›land›r›lmas› gerekti¤ini ileri süren yap›land›r›c› ö¤renme kuram›n en iyi uygulanabilece¤i okullar birlefltirilmifl s›n›fl› okullard›r. 2004
‹lkö¤retim Program› uyar›nca, birlefltirilmifl s›n›flarda ö¤rencilerin programda belirtilen kazan›mlar› edinebilmesi için kullan›lacak ö¤retim strateji, yöntem ve tekniklerle ö¤renme deneyimlerinin
yap›land›r›c› ö¤renme kuram› temel al›narak yönlendirilmesi ve tüm etkinliklerin ö¤renciyi etkin
k›lacak bir ö¤renme sürecini yans›tmas› gerekmektedir. Birlefltirilmifl s›n›fl› okullarda zaman›n
ço¤unu ö¤renci kendi kendine çal›flarak ve ö¤renerek geçirmektedir. O halde, birlefltirilmifl s›n›flarda ö¤retme-ö¤renme sürecinin daha çok ö¤renciyi merkeze alan bir biçimde düzenlenmesi
gerekmektedir. Öte yandan, 2004 y›l› program›,
ö¤retme-ö¤renme sürecinde çoklu zekâ kuram›n›n öngörülerini benimsemektedir. Çoklu zekâ
kuram› uyar›nca, ö¤retme-ö¤renme sürecinde ö¤rencinin bireysel farkl›l›klar›na uygun ö¤renme
etkinlikleri düzenlenmesi beklenmektedir. Bu
ba¤lamda, çoklu zekâ kuram›, ö¤retimde ö¤rencilerin neler yapabildiklerinden çok neler yapabilece¤inin düflünülmesini istemektedir. Çoklu zekâ kuram›na dayal› ö¤retme-ö¤renme süreci,
özellikle birlefltirilmifl s›n›flarda önemli yararlar
sa¤lamaktad›r. Çoklu zekâ kuram›, ö¤rencilerin
sorumluluk alma, kendini yönetme ve ba¤›ms›zl›k kazanma düzeylerini art›rmakta; s›n›fta disiplin problemlerini azaltmakta; ö¤rencilere yeni beceriler kazand›rmakta; ö¤rencilerde ifl birli¤i içinde (dinleme, paylaflma, uyum yapma, gruba girme) ö¤renme becerileri gelifltirmekte ve ö¤rencilerin akademik baflar›lar›n› artmaktad›r.
N
A M A Ç
3
Birlefltirilmifl s›n›flarda ö¤retme-ö¤renme sürecinde kullan›lan ö¤retme yaklafl›mlar›n› tan›mak
Birlefltirilmifl s›n›flarda, ö¤retim biçimindeki farkl›l›k nedeniyle ö¤retme-ö¤renme sürecinde farkl› stratejiler kullan›lmaktad›r. Her fleyden önce,
birlefltirilmifl s›n›flarda ö¤rencilerin geliflim ve ö¤renme düzeyleri aras›nda büyük farkl›l›klar olmas› ve ö¤rencilerin zaman›n›n büyük bir k›sm›n› ödevli derslerde kendi kendine çal›flarak geçirmesi nedeniyle, s›kl›kla kullan›lan stratejiler
bulunmaktad›r. Bu stratejiler; s›n›f çal›flmalar›,
kendi kendine çal›flmalar ve küme çal›flmalar›d›r.
Küme çal›flmalar› da düzey kümeleri ve ilgi kümeleri olmak üzere iki biçimde uygulanmaktad›r. S›n›f çal›flmalar›, daha çok ö¤retmenin tüm
etkinlik boyunca ö¤retimin merkezinde oldu¤u
stratejidir. Birlefltirilmifl s›n›flarda bir grup ö¤renci ö¤retmenle ders yaparken, di¤er grup kendi
kendine çal›flmak durumundad›r. Bu nedenle,
kendi kendine ö¤renme, birlefltirilmifl s›n›flarda
ö¤retimin ayr›lmaz bir parças›d›r. Kendi kendine
ö¤renme, tüm ö¤renciler için gerekli, birlefltirilmifl s›n›flardaki ö¤renciler için zorunludur. Kendi kendine çal›flmalar, ö¤rencilerin yeni ders ve
ünitelere haz›rlanmalar›, ö¤retmenli derslerdeki
çal›flmalar›n sürdürülmesi ve ö¤renilenlerin de¤erlendirilmesi amac›yla yap›lmaktad›r. Kendi
kendine çal›flmalar›n verimli olmas› ve amaçlar›na ulaflmas› verilen ödevlerin niteli¤ine ba¤l›d›r.
81
Küme çal›flmalar›, birlefltirilmifl s›n›flarda s›kl›kla
kullan›lan di¤er bir stratejidir. Birlefltirilmifl s›n›flarda ö¤renciler ö¤renecekleri ünite ya da konularla ilgili çal›flmalarda kümelere ayr›labilirler. S›n›f›n kümelere ayr›lmas›ndaki karar, ö¤retmenin
ö¤renci yetenekleri hakk›nda sahip oldu¤u bilgiye ve ünite ya da konular›n özelliklerine ba¤l›d›r. 2004 ‹lkö¤retim Program›nda küme çal›flmalar›n›n daha kapsaml› bir biçimde yap›land›rmac›l›¤›n bir ö¤retim uygulamas› olan ifl birli¤ine
dayal› ö¤renme biçiminde gerçeklefltirilmesi istenmektedir. Birlefltirilmifl s›n›flarda yayg›n olarak kullan›lan iki farkl› küme çal›flmas› bulunmaktad›r. Bunlar, düzey kümeleri ve ilgi kümeleridir. Düzey kümeleri, belli bir bilgi ve beceri
alan›nda birbirine yak›n seviyede bulunan ö¤rencilerin ö¤retim amac›yla birlikte çal›flmak üzere oluflturduklar› gruba denir. Düzey kümeleri
uygulamas›, ö¤rencilere bireysel çal›flma h›zlar›na göre birlikte ö¤renme olana¤› sa¤lamaktad›r.
‹lgi kümeleri, birlefltirilmifl s›n›flarda, ö¤rencilere
ilgi duyduklar› konularda derinlemesine çal›flma
f›rsatlar› haz›rlamak için oluflturulan kümelerdir.
Bu tür çal›flmalar, ö¤rencilerin yeteneklerini ve
yarat›c› güçlerinin gelifltirmesini sa¤lamaktad›r.
‹lgiye dayal› çal›flmalar, ö¤rencilerin ilgi ve yeteneklerinin ortaya ç›kar›lmas›na ve gelifltirilmesine f›rsat sunmaktad›r.
82
1. Afla¤›dakilerden hangisi birlefltirilmifl s›n›flarda ö¤retme-ö¤renme sürecinde ö¤retimi etkileyen en temel
etmenlerden biridir?
a. Ö¤renci nitelikleri
b. Okulun fiziki yap›s›
c. Ailelerin sosyo-ekonomik düzeyi
d. Okulun sahip oldu¤u teknolojik alt yap›
e. Ö¤retim program›n›n niteli¤i
6. Afla¤›dakilerden hangisi küme çal›flmalar› oluflturulurken dikkat edilmesi gereken aflamalardan biri
de¤ildir?
a. Konular›n belirlenmesi
b. Kümelerdeki ö¤renci say›lar›n›n belirlenmesi
c. Kümelerin oluflturulmas›
d. Çal›flma plan›n›n haz›rlanmas›
e. Ara de¤erlendirmelerin yap›lmas›
2. Afla¤›dakilerden hangisi ö¤rencinin sahip olmas› gereken biliflsel girifl davran›fllar›ndan biri de¤ildir?
a. Genel yetenek
b. Okudu¤unu anlama gücü
c. Temel matematik becerileri
d. Ö¤renme güdüsü
e. Temel ö¤renme becerileri
7. Düzey kümelerine hangi derslerde daha fazla yer
verilmektedir?
a. Türkçe-Matematik
b. Fen ve Teknoloji-Türkçe
c. Hayat Bilgisi-Sosyal Bilgiler
d. Fen ve Teknoloji- Sosyal Bilgiler
e. Hayat Bilgisi-Matematik
3. Ö¤rencilerin harekete geçirilmesine ve istenen davran›fl›n yap›lmas›na yard›mc› olan ö¤retmen davran›fllar›na ne ad veriler?
a. ‹pucu
b. Kat›lma
c. Güdüleme
d. Pekifltirme
e. Dönüt-düzeltme
8. Afla¤›dakilerden hangisi duyuflsal girifl özelliklerinden biridir?
a. Pekifltirme
b. Genel yetenek
c. Akademik özgüven
d. Kat›l›m
e. Temel ö¤renme becerileri
4. Afla¤›dakilerden hangisi, birlefltirilmifl s›n›flarda ö¤retme-ö¤renme sürecinde, s›kl›kla kullan›lan stratejilerden biri de¤ildir?
a. S›n›f çal›flmalar›
b. Beyin f›rt›nas›
c. Kendi kendine çal›flmalar
d. Düzey kümeleri
e. ‹lgi kümeleri
5. Afla¤›dakilerden hangisi kendi kendine çal›flman›n
s›n›rl›l›klar›ndan biridir?
a. Ö¤rencilerde sorumluluk bilincini art›rmas›
b. Ö¤rencilerin kendi kendilerine de¤erlendirmeyi
ö¤renmesi
c. Ö¤rencilere karar verme becerisi kazand›rmas›
d. Ö¤rencileri güdülemesi
e. Ö¤rencilere ihmal edildikleri duygusu vermesi
9. Belli bir bilgi ve beceri alan›nda birbirine yak›n düzeydeki çocuklar›n ö¤retim amac›yla birlikte çal›flmak
üzere oluflturduklar› gruba ne ad verilir?
a. Düzey kümesi
b. ‹lgi kümesi
c. Proje çal›flmas›
d. Yetenek kümesi
e. ‹flbirli¤i
10. Afla¤›dakilerden hangisi, birlefltirilmifl s›n›flarda
ö¤retimin do¤as›na en uygun ö¤renme kuramlar›ndan
biridir?
a. Biliflsel ö¤renme kuram›
b. Davran›flç› ö¤renme kuram›
c. Sosyal ö¤renme kuram›
d. Beyin temelli ö¤renme kuram›
e. Yap›land›rmac› ö¤renme kuram›
83
1. a
S›ra Sizde 1
Biliflsel girifl davran›fllar›, ö¤rencinin sahip oldu¤u genel
yetenek, okudu¤unu anlama gücü, temel matematik ve
temel ö¤renme becerilerini içermektedir. Genel yetene¤in ö¤renmeyi kolaylaflt›r›c› bir etkisi bulunmaktad›r.
Okuldaki ö¤retme-ö¤renme sürecinin daha çok ders kitaplar› baflta olmak üzere çeflitli yaz›l› kaynaklardan okunarak ö¤renilmesi nedeniyle okudu¤unu anlama gücü
ö¤renmede önemli bir etkendir. Çünkü, okudu¤unu anlama gücü de ö¤renmeyi kolaylaflt›r›c› bir nitelik tafl›maktad›r. Temel matematik becerileri de matematikle ilgili konular›n ö¤renilmesini kolaylaflt›rd›¤› ve ö¤rencinin düflünme gücünü olumlu yönde etkilemesi nedeniyle di¤er önemli bir de¤iflkendir. Biliflsel ö¤renme girifl
davran›fllar›yla ilgili di¤er önemli bir etken de ö¤rencinin etkili ve verimli ö¤renebilmesi için kulland›¤›, ö¤rencinin planl› çal›flma, çeflitli kaynaklardan yararlanma,
mant›kl› düflünme, not alma ve karar verme gibi temel
ö¤renme becerileridir. Temel ö¤renme becerileri de ö¤renmeyi kolaylaflt›r›c› bir etki yapmaktad›r.
2. d
3. a
4. b
5. e
6. b
7. a
8. c
9. a
10. e
Ayr›nt›l› bilgi için “Birlefltirilmifl S›n›flarda
Ö¤retme-ö¤renme Sürecini Etkileyen Etmenler”
konusuna bak›n›z.
Ö¤retme-ö¤renme
Sürecinde
Kullan›lan
Stratejiler” konusuna bak›n›z.
Ö¤retme-ö¤renme
Sürecinde
Kullan›lan
Ö¤retme-ö¤renme
Sürecinde
Kullan›lan
Ö¤retme-ö¤renme
Sürecinde
Kullan›lan
Ö¤retme-ö¤renme
Sürecinde
Kullan›lan
Stratejiler” konusuna bak›n›z
Ö¤retme-ö¤renme Sürecinin Özellikleri”
S›ra Sizde 2
Birlefltirilmifl s›n›flarda birden fazla s›n›f›n bir arada bulunmas› nedeniyle tüm ö¤rencilerin ö¤renme iste¤ini
harekete geçirme zor olmaktad›r. Kuflkusuz, ö¤rencinin
baflar›l› olmas› için ö¤retmenin, ö¤retme-ö¤renme sürecinde ö¤renciyi etkin k›lacak çeflitli strateji, yöntem ve
teknikler kullanmas›, ö¤retimi görsellefltirmesi, ö¤rencilerin ö¤renme h›zlar›na göre ilerlemesini sa¤layacak
düzenlemeler yapmas› beklenmektedir. Özellikle, kendi kendine çal›flma saatlerinde ö¤retmenin ö¤rencileri
güdüleyecek ödevler vermesi büyük önem tafl›maktad›r. Ayn› biçimde, birlefltirilmifl s›n›flarda, akademik özgüveni sa¤lamak için ö¤retmen, ö¤rencinin yetene¤ine
özgü etkinlikler yapmal› ve onlar›n baflar›l› olma duygusunu yaflamas›n› sa¤lamal›d›r. Yine, ö¤retmenler ö¤rencileri cesaretlendirerek ve destekleyerek onlar›n kendilerine olan güvenmelerini pekifltirmelidir.
S›ra Sizde 3
Ö¤retim hizmetinin niteli¤ini oluflturan ö¤elerin kullan›m›, birlefltirilmifl s›n›flarda özel bir öneme sahiptir.
Ö¤retmenli ve ödevli derslerde, ö¤retmenin bu ö¤eleri
kullanmadaki yeterli¤i ö¤rencinin ö¤renmesini destekleyecektir. Ö¤renme düzeyi birbirinden farkl› ö¤rencilerin bulundu¤u birlefltirilmifl s›n›flarda, ö¤retmen, uygun yer ve zamanda ipuçlar› vererek onlar›n ö¤renme
84
Kaynaklar
güdüsünü harekete geçirebilir ve ö¤renmeyi kolaylaflt›rabilir. Ö¤retmen, ö¤retmenli derslerde farkl› s›n›f düzeyindeki ö¤rencilerin derse kat›l›m›n› teflvik ederek
onlar›n daha etkili ö¤renmelerini sa¤layabilir. Yine, ö¤retmen ö¤rencilerin gereksinimlerine uygun pekifltirmeler yaparak ö¤rencilerin kazand›klar› davran›fllar›n
kal›c›l›¤›n› sa¤layabilir. Ayr›ca, ö¤retmen ödevli dersler
baflta olmak üzere ö¤renme sonuçlar›na uygun dönütler vererek ve gerekli düzeltmeleri yaparak ö¤renilenlerle ilgili ö¤renme sonuçlar› hakk›nda bilgi verebilir.
Yine, ö¤renci güçlük ve eksikliklerinin giderilmesine
hizmet edebilir. Böylece, ödevli derslerin bofla geçmesine engel olabilir.
S›ra Sizde 4
Kendi kendine çal›flmalar de¤iflik amaçlar için yap›l›r.
Bu amaçlar, ö¤rencilerin yeni ders ve ünitelere haz›rlanmalar›, ö¤retmenli derslerdeki çal›flmalar›n sürdürülmesi ve ö¤renilenlerin de¤erlendirilmesidir.
S›ra Sizde 5
Küme çal›flmalar›nda; kümelerin demokratik bir yaklafl›mla oluflturulmas›, konular›n ilgi ve yetenek temeline
uygun olarak seçilmesi, kümedeki ö¤rencilerin ö¤renme gücünün ve kapasitesinin göz önünde bulundurulmas›, kümedeki tüm ö¤rencilerin etkin olmas›n›n sa¤lanmas›, çal›fl›lan konulara iliflkin etkinliklerin amac›na
uygun olarak gerçeklefltirilmesi ve küme çal›flmalar› için
öngörülen becerilerin gelifltirilmesi konular›na dikkat
etmek gerekmektedir. Yine, küme çal›flmalar›nda ö¤retmen, kümelerle yak›ndan ilgilenmeli, çal›flmalar› izlemeli, çal›flmalar›n amaçlar do¤rultusunda tamamlanmas› için kümelere önerilerde bulunmal›d›r.
S›ra Sizde 6
Düzey kümeleri, belli bir bilgi ve beceri alan›nda birbirine yak›n düzeyde bulunan çocuklar›n ö¤retim amac›yla birlikte çal›flmak üzere oluflturduklar› kümeye, ilgi kümeleri ise ö¤rencilere ilgi duyduklar› konularda
derinlemesine çal›flma f›rsatlar› yaratmak için oluflturulan kümeye denilmektedir. Düzey kümeleri, daha çok,
ö¤renciler aras›nda baflar› farkl›l›klar›n›n çok fazla oldu¤u derslerde, baflar› farkl›l›klar›n› gidermek amac›yla
oluflturulurken, ilgi kümeleri ö¤rencilerin ilgi ve yeteneklerinin ortaya ç›kar›lmas› ve gelifltirilmesi amac›yla
oluflturulmaktad›r.
Demirel, Ö. (1997). Kuramdan Uygulamaya E¤itimde
Program Gelifltirme. Ankara: Usem Yay›nlar›.
Fidan, Nurettin (1985). Okulda Ö¤renme ve Ö¤retme.
Ankara: Alk›m Kitapç›l›k Yay›nlar›.
Üçüncü Bask›. Ankara: Pegem A Yay›nc›l›k.
Mathot, G.B. (2001). A Handbook for Teachers of
Multi-Grade Classes. Editörler: June Cezair
Wallace, Hope Mc Nish ve John Allen. Fransa:
UNESCO Yay›n›.
MEB. (1995). ‹lkö¤retim Okulu Program›. Ankara:
Milli E¤itim Bakanl›¤› Yay›nlar›.
Saban, A. (2004). Ö¤renme Ö¤retme Süreci: Yeni
Teori ve Yaklafl›mlar. Ankara: Nobel Da¤›t›m.
Sa¤lam, M. (2001). “Ö¤retimi Etkileyen Etmenler”,
Ö¤retimde Planlama ve De¤erlendirme. Editör:
M. Gültekin. Eskiflehir: Anadolu Üniversitesi
Yay›nlar›.
Senemo¤lu, N. (1997). Geliflim, Ö¤renme ve Ö¤retim:
Kuramdan
Uygulamaya.
Ankara:
Spot
Matbaac›l›k.
Sözer, E. (2001). “Ö¤retimde Strateji, Yöntem ve
Teknikler”,
Ö¤retimde
Planlama
ve
De¤erlendirme, Editör: M. Gültekin. Eskiflehir:
Anadolu Üniversitesi Yay›nlar›.
Yaflar, fi., Sözer, E. ve Gültekin, M. “‹lkö¤retimde
Ö¤renme-Ö¤retme Süreci ve Ö¤retmenin Rolü”, VIII.
Ulusal E¤itim Bilimleri Kongresi, Trabzon.
5
Birlefltirilmifl
S›n›flarda
Ö¤retim Etkinliklerinin
Planlanmas›
Okullarda ö¤retim etkinlikleri belli bir plan kapsam›nda yürütülür. Böylece, ö¤retmenler gerçeklefltirecekleri ö¤retim etkinliklerinde neyi, ne zaman, nas›l ve neden
yapt›klar›n› önceden belirlemifl olurlar. Birlefltirilmifl s›n›flarda, bütün ö¤rencileri
ayn› anda etkinli¤e yöneltmek ve etkinlikleri baflar›yla sonuçland›rmak planl› çal›flmay› gerektirir. Özellikle, ödevli çal›flma saatlerinde ö¤rencilerin yapacaklar› etkinlikleri planlamak, baflar›n›n temel koflullar›ndan biridir. Bu nedenle, ö¤retim
iflinin daha karmafl›k oldu¤u birlefltirilmifl s›n›flarda ö¤retim etkinliklerinin planlanmas› daha da büyük önem tafl›maktad›r.
Amaçlar›m›z
N
N
N
N
N
Ö¤retim etkinliklerini planlamayla ilgili temel kavramlar› aç›klamak,
Ö¤retimde plan yapman›n önemini kavramak,
Ö¤retim sürecinde kullan›lan plan türlerini s›ralamak,
Ünitelendirilmifl y›ll›k plan, günlük plan ve ders plan›n›n özelliklerini tan›mak,
Ö¤retimini yapaca¤›n›z derslerle ilgili farkl› türlerdeki planlar› yapmak
85
86
Örnek Olay
Süreyya, E¤itim Fakültesi S›n›f Ö¤retmenli¤i Program›ndan mezun olduktan sonra befl s›n›f›n birlefltirilmifl okutuldu¤u bir okula ö¤retmen olarak atanm›flt›r. Eylül
ay› geldi¤inde Süreyya ö¤retmen atand›¤› okulda göreve bafllar. Süreyya ö¤retmenin ünitelendirilmifl y›ll›k plan haz›rlamas› gerekmektedir. Bir gün Süreyya ö¤retmenin yolu ilçe milli e¤itim müdürlü¤üne düfler. O s›rada Süreyya ö¤retmen atand›¤› okulda kendisinden önce görev yapan U¤ur ö¤retmenin ilifli¤ini kesmek için
orada bulundu¤unu ö¤renir. Süreyya ö¤retmen hemen U¤ur ö¤retmeni bulur. Daha sonra iki ö¤retmen aras›nda flu konuflma geçer:
Süreyya: U¤ur Bey ! Geçen y›l haz›rlam›fl oldu¤unuz ünitelendirilmifl y›ll›k plan
ve günlük planlar›n›z› e¤er sizin için bir sak›ncas› yoksa bana verebilir misiniz?
U¤ur: Valla Süreyya han›m, geçen y›l kendim plan haz›rlamad›m. ‹nternet’ten
indirdim kulland›m. Size de öneririm. Zaten kimse de plan haz›rlam›yor. Müfettifller de ses ç›karm›yor. Size planlar› ald›¤›m internet adresini verebilirim.
Süreyya: Olabilir U¤ur Bey. Ancak haz›r plan kullanmak sorun yaratmad› m›?
U¤ur: Çok önemli bir sorunla karfl›laflmad›m. ‹nternetten ald›¤›m planlar çok
güzel haz›rlanm›fl. E¤er ben haz›rlam›fl olsayd›m inan›n o kadar güzel haz›rlayamazd›m.
Süreyya ö¤retmen, U¤ur beyden planlarla ilgili internet adresini al›r. Ancak,
Süreyya ö¤retmen yapt›¤› bu iflin do¤ru olup olmad›¤›n› da kendi kendine sorgulamaya bafllam›flt›r. Sizce Süreyya ö¤retmenin endiflesi do¤ru mu? Siz ayn› koflullarda olsayd›n›z ne yapard›n›z? ‹nternetten ö¤retmenlerin haz›r planlar› indirip
kullanmas›n› nas›l de¤erlendiriyorsunuz?
Anahtar Kavramlar
•
•
•
•
Plan
Planlama
Ünitelendirilmifl Y›ll›k Plan
Günlük Plan
• Ders Plan›
• Gezi-Gözlem Plan›
• Deney Plan›
‹çindekiler
•
•
•
•
G‹R‹fi
Ö⁄RET‹MDE PLAN YAPMANIN ÖNEM‹
B‹RLEfiT‹R‹LM‹fi SINIFLARDA Ö⁄RET‹M ETK‹NL‹KLER‹N‹N PLANLANMASI
B‹RLEfiT‹R‹LM‹fi SINIFLARDA KULLANILAN Ö⁄RET‹M PLANLARI
5. Ünite - Birlefltirilmifl S›n›flarda Ö¤retim Etkinliklerinin Planlanmas›
87
G‹R‹fi
Ö¤retim etkinlikleri arac›l›¤›yla önceden belirlenen amaçlar›n ö¤rencilere kazand›r›lmas›nda planl› çal›flma temeldir. Plans›z bir biçimde gerçeklefltirilmeye çal›fl›lan
ö¤retim etkinlikleri sonunda, ö¤renciler, belirlenen amaçlara ulaflamayaca¤› gibi
zaman, kaynak ve emek de bofla harcanm›fl olur. Ö¤retim süreci, bafllang›c› ve sonu belli olmayan bir süreç de¤il, bir plan kapsam›nda önceden belirlenmifl amaçlar› gerçeklefltirmeye yönelik etkinlikler bütünüdür. Birlefltirilmifl s›n›flarda, ö¤retim etkinliklerini planlamas› gereken s›n›f ö¤retmenlerinin, öncelikle, plan ve planlama kavramlar›n›n ö¤retim sürecinde ne anlama geldi¤ini bilmesi gerekir.
Plan, karmafl›k olan ö¤retim iflinin ilke ve tekniklerini saptayan, neyin, nerede,
niçin ve nas›l yap›laca¤›n› belirleyen bir belgedir (Fidan, 1987, s.32). Baflka bir tan›ma göre plan, yap›lacak ö¤retim etkinliklerinin önemini, neden yap›laca¤›n›, ne
tür etkinliklere yer verilece¤ini ve bu etkinliklerin nas›l yap›laca¤›n› gösteren ve
gerekti¤inde ö¤rencilerin de kat›l›m›yla ö¤retmen taraf›ndan haz›rlanan bir çal›flma
k›lavuzudur (Gültekin, 2001, s.193). Bu tan›mlara dayanarak plan, karmafl›k olan
ö¤retim etkinli¤inin belli bir düzene göre önceden yaz›l› bir belge olarak haz›rlanmas› biçiminde tan›mlanabilir.
Planlama ise, ulafl›lmak istenen amaçlar›, kullan›lacak araçlar› ve gerçeklefltirilecek etkinlikleri önceden ve ayr›nt›l› olarak saptamad›r (Öncül, 2000, s.909). Daha kapsaml› bir tan›ma göre planlama, önceden belirlenmifl olan program amaçlar›na ulaflabilmek için hangi ö¤retim etkinliklerinin seçilece¤ini, bu etkinliklerin
niçin ve nas›l yap›laca¤›n›, hangi yöntem, teknik ve araç-gereçlerin kullan›laca¤›n›
ve ö¤renilenlerin nas›l de¤erlendirilece¤ini önceden ayr›nt›l› olarak saptama iflidir
(Gültekin, 2001, s.193).
Ö¤retim etkinliklerini planlamak, ö¤retim program›ndaki amaçlar›, içeri¤i, ö¤retme-ö¤renme sürecini ve de¤erlendirme etkinliklerini zaman ve s›ra aç›s›ndan
de¤iflmez bir kal›ba göre düzenlemek biçiminde anlafl›lmamal›d›r. Haz›rlanacak
planlar, biçim aç›s›ndan kimi ortak özellikleri içerebilir; ancak, ö¤retmenlere, belli bir kal›ba göre önceden haz›rlanm›fl planlar› kullanmalar› önerilemez. Her türlü
ö¤retim etkinli¤i ö¤retmenin kendisi taraf›ndan planlanmal›d›r. Bu nedenle, planlar ö¤retimi yap›lacak dersin, ö¤renci grubunun ve okulun yak›n çevresinin özelliklerine göre haz›rlanmal›d›r. Plan haz›rlamak, s›n›f ö¤retmenlerinin yaln›zca okul
yönetimine karfl› bir görevi ya da sorumlulu¤u olarak alg›lanmamal›d›r.
Bu ünitede önce ö¤retimde plan yapman›n önemi üzerinde durulmufl, birlefltirilmifl s›n›flarda ö¤retim etkinliklerinin planlanmas› konusuna de¤inildikten sonra
birlefltirilmifl s›n›flarda kullan›lan planlar tan›t›lm›flt›r.
Ö⁄RET‹MDE PLAN YAPMANIN ÖNEM‹
Okullarda gerçeklefltirilen ö¤retim etkinliklerinin en önemli özelliklerinden biri
amaçl› ve programl› olmas›d›r (O¤uzkan, 1989, s.127). Ö¤retimin kendisi, bafll›
bafl›na planl› bir etkinliktir. Bir ö¤retmen, meslek deneyimi ne kadar fazla olursa
olsun, plans›z çal›flamaz. Plans›z yap›lmaya kalk›fl›lan bir ö¤retim, zaman› bofla
harcamak anlam›na gelir (Fidan, 1987, s.32). Bu nedenle, ö¤retim rastlant›lara b›rak›lamayacak kadar ciddi bir ifltir. Ö¤retimde önceden saptanm›fl olan amaçlara
ulaflman›n en etkili yolu da planl› çal›flmaktan geçmektedir (Gültekin, 2001,
s.193). Plan haz›rlaman›n temel ifllevi, ö¤retim programlar›nda yer alan tüm ö¤elerin karfl›l›kl› etkileflim içerisinde bir bütün olarak ifle koflularak arzu edilen
amaçlara ulafl›lmas›n›n sa¤lanmas›d›r (Y›lmaz ve Sünbül, 2000, s.65). Bu nedenle,
Plan, karmafl›k olan ö¤retim
iflinin ilke ve tekniklerini
saptayan, neyin, nerede,
niçin ve nas›l yap›laca¤›n›
belirleyen bir belgedir.
Planlama, önceden
belirlenmifl olan program›n
amaçlar›na ulaflabilmek için
hangi ö¤retim etkinliklerinin
seçilece¤ini, bu etkinliklerin
niçin ve nas›l yap›laca¤›n›,
hangi yöntem, teknik ve
araç-gereçlerin
kullan›laca¤›n› ve
ö¤renilenlerin nas›l
de¤erlendirilece¤ini önceden
ayr›nt›l› olarak saptama
iflidir.
88
bir ö¤retmenin ö¤retimdeki baflar›s›, ders öncesi yeterli haz›rl›k yapmas›na ba¤l›d›r. Ders öncesi yap›lacak haz›rl›klar içinde en önemli olan› ise, ö¤retim etkinliklerinin planlanmas›d›r.
Ö¤retimde baflar›l› olmak, plan yapmay› ve planl› çal›flmay› gerektirir. Plans›z
yap›lan etkinlikler, ifllerin gelifligüzel yürümesine, aksakl›klara, zaman ve emek
kayb›na yol açarak ö¤retimi gerçek amac›ndan uzaklaflt›r›r. ‹yi bir planlama, ö¤retim etkinliklerinin ak›c› ve düzenli olarak yürütülmesine olanak sa¤lar (Yaflar,
2006, s.371). Ö¤retimde plan yapma ö¤retmenler için zaman al›c› bir ifltir. Ancak,
plan birçok bak›mdan etkili bir ö¤retimin bafll›ca araçlar›ndan, planl› çal›flma da iyi
ve baflar›l› bir ö¤retmen olman›n ön koflullar›ndan biridir. Plan, ö¤retmenin bilgisini, becerisini, yetene¤ini ve zekâs›n› ö¤rencilerin daha iyi ö¤renmesi için en uygun ö¤renme ortam›n› yaratma yönünde harekete geçirir (O¤uzkan, 1989, s.127).
‹yi planlanan ve uygulanan ö¤retim etkinlikleri, ö¤retim sürecinde yaflanabilecek
olas› birçok sorunun da ortaya ç›kmas›n› önleyebilir.
Ö¤retim etkinliklerinde planl› çal›flman›n yararlar› flöyle s›ralanabilir (Demirel,
2002, s.12):
• Ö¤retimin planlanmas›, ö¤retimde neyi, niçin ve nas›l yapaca¤›n› düflünmesini sa¤layarak ö¤retmenin verimi art›r›r.
• Konular›n ne zaman ve ne kadar süre içinde ifllenece¤inin zaman s›ras›na
göre düzenlenmesini, ayr›ca, programlar›n süresi içinde tamamlanmas›n›
sa¤lar.
• Planl› çal›flma, ö¤retmen ve ö¤rencileri da¤›n›kl›ktan kurtar›r, düzenli ve
birlikte çal›flma al›flkanl›¤› kazand›r›r.
• Amaçlar› gerçeklefltirecek en uygun yöntem, teknik, araç ve gereçlerin seçilmesini, derslere haz›rl›kl› gidilmesini sa¤lar.
• Planlama, ö¤rencilerin ilgi, gereksinim ve yeteneklerine göre yetifltirilmesini sa¤lar.
• Planl› çal›flma, e¤itim-ö¤retim etkinliklerinin de¤erlendirilmesinin sa¤lam
ve güvenilir olmas›n› sa¤lar.
• E¤itim etkinliklerinde düflünceye aç›kl›k kazand›r›r.
SIRA S‹ZDE
1
E¤itim
D Ü fi Ükurumlar›nda
NEL‹M
derslere ve ö¤retim
etkinliklerine haz›rl›kl›
girmek
S O yasal
R U yönden
zorunlu, e¤itsel yönden
gereklidir. Ö¤retimin etkili
olabilmesi
D ‹ K K A gereken
T
planlamaya
önemin
verilmesi ve ö¤retmenlerin
s›n›flar›na haz›rl›kl›
girmeleri
ile olanakl›d›r.
SIRA S‹ZDE
AMAÇLARIMIZ
SIRA S‹ZDE
Ö¤retimde planl›
çal›flman›n sa¤lad›¤› yararlar› tart›fl›n›z.
E¤itim kurumlar›nda derslere ve ö¤retim etkinliklerine haz›rl›kl› girmek yasal
yönden zorunlu, e¤itsel yönden gereklidir. E¤itim ve ö¤retim planl›, programl› olarak yap›lan gelifltirici bir çal›flmad›r. Ö¤retimin etkili olabilmesi planlamaya gereO R U
ken öneminSverilmesi
ve ö¤retmenlerin s›n›flar›na haz›rl›kl› girmeleri ile olanakl›d›r (MEB, 2003, s.440).
Ö¤retimiD planlama
çal›flmalar›ndan istenen verimin al›nmas›, ö¤retmenlerin
‹KKAT
kendi haz›rlad›klar› planlara uygun ö¤retim etkinlikleri gerçeklefltirebilmelerine
ba¤l›d›r. Bu kapsamda, özellikle, ba¤›ms›z s›n›flara göre birlefltirilmifl s›n›flara yöSIRA S‹ZDE
nelik bir plan›n gerek haz›rlanmas› gerek uygulanmas› özel bir çaba gerektirir.
Çünkü, birlefltirilmifl s›n›flarda, ö¤retim program›ndaki farkl› derslerin amaçlar›, geliflim ve gereksinim
aç›s›ndan farkl› özelliklerdeki ö¤rencilere ayn› ortamda tek ö¤AMAÇLARIMIZ
retmen taraf›ndan kazand›r›lmaya çal›fl›lmaktad›r.
N N
K ‹ T A P
K ‹ T A P
TELEV‹ZYON
TELEV‹ZYON
89
ETK‹NL‹KLER‹N‹N PLANLANMASI
Birlefltirilmifl s›n›flarda ö¤retimin planlanmas› ba¤›ms›z s›n›flara göre daha karmafl›k ve güçtür. Bu nedenle, birlefltirilmifl s›n›flarda ö¤retimin planlanmas› daha da
önem kazanmaktad›r. Bu nedenle, ö¤retim etkinliklerinin planlanmas›nda kimi
ilkelere uymak gerekir. Ö¤retim etkinliklerinin planlamas›nda göz önünde bulundurulmas› gereken genel ilkeler flöyle s›ralanabilir (Fidan, 1987, ss.32-33; Gültekin,
2001, s.194):
• Plan, kat› ve flekilci olmamal›, ö¤retmene çal›flmalar›nda esneklik tan›mal›,
ona güven vermelidir.
• Plan yap›l›rken programda belirlenen amaç, davran›fl ve ilkeler göz önünde
bulundurulmal›d›r.
• Plan, özlü ve uygulamaya yönelik olmal›d›r.
• Planlanan etkinliklerin süresi, ak›lc› bir biçimde saptanmal›d›r.
• Ö¤retimde yararlan›lacak araç ve gereçler etkili biçimde kullan›lmaya elveriflli olmal›d›r.
• Ö¤retim etkinli¤inde günlük olaylar bafllang›ç noktas› olarak ele al›nmal›,
uygulaman›n yaflamsal konularla ilgili olmas›na özen gösterilmelidir.
• Plan yapmadan önce ö¤retmen, çevre ile ilgili bilgi sahibi olmal›, ö¤rencileri ve okulu tan›mal›d›r.
Yukar›da verilen planlama ilkeleri genelde her tür ö¤retim plan› için kabul
edilen ilkelerdir. Bu ilkeler çerçevesinde, yap›lacak planda, okulun bulundu¤u
çevrenin olanaklar› ve koflullar›, ö¤rencilerin haz›rbulunuflluk düzeyleri, özel e¤itime gereksinimi olan ö¤rencinin bulunup bulunmad›¤› gibi durumlar dikkate
al›nmal›d›r. Bu nedenle, standart bir plan haz›rlama yerine genel planlama ilkelerine ve içinde bulunulan koflullara uygun bir plan yapmak daha ifllevsel olacakt›r. Örne¤in, internetten indirilen ya da k›lavuz kitaplarda yer verilen planlar, teknik olarak çok iyi haz›rlanm›fl olsa bile ö¤retim s›ras›nda ifle yaramayabilir. Çünkü, önceden baflkalar› taraf›ndan haz›rlanm›fl bir plan› ö¤retim sürecinde kullanman›z, ö¤retmen olarak sizin amaçlar›n›za ve ö¤rencilerinizin gereksinimlerine
hizmet etmeyecektir. Ayr›ca, haz›r planlardan yararland›¤›n›zda, ö¤retmen olarak
sizin rolünüzün ne oldu¤u, bilgi, beceri ve yarat›c›l›¤›n›z› ö¤retim plan›na hangi
ölçüde yans›tt›¤›n›z, en önemlisi de haz›r plan kullanman›n ö¤retmenlik etik ilkeleri ile ne ölçüde örtüfltü¤ü gibi sorular akla gelecektir. Böyle bir yaklafl›m, ö¤retmenli¤in herkes taraf›ndan yapabilecek bir meslek olarak alg›lanmas›na neden
olacakt›r.
Teknik olarak iyi haz›rlanm›fl bir plan›n ö¤retimin baflar›l› bir biçimde
gerçeklefltirilmeSIRA S‹ZDE
sinde neden yeterli olmayaca¤›n› tart›fl›n›z.
Haz›r planlardan
yararlan›ld›¤›nda, ö¤retmen
olarak sizin rolünüzün ne
oldu¤u, bilgi, beceri ve
yarat›c›l›¤›n›z› ö¤retim
plan›na hangi ölçüde
yans›tt›¤›n›z, haz›r plan
kullanman›n ö¤retmenlik
etik ilkeleri ile ne ölçüde
örtüfltü¤ü gibi sorular akla
gelecektir. Böyle bir
yaklafl›m ö¤retmenli¤in
herkes taraf›ndan
yapabilecek bir meslek
olarak alg›lanmas›na neden
olacakt›r.
2
Her türlü plan›n, ö¤retmenin kendisi taraf›ndan yap›lmas› gerekmektedir. Çünkü, plan, ö¤retim program›n›n yaln›zca zaman›n›n ve içeri¤inin belli bir s›raya koS O alan
R U tüm ö¤elenulmas› de¤ildir. Plan›n temel ifllevi, ö¤retim programlar›nda yer
rin karfl›l›kl› etkileflim içerisinde bir bütün olarak ifle koflularak istenilen amaçlara
ulaflmas›n› sa¤lamakt›r (Y›lmaz ve Sünbül, 2000, s.65). PlanlamaD konusunda
ö¤ret‹KKAT
menler niteli¤e önem vermeli, amaçlarla tutarl›l›¤a dikkat etmeli, olanaklar ölçüsünde bol materyal kullanmal› ya da kulland›rmal› ve ö¤retimde yeni yaklafl›mlaSIRA S‹ZDE
AMAÇLARIMIZ
K ‹ T A P
N N
SIRA S‹ZDE
S O R U
D‹KKAT
SIRA S‹ZDE
AMAÇLARIMIZ
K ‹ T A P
90
ra yer vermelidir. Ayr›ca, ö¤rencilerin etkin olmas›, yaparak ve yaflayarak ö¤renmesi planlaman›n anahtar› olmal›d›r. Planlamada esneklik ve yarat›c›l›k aç›s›ndan
haz›r ya da kopya planlar›n kullan›m› düflünülmemelidir (fiahin-Yanpar, 2003,
s.368). Ö¤retmenden beklenen, ö¤retilecek içeri¤i, ö¤rencilerin ve konunun özelli¤ini göz önünde bulundurarak planlamak ve haz›rlad›¤› plan› baflar›yla uygulamakt›r. Ö¤retmenlerin bu sorumlulu¤unu etkili bir biçimde yerine getirebilmeleri,
onlar›n ö¤retimi planlama konusunda yeterli olmalar›n› gerektirmektedir (Yaflar,
2006, s.370).
Plan tasarlama, haz›rlama ve uygulama ö¤retim sürecine iliflkin birçok bilgi ve
becerinin kullan›lmas›n› gerektirir. Plan, yaln›zca konu ve alt konulardan oluflan
ya da ö¤retmenin yapmas› gereken yönergelerden oluflan bir taslak de¤ildir (Y›lmaz ve Sünbül, 2000, s.66). Plan yapma, ö¤rencilerin gereksinimleri, bu gereksinimleri karfl›layacak amaçlar, ö¤retilecek içerik, amaçlara ulaflmay› sa¤layacak
en uygun ö¤retim strateji, yöntem ve teknikleri hakk›nda karar vermeyi gerektirir. ‹yi bir planlama, ö¤retim becerileri, ö¤renci davran›fllar›n› gözleme, ö¤renci
gereksinimlerini belirleme, amaçlar› yazma ve s›ralama, amaçlarla ilgili uygun
ö¤renme etkinliklerini belirlemeyi kapsar (Cooper, 2003, s.12; Akt. Tok, 2005,
s.88).
‹yi bir ö¤retim plan›n›n haz›rlanmas›nda ö¤retmenin kimi bilgilere önceden sahip olmas› gerekmektedir. Bu bilgiler, ö¤renci özellikleri, içerik, ö¤retim yöntemleri ve yararlan›lacak kaynaklar biçiminde s›n›fland›r›labilir (Yaflar, 2006, s.371). Bu
bilgilerin yan› s›ra birlefltirilmifl s›n›flarda plan yapmadan önce ö¤retmenin kimi
haz›rl›klar› yapmas› gerekmektedir. Buna göre ö¤retmen (Akbafll› ve Pilten, 2005,
s.39):
• ‹fllenecek ünite ile ö¤rencilere kazand›r›lacak bilgi, beceri ve davran›fllar› s›n›f›n ilgi ve gereksinimlerine göre belirlemeli,
• S›n›f, grup ve bireysel olarak yap›lacak çal›flmalar› belirlemeli,
• Kaynak kitaplar› araflt›r›p elde etmeli, gözden geçirmeli ve bu kitaplar›n listesini oluflturmal›,
• Araç-gereçleri inceleyerek gereksinim an›nda kullanabileceklerini belirlemeli,
• Çevredeki gezi yerlerini incelemeli,
• Kaynak kiflileri ve üniteleri destekleyecek tamamlay›c› çal›flmalar› belirlemeli,
• ‹lkö¤retim program› ve mesleki kitaplardan yararlanmal›,
• Haz›rl›k çal›flmalar›n› tamamlad›ktan sonra taslak plan›n› yapmal›d›r.
Taslak plan haz›rland›ktan sonra, plana ö¤renci kat›l›m›yla son biçiminin verilmesi gerekir. Ö¤renci kat›l›m›yla planlama yap›l›rken kimlerin ünitenin hangi
konusunda görev alaca¤›, kimlerin kimlerle birlikte çal›flaca¤›, bir grupta kaç kiflinin yer alaca¤›, çal›flmalar›n kaç gün sürece¤i gibi konular üzerinde durulur (Fidan, 1987, s.34). Birlefltirilmifl s›n›flarda, bir s›n›fta çeflitli düzeylerdeki ö¤rencilerle ayn› anda çal›flan s›n›f ö¤retmeninin, ö¤retmenli ve ödevli çal›flma saatlerini
önceden iyi bir haz›rl›k yaparak planlamas› gerekir (Akbafll› ve Pilten, 2005,
s.35).
91
B‹RLEfiT‹R‹LM‹fi SINIFLARDA KULLANILAN Ö⁄RET‹M
PLANLARI
2003-2004 ö¤retim y›l›na kadar, s›n›f ö¤retmenleri y›ll›k plan, ünite plan›, günlük
plan ve ders plan› olmak üzere dört tür plan haz›rlamaktayd›. Talim ve Terbiye Kurulu Baflkanl›¤›’n›n 226 say›l› ve 30/07/2003 tarihli “Milli E¤itim Bakanl›¤› E¤itim ve
Ö¤retim Çal›flmalar›n›n Planl› Yürütülmesine ‹liflkin Yönerge” karar›, A¤ustos
2003’te Milli E¤itim Bakanl›¤› Tebli¤ler Dergisi’nin 2551. say›s›nda yay›nlanarak
2003-2004 ö¤retim y›l›ndan itibaren yürürlü¤e girmifltir. Bu yönergenin 9. Maddesi’ne göre e¤itim-ö¤retim çal›flmalar›nda, ünitelendirilmifl y›ll›k plan ve ders plan›
olmak üzere iki tür plan haz›rlanmas› gerekti¤i belirtilmifltir. Ayn› yönergenin 12.
Maddesinde Ders Plan› bafll›¤›nda günlük plana iliflkin olarak “Bu plan (ders plan›), ilkö¤retim okullar›n›n 1-5. s›n›flar›nda günlük plan, di¤er s›n›f ve kurumlarda
ise ders plan› olarak uygulanacakt›r.” (MEB, 2003) biçiminde bir aç›klamaya yer
verilmifltir. Buna göre, planlama aç›s›ndan eskiye göre en önemli yenili¤in y›ll›k
plan ile ünite plan›n›n birlefltirilmesi oldu¤u söylenebilir.
Ö¤retimde Kullan›lan Plan
Türleri:
1. Ünitelendirilmifl Y›ll›k
Plan
2. Günlük Plan
• Ders Plan›
a. Gezi Plan›
b. Gözlem Plan›
c. Deney Plan›
Ünitelendirilmifl Y›ll›k Plan
Ünitelendirilmifl y›ll›k plan, ö¤retmenin, ö¤retim y›l› süresince ders vermekle
yükümlü oldu¤u s›n›flarda, program uyar›nca belli üniteleri ya da konular› hangi aylarda yaklafl›k olarak ne kadar sürede iflleyece¤ini gösteren, duruma göre
zümre ö¤retmenler kurulu ya da flube ö¤retmenler kurulu taraf›ndan ortak haz›rlanarak ders y›l› bafl›nda okul yönetimine verilen çal›flma plan›d›r (MEB, 2003,
s.441).
Ünitelendirilmifl y›ll›k plan haz›rlan›rken afla¤›daki ilkeler göz önünde bulundurulur (MEB, 2003, Madde 10):
• Plan ö¤retim y›l›n›n bafl›nda haz›rlan›r. Özel e¤itime gereksinimi olanlar
için yap›lacak planlamada, ö¤renci gereksinimlerinin saptanmas› için belirli bir süre ayr›lmal› ve süre planda gösterilmelidir.
• Plan haz›rlan›rken zümre ö¤retmenleri ve flube ö¤retmenleri, okulda, o y›l
uygulanacak ders da¤›t›m çizelgesinin kesin biçimini almas›n› bekler. Hangi s›n›flarda ve hangi günlerde derslerinin oldu¤unu ö¤renir. Özel ö¤retime gereksinimi olan ö¤renciler için planlama, Milli E¤itim Bakanl›¤› Özel
E¤itim Hizmetleri Yönetmeli¤inin ilgili hükümlerine göre Bireysel E¤itim
Programlar› Gelifltirme (BEP) birimince yap›l›r.
• Önerilen süre bölümünde, her ay hangi s›n›fta haftada kaç saat ders okutulaca¤› belirlenmelidir.
• ‹fllenecek derslere ait ünitenin kaç konuya ayr›laca¤›n›n olanakl› olaca¤›
ve konunun ifllenifli için kaç ders saatine gereksinim olaca¤› saptan›r.
• Ünitelendirilmifl y›ll›k plan haz›rlan›rken zümre ö¤retmenleri, haftal›k ders
saatleri toplam›na, aylara ve yar›y›l esas›na göre bir ö¤retim y›l›nda toplam
kaç saat ders ifllenece¤ini saptar. Bu yap›l›rken tatil, bayram ve di¤er özel
günler belirlenerek çal›flma takvimi haz›rlan›r.
• Ünitelendirilmifl y›ll›k plan aylara göre haftal›k çal›flma süresini gösterir.
Ünitelendirilmifl y›ll›k plan,
ö¤retmenin, ö¤retim y›l›
süresince ders vermekle
yükümlü oldu¤u s›n›flarda,
program uyar›nca belli
üniteleri ya da konular›
hangi aylarda yaklafl›k
olarak ne kadar sürede
iflleyece¤ini gösteren,
duruma göre zümre
ö¤retmenler kurulu veya
flube ö¤retmenler kurulu
taraf›ndan ortak
haz›rlanarak ders y›l›
bafl›nda okul yönetimine
verilen çal›flma plan›d›r.
92
SIRA S‹ZDE
S O R U
D‹KKAT
SIRA S‹ZDE
AMAÇLARIMIZ
K ‹ T A P
Ünitelendirilmifl y›ll›k plan ö¤renci özelliklerine uygun olarak haz›rlanmal›d›r.
Bu nedenle, ö¤retmen, önce ö¤renciyi tan›mal›, sonra ünitelendirilmifl y›ll›k plan›n› haz›rlamal›d›r. Ünitelendirilmifl y›ll›k plan haz›rlan›rken derslerin amaçlar› göz
önünde bulundurulmal›d›r. Ünitelendirilmifl y›ll›k plan ne çok ayr›nt›l› olmal›, ne
de yaln›z konu bafll›klar›ndan oluflmal›d›r (Fidan, 1987, s.34). Birlefltirilmifl s›n›flarda ünitelendirilmifl y›ll›k plan haz›rlarken ö¤retmenler kimi aflamalar› göz önünde
bulundurmal›d›r. Bu aflamalar flöyle s›ralanabilir (Akbafll› ve Pilten, 1999, s.50; Binbafl›o¤lu, 1999, ss.96-97; Fidan, 1987, ss.34-35):
• Plan haz›rlan›rken ö¤retmenin elinin alt›nda bir takvim olmal›d›r. Ö¤retmen,
takvimden resmi tatil günleri, bayram tatillerine rastlayan günleri, yörenin
kurtulufl günü ve yar›y›l tatilini belirlemelidir.
• Ö¤retmen, o ö¤retim y›l›nda A ve B grubunda kaç›nc› s›n›f ünitelerinin okutulaca¤›n› belirlemelidir. Befl s›n›f bir arada ise, A ve B grubu için ayr› plan
yap›laca¤› unutulmamal›d›r.
• Plan haz›rlan›rken ilkö¤retim okulu program›ndan yararlan›lmas› gerekti¤i
unutulmamal›d›r. Ö¤retmen, ö¤retim program› ve ders kitaplar›n› inceleyerek, bir y›l içinde okutulacak üniteleri a¤›rl›klar›na ve çevresel özelliklerine
göre düzenlemelidir. Çevresel konular belirlenebilir ve çevreye uygun üniteler eklenebilir.
• ‹fllenecek ünitelerin ve konular›n kazan›mlar› belirlenir.
SIRA S‹ZDE
• Ünitede yer alan her konunun iflleniflinde yer verilecek yöntem ve teknikler
belirlenir.
• Dersle
ö¤rencilere önerilecek yard›mc› ders kitaplar›n›n, araç ve
D Ü fiilgili
Ü N E L ‹olarak
M
gereçlerin listesi haz›rlan›r. Bu liste haz›rlan›rken okulun araç-gereç durumunaS dikkat
O R U edilir.
• Ünitelerdeki konular ifllenirken yap›lmas› düflünülen deney, gezi, gözlem
gibi çal›flmalar›n neler oldu¤u ve ne zaman yap›laca¤› belirlenir.
D‹KKAT
• Ünitelerde ifllenecek belirli gün ve haftalar belirlenir.
• Yap›lan taslak program s›n›ftaki ö¤rencilere okunarak ö¤rencilerden gelebiS‹ZDE dikkate al›n›r.
lecekSIRA
öneriler
• Yap›lan plana son biçimi verilerek okul müdürüne onaylat›l›r.
Ünitelendirilmifl
y›ll›k plan üç bölümden oluflur. Birlefltirilmifl s›n›flar A ve B
AMAÇLARIMIZ
grubu ünitelendirilmifl y›ll›k plan örne¤inin yap›sal niteli¤i Tablo 5.1’de verilmifltir.
N N
Erdem, Ali KR›za.
Birlefltirilmifl S›n›flarda Ö¤retim. (2. Bask›). Ankara: An›
‹ T (2004).
A P
Yay›nc›l›k.
TELEV‹ZYON
TELEV‹ZYON
‹NTERNET
‹NTERNET
I. BÖLÜM
Ö!retim Yılı
Okulun Adı
Ders(ler)in Adı
Sınıflar
III. BÖLÜM
Ders Ö!retmenin
Adı, Soyadı
"mzası
Uygundur
….../…../……
"mza-Mühür
Okul Müdürü
Dü#ünceler
De!erlendirme
Ödev ve Konusu
Zümre
Ö!retmenleriyle
"#birli!i
Gezi, Gözlem,
Deney
Kullanılan E!itim
Teknolojileri ve
Araç -Gereçler
Yöntem ve
Teknikler
Kazanımlar
Ders Saati
Hafta
Ay
Haziran
Mayıs
Nisan
Mart
$ubat
Ocak
Aralık
Kasım
Ekim
Eylül
Konular
II. BÖLÜM
ÜN"TE:…………………………………………………………………………………………………...
SÜRE
93
Tablo 5.1.
Birlefltirilmifl S›n›flar
A ve B Grubu
Ünitelendirilmifl
Y›ll›k Plan›n›n
Yap›sal Niteli¤i
Kaynak:
http://ttkb.meb.gov.tr/
ogretmen/
94
Ünitelendirilmifl Y›ll›k
Plan›n Bölümleri
Bir ünitelendirilmifl y›ll›k planda yer alan bölümlerdeki bilgiler k›saca flöyle
özetlenebilir (Gültekin, 2001, ss.197-198):
Birinci Bölüm
• Ö¤retim Y›l›
• Okulun Ad›
• Ders(ler)in Ad›
• S›n›flar
‹kinci Bölüm
• Süre
• Ünite
• Konular
• Amaçlar
• Yöntem ve Teknikler
• Kullan›lan E¤itim
Teknolojileri, Araç,
Gereçler
• Gezi, Gözlem, Deney
• Zümre
Ö¤retmenleriyle
‹flbirli¤i
• Ödev ve Konusu
• De¤erlendirme
• Düflünceler
Üçüncü Bölüm
• Ders Ö¤retmeninin
Ad›, Soyad›, ‹mzas›
• Okul Müdürünün Ad›,
Soyad›, ‹mzas›
B‹R‹NC‹ BÖLÜM
Bu bölümde, ünitelendirilmifl y›ll›k plan›n ait oldu¤u ö¤retim y›l›, okul ad›,
ders(ler)in ad› ve s›n›f(lar)a iliflkin bilgilere yer verilir.
‹K‹NC‹ BÖLÜM
Süre: Ö¤retmen, ünitelendirilmifl y›ll›k plan haz›rlarken bir takvimden yararlanarak okulun aç›k oldu¤u günleri belirler. Ö¤retmen ilkö¤retim program›,
ders(ler)in ö¤retim program› ile ders ve yard›mc› ders kitaplar›ndan yararlanarak,
her ünite ya da konunun uzunluk ve yo¤unluk derecesine göre ö¤retim y›l› içerisinde hangi ay ve haftalarda kaç saatlik bir sürenin uygun olaca¤›n› belirler. Sürenin belirlenmesinde ö¤retmen, deneyimli ö¤retmenlerden görüfl alabilir. Ö¤retmen, ünitelendirilmifl y›ll›k planda deney, gezi-gözlem, ödev ve de¤erlendirmeye
ayr›lacak zaman ve süreye yer verir. Ö¤retmen bu ifllemlerin yan› s›ra planda haftal›k çal›flma sürelerini gösterir.
Konular: Milli E¤itim Bakanl›¤› taraf›ndan uygulamaya konulan program do¤rultusunda ö¤retim y›l› içinde ifllenecek konular, yo¤unluklar›na da bak›larak aylara ve haftalara göre da¤›t›l›r. Konular, plana konu bafll›klar› biçiminde yaz›l›r.
Kazan›mlar: Programdan, ünite ya da konuya yönelik olarak kazan›mlar belirlenir. Ünitelendirilmifl y›ll›k planda kazan›mlara, konunun özellikleri ve süre dikkate al›narak yer verilmelidir.
Yöntem ve Teknikler: Burada, ö¤retimde yayg›n olarak kullan›lan yöntem ve
tekniklerden konular›n özelliklerine en uygun olanlar›n adlar› belirtilir. Belirtilen
yöntem ve tekniklerin hangi s›rayla ve nas›l uygulanaca¤› ayr›nt›l› olarak belirtilmez. Yöntem ve tekniklere iliflkin ayr›nt›l› aç›klamalar›n günlük ve ders planlar›nda belirtilmesi daha uygundur.
Kullan›lan E¤itim Teknolojileri ve Araç-Gereçler: Burada, konular›n ifllenmesi s›ras›nda yararlan›labilecek yay›n, kifli ve teknolojik araç-gereçler belirtilir.
Yay›nlar›n, kaynak belirtme kurallar›na uygun olarak aç›klay›c› bir biçimde yaz›lmas› ve ulaflabilmesi bak›m›ndan yazar›, yay›n yeri ve tarihinin belirtilmesinde yarar vard›r. Ayr›ca, ö¤retim s›ras›nda kullan›lmas› düflünülen e¤itim teknolojilerine,
araç ve gereçlere burada yer verilmelidir.
Deney, Gezi-Gözlem: Konular ifllenirken yap›lmas› düflünülen deney, gezigözlem çal›flmalar› varsa bunlar›n planda belirtilmesi gerekir. Hangi konularda bu
tür etkinliklere yer verilece¤i ö¤retim y›l› bafl›nda ünitelendirilmifl y›ll›k planda belirtildikten sonra konular ifllenirken bunlarla ilgili yap›lacak ifllemler, günlük ya da
ders plan›nda ayr›nt›l› olarak aç›klan›r; ayr›ca, deney ve gezi-gözlem plan›n›n da
yap›lmas› gerekir.
Ödev ve Konusu: Ödev, belli bir konu ya da ünitenin ö¤renilmesi ile ilgili olarak, ö¤rencilerin okulda ya da okul d›fl›nda bireysel ya da grupça yapmalar›n› gerektiren bir etkinliktir. Ünite ya da konular›n ö¤renilmesiyle ilgili ödev verilmesi,
ö¤rencilerin ifllenecek konulara haz›rlanmas›, ö¤renilenlerin tekrar edilmesi, pekifltirilmesi ve uygulanmas› aç›s›ndan önemlidir. Ancak, ödevlerin uzun, yineleme ve
ezberlemeye dayal› olmamas›, buna karfl›l›k ö¤renciyi güdüleyici, ö¤rencilerin zihinsel etkinlikleri ve yarat›c›l›¤›n› destekleyici ve teflvik edici olmas› gerekir.
De¤erlendirme: Her e¤itim sürecinin sonunda bir de¤erlendirme yapmak gerekir. Ö¤renci baflar›s›n›n saptanmas› için gerçeklefltirilecek de¤erlendirmelerin,
hangi konu ya da ünitenin sonunda ve nas›l yap›laca¤›, ünitelendirilmifl y›ll›k planda belirtilmelidir.
Düflünceler: Burada, belli bir konu ya da ünitenin ö¤retimi s›ras›nda belli bir
ay ya da hafta içinde unutulmamas› ya da ihmal edilmemesi gereken herhangi bir
aç›klama ya da ek bilgiye yer verilmelidir.
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM
Bu bölümde, ünitelendirilmifl y›ll›k plan› haz›rlayan s›n›f ö¤retmenin ad›-soyad›, bu plan›n uygun oldu¤unu onaylayan okul müdürünün ad›-soyad›, mühür ve
tarih gibi bilgilere yer verilir. Birlefltirilmifl s›n›f okutan ö¤retmenler genelde müdür
yetkili ö¤retmenler olarak görev yapmaktad›rlar. Bu nedenle, ünitelendirilmifl y›ll›k plan› gerek haz›rlayan gerekse de uygun oldu¤una karar veren ço¤u zaman s›n›f ö¤retmenin kendisi olabilmektedir.
Günlük Plan
Günlük plan, bir günde yap›lmas› planlanan de¤iflik dersler ya da etkinlikler için
ö¤retme-ö¤renme etkinliklerinin tasarlanmas›na dönük olarak yap›lan pland›r
(Gültekin, 2001, s.190). Birlefltirilmifl s›n›fl› okullarda, ö¤retmenli ve ödevli derslerde yap›lacak çal›flmalar›n belirlenmesi ve ad›m ad›m yürütülmesi çok önemlidir.
Günlük planlar, ünitelendirilmifl y›ll›k planlar›n uygulamaya geçirilmesini gösteren
tasar›mlard›r. Günlük planlar; çal›flmalar›n önceden ö¤rencilere duyurulmas›, çal›flmalara iliflkin ö¤rencilerin görüfllerinin al›nmas› ve ödevli ders saatlerinde ö¤renci
etkinliklerinin belirlenmesi aç›s›ndan ö¤renci-ö¤retmen iflbirli¤ini sa¤lamada önemli rol oynar (Köksal, 2005, s.78). Ayr›ca, günlük plan›n daha önceden haz›rlanm›fl
olan ünitelendirilmifl y›ll›k planla uyumlu olmas› gerekmektedir. ‹lkö¤retim program›na göre, ö¤retmen taraf›ndan yap›lacak olan iyi bir günlük plan genelde (Erdem, 2004, ss.127-128):
• Derslerin nerede ve nas›l ifllenece¤ini,
• Çal›flmalarda elde edilmesi istenen en uygun kazan›mlar›,
• Kazan›mlar› gerçeklefltirecek etkinlikleri, dikkatli seçilmifl birkaç problemi,
• Kazan›mlar› gerçeklefltirici en yararl› araç ve gereçleri,
• Etkinliklerin önceki derslerle ba¤lan›fl›,
• Çal›flmalar›n çeflitli bölümlerine ayr›lan zaman›,
• Ayn› gün ortaya ç›kacak de¤ifliklikleri,
• Günlük çal›flmalarda planlama için bir süre ayr›lm›fl olsa da her türlü planlama iflinin kimi zaman ders s›ras›nda yap›labilece¤ini,
• Ünite çal›flmalar›na oldu¤u kadar anlat›m ve beceri kazand›racak çal›flmalara; beslenmeye, dinlenmeye, ö¤le yeme¤ine ve de¤erlendirmeye de yeterli
zaman ayr›ld›¤›n›,
• De¤erlendirme saatinde günlük çal›flmalar›n de¤erlendirilmesi ve ertesi gün
neler yap›laca¤›n› tasarlamay› içermelidir.
Birlefltirilmifl s›n›fl› okullarda ö¤retimde kullan›lacak günlük plan›n yap›sal niteli¤i Tablo 5.2’de verilmifltir.
95
96
Tablo 5.2.
Bir Ö¤retmenli Befl
S›n›fl› Bir Okul ‹çin
Günlük Plan›n
Yap›sal Niteli¤i
I. BÖLÜM
Okul Adı
Tarih
II. BÖLÜM
Süre
Ö!RETMENL" DERSLER
40 dk.
HAYAT B"LG"S"
Sınıf
: 1-2-3.
Ünite
:
Konu
:
Kazanımlar
:
Kaynak,
Araç-gereçler:
Yöntem ve Teknikler:
De!erlendirme:
10
40 dk.
30
40 dk.
10
40 dk.
SIRA S‹ZDE
S O R U
D‹KKAT
SIRA S‹ZDE
AMAÇLARIMIZ
K ‹ T A P
TELEV‹ZYON
‹NTERNET
80 dk.
40 dk.
SOSYAL B"LG"LER
Sınıf
: 4-5.
Ünite
:
Konu
:
Kazanımlar
:
Kaynak,
Araç-gereçler:
De!erlendirme:
TÜRKÇE
Sınıf
: 4-5.
Ünite
:
Konu
:
Kazanımlar
:
Kaynak,
Araç-gereçler:
De!erlendirme:
FEN ve TEKNOLOJ"
Sınıf
: 4-5.
Ünite
:
Konu
:
Kazanımlar
:
SIRA S‹ZDE
Kaynak,
Araç-gereçler:
De!erlendirme:
Ödevli Dersler
Sosyal Bilgiler
Sınıf
:4-5.
Ünite
:
Konu
:
Kazanımlar
:
Kaynak,
Araç-gereçler:
De!erlendirme:
Dinlenme
Matematik
Sınıf
: 1-2-3.
Ünite
:
Konu
:
Kazanımlar
:
Kaynak,
Araç-gereçler:
De!erlendirme:
Beslenme ve Dinlenme
Hayat Bilgisi
Sınıf
: 1-2-3.
Ünite
:
Konu
:
Kazanımlar
:
Kaynak,
Araç-gereçler:
De!erlendirme:
Dinlenme
Bireysel ve Toplu Etkinlikler
Sınıf
: 1-2-3.
Ünite
:
Konu
:
Kazanımlar
:
Kaynak,
Araç-gereçler:
De!erlendirme:
Ö!le Yeme!i ve Dinlenme
MÜZ"K
Sınıf
: 1-2-3-4-5.
Ünite S O R U:
Konu
:
Kazanımlar
:
Kaynak,
Araç-gereçler:
D‹KKAT
De!erlendirme:
N N
SIRA S‹ZDE
Ders Ö!retmeni
Adı Soyadı
("mza)
AMAÇLARIMIZ
III. BÖLÜM
Okul Müdürü
Adı Soyadı
("mza)
(Sınıf Ö!retmeni aynı zamanda müdür yetkilidir.)
Erdem, Ali R›za.
K ‹ T (2004).
A P
Yay›nc›l›k.
GünlükT Eplan,
birlefltirilmifl s›n›flarda “ö¤retmenli” ve “ödevli” olarak yap›l›r.
LEV‹ZYON
Günlük plana, ö¤retmenli ders daha ayr›nt›l›, ödevli ders ise, dersin ad› ve yap›lacak etkinlikler biçiminde yaz›l›r. Planda ö¤retmenli ve ödevli derslerin belli olmas› için ya ayr› renklerle ya da yayg›n oldu¤u biçimiyle ö¤retmenli dersler büyük
‹ N T Edersler
R N E T küçük harflerle yaz›l›r (Köksal, 2005, s.79).
harfler, ödevli
97
S‹ZDE
Birlefltirilmifl s›n›flarda günlük plan›n uygulanmas›nda ö¤retmeninSIRA
yaflayabilece¤i
sorunlar›n neler olabilece¤ini tart›fl›n›z.
Ders Plan›
3
SIRA S‹ZDE
Ders plan›, bir ya da birkaç ders saatinde ifllenecek bir konunun amaçlar›n›, bu koS O R U
nuya iliflkin etkinlikleri, tart›flma sorular›n›, ödevleri, uygulama çal›flmalar›n›, ders
araç-gereçlerini ve de¤erlendirme yollar›n› belirten ve ders öncesi ilgili ö¤retmen
K K A T Ders plantaraf›ndan haz›rlanan pland›r (Gültekin, 2001, s.201; Yaflar, 2006,D ‹s.381).
lar›n›n haz›rlanmas›nda ö¤retmenler özenli olmal›; birtak›m ilkeleri göz önünde
bulundurmal›d›r. Buna göre ders planlar› (Yaflar, 2006, ss.381-382):
SIRA S‹ZDE
S O R U
D‹KKAT
N N
AMAÇLARIMIZ
• Ö¤rencilerin gereksinimleri, ilgi ve yetenekleri göz önünde
bulundurularak haz›rlanmal›d›r.
• Esnek bir biçimde haz›rlanmal›; son anda yap›labilecek de¤iflikliklere olaK ‹ T A P
nak sa¤layacak bir biçimde düzenlenmelidir.
• Ö¤retme-ö¤renme sürecinde uygulanacak ö¤retim stratejilerini, yöntem ve
teknikleri, ö¤retimi kolaylaflt›rabilecek araç-gereçleri göstermelidir.
TELEV‹ZYON
• ‹fllenecek konuyla ö¤rencilere kazand›r›lmak istenen özelliklerin ne ölçüde kazan›ld›¤›n› s›nayacak de¤erlendirme yollar›n› göstermelidir.
• Yeni ders ile önceki ders aras›ndaki gerekli ba¤lant›y› kurmal› ve dersi bir
‹NTERNET
sonraki ö¤renme durumuna ba¤layacak nitelikte olmal›d›r.
• Çok ayr›nt›l›, çok k›sa ya da da¤›n›k olmamal›d›r.
• Kolay izlenebilecek ve uygulanabilecek bir biçimde haz›rlanmal›d›r.
S‹ZDE
Bir ders plan›n›n neden esnek bir biçimde haz›rlanmas› gerekti¤iniSIRA
tart›fl›n›z.
AMAÇLARIMIZ
K ‹ T A P
TELEV‹ZYON
‹NTERNET
4
Ders planlar›, genelde, benzer ö¤eleri içermekle birlikte, farkl› biçimlerde haD Ü fi Ü N E L ‹ M
z›rlanabilmektedir. Ancak, ö¤retimde belli bir düzeyi yakalamak için ders planlar›n›n belli temel ö¤eleri kapsayacak biçimde haz›rlanmas› gerekmektedir (Gültekin,
S O R U plan içinde
2001, s.202). Birlefltirilmifl s›n›flarda ö¤retim yapan ö¤retmenin günlük
haz›rlayaca¤› ders plan›; tüm s›n›flar için ya da kimi s›n›flar için ö¤retmenli kimileri içinse ödevli olabilir. Ders plan›, ö¤retmenli ve ödevli olacakD biçimde
haz›rlan‹KKAT
m›flsa, önce ö¤retmenli derslerin ders plan› daha sonra da ödevli derslerin ders
plan› haz›rlan›r. Ö¤retmenli ve ödevli ders planlar›n›n her ikisinde
de ders plan›nSIRA S‹ZDE
da olmas› gereken tüm basamaklara yer verilir (Erdem, 2004, s.124). Ders plan›nda ö¤rencilerin kendi kendilerine yapacaklar› çal›flmalar ve bu çal›flmalar›n nas›l
AMAÇLARIMIZ
de¤erlendirilece¤i de ayr›nt›l› bir biçimde yer almal›d›r. Bir ders
plan›n yap›sal niteli¤i Tablo 5.3’te verilmifltir.
SIRA S‹ZDE
N N
SIRA S‹ZDE
S O R U
D‹KKAT
SIRA S‹ZDE
AMAÇLARIMIZ
K ‹ T A P
K ‹ T A P
TELEV‹ZYON
TELEV‹ZYON
‹NTERNET
‹NTERNET
98
Tablo 5.3.
Ders Plan›n Yap›sal
Niteli¤i
SIRA S‹ZDE
SIRA S‹ZDE
S O R U
S O R U
D‹KKAT
D‹KKAT
SIRA S‹ZDE
AMAÇLARIMIZ
K ‹ T A P
TELEV‹ZYON
‹NTERNET
N N
SIRA S‹ZDE
AMAÇLARIMIZ
Erdem, Ali KR›za.
‹ T (2004).
A P
Yay›nc›l›k.
TELEV‹ZYON
Aç›klamalar:
1. Örnek ders plan›n›n içeri¤i ayn› kalmak koflulu ile biçimsel olarak de¤ifltirilebilir.
‹ N T E Rplan›,
N E T ilgili ders program›nda yer alan birbiri ile ilgili kazan›mlar
2. Bu ders
dikkate al›narak ayn› ders için bir günde ifllenebilecek ders saatinden fazla ders saati için yap›labilir.
3. Bu plan dersin kapsam›, ö¤renci özellikleri, okulun ve çevrenin özellikleri dikkate al›narak her ders için ayr› ayr› yap›l›r.
4. Bu ders plan› ilkö¤retim 1. - 5. s›n›flar ile okul öncesi e¤itim kurumlar›nda her bir ders için ayr› ayr› olmak kayd›yla günlük plan olarak yap›l›r.
99
Bir ders plan›nda yer alan bölümlerdeki bilgileri afla¤›daki biçimde özetlemek
olanakl›d›r:
Ders Plan›n›n Bölümleri
B‹R‹NC‹ BÖLÜM
Bu bölüm, tan›t›c› bölüm ya da biçimsel bölüm olarak da adland›r›l›r. Bu bölümde plan› haz›rlanan dersin ad›, s›n›f ve flubesi, ö¤renme alan›/ünite ad›, tarih,
konu ve önerilen süre gibi tan›t›c› bilgilere yer verilir.
‹kinci Bölüm
• Kazan›mlar
• Ünite Kavramlar› ve
Sembolleri / Davran›fl
Örüntüsü
• Güvenlik Önlemleri
(Varsa)
• Ö¤retme-Ö¤renme
Yöntem ve Teknikleri
• Kullan›lan E¤itim
Teknolojileri,
Araç-Gereçler ve
Kaynaklar
Etkinlikleri
– Girifl
– Gelifltirme
– Sonuç
‹K‹NC‹ BÖLÜM
Kazan›mlar: Ö¤retim program› uyar›nca ünitelendirilmifl y›ll›k planda belirlenmifl olan kazan›mlar gereksinim ölçüsünde ders plan›nda yer al›r. Ayr›ca, burada, dersin ilgili oldu¤u ara disiplin kazan›mlar›na da yer verilir.
Ünite Kavramlar› ve Sembolleri / Davran›fl Örüntüsü: Burada, ünite kapsam›nda vurgulanmas› gereken önemli kavramlar, semboller ve davran›fl örüntülerine yer verilir.
Güvenlik Önlemleri (Varsa): Bu bafll›kta, plan›n uygulanmas› s›ras›nda uyulmas› gereken güvenlik önlemleri varsa belirtilir.
Ö¤retme-Ö¤renme Yöntem ve Teknikleri: Plan›n uygulanmas›nda yararlan›lmas› düflünülen strateji, yöntem ve tekniklerin adlar› yaz›l›r.
Kullan›lan E¤itim Teknolojileri, Araç-Gereçler ve Kaynaklar: Burada, plan›n uygulanmas› s›ras›nda ö¤retmen ve ö¤renciler taraf›ndan kullan›lacak e¤itim
teknolojileri, araç-gereçler, kaynak kitaplar, kaynak kifliler gibi bilgilere yer verilir.
Ö¤retme-Ö¤renme Etkinlikleri:
Girifl: Girifl bafll›¤›nda dikkat çekme, güdüleme, gözden geçirme ve derse geçifl
aflamalar› yer al›r. Burada ö¤retmenin dersin bafl›nda ö¤rencilerin konuya dikkatini çekmek için anlataca¤› bir olay, an› ya da f›kraya yer verilir. Ö¤rencilerin dikkati konuya çekildikten sonra ö¤renilecek konunun ö¤rencilerin ne ifline yarayaca¤› üzerinde durulur. Ö¤retmen, ö¤rencileri konuya güdülemek için tart›flma açabilir, soru yöneltebilir ya da örnek olay anlatabilir. Ö¤retmen daha sonra bu derste ne ö¤renilece¤ini ö¤rencilere aç›klar. Böylece, ö¤retmen dersin kazan›mlar›n›
ö¤rencilere aç›klam›fl olur. Ö¤retmen derse geçifl yapar. Derse girifl için yap›lan etkinlikler ortalama 5 dakika olmal›d›r.
Gelifltirme: Bu bölümde ders ifllenir ve ö¤retme-ö¤renme etkinlikleri gerçeklefltirilir. Ayr›ca, bu bölümde, dersin kazan›mlar›n› ö¤rencilere kazand›rmak için ö¤retim strateji, yöntem ve tekniklerinden yararlan›l›r, öngörülen e¤itim teknolojisi,
araç-gereç ve kaynaklar kullan›l›r. Bu nedenle, ders için öngörülen toplam sürenin
yar›dan fazlas› bu bölüme ayr›l›r. Gelifltirme bölümünde, konu ile ilgili kavramlar,
ö¤rencilere yöneltilecek sorular, deney, gözlem, proje, gösteri gibi etkinlikler ile
bireysel ve grup çal›flmalar› ayr›nt›l› bir biçimde belirtilir. Derste ö¤renilenler özetlenir, tekrarlar yap›l›r, karfl›laflt›rmalar ve genellemeler yap›l›r, düflündürücü sorulara ve al›flt›rmalara yer verilir. Gelifltirme bölümündeki etkinliklere toplam ders
süresinin 20-25 dakikas› ayr›l›r.
Sonuç: Bu bölümde, derste ö¤renilen konular k›saca özetlenerek, ö¤renilenlerin pekifltirilmesi ve kal›c›l›¤› sa¤lan›r. Böylece, bir sonraki bölüm olan ölçme-de¤erlendirmeye ö¤renciler güdülenir.
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM
Ölçme ve De¤erlendirme: Burada, ö¤rencilere kazand›r›lmak istenen davran›fllar›n ne derecede kazand›r›ld›¤›n›n belirlenmesi için hangi ölçme araç ve tekniklerinin kullan›laca¤› ve bunlar›n nas›l uygulanaca¤› belirtilir.
Birinci Bölüm
Üçüncü Bölüm
• Ölçme ve
De¤erlendirme
• Al›flt›rma/Ödev
• Dersin Di¤er Derslerle
‹liflkisi
Dördüncü Bölüm
Beflinci Bölüm
100
Al›flt›rma/Ödev: Bu bafll›kta, ö¤rencilerin ifllenen konuyla ilgili olarak al›flt›rma, pekifltirme ve daha sonraki derse haz›rl›k için yapmas› gereken ödevlere yer
verilir.
Dersin Di¤er Derslerle ‹liflkisi: Burada, derste ö¤renilenlerin önceki ve sonraki derslerle iliflkisine yer verilir.
DÖRDÜNCÜ BÖLÜM
Plan›n uygulanmas›na iliflkin aç›klamalara yer verilir.
BEfi‹NC‹ BÖLÜM
Bu bölümde ders plan›n› haz›rlayan ö¤retmenin ad›-soyad›, imzas› ve ders
plan›n› onaylayan okul müdürünün ad›-soyad› ve imzas› gibi bilgilere yer verilir.
SIRA S‹ZDE
5
Gezi-Gözlem Plan›
S O R U
D‹KKAT
SIRA S‹ZDE
AMAÇLARIMIZ
Ü fi Üs›n›f
N E L ‹ Miçinde yap›lan e¤itsel çal›flmalar› tamamlamak ve yaflamla ba¤Gezi, okul Dve
lant›s›n› kurmak amac›yla yap›lan planl› ziyaretlerdir (Demirel, 2002, s.134). Gezigözlem ve incelemelerin,
zengin, anlaml› ve kal›c› ö¤renmeler için olanaklar sunS O R U
malar›; dikkat ve gözlemle ilgili yeterliklerin kazand›r›lmas›na olanak sa¤lamalar›
ve çevreyi tan›ma, çevreyle iliflkiler kurma olana¤› sa¤lamalar› bak›m›ndan üstünD‹KKAT
lükleri vard›r (Çilenti, 1984). Gezi-gözlem plan› günlük plan kapsam›nda düflünülmelidir. Bu nedenle, yap›lacak gezi ve gözlem bir plana dayal› olarak gerçeklefltiSIRA S‹ZDE
rilmelidir. E¤er
gezi bir kuruma yap›lacaksa, kuruma önceden haber verilmeli,
plan ö¤rencilerle birlikte haz›rlanmal›d›r. Gezi-gözlem plan›nda, amaçlara, yap›lacak etkinliklere, ö¤rencilere verilecek ödevlere ve de¤erlendirmeye iliflkin bilgileAMAÇLARIMIZ
re de yer verilmelidir (Binbafl›o¤lu, 1999, ss.138-141). Bir gezi-gözlem plan›n›n yap›sal niteli¤i Tablo 5.4’te verilmifltir.
N N
K ‹ T A P
Tablo 5.4.
Gezi-Gözlem
Plan›n›n Yap›sal
TNiteli¤i
ELEV‹ZYON
‹NTERNET
Bir ders plan›nda
bulunmas› gereken bölümler nelerdir?
SIRA S‹ZDE
K ‹ T A P
Geziye !li"kin Genel Bilgiler
Tarih
Gezi Yeri
ELEV‹ZYON
Geziye Çıkı!TSaati
Geziden Dönü! Saati
Geziye Hangi Araçla Gidilece"i
Gezi Kafile Ba!kanı
Takip Edilecek‹ NYol
TERNET
#lk Yardım Malzemesi
Geziye Katılacak Sınıflar ve Ö#renci Sayıları
$ube
Erkek
Kız
Toplam
Gezinin Amacı:
Gezinin Konusu:
Gezi için ö"rencilere verilen inceleme ödevi:
De"erlendirme (Geziye ili!kin görü!ler):
Sınıf Ö"retmeni
Okul Müdürü
#lçe/#l Milli E"itim Müdürü
101
Gezi plan› yukar›daki biçimde yap›ld›ktan sonra, plana, geziye kat›lan ö¤rencilerin listesi eklenmelidir. Bu listede ö¤rencinin ad›-soyad› ve telefon gibi iletiflim
bilgilerine yer verilmelidir.
Deney Plan›
Deney, belli bir do¤a olay›n›, etmenleri denetim alt›nda tutarak s›n›f ya da laboratuarda ö¤rencilere göstermek için yap›lan planl› bir deneme ya da s›nama ifli olarak tan›mlanabilir. Deneyin belli bir plana göre yap›lmas› gerekir. Bir deney plan›nda flu konulara yer verilmelidir: Deney konusu, deneyin amac›, deneyin yap›laca¤› yer, deneyde kullan›lacak araç-gereçler, ö¤rencilere düflen görevler ve deney sonuçlar›n›n de¤erlendirilmesi (O¤uzkan, 1989, ss.92-93). Bir deney plan›n yap›sal niteli¤i Tablo 5.5’te verilmifltir.
Deney Planı
Tablo 5.5.
Deney Plan›n›n
Yap›sal Niteli¤i
Sınıf
Ders
Süre
Deneyim Amacı
Deneyin Konusu
Kullanılacak Araç ve Gereç
Deneyin Yapılı!ı
Deneyi De"erlendirme
Sınıf Ö"retmeni
Okul Müdürü
102
Özet
N
A M A Ç
1
N
A M A Ç
2
N
A M A Ç
3
Ö¤retim etkinliklerini planlamayla ilgili temel
kavramlar› aç›klamak
Plan, yap›lacak ö¤retim etkinliklerinin önemini,
neden yap›laca¤›n›, ne tür etkinliklere yer verilece¤ini ve bu etkinliklerin nas›l yap›laca¤›n› gösteren ve gerekti¤inde ö¤rencilerin de kat›l›m›yla
ö¤retmen taraf›ndan haz›rlanan bir çal›flma k›lavuzudur. Ö¤retimi planlamak, ö¤retim program›ndaki amaçlar›, içeri¤i, ö¤retme-ö¤renme sürecini ve de¤erlendirme etkinliklerini zaman ve s›ra aç›s›ndan de¤iflmez bir kal›ba göre düzenlemek biçiminde anlafl›lmamal›d›r. Planlama ise,
önceden belirlenmifl olan program amaçlar›na
ulaflabilmek için hangi ö¤retim etkinliklerinin seçilece¤ini, bu etkinliklerin niçin ve nas›l yap›laca¤›n›, hangi yöntem, teknik ve araç-gereçlerin kullan›laca¤›n› ve ö¤renilenlerin nas›l de¤erlendirilece¤ini önceden ayr›nt›l› olarak saptama iflidir.
N
A M A Ç
4
N
A M A Ç
5
Ö¤retimde plan yapman›n önemini kavramak
Ö¤retimde önceden saptanm›fl olan amaçlara
ulaflman›n en etkili yolu planl› çal›flmad›r. Plans›z yap›lan etkinlikler, ifllerin gelifligüzel yürümesine, aksakl›klara, zaman ve emek kayb›na yol
açarak ö¤retimi gerçek amac›ndan uzaklaflt›r›r.
‹yi bir planlama, ö¤retim etkinliklerinin ak›c› ve
düzenli olarak yürütülmesine olanak sa¤lar. ‹yi
planlanan ve uygulanan ö¤retim etkinlikleri, ö¤retim sürecinde yaflanabilecek olas› birçok sorunun ortaya ç›kmas›n› önleyebilir.
Ö¤retim sürecinde kullan›lan plan türlerini
s›ralamak
Ö¤retimde, ünitelendirilmifl y›ll›k plan, günlük
plan ve ders plan› ö¤retmenlerin kulland›klar›
plan türleridir. Ayr›ca, ünitelendirilmifl y›ll›k planda belirtildi¤i gibi ders plan› kapsam›nda gezi
plan›, gözlem plan› ve deney plan› da kullan›l›r.
Ünitelendirilmifl y›ll›k plan, günlük plan ve ders
plan›n›n özelliklerini tan›mak
Ünitelendirilmifl y›ll›k plan, ö¤retmenin, bir ö¤retim y›l›nda verece¤i derslerle ilgili program
uyar›nca belli üniteleri ya da konular› hangi aylarda yaklafl›k olarak ne kadar sürede iflleyece¤ini gösteren bir çal›flma plan›d›r. Günlük plan, bir
günde yap›lmas› planlanan de¤iflik dersler veya
etkinlikler için ö¤retme-ö¤renme etkinliklerinin
tasarlanmas›na dönük olarak yap›lan pland›r.
Ders plan› ise, bir ya da birkaç ders saatinde ifllenecek bir konunun amaçlar›n›, bu konuya iliflkin etkinlikleri, tart›flma sorular›n›, ödevleri, uygulama çal›flmalar›n›, ders araç-gereçlerini ve de¤erlendirme yollar›n› belirten ve ders öncesi ilgili ö¤retmen taraf›ndan haz›rlanan pland›r.
Ö¤retimini yapaca¤›n›z derslerle ilgili farkl› türlerdeki planlar› yapmak
Bir ders plan› haz›rlan›rken;
• Dersin do¤as› ve ö¤retim basama¤›ndaki di¤er derslerle iliflkisi,
• ‹fllenecek konu örüntüsü,
• Ö¤renci kazan›mlar› ve hedef davran›fllar,
• Konunun ifllenece¤i tarih ve olas› süre,
• Konunun en etkin bir biçimde ifllenebilmesi
için gerekli olan e¤itim araç-gereç ile baflvurulacak kaynaklar,
• Ö¤retme-ö¤renme sürecine yönelik etkinlikler, gerekiyorsa güvenlik önlemleri, deney ve
gözlem,
• Konunun ifllenece¤i s›n›ftaki ö¤rencilerin bireysel özellikleri ve farkl›l›klar›n› ö¤retim sürecinde göz önünde bulundurma,
• Gereksinimleri belirleme ve ö¤retme-ö¤renme yaflant›lar›nda de¤erlendirme süreci,
• Ö¤renme-ö¤retme sürecini de¤erlendirmeye
yönelik ölçme etkinlikleri ve de¤erlendirme
yaklafl›m› belirlenir.
103
1. Afla¤›dakilerden hangisi ders plan› haz›rlama ilkeleri aras›nda yer almaz?
a. Ö¤rencilerin gereksinimleri, ilgi ve yeteneklerinin dikkate al›nmas›
b. Haz›rlanan ders plan›nda hiçbir de¤ifliklik yap›lamayaca¤›n›n dikkate al›nmas›
c. Planda de¤erlendirmenin nas›l yap›laca¤›na yer
verilmesi
d. Planda önceki dersler aras›nda gerekli ba¤lant›n›n kurulmas›
e. Plan›n çok ayr›nt›l› ya da çok k›sa haz›rlanmamas›
2. Afla¤›daki birlefltirilmifl s›n›flar için haz›rlanan bir
günlük plana ait bilgilerden hangisi yanl›flt›r?
a. Günlük planda, “ö¤retmenli” ve “ödevli” derslere yer verilir.
b. Ö¤retmenli derslerin plan› daha ayr›nt›l› yap›l›r.
c. Ödevli dersler günlük plana ders ad› ve yap›lacak etkinlikler biçiminde yaz›l›r.
d. Ödevli derslere günlük planda yer verilmez.
e. Planda ö¤retmenli dersler büyük harfle, ödevli
dersler küçük harfle yaz›l›r.
3. Afla¤›dakilerden hangisi günlük plan kapsam›nda
yap›lan bir plan türü de¤ildir?
a. Ders plan›
b. Gezi plan›
c. Gözlem plan›
d. Deney plan›
e. Ünitelendirilmifl y›ll›k plan
4. Afla¤›dakilerden hangisi ünitelendirilmifl y›ll›k plan
haz›rlaman›n aflamalar›ndan de¤ildir?
a. Plan haz›rlan›rken ö¤retmenin elinin alt›nda bir
takvim olmas›
b. Ö¤retmenin, o ö¤retim y›l›nda A ve B grubunda
kaç›nc› y›l ünitelerinin okutuldu¤unu belirlemesi
c. Plan haz›rlan›rken ö¤retmenin elinin alt›nda
ilkö¤retim okulu program›n›n olmas›
d. Dönemlere göre ders da¤›l›m çizelgesinin
ç›kar›lmas›
e. ‹fllenecek ünitelerin ve konular›n amaçlar›n›n
belirlenmesi
5. Afla¤›daki ö¤retimde plan yapmayla ilgili bilgilerden
hangisi yanl›flt›r?
a. Plan yapmak dersin amaçlar›n›n gerçeklefltirilmesini garanti alt›na al›r.
b. Plan esnek bir biçimde yap›l›r.
c. Plan ö¤retmenin güven içinde ders yapmas›n›
sa¤lar.
d. Ö¤retim etkinliklerinin düzenli bir biçimde yürütülmesini sa¤lar.
e. Zaman›n etkili ve verimli kullan›m›n› sa¤lar.
6. Afla¤›dakilerden hangisi plan yapman›n sa¤lad›¤› yararlardan biri de¤ildir?
a. Ö¤retimin nas›l yap›laca¤›n›n önceden bilinmesini sa¤lama
b. Programlar›n süresi içinde tamamlanmas›n›
sa¤lama
c. Ö¤retmen ve ö¤rencileri da¤›n›kl›ktan kurtarma
d. Ö¤retimin baflar›s›n› güvence alt›na alma
e. De¤erlendirmenin sa¤lam ve güvenilir olmas›n›
sa¤lama
7. Afla¤›dakilerden hangisi ders plan›nda ön görülen
sürenin yaklafl›k olarak yar›dan fazlas›n›n ayr›lmas› gereken bölümdür?
a. Biçimsel bölüm
b. Gelifltirme
c. Sonuç
d. Ölçme-de¤erlendirme
e. Girifl
8. Afla¤›dakilerden hangisi bir ö¤retmenin ders plan›n
uygulanmas›nda dikkat çekme aflamas›nda yapmamas› gereken bir etkinliktir?
a. Do¤rudan konuyu anlatma
b. Derse f›kra anlatarak bafllama
c. Derse bir an›s›n› anlatarak bafllama
d. S›n›fa her zamankinden farkl› girme
e. Derse bir olay› anlatarak bafllama
104
9. Afla¤›dakilerden hangisi ders plan› haz›rlaman›n yararlar›ndan biri de¤ildir?
a. Süreyi etkili kullanma
b. Konuyu zaman›nda bitirme
c. Ö¤retimi önceden belirlendi¤i biçimde gerçeklefltirme
d. Demokratik bir s›n›f ortam› oluflturma
e. Kaynaklar› etkili ve verimli kullanma
10. Afla¤›dakilerden hangisi ünitelendirilmifl y›ll›k plan
haz›rlama sürecine iliflkin yanl›fl bir bilgidir?
a. Ö¤retim y›l›n›n bafl›nda haz›rlanmas›
b. Ünitelerde ifllenecek belirli gün ve haftalar›n belirlenmesi
c. Çevreye uygun ek üniteler eklenmesi
d. ‹fllenecek ünitelerin amaçlar›n›n belirlenmesi
e. Derslerin nerede ve nas›l ifllenece¤inin belirtilmesi
1. b
2. d
3. e
4. d
5. a
6. d
7. b
8. a
9. d
10. e
Ö¤retim Etkinliklerinin Planlanmas›” konusunu
yeniden okuyunuz.
Yan›t›n›z yanl›fl ise, “Günlük Plan” konusunu
yeniden okuyunuz.
Yan›t›n›z yanl›fl ise, “Günlük Plan›” konusunu
yeniden okuyunuz.
Yan›t›n›z yanl›fl ise, “Ünitelendirilmifl Y›ll›k Plan”
Ö¤retim Etkinliklerinin Planlanmas›” konusunu
yeniden okuyunuz.
Yan›t›n›z yanl›fl ise, “Ö¤retimde Plan Yapman›n
Önemi” konusunu yeniden okuyunuz.
Yan›t›n›z yanl›fl ise, “Ders Plan›” konusunu
yeniden okuyunuz.
yeniden okuyunuz.
yeniden okuyunuz.
Yan›t›n›z yanl›fl ise, “Ünitelendirilmifl Y›ll›k Plan”
S›ra Sizde 1
Ö¤retimde planl› çal›flman›n birçok yarar› vard›r. Bunlar flöyle özetlenebilir: Ö¤retmenin, ö¤retimde neyi,
niçin ve nas›l yapaca¤›n› önceden bilmesini sa¤lar.
Programlar›n süresi içinde tamamlanmas›n› sa¤lar. Ö¤retmen ve ö¤rencileri da¤›n›kl›ktan kurtar›r. Ö¤retmenin derslere haz›rl›kl› girmesini sa¤lar. Ö¤rencilerin ilgi, gereksinim ve yeteneklerine göre ö¤retim yap›lmas›na olanak verir. Ö¤retimin de¤erlendirilmesini sa¤lam ve güvenilir verilere göre yap›lmas›n› sa¤lar. Ö¤retmen ve ö¤rencilere düzenli ve birlikte çal›flma al›flkanl›¤› kazand›r›r. E¤itim etkinliklerinde düflünceye
aç›kl›k kazand›r›r.
S›ra Sizde 2
Her türlü plan›n ö¤retmenin kendisi taraf›ndan yap›lmas› gerekmektedir. Plan, ö¤retim program›n›n yaln›zca zaman›n›n ve içeri¤inin belli bir s›raya konulmas›
de¤ildir. Plan›n temel ifllevi, ö¤retim programlar›nda
yer alan tüm ö¤elerin karfl›l›kl› etkileflim içerisinde bir
bütün olarak ifle koflularak istenilen hedeflere ulaflmas›n› sa¤lamakt›r. Planlama konusunda ö¤retmenler
niteli¤e önem vermeli, bahaneci olmamal›, amaçlarla
tutarl›l›¤a dikkate etmeli, olanaklar ölçüsünde bol materyal kullanmal› ve kulland›rmal› ve ö¤retimde yeni
yaklafl›mlara yer vermelidir. Ayr›ca, ö¤rencilerin etkin
olmas›, yaparak ve yaflayarak ö¤renmesi planlaman›n
anahtar› olmal›d›r. Planlamada esneklik ve yarat›c›l›k
aç›s›ndan haz›r plan ve kopya planlar›n kullan›m› düflünülmemelidir. Ö¤retim etkinliklerini planlama ö¤retmenlerin en önemli görevlerinden biridir. Ö¤retmenden beklenen, ö¤retilecek içeri¤i ö¤rencilerin ve konunun özelli¤ini göz önünde bulundurarak planlamak ve
haz›rlad›¤› plan› baflar›yla uygulamakt›r. Ö¤retmenlerin
bu sorumlulu¤unu etkili bir biçimde yerine getirebilmeleri, onlar›n ö¤retimi planlama konusunda yeterli olmalar›n› gerektirmektedir.
105
Kaynaklar
S›ra Sizde 3
Günlük plan, birlefltirilmifl s›n›flarda “ö¤retmenli” ve
“ödevli” olarak yap›l›r. Günlük planda, ö¤retmenli ders
daha ayr›nt›l›, ödevli ders ise, dersin ad› ve yap›lacak
etkinlikler biçiminde yaz›l›r. Ancak, günlük plan›n böyle yap›lm›fl olmas› ödevli derslerdeki ö¤rencilerle ö¤retmenin ilgilenmeyece¤i ve dersi haz›rlam›fl oldu¤u
ö¤retmenli ders plan›na göre iflleyece¤i anlam›na gelmez. Çünkü, birlefltirilmifl s›n›f›n do¤as› ve s›n›ftaki etkileflim nedeniyle o anda ö¤retmenli derslerde gerçeklefltirilen etkinlikler ödevli derslerdeki ö¤rencilerin ilgilerini çekebilir ya da dikkatini da¤›tabilir. Yine, ödevli
derslerdeki ö¤renciler ö¤retmene yapt›klar› etkinliklerle ilgili soru sormak isteyebilir. Bu nedenle, ö¤retmenin
ayn› anda gerek ö¤retmenli ders kapsam›ndaki ö¤rencilerle gerek ödevli dersler kapsam›ndaki ö¤rencilerle
ilgilenmek zorunda kalabilir.
S›ra Sizde 4
Bir ders plan› ne kadar iyi haz›rlanm›fl olursa olsun kimi nedenlerden dolay› istenildi¤i gibi uygulanmayabilir. Örne¤in, ö¤rencilerin ön bilgileri yetersiz olabilir,
ö¤retim sürecinde kullan›lmas› düflünülen araç-gereçler sa¤lanamayabilir, bozulabilir ya da önceden kestirilemeyen kimi durumlar ortaya ç›kabilir. Bu nedenle,
ders plan› esnek haz›rlanmal›, son anda ortaya ç›kabilecek durumlar ve yap›labilecek de¤ifliklikler dikkate
al›nmal›d›r.
S›ra Sizde 5
Bir ders plan›nda, genelde befl bölüm bulunur. Birinci
bölümde; dersin ad›, s›n›f ve flube, ünite ad›, tarih, konu ve önerilen süre gibi bilgiler yer al›r. ‹kinci bölümde; ö¤renci kazan›mlar› ünite kavramlar› ve sembolleri/davran›fl örüntüsü, güvenlik önlemleri (varsa), ö¤retme-ö¤renme yöntem ve teknikleri, kullan›lan e¤itim
teknolojileri, araç, gereç ve kaynaklar›, ö¤retme-ö¤renme etkinliklerine iliflkin bilgiler yaz›l›r. Üçüncü bölümde; ölçme de¤erlendirme, al›flt›rma/ödev ve di¤er derslerle iliflkisine iliflkin bilgilere yer verilir. Dördüncü bölümde, plan›n uygulanmas›na iliflkin aç›klamalar yaz›l›r.
Beflinci bölümde ise, plan› haz›rlayana ö¤retmenin ad›soyad›, imzas› ile plan› onaylayan okul müdürünün ad›
soyad›, imzas›, tarih ve mühür gibi bilgiler olur.
Akbafll›, S. ve Pilten, Ö. (2005). Birlefltirilmifl S›n›flarda Ö¤retim. (2. Bas›m). Konya: Mikro Yay›nlar›.
Binbafl›o¤lu, C. (1999). Birlefltirilmifl S›n›flarda Ö¤retim. (Yenilenmifl 3. Bask›). Ankara: An› Yay›nc›l›k.
Çilenti, K. (1984). “Fen Ö¤retiminde Araç-Gereç Kullan›m› ve Laboratuar Uygulamas›”, Ortaö¤retim Kurumlar›nda Fen Ö¤retimi ve Sorunlar›. Ankara:
Türk E¤itim Derne¤i Yay›nlar›.
Demirel, Ö. (2002). Plandan De¤erlendirmeye Ö¤retme Sanat›. (2. Bask›). Ankara: PegemA Yay›nc›l›k.
Erdem, A. R. (2004). Birlefltirilmifl S›n›flarda Ö¤retim. (2. Bask›). Ankara: An› Yay›nc›l›k.
Editör: B.Özer. Eskiflehir: Anadolu Üniversitesi Aç›kö¤retim Fakültesi Yay›nlar›.
Gültekin, M. (2001). “Ö¤retim Etkinliklerinin Planlanmas›”, Ö¤retimde Planlama ve De¤erlendirme.
Editör: M. Gültekin. Eskiflehir: Anadolu Üniversitesi
(Geniflletilmifl 3. Bask›). Ankara: PegemA Yay›nc›l›k.
MEB. (2003). “Milli E¤itim Bakanl›¤› E¤itim ve Ö¤retim
Çal›flmalar›n›n Planl› Yürütülmesine ‹liflkin Yönerge”, Milli E¤itim Bakanl›¤› Tebli¤ler Dergisi,
(2551).
O¤uzkan, A. F. (1989). Orta Dereceli Okullarda Ö¤retim (Amaç, ‹lke, Yöntem ve Teknikler). (2.
Bas›m). Ankara: Emel Matbaac›l›k Sanayii.
Öncül, R. (2000). E¤itim ve E¤itim Bilimleri Sözlü¤ü.
(Birinci Bask›). ‹stanbul: Milli E¤itim Bas›m Evi.
fiahin-Yanpar, T. (2003). “Ö¤retimde Planlama”, Hayat
Bilgisi ve Sosyal Bilgiler Ö¤retimi. Editörler: C.
Öztürk ve D. Dilek. (2. Bask›). Ankara: PegemA Yay›nc›l›k.
Tok, fi. (2005). “Ö¤retimin Yönetimi”, Etkili S›n›f Yönetimi. Editör: H. K›ran. Ankara: An› Yay›nc›l›k.
Yaflar, fi. (2006). “Etkili ve Anlaml› Ö¤renme ‹çin Yol
Haritas›: Ö¤retimi Planlama,” Hayat Bilgisi ve Sosyal Bilgiler Ö¤retimi: Yap›land›rmac› Bir Yaklafl›m. Editör: C. Öztürk. (1. Bask›). Ankara: PegemA Yay›nc›l›k.
Y›lmaz, H. ve Sünbül, A. M. (2000). Ö¤retimde Planlama ve De¤erlendirme. Konya: Mikro Yay›nlar›.
Birlefltirilmifl
S›n›flarda
S›n›f Yönetimi
6
Birlefltirilmifl s›n›flarda ö¤retim yapan ö¤retmen için s›n›f yönetimi, ba¤›ms›z s›n›flarda ö¤retim yapan ö¤retmene göre daha zordur. Çünkü, birlefltirilmifl s›n›flarda ö¤retimde kimi dersler ö¤retmenli kimi dersler ödevli olarak ifllenmektedir. Buna göre, ö¤retmen, bir grupla ö¤retmenli ders ifllerken di¤er grup ö¤retmenin aç›klamalar› ve rehberli¤i do¤rultusunda kendi kendilerine çal›flmak durumunda kalmaktad›rlar. Böylesi bir ortamda, s›n›f yönetimi de¤iflkenlerini e¤itim-ö¤retimin
amaçlar› do¤rultusunda etkili bir biçimde düzenlemek büyük önem tafl›maktad›r.
Amaçlar›m›z
N
N
N
N
Birlefltirilmifl s›n›flarda s›n›f ortam› ve grup etkilefliminin önemini anlamak,
Birlefltirilmifl s›n›flarda s›n›f yönetimi ve disiplin aras›ndaki iliflkiyi kavramak,
Birlefltirilmifl s›n›flarda güdüleme ve iletiflimi sa¤lama yollar›n› aç›klamak,
Birlefltirilmifl s›n›flarda karfl›lafl›lan davran›fl sorunlar› ve al›nabilecek önlemleri tan›mak
107
108
Örnek Olay
Esra ö¤retmen, befl s›n›f›n bir arada bulundu¤u birlefltirilmifl s›n›fl› bir köy okulunda ö¤retmenlik yap›yordu. Okulda A grubunda 25, B grubunda 15 ö¤renci olmak üzere toplam 40 ö¤renci vard›. A grubu ve B grubu ö¤rencileri bir arada ö¤renim görüyordu. A ve B gruplar›ndaki ö¤rencilerin geliflim ve ö¤renme düzeyi
birbirinden farkl›yd›. Dersleri ö¤retmenli ve ödevli olarak ifllemek oldukça karmafl›k ve güçtü.
Esra ö¤retmen, ö¤rencilerini tan›maya çal›fl›yordu. Ancak, ö¤rencilerin akademik baflar› düzeylerinin düflük olmas› bir yana davran›fllar› da çok olumlu de¤ildi. S›n›fta bir karmafla söz konusuydu. Bunun nedenini merak ediyordu. “Daha
yeniyim, belki bana öyle geliyordur.” diye düflünüyordu.
Bir gün, Esra ö¤retmen, A grubuyla ders iflliyordu. Ö¤renciler, dikkatle Esra ö¤retmeni dinliyorlard›. Dersin tam ortalar›yd›. B grubunun bulundu¤u s›ralardan,
“Ahh, ne oluyor yaa!” diye bir ç›¤l›k duyuldu. Tüm s›n›f bu ç›¤l›¤›n geldi¤i tarafa
yöneldi. S›n›fta tam bir sessizlik hâkimdi. Esra ö¤retmen h›fl›mla oraya yöneldi. Bir
yandan da “Ne oluyor burada?” diye ba¤›rd›. Çok k›zm›flt›. “Kim ç›¤l›k att›?” diye
sordu. Kimsede ses yoktu. Tüm çocuklar birbirine bakt›. Esra ö¤retmen tekrar sordu. Ayfle, k›s›k bir sesle “Ben ç›¤l›k att›m, ö¤retmenim.” dedi. Ard›ndan da ekledi:
“Ama ö¤retmenim, Yusuf bana vurdu”. Esra ö¤retmen Ayfle ve Yusuf’a “Ç›k›n d›flar›ya!” dedi. Ayfle, “Ama ö¤retmenim” dedi ve a¤layarak d›flar› ç›kt›. Yusuf, “Benim kabahatim yok ö¤retmenim.” dedi. Esra ö¤retmen daha da k›zd›. “Hemen ç›k
d›flar›ya.” dedi. Yusuf ç›kmak istemedi.
Acaba, Esra ö¤retmen do¤ru mu yapt›? Baflka nas›l davranabilirdi? Bu olumsuz davran›fllar›n kayna¤› ne olabilir?
Anahtar Kavramlar
• S›n›f Ortam›
• Grup Etkileflimi
• Birlefltirilmifl S›n›flarda S›n›f
Yönetimi
• Disiplin
•
•
•
•
Güdüleme
‹letiflim
Davran›fl Sorunlar›
Davran›fl Sorunlar› ‹çin Önlemler
‹çindekiler
•
•
•
•
B‹RLEfiT‹R‹LM‹fi SINIFLARDA SINIF ORTAMI VE GRUP ETK‹LEfi‹M‹
B‹RLEfiT‹R‹LM‹fi SINIFLARDA SINIF YÖNET‹M‹ VE D‹S‹PL‹N
B‹RLEfiT‹R‹LM‹fi SINIFLARDA GÜDÜLEME VE ‹LET‹fi‹M
B‹RLEfiT‹R‹LM‹fi SINIFLARDA KARfiILAfiILAN DAVRANIfi SORUNLARI VE
ALINAB‹LECEK ÖNLEMLER
6. Ünite - Birlefltirilmifl S›n›flarda S›n›f Yönetimi
109
G‹R‹fi
Birlefltirilmifl s›n›flarda ö¤retimde s›n›f yönetimi, ba¤›ms›z s›n›flardaki s›n›f yönetimine göre daha karmafl›k ve güçtür. Birlefltirilmifl s›n›fta birden fazla s›n›f ve her
s›n›f içerisinde farkl› düzeyde ö¤renciler bulunmaktad›r. Bu nedenle, birlefltirilmifl
s›n›flarda ö¤retimde s›n›f yönetimi de¤iflkenlerinin e¤itim-ö¤retimin amaçlar› do¤rultusunda düzenlenmemesi ö¤retmenin etkilili¤ini ve verimlili¤ini düflürmektedir.
Bu ünitede, önce birlefltirilmifl s›n›flarda s›n›f ortam›, grup etkileflimi, s›n›f yönetimi ve disiplini konular› üzerinde durulmufl, birlefltirilmifl s›n›flarda güdüleme
ve iletiflimin önemine de¤inildikten sonra birlefltirilmifl s›n›flarda karfl›lafl›lan davran›fl sorunlar› ve al›nabilecek önlemler aç›klanm›flt›r.
B‹RLEfiT‹R‹LM‹fi SINIFLARDA SINIF ORTAMI VE GRUP
ETK‹LEfi‹M‹
S›n›f, ö¤renci ve ö¤retmenin ö¤retme ve ö¤renme durumlar›n› gerçeklefltirdi¤i ortamlar olarak tan›mlanabilir. S›n›fta, ö¤retmen, ö¤renciler ve ö¤renciler aras›nda
oluflan gruplar birbirleriyle etkileflim halindedir. S›n›fta birbiriyle etkileflimde bulunan birey ve gruplar, ö¤retime olumlu ya da olumsuz etkide bulunmaktad›r.
Birlefltirilmifl S›n›flarda S›n›f Ortam›
E¤itim ve ö¤retimin gerçeklefltirildi¤i s›n›f ortam›; s›n›f›n fiziksel ve duyuflsal olarak düzenlenmesi, ö¤retim araç-gereçlerinin düzenlenmesi ve olumlu bir s›n›f atmosferi oluflturulmas› gibi birçok etmenden oluflmaktad›r. S›n›f ortam›yla ilgili bu
etmenlerin düzenlenmesi, gerçeklefltirilen e¤itim ve ö¤retim etkinliklerini olumlu
ya da olumsuz yönde etkilemektedir.
Fiziksel düzenleme: S›n›ftaki her türlü eflya, s›ralar ve di¤er malzemeler ö¤rencilerin kolay ve güvenli bir biçimde hareket edebilmelerine olanak tan›yacak biçimde düzenlenmelidir. S›ralar aras›ndaki koridorlar ve geçifl yollar›, girifl ve ç›k›fl
kap›lar› ve s›n›f içinde çok s›k olarak kullan›lan alanlar sürekli olarak aç›k ve kullan›labilir tutulmal›d›r. S›n›ftaki mobilyalar da (s›ralar, masalar, dolaplar vb.) ö¤retmenin ö¤retim amaçlar›yla uyumlu bir biçimde düzenlenmelidir. Tüm ö¤renciler
tahtay› aç›k ve net olarak görebilmelidir. Ö¤retmenin tüm ö¤rencileri görebilmesi,
gerekli oldu¤u durumlarda kimi ö¤rencilerle birlikte çal›flabilmesi aç›s›ndan önemlidir. S›n›f içinde proje, grup çal›flmas› ya da sosyal etkinlik yap›labilecek genifllikte bir alan bulunmal›d›r. Ayr›ca, görsel-iflitsel araçlar s›n›fta güvenli bir yere yerlefltirilmeli ve amac›na uygun bir biçimde kullan›lmal›d›r. Bir baflka önemli nokta da,
s›n›f›n temiz ve düzenli olmas›d›r. Art›k maddeler uygun bir biçimde çöpe at›lmal›, giysiler düzenli olarak as›lmal› ve döflemelerin temiz olmas› sa¤lamal›d›r. Yaz›
tahtas› ve duyuru levhalar› kolayca okunabilecek durumda olmal›d›r (Tanr›ö¤en,
1995, s.8; Tanr›ö¤en ve Kunt, 1999, s.50). Birlefltirilmifl s›n›flarda ö¤retim yapan ö¤retmen, s›n›f›n fiziksel düzenlemesine önem vermelidir. Özellikle, köylerde, düzenleme yap›lacak s›n›fta, araç-gereçler eksik, eski ya da kullan›lamaz durumda
olabilmektedir. Bu nedenle, ö¤retmen öncelikle, s›n›f›n fiziksel düzenlemesi için
gerekli olan araç-gereç eksikli¤ini gidermeye çal›flmal›d›r (Erdem, 2006, s.237).
Duyuflsal düzenleme: Ö¤retmenin tutum ve beklentileri, düflünceleri, s›n›f›
kontrol etmede kulland›¤› teknikler, sesini etkili kullanmas›, kendine güvenmesi,
ö¤rencilere karfl› esprili olmas› ve onlar› ödüllendirmesi s›n›f›n duyuflsal ortam›n›
oluflturan etmenlerdir (Çakmak, 2000, s.30). Birlefltirilmifl s›n›flarda görev yapan
ö¤retmen, ö¤retmenli ve ödevli derslerin yap›ld›¤› s›n›f ortam›nda sesini etkili bir
biçimde kullanmal›d›r. Ders öncesi iyi bir haz›rl›k yapmal› ve kendine güvendi¤i-
ö¤retim yapan ö¤retmen,
s›n›f›n fiziksel
düzenlemesine önem
vermelidir. Özellikle,
köylerde düzenleme
yap›lacak s›n›fta, araçgereçler eksik, eski ya da
kullan›lamaz durumda
olabilmektedir. Bu nedenle,
ö¤retmen öncelikle, s›n›f›n
fiziksel düzenlemesi için
gerekli olan araç-gereç
eksikli¤ini gidermeye
çal›flmal›d›r.
Birlefltirilmifl s›n›flar›
yöneten ö¤retmen, s›n›fta
bulunan ö¤retim araçgereçlerini, ö¤rencilerin
etkili ve kolay
kullanabilece¤i bir biçimde
düzenlemelidir.
110
görev yapan ö¤retmen,
ö¤retmenli ve ödevli
derslerin yap›ld›¤› s›n›f
ortam›nda sesini etkili bir
biçimde kullanmal›d›r. Ders
öncesi iyi bir haz›rl›k
yapmal› ve kendine
güvendi¤ini s›n›fa
hissettirmelidir. Ö¤rencilere
karfl› sevecen, anlay›fll› ve
esprili olmal›d›r.
görevli ö¤retmen
“demokratik bir s›n›f
atmosferi” oluflturmal›d›r.
Demokratik s›n›f atmosferi,
ö¤rencilerin kendilerini
özgürce ifade
edebilmelerine, kendilerine
güven duymalar›na ve
birbirileriyle
yard›mlaflabilmelerine
olanak sa¤lar.
SIRA S‹ZDE
1
Grup, ortak norm ve
davran›fl ilkelerini paylaflan,
aralar›nda çeflitli rol
S O R U gerçeklefltiren,
farkl›laflmas›
ortak bir amac› paylaflan ve
bu amaç do¤rultusunda
birbirleriyle
D ‹ K K A haberleflme
T
içerisinde olan, karfl›l›kl›
olarak birbirini etkileyen iki
ya da daha fazla kiflinin bir
SIRAgelmesi
S‹ZDEile ortaya
araya
ç›kan sosyal bir olgudur.
AMAÇLARIMIZ
ni s›n›fa hissettirmelidir. Ö¤rencilere karfl› sevecen, anlay›fll› ve espirili olmal›d›r.
Ö¤rencileri ödüllendirirken de k›skançl›k yaratabilecek maddi ödüllerden (kalem,
defter verme) kaç›narak daha çok psikolojik (onurland›r›c› sözler söyleme vb.) ve
sosyal (baflar›l› ö¤renciyi s›n›fa alk›fllatt›rma) ödüllere a¤›rl›k vermelidir.
Araç-gereçlerin düzenlenmesi: Ö¤retim araç-gereçlerinin düzenlenmesi, sergilenmesi (gösterilmesi) ve görünümleri önemlidir. Bu araç-gereçler, temiz tutulmal›, ö¤rencilerin kolayca kullanabilece¤i durumda ve düzende olmal›d›r. Araç-gerecin görüntüsü ö¤rencilerin yapm›fl olduklar› çal›flmalar› yans›tmal›d›r (Tanr›ö¤en,
1995, s.8; Tanr›ö¤en ve Kunt, 1999, s.50). Birlefltirilmifl s›n›flar› yöneten ö¤retmen,
s›n›fta bulunan ö¤retim araç-gereçlerini, ö¤rencilerin etkili ve kolayca kullanabilece¤i bir biçimde düzenlemelidir (Erdem, 2006, s.237).
S›n›f atmosferi: Önemli bir öge olan s›n›f atmosferini tan›mlamak zordur. S›n›f
atmosferi bir s›n›f›n kiflili¤idir. Bir bireyin kiflili¤i, davran›fl› üzerinde ne derece etkiliyse, bir s›n›f›n atmosferi de o s›n›ftaki e¤itim ve ö¤retim etkinlikleri üzerinde o
derece etkilidir. Bu nedenle, olumlu bir s›n›f atmosferi oluflturmak ö¤retmenin en
temel görevlerinden biridir. S›n›fta olumlu bir ö¤renme atmosferinin bulunup bulunmad›¤› birtak›m sorular sorularak anlafl›labilir:
• Ö¤renciler kendilerini özgürce ifade edebiliyorlar m›?
• Özgürce soru sorabiliyorlar m›?
• Ö¤retmenden ya da arkadafllar›ndan yard›m istiyorlar m›?
• Ö¤renciler birbirlerini dinliyorlar m›?
• Ö¤retmen ile ö¤renciler aras›nda bir güven duygusu oluflmufl mu?
• Ö¤retmen söz konusu özgürlükler ile s›n›f kontrolü aras›nda denge kurabilmifl mi?
• Ö¤renciler aras›nda birlik ve ba¤l›l›k geliflmifl mi?
Bu sorulara verilen yan›tlar ne kadar olumluysa, s›n›f atmosferi de o kadar
olumludur. Ayr›ca, bu ö¤renme atmosferi içinde, ö¤retmenin fiziksel görünümü de
olumlu olmal›d›r. Ö¤retmenin yüz ifadeleri ve vücut dili, ö¤rencilerin gereksinimlerine uygun, konuflma tonu ise aç›k ve anlafl›l›r olmal›d›r (Tanr›ö¤en, 1995, s.9;
Tanr›ö¤en ve Kunt, 1999, s.50; Demirbolat, 2003, s.43). Birlefltirilmifl s›n›flarda görevli ö¤retmen “demokratik bir s›n›f atmosferi” oluflturmal›d›r. Ö¤retmeninin oluflturaca¤› demokratik s›n›f atmosferi, ö¤rencilerin kendilerini özgürce ifade edebilmelerine, kendilerine güven duymalar›na ve birbirileriyle yard›mlaflabilmelerine
olanak sa¤lar (Erdem, 2006, s.237).
s›n›flarda
S‹ZDE ö¤retimde, s›n›f ortam›yla ilgili düzenlemeler neden önemlidir?
Birlefltirilmifl S›n›flarda Grup Etkileflimi
Grup kavram›n›
çeflitli biçimlerde tan›mlamak olanakl›d›r. Alg›lamaya a¤›rl›k veren tan›ma göre “kiflilerin kendilerini belirli bir gruba ait olarak alg›lamalar›” ile
O R U yap›s›na a¤›rl›k veren tan›ma göre grup “iki ya da daha fazla kigrup oluflur.SGrup
flinin belirli bir ifli yapmak üzere karfl›l›kl› olarak bir araya gelmesi, bu karfl›l›kl›
ba¤l›l›k içinde kiflilerin belirli roller oynamas›, bu rollerin oynanmas›n› düzenleyen
D‹KKAT
belirli normlar›n gelifltirilmesi” ile oluflur. Güdülemeye (motivasyona) a¤›rl›k veren
tan›ma göre ise grup, “çeflitli aç›lardan bir araya gelmek için motive olan kiflilerin
oluflturdu¤uSIRA
birS‹ZDE
topluluktur.” Buna göre grup, ortak norm ve davran›fl ilkelerini
paylaflan, aralar›nda çeflitli rol farkl›laflmas› gerçeklefltiren, ortak bir amac› paylaflan ve bu AMAÇLARIMIZ
amaç do¤rultusunda birbirleriyle haberleflme içerisinde olan, karfl›l›kl›
N N
K ‹ T A P
K ‹ T A P
TELEV‹ZYON
TELEV‹ZYON
olarak birbirini etkileyen iki ya da daha fazla kiflinin bir araya gelmesi ile ortaya ç›kan sosyal bir olgudur (Koçel, 1995, ss.366-367).
Grup etkileflimi, grup üyeleri aras›ndaki etki ve tepkileri içerdi¤i gibi bir grubun di¤er bir grupla iliflkilerini de içerir. Grubun her üyesi, grubun davran›fl ve
özelliklerinden etkilenirken kendi davran›fl özellikleriyle de grubu etkiler. Bir birey olarak ö¤retmen de s›n›f içerisindeki gruplardan etkilenir ve gruplar› da etkiler. Buna göre, s›n›f ortam›nda amaçl› olarak oluflturulmufl ö¤renme gruplar› ile
grup üyelerinin gereksinimlerini karfl›lamak üzere rastlant›sal olarak kurulan do¤al
gruplar birbirleriyle etkileflir.
Getzels ve Thelens (1960) taraf›ndan gelifltirilen s›n›f yaflant›s›n›n genel görünümü üç anahtar kavramla aç›klan›r. Bunlar; amaçl› olarak oluflturulmufl biçimsel ö¤renme gruplar›, grup üyelerinin gereksinimlerini karfl›lamak üzere rastlant›sal olarak oluflmufl biçimsel olamayan (do¤al) gruplar ve yasal olarak biçimsel liderlik
görevinin verildi¤i bir grup üyesi olarak ö¤retmendir. Getzels ve Thelens’in s›n›f
gruplar› modelinin iki önemli boyutu vard›r. Birinci boyut, s›n›fta bulunan kiflilerin
kiflilikleri ve gereksinimleridir. Bu boyut s›n›f yaflam›n›n bireysel boyutudur. Buna
göre, davran›fl, kurumsal rollere önem vermeksizin bireysel gereksinimler, güdüler
ve tutumlar›n bir sonucudur. ‹kinci boyutu sistemin amaçlar›yla ilgilidir. Bu boyut
toplumsal boyut olarak adland›r›labilir. Buna göre davran›fl, kurumsal rollere ait
beklentilerin bir sonucudur. S›n›f davran›fl› kurumsal ve bireysel boyutun etkileflimlerinin bir sonucudur (Akt. Demirbolat, 2003, s.36).
Birlefltirilmifl s›n›flarda ö¤retmen, s›n›fta birden fazla grubun oldu¤unu ve bu
gruplar›n, yap›lan e¤itim-ö¤retime olumlu ya da olumsuz etkide bulundu¤unu bilmeli ve ö¤rencilerin birden fazla grubun üyesi oldu¤unun fark›nda olmal›d›r. Ayr›ca, ö¤retmen, ö¤rencilerin içinde bulundu¤u grubu etkiledi¤ini ve gruptan etkilendi¤ini görebilmelidir.
B‹RLEfiT‹R‹LM‹fi SINIFLARDA SINIF YÖNET‹M‹ VE
D‹S‹PL‹N
Yönetim, eldeki madde ve insan kaynaklar›n› belirlenen amaçlara ulaflabilmek için
etkili ve verimli kullanabilmedir. S›n›f yönetimi ise ö¤retimde belirlenen amaçlar›n
gerçeklefltirebilmesi için karar, planlama, örgütleme, koordinasyon, iletiflim, etkileme ve de¤erlendirme ögelerinin etkili bir biçimde ifle koflulmas›d›r.
Birlefltirilmifl S›n›flarda S›n›f Yönetimi
S›n›f yönetimiyle ilgili çeflitli tan›mlar yapmak olanakl›d›r. Erdo¤an’a (2000, s.11)
göre s›n›f yönetimi, belirli amaçlar›n gerçeklefltirilmesi için planlama, örgütleme,
koordinasyon, iletiflim ve de¤erlendirme gibi fonksiyonlara iliflkin ilke, kavram,
kuram, model ve tekniklerin sistematik ve bilinçli bir biçimde ustal›kla uygulanmas›yla ilgili etkinliklerin tümüdür. Sar›tafl’a (2000, s.48) göre, s›n›f yönetimi, e¤itim
program› ve plan›, ö¤retim yöntemi, ö¤retim teknolojisi, zaman, yer, ö¤renci ve
ö¤retmen aras›nda etkili bir efl güdümleme gerçeklefltirerek, ö¤renmeye elveriflli
bir ortam ve düzenin sa¤lanmas› ve sürdürülmesi olarak tan›mlanabilir. Caslin ve
Guid’e (1992) göre de, s›n›f yönetimi, ö¤rencilerin kendilerini anlamalar›, de¤erlendirmeleri ve kendi kendilerini kontrol etmeleri, içsellefltirmeleri, zenginlefltirmelerinin bir arac› olabilmeli ya da olmal›d›r (Akt. Celep, 2000, s.1).
Baflar’a (1994, ss.14-16) göre s›n›f yönetiminde baflvurulan yaklafl›mlar tepkisel,
önlemsel, geliflimsel ve bütünsel olmak üzere dörde ayr›labilir. Tepkisel yaklafl›m,
istenmeyen davran›fllara ödül ve ceza türü yollarla tepki gösterilerek uygulanan
111
görev yapan ö¤retmen,
s›n›fta birden fazla grubun
oldu¤unu ve bu gruplar›n,
yap›lan e¤itim-ö¤retime
olumlu ya da olumsuz etkide
bulundu¤unu bilmeli,
ö¤rencilerin birden fazla
grubun üyesi oldu¤unun
fark›nda olmal›d›r. Ayr›ca,
ö¤retmen, ö¤rencilerin
içinde bulundu¤u grubu
etkiledi¤ini ve gruptan
etkilendi¤ini görebilmelidir.
112
Etkili bir s›n›f yönetiminin
dönümcül (kritik ) ö¤esi
ö¤retmendir; çünkü o, di¤er
ö¤elerin bütünlefltiricisi ve
bir dereceye kadar da
belirleyicisidir.
modellerdir. Amaç, istenmeyen durum ya da davran›fllar›n de¤ifltirilmesidir. Önlemsel yaklafl›m, planlama düflüncesine ba¤l›, gelece¤i kestirmeye, istenmeyen
davran›fl ve sonucu oluflmadan önlemeye dayal›d›r. Amaç, s›n›fta sorunlar›n ortaya ç›kmas›na olanak vermeyen düzenlemeleri oluflturmakt›r. Geliflimsel yaklafl›m,
ö¤rencilerin fiziksel ve duygusal geliflim düzeylerini dikkate alan yaklafl›md›r. Bu
yaklafl›mda ö¤renciler bedensel, duygusal ve sosyal geliflmelerine uygun etkinlikler yapmaya yönlendirilir. Bütünsel yaklafl›m, duruma göre tepkisel, önlemsel ya
da karfl›daki kiflilerin geliflim özelli¤ine göre izlenen karma bir yaklafl›md›r.
Ayd›n’a (1998, ss.3-5) göre, s›n›f yönetiminde geleneksel ve ça¤dafl yaklafl›m
vard›r. Geleneksel yaklafl›m, ö¤retmen merkezlidir; ö¤retmen etkin, ö¤renci ise pasif konumdad›r. Ö¤retmen-ö¤renci iliflkileri büyük ölçüde yap›land›r›lm›flt›r. S›n›f
içi kurallar oldukça kat› ve tek yönlüdür. E¤itim amaçlar›n›n ve s›n›f içi kurallar›n
belirlenmesinde, ö¤renci kat›l›m›na yer verilmez. Ça¤dafl yaklafl›m, kat›l›mc› ve esnek yap›land›r›lm›fl bir yaklafl›md›r. E¤itim-ö¤retim etkinliklerinin merkezinde ö¤renci yer al›r. S›n›fta uyulmas› gereken kurallar, ö¤retim yöntemleri, dersin amac›
vb. etkinlikler demokratik biçimde tart›fl›l›r. S›n›f bir sistem olarak alg›lan›r. Aytekin’e (2003, s.72) göre, ça¤dafl s›n›f yönetiminde, ö¤renciyi etkilemek için güdüleme, liderlik, terapi ve duyarl›k e¤itimi gibi yöntem ve teknikler kullan›lmaktad›r.
Bir etkileme arac› olarak ö¤retmenin liderlik davran›fl›, ça¤dafl s›n›f yönetimi yaklafl›m›na kaynakl›k etmektedir.
S›n›f yönetiminin s›n›f içi ve d›fl› de¤iflkenleri vard›r. S›n›f içi de¤iflkenler ö¤renci, ö¤retmen ve ortam; s›n›f d›fl› de¤iflkenler ise yak›n ve uzak çevredir (okul ve
e¤itim yönetimi, aile). Etkili bir s›n›f yönetiminin temel ö¤esi ö¤retmendir; çünkü
o, di¤er ö¤elerin bütünlefltiricisi ve bir dereceye kadar da belirleyicisidir. Bu nedenle, yeterlilikleri gelifltirilip, bu yeterlikleri kullanman›n temel de¤iflkeni olan
mesle¤e karfl› olumlu tutum gelifltirilmedikçe, ö¤retmenden iyi bir s›n›f yönetimi
beklenemez (Baflar, 1994, ss.18-19).
Birlefltirilmifl s›n›flarda ö¤retim amaçlar›na ulaflmada s›n›f yönetiminin niteli¤i
çok önemlidir. Bu nedenle, birlefltirilmifl s›n›flarda ö¤retim yapan ö¤retmen s›n›f
yönetiminin de¤iflkenlerini, e¤itim-ö¤retimin amaçlar›n› gerçeklefltirmek üzere etkili bir biçimde düzenleyebilmelidir.
Birlefltirilmifl S›n›flarda Disiplin
Disiplin kavram› var olan yasa, kural, ilke ve düzene uygun davranmay› ifade
eder. Genel anlamda disiplin, bir amaçla bir araya gelmifl insan grubunun düzen
içinde yaflamas›n› sa¤lamak amac›yla seçilip konulmufl kurallar›, hükümleri ve
bunlara uyulmas› için al›nan önlemleri ifade eder. Okulda disiplini sa¤lama ifli basit bir sorun de¤ildir; yeterince çaba, zaman, kaynak, uzmanl›k, sab›r, dayanma gücü ve yarat›c›l›k gerektirmektedir (Sar›tafl, 2000, s.55).
Ö¤retmenin s›n›fta disiplini sa¤lamas›, sorun ortaya ç›kmadan önce ald›¤› önlemler ve sorun ortaya ç›kt›¤›nda gösterdi¤i tepkilerdir (Tertemiz, 2003, ss.56-65).
Disiplin sorunu ç›kmas›n› önleyici yöntemler, ö¤retmenlerin istenmeyen ve s›n›f
düzenini bozan davran›fllar meydana gelmeden önce ald›klar› önlemlerdir. Bunlar;
ö¤rencilerle birlikte s›n›fta uyulmas› gereken kurallar›n belirlenmesi, s›n›fta yap›lacak etkinliklerde planl› çal›flma, ak›c› etkinlik, istenilen davran›fllar›n gösterilmesi
konusunda ö¤retmenin kendisinin tutarl› olmas› ve s›n›f içinde dolaflarak ve görsel taramayla ö¤retmen kontrolüdür. Disiplin sorununa tepki yöntemleri, ö¤retmenin tepki göstermemek yerine, çok fazla çaba ve zaman gerektiren tepkilere yönelmesini içerir. Bunlar; görmezlikten gelmek, istenmeyen davran›fl› gösteren ö¤-
renciye yak›nl›k göstermek, göz temas› ve sözsüz uyar›c›lar kullanmak, yeniden yönlendirmek, ö¤renciyi yaln›z b›rakmak ya da yerini de¤ifltirmek, sözel olarak azarlamak, elefltirmek, sessizlik zaman› vermek, güçlü vazgeç ifadeleri kullanmak, k›sa ara
vermek, mant›ksal sonuçlar ç›karmak, ö¤renciyle yüz yüze konuflmak, problemi tan›mlamak ve çözmektir.
Birlefltirilmifl s›n›flarda ö¤retimde ö¤retmen, s›n›fta disiplin sa¤lamada “disiplin
sorunu ç›kmas›n› önleyici yöntemler” üzerinde durmal›d›r. E¤er, ö¤retmen, s›n›fta
uyulmas› gereken kurallar› ö¤rencilerle birlikte belirlerse, o zaman belirlenen s›n›f
kurallar› yaln›zca ö¤retmenin de¤il, ayn› zamanda, ö¤rencilerin de kurallar› olur;
çünkü, oluflmas›nda ö¤rencilerin de katk›s› olan kurallar daha fazla benimsenir.
Böyle bir yaklafl›m, kurallara uyma konusunda çok az sorunla karfl›lafl›lmas›n› sa¤lar. S›n›fta yap›lacak olan e¤itim-ö¤retim etkinliklerinin önceden planlan›p haz›rlanarak gerçeklefltirilmesi, ak›c›l›¤› ve etkilili¤i sa¤layaca¤›ndan disiplin sorunu ç›kmas›n› en aza indirgeyecektir. S›n›f ortam›nda, ö¤rencilerden gösterilmesi beklenen davran›fllar konusunda ö¤retmen tutarl› bir model olursa, ö¤rencinin kiflilik
geliflimine olumlu katk› sa¤lar. Bu kapsamda, ö¤retmen, s›n›f ortam›nda görsel tarama yapabilecek konumda olmaya özen göstermelidir.
Birlefltirilmifl s›n›flarda görev yapan ö¤retmen, disiplin sorunu ç›kmas›n› önleyici yöntemlere ra¤men s›n›fta disiplin sorunu oluflabilece¤ini bilmelidir. Disiplin
sorunu ortaya ç›kt›¤›nda ise mutlaka bir tepki göstermesi gerekecektir. Bu tepki,
disiplin sorununu görmezlikten gelmeden, problemi tan›mlama ve çözümlemeye
kadar uzanan genifl bir yelpazeyi kapsamaktad›r. Görmezlikten gelmek, ö¤rencinin
ö¤renmesini engellemeyen k›sa süreli disiplin sorunlar› için etkili bir tepki yöntemidir. ‹stenmeyen davran›fl› gösteren ö¤renciye yak›nl›k, göz temas› ve sözsüz uyar›c›lar kullanmak, yeniden yönlendirmek, ö¤renciyi e¤itim-ö¤retim etkinliklerine
katt›¤› için disiplin sorununa karfl› etkili tepki yöntemleridir. Ö¤renciyi yaln›z b›rakmak ya da yerini de¤ifltirmek, disiplin sorununu çözmedi¤inden etkisiz bir tepki yöntemidir. Sözel azarlama ve elefltirmek, disiplin sorununu çözmedi¤i gibi ö¤renciyi grup önünde küçük düflürerek kiflili¤inde onar›lamaz yaralar açmas› nedeniyle etkisiz ve ö¤retmen taraf›ndan kesinlikle baflvurulmamas› gereken tepki yöntemleridir. Sessizlik zaman› vermek, güçlü vazgeç ifadeleri kullanmak, k›sa ara
vermek, k›sa süreli bir çözümü getirdi¤inden k›smen etkili tepki yöntemleridir.
Mant›ksal sonuçlar ç›karmak, ö¤rencinin geliflim özelli¤i gere¤i henüz mant›ksal
sonuçlar ç›karacak durumda olmad›¤›ndan disiplin sorununa karfl› etkisiz bir tepki yöntemidir. Ö¤renciyle yüz yüze konuflmak, problemi tan›mlamak ve çözmek,
ö¤rencinin kiflili¤inin oluflumuna olumlu etkide bulundu¤undan ve disiplin sorununun temelinde yatan gerçek nedenlerin ortaya ç›kar›larak gerçekçi ve kal›c› çözümler bulunmas›na olanak sa¤lad›¤›ndan disiplin sorununa karfl› gösterilen “en
etkili” tepki yöntemleridir.
Ne kadar dikkat edilirse edilsin, ö¤retmenler s›n›fta disiplin sorunlar›yla karfl›lafl›rlar. Birlefltirilmifl s›n›flarda ö¤retmenin s›kl›kla karfl›laflabilece¤i olas› ö¤renci
disiplin sorunlar› flunlar olabilir: S›n›fa gürültülü biçimde girmek, di¤er ö¤rencileri
iteklemek, otururken s›raya vurmak, komik olmaya çal›flmak, derste çevresine
dönmek, s›n›fta söz almadan konuflmak, sandalyeleri sallamak, s›n›fta izinsiz dolaflmak, arkadafllar›yla f›s›lt›yla konuflmak, baflkalar›n›n dikkatini da¤›tmak, s›ray›
dizleriyle kald›rmak, flark› m›r›ldanmaya ya da söylemeye bafllamak, dikkat da¤›t›c› sözlü veya fiziksel gürültü yapmak, sürekli nesnelerle oynamak, s›n›fta etrafa
uçaklar atmak, di¤er ö¤rencilerin çal›flmas›na müdahale etmek, di¤er ö¤rencileri
k›zd›rmak ve onlara sataflmak, di¤er ö¤rencilerin eflyalar›n› izinsiz olarak almak, il-
113
Birlefltirilmifl s›n›f ö¤retmeni
s›n›fta disiplin sa¤lamada
“disiplin sorunu ç›kmas›n›
önleyici yöntemler” üzerinde
durmal›d›r.
Ö¤renciyle yüz yüze
konuflmak, problemi
tan›mlamak ve çözmek,
ö¤rencinin kiflili¤inin
oluflumuna olumlu etkide
bulundu¤undan ve disiplin
sorununun temelinde yatan
gerçek nedenlerin ortaya
ç›kar›larak gerçekçi ve kal›c›
çözümler bulunmas›na
olanak sa¤lad›¤›ndan dolay›
disiplin sorununa karfl›
gösterilen “en etkili” tepki
yöntemleridir.
114
gisiz yorumlarda bulunmak, di¤er ö¤rencilerin ya da ö¤retmeninin eflyas›na zarar
vermek.
SIRA S‹ZDE
S O R U
D‹KKAT
SIRA S‹ZDE
AMAÇLARIMIZ
K ‹ T A P
TELEV‹ZYON
‹NTERNET
2
s›n›flarda
S‹ZDE ö¤retimde karfl›lafl›labilecek olas› ö¤renci disiplin sorunlar› neler
olabilir?
B‹RLEfiT‹R‹LM‹fi
SINIFLARDA GÜDÜLEME VE
‹LET‹fi‹M
Neden kimi Sö¤renciler
derse devam etmezler ya da derslere geç gelir? Neden kimi
O R U
ö¤renciler dersi dinlemede isteksizdirler? Neden kimi ö¤renciler ö¤retim s›ras›nda
istenmeyen davran›fllar gösterirler? Neden kimi ö¤renciler ö¤retim s›ras›nda kendi
D‹KKAT
hayal dünyas›ndad›rlar?
Neden kimi ö¤renciler sürekli teneffüs olmas›n› istemektedirler? Bu ve benzeri sorular bizi, ö¤rencinin güdülenmesi ve güdülenmenin önemine götürmektedir.
SIRA S‹ZDE
N N
Birlefltirilmifl S›n›flarda Güdüleme
AMAÇLARIMIZ
S›n›fta ortaya
ç›kan ö¤renme güçlükleriyle, disiplin olaylar›n›n önemli bir k›sm›n›n
kayna¤› güdülenmeyle ilgilidir. Güdüleme temelde bireyin davran›fllar›yla ilgilidir.
Çünkü, davran›fllar, bireyin hedeflerine göre gösterdi¤i tepkiler biçiminde ortaya
K ‹ngilizce
‹ T A P ve Frans›zca “motive” teriminin Türkçe karfl›l›¤› güdü bir inç›kmaktad›r.
san› belirli bir amaç için harekete geçiren güç demektir. Güdüleme (motivasyon)
ise bir ya da birden çok insan›, belirli bir yöne (ya da amaca) do¤ru harekete geT E Lyap›lan
E V ‹ Z Y O Nçabalar›n toplam›d›r (Eren, 1989, s.388, Öztürk ve Dündar,
çirmek için
2003, ss. 57-58; Ergül, 2005, ss. 69-71).
Güdüleme kiflisel bir olayd›r. Güdüleme süreci, doyurulmam›fl bir tak›m gereksinimlerin dürtüsüyle bafllar. Bu gereksinimler uyar›l›ncaya kadar kifli güdülenmez.
‹NTERNET
Kiflinin bir gereksinimi uyand›r›ld›¤›nda bu gereksinimi gidermek için belirli bir
davran›fla geçecektir. Bu davran›fl, bu gereksinimi karfl›layacak bir amaç ya da istek yönünde olacakt›r (fiimflek, 1995, ss.206-207). Güdüleme sürecinde üç aflamadan söz edilmektedir (Atalay, 2004; Aydemir, 2004):
• Davran›fl tetiklenir ve kifli kendisine birtak›m hedefler (fizyolojik ya da psikolojik) koyar. ‹nsan davran›fl›n› tetikleme, insan›n içinde onu çeflitli biçimlerde davranmas›n› sa¤layan güdüler ve bu güdüleri harekete geçiren çevresel etmenlerle ilgilidir.
• Hedefe yönelik davran›fllarda bulunulur. Buradaki amaç, zihinde oluflturulan düflünce ve hedeflere ulaflmakt›r
• Hedefe ulafl›l›r. Ama süreç burada bitmez; çünkü, davran›fl›n sürdürülmesi
gerekir. ‹lk iki etmene ba¤l› olarak, bireyin davran›fl›n› sürdürmesi ya da
sürdürmemesi söz konusudur.
Güdüleme kuramlar› içerik ve süreç kuramlar› ad› alt›nda incelenebilir (Koçel,
1995, ss.384-400; Erdem, 1997, ss.68-76; Erdem, 1998, ss.51-57).
• ‹çerik kuramlar›, daha çok bireylerin gereksinimleri üzerinde durur. Dolay›s›yla güdülemenin bafllamas› için “gereksinimin hissedilmesi” ve “gereksinimin içeri¤i” ön kofluldur. Bireylerin gereksinimlerinin farkl›l›klar göstermesi nedeniyle, içerik kuramlar› bireyi harekete geçiren ve yönlendiren bireysel de¤iflkenler üzerinde durur. Güdülemeye iliflkin dört önemli içerik
kuram› Maslow’un “gereksinimler hiyerarflisi kuram›”, Alderfer’in “varl›k, ilgililik ve gereksinimler kuram›”, Herzberg’in “iki faktör kuram›” ve McClelland’›n “baflar› güdüsü kuram›”d›r.
• Süreç kuramlar›, bireylerin nas›l davran›fla geçece¤i, kendisini nas›l yönlendirece¤i ve davran›fl de¤iflikli¤ine göre kendisini nas›l kontrol edece¤i üzerinde durur. Süreç kuramlar›n›n merkezinde birey vard›r. Birey, gösterdi¤i
davran›fl›n sorumlulu¤unu üstlenir. Düflünür, karar verir, de¤ifltirece¤i davran›fl›n nedenleri ve sonuçlar› üzerinde durur ve planlama yapar. Güdülemeye iliflkin dört önemli süreç kuram› “pekifltirme kuram›”, “beklenti kuram›”, “eflitlik kuram›” ve “amaç kuram›”d›r.
Ö¤rencilerin, daha çok, derslere dikkat ettikleri, ilgi duyduklar›, ödevlerini yapt›klar› ve s›navlar için çal›flt›klar› zaman güdülendikleri söylenebilir (Erdem, 2005,
ss.229-230). E¤er, ö¤renciler, ifade edilenleri davran›fllar›yla gösteremiyorlarsa güdülenmemifl olduklar› söylenebilir. Güdülemeyi belli amaçlara ulaflmak için bir
güç kazanma durumu olarak ald›¤›m›zda, s›n›fta istenilen biçimde güdülenmemifl
ö¤rencinin flu davran›fllar› göstermesi söz konusudur: Ö¤renci derse düzenli olarak devam etmez, dikkatli dinlemez, ilgisini arkadafllar›na ya da d›flar›daki olaylara yöneltir, ödevlerinde güçlükle karfl›lafl›nca onlara cevap aramak istemez, derslere ve konuya ilgisiz görünür. Buna karfl›l›k, güdülemesi yüksek olan ö¤renci ise,
derslerine haz›rl›kl› gelir, sürekli soru sorar, tart›flmalara kat›l›r, araflt›rmac›d›r,
enerjisi yüksektir.
Ö¤renmede güdülemeyi etkileyen içsel ve d›flsal etmenler vard›r. D›flsal etmenler çok çeflitlidir. ‹çsel etmenler ise daha çok ö¤renmeye ve baflarmaya karfl› olan
tutumlar, ilgiler, dikkat düzeyi ve kiflilik özellikleri gibi içsel nedenlerle ilgilidir. ‹çsel güdüleme, bireyin kendisinden kaynaklanan gereksinimlerin oluflturdu¤u güdülemedir (Reece ve Walker 1997; Akt. Ergün, 2002, s.103.). ‹çsel güdülemenin
kayna¤› bireyin içinden gelen merak, ilgi, ö¤renme gereksinimi, yeterlik ve geliflme duygusu olabilir. ‹çsel güdülenme, özerk olmak, baflar›l› olmak, bir toplulu¤a
ya da gruba ait olmak ve bireyin kendini iyi hissetmesi için gereklidir (Kesici,
2003a, ss.75-123; Kesici, 2003b, ss.87-98). Etkinlikler, ö¤rencilerin gereksinimlerini
aç›kça karfl›layan amaçlara ulaflmalar›n› sa¤layacak biçimde düzenlenirse, ö¤renciler ö¤renme etkinliklerine içten güdülenmifl olarak kat›labilirler. E¤er, ö¤renciler,
ö¤renme etkinli¤ine kat›lman›n gereksinimlerini karfl›layaca¤›na inan›rlarsa, etkinli¤e yönelik olarak içten güdülenmifl olurlar. ‹çten güdülenmifl ö¤renciler kat›l›ma
de¤er verirler. D›flsal güdüleme, bir görevin ya da bir etkinli¤in tamamlanabilmesi
için baflka biri taraf›ndan sa¤lanan ödüllerle oluflturulan güdülemedir. D›flsal güdüleme, d›flsal uyar›c›lara ba¤l›d›r (Reece ve Walker 1997; Akt. Ergün, 2002, s.103).
D›flsal uyar›c›lar ödül, ceza, takdir edilme, bask›, rica, sevilmek, kabul görmek vb.
olabilir.
S›n›f ortam›nda ö¤rencileri güdülemek için kullan›labilecek stratejiler flunlard›r
(Burden 1999; Akt. Ergün, 2002, ss.112-114; Atherley, 2004):
• Ö¤rencilerin ilgilerini anlama
• Konunun kullan›labilirli¤ini aç›klama
• Ö¤rencilerin baflar› beklentisi gelifltirmelerine yard›mc› olma
• Dersi ilginç hale getirme
• Ö¤rencilerde istek uyand›rma
• Ödüller kullanma
• Destekleyici bir çevre oluflturma
Ö¤rencinin güdülenmeye iliflkin özelliklerini bilmek ö¤retmene üç aç›dan yarar sa¤lar (Ercan, 2000, s.117): Etkili bir ö¤retim plan› yapma ve ö¤renciyi k›lavuzlama için uygun malzeme seçme, ö¤rencinin baflar› güdüsünü gelifltirerek ö¤renmenin etkinli¤ini art›rma ve ö¤rencinin baflar› güdüsünü engelleyen davran›fllar›
115
116
ö¤retmen:
• Ö¤rencileri güdülemenin
e¤itim-ö¤retim ve s›n›f
yönetimindeki öneminin
fark›nda olmal›d›r.
• Ö¤rencilerin içinde
bulundu¤u koflullar› ve
onu belirli yönlerde
davran›fla yönlendiren
etmenleri anlamaya
çal›flmal›d›r.
• Ö¤rencilerin hangi
amaçlar taraf›ndan ve
nas›l güdülendiklerini
anlamal›d›r.
• Ö¤rencinin baflar›
güdüsünü engelleyen
davran›fllar›
de¤ifltirmelidir.
de¤ifltirme. Bu yararlar› göz önüne al›nd›¤›nda, birlefltirilmifl s›n›flarda görev yapan
ö¤retmen etkili bir güdülme için, ö¤rencileri güdülemenin e¤itim-ö¤retim ve s›n›f
yönetimindeki öneminin fark›nda olmal›, ö¤rencilerin içinde bulundu¤u ve kifliyi
belirli yönlerde davran›fla yönelten etmenleri anlamaya çal›flmal›, ö¤rencilerin hangi amaçlar taraf›ndan ve nas›l güdülendiklerini bilmeli ve ö¤rencinin baflar› güdüsünü engelleyen davran›fllar› de¤ifltirebilmelidir.
Birlefltirilmifl s›n›flarda ö¤retimde ö¤rencileri güdülemede ö¤retmenlere flu önerilerde bulunulabilinir (Erdem, 2006, s.259):
• Ö¤retim yaflant›lar›n›n ö¤rencilerin yaflant›lar›na uygun olmas›n› sa¤lay›n.
• Ö¤rencilerin kendilerini güvende hissedecek güvenilir ve demokratik bir s›n›f atmosferi yarat›n.
• Ö¤rencilere ö¤renilecek konunun yarar›n› anlat›n.
• Ö¤rencilerin ö¤retimden önce fiziksel gereksinimlerini giderin.
• Ö¤rencinin kayg›lar›, korkular› bunlar›n alt›nda yatan nedenleri bularak gidermeye çal›fl›n.
• S›n›f›n fiziksel düzenlemesini ö¤rencinin gereksinimlerini göz önünde bulundurarak yap›n.
• Ö¤renilecekleri bir sorunla iliflkilendirin.
• Ö¤rencilere istenilen davran›fllar› kazand›rmak için model olun.
• Baflar›lar›ndan dolay› ö¤rencileri uygun sözcükler kullanarak övgüde
bulunun.
• Ö¤rencilere önem verdi¤inizi gösterin.
• Ö¤rencilerden beklentilerinizi aç›k bir biçimdede ortaya koyun.
• Zaman›nda geri bildirim verin.
• Ö¤rencilerin çabalar›n› adaletli biçimde ödüllendirin.
• Baflar› güdüsü yüksek olan ö¤rencilere daha zor amaçlar gösterin.
• Yetene¤i ölçüsünde ö¤renciden yapabilece¤inin en iyisini bekleyin.
• Ö¤rencinin baflar›s›n› de¤erlendirme ölçütü olarak “kendi kapasitesi”ni temel al›n.
Birlefltirilmifl S›n›flarda ‹letiflim
‹letiflim, iki birim aras›nda ileti al›fl-veriflidir. ‹letiflim, bir baflkas›yla konuflmad›r, televizyondur, gazetedir; yaz›l› ya da sözlü bir elefltiridir; saç ve giyim biçimimizdir;
ilk ça¤larda duvara çizilen bir resimdir; kimi zaman duymak, kimi zaman dokunmak kimi zaman da görmektir. ‹letiflimin oluflabilmesi için kaynak, ileti, kanal, hedef ve dönüt olmak üzere befl ö¤enin olmas› gerekmektedir (Z›ll›o¤lu, 1996, s.1).
Kaynak; alg›lama, seçme, düflünme, yorumlama süreçlerinde, üretti¤i anlaml› iletileri simgeler arac›l›¤›yla hedefe gönderen kifli ya da kiflilerdir. ‹leti, bir fleyi aktarmay› ya da iletmeyi isteyen kayna¤›n, üretti¤i sözel, görsel, görsel-iflitsel üründür.
Kanal, iletiflim sürecinde mesaj›n kaynaktan al›c›ya ulaflmas›n› sa¤layan araçt›r.
Mesaj›n sunulufl biçimidir. Hedef (al›c›), kaynaktan gelen iletileri belli biyolojik ve
psiko-sosyal süreçlerden geçirerek al›p yorumlayan ve bunlara sözlü-sözsüz tepkide bulunan kifli ve gruplard›r. Dönüt (geribildirim) al›c›n›n mesaja verdi¤i tepkidir. Al›c›n›n mesaj› nas›l yorumlad›¤›n› gösterir. Dönütün en iyi al›nd›¤› iletiflim biçimi yüz yüze yap›lan iletiflimdir.
Kifliler aras› iletiflim, sözlü ve sözsüz olmak üzere iki biçimde gerçekleflebilir.
Sözlü iletiflim; düflüncelerimizi, isteklerimizi, duygular›m›z› karfl›m›zdakilere ifade
ederken kulland›¤›m›z sözcükler, yaz› ve iflaretlerdir. Sözel iletiflimin temel ö¤esi
dildir. Konuflurken, dinlerken, yazarken, görsel iletileri anlamland›r›rken sürekli
117
olarak dili kullan›r›z (Güçlü, 2003, s.137; Ar› ve Saban, 2000, s.25). Ö¤retmenler,
bilgileri genellikle konuflma yoluyla ö¤rencilere ulaflt›rmaya çal›fl›rlar. Sözel etkileflimde ö¤renme, söylenmifl olan sözcüklere ö¤rencilerin verdikleri anlamlarla ilgilidir. Verilen anlamlar, her ö¤rencinin farkl› kiflisel deneyimlerinin sonucu olarak
sözcükleri farkl› süzgeçlerden geçirmeleriyle de¤iflmektedir (Alt›ntafl, 2000, s.130).
Sözsüz iletiflim, sözel olmayan ifadelerle gerçeklefltirilen iletiflim biçimidir. Genelde, düflüncelerimizi, isteklerimizi ve duygular›m›z› ifade ederken gerek sözcükleri
gerekse beden dilimizi kullan›r›z. Beden dili; jestler, mimikler, oturufl, durufl gibi
çeflitli tutumlarla kendini ortaya koyar. Günlük yaflamda, sözel olmayan mesajlar
sözel mesajlara göre daha fazla kullan›lmaktad›r. Özellikle, duygular›m›z› ifade
ederken sözel olmayan mesajlar› daha çok kullan›r›z. Sözel olmayan ifadeler sözel
ifadelerden daha fazla etkiye sahiptir. Sosyal psikologlar›n yapt›klar› bir araflt›rmaya göre iletiflimde sözcüklerin önemi % 10, ses tonunun önemi % 30, beden dilinin önemi ise % 60 olarak bulunmufltur (Güçlü, 2003, s.140; Ar› ve Saban, 2000,
s.26; Alt›ntafl, 2000, s.132).
Ö¤rencilerle etkili iletiflimde bulunmak isteyen ö¤retmen, fiziksel ve psikolojik
olarak ö¤renciyi etkili olarak dinlemesini bilmelidir. Etkili bir dinleme, dinleyenin
karfl›s›ndakine “sayg›”s›n› iletir. Etkili dinleyen, di¤erine de¤erli ve önemli gördü¤ü mesaj›n› iletir. Egan’a (1990) göre etkili dinleyen kifli, karfl›s›ndakinin beden diline de dikkat eder, sözel mesajlarla sözel olmayan mesajlar aras›ndaki uyumu ve
pekifltirmeleri anlar ve do¤ru yorumlar (Akt. Ar› ve Saban, 2000, s.28). Ö¤retmen
ö¤rencinin olumsuz davran›fllar›ndan nas›l etkilendi¤ini ifade ederken “sen dili”
yerine “ben dili” kullanmal›d›r. Çünkü, ben dili mesajlar›nda “sorumluluk” iletilmektedir (Ar› ve Saban, 2000, ss.32-34). Sen dili ile gönderilen mesajlar genelleme,
etiketleme, afla¤›lama gibi tek boyutlu yarg›lar› içerir. Bu da kiflilerde savunucu iletiflime neden olur. Bu nedenle, de¤iflmeyi ve geliflmeyi engeller. Sen dilinde vurgu davran›fl yerine kiflili¤e yöneliktir. Örne¤in, “Ne kadar dikkatsizsin, her fleyi
berbat ettin.”, “Sen ne kadar sorumsuz bir çocuksun. Sana güvenmekle hata ettim.”
gibi. Ben dilinin temel amac›, karfl›m›zdaki kiflinin davran›fl› ve bu davran›fl›n bizi
nas›l etkiledi¤ini vurgulamakt›r. Ben dili mesajlar›, afla¤›lama, küçümseme gibi
olumsuz yarg›lamalar içermez. Ben dilinin sen dilinden fark›, duygunun davran›flla iliflkilendirilerek iletilmesidir. Ben dilindeki mesajla, davran›fl› yapan, davran›fl›n›n di¤er insanlar üzerindeki etkisiyle yüzleflmektedir Örne¤in, “Sana güvenmifltim. Beni hayal k›r›kl›¤›na u¤ratt›n. Kendimi kötü hissediyorum.” Yavuzer’e (1998)
göre, ben mesaj› veren kifli, durumla ilgili duygusunu karfl›s›ndakiyle paylaflmak
üzere sorumluluk üstlenmektedir. Bu nedenle, karfl›s›ndakinin davran›fl›n› de¤ifltirme olas›l›¤› yüksektir. S›n›fta ö¤rencilerle etkili bir iletiflim kurmak isteyen ö¤retmen; içten davranmal› ve empatik davran›fllar göstermeli, yarg›lay›c› dil kullanmaktan kaç›nmal›, etkili olarak dinlemeli, jest ve mimiklerini etkili kullanmal› ve
ö¤rencilerin s›n›f etkinliklerine gönülden kat›lmalar› konusunda ikna edici olmal›d›r (Güçlü, 2003, s.148). Birlefltirilmifl s›n›flarda görevli ö¤retmen de ö¤rencilerle
etkilefliminde:
• Sözlü ve sözsüz iletiflimi etkili olarak kullanmal›d›r.
• Destekleyici iletiflim davran›fllar› sergilemelidir.
• Empati kurmal›d›r.
• “Ben dili” kullanmal›d›r.
SIRA dikkat
S‹ZDE etmelidir?
Birlefltirilmifl s›n›f ö¤retmeni iletiflimde kaynak konumundayken nelere
3
SIRA S‹ZDE
S O R U
S O R U
D‹KKAT
D‹KKAT
118
B‹RLEfiT‹R‹LM‹fi SINIFLARDA KARfiILAfiILAN
DAVRANIfi SORUNLARI VE ALINAB‹LECEK
ÖNLEMLER
S›n›f yönetiminin önemli bir boyutu davran›fl yönetimiyle ilgilidir. Ö¤retmenin s›n›f› yönetirken iflini zorlaflt›ran olumsuz davran›fllar söz konusu olabilir. Bu nedenle, ö¤retmenin davran›fl yönetimi konusunda da becerili olmas› gerekir.
Birlefltirilmifl S›n›flarda Karfl›lafl›lan Davran›fl Sorunlar›
Okulda, e¤itsel çabalar› engelleyen her tür davran›fl “istenmeyen davran›fl” olarak
adland›r›l›r (Baflar 1994, s.95). ‹stenmeyen davran›fllar›n sa¤l›kl› ve aç›k bir biçimde tan›mlanmas›, istenmeyen davran›fllar›n önlenmesi ve de¤ifltirilmesi aç›s›ndan
çok önemlidir.
Çözümü kadar, s›n›f sorunlar›n›n kaynaklar›n›n önemli bir bölümü s›n›f d›fl›ndad›r. Bu kaynaklar yönetilebilirse, hem sorun hem de çözüm s›n›f d›fl›nda kal›r,
s›n›f içindeki zaman e¤itsel etkinliklere ayr›labilir. Ö¤rencinin aile yaflam›, yaflant›
çevresi ve okul, onun davran›fllar›n›n temel kaynaklar›d›r (Baflar, 1994, s.103; Erdo¤an, 2000, ss.97-98).
Çevre: Günün küçük bir dilimini okulda geçiren ö¤renci, istenmeyen davran›fl
gösteren arkadafllar›n›n, soka¤›n, çevrenin olumsuz etkilerine karfl› yaln›z ve korunmas›zd›r. Okul, çevrede sergilenen ve ö¤rencileri etkileyen istenmeyen davran›fllara
karfl›, istenen davran›fl örnekleri sergileyen programlarla çevre e¤itimine kat›lmal›d›r.
Aile: ‹stenmeyen davran›fl›n nedeni, çocu¤un do¤up büyüdü¤ü aile çevresi olabilir. Çünkü, çocuk ailedeki bireyleri örnek alarak yetiflir. Aile de¤erlerinin ve yaflant›s›n›n afl›r› kal›play›c› ve k›s›tlay›c› olmas›, ö¤rencinin s›n›ftaki davran›fl›n›
olumsuz etkileyebilir. Okul, istenen davran›fllar konusunda ö¤renci velilerini bilinçlendirmeli, bunun için velilerle etkili bir iletiflim kurmal›d›r.
Okul: Okuldaki olumsuz iklim ve kifliler aras› iliflki, kalabal›k okul ve s›n›flar,
beklentilerin çok yüksek ya da düflük olmas›, otokritik bir düzen istenmeyen davran›fllara neden olabilir. Aç›k ve olumlu bir okul iklimi, demokratik hoflgörü, ö¤rencilerin yeteneklerine göre beklenti, bu olumsuzluklar› giderebilir.
S›n›f içindeki istenmeyen davran›fllar›n ço¤unun kökeni s›n›f›n d›fl›ndad›r. Önceli¤i s›n›f d›fl›na vermek üzere ö¤retmen, s›n›f içi davran›fl etkenlerini bilmeli ve
denetlemelidir (Baflar, 1994, ss.107-120; Erdo¤an, 2000, ss.97-99; Ataman, 2003,
ss.177-179). Ö¤retmenlerin okulda dikkat etmesi gereken s›n›f içi etmenler flöyle
s›ralanabilir:
Ö¤renci: S›n›fta farkl› yap› ve kiflilikte ö¤renciler bulunmaktad›r. Ö¤rencilerin
kiflilik yap›lar› ve baflar› durumlar›, istenmeyen davran›fllar›n oluflmas›na yol açabilir. Bu nedenle, ö¤retmen, s›n›f›ndaki farkl› kültür ve kiflilikteki ö¤rencilerini tan›maya çal›flmal›d›r.
S›n›f düzeni: S›n›f›n düzeni ve atmosferi, ö¤rencilerde istenmeyen davran›fllar
ortaya ç›karabilir. S›n›ftaki kurallar, e¤itimin amaçlar›na ve ö¤rencilerin gereksinimlerine uygun olarak düzenlenmelidir. Demokratik ve iflbirli¤ine dayal› bir atmosfer olmal›d›r.
E¤itim program›: Ö¤rencilerin geliflimlerine uymayan, ilgi ve gereksinimlerine
yan›t vermeyen, uygulamaya dönük olmayan e¤itim programlar› da istenmeyen
davran›fllara neden olabilir. E¤itim programlar› ve buna ba¤l› olarak haz›rlanan
planlar, ö¤rencinin düzeyine uygun olmal›, ilgi ve gereksinimlerine yan›t vermeli,
ö¤retileceklerin gereklili¤i ve yararl›l›¤› konusunda inand›r›c› özellik tafl›mal›d›r.
Ö¤retim yöntemleri: Yetersiz ya da yanl›fl ö¤retim yöntemi, ö¤rencilerin hem
ö¤renmesini güçlefltirir, hem de ilgisini da¤›t›r. Bunun sonucunda istenmeyen davran›fllar ortaya ç›kabilir. Bu nedenle, ö¤rencinin etkin kat›l›m›n› sa¤layan ve ö¤retilecek içeri¤e uygun ö¤retim yöntemleri seçilmelidir.
Ö¤retmen: Ö¤retmenin; ba¤›rma, tehdit etme, zor kullanma, hakaret etme, küçümseme, yarg›lama, etiketleme, hatal› oldu¤unda özür dilememe, yaln›zca çal›flkan ö¤rencilerle ilgilenme, zaman› iyi kullanmama, derse haz›rl›ks›z gelme gibi
olumsuz davran›fllar› ö¤rencilerde istenmedik davran›fllara yol açabilir.
Birlefltirilmifl s›n›flar› yöneten ö¤retmen istenmeyen ö¤renci davran›fllar› konusunda bilinçli olmal›d›r. Bunun için, ö¤retmen, istenmeyen davran›fllar› sa¤l›kl› ve
aç›k bir biçimde tan›mlayabilmeli, istenmeyen davran›fllar›n s›n›f içi ve d›fl› de¤iflkenlerini bilmeli ve bu de¤iflkenleri ö¤rencilerin istenilen davran›fllar› gösterebilmesi yönünde düzenleyebilmelidir.
Birlefltirilmifl S›n›flarda Karfl›lafl›lan Davran›fl Sorunlar›nda
Al›nabilecek Önlemler
S›n›f içi ve d›fl› etmenlere ba¤l› olarak s›n›f içinde ortaya ç›kmas› olas› istenmeyen
davran›fllar› önlemek için flunlar yap›labilir (Baflar, 1994, ss.121-130; Erdo¤an,
2000, ss.99-104; Celep, 2000, ss.153-162):
• Ö¤retmen, istenen davran›fl›n gösterilmesinde model olmal›d›r.
• Ö¤retmenin iletiflimde kulland›¤› dil, ö¤rencinin kullanmas›n› istedi¤i biçimde olmal›d›r.
• ‹stenen davran›fl›n yarar› belirtilerek ve olumlu sonuçlar› gösterilerek ö¤renci, istenilen davran›fl› göstermesi konusunda ikna edilmelidir.
• ‹stenen davran›fllar›n gösterilmesi ve yerleflmesi için pekifltireç verilmelidir.
• ‹stenen davran›fl›n gösterilmesini sa¤layan ortam ve etkinlikler düzenlenmelidir.
• S›n›f içi iletiflimde s›n›f›n tümü ile iletiflim kurulmal›d›r.
• Ö¤retmen nefleli olmal›, kendine güven duymal› ve alan›nda yeterli olmal›d›r.
• Ö¤rencilere sayg› duymal›d›r.
• Ö¤rencilere, kendilerinden beklenilen davran›fllar, aç›k ve net olarak ortaya
konmal›d›r.
• Yanl›fl davran›fllar kiflisellefltirilmemelidir.
• Ö¤renciler ilgi ve yeteneklerine göre yönlendirilmelidir.
• Ö¤rencilerin kendi kendilerini kontrol etme becerilerini gelifltirmelerine yard›mc› olunmal›d›r.
S›n›fta e¤itsel etkinliklerin amac›na ulaflabilmesi için istenmeyen davran›fllar›n
düzeltilmesi ve istenilen duruma getirilmesi gerekmektedir. ‹stenmeyen davran›fllar ortaya ç›kt›¤›nda flunlar yap›labilir (Baflar, 1994, ss.131-143; Ayd›n, 1998, ss.122143; Erdo¤an, 2000, ss.105-108; Ar› ve Saban, 2000, ss.48-54):
Sorunu anlamak: ‹stenmeyen davran›fl›n düzeltilmesi için önce istenmeyen
davran›fl tan›mlanmal›, analiz edilmeli, alt›nda yatan nedenler ortaya ç›kar›lmal›,
sorunun çözümü için olas› çözüm önerileri ve sonuçlar› tek tek ele al›nmal›d›r. Daha sonra, ö¤renciye istenilen davran›fla iliflkin ipuçlar› vererek seçenekler sunulmal›d›r. Sorunun alt›nda yatan temel nedenler araflt›r›larak ortadan kald›r›lmaya çal›fl›lmal›d›r. ‹stenmeyen davran›fl›n giderilmesi için yap›lan çal›flmalar ve uygulamalar mutlaka de¤erlendirilmelidir.
Görmezlikten gelmek: Sorun çok önemli de¤ilse, hemen olup bitiyorsa, görmezlikten gelinmelidir. Bu yol, soruna gere¤inden fazla önem verilip büyütülme-
119
Birlefltirilmifl s›n›flar›
yöneten ö¤retmen;
istenmeyen davran›fllar›
sa¤l›kl› ve aç›k bir biçimde
tan›mlayabilmeli,
istenmeyen davran›fllar›n,
s›n›f içi ve d›fl› de¤iflkenlerin
fark›nda olabilmeli ve bu
de¤iflkenleri ö¤rencilerin
istenilen davran›fllar›
gösterilebilmesi yönünde
düzenleyebilmelidir.
120
ö¤retimde, ö¤retmen,
istenen davran›fl›n
gösterilmesinde model
olmal›, istenmeyen
davran›fl›n alt›nda yatan
temel nedeni bulmaya ve
anlamaya çal›flmal›, fiziksel
cezan›n geçici bir uyum
sa¤lama d›fl›nda hiçbir
yarar› olmad›¤›n›n bilincinde
olmal›d›r.
SIRA S‹ZDE
4
sini önler, onu söndürür. Ancak, ö¤retmen, olumsuz davran›fl› onaylamad›¤›n› beden diliyle ifade etmelidir. Aksi durumda, yanl›fl alg›lama ve pekifltirme söz konusu olabilir.
Uyarmak: Ö¤renci o anda yapt›¤› istenmedik davran›fl›n fark›nda olmayabilir.
Bu durumda ö¤retmen, ö¤renciyi beden dili ile (göz temas›, yaklaflma, dokunma)
uyararak hareketinin fark›nda oldu¤u mesaj›n› vermelidir. Sözel uyar› da olanakl›ysa dolayl› yoldan yap›lmal›d›r; soru sorma, söz hakk› verme buna örnek olabilir. Do¤rudan sözel uyar›, yumuflak tonda olmal› ve davran›fl› hedef almal›d›r.
Sorumluluk vermek: Olumsuz davran›fl sergileyen ö¤renciye bir ifl ve sorumluluk vermek yararl› olabilir. Ö¤renci, kendisine verilen ödev ya da görevleri yaparak arkadafllar› aras›nda üstünlük ve be¤eni kazanabilir.
Ö¤rencinin dikkatini baflka yöne çekmek: Ö¤rencinin dikkati onun ilgisini çekecek baflka bir etkinli¤e (ya da nesneye ) çekilebilir.
Okul yönetimi ve aileyle iliflki kurmak: ‹stenmeyen davran›fl›n temelinde yatan
neden, okuldan ya da aileden kaynaklan›yorsa, sorunun çözümü için okul ve ailenin ifl birli¤i yapmas› gerekir.
Ceza vermek: ‹stenmeyen davran›fllara karfl› di¤er seçenekler ifle yaramad›¤›nda en son çare ya da önleyici yöntem olarak cezaya baflvurulabilir. Ceza, fiziksel
olarak de¤il, ö¤renciyi istemeyece¤i ya da hofllanmayaca¤› bir durumla karfl› karfl›ya getirme biçiminde kullan›lmal›d›r. Ceza, davran›flla orant›l› olarak, o davran›fl›n yinelenmesini engelleyecek biçimde uygulanmal›; bunun için de ö¤renci neyi,
nas›l yapt›¤› için ceza ald›¤›n› bilmelidir. Öngörülecek cezalar; ö¤renciyi zor ve
zevksiz ifllerde görevlendirmek, bir iste¤ini yapmamak, gruptan ya da oyundan
uzak tutmak, okulda al›koymak vb. biçimlerde verilebilir. Cezan›n türü kadar
amac› ve bunun ö¤renci taraf›ndan alg›lan›fl biçimi de çok önemlidir.
Okulda fiziksel cezan›n yeri olmamal›d›r. Cezan›n, geçici bir uyum sa¤lama d›fl›nda hiçbir yarar› yoktur. O uyum da ceza korkusu kalk›nca daha da ço¤alan bir
uyumsuzlu¤a ve istenmeyen davran›fla dönüflür. Ayr›ca, insanl›k onuruna ve yasalara ayk›r›d›r. Uzun dönemde y›k›c›d›r, insan› sald›rgan yapar ve kifli ilk f›rsatta o
cezay› baflkas›na yans›t›r. Fiziksel ceza uygulayanlar›n, çocukluklar›nda bu türden
ceza görmüfl olanlar oldu¤u belirtilmektedir.
Birlefltirilmifl s›n›flarda ö¤retimde, ö¤retmen, istenen davran›fl›n gösterilmesi
konusunda model olmal›, istenmeyen davran›fl›n alt›nda yatan temel nedeni bulmaya ve anlamaya çal›flmal› ve fiziksel cezan›n geçici bir uyum sa¤lama d›fl›nda
hiçbir yarar› olmad›¤›n›n bilincinde olmal›d›r.
s›n›fS‹ZDE
ö¤retmeni istenmedik davran›fl› gösteren ö¤renciye karfl› “fiziksel cezaya” baflvurmal› m›d›r? Neden?
S O R U
S O R U
D‹KKAT
D‹KKAT
SIRA S‹ZDE
AMAÇLARIMIZ
N N
SIRA S‹ZDE
AMAÇLARIMIZ
K ‹ T A P
K ‹ T A P
TELEV‹ZYON
TELEV‹ZYON
121
Özet
N
A M A Ç
1
N
A M A Ç
2
Birlefltirilmifl s›n›flarda s›n›f ortam› ve grup etkilefliminin önemini anlamak
S›n›f ortam› fiziksel ve duyuflsal düzenleme, araçgereçlerin düzenlenmesi, s›n›f atmosferi gibi birçok etmenden oluflmaktad›r. S›n›f ortam›yla ilgili
etmenlerin düzenlemesi yap›lan e¤itim-ö¤retimi
olumlu ya da olumsuz yönde etkileyebilmektedir. Bu nedenle, birlefltirilmifl s›n›flarda ö¤retmen, öncelikle s›n›fta etkili bir fiziksel düzenleme yapmal›d›r. Özellikle köylerde, düzenlemesi
yap›lacak s›n›f›n içerisindeki donan›m ve araçgereçler eksik, eski ya da kullan›lamaz durumda
olabilmektedir. Her fleyden önce birlefltirilmifl s›n›flarda ö¤retmen, s›n›f›n fiziksel düzenlemesi
için gerekli olan araç-gerecin eksiksiz olmas›n›
sa¤lamaya çal›flmal›d›r. Birlefltirilmifl s›n›flarda,
ö¤retmen, s›n›f içerisindeki ö¤retim araç-gereçlerini ö¤rencilerin etkili ve kolay kullanabilece¤i
biçimde düzenlemelidir. Birlefltirilmifl s›n›flarda,
ö¤retmen, ö¤retmenli ve ödevli derslerin yap›ld›¤› s›n›f ortam›nda sesini etkili bir biçimde kullanmal›d›r. Ders öncesi iyi bir haz›rl›k yaparak güven içinde ö¤retim yapmal›d›r. Ö¤retmen, ö¤rencilere karfl› sevecen, anlay›fll› ve espirili olmal›d›r. Ö¤rencileri ödüllendirirken de k›skançl›k
yaratabilecek maddi ödüllerden (kalem, defter
verme gibi) kaç›narak daha çok psikolojik (onurland›r›c› sözler söyleme gibi) ve sosyal (baflar›l›
ö¤renciyi s›n›fa alk›fllatt›rma) ödüllere a¤›rl›k vermelidir. Birlefltirilmifl s›n›flarda, ö¤retmen, “demokratik s›n›f atmosferi” oluflturmal›d›r. Demokratik s›n›f atmosferi, ö¤rencilerin kendilerini özgürce ifade edebilmelerini, kendilerine güven
duyabilmelerini ve birbirileriyle yard›mlaflabilmelerini sa¤layacak biçimde düzenlenmelidir.
Birlefltirilmifl s›n›flarda, ö¤retmen, s›n›fta birden
fazla grubun oldu¤unu ve bu gruplar›n yap›lan
e¤itim-ö¤retime olumlu ya da olumsuz etkide
bulundu¤unu bilmelidir.
Birlefltirilmifl s›n›flarda s›n›f yönetimi ve disiplin
aras›ndaki iliflkiyi kavramak
Birlefltirilmifl s›n›flarda, ö¤retim amaçlar›na ulaflmada s›n›f yönetiminin niteli¤i çok önemlidir.
Bu nedenle, birlefltirilmifl s›n›flarla ö¤retim yapan ö¤retmen, s›n›f yönetiminin de¤iflkenlerini
e¤itim-ö¤retimin amaçlar›n› gerçeklefltirmek üzere etkili bir biçimde düzenleyebilmelidir. Birlefltirilmifl s›n›flarda ö¤retmen, s›n›fta disiplin sa¤lamada “disiplin sorunu ç›kmas›n› önleyici yöntemler” üzerinde durmal›d›r. Ö¤retmen “disiplin
sorunu ç›kmas›n› önleyici yöntemlere” ra¤men
s›n›fta disiplin sorunu oluflabilece¤ini bilmelidir.
Disiplin sorunu ortaya ç›kt›¤›nda da mutlaka bir
tepki göstermesi gerekmektedir. Bu tepki, disiplin sorununu görmezlikten gelme, problemi tan›mlama ve çözümlemeye kadar genifl bir yelpazeyi kapsamaktad›r.
N
A M A Ç
3
N
A M A Ç
4
Birlefltirilmifl s›n›flarda güdüleme ve iletiflimi sa¤lama yollar›n› aç›klamak
Birlefltirilmifl s›n›flarda ö¤retmen, ö¤rencileri güdülemenin e¤itim-ö¤retim ve s›n›f yönetimindeki önemini çok iyi bilmelidir. Bunun için, ö¤rencilerin içinde bulundu¤u ve kifliyi belirli yönlerde davran›fla sevk eden etmenleri anlamaya
çal›flmal›, ö¤rencilerin hangi amaçlar taraf›ndan
ve nas›l güdülendiklerini bilmeli ve ö¤rencinin
baflar› güdüsünü engelleyen davran›fllar› de¤ifltirmelidir. Ö¤retmen, ö¤rencilerle etkilefliminde
ise sözlü ve sözsüz iletiflimi etkili olarak kullanmal›, ö¤rencilerle etkilefliminde destekleyici iletiflim davran›fllar› sergilemeli, ö¤rencilerle etkilefliminde empatiye öncelik vermeli ve ö¤rencilerle etkilefliminde “ben dili”ni kullanmal›d›r.
Birlefltirilmifl s›n›flarda karfl›lafl›lan davran›fl sorunlar› ve al›nabilecek önlemleri tan›mak
Birlefltirilmifl s›n›flarda ö¤retmen, istenmeyen
davran›fllar› sa¤l›kl› ve aç›k bir biçimde tan›mlayabilmeli ve istenmeyen davran›fllar›n s›n›f içi ve
d›fl› de¤iflkenlerini iyi bilmeli ve ö¤rencilerin istenilen davran›fllar› gösterilebilmesi yönünde bu
de¤iflkenleri düzenleyebilmelidir. Bu kapsamda,
birlefltirilmifl s›n›flarda ö¤retimde, ö¤retmen, istenen davran›fl›n gösterilmesinde model olmal›,
istenmeyen davran›fl›n alt›nda yatan temel nedeni bulmaya ve anlamaya çal›flmal› ve fiziksel cezan›n geçici bir uyum sa¤lama d›fl›nda hiçbir yarar›n›n olmad›¤›n›n bilincinde olmal›d›r.
122
1. Birlefltirilmifl s›n›flarda ö¤retmenin, sesini etkili kullanabilmesi s›n›f ortam›n›n hangi etmeniyle ilgilidir?
a. Fiziksel düzenleme
b. Araç-gereçlerin düzenlenmesi
c. Duyuflsal düzenleme
d. S›n›f atmosferi
e. Ö¤renme ortam›
2. Birlefltirilmifl s›n›flarda, s›n›f yönetiminde kat›l›mc›
ve esnek yap›land›r›lm›fl düzenlemeleri oluflturmaya dayanan model afla¤›dakilerden hangisidir?
a. Tepkisel yaklafl›m
b. Ça¤dafl yaklafl›m
c. Geliflimsel yaklafl›m
d. Bütünsel yaklafl›m
e. Önlemsel yaklafl›m
3. Afla¤›dakilerden hangisi birlefltirilmifl s›n›flarda, s›n›f
yönetiminin s›n›f içi de¤iflkenidir?
a. Ö¤renci
b. Okul
c. Çevre
d. Aile
e. E¤itim yönetimi
4. Birlefltirilmifl s›n›flarda, s›n›f yönetiminde disiplin sorununun ç›kmas›n› önleyici yöntem afla¤›dakilerden
hangisidir?
a. Görmezlikten gelmek
b. Göz temas› kurmak
c. K›sa ara vermek
d. Uyulacak kurallar› birlikte belirlemek
e. Ö¤rencinin yerini de¤ifltirmek
5. Afla¤›dakilerden hangisi birlefltirilmifl s›n›flarda, ö¤retimde güdülenmifl ö¤renci davran›fllar›ndan biridir?
a. Ö¤rencinin derse düzenli olarak devam etmemesi.
b. Ö¤rencinin dikkatli dinlememesi.
c. Ö¤rencinin ödevlerini yapmas›.
d. Ö¤rencinin ilgisini d›flar›daki olaylara yöneltmesi.
e. Ö¤rencinin derslere ve konuya ilgisiz görünmesi.
6. Birlefltirilmifl s›n›flarda ö¤retmen, ö¤rencileri güdülemede d›flsal uyar›c› olarak afla¤›dakilerden hangisini
kullanabilir?
a. Bask›
b. Ö¤renme gereksinimi
c. Geliflme duygusu
d. ‹lgi
e. Merak
7. Afla¤›dakilerden hangisi birlefltirilmifl s›n›flarda ö¤retimde, ö¤retmenin ö¤rencileri güdülemede kulland›¤›
do¤ru yaklafl›md›r?
a. Ö¤rencilere zaman zaman önem verdi¤ini göstermesi
b. Gecikmeli geri bildirim vermesi
c. Bofl vermifl bir s›n›f ortam› yaratmas›
d. Ö¤rencinin baflar›s›n› de¤erlendirmede ölçüt
olarak di¤er ö¤rencileri temel almas›
e. Baflar› güdüsü yüksek olan ö¤rencilere daha zor
amaçlar göstermesi
8. Birlefltirilmifl s›n›fla ö¤retimde, ö¤retmenin anlatt›¤›
dersi dinleyen ö¤renci iletiflimin hangi ö¤esi konumundad›r?
a. Kaynak
b. ‹leti
c. Kanal
d. Dönüt
e. Hedef
9. Birlefltirilmifl s›n›flarda ö¤retmen, ö¤rencilerle olan
iletifliminde afla¤›dakilerden hangisi yapmamal›d›r?
a. Empatik davranmak
b. Sen dili kullanmak
c. Etkin dinlemek
d. Ben dili kullanmak
e. Yarg›lay›c› dil kullanmaktan kaç›nmak
10. Afla¤›dakilerden hangisi birlefltirilmifl s›n›flarda ö¤retimde, istenmeyen davran›fl›n ortaya ç›kmas›n› önlemek için ö¤retmenin sergilememesi gereken bir yaklafl›md›r?
a. S›n›f içi iletiflimde s›n›f›n tümü ile iletiflim kurma
b. Nefleli olmas› ve kendine güven duymas›
c. Ö¤rencilere farkl› bir kiflilik olarak sayg› duymas›
d. Yanl›fl davran›fllar› kiflisellefltirmesi
e. Ö¤rencileri ilgi ve yeteneklerine göre yönlendirmesi
123
1. c
2. b
3. a
4. d
5. c
6. a
7. e
8. e
9. b
10. d
Yan›t›n›z yanl›fl ise, “Birlefltirilmifl S›n›flarda S›n›f
Ortam› ve Grup Etkileflimi” konusunu yeniden
okuyunuz.
Yönetimi ve Disiplin” konusunu yeniden
okuyunuz.
okuyunuz.
okuyunuz.
Güdüleme ve ‹letiflim” konusunu yeniden
okuyunuz.
okuyunuz.
okuyunuz.
okuyunuz.
okuyunuz.
Karfl›lafl›lan Davran›fl Sorunlar› ve Al›nabilecek
Önlemler” konusunu yeniden okuyunuz.
S›ra Sizde 1
Birden fazla s›n›f›n bir arada e¤itim-ö¤retim gördü¤ü
birlefltirilmifl s›n›flarda ö¤retimde, s›n›f ortam›yla ilgili
düzenlemeler, e¤itim-ö¤retimin ve s›n›f yönetiminin daha etkili ve verimli gerçeklefltirilebilmesi aç›s›ndan büyük önem tafl›maktad›r. E¤er, birlefltirilmifl s›n›flarda
ö¤retimde fiziksel koflullar, araç-gereçler, duyuflsal etmenler ve s›n›f atmosferi gibi de¤iflkenler uygun olarak
düzenlenmezse gerek e¤itim-ö¤retim gerek s›n›f yönetimi bundan olumsuz yönde etkilenecektir. Bu durum,
program amaçlar›n›n daha alt düzeyde gerçekleflmesiyle sonuçlanabilir.
S›ra Sizde 2
Birlefltirilmifl s›n›flarda, ö¤retmenin, s›kl›kla karfl›laflabilece¤i olas› ö¤renci disiplin sorunlar› flunlar olabilir: S›n›fa gürültülü biçimde girmek, di¤er ö¤rencileri iteklemek, otururken s›raya vurmak, komik olmaya çal›flmak,
derste çevresine dönmek, s›n›fta söz almadan konuflmak, sandalyeleri sallamak, s›n›fta izinsiz dolaflmak, arkadafllar›yla f›s›lt›yla konuflmak, baflkalar›n›n dikkatini
da¤›tmak, s›ray› dizleriyle kald›rmak, flark› m›r›ldanmaya ya da söylemeye bafllamak, dikkat da¤›t›c› sözlü veya fiziksel gürültü yapmak, sürekli nesnelerle oynamak,
s›n›fta etrafa uçaklar atmak, di¤er ö¤rencilerin çal›flmas›na müdahale etmek, di¤er ö¤rencileri k›zd›rmak ve
onlara sataflmak, di¤er ö¤rencilerin eflyalar›n› izinsiz
olarak almak, ilgisiz yorumlarda bulunmak, di¤er ö¤rencilerin ya da ö¤retmeninin eflyas›na zarar vermek.
S›ra Sizde 3
Birlefltirilmifl s›n›f ö¤retmeni iletiflimde kaynak konumundayken öncelikle tutarl› olmal›d›r, iletileri ile davran›fllar› birbirini tamamlamal›d›r. ‹letileri ö¤renci seviyesine uygun ve ö¤rencinin anlayabilece¤i dilde olmal›d›r. Mutlaka verdi¤i iletilerin ö¤renciler taraf›ndan nas›l anlafl›ld›¤›na iliflkin geri bildirim almal›d›r.
S›ra Sizde 4
Birlefltirilmifl s›n›flarda ö¤retmen, istenmedik davran›fl›
gösteren ö¤renciye karfl› en son çare bile olsa “fiziksel
cezaya” baflvurmamal›d›r. Çünkü, fiziksel cezaya baflvuran ö¤retmen, ayn› zamanda, ö¤renciye fiziksel cezaya baflvurulmas›n›n ola¤an bir fley oldu¤unu ö¤retiyor
demektir.
124
Kaynaklar
Alt›ntafl, E. (2000). “‹letiflim”, S›n›f Yönetiminde Yeni
Yaklafl›mlar. Editör: L. Küçükahmet. Ankara: Nobel Yay›nlar› 123-150.
Ar›, R. ve Saban, A. (2000). S›n›f Yönetimi. Konya:
Mikro Dizgi.
Atalay, A. (2004). “Motivasyon ve Motivasyon Süreci”.
http://www.insankaynaklari.gokceada.com/makale016.html adresinden 25.08.2004 tarihinde al›nm›flt›r.
Ataman, A. (2003). “S›n›f ‹çinde Karfl›lafl›lan Davran›fl
Problemleri ve Bunlara Karfl› Gelifltirilen Önlemler”,
S›n›f Yönetimi. Editör: L. Küçükahmet. Ankara:
Nobel Yay›nlar›, ss.289-310.
Atherley, M. (2004). Ö¤rencileri Ö¤renmeye Motive Etme (Çeviren: Keskin, A.) http://www.egitim.aku.edu.tr/motivasyon.doc
Aydemir, O. (2004). “Ö¤renmede Motivasyon ve Dikkatin Önemi”, http://216.239.59.104/search?q=cache:XZEGGoRWiwEJ:www.egitim.aku.edu.tr/motivasyondikkat2.pdf+motivasyon+stratejilerivehl=tr
Ayd›n, A. (1998). S›n›f Yönetimi. Ankara: An› Yay›nc›l›k.
Aytekin, H. (2003). “Ça¤dafl S›n›f Yönetimi Yaklafl›m›nda ‹deal Ö¤retmen Modeli”, Editör: L. Küçükahmet.
S›n›f Yönetimi. Ankara: Nobel Yay›nlar›.
Baflar, H. (1994). S›n›f Yönetimi. Ankara: Pegem,
No:13.
Celep, C. (2000). S›n›f Yönetimi ve Disiplin. Ankara:
An› Yay›nc›l›k.
Çakmak, M. (2000). “S›n›f Ortam› ve Grup Etkileflimi”,
S›n›f Yönetiminde Yeni Yaklafl›mlar. Editör: L.
Küçükahmet. Ankara: Nobel Yay›nlar›.
Demirbolat, A. (2003). “S›n›f Ortam› ve Grup Etkileflimi”, S›n›f Yönetimi. Editör: L. Küçükahmet. Ankara: Nobel Yay›nlar›.
Ercan, L. (2000). “Motivasyon (Güdülenme)”, S›n›f Yönetiminde Yeni Yaklafl›mlar. Editör: L. Küçükahmet. Ankara: Nobel Yay›nlar›.
Erdem, A. R. (1997). “‹çerik Kuramlar› ve E¤itim Yönetimine Katk›s›”, Pamukkale Üniversitesi E¤itim
Fakültesi Dergisi, 3.
Erdem, A. R. (2006). Birlefltirilmifl S›n›flarda Ö¤retim (Geniflletilmifl ve Gözden Geçirilmifl 3. Bask›). Ankara: An› Yay›nc›l›k.
Erdem, A. R. (2005). “S›n›fta Güdüleme”, Etkili S›n›f
Yönetimi. Editör: H. K›ran Ankara: An› Yay›nc›l›k.
Erdem, A. R. (1998). “Süreç Kuramlar›n›n E¤itim Yönetimine Katk›lar›”, Pamukkale Üniversitesi E¤itim
Fakültesi Dergisi, 4.
Erdo¤an, ‹. (2000). S›n›f Yönetimi. ‹stanbul: Sistem
Yay›nc›l›k.
Eren, E. (1989). Yönetim Psikolojisi. ‹stanbul: ‹. Ü. ‹flletme ‹ktisad› Enstitüsü Yay›n No:105.
Ergül, H.F. (2005). Motivasyon ve Motivasyon Teknikleri, Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi, 4(14).
Ergün, M. (2002). “S›n›fta Motivasyon”. S›n›f Yönetimi
Editör: E. Karip. Ankara: PegemA Yay›nc›l›k, 2. Bask›.
F›nd›kç›, ‹. (2000). ‹nsan Kaynaklar› Yönetimi. Bursa: Alfa Yay›nlar›, 2. Bask›.
Güçlü, N. (2003). “‹letiflim”, S›n›f Yönetimi. Editör: L.
Küçükahmet. Ankara: Nobel Yay›nlar›.
Kesici, fi. (2003a). “‹fl Motivasyonu”, Endüstri ve Örgüt Psikolojisi. Editör: H. Izgar. Konya: E¤itim Kitabevi Yay›nlar›.
Kesici, fi. (2003b). “Baflar›s›zl›k Kader De¤il!!!” E¤itime
Yeni Bak›fllar 2. Editör: A. Murat Sünbül.
Koçel, T. (1995). ‹flletme Yöneticili¤i (Yönetici Gelifltirme, Organizasyon ve Davran›fl). ‹stanbul:
Beta Yay›nc›l›k.
Öztürk, Z. ve Dündar, H. (2003). “Örgütsel Motivasyon
ve Kamu Çal›flanlar›n› Motive Eden Faktörler” C.Ü.
‹ktisadi ve ‹dari Bilimler Dergisi, 4(2).
Sar›tafl, M. (2000). “S›n›f Yönetimi ve Disiplinle ‹lgili
Kurallar Gelifltirme ve Uygulama”, S›n›f Yönetiminde Yeni Yaklafl›mlar. Editör: L. Küçükahmet.
Ankara: Nobel Yay›nlar›.
fiimflek, fi. (1995). Yönetim ve Organizasyon. Konya:
Damla Matbaac›l›k.
Tanr›ö¤en, A. (1995). Ö¤retimin Denetimi (Ders Notlar›). ‹zmir.
Tanr›ö¤en, A. ve Kunt, M. (1999). Ö¤retmenlik Mesle¤ine Girifl. (Ders Notu). Denizli.
Tertemiz, N. (2003). “S›n›f Yönetimi ve Disiplin”, S›n›f
Yönetimi. Editör: L. Küçükahmet. Ankara: Nobel
Yay›nlar›.
Yavuzer, H. (1998). Ana-Baba ve Çocuk. ‹stanbul: Remzi Kitabevi.
Yüksel, Ö. (2000). ‹nsan Kaynaklar› Yönetimi. Ankara: Gazi Kitapevi.
Z›ll›o¤lu, M. (1996). ‹letiflim Nedir? ‹stanbul: Cem Yay›nlar›.
Birlefltirilmifl
S›n›flarda Ölçme ve
De¤erlendirme
7
Günlük yaflam›m›z›n ayr›lmaz bir parças› olan ölçme ve de¤erlendirme, e¤itimde
öngörülen amaçlar›n ö¤rencide ne kadar davran›fla dönüfltü¤ünü belirlememize
yard›m eder. Birlefltirilmifl s›n›flarda ö¤retimde amaçlara ne ölçüde ulafl›ld›¤›,
yap›lacak ölçme ve de¤erlendirme etkinlikleriyle belirlenir. Her dersin ya da
ünite/temalar kapsam›nda gerçeklefltirilen ölçme ve de¤erlendirme etkinliklerinin
sonuçlar›, bir sonraki ders ya da ünite/tema için temel oluflturur.
Amaçlar›m›z
N
N
N
Ölçme ve de¤erlendirmeye iliflkin temel kavramlar› aç›klamak,
Birlefltirilmifl s›n›flarda kullan›lan ölçme araçlar› ve tekniklerini tan›mak,
Birlefltirilmifl s›n›flarda de¤erlendirme ve not verme aras›ndaki iliflkiyi
kavramak
125
126
Örnek Olay
Ali ö¤retmen ilk atamas›nda birlefltirilmifl s›n›flarda ö¤retimin yap›ld›¤› Bingöl’ün
Karl›ova ilçesi Suçat› köyüne atanm›flt›. Okulda Erman ö¤retmen de vekil ö¤retmen olarak görev yap›yordu. Erman ö¤retmen Ali ö¤retmen gelmeden önce A grubuyla sabahtan B grubuyla da ö¤leden sonra ö¤retim yap›yordu. Ali ö¤retmen, Erman ö¤retmene B grubunu verdi, kendisi de A grubunu ald›.
Ali ö¤retmen A grubuyla yapt›¤› ilk derste birinci s›n›flar›n düzeyini belirlemeye çal›flt›. 1. s›n›flar aral›k ay› olmas›na ra¤men tüm harfleri tan›m›fl, heceleri ve
kelimeleri oluflturmufl, cümle oluflturma çal›flmalar› yapm›flt›r. Buna ra¤men, s›n›fta okuma–yazma bilen ö¤renci bulunmamaktad›r. Çünkü, lise mezunu olan
vekil ö¤retmen, okuma-yazma ö¤retimi konusunda e¤itim almad›¤›ndan, yeterli
bilgi ve beceriye sahip olmaman›n getirdi¤i “h›zl›” ö¤retim yapma hatas›n› yapm›flt›r. Ali ö¤retmen 2. ve 3. s›n›f ö¤rencilerinden de okuma–yazma bilmeyenlerin
oldu¤unu yapt›¤› ölçme çal›flmalar› sonucunda tespit etti. Ali ö¤retmen birlefltirilmifl s›n›flarda ö¤retimde ö¤rencilere kazand›r›lmas› gereken temel beceriler aras›nda ilk s›rada yer alan “okuma-yazma” ö¤retimi çal›flmalar›n› yapt›¤› ölçme çal›flmalar›n›n sonuçlar›na göre yeni bafltan planlad›.
Anahtar Kavramlar
•
•
•
•
Ölçme
Geçerlik
Güvenirlik
Kullan›fll›l›k
• Ölçme araçlar›
• De¤erlendirme
• Not verme
‹çindekiler
• B‹RLEfiT‹R‹LM‹fi SINIFLARDA KULLANILAN ÖLÇME ARAÇLARI
• B‹RLEfiT‹R‹LM‹fi SINIFLARDA DE⁄ERLEND‹RME VE NOT VERME
7. Ünite - Birlefltirilmifl S›n›flarda Ölçme ve De¤erlendirme
G‹R‹fi
Birlefltirilmifl s›n›flarda ö¤retimde koflullar gere¤i, ö¤retim programlar›n›n amaçlar›
ba¤›ms›z s›n›flardaki ö¤retime göre daha alt düzeyde gerçekleflebilmektedir. Birlefltirilmifl s›n›flarda ö¤retimde, ö¤retim programlar›n›n amaçlar›n›n ö¤rencilerde
daha üst düzeyde gerçekleflmesi için ö¤retmenin ölçme ve de¤erlendirme sonuçlar›n› e¤itim-ö¤retim etkinliklerinde etkili bir biçimde ifle koflmas› gerekmektedir.
Birlefltirilmifl s›n›flarda, ö¤retmenin ölçme ve de¤erlendirme konusundaki yeterlikleri, ölçme ve de¤erlendirmenin amac›na uygun olarak yap›lmas›nda büyük önem
tafl›maktad›r.
Bu ünitede önce birlefltirilmifl s›n›flarda kullan›lan ölçme araçlar›na de¤inilmifl,
daha sonra da birlefltirilmifl s›n›flarda de¤erlendirme ve not verme konular› üzerinde durulmufltur.
B‹RLEfiT‹R‹LM‹fi SINIFLARDA KULLANILAN ÖLÇME
ARAÇLARI
E¤itimde baflar› düzeyini ve amaçlar›n gerçekleflme derecesini belirlemek için çeflitli ölçme araçlar› kullan›lmaktad›r. Ölçme araçlar›n›n haz›rlanmas› ve uygulanmas› için ö¤retmenin ölçme konusunda yeterli bilgi ve beceriye sahip olmas› gerekmektedir. Bu kapsamda, ö¤retmenin, öncelikle ölçmeye iliflkin temel kavramlar›
tan›mas› beklenmektedir.
En genel anlam›yla ölçme, herhangi bir niteli¤i gözlemek ve gözlem sonucunu
say›larla ya da baflka sembollerle ifade etmektir (Turgut, 1990, s.3). ‹ki türlü ölçme
vard›r (Y›lmaz, 1998, ss.4-5; Y›lmaz ve Sünbül, 2000, s.230; Kan, 2006a, s.3):
Do¤rudan ölçme: Ölçülen nitelik ile ölçmede kullan›lan arac›n niteli¤i ayn› ise
(a¤›rl›¤› bir baflka a¤›rl›k ile ölçmek, uzunlu¤u bir baflka uzunluk ile ölçmek) bu
ölçmelere do¤rudan ölçme denir.
Dolayl› ölçme: Ölçülen özellik ile ölçmede kullan›lan arac›n özelli¤i birbirinden
farkl› ise bu tür ölçmelere dolayl› ölçme ad› verilir.
Ölçek ise iki anlamda kullan›lmaktad›r. Birincisi, nesnelere verilen say›lar›n anlamlar›n› ya da nesnelere say›lar vermede ve nesnelere verilen say›lar›n kullan›lmas›nda uyulmas› gereken kurallar ve k›saltmalar› belirtmek için kullan›l›r. ‹kincisi, cetvel ve metre gibi ölçme araçlar› üzerinde bölmeleri ya da belli bir bafllang›ç
noktas›ndan itibaren de¤iflmez bir birimle bölümlenmifl bir ölçme arac›n› belirtmek
için kullan›l›r.
Ölçüm, ölçme sonucudur; ölçme sonucunda elde edilen say› ya da sembollerdir. Bir ö¤rencinin herhangi bir s›navdan alm›fl oldu¤u puan, bir ölçümü ifade etmektedir (Tan ve Erdo¤an, 2001, s.112).
E¤itimde ölçme sonuçlar›n›n niteli¤i, ölçme araçlar›n›n niteli¤i ile do¤rudan iliflkilidir. Ölçme arac›n›n, ölçülecek olan özelli¤i amaca uygun biçimde ölçebilmesi
için kimi özelliklere sahip olmas› gerekir. ‹yi bir ölçme arac›n›n tafl›mas› gereken
özellikler flunlard›r:
Geçerlik: Ölçme arac›, ölçmeyi amaçlad›¤›m›z özelli¤i ölçebilecek, amac›m›za
hizmet edebilecek bir özellik tafl›mal›d›r. Geçerlik, bir ölçme arac›n›n kullan›l›fl
amac›na hizmet etme derecesidir. Bir ölçme arac› kullan›l›fl amac›na ne oranda hizmet ediyorsa o oranda geçerlik özelli¤ine sahiptir. Bir ölçme arac›n›n kapsam ve
yap› geçerli¤i söz konusudur (Y›lmaz ve Sünbül, 2000, ss.241-242; Tan ve Erdo¤an, 2001, ss.159-166; Ercan ve Kan, 2004, ss.211-212; Kan, 2006b, ss.115-129).
Kapsam geçerli¤i, testi oluflturan maddelerin (gerçekte) ölçülen davran›fllar›
temsil etme düzeyi hakk›nda bir karara varmad›r. Ö¤retim amaçlar›yla ilgili davra-
127
128
n›fllar›n tümünün oranl› biçimde temsil edilmesidir. Kapsam geçerli¤inin aflamalar› flöyle s›ralanabilir:
• Ölçülecek de¤iflkenle ilgili davran›fllar›n (evrenin) belirlenmesi
• Testi oluflturan davran›fllar›n (örneklemin) belirlenmesi
• Testte yer alan davran›fllar›n (örneklemin), ölçülmek istenen davran›fllar›
(evreni) temsil düzeyinin test edilmesi
• Testte yer alan sorular›n ilgili oldu¤u davran›fl› ölçmeye uygun olup olmad›¤›n›n kontrol edilmesi
Yap› geçerli¤i, bir ölçme arac›n›n kuramsal olarak ölçmek istedi¤i yap›n›n ölçmeye uygun olup olmad›¤›na iliflkin kan›t toplama çal›flmas›d›r. Bu anlamda, bir
testin yap› geçerli¤i, temelde, test maddelerine verilen yan›tlar aras›ndaki iliflkilerin analizine dayan›r. Buna göre, bir testte yer alan her maddenin testin bütünü ile
iliflkisi olmal› ve bir testin farkl› bölümleri varsa her bölüm, gerek kendi içinde gerek testin bütünü ile tutarl›l›k göstermelidir.
Güvenirlik: Ölçme arac›, ölçmek istenilen özelli¤i her zaman ayn› biçimde ölçebilmeli, kararl› ve tutarl› olmal›d›r. Bir ölçme arac›n›n güvenilir olup olmad›¤›n›
nas›l anlar›z? Ölçme arac› ile ölçülmek istenen özelli¤i iki ya da daha fazla ölçeriz.
Ölçme arac› her uygulan›fl›nda ayn› ya da birbirine yak›n sonuç veriyorsa güvenilirdir. Güvenirlik kat say›s›n› belirlemek için izlenen yollar flunlard›r (Y›lmaz, 1998,
s.7; Tan ve Erdo¤an, 2001, ss.145-146; Ercan ve Kan, 2004, ss.214-215; Kan, 2006b,
ss.98-115):
• Bir testin iki efl de¤er formunun ayn› gruba ayn› zamanda uygulanmas›yla
elde edilecek da¤›l›mlar›n korelâsyonunu bulma,
• Ayn› testin ayn› gruba de¤iflik zamanlarda iki kez uygulanmas›yla elde edilecek sonuçlar›n korelâsyonunu bulma,
• Bir testi bir gruba bir kez uygulad›ktan sonra, biri di¤erinin eflde¤eri olabilecek flekilde iki bölüme ay›rma ve ayr›lan bölümlere ait puan da¤›l›mlar›n›n korelâsyonunu bulma.
Kullan›fll›l›k. Ölçme arac›n›n, kolay uygulanabilir ve puanlanabilir olmas› gerekir. Ayr›ca, ölçme arac›, zaman aç›s›ndan ve mali aç›dan da ekonomik olmal›d›r.
Kullan›fll›l›k, bir ölçme arac›n›n, emek, para ve zaman gibi etmenler aç›s›ndan ekonomik olmas›d›r. Buna göre, ölçme arac›n›n uygulanmas› ve puanlanmas› kolay ve
ço¤alt›lmas› ekonomik olmal›d›r (Turgut, 1990, ss.44-46; Y›lmaz, 1998, ss. 45-46;
Kan, 2006b, ss.129-130):
2004 y›l›nda haz›rlanan yeni ilkö¤retim program›nda benimsenen ölçme ve de¤erlendirme yaklafl›m›n›n özellikleri flöyle s›ralanabilir (Ç›nar, Teyfur ve Teyfur,
2006, s.52; MEB, 2007):
• Ö¤renmeyle ba¤lant›l› olma
• Ürün ve süreci birlikte de¤erlendirme
• Sonucun yan› s›ra sürece de odaklanma
• Bilginin hat›rlanmas›ndan çok uygulanmas›na, yap›land›r›lmas›na ve ö¤rencilerin üst düzey becerilerini sergilemelerine önem verme
• Yaz›ya dayal› soyut görevlerden çok, gerçek yaflama iliflkin, performansa
dayal› görevlere önem verme
• Örtülü, belirsiz ölçütlerden çok aç›k ve belirgin ölçütleri tercih etme
• Yaln›zca ö¤retimin sonunda de¤il, ö¤retimin her aflamas›nda sürekli ölçme
ve de¤erlendirme etkinlikleri gerçeklefltirme
129
• Not vermenin yan› s›ra etkili ve zaman›nda geri bildirime a¤›rl›k verme
• Tek yöntemle ölçme yerine çok yöntemle ölçme yapma
• Ne kadar ö¤renildi¤inin yan› s›ra nas›l ö¤renildi¤ini de belirleme
• Rekabet yerine ifl birli¤ini destekleme
• Bireyi ve grubu de¤erlendirme
Birlefltirilmifl s›n›flarla ö¤retim yapan ö¤retmen, ö¤retim sonucu oluflan ürünleri de¤erlendirmeye yönelik ölçme araçlar›n› (aç›k uçlu, k›sa yan›tl›, do¤ru-yanl›fl,
efllefltirmeli, çoktan seçmeli) ve ö¤retim sürecini de¤erlendirmeye yönelik ölçme
araçlar›n› (performans ve proje ödevleri, ö¤renci ürün dosyas›, öz de¤erlendirme)
haz›rlayabilmeli ve uygulayabilmelidir.
Birlefltirilmifl s›n›flarda ö¤retimde ölçme neden önemlidir?
SIRA S‹ZDE
Birlefltirilmifl s›n›flarla
ö¤retim sonucu oluflan
ürünleri de¤erlendirmeye
yönelik ölçme araçlar›n›
(aç›k uçlu, k›sa yan›tl›,
do¤ru-yanl›fl, efllefltirmeli,
çoktan seçmeli) ve ö¤retim
sürecini de¤erlendirmeye
yönelik ölçme araçlar›n›
(performans ve proje
ödevleri, ö¤renci ürün
dosyas›, öz de¤erlendirme)
haz›rlayabilmeli ve
uygulayabilmelidir.
1
Birlefltirilmifl S›n›flarda Ö¤retim Ürünlerini
De¤erlendirmek ‹çin Kullan›lan Ölçme Araçlar›
SIRA S‹ZDE
Birlefltirilmifl s›n›flarla ö¤retim yapan ö¤retmen, ö¤retim sonucu oluflan ürünleri
de¤erlendirmeye yönelik de¤iflik ölçme araçlar› kullanabilir. Ö¤retmen,
bu ölçS O R U
me araçlar›n› haz›rlarken flu konulara dikkat etmelidir (Y›lmaz ve Sünbül, 2000,
ss.250-251; Tan ve Erdo¤an, 2001, ss.188-189; MEB, 2005, Erdem, 2006, ss.239D‹KKAT
240):
• Ölçme arac› ölçülecek kazan›mlara uygun olmal›d›r.
SIRA S‹ZDE
• Ölçme arac›n› haz›rlamak için önceden kesinlikle planlama
yap›lmal›d›r.
• Soru haz›rlamadan önce s›nav›n kapsam›na uygun bir “belirtke tablosu” haz›rlanmal›d›r. Böylece, hangi konularda ve hangi düzeyde sorular›n sorulAMAÇLARIMIZ
mas› gerekti¤i belirlenmelidir.
• Her soru bir kazan›mla iliflkilendirilmelidir. Soruda “ve”, “ya da” gibi
ba¤laçlar kullan›larak iki ya da daha fazla bilginin tekK soruda
‹ T A P ölçülmesine gidilmemelidir.
• Soru kökünde yan›ta iliflkin ipucu bulunmamal›d›r.
• Soru haz›rlan›rken s›n›f düzeyi dikkate al›nmal›d›r.
TELEV‹ZYON
• Ölçme arac› ay›rt edici olmal›; her düzeyde soruyu (çok zor, zor, orta, kolay, çok kolay) içermelidir.
• Her soru bir di¤erinden ba¤›ms›z yan›tlanabilmelidir.
‹NTERNET
• Ayn› sorular de¤ifltirilmeden defalarca kullan›lmamal›d›r.
• Kullan›lan dil aç›k ve anlafl›l›r olmal›d›r.
Birlefltirilmifl s›n›flarla ö¤retim yapan ö¤retmen, ö¤retim sonucu oluflan ürünleri de¤erlendirmeye yönelik aç›k uçlu, k›sa yan›tl›, do¤ru-yanl›fl, efllefltirmeli, çoktan seçmeli sorulardan oluflan ölçme araçlar›n› kullanmal›d›r.
S O R U
D‹KKAT
N N
Aç›k Uçlu Soru Türü
Ö¤rencilerin, belli bir sürede yaz›l› olarak yan›tlamas›n› gerekli k›lan ölçme arac›d›r. Ö¤rencilere duruma göre bir ya da birkaç soru sorulur. Kompozisyon biçiminde yazmay› gerektiren sorular aç›k uçludur. Kiflinin özgün ve yarat›c› düflünme gücünü, yaz›l› anlat›m becerisini, belli konulardaki öngörüsünü, ilgi ve
tutumunu ölçmede aç›k uçlu soru türleri kullan›fll›d›r. Ayr›ca, araflt›rmalar, bu
türde haz›rlanm›fl s›navlar›n ö¤rencileri sürekli ve anlayarak çal›flmaya yöneltti¤ini göstermektedir.
SIRA S‹ZDE
AMAÇLARIMIZ
K ‹ T A P
TELEV‹ZYON
‹NTERNET
ö¤retim sonucu oluflan
ürünleri de¤erlendirmeye
yönelik aç›k uçlu, k›sa
yan›tl›, do¤ru-yanl›fl,
efllefltirmeli, çoktan seçmeli
sorulardan oluflan ölçme
araçlar›n› kullanmal›d›r.
130
Aç›k uçlu sorular bilgiyi hat›rlaman›n ötesinde üst düzey bilgilerin kullan›lmas›n› gerektirir. Bu tür sorular, kompozisyon yazma becerilerinin ve kavrama, uygulama, analiz, sentez ve de¤erlendirme yetene¤inin ölçülmesinde kullan›labilir (Tan
ve Erdo¤an, 2001, s.202; Alkan, 2003, ss.4-5; Do¤an, 2006a, s.204). Ayr›ca, soru
haz›rlamak için fazla zaman yoksa aç›k uçlu sorular kullan›labilir. Aç›k uçlu sorular›n yararlar›n›n yan› s›ra kimi s›n›rl›l›klar› da bulunmaktad›r. Yan›tlama ifllemi yan›tlayan›n, puanlama ifllemi ise puanlayan›n çok zaman›n› alaca¤›ndan sorulabilecek soru say›s› s›n›rl›d›r. Yan›tlar› tümüyle do¤ru ya da tümüyle yanl›fl olarak s›n›flamak olanakl› olmad›¤›ndan, bunlar›n do¤ruluk derecesini tayin etmek puanlay›c›ya düfler. Puanlamada, puanlay›c› yanl›l›¤›, puanlama iflleminde hataya neden
olur. Verilen puanlar üzerinde gerçek anlamda istatistiksel ifllem (madde analizi)
yapma olana¤› yoktur. Ayr›ca, aç›k uçlu sorular›n güçlük derecesini tayin etmek de
zordur (Y›lmaz ve Sünbül, 2000, ss.255-256, MEB, 2007). Bu s›n›rl›l›klar› en aza indirgemek için, aç›k uçlu sorular haz›rlan›rken flu noktalara dikkat edilmelidir (Do¤an, 2006a, ss.211-213; MEB, 2007):
• Sorular s›n›rland›r›lmal›, çok kapsaml› sorular sorulmamal›d›r.
• Sorular aç›k ve anlafl›l›r olmal›d›r.
• Sorular birbirinden ba¤›ms›z olmal›d›r.
• Sorular mutlaka belli bir kazan›m› yoklayan nitelikte olmal›, kitab›n belli
yerlerinden aynen al›nm›fl ifadeleri içermemelidir.
• Uzun ve az say›da soru yerine, k›sa ve çok say›da soru tercih edilmelidir.
• Sorularda ifade ve yaz›m hatalar› olmamal›d›r.
• Sorular olanakl› ise önceden yaz›l› olarak ço¤alt›lmal›d›r.
• Sorular›n yan›tlar›n› içeren puanlama anahtar› haz›rlanmal›d›r.
Birlefltirilmifl s›n›flarda ö¤retim yapan ö¤retmen, yarat›c› ve özgün düflünme
gücünü, yaz›l› anlat›m becerisini, kavrama ve uygulama düzeyindeki kazan›mlar›
ölçmek ve gelifltirmek için aç›k uçlu sorular› kullanmal›d›r.
K›sa Yan›tl› Soru Türü
Yan›t› bir kelime, rakam, tarih ya da bir cümle olan sorulardan oluflan bu tür ölçme araçlar›, bilgi basama¤›na yönelik kazan›mlar› ölçmek için uygundur. Daha çok
hat›rlama gücünü ölçer. Ö¤renci sorunun yan›t›n› kendisi yazar. K›sa yan›tl› sorular iki türlüdür. Biri “soru cümlesi”, di¤eri “eksik cümle” türündedir. K›sa yan›tl› sorular haz›rlan›rken afla¤›daki noktalara dikkat edilmelidir (Y›lmaz ve Sünbül, 2000,
ss.257-262; Tan ve Erdo¤an, 2001, ss.208-210; Do¤an, 2006b, ss.251-255; MEB,
2007):
• Sorunun ifadesi belirsiz olmamal›d›r.
• Her soru, ölçülmesi planlanan bir kazan›m› yoklamal›d›r.
• Sorunun yan›t› kesin olmal›d›r.
• Sorular baflka sorulara ipucu olmamal›d›r.
• Soru cümlesi, yan›tlayan›n tan›d›¤› bir kaynaktan aynen al›nmamal›d›r.
• Her soru için b›rak›lan boflluk ayn› uzunlukta olmal›d›r.
• Sorunun ifadesinde, sorunun yan›t›n›n bulunmas›na yarayacak ipuçlar› verilmemelidir.
• Önceden yan›t anahtar› haz›rlanmal›d›r.
K›sa yan›tl› sorular› içeren ölçme araçlar›nda aç›k uçlu sorulara göre daha çok
soru sorulabilir. Haz›rlanmas› aç›k uçlu sorulardan zor, çoktan seçmeli sorulara göre kolayd›r. Puanlamas› aç›k uçlu soruya göre daha kolay ve k›sa sürede olur.
Birlefltirilmifl s›n›flarda ö¤retim yapan ö¤retmen, k›sa yan›tl› sorular› bilgi basama¤›na yönelik kazan›mlar› ölçmek için kullanabilir.
Do¤ru - Yanl›fl Soru Türü
‹lkelerin ve genellemelerin anlafl›l›p anlafl›lmad›¤›n› kontrol etmede kullan›l›r.
Aç›klama, karfl›laflt›rma, yorumlama, genelleme ve uygulama gücünü ölçebilecek
sorulardan oluflur. Do¤ru-yanl›fl türü sorularda verilen bir cümlenin, var olan bilgilere ba¤l› olarak do¤ru mu yanl›fl m› oldu¤unun belirlenmesi istenir. Bu kapsamda, sorular›n do¤ru-yanl›fl s›n›flamas› flüphe getirmeyecek kadar kesin olmal›d›r.
Test maddelerinin yar›s› do¤ru, yar›s› yanl›fl olmal›d›r. Olumsuz ifadelerden kaç›n›lmal›d›r. Sorular bir do¤ru bir yanl›fl fleklinde s›ralanmamal›d›r. Puanlaman›n nas›l yap›laca¤›na iliflkin aç›klama ve puanlamada düzeltme formülünün uygulan›p
uygulanmayaca¤› aç›klanmal›d›r. Sorular›n nas›l yan›tlanaca¤› aç›klanmal›d›r. Bu
testlerde yaln›z iki seçenek oldu¤undan yan›tlay›c›n›n do¤ru yan›t› bulma olas›l›¤›
%50’dir. Bu durum, do¤ru-yanl›fl testlerinden al›nan puanlar›n geçerli¤ini ve güvenirli¤ini düflürür. Do¤ru-yanl›fl türü sorular›n yan›tlamas› ve puanlamas› kolayd›r.
Ayr›ca, puanlanmas› objektiftir (Y›lmaz ve Sünbül, 2000, ss.282-286; Tan ve Erdo¤an, 2001, ss.211-215, At›lgan, 2006a, ss.262-266; MEB, 2007).
Birlefltirilmifl s›n›flarda ö¤retim yapan ö¤retmen, do¤ru-yanl›fl sorular›n› A grubunda Hayat Bilgisi, B grubunda ise Sosyal Bilgiler ve Fen ve Teknoloji derslerindeki ilkelerin, genellemelerin anlafl›l›p anlafl›lmad›¤›n› ölçmek için kullanabilir.
Efllefltirmeli Soru Türü
Çoktan seçmeli testlerin bir çeflididir. Efllefltirmeli testler, genelde, bilgi düzeyindeki davran›fllar›n ölçülmesinde kullan›l›r. “Kim?, Ne?, Nerede?” gibi sorular›n yan›t›n› oluflturan olgusal bilgilerin ölçülmesinde daha kullan›fll›d›r. ‹ki grup halinde verilen ve birbirleriyle ilgili olan bilgi ö¤elerinin, belli bir aç›klamaya göre eslefltirilmesini gerektirir. Efllefltirmeli sorular haz›rlan›rken afla¤›daki noktalara dikkat edilmelidir (Tan ve Erdo¤an, 2001, ss.224-226, MEB, 2007):
• Efllefltirme soru grubunda yer alan öncüller listesi ile yan›tlar listesinin her
biri benzer nitelikte haz›rlanmal›d›r.
• Bir eflleme tak›m›nda öncüllerle yan›tlar eflit say›da olmamal›d›r.
• Yan›t listesi, bir kelime listesi ise alfabetik olarak; rakam, say›, tarihten olufluyorsa büyüklük s›ras›na göre düzenlenmelidir.
• Yan›tlar›n nas›l verilece¤i aç›kça belirtilmelidir.
• Sorular ve seçenekler iki sütunda sunulmal›d›r.
• Aç›k ve anlafl›l›r bir yönerge yaz›lmal›d›r.
Birlefltirilmifl s›n›flarda ö¤retimde ö¤retmen, efllefltirmeli sorular› bilgi düzeyindeki kazan›mlar› ölçmede kullanabilir.
Çoktan Seçmeli Soru Türü
Daha çok, bilgi, zihinsel beceriler ve yeteneklerin ölçülmesinde kullan›l›r. Bilgi,
kavrama, uygulama, analiz, sentez düzeyindeki davran›fllar› ölçmede kullan›labilir.
Çoktan seçmeli testler bir sorunun yan›t›n›, verilen seçenekler aras›ndan yan›tlamay› gerektiren test türüdür. Çoktan seçmeli sorulara “madde” denir. Bir soru,
“madde kökü” ve “seçenekler” olmak üzere iki bölümden oluflur. Madde kökü, sorunun soruldu¤u bölümdür. Seçenekler ise soru kökünde sorulan soruya verilen
olas› yan›tlard›r. Seçeneklerden yaln›zca bir tanesi en do¤ru yan›tt›r. Do¤ru yan›t
d›fl›nda kalan seçeneklere ise çeldirici denir. Çoktan seçmeli test sorular› haz›rlan›rken afla¤›daki noktalara dikkat edilmelidir (Y›lmaz ve Sünbül, 2000, ss.265-282;
131
132
Tan ve Erdo¤an, 2001, ss.216-224; Erdem, 2006, s.242; Do¤an, 2006c, ss.293-313;
MEB, 2007):
• Sorular, s›nav kapsam›na uygun olmal›d›r.
• Her bir soru, ö¤rencilerin ö¤renmeleri aç›s›ndan önemli bilgi ve becerileri
yoklamal›d›r.
• Çok ayr›nt›l› ya da çok kapsaml› bilgileri içeren sorulardan kaç›n›lmal›d›r.
• Her bir soru, tek bir kazan›ma yönelik olmal›d›r.
• Ö¤rencinin sorunun yan›t›n› baflka bir sorudan bulmas› engellenmelidir.
• Yan›t› kifliye göre de¤iflen sorulardan kaç›n›lmal›d›r.
• fiafl›rtmaca içeren sorulardan kaç›n›lmal›d›r.
• Tamamlatma yerine soru kökü kullan›lmal›d›r.
• Yafl düzeyine uygun sözcükler kullan›lmal›d›r.
• Dil bilgisi ve yaz›m kurallar›na uyulmal›d›r.
• Olanakl› olan en k›sa anlat›m kullan›lmal›d›r.
• Ana fikir seçeneklerde de¤il, madde kökünde verilmelidir.
• Soru kökünde kitaptan aynen al›nm›fl ifadeler kullan›lmamal›d›r.
• Tek bir do¤ru seçenek olmal›d›r.
• Do¤ru yan›tlar seçeneklere eflit da¤›lmal›d›r.
• Seçenekler anlamca birbirini kapsamamal›, bir seçenek di¤erini içermemelidir.
• Seçeneklerin uzunluklar› olabildi¤ince eflit olmal›d›r.
• Seçeneklerde “hiçbiri”, “hepsi” vb. ifadeleri kullan›lmamal›d›r.
• Do¤ru yan›t› ça¤r›flt›ran ipucu verilmemelidir.
• Seçeneklerde yer alan çeldiriciler mant›kl› olmal›d›r.
• Puanlama için yan›t anahtar› haz›rlanmal›d›r.
• Düzeltme formülü kullan›lacaksa bu mutlaka testteki yönergede yer almal›d›r.
• Her sorunun puan de¤eri mutlaka testte belirtilmelidir.
Çoktan seçmeli testler ile k›sa sürede çok say›da davran›fl ve beceri ölçülebilir.
Test sorular›n›n tekrar kullan›labildi¤i düflünülürse çoktan seçmeli testler daha
ekonomiktir. Çoktan seçmeli testlerin puanlanmas› kolay ve objektiftir. Puanlar
üzerinde istatistiksel hesaplamalar yap›labilir. Ancak, çoktan seçmeli testlerin haz›rlanmas›n›n uzun zaman ve uzmanl›k gerektirmesi, ö¤rencinin do¤ru yan›t› tahminle bulabilmesine olanak vermesi bu testlerin olumsuz yönleridir. Güçlü çeldiriciler kullan›lmas›yla, tahminle do¤ru yan›t› bulma olas›l›¤› en aza indirgenebilir.
Birlefltirilmifl s›n›flarda ö¤retimde ö¤retmen, çoktan seçmeli sorular›, A grubundaki Hayat Bilgisi, Matematik ve Türkçe, B grubundaki Sosyal Bilgiler, Fen ve Teknoloji, Türkçe, Matematik, Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi, Yabanc› Dil derslerindeki
bilgi, kavrama ve uygulama düzeyindeki kazan›mlar› ölçmek için kullanabilir. Ö¤retmen, A grubu için haz›rlad›¤› çoktan seçmeli sorularda seçenek say›s›n›n 3, B
grubu için haz›rlad›¤› çoktan seçmeli sorularda seçenek say›s›n›n 4 olmas›na dikkat etmelidir.
Birlefltirilmifl s›n›flarda ö¤retimde ö¤retmen, ö¤retim sonucu oluflan ürünleri
de¤erlendirmeye yönelik ölçme araçlar›n› haz›rlarken, ö¤rencilerin düzeyini göz
önüne almal›d›r. Ayr›ca, ö¤retmen, birlefltirilmifl s›n›flarda ö¤retimin yap›ld›¤› çevre (köy ortam›) ve ö¤rencilerin haz›rbulunuflluk durumunu dikkate almadan standart olarak haz›rlanm›fl sorular› kullanmaktan kaç›nmal›d›r. Ancak, ö¤retmen de¤iflik kaynaklardan edinebilece¤i sorulardan yararlanabilir.
133
Birlefltirilmifl S›n›flarda Ö¤retim Sürecini
De¤erlendirmede Kullan›lan Ölçme Araçlar›
Birlefltirilmifl s›n›flarda ö¤retim yapan ö¤retmen, ö¤retim sürecini de¤erlendirmeye
yönelik performans ve proje ödevleri, ö¤renci ürün dosyas›, öz de¤erlendirme ölçme araçlar›n› vb. kullanabilir.
Performans Ödevleri
Performans ödevleri, ö¤rencinin sahip oldu¤u bilgi ve becerileri günlük yaflamla
da iliflkilendirerek ortaya koymas›n› gerektiren k›sa dönemli çal›flmalard›r. Çok çeflitli ve de¤iflik konularda performans ödevi verilebilir. Bunlardan baz›lar› flöyle s›ralanabilir (MEB, 2007):
• Bir konu hakk›nda yaz› yazma (makale, an› vb.)
• Sergi oluflturma
• Baflka zamanlarla, yerlerle ya da kültürlerle ilgili hayalî bir mizansen oluflturma
• Ayn› grafikleri farkl› ölçülerde çizme
• Belli biçimdeki bir grafi¤i baflka biçime dönüfltürme
• Bir yolculuk için -verilen zaman ve bütçe s›n›rlamalar›yla- yolcu rehberi gelifltirme
• Bir haritadan sonuçlar ç›karma
• Bilimsel gözlemlerini tablo oluflturarak belirtme
• Bilimsel bir olay› sözel ve görsel olarak betimleme
• Müzik ya da resim çal›flmalar›n›, ait olduklar› döneme ya da kültüre göre s›n›fland›rma
• Bir konuyla ilgili afifl, poster, broflür vb. haz›rlama
• Bir oyun, piyes vb. yazma ve sergileme
• Herhangi bir fley için bir s›n›flama flemas› gelifltirme, kategorileri aç›klama
ve do¤rulu¤unu savunma
• Deney yapma
• ‹ki çal›flmay› (resim, müzik parças›, dans ya da oyun) yaratt›klar› etki aç›s›ndan karfl›laflt›rma
• Bir tiyatro oyununa elefltiri yazma
• Bir oyun için sahne ve kostüm haz›rlama
• Bir ev plan› çizme
• Genifl bir grubu doyurmak için gerekli olan yiyecek miktar›n› hesaplama
• Bir müzik parças› besteleme
• Bir müzik parças› çalma
• Bir editöre çevre sorunlar› hakk›nda bir mektup yazma
• Tan›d›¤› bir kiflinin biyografisini yazma
• Tüketici tercihlerine iliflkin bir oylama yap›p sonuçlar› grafikle ifade etme,
sonuçlar› tart›flma
• Mahallenin, köyün haritas›n›, krokisini çizme vb.
Birlefltirilmifl s›n›flarda ö¤retimde ö¤retmen, verdi¤i performans ödevleriyle ö¤rencinin sahip oldu¤u bilgi ve becerilerini günlük yaflamla iliflkilendirmesine olanak sa¤lamal›d›r. Günlük yaflam olarak da, öncelikle, ö¤rencinin içinde yaflad›¤›
köyün çevresini hareket noktas› olarak almal›d›r. Ayr›ca, ö¤retmen, ö¤rencinin haz›rbulunuflluk düzeyini de göz önünde bulundurmal›d›r. Bu nedenle, de¤iflik kay-
ö¤retim sürecini
de¤erlendirmeye yönelik
performans ve proje ödevleri,
ö¤renci ürün dosyas›, öz
de¤erlendirme vb. ölçme
araçlar›n› kullanabilir.
Performans ödevleri,
ö¤rencinin sahip oldu¤u
bilgi ve becerileri günlük
yasamla da iliflkilendirerek
ortaya koymas›n› gerektiren
k›sa dönemli çal›flmalard›r.
134
naklardan elde edebilece¤i standart performans ödevlerini aynen vermekten kaç›nmal›d›r. Ancak, de¤iflik kaynaklardan bulabilece¤i performans ödevlerini birlefltirilmifl s›n›fla ö¤retimin yap›ld›¤› çevre (köy ortam›) ve ö¤rencilerin durumunu
(haz›rbulunufllu¤unu) dikkate alarak uyarlayabilir.
Proje Ödevleri
Projeler, genifl içerikli ve
uzun süreli performans
ödevleridir.
Projeler, genifl içerikli ve uzun süreli performans ödevleridir. Proje çal›flmalar›, ünitelerde yer alan kazan›mlar› kapsayan ayr›nt›l› ödevlerdir. Bireysel ya da grup olarak yap›labilir. Proje konusu, ö¤renci taraf›ndan ya da ö¤retmenin belirledi¤i projeler aras›ndan seçilebilir. Ö¤renci, projenin amac›n›, izlenecek yollar›, kullan›lacak malzemeleri ve karfl›lafl›labilecek durumlar› önceden planlar. Gerekti¤inde ö¤retmeninden yard›m alabilir. Proje sürecinin olumlu yönleri afla¤›daki biçimde s›ralanabilir (Kan, 2006c, ss.330-331; MEB, 2007):
• Proje gelifltirme süreci, ö¤rencilerin yarat›c›l›k, araflt›rma, iletiflim gibi üst düzey zihinsel becerilerini gelifltirir.
• Projenin tasar›m›ndan ortaya konulmas›na kadar geçen süreç, ayn› zamanda, bilimsel süreç basamaklar›n› da içerece¤inden, bilimsel süreç becerilerinin geliflmesine de yard›mc› olur.
• Proje çal›flmas›, ö¤rencilerin grupla çal›flma becerisinin gelifltirilmesini
sa¤lar.
• Proje süreci, ö¤rencilerin teknolojiyi kullanma becerisi kazanmalar›na yard›mc› olur.
• Proje çal›flmas›nda, ö¤rencilerin proje konular›nda yaparak, yaflayarak, inceleyerek bilgi kazanmalar›na olanak sa¤lar.
Birlefltirilmifl s›n›flarda ö¤retimde ö¤retmen, proje çal›flmalar›n› daha çok grup
çal›flmas› olarak vermelidir. Gruplar› da, A grubunu okutuyorsa 1., 2. ve 3.; B grubunu okutuyorsa 4. ve 5. s›n›f ö¤rencilerinden oluflturmal›d›r. Proje çal›flmas› vermeden önce mutlaka bir proje çal›flmas›n› birlikte yaparak nas›l yap›laca¤›n› ö¤retmelidir. Ayr›ca, verdi¤i proje çal›flmalar›nda etkili rehberlik yapmal›d›r. Ö¤retmen,
proje çal›flmalar›nda, ö¤rencilerin etkin olmas›n› ve yaparak-yaflayarak ö¤renmesini engellemeyecek biçimde ö¤renci velisinin katk›s›n› da sa¤lamal›d›r.
Ö¤renci Ürün Dosyas› (Portfolyo)
Ö¤renci ürün dosyas›, ö¤rencinin çal›flmalar›n›n topland›¤› bir dosyad›r. Ö¤renci
ürün dosyas›, ö¤rencinin, bir düzen içinde oluflturulmufl nitelikli ve anlaml› ödevlerini içerir ve ö¤rencinin en iyi çal›flmalar›n›n bir yans›mas›d›r. Ö¤renci ürün dosyas› zaman içinde ö¤rencinin geliflimini izlemek için kullan›l›r. Ö¤renci ürün
dosyalar›n›n her dönem en az iki kez incelenmesi ö¤rencilerin geliflimini görmek
aç›s›ndan önemlidir. Ürün dosyas›na, ö¤rencinin haftal›k ya da günlük olarak yapt›¤› çal›flmalar›n›n içinden seçilen örnekleri ve ö¤retmenin yapt›¤› s›nav›n evraklar›, resimler, foto¤raflar, boyama çal›flmalar›, ses ya da görüntü kasetleri, proje çal›flmalar›, performans ödevleri, kontrol listeleri, dereceli puanlama anahtarlar›, velilerden gelen bilgiler, araflt›rma sorular›, kavram haritalar›, ö¤renci görüfllerini
yans›tan formlar vb. konulabilir (Erdem, 2006, ss.243-244; MEB, 2007).
Ö¤rencilerin belli bir dersteki bir konuyla ilgili örnek çal›flmalar›n› göstermeyi
amaçlayan bir ürün dosyas›n›n kapsam›, ö¤rencilerin kompozisyon yazma ya da
sözlü okuma çal›flmalar›n› gösteren bir ürün dosyas›na oranla daha genifl olacak-
t›r. E¤er, ö¤renci ürün dosyas›, ö¤rencinin konuyla ilgili en iyi çal›flmalar›n› gösterme amaçl› ise, ö¤rencinin yapt›¤› çal›flmalara yönelik yeni uygulamalar topland›kça ö¤renci ürün dosyas›n›n içeri¤i de¤iflecektir; ancak, ö¤renci ürün dosyas›n›n
amac› ne olursa olsun sürecin de¤erlendirilmesi için ö¤rencinin yapt›¤› ilk uygulamalar ö¤renci ürün dosyas›nda saklanmal›d›r.
Birlefltirilmifl s›n›flarda ö¤retimde ö¤retmen, ö¤renci ürün dosyas›n› ö¤rencinin
geliflimini izlemek için kullanmal›d›r. Ayr›ca, ö¤retmen, ö¤renci ürün dosyas›n›,
ö¤retim y›l› içerisinde ö¤rencinin geliflimini gerek ö¤renciye gerek ö¤renci velisine göstermede etkin olarak ifle koflmal›d›r.
135
Ö¤renci ürün dosyas›,
ö¤rencinin çal›flmalar›n›n
topland›¤› bir dosyad›r.
Ö¤renci ürün dosyas›,
ö¤rencinin, bir düzen içinde
oluflturulmufl nitelikli ve
anlaml› ödevlerini içerir ve
ö¤rencinin en iyi
çal›flmalar›n›n bir
yans›mas›d›r. Ö¤renci ürün
dosyas›, zaman içinde
ö¤rencinin geliflimini
izlemek için kullan›l›r.
Öz De¤erlendirme
Öz de¤erlendirme ö¤rencilerin çal›flmalar›n› nas›l yapt›klar›n› de¤erlendirmelerini
gerektirir. Kendini de¤erlendirme, ö¤rencilerin güçlü ve zay›f yönlerini tan›malar›na yard›m eder. Performans›n›n düzeyi hakk›nda karar vermek için kiflisel ya da
kifliler aras› ölçüt koymada ö¤rencilere f›rsatlar sunar. Kendini de¤erlendirme, ö¤rencinin güdülenmesini sa¤lar. De¤iflik durumlarda davran›fllar›n› kontrol alt›na almas›na yard›mc› olur. Öz de¤erlendirmenin olumlu ve olumsuz yönleri vard›r. Öncelikle, ö¤rencilerin kendi performanslar›n› de¤erlendirirken, genel olarak öznel
olma olas›l›klar› oldu¤u göz ard› edilmemelidir. Ayr›ca, kendini de¤erlendirme,
bafllang›çta, ö¤rencilerin deneyimsizli¤i nedeniyle yan›lg›lara neden olabilir. Deneyim kazand›kça ö¤rencilerin ald›klar› kararlar da daha do¤ru olacakt›r (MEB, 2007).
Birlefltirilmifl s›n›flarda ö¤retimde ö¤retmen, öz de¤erlendirmeyle ilgili olarak
ö¤rencilerin çeflitli nedenlerden dolay› sürecin bafl›nda yapm›fl oldu¤u hatalar› ö¤rencileri öz de¤erlendirme konusunda bilgilendirerek ve ö¤rencilere daha çok öz
de¤erlendirme yapt›rarak en aza indirgemelidir. Böylece, birlefltirilmifl s›n›flarda
ö¤retim yapan ö¤retmen, öz de¤erlendirmenin amac›na uygun olarak kullan›lmas›n› sa¤layacakt›r.
B‹RLEfiT‹R‹LM‹fi SINIFLARDA DE⁄ERLEND‹RME VE
NOT VERME
E¤itimde, ölçme ifllemleri sonucu elde edilen ölçümlerden sonra karar vermek için
mutlaka bir de¤erlendirme ifllemine gerek duyulur. Karar›n do¤ru olabilmesi için
ölçümlerin geçerli ve güvenilir, de¤erlendirmenin de do¤ru olmas› gerekmektedir.
De¤erlendirme sürecinde en önemli ö¤e ölçüttür. De¤erlendirme sürecinde kullan›lan ölçüte göre de¤er yarg›s› ve dolay›s›yla karar de¤iflecektir.
Ölçme ve de¤erlendirme aras›ndaki iliflkiyi flöyle aç›klayabiliriz. De¤erlendirme ölçmeyi de içine alan bir kavramd›r. Bu yüzden ölçmeye göre daha kapsaml›d›r. Ölçme ve de¤erlendirme sürecinde, önce ölçme ifllemi, sonra de¤erlendirme süreci gelir. Bu s›ra de¤iflmez. Ölçme sonucuna dayanmayan bir de¤erlendirme ancak, ön yarg› ya da temelsiz bir tahmin olur (Y›lmaz ve Sünbül,
2000, s.237).
E¤itimde yap›l›fl amac›na göre de¤erlendirme üçe ayr›lmaktad›r (Özçelik, 1989,
ss.231-251; At›lgan, 2006b, ss.408-422):
Tan›maya-yerlefltirmeye yönelik de¤erlendirme: Ö¤rencilerin ifllenecek konuya
iliflkin haz›rbulunuflluk düzeylerini belirlemek ve buna göre ö¤retime bafllamak/ö¤renciyi uygun ö¤retim program›na yerlefltirmektir. Bu de¤erlendirmede,
ö¤rencinin e¤itimle ilgili özgeçmifline, kiflisel ve toplumsal özelliklerine bak›l›r.
Belli bir konuda, bireyin
kendi kendisini
de¤erlendirmesine, öz
de¤erlendirme denir. Öz
de¤erlendirme, bireyin kendi
yeteneklerini keflfetmesine
yard›mc› olan bir
yaklafl›md›r.
De¤erlendirme, ölçme
sonuçlar›n›n bir ölçütle
karfl›laflt›r›larak bir de¤er
yarg›s›na ve oradan da bir
karara ulaflma sürecidir.
136
De¤erlendirme ölçme
sonuçlar›n›n, ayn› alana ait
bir ölçütle karfl›laflt›rarak bir
de¤er yarg›s›na ve oradan
da bir karara ulaflma
sürecidir.
SIRA S‹ZDE
2
D Ü fi Ü N Eö¤retmen,
L‹M
ö¤retimde
ö¤rencilerin ödevli derslerde
“kendi kendine yapt›¤›
S O R U dikkatli
çal›flmalar›”
biçimde de¤erlendirmeli,
biçimlendirmeye yönelik
de¤erlendirmeler yaparak
D‹KKAT
ö¤renme eksiklikleri ve
güçlüklerini gidermeli ve
ö¤renme düzeyini
SIRA S‹ZDE
belirlemeye
yönelik
de¤erlendirme yaparken
birlefltirilmifl s›n›flarla
ö¤retim yap›ld›¤›n› göz
AMAÇLARIMIZ
önünde bulundurmal›d›r.
Biçimlendirmeye, izlemeye yönelik de¤erlendirme: Ö¤renme eksikliklerinin ve
güçlüklerinin belirlenmesi ve giderilmesine yönelik olan bu de¤erlendirme uygulaman›n her aflamas›nda yap›l›r.
Ö¤renme düzeyini belirlemeye yönelik de¤erlendirme: Ö¤renme düzeyini belirleme amac› güden bu de¤erlendirmede, dersin/konunun amaçlar›n›n gerçekleflme
düzeyi hakk›nda bilgi edinilir. Ö¤rencilerin ö¤renme düzeyleri belirlenir. Burada,
ö¤rencilerin tek tek üniteyi ö¤renme derecesine bak›labilece¤i gibi grubun ilgili
üniteyi ö¤renme düzeyi, gruptaki ö¤rencilerin ö¤renme düzeyi aç›s›ndan benzerlikleri ve farkl›l›klar›na da bak›labilir. Bunun için al›nan puanlar›n aritmetik ortalamas› ve standart sapmas›n›n bulunmas› gerekmektedir.
De¤erlendirmede kullan›lan ölçütler ise flöyle s›ralanabilir (Y›lmaz ve Sünbül,
2000, ss.295-297; At›lgan, 2006b, ss.408-422):
• Program›n amaçlar›: Ö¤retim amaçlar› ölçüt olarak kabul edilir. Bu ölçüt
dikkate al›n›rsa yap›lan de¤erlendirme “mutlak de¤erlendirme” dir. Bugün
okullar›m›zda en yayg›n olarak kullan›lan de¤erlendirme ölçütü bu ölçüttür.
• Grup baflar›s›: Grubun baflar›s› ölçüt olarak kabul edilir. Bu durumda, “normal da¤›l›m e¤risi”ne göre de¤erlendirme yap›l›r. Bu ölçüt, ba¤›l bir ölçüt
oldu¤undan yap›lan de¤erlendirme de ba¤›l de¤erlendirme olacakt›r.
• Ö¤rencinin önceki baflar› durumu: Ö¤rencinin baflar›s›, daha önce gösterdi¤i baflar› ya da programa bafllad›¤› andaki düzeyi ile karfl›laflt›r›larak de¤erlendirilir. Burada ölçüt ö¤rencinin önceki durumudur.
• Ö¤rencinin yetene¤i: Buradaki ölçüt, ö¤rencinin “neyi ne kadar yapabilece¤i ve nereye kadar geliflebilece¤i”dir. Burada her ö¤renci, bireysel olarak
kendi içinde bir bütün olarak de¤erlendirilir. Bu ölçüt, ö¤renciyi her yönüyle tan›may› ve rehberli¤i esas al›r.
Akademik baflar›y› de¤erlendirmede kullan›lan ölçütlere göre de¤erlendirme
yöntemleri de flöyle adland›r›lmaktad›r (Tan ve Erdo¤an, 2001, ss.230-232; At›lgan,
2006b, ss.406-407):
Mutlak de¤erlendirme: Ö¤rencinin geçme notunun ö¤rencinin kazanmas› gereken davran›fllar› kazanma düzeyini yans›tt›¤› varsay›l›r. Örne¤in, bir dersten baflar›l› olmak için 50 puan almak gerekiyorsa 50 puan ölçüt olarak kabul edilir.
Ba¤›l de¤erlendirme: Burada, ö¤rencinin baflar›s›, belli bir grup içerisindeki konumuna göre de¤erlendirilmektedir. Örne¤in, ö¤rencilerin puanlar›n›n s›n›f içindeki da¤›l›m›n› dikkate alan normal da¤›l›m e¤risinden faydalanarak ö¤rencilerin
baflar›lar› de¤erlendirilebilir. Bu durumda ölçüt grubun baflar›s›d›r.
s›n›flarda
S‹ZDE ö¤retimde, de¤erlendirme ve not verme neden önemlidir?
Birlefltirilmifl S›n›flarda De¤erlendirme
D Ü fis›n›flarda
ÜNEL‹M
Birlefltirilmifl
ö¤retimde ö¤retmen, ö¤rencilerin ödevli derslerde “kendi
kendine yapt›¤› çal›flmalar›” dikkatli biçimde de¤erlendirmeli, biçimlendirmeye yönelik de¤erlendirmeler
yaparak ö¤renme eksiklikleri ve güçlüklerini gidermeli ve
S O R U
ö¤renme düzeyini belirlemeye yönelik de¤erlendirme yaparken birlefltirilmifl s›n›flarla ö¤retim yap›ld›¤›n› göz önünde bulundurmal›d›r (Erdem, 2006; ss.244).
D‹KKAT
Birlefltirilmifl s›n›flarda ö¤retmenli ve ödevli ders saatlerinin de¤erlendirmesi
birbirinden farkl›d›r. Birlefltirilmifl s›n›flarda, öncelikle, ödevli derslerde kendi kenSIRA
S‹ZDE
dine yap›lan
çal›flmalar›n
etkili biçimde de¤erlendirilmesi gerekmektedir. Kendi
kendine yap›lan çal›flmalar›n de¤erlendirilmesi çeflitli biçimlerde olabilir (Erdem,
2006; ss.245-246):
N N
AMAÇLARIMIZ
K ‹ T A P
K ‹ T A P
TELEV‹ZYON
TELEV‹ZYON
137
• Ö¤retmenin çal›flmalar› ayr› ayr› de¤erlendirmesi: Bu yaklafl›mda, ö¤retmen, her bir ö¤rencinin kendi kendine yapt›¤› çal›flmay› ayr› ayr› de¤erlendirir. Eksiklikleri, yanl›fll›klar› belirtir ve düzeltir. Bu de¤erlendirme, ö¤retmene çok fazla zaman kaybettirir. Bu de¤erlendirme daha çok ö¤renci say›s›n›n az oldu¤u durumlarda tercih edilir.
• Ö¤retmenin, zay›f ve orta düzeydeki ö¤rencilerin çal›flmalar›n› temel alarak
de¤erlendirme yapmas›: Kalabal›k s›n›flarda ö¤retmen zay›f ve orta düzeydeki ö¤rencilerin çal›flmalar›n› s›n›f önünde düzeltir ve buna göre di¤er ö¤renciler kendi çal›flmalar›n› de¤erlendirir. Böyle bir de¤erlendirmede, üst s›n›ftaki ö¤rencilerden, yap›lan örnek de¤erlendirmeye göre di¤er ö¤rencilerin kendi çal›flmalar›n› de¤erlendirmesinde yard›m al›nabilir.
• Ö¤rencinin kendisine yapt›r›lan de¤erlendirme: Bu de¤erlendirmede, ö¤rencinin kendi çal›flmas›n› de¤erlendirebilmesi için önceden ölçütler gelifltirilir ve ö¤renciye verilir. Örne¤in, ö¤renci sorulan sorular›n yan›tlar›na göre
kendi kendine de¤erlendirmesini yapar.
• Ö¤rencilerin birbirlerinin çal›flmalar›n› de¤erlendirmesi: Bu de¤erlendirmede, ö¤renciler, düzeylerine bakmaks›z›n arkadafl›n›n çal›flmas›n› de¤erlendirir. Farkl› düzeydeki ö¤rencilerin birbirlerinin çal›flmalar›n› de¤erlendirmesi, önceden de¤erlendirme ölçütleri verildi¤inde daha etkili olur.
• Yard›mc› ö¤rencilerin de¤erlendirmesi: Bu de¤erlendirmede, ö¤retmen,
kendisine yard›m edebilecek durumdaki zeki, liderlik özelli¤i olan ve becerikli ö¤rencileri, çal›flmalar› de¤erlendirmek üzere görevlendirir.
Birlefltirilmifl s›n›flarda “biçimlendirmeye yönelik de¤erlendirme” ö¤renme eksikliklerinin ve güçlüklerinin belirlenmesi ve giderilmesi aç›s›ndan büyük önem tafl›maktad›r. Birlefltirilmifl s›n›flarda ö¤retimde, ö¤renci kazan›mlar›n›n en üst düzeyde gerçekleflmesi, biçimlendirmeye yönelik de¤erlendirme sonuçlar›n›n e¤itimö¤retimin her aflamas›nda ö¤retmen taraf›ndan etkin olarak ifle koflulmas›yla olanakl›d›r. E¤er, biçimlendirmeye yönelik de¤erlendirme yap›larak ö¤renme eksiklikleri ve güçlükleri zaman›nda belirlenmez ve giderilmezse, ö¤renci kazan›mlar›
en alt düzeyde gerçekleflecek, bu durum, e¤itim-ö¤retimde zaman, emek ve para
kayb›na yol açacakt›r.
Birlefltirilmifl s›n›flarda ö¤retimde “ö¤renme düzeyini belirlemeye yönelik de¤erlendirme”de de birlefltirilmifl s›n›flarda ö¤retim yap›ld›¤› göz önünde bulundurulmal›d›r. Birlefltirilmifl s›n›flarda ö¤retimde, ö¤retim programlar›n›n amaçlar› ba¤›ms›z s›n›flara göre daha alt düzeyde gerçekleflebilir. Bunun göz ard› edilmemesi gerekmektedir.
Birlefltirilmifl S›n›flarda Not Verme
De¤erlendirmede temel al›nan ölçüte göre ölçüm sonuçlar› de¤erlendirilerek ö¤renciye not verilir. Verilen not ayn› zamanda bir karard›r. Not vermede de¤iflik ölçütler kullan›labilmektedir.
Mutlak baflar› oran› ölçüt al›narak yap›lan not vermede ö¤renci baflar›s› tam
puana göre de¤erlendirilir. Mutlak baflar›da baflar›l› olabilmek için gerekli puan ilgili yönetmeliklerde belirtilmifltir. Örne¤in, 100 üzerinden 50 puan alan›n baflar›l›
say›lmas› gibi. Ölçüm sonuçlar› mutlak ölçüte göre de¤erlendirildi¤inde yönetme-
Birlefltirilmifl s›n›f› okutan
ö¤retmen not verirken
sadece program›n hedefleri
ya da grup baflar›s›n› ölçüt
olarak almamal›d›r. Notla
program›n hedefleri, grup
baflar›s›, ö¤rencinin önceki
baflar› durumu ve ö¤rencinin
yetene¤i ölçütlerinin birden
fazlas›n› bir arada
kullanmal›d›r.
138
Birlefltirilmifl s›n›f› okutan
ö¤retmen not verirken
sadece program›n hedefleri
veya grup baflar›s›n› ölçüt
olarak almamal›d›r. Notla
program›n hedefleri, grup
baflar›s›, ö¤rencinin önceki
baflar› durumu ve ö¤rencinin
yetene¤i ölçütlerinin birden
fazlas›n› bir arada
kullanmal›d›r.
likte belirlenen ders/s›n›f geçmek için gerekli baflar› puan›n› (ve üstü puan›) alanlar “geçti”, baflar› puan›n› alamayanlar ise “kald›” olarak de¤erlendirilir.
Grup baflar›s› ölçüt al›nd›¤›nda normal da¤›l›m e¤risine göre de¤erlendirme
yap›l›r. Ölçüt art›k tam puan de¤il, grubun ald›¤› en yüksek puand›r. Bunun için
ö¤rencilerin baflar›lar›n› yans›tan ölçümler “z puan›” cinsinden ifade edilip, hangi
“z puan›na” hangi notun verilece¤i belirlenir; karar da buna göre verilir.
Yüzdelik s›radan yararlanarak da not verilebilir. Ö¤rencilerin puanlar›n›n yüzdelikleri belirlenerek bir de¤erlendirme yap›l›r.
Birlefltirilmifl s›n›flarda ö¤retimde ö¤retmen, not verirken yaln›zca program›n
amaçlar› ya da grup baflar›s›n› ölçüt olarak almamal›d›r. Notla de¤erlendirme yaparken program›n amaçlar›, grup baflar›s›, ö¤rencinin önceki baflar› durumu ve ö¤rencinin yetene¤i gibi birden fazla ölçütü bir arada kullanmal›d›r.
SIRA S‹ZDE
3
s›n›flarda
S‹ZDE ö¤retimde ö¤retmen not verirken nelere dikkat etmelidir?
S O R U
S O R U
D‹KKAT
D‹KKAT
SIRA S‹ZDE
AMAÇLARIMIZ
N N
SIRA S‹ZDE
AMAÇLARIMIZ
K ‹ T A P
K ‹ T A P
TELEV‹ZYON
TELEV‹ZYON
‹NTERNET
‹NTERNET
139
Özet
N
A M A Ç
1
Ölçme ve de¤erlendirmeye iliflkin temel kavramlar› aç›klamak
Ölçme ve de¤erlendirmeye iliflkin temel kavramlardan ölçme, herhangi bir niteli¤i gözlemek ve
gözlem sonucunu say›larla ya da baflka sembollerle ifade etmektir. Ölçülen nitelik ile ölçmede
kullan›lan arac›n niteli¤i ayn› ise (a¤›rl›¤› bir baflka a¤›rl›k ile ölçmek, uzunlu¤u bir baflka uzunluk ile ölçmek) bu ölçmelere do¤rudan ölçme,
ölçülen özellik ile ölçmede kullan›lan arac›n
özelli¤i birbirinden farkl› ise bu tür ölçmelere
dolayl› ölçme ad› verilir. Ölçek ise iki anlamda
kullan›lmaktad›r. Birincisi, nesnelere verilen say›lar›n anlamlar›n› ya da nesnelere say›lar vermede ve nesnelere verilen say›lar›n kullan›lmas›nda uyulmas› gereken kurallar ve k›saltmalar›
belirtmek için kullan›l›r. ‹kincisi, cetvel ve metre gibi ölçme araçlar› üzerinde bölmeleri ya da
belli bir bafllang›ç noktas›ndan itibaren de¤iflmez bir birimle bölümlenmifl bir ölçme arac›n›
belirtmek için kullan›l›r. Ölçüm, ölçme sonucunda elde edilen say› ya da sembollerdir. Ölçme
ifllemleri ölçme araçlar›yla yap›l›r. Ölçme araçlar›n›n geçerlik, güvenirlik ve kullan›fll›l›k olmak
üzere üç temel özelli¤e sahip olmas› gerekir.
Geçerlik, bir ölçme arac›n›n kullan›l›fl amac›na
hizmet etme derecesidir. Bir ölçme arac›, kullan›l›fl amac›na ne oranda hizmet ediyorsa o oranda geçerlik özelli¤ine sahiptir. Ölçme arac›n›n
kapsam geçerli¤i, testi oluflturan maddelerin
(gerçekte) ölçülen davran›fllar› temsil etme düzeyi hakk›nda bir karara varmad›r. Ö¤retim
amaçlar›yla ilgili davran›fllar›n tümünün oranl›
biçimde temsil edilmesidir. Yap› geçerli¤i, bir
ölçme arac›n›n kuramsal olarak ölçmek istedi¤i
yap›n›n ölçmeye uygun olup olmad›¤›na iliflkin
kan›t toplama çal›flmas›d›r. Bu anlamda bir testin yap› geçerli¤i, temelde, test maddelerine verilen yan›tlar aras›ndaki iliflkilerin analizine dayan›r. Güvenirlik, ölçme arac›n›n ölçmek istenilen özelli¤i her zaman ayn› biçimde kararl› ve
tutarl› olarak ölçebilmesidir. Kullan›fll›l›k, bir ölçme arac›n›n, emek, para ve zaman gibi etmenler
aç›s›ndan ekonomik olmas›d›r.
N
A M A Ç
2
N
A M A Ç
3
Birlefltirilmifl s›n›flarda kullan›lan ölçme araçlar›n› tan›mak
Birlefltirilmifl s›n›flarla ö¤retim yapan ö¤retmen,
ö¤retim sonucu oluflan ürünleri de¤erlendirmeye yönelik aç›k uçlu, k›sa yan›tl›, do¤ru-yanl›fl,
efllefltirmeli, çoktan seçmeli sorulardan oluflan
ölçme araçlar›n›; ö¤retim sürecini de¤erlendirmeye yönelik olarak da performans ve proje
ödevleri, ö¤renci ürün dosyas› ve öz de¤erlendirme ölçme vb. araçlar›n› kullanabilir.
Birlefltirilmifl s›n›flarda de¤erlendirme ve not verme aras›ndaki iliflkiyi kavramak
Birlefltirilmifl s›n›flarda ö¤retmenli ve ödevli ders
saatlerinin de¤erlendirmesi birbirinden farkl›d›r.
Birlefltirilmifl s›n›flarda öncelikle kendi kendine
yap›lan çal›flmalar›n mutlaka de¤erlendirilmesi
gerekmektedir. Kendi kendine yap›lan çal›flmalar›n de¤erlendirilmesi ö¤retmen ya da ö¤renciler
taraf›ndan yap›lmaktad›r. Birlefltirilmifl s›n›flarda
ö¤retimde, ö¤retmen, not verirken yaln›zca program›n amaçlar› ya da grup baflar›s›n› ölçüt olarak
almamal›d›r. Notla de¤erlendirme yaparken,
program›n amaçlar›, grup baflar›s›, ö¤rencinin önceki baflar› durumu ve ö¤rencinin yetene¤i ölçütlerinin birden fazlas›n› bir arada kullanmal›d›r.
140
1. Birlefltirilmifl s›n›flarda ö¤retimde, ö¤retmenin,
amaçlad›¤› özelli¤i ölçebilecek ölçme arac›n› kullanmas› ölçme arac›n›n hangi özelli¤idir?
a. Geçerlik
b. Dolayl› ölçme
c. Kullan›fll›l›k
d. Güvenirlik
e. Do¤rudan ölçme
6. Afla¤›dakilerden hangisi proje ödevleriyle ilgili olarak yanl›fl bir bilgidir?
a. Bireysel yap›labilmesi
b. Grupla yap›labilmesi
c. Konunun ö¤renci taraf›ndan ya da ö¤retmenle
birlikte belirlenebilmesi
d. Planlama gerekmesi
e. Ö¤retmenin rehberli¤inin gerekli olmamas›
2. Birlefltirilmifl s›n›flarda görev yapan ö¤retmen, yeni
ilkö¤retim programlar›na göre ölçme-de¤erlendirmede
afla¤›daki yaklafl›mlardan hangisini kullanmamal›d›r?
a. Belirgin ölçütleri tercih etme
b. Bireyi ve grubu de¤erlendirme
c. ‹flbirli¤ini destekleme
d. Ürünü de¤erlendirmeye a¤›rl›k verme
e. Sonucun yan› s›ra sürece de odaklanma
7. Afla¤›daki ifadelerden hangisi, birlefltirilmifl s›n›flarda
ö¤retimde “ö¤renci ürün dosyas›” yla ilgili yanl›fl bir
ifadedir?
a. ‹lk çal›flmalar dosyada yer almaz.
b. Her dönem en az iki defa incelenmelidir.
c. Ö¤rencinin zaman içindeki geliflimi izlenir.
d. Belli derste yap›lan örnek çal›flmalar› içerir.
e. Anlaml› çal›flmalar› içerir.
3. Birlefltirilmifl s›n›flarda görev yapan ö¤retmen ölçme arac› haz›rlarken afla¤›dakilerden hangisini yapmamal›d›r?
a. Soru kökünde yan›ta iliflkin ipucu vermemek
b. S›n›f düzeyini dikkate almak
c. Ayn› sorular› de¤ifltirmeden defalarca kullanmak
d. Ölçme arac›n› ölçülecek davran›fllara uygun haz›rlamak
e. Kulland›¤› dilde aç›k ve anlafl›l›r olmak
8. Birlefltirilmifl s›n›flarda ö¤retimde görev yapan ö¤retmenin, ö¤renme eksikliklerini ve güçlüklerini belirlemek ve gidermek için yapt›¤› de¤erlendirme afla¤›dakilerden hangisidir?
a. Mutlak de¤erlendirme
b. Tan›maya yönelik de¤erlendirme
c. Ö¤renme düzeyini belirlemeye yönelik de¤erlendirme
d. Biçimlendirmeye yönelik de¤erlendirme
e. Ba¤›l de¤erlendirme
4. Birlefltirilmifl s›n›flarda görev yapan ö¤retmen k›sa
yan›tl› sorularla afla¤›daki kazan›mlardan hangisini ölçer?
a. Yarat›c› ve özgün düflünmeyi
b. Bilgi düzeyindeki kazan›mlar›
c. Yaz›l› anlat›m becerisini
d. Uygulama düzeyindeki kazan›mlar›
e. Kavrama düzeyindeki kazan›mlar›
9. Birlefltirilmifl s›n›flarda ö¤retimde görev yapan ö¤retmen “normal da¤›l›m e¤risine” göre de¤erlendirme yap›yorsa, afla¤›daki ölçütlerden hangisini kullanmaktad›r?
a. Program hedeflerini
b. Grup baflar›s›n›
c. Ö¤rencinin önceki baflar›s›n›
d. Ö¤rencinin yetene¤ini
e. Akademik baflar›y›
5. Birlefltirilmifl s›n›flarda ö¤retimde A grubu (1., 2., 3.,
s›n›f) için çoktan seçmeli soru haz›rlarken seçenek say›s› kaç olmal›d›r?
a. Bir
b. ‹ki
c. Üç
d. Dört
e. Befl
10. Birlefltirilmifl s›n›flarda ödevli derste yap›lan çal›flmada, önceden ölçüt verilerek ö¤rencinin arkadafl›n›n
çal›flmas›n› de¤erlendirmesine ne ad verilir?
a. Ö¤retmenin çal›flmalar› tek tek de¤erlendirmesi
b. Ö¤retmenin orta ve zay›f düzeydekilere göre de¤erlendirmesi
c. Ö¤rencinin kendisine yapt›r›lan de¤erlendirme
d. Yard›mc› ö¤rencilerin de¤erlendirmesi
e. Ö¤rencilerin birbirlerinin çal›flmalar›n› de¤erlendirmesi
141
1. a
S›ra Sizde 1
Birlefltirilmifl s›n›flarda ö¤retimde ba¤›ms›z s›n›flara göre program amaçlar› daha düflük düzeyde gerçekleflebilir. Birlefltirilmifl s›n›f ö¤retmeninin program amaçlar›n›n
daha üst düzeyde gerçekleflmesi için öncelikle program
amaçlar›n›n gerçekleflme düzeyini belirlemesi, ölçmesi
gerekmektedir. Ölçme sonuçlar›na göre gerçekleflmeyen yada düflük düzeyde gerçekleflen amaçlar özellikle
üzerinde durulmas› gerekenlerdir.
2. d
3. c
4. b
5. c
6. e
7. a
8. d
9. b
10. e
Ayr›nt›l› bilgi için “Birlefltirilmifl S›n›flarda Kullan›lan Ölçme Araçlar›” konusuna bak›n›z.
Ayr›nt›l› bilgi için “Birlefltirilmifl S›n›flarda Kullan›lan Ölçme Araçlar›” konusuna bak›n›z.
Ayr›nt›l› bilgi için “Birlefltirilmifl S›n›flarda Ö¤retim Ürünlerini De¤erlendirmek ‹çin Kullan›lan
Ölçme Araçlar›” konusuna bak›n›z
Ölçme Araçlar›” konusuna bak›n›z.
Ayr›nt›l› bilgi için “Birlefltirilmifl S›n›flarda Ö¤retim Sürecini De¤erlendirmek ‹çin Kullan›lan
Ayr›nt›l› bilgi için “Birlefltirilmifl S›n›flarda Ö¤retim Sürecini De¤erlendirmek ‹çin Kullan›lan
Ölçme Araçlar›” konular›na bak›n›z.
Ayr›nt›l› bilgi için “Birlefltirilmifl S›n›flarda De¤erlendirme ve Not Verme” konusuna bak›n›z.
S›ra Sizde 2
Birlefltirilmifl s›n›flarda ö¤retimde ö¤retmenli ve ödevli
ders saatlerinde yap›lan çal›flmalar›n de¤erlendirilmesi
ö¤renme eksikliklerinin ve güçlüklerinin belirlenmesi
ve giderilmesinde önemli bir araçt›r. Birden fazla ölçüt
kullanarak yap›lan notla de¤erlendirme de ö¤rencinin
bir bütün olarak geliflmesi için ö¤renciye geri bildirim
verme aç›s›ndan önem tafl›maktad›r.
S›ra Sizde 3
Birlefltirilmifl s›n›flarda ö¤retimde ö¤retmen, not verirken yaln›zca program›n amaçlar› ya da grup baflar›s›n›
ölçüt olarak almamal›d›r. Notla de¤erlendirme yaparken program›n amaçlar›, grup baflar›s›, ö¤rencinin önceki baflar› durumu ve ö¤rencinin yetene¤i gibi birden
fazla ölçütü bir arada kullanmal›d›r.
142
Kaynaklar
Alkan, M. (2004). Okuma Becerilerinin De¤erlendirilmesinde Aç›k Uçlu Sorular (Yüksek Lisans Ders
Ödevi). Ankara: Hacettepe Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
At›lgan, H. (2006a). “Do¤ru-Yanl›fl Testleri”, E¤itimde
Ölçme ve De¤erlendirme. Editör H. At›lgan. Ankara: An› Yay›nc›l›k.
At›lgan, H. (2006b). “De¤erlendirme ve Not Verme”,
E¤itimde Ölçme ve De¤erlendirme. Ankara: An›
Yay›nc›l›k.
Ç›nar, O., Teyfur, E. ve Teyfur, M. (2006). “‹lkö¤retim
Okulu Ö¤retmen ve Yöneticilerinin Yap›land›rmac›
E¤itim Yaklafl›m› ve Program› Hakk›ndaki Görüflleri,” ‹nönü Üniversitesi E¤itim Fakültesi Dergisi,
7 (11).
Do¤an, N. (2006a). “Yaz›l› Yoklamalar.” E¤itimde Ölçme ve De¤erlendirme. Editör: H. At›lgan Ankara:
An› Yay›nc›l›k.
Do¤an, N. (2006b). “K›sa Yan›tl› S›navlar,” E¤itimde
Ölçme ve De¤erlendirme. Editör: H. At›lgan. Ankara: An› Yay›nc›l›k.
Do¤an, N. (2006c). “Çoktan Seçmeli Testler,” E¤itimde
Ölçme ve De¤erlendirme. Editör: H. At›lgan. Ankara: An› Yay›nc›l›k.
Ercan, ‹. ve Kan, ‹. (2004). “Ölçeklerde Güvenirlik ve
Geçerlik,” Uluda¤ Üniversitesi T›p Fakültesi Dergisi, 30 (3).
Erdem, A. R. (2006). Birlefltirilmifl S›n›flarda Ö¤retim (Geniflletilmifl ve Gözden Geçirilmifl 3. Bask›) Ankara: An› Yay›nc›l›k.
Kan, A. (2006a). “Ölçmenin Temel Kavramlar›,” E¤itimde Ölçme ve De¤erlendirme. Editör: H. At›lgan, Ankara: An› Yay›nc›l›k.
Kan, A. (2006b). “Ölçme Araçlar›nda Bulunmas› Gereken Nitelikler”, E¤itimde Ölçme ve De¤erlendirme. Editör: H. At›lgan. Ankara: An› Yay›nc›l›k.
Kan, A. (2006c). “Ödev ve Projeler”, E¤itimde Ölçme
ve De¤erlendirme. Editör: H. At›lgan. Ankara: An›
Yay›nc›l›k.
MEB. (2007). “Ölçme ve De¤erlendirme ‹le ‹lgili Temel
Kavramlar”, http://iogm.meb.gov.tr/files/size_ozel/
olcme_ve_degerlendirme.pdf adresinden 05.02.200 7
tarihinde al›nm›flt›r.
MEB. (2005). ‹lkö¤retim 1-5. S›n›f Programlar› Tan›t›m Kitapç›¤›. Ankara: Talim ve Terbiye Kurulu Baflkanl›¤›.
MEB. (2005). “Birlefltirilmifl S›n›f Uygulamas›”,
http://ttkb.meb.gov.tr/indir/ogretmen/dosyalar/birlestirilmis_siniflar.zip adresinden 11.09.2006 tarihinde al›nm›flt›r.
Özçelik, D. A. (1989). E¤itim Programlar› ve Ö¤retim (Genel Ö¤retim Yöntemi). Ankara: ÖSYM Yay›nlar›
Tan, fi. ve Erdo¤an, A. (2001). Ö¤retimi Planlama ve
De¤erlendirme Ankara: An› Yay›nc›l›k.
Turgut, M. F. (1990). E¤itimde Ölçme ve De¤erlendirme Metotlar›. Ankara: Saydam Matbaac›l›k.
Y›lmaz, H. (1998). E¤itimde Ölçme ve De¤erlendirme Konya: Mikro Yay›nlar›.
Y›lmaz, H. & Sünbül, A. M. (2000). Ö¤retimde Planlama ve De¤erlendirme, Konya: Mikro Yay›nlar›.
8
Birlefltirilmifl S›n›flarda
Ö¤retmenin Görev ve
Sorumluluklar›
Birlefltirilmifl s›n›fl› okullarda ö¤retimin niteli¤i ö¤retmenin niteli¤ine ba¤l›d›r.
Birlefltirilmifl s›n›fl› okullarda s›n›flar›n oluflma biçimi, planlama çal›flmalar› ve
ö¤rencilerin ö¤renme biçimindeki farkl›l›klar ö¤retmenin farkl› niteliklere sahip olmas›n› gerekli k›lmaktad›r. Bu nedenle, birlefltirilmifl s›n›fl› okullarda ö¤rencilere
istenilen davran›fllar›n kazand›r›lmas›, bu okullarda ö¤retimi gerçeklefltiren ö¤retmenin birlefltirilmifl s›n›flarda ö¤retim konusunda genifl bilgi ve beceriye sahip olmas›yla olanakl›d›r.
Amaçlar›m›z
N
N
N
Birlefltirilmifl s›n›flarda görev yapacak ö¤retmenin sahip olmas› gereken kiflisel ve mesleki nitelikleri tan›mak,
Birlefltirilmifl s›n›f ö¤retmenin görev ve sorumluluklar›n› tan›mak,
Birlefltirilmifl s›n›flarda ö¤retimde göz önünde bulundurulmas› gereken ilkeleri kavramak,
için gerekli bilgi ve becerilere sahip olabileceksiniz.
143
144
Örnek Olay
Müdür Yetkili S›n›f Ö¤retmeni
Murat, üniversiteden ö¤retmen olarak mezun olduktan sonra birlefltirilmifl s›n›fl›,
tek ö¤retmenli bir köy okuluna atand›. Heyecan ve merakla, ayn› zamanda biraz
kayg›l› bir biçimde görev yapaca¤› köye gitti. Köyde, ö¤rencileri ile birlikte görev
yapaca¤› okulunu gördü. Ö¤rencilerin tümü Murat ö¤retmene merakl› gözlerle
bak›yorlard›. Murat ö¤retmen ö¤rencileriyle konuflmaya bafllad›. Onlara köyle ilgili sorular yöneltti. Murat ö¤retmen, köyü tan›man›n kendisi ve yapaca¤› e¤itim-ö¤retim etkinlikleri için ne kadar önemli oldu¤unu düflündü. Bunun için köyü ö¤rencileri ile birlikte dolaflt›. Köyü biraz olsun tan›m›flt›.
Murat ö¤retmen daha sonra görev yapt›¤› köyün ba¤l› bulundu¤u ilçe milli e¤itim müdürlü¤üne gitti. Burada ona söylenen ilk fley: “Hocam, hay›rl› olsun. Siz ayn› zamanda okulunuzun müdürüsünüz.” oldu. Murat ö¤retmen biraz flaflk›n biraz ürkek bir biçimde “Müdürlük konusunda bir fley bilmiyorum.” dedi. Sonra da
kendi kendine, görev ve sorumluluklar›n›n artt›¤›n› düflünmeye bafllad›. fiube müdürü gülümseyerek “Hocam, yap›lacak toplant›lara ve hizmetiçi e¤itim kurslar›na
kat›ld›¤›n›zda gerekli bilgileri ö¤reneceksiniz.” dedi. Murat ö¤retmen biraz rahatlad›. Sonra Murat ö¤retmene göreve bafllama yaz›s› verildi ve ondan bu yaz›ya resmi bir yaz› ile yan›t yazmas› istendi. Murat ö¤retmen, milli e¤itim müdürlü¤ünden yard›m alarak ve okuluna ait evrak defterinden yararlanarak göreve bafllama
yaz›s›n› yazd›. Böylece, göreve bafllama yaz›s›n› da kendi yazm›fl; müdürlükle ilgili evrak tutma ve resmi yaz› yazmaya iliflkin ilk deneyimini edinmiflti bile. Murat
ö¤retmen, daha sonra görev yapaca¤› köyün yolunu tuttu. O art›k müdür yetkili
bir s›n›f ö¤retmeni idi...
Anahtar Kavramlar
• Ö¤retmenin Kiflisel Nitelikleri
• Ö¤retmenin Mesleki Nitelikleri
• Ö¤retim Boyutu
‹çindekiler
• G‹R‹fi
• B‹RLEfiT‹R‹LM‹fi SINIFLARDA Ö⁄RETMENLER‹N SAH‹P OLMASI GEREKEN
K‹fi‹SEL VE MESLEK‹ N‹TEL‹KLER
• B‹RLEfiT‹R‹LM‹fi SINIFLARDA Ö⁄RETMENLER‹N GÖREV VE SORUMLULUKLARI
• B‹RLEfiT‹R‹LM‹fi SINIFLARDA Ö⁄RETMENLER‹N Ö⁄RET‹MDE GÖZ ÖNÜNDE
BULUNDURMASI GEREKEN ‹LKELER
8. Ünite - Birlefltirilmifl S›n›flarda Ö¤retmenin Görev ve Sorumluluklar›
G‹R‹fi
Birlefltirilmifl s›n›flarda ö¤retim, daha çok köylerde gerçeklefltirilen bir uygulamad›r. Köylerin sosyal, kültürel ve ekonomik koflullar› flehirlerden oldukça farkl›d›r.
Bu nedenle, birlefltirilmifl s›n›flarda ö¤retim yapacak ö¤retmenin görev yapaca¤›
köylerin sosyal, kültürel ve ekonomik koflullar›n› çok iyi bilmesi ve bu koflullarda
görev yapmaya haz›r olmas› gerekmektedir. Öte yandan, birlefltirilmifl s›n›flarda
e¤itim-ö¤retim etkinliklerinin planlanmas›, uygulanmas› ve de¤erlendirilmesi ba¤›ms›z s›n›flara göre daha karmafl›kt›r. Ayr›ca, birlefltirilmifl s›n›flarda ö¤rencilerin
geliflim ve ö¤renme düzeylerinin birbirinden farkl› olmas› nedeniyle ö¤renci gereksinimlerini karfl›lamak daha güçtür. Bu nedenle, birlefltirilmifl s›n›fl› okullarda
görev yapan ö¤retmenlerin görev ve sorumluluklar› normal okullarda görev yapan
ö¤retmenlere göre daha fazlad›r.
Bu ünitede önce, birlefltirilmifl s›n›flarda ö¤retmeninin sahip olmas› gereken kiflisel ve mesleki nitelikler üzerinde durulmufl; sonra birlefltirilmifl s›n›f ö¤retmeninin
ö¤retim boyutunda göz önünde bulundurmas› gereken ilkelere yer verilmifl; daha
sonra da birlefltirilmifl s›n›f ö¤retmenlerinin görev ve sorumluluklar› aç›klanm›flt›r.
B‹RLEfiT‹R‹LM‹fi SINIFLARDA Ö⁄RETMENLER‹N
SAH‹P OLMASI GEREKEN K‹fi‹SEL VE MESLEK‹
N‹TEL‹KLER
Ö¤retmenler, e¤itim programlar›n› uygulayan, ö¤retimi yürüten ve ö¤retim program›n› de¤erlendiren kifliler olarak e¤itim sisteminin kilit personeli durumundad›r.
Çünkü, ö¤retmenin nitelikleri tüm bu süreçlerin niteli¤ini önemli ölçüde etkilemektedir. Bu durum, ö¤retimin çeflitli basamaklar›nda görev yapacak ö¤retmenlerin nitelikleri üzerinde dikkatle ve önemle durulmas›n› gerekli k›lmaktad›r. Özellikle koflullar› çok farkl› olan birlefltirilmifl s›n›flarda görev yapacak ö¤retmenlerin
kimi niteliklere sahip olmas› gerekmektedir.
Ö¤retmenlerin nitelikleri söz konusu oldu¤unda araflt›rmalar›n daha çok “etkili ö¤retmenin nitelikleri” üzerinde odaklaflt›¤› (Demirel, 2002, s.194) ve ö¤retmen
niteliklerinin kiflisel ve mesleki olmak üzere iki boyutta incelendi¤i görülmektedir.
Ö¤retmenlerin Kiflisel Nitelikleri
Davran›fl bilimleri, ö¤rencinin, ö¤retmenin tutum ve davran›fllar›ndan etkilendi¤ini
göstermektedir. Ö¤retmenin düflünsel tutumu, duygusal tepkileri ve çeflitli al›flkanl›klar› ö¤renciyi etkilemektedir (Var›fl, 1996, s.86). Bu nedenle, mesle¤inin bilincinde olan bir ö¤retmen, s›n›fta ö¤rencilerini gerekli bilgi ve becerilerle donat›rken, kiflilik özellikleri ile de onlar› etkiledi¤ini bilmelidir. Ö¤retmenlerin kifliliklerini oluflturan özellikler ö¤renciler üzerinde etkili olmakta; farkl› kiflilik özelliklerine sahip
ö¤retmenler ö¤rencilerini de¤iflik biçimlerde etkilemektedir (Gürkan, 1993, s.7). O
halde, ö¤retmenin kiflilik özellikleri, olumlu bir s›n›f atmosferinin yarat›lmas›ndan
ve ö¤retim etkinliklerinin verimli olmas›nda en önemli de¤iflkenlerden biridir.
Ö¤retmenlerin kiflisel nitelikleriyle ilgili birçok araflt›rma yap›lm›flt›r. Bu araflt›rmalarda farkl› kiflilik özellikleri üzerinde durulmaktad›r. De¤iflik kaynaklarda da
de¤iflik özellikler vurgulanmaktad›r. Ancak, ö¤retmenin kiflisel nitelikleri belli bafll›klar alt›nda flöyle belirtilebilir.
Hoflgörülü, sab›rl› ve anlay›fll› olma: Hoflgörülü ve sab›rl› olma, belki de ö¤retmenlerden beklenilen en önemli kiflilik özelliklerindendir. Ö¤retmenli¤in sab›r
mesle¤i olarak betimlenmesi de bundan kaynaklanmaktad›r. Sab›rs›z ve hoflgörüsüz bir ö¤retmenin mesle¤inde baflar›l› ve mutlu olmas›na olanak olmad›¤› söyle-
145
146
ö¤retimde, bireysel
farkl›l›klar uyar›nca s›n›fta
farkl› geliflim, yetenek, ilgi
ve ö¤renme düzeyine sahip
ö¤renciler bulunmaktad›r.
Bu durumda, ö¤retmenin
sab›rl› olmas› ve yavafl
ö¤renen ö¤rencilerle daha
fazla ilgilenmesi beklenir.
ö¤retmenin olumsuz
koflullarla karfl›laflma
olana¤› yüksektir. Genelde,
okulun ya da s›n›f›n fiziksel
koflullar›n›n istenilen
biçimde olmad›¤› ve
ö¤rencilerin sosyal, kültürel
ve ekonomik olanaklar›n›n
s›n›rl› oldu¤u köy
koflullar›nda, ö¤retmenin
daha esnek, uyarlay›c› ve
duyarl› olmas›
gerekmektedir.
nebilir. ‹ster ilkö¤retim isterse ortaö¤retim basama¤›nda ö¤retmenlik yaps›n, ö¤retmen her düzeyde sab›rl›, hoflgörülü ve anlay›fll› olmak zorundad›r. Nitekim, Hamachek (1972) ö¤rencilerin ö¤retmenlerinde görmek istedikleri ilk dört özelli¤in
s›cakl›k, sab›rl›l›k, hoflgörülülük ve ö¤rencileriyle ilgilenme oldu¤unu belirtmektedir (Gürkan, 1993, s.6).
Ö¤retmen s›n›f ortam›nda kendi beklentisine uymayan pek çok ö¤renci davran›fl› ile karfl›laflabilir. Ö¤retmen bu durumlarda hoflgörülü ve sab›rl› olmal›, ö¤rencileri anlamaya çal›flmal›d›r (Erden, 2005, s.39). Ö¤retmenin farkl› görüfllere karfl›
hoflgörülü olmas› demokratik bir s›n›f atmosferi oluflturmak için de gereklidir.
Unutmamal›d›r ki, bir toplum düflünce ve görüfllere karfl› gelifltirdi¤i hoflgörü oran›nda demokratiktir (Var›fl, 1991, s.135).
Birlefltirilmifl s›n›flarda ö¤retimde, bireysel farkl›l›klar uyar›nca s›n›fta farkl› yetenek ve ilgiye sahip ö¤renciler bulunmaktad›r. Ö¤rencilerin ö¤renme düzeyleri
birbirinden oldukça farkl›d›r. Bu nedenle, de¤iflik geliflim ve bilgi düzeyindeki ö¤rencileri yönlendirmek iyi iliflkiler kurmak, anlay›fll› ve sab›rl› olmay› gerektirir. Bu
durumda ö¤retmenin sab›rl› olmas› ve yavafl ö¤renen ö¤rencilerle daha fazla ilgilenmesi beklenir. Ayr›ca, ö¤retmen, kolayca sinirlenip s›n›fta gerginliklere neden
olmamal›d›r. Bu durum, s›n›f›n havas›n› olumsuz k›ld›¤› gibi ö¤retmenlerin sayg›nl›¤›n› yitirmesine neden olur.
Aç›k fikirli, esnek ve uyarlay›c› olma: H›zla de¤iflen toplumda ö¤retmenlerin yeniliklere aç›k ve geliflmelere ayak uydurabilen kifliler olmalar› beklenmektedir. Ö¤retmenin çok yönlü olmas›, gerek meslektafllar› ve gerek ö¤rencilerin düflüncelerine sayg› duymas›, ö¤renmeye ve geliflmeye aç›k olmas› ve kendini gerçeklefltirmeye çal›flmas› mesle¤indeki baflar›s›n› art›racakt›r. E¤er, ö¤retmen kat›,
anlay›fls›z, baflkalar›n›n görüfllerine karfl› önyarg›l› ve duyars›z olursa okulda ve s›n›fta çat›flmalara neden olacakt›r.
Ayr›ca, ö¤retmenler, ö¤retim etkinliklerini planlamada, okul ve s›n›f kurallar›n›
uygulamada esnek olmal›d›rlar. Yeri ve zaman› geldikçe ö¤rencilerin gereksinimlerine uygun uyarlamalar yapmal› ve ö¤rencilere farkl› seçenekler sunmal›d›rlar.
Birlefltirilmifl s›n›flarda, ö¤retmenin olumsuz koflullarla karfl›laflma olas›l›¤› yüksektir. Okulun ya da s›n›f›n fiziksel koflullar›n›n istenilen biçimde olmad›¤› ve ö¤rencilerin sosyal, kültürel ve ekonomik olanaklar›n›n s›n›rl› oldu¤u köy koflullar›nda,
ö¤retmenin daha esnek, uyarlay›c› ve duyarl› olmas› gerekmektedir.
Sevecen ve esprili olma: Ö¤retmenlik sevgi mesle¤idir. Yaln›zca ö¤retmenlik
mesle¤i için de¤il, bir ifli severek yapmak tüm meslekler için geçerli bir olgudur.
Ö¤rencilerin kendilerini gerçeklefltirmelerinde sevgi önemli bir etmendir. Ö¤retmenler, ö¤rencilerine gösterecekleri karfl›l›ks›z sevgi ile birçok engeli kolayl›kla
aflar ve birçok fleyi daha kolay baflarabilirler. Eskilerin deyimiyle sevginin baflaramayaca¤› güç yoktur.
Okulun çocuklar›n severek gidecekleri ve hofllanacaklar› bir yer olmas›nda ö¤retmenlerin sevgiyle gerçeklefltirdikleri davran›fllar›n›n önemi büyüktür. Çünkü,
ö¤retmenini seven çocuk okula ve derse iliflkin olumlu tutumlar gelifltirir. Bu da çocu¤un okuldaki baflar›s›n› art›r›r. O halde, ö¤retmenlerin ö¤rencileri sevmesi, onlara karfl› s›cak davran›fllar içinde olmas› ve yeri geldikçe onlarla flakalaflmas› gerekir
(Erden, 2005, s.41). Sevecen ö¤retmenler, ö¤rencilerle kurduklar› iliflkilerde rahat
bir ortam olufltururlar ve enerjilerini ö¤rencilere en iyi bir biçimde yans›t›rlar. Böylece, ö¤rencilerin dersi sevmesini sa¤layarak onlar›n ö¤renmeye güdülenmelerini
sa¤larlar. Ayr›ca, ö¤renciler esprili ve mizah anlay›fl› yüksek ö¤retmenleri sevmektedirler. Espri anlay›fl› yüksek ö¤retmenler ö¤renmeyi daha e¤lenceli hale getirebi-
lirler. Espri ayn› zamanda ö¤rencilerin ö¤retmenle iletiflimini kolaylaflt›r›r; bu da disiplin sorunlar›n› azalt›r. Ö¤retmenin s›n›fta espri anlay›fl›n› gelifltirmesi kolayd›r.
Birlefltirilmifl s›n›flarda, ö¤rencilerin okula ve derslere iliflkin olumlu tutum gelifltirmesinde ö¤retmenin sevecen ve esprili olmas› büyük önem tafl›r. Koflullar› gere¤i ö¤retimin zor ve karmafl›k oldu¤u birlefltirilmifl s›n›flarda ö¤retmenin sevecen
ve esprili olmas›, ö¤retimi daha e¤lenceli ve zevkli duruma getirebilir. Bu durum,
ö¤rencilerin ö¤renmeye istekle ve hevesle kat›lmalar›na olanak sa¤lar.
Baflar›ya odaklanma/Yüksek baflar› beklentisi: Ö¤retmenlerin ö¤rencilerden beklentileri ile ö¤rencilerin baflar›lar› aras›nda olumlu bir iliflki vard›r. Ö¤retmenlerin yüksek baflar› beklentisi, ö¤rencilerin daha çok ö¤renmesine dolay›s›yla
daha baflar›l› olmalar›na neden olmaktad›r. Araflt›rmalar, ö¤retmenlerin yüksek baflar› beklentisi ile ö¤rencilerin baflar›lar› aras›nda olumlu yönde bir iliflki oldu¤unu
göstermektedir Bu nedenle, ö¤retmenlerin ö¤rencilerin baflar›l› olacaklar›na inanmas› ve baflar›l› olmalar› için onlara destek olmas› gerekir. Çünkü, ö¤retmeninin
kendisinden üst düzeyde baflar›l› olmas›n› bekledi¤ini hisseden çocuk baflar›l› olur
ve akademik özgüveni geliflir (Erden, 2005, s.42; Özdemir ve Yal›n, 2000, s.74; Demirel, 2002, s.195).
Ö¤renciler okula baflar› beklentisiyle bafllarlar; ancak, h›zl› bir biçimde kendisi
ile ilgili alg›lamalar›n› ö¤retmen beklentileri yönünde de¤ifltirirler. Denilebilir ki,
ö¤retmenler ö¤rencilerden ne beklerlerse onu elde ederler (Özdemir ve Yal›n,
2000, s.74). Bu nedenle, ö¤retmenler ö¤rencileri için yüksek baflar› beklentisine
sahip olmal›, onlar› her zaman desteklemeli ve baflar›l› olacaklar›na inand›rmal›d›rlar. Bunun için de ö¤rencileri amaçlardan haberdar etmek, onlar için gerçekçi
amaçlar belirlemek ve baflar›l› olmalar› için onlara ö¤renme olanaklar› yaratmak
gerekmektedir. Asl›nda, ö¤retmenin görevi, ö¤rencilerini baflar›l› olaca¤›na inand›rmak, baflar›s›z olmalar› durumunda da onlar›n baflar›s›zl›¤a karfl› direnç
oluflturmalar›n› sa¤lamakt›r.
Ö¤retmenler, yaln›zca ö¤rencileri için de¤il, kendileri için de yüksek beklentiye sahip olmal›d›rlar. Kuflkusuz, baflar› beklentisi yüksek olan ö¤retmen, öncelikle kendisi baflar›l› olmak için çaba harcayacakt›r. Bu tür ö¤retmenler, ö¤rencilerine daha fazla zaman ay›racak, onlar› destekleyecek ve onlar› daha fazla baflar›l› olmalar› konusunda yüreklendirecektir. Buna karfl›l›k, baflar› beklentisi yüksek olmayan ö¤retmenler de ö¤rencilerin baflar›l› olamayaca¤›na inand›klar› için ö¤rencilerine fazla zaman ay›rmayacak, onlar› desteklemeyecek ve baflar›l› olmalar› konusunda gerekli çabay› göstermeyeceklerdir.
Ö¤retmenin birlefltirilmifl s›n›flarda baflar›l› olmas›n›n temel koflulu, baflar›l› olmay› istemesi ve bu iste¤inde kararl› olmas›d›r (Fidan, 1987, s.7). Ö¤retmenin,
olumsuz koflullar› gerekçe göstererek baflar› düzeyini düflük tutmas› do¤ru de¤ildir. Ö¤retmen, tüm olumsuz koflullara karfl›n birlefltirilmifl s›n›flar›n do¤as›ndan gelen f›rsat ve olanaklar› kullanarak ö¤rencilerde baflar› beklentisini yüksek tutabilir.
Kuflkusuz, ö¤retmenin, ö¤rencileri için yüksek baflar› beklentisine sahip olmas›,
ö¤rencileri güdüleyecek, onlar›n okula ve derslere karfl› olumlu tutumlar gelifltirmesine yard›m edecektir.
Güdüleyici, cesaretlendirici ve destekleyici olma: Bir ö¤retmenin coflkulu,
içten, esprili ve güvenilir olmas›, onun güdüleyici bir kiflili¤e sahip oldu¤unu gösterir. Ö¤retmenin güdüleyici özelli¤i ö¤rencilerin ö¤renmeleri üzerinde olumlu bir
etki yarat›r (Demirel, 2002, s.195). Ö¤retmenler öncelikle ö¤rencilerine güvenmeli ve f›rsat verildi¤inde onlar›n mutlaka baflar›l› olacaklar›na inanmal›d›r. Ö¤retmenler ö¤rencilerine ö¤renmeleri konusunda destek olmal› ve onlar› ö¤renmeye
karfl› cesaretlendirmelidir. Bunun için de ö¤retmenlerin öncelikle ö¤rencilerinin
yeteneklerine güvenmesi ve sayg› duymas› gerekir (Erden, 2005, s.42).
147
Koflullar› gere¤i ö¤retimin
zor ve karmafl›k oldu¤u
birlefltirilmifl s›n›flarda
ö¤retmenin sevecen ve
esprili olmas›, ö¤retimi daha
e¤lenceli ve zevkli duruma
getirebilir.
Ö¤retmenin birlefltirilmifl
s›n›flarda baflar›l› olmas›n›n
temel koflulu, baflar›l› olmay›
istemesi ve bu iste¤inde
kararl› olmas›d›r.
Ö¤retmenin, olumsuz
koflullar› gerekçe göstererek
baflar› düzeyini düflük
tutmas› do¤ru de¤ildir.
Ö¤retmen, tüm olumsuz
koflullara karfl›n
birlefltirilmifl s›n›flar›n
do¤as›ndan gelen f›rsat ve
olanaklar› kullanarak
ö¤rencilerde baflar›
beklentisini yüksek tutabilir.
148
ö¤rencinin ö¤renme iste¤i
duymas›, ö¤retmenin istekli
ve coflkulu olmas›na
ba¤l›d›r. Ö¤rencilerin,
istekli, güdüleyici ve coflkulu
bir ö¤retmenden
etkilenmemesi olanakl›
de¤ildir.
SIRA S‹ZDE
S O R U
D‹KKAT
SIRA S‹ZDE
AMAÇLARIMIZ
K ‹ T A P
TELEV‹ZYON
‹NTERNET
1
Ö¤retmenlerin ö¤rencilerini güdüleyebilmesi ve onlara destek olabilmesi için
ö¤rencilerin olumlu davran›fllar›n› ön plana ç›karmas›, ö¤renci hakk›nda olumlu
bir düflünceye sahip olmas›, ö¤rencinin ö¤renme ve geliflim h›z›na sayg› duymas›,
ö¤rencileriyle olumlu iletiflim kurmas›, k›saca ö¤renciye de¤er verdi¤ini hissettirmesi gerekir. Destekleyici bir ö¤retmen ö¤rencinin kendine güvenmesini sa¤lar ve
baflar›l› olmas› için ona yard›m eder.
Güdüleyici kiflilik özelliklerinden biri de istekli olmakt›r. ‹stekli ö¤retmenler iflini sever, yapt›¤› iflten mutluluk duyar, enerjisini ö¤rencilere yans›t›r ve ö¤rencilerinde ö¤renme iste¤i ve hevesi uyand›r›r. ‹steklili¤in konu alan›n› benimseme ve
enerji olmak üzere iki boyutunun oldu¤u ileri sürülmektedir. ‹stekli ö¤retmenlerin
genelde, cesaretlendirici, destekleyici, dinamik, enerjik ve aç›k sözlü olduklar› söylenebilir. Ayr›ca, bu ö¤retmenlerin konu alan›na önem verdikleri ve kendilerini ö¤rettikleri konu alan›na adad›klar› izlenimi uyand›rd›klar› görülmektedir (Özdemir
ve Yal›n, 2000, s. 74). Güdüleyici kiflilik özelliklerinden bir di¤eri ise coflkululuktur. Coflkulu ö¤retmenler derslerini ifllerken istekli, yarat›c› ve esprilidirler ve ö¤rencilerin ilgilerini sürekli tutarlar.
Birlefltirilmifl s›n›flarda, ö¤rencilerin ö¤renme iste¤i tafl›mas› ile ö¤retmenin haz›rl›¤› ve coflkusu önemli rol oynar (Fidan, 1987, s. 12). Kuflkusuz, birlefltirilmifl s›n›flarda ö¤rencinin ö¤renme iste¤i duymas›, ö¤retmenin istekli ve coflkulu olmas›na ba¤l›d›r. Ö¤rencilerin, istekli, güdüleyici ve coflkulu bir ö¤retmenden etkilenmemesi olanakl› de¤ildir. Öte yandan, kendisi ders yapmak istemeyen bir ö¤retmenin ö¤rencilerinden ilgili olmas›n› ve derse kat›lmas›n› beklemeye hakk› yoktur.
Birlefltirilmifl s›n›flarda ö¤renim gören ö¤rencilerin belki de en önemli beklentisi
ö¤retmeninden destek görmesidir.
s›n›flarda
S‹ZDE ö¤retmenin sahip olmas› gereken en önemli kiflilik özelli¤i ne olmal›d›r? Neden?
D Ü fi Ü N E L ‹ M Mesleki Nitelikleri
Ö¤retmenlerin
Ö¤retmenlerin kiflilik özellikleri ve niteliklerinin yan› s›ra mesleki bilgi ve becerilere de sahipS Oolmalar›
gerekir. Ö¤retmenlerin kiflisel özelliklerinin aksine bu niteR U
likler e¤itim yoluyla kazand›r›labilir; hatta ö¤retmenlik meslek bilgi ve becerileri
e¤itim yoluyla gelifltirilebilir. Ö¤retmenin kiflisel nitelikleri gibi mesleki nitelikleri
D‹KKAT
de farkl› biçimlerde ele al›nmaktad›r. Çeflitli kaynaklarda farkl› biçimde ele al›nan
bu nitelikler belli bafll›klar alt›nda incelenebilir. Son y›llarda önce Yüksekö¤retim
SIRAve
S‹ZDE
Kurulu (YÖK)
daha sonra Milli E¤itim Bakanl›¤› taraf›ndan ö¤retmen yeterlikleri belirlenmeye çal›fl›lm›flt›r.
Yeterlik, bir mesle¤in baflar›l› bir biçimde yerine getirilebilmesi için gereken
AMAÇLARIMIZ
özellikleri ifade etmektedir (fiiflman, 1999, s.9). Ö¤retmenlik mesle¤inde yetiflme
genel kültür, alan bilgisi ve ö¤retmenlik meslek bilgisi alanlar›nda yetiflmeyi gerektirdi¤inden Köteden
‹ T A Pberi ö¤retmenlerin sahip olmalar› gereken özellikler bu üç boyutta ele al›nm›flt›r. Nitekim gerek Yüksekö¤retim Kurulu (YÖK) ve gerek Milli
E¤itim Bakanl›¤› taraf›ndan haz›rlanan ö¤retmen yeterlikleri de bu üç alan çerçevesinde belirlenmifltir.
TELEV‹ZYON
YÖK (1998) taraf›ndan belirlenen yeterlikler dört bafll›k alt›nda belirlenmifltir.
Bunlar flöyle s›ralanabilir:
• Konu Alan› ve Alan E¤itimine ‹liflkin Yeterlikler
‹NTERNET
Sürecine ‹liflkin Yeterlikler
- Planlama
N N
- Ö¤retim Süreci
- S›n›f Yönetimi
- ‹letiflim
• Ö¤rencilerin Ö¤renmelerini ‹zleme, De¤erlendirme ve Kay›t Tutma
• Di¤er Mesleki Yeterlikler
Milli E¤itim Bakanl›¤› taraf›ndan haz›rlanan ö¤retmen yeterlikleri de flu bafll›klar alt›nda düzenlenmifltir (MEB, 2002):
• Genel Kültür
• Özel Alan
• Ö¤retme-Ö¤renme süreci
- Ö¤retimi Planlama
- Materyal Gelifltirme
- Ö¤retim Yapma
- Ö¤retimi Yönetme (S›n›f Yönetimi)
- De¤erlendirme
- Rehberlik Yapma
- Temel Becerileri Gelifltirme
- Özel E¤itime Gereksinme Duyan Ö¤rencilere Hizmet Etme
- Yetiflkinleri E¤itme
- Ders D›fl› Etkinliklerde Bulunma
- Kendini Gelifltirme
- Okulu Gelifltirme
- Okul-Çevre ‹liflkilerini Gelifltirme
Milli E¤itim Bakanl›¤›, 2006 y›l›nda Temel E¤itime Destek Projesi “Ö¤retmen
E¤itimi Bilefleni” ad›nda yeni bir ö¤retmenlik yeterlik çal›flmas› gerçeklefltirmifltir.
Bu çal›flma kapsam›nda Ö¤retmenlik Mesle¤i Genel Yeterlikleri flu bafll›klar alt›nda toplanm›flt›r (MEB, 2006a):
Kiflisel ve Meslekî De¤erler-Meslekî Geliflim: Ö¤retmen, ö¤rencileri birey olarak
görür, de¤er verir. Ö¤rencilerin sosyal ve kültürel farkl›l›klar›n›, yapt›klar›n› ve
ilgilerini dikkate alarak en yüksek düzeyde ö¤renmeleri ve geliflmeleri için çaba harcar. Ö¤rencilerinde gelifltirmek istedi¤i kiflilik özelliklerini kendi davran›fllar›nda gösterir. Di¤er ö¤retmen, yönetici ve uzmanlar›n baflar›l› deneyimlerinden yararlan›r. Öz de¤erlendirme yaparak de¤iflim ve sürekli geliflim için
çaba harcar. Yeni bilgi ve düflüncelere aç›kt›r, kendisini ve kurumu gelifltirmede etkin rol oynar. Mesle¤i ile ilgili mevzuat› (yasa, yönetmelik, genelge vb.)
izleyerek bunlara uygun davran›r.
Ö¤renciyi Tan›ma: Ö¤retmen, ö¤rencinin tüm özelliklerini, ilgi, istek ve gereksinimlerini bilir, geldi¤i ailenin ve çevrenin sosyo - kültürel ve ekonomik
özelliklerini tan›r.
Ö¤retme ve Ö¤renme Süreci: Ö¤retmen, ö¤retme ve ö¤renme süreçlerini planlar, uygular ve yönetir. Ö¤rencilerin ö¤renme sürecine etkin kat›l›m›n› sa¤lar.
Ö¤renmeyi, Geliflimi ‹zleme ve De¤erlendirme: Ö¤retmen, ö¤rencilerin geliflim
ve ö¤renmelerini de¤erlendirir. Ö¤rencilerin kendilerini ve di¤er ö¤rencileri
de¤erlendirmelerini sa¤lar. Ölçme sonuçlar›n› daha iyi bir ö¤retim için kullan›r; sonuçlar› ö¤renci, veli, yöneticiler ve ö¤retmenlerle paylafl›r.
Okul, Aile ve Toplum ‹liflkileri: Ö¤retmen, okulun bulundu¤u çevrenin do¤al,
sosyo-kültürel ve ekonomik özelliklerini tan›r. Aileleri ve toplumu e¤itim sürecine ve okulun geliflimi ile ilgili çal›flmalara kat›lmalar› yönünde teflvik eder.
Program ve ‹çerik Bilgisi: Ö¤retmen, Türk Milli E¤itim Sisteminin dayand›¤› temel de¤er ve ilkeler ile özel alan ö¤retim program›n›n yaklafl›m, amaç, hedef,
ilke ve tekniklerini bilir ve uygular.
149
150
planlama etkinliklerinde
baflar›l› olabilmek için,
çevrenin incelenmesi ve
yararlan›lacak kaynak ya da
kiflilerin tan›nmas› gerekir.
Ayr›ca, planlama
çal›flmalar›nda ö¤retmenin
ö¤rencileri sürece katmas›
ve plan›n› ö¤rencilerle
birlikte yapmas› baflar›s›n›
art›racakt›r.
Kuflkusuz, ö¤retmenlerin tüm bu alanlarda istenilen yeterliklere sahip olmalar›
beklenmektedir. Genel kültür ve alan bilgisinin önemi yads›namaz. Ancak, ö¤retmenlerin ö¤retim yapacaklar› alanda gerekli bilgi ve becerilerle donat›lmalar›n›n
yan› s›ra alan bilgisinin nas›l ö¤retilece¤i konusunda yetiflmeleri büyük önem tafl›maktad›r. Ö¤retmenlerin ö¤retme-ö¤renme sürecindeki mesleki nitelikleri flöyle
aç›klanabilir:
Ö¤retim etkinliklerini planlama: Ö¤retimin en temel özelliklerinden biri
planl› olmas›d›r. Çünkü, ö¤retim rastlant›lara b›rak›lamayacak kadar ciddi bir ifltir.
Ö¤retimde önceden saptanm›fl olan amaçlara ulaflman›n en etkili yolu planl› çal›flmadan geçmektedir. Belli bir plan çerçevesinde yap›lan etkinlikler ö¤retimi amac›ndan uzaklaflt›r›r. ‹yi haz›rlanm›fl bir plan, ö¤retim etkinliklerini rastlant›lara b›rakmaz ve ö¤retim çal›flmalar›na süreklilik kazand›r›r (Gültekin, 2001, s.193). Plan
yapmak, ö¤retmenin haz›rl›k yapmas›n› ve güven içinde ders yapmas›n› sa¤lar
(Hakan, 1991, s.81). Ayr›ca, ö¤retim etkinliklerini planlama, ö¤rencilerin düzenli
çal›flma al›flkanl›klar› kazanmalar›na yard›mc› olur.
Ö¤retimde baflar›l› olmak, plan yapmay› ve planl› çal›flmay› gerekli k›lar. Belli
bir plan dahilinde yap›lmayan etkinlikler ö¤retimi amac›ndan uzaklaflt›r›r, aksakl›klara, zaman ve emek kayb›na neden olur. Ancak, iyi bir plan haz›rlamak, ö¤retimde mutlak baflar›n›n garantisi de¤ildir. Ö¤retimin baflar›s›, ö¤retmenlerin haz›rlad›klar› planlar› iyi uygulamas›na ba¤l›d›r. Bunun için ö¤retmenler kat› ve flekilci
de¤il, gerçekçi ve esnek plan haz›rlamal›, planlar› haz›rlarken ö¤rencilerin özelliklerini dikkate almal›, ö¤rencilerin de planlama sürecine kat›lmalar›n› sa¤lamal›d›r.
Birlefltirilmifl s›n›flarda birkaç s›n›f› ayn› anda yönetmek ve verimli çal›flmalar
yapt›rabilmek, ö¤retmenin her gün için önceden haz›rl›k yapmas›n› ve planl› çal›flmas›n› gerektirir. Ö¤retmen, y›ll›k ve günlük çal›flmalar› ad›m ad›m belli amaçlara
ulaflt›racak biçimde planlamak durumundad›r (Fidan, 1987, s.7). Birlefltirilmifl s›n›flarda, planlama yap›lmadan ö¤retim süreci verimli bir biçimde yürütülemez ve ö¤retmen bu sorundan kaynakl› huzursuzluk yaflar (Binbafl›o¤lu, 1999, s.75).
Birlefltirilmifl s›n›flarda planlama etkinliklerinde baflar›l› olabilmek için, çevrenin incelenmesi ve yararlan›lacak kaynak ya da kiflilerin tan›nmas› gerekir. Ayr›ca,
planlama çal›flmalar›nda ö¤retmenin ö¤rencileri sürece katmas› ve plan›n› ö¤rencilerle birlikte yapmas› baflar›s›n› art›racakt›r. Çünkü, birlefltirilmifl s›n›flardaki her bir
ö¤renci, günlük çal›flma plan›na uygun olarak hangi saatlerde hangi amaçla ve ne
tür etkinliklerde bulunaca¤›n›, ne zaman bireysel ne zaman iflbirli¤ine dayal› küme çal›flmalar› yapaca¤›n› bilmelidir.
Ö¤retim yöntem ve tekniklerinden yararlanma: Ö¤retim sürecini s›k›c› hale getiren ve s›n›fta disiplin problemlerine neden olan temel etmenlerden biri tekdüzeliktir. Ö¤retmenin her gün ayn› biçimde ders ifllemesi ö¤retimde tekdüzelik
yarat›r (Erden, 2005, s.44). Ö¤retimi tekdüzelikten kurtarmak ve etkili bir ö¤retim
yapmak için ö¤retmenin ö¤retme-ö¤renme sürecini iyi düzenlemesi gerekir. Bunun için ö¤retmen en uygun yöntem ve teknikleri kullanmal›; bilgi teknolojilerinden en iyi biçimde yararlanmal›d›r.
Ö¤retme-ö¤renme sürecinin etkili olmas›, uygun yöntem ve tekniklerin seçimi
ile olanakl›d›r. Ö¤retmenlerin ö¤rencilerin geliflim düzeylerine, yafllar›na, yeteneklerine uygun yöntem ve teknik seçebilmesi için bu konuda yeterli bilgi ve beceriye sahip olmas› gerekir (Gürkan, 2001, s.33; Demirel, 2004, s.177).
Birlefltirilmifl s›n›flarda uygulanan yöntem ve teknikler ö¤retimin niteli¤ini art›rmada anahtar olarak görülür. Bu yöntem ve teknikler ö¤retmenin zaman› etkili bir
biçimde kullanmas›na da olanak sa¤lar (Berry, 2000, s.4).
Birlefltirilmifl s›n›flarda, ö¤retmenin uygulayaca¤› ö¤retim yöntem ve tekniklerini, birbirinden geliflim, s›n›f ve deneyim yönünden farkl› olan ö¤rencilerin tümüne uygun düflecek biçimde çeflitlendirmesi büyük yarar sa¤lamaktad›r. Birlefltirilmifl s›n›flarda yöntem konusunda dikkat edilmesi gereken önemli nokta, ö¤retmenin derste kulland›¤› yöntem ve tekniklerin ö¤rencilere kendi kendine çal›flma ve
ö¤renme becerisini kazand›racak nitelikte olmas›d›r (Fidan, 1987, s.8). Birlefltirilmifl s›n›flarda etkili bir ö¤retimin gerçeklefltirilmesinde ö¤retmenin, ö¤retim yöntem ve tekniklerini ö¤renci grubunun özelliklerine uygun olarak etkili bir biçimde
kullanmas› büyük önem tafl›maktad›r. Bu nedenle, birlefltirilmifl s›n›flar› okutan ö¤retmenler, ö¤retim ilke, yöntem ve teknikleri konusunda yeterli bilgi ve beceriye
sahip olmal›d›r.
Etkili iletiflim kurma: Ö¤retim bir iletiflim sürecidir. ‹letiflim ö¤retimin niteli¤ini belirleyen önemli de¤iflkenlerden biridir. Ö¤retim sürecinde iletiflimin ö¤retmen-ö¤renci, ö¤renci-ö¤retmen ve ö¤renci-ö¤renci biçiminde çok yönlü olmas›
gerekir. Ö¤retmenin, ö¤retim sürecinde baflar›l› olabilmesi için etkili iletiflim becerilerine sahip olmas› gerekir.
Okulda ya da s›n›fta meydana gelen pek çok sorun ö¤retmen ve ö¤renci aras›ndaki iletiflim bozuklu¤undan kaynaklanmaktad›r. Ço¤u kez kolayca çözümlenebilecek sorunlar iletiflim eksikli¤i ya da iletiflim engelleri nedeniyle büyük sorunlara dönüflebilmektedir (Erden, 2001, s.102). Ö¤retmenin ö¤rencilerle olumlu iliflki
kurmas› için iletiflime aç›k olmas›, ö¤rencilere karfl› ön yarg›l› olmamas› ve bu konuda çaba göstermesi gerekir.
‹letiflim sözsüz ve sözlü olmak üzere iki boyutta düflünülmektedir. Her iki iletiflim biçimi de ö¤retmenler taraf›ndan kullan›lmaktad›r. Sözel olmayan ö¤retmen
davran›fllar›, ö¤retmenin duruflu (vücut dili), jest ve mimikleri, dokunma ve göz temas› sa¤lama biçiminde gerçekleflmektedir.
Ö¤retmenin iletiflim kurmada baflar›l› olmas› ve iletiflimi sa¤l›kl› bir biçimde
sürdürebilmesi için iletiflim engellerini ortadan kald›rmas› gerekmektedir. ‹letiflim
engelleri flunlard›r (Erden, 2001, ss.102-103):
• Emir vermek, yönlendirmek: “S›n›ftan ç›k”, “S›zlanmay› b›rak”, “Çal›fl” vb.
iletiler ö¤rencilerin duygular›n›n, sorunlar›n›n önemsiz oldu¤unu anlat›r ve
karfl›l›k verme vb. davran›fllara yol açar.
• Uyarmak, gözda¤› vermek: “Biraz daha konuflursan s›n›ftan atar›m”, “Böyle
gidersen s›n›fta kal›rs›n” vb. iletiler de ö¤renciyi korkutur ve sindirir.
• Yarg›lamak, elefltirmek, suçlamak: “Sen zaten hep konufluyorsun.”, “Ödevlerini zaman›nda yapm›yorsun.”, “Sen zaten tembelsin.” vb. iletiler de ö¤rencinin benlik kavram› üzerinde olumsuz etki yapar.
• Ad takmak, alay etmek: “Çocuk gibisiniz.”, “Ooo.. nerelerdeydiniz, beyefendi.” vb. iletiler yarg›lanma ve elefltirilme duygusunun oluflmas›na neden
olur.
• Yorumlamak, analiz etmek, tan› koymak: “Arkadafl›nla konufltu¤un için
dersi anlam›yorsun.”, “Akflam geç saatlere kadar TV seyredersen tabii ki kalkamazs›n.” vb. iletiler de gerçe¤i yans›tmazsa ö¤renciyi bofl yere suçlamaya
neden olur.
Birlefltirilmifl s›n›flarda, ö¤retmenin baflar›s›, gerek köy halk› gerek ö¤rencileriyle kurdu¤u iletiflime ba¤l›d›r. Her fleyden önce ö¤retmen, iletiflim engellerini ortadan kald›rmal›, iletiflim biçimini çok iyi belirlemeli ve kullanmal›d›r. Özellikle, ö¤retim s›ras›nda, farkl› s›n›f, geliflim ve ö¤renme düzeyindeki ö¤rencilerle etkili iletiflim kurmak ö¤retmenin baflar›s›n› art›racakt›r.
151
ö¤retmenin uygulayaca¤›
ö¤retim yöntem ve
tekniklerinin birbirinden
geliflim, s›n›f ve deneyim
yönünden farkl› olan
ö¤rencilerin tümüne uygun
düflecek biçimde
çeflitlendirmesi büyük yarar
sa¤lamaktad›r.
152
ö¤retmenin bekli de en çok
gereksinim duyaca¤›
yeterlik, s›n›f yönetimidir.
Çünkü, birden fazla s›n›f›n
birlikte yönetilmesi zor ve
karmafl›k bir süreçtir.
ö¤retimin baflar›l›
olmas›nda zaman›n verimli
kullan›lmas›n›n pay›
büyüktür. Farkl› s›n›f
düzeyindeki ö¤rencileri ayn›
anda etkinli¤e yöneltmek ve
etkinliklerde verim
sa¤lamak zaman› etkili
kullanmay› gerekli
k›lmaktad›r.
S›n›f› etkili yönetme: S›n›f›n etkili biçimde yönetilmesi, ö¤retimde baflar›l› olmak için ilk ad›m olarak kabul edilmektedir. S›n›f yönetimi, ö¤renmeyi sa¤lay›c›
bir s›n›f ortam›n›n oluflturulmas›d›r (Demirel, 2002, s.192). S›n›f yönetimi, ö¤rencilerle etkili iletiflim kurabilme, s›n›f içi sorunlar› çözmede ö¤rencilere özyeterlik ve
içsel denetim kazand›rma, s›n›f içindeki çat›flmalar› en aza indirerek ö¤retimde verimlili¤i art›rma becerisidir. Etkili s›n›f yönetimi:
• Ö¤rencinin derse kat›l›m›n› art›r›r.
• S›n›ftaki olumsuz davran›fllar› azalt›r.
• Ö¤renciye ayr›lan süreyi art›r›r.
• Ö¤rencilerin sorumluluk ve davran›fllar›n› denetleme becerilerini gelifltirir
(Gürkan, 2001, s.34).
Görüldü¤ü gibi s›n›f yönetimi çok boyutlu bir yap› sergilemektedir. S›n›f yönetiminde baflar›l› olabilmesi için ö¤retmenlerin kimi bilgi ve becerilere gereksinimi
vard›r. Ö¤rencilerin davran›fllar›n› etkileyen etmenleri bilme, s›n›f içinde olumlu
ö¤retmen-ö¤renci ve ö¤renci-ö¤renci iliflkisi yaratabilme, s›n›fta etkili bir ö¤renme
ortam› yaratabilme ve ö¤rencilerde davran›fl de¤ifltirme yöntem ve tekniklerini bilme bafll›ca ö¤retmen nitelikleridir (Erden, 2001, ss.21-23).
Birlefltirilmifl s›n›flarda ö¤retmenin bekli de en çok gereksinim duyaca¤› yeterlik,
s›n›f yönetimidir. Çünkü, birden fazla s›n›f›n birlikte yönetilmesi zor ve karmafl›k bir
süreçtir. Ö¤retmenin birlefltirilmifl s›n›flardaki baflar›s› büyük ölçüde oluflturdu¤u s›n›f atmosferine ba¤l›d›r. E¤er, ö¤retmen, birlefltirilmifl s›n›flar›n do¤as›ndan gelen
baz› özellikleri bilirse, olumlu bir s›n›f atmosferi oluflturabilir. Örne¤in, birlefltirilmifl
s›n›flarda bilgi, yetenek ve ö¤renme düzeyi bak›m›ndan farkl› ö¤rencilerin bir arada
bulunmas›, ö¤renciler aras›nda bilgi al›flveriflini, yard›mlaflmay› ve ö¤renmeyi kolaylaflt›rabilir. Bu nedenle, birlefltirilmifl s›n›flarda ö¤retme-ö¤renme sürecinde olumlu
s›n›f atmosferi yaratma önemlidir ve ö¤retmenler bu konuda iyi yetifltirilmelidirler.
Zaman› etkili kullanma: Ö¤retim etkinliklerinde zaman etkili bir biçimde
kullan›lmazsa ö¤retimde belirlenmifl olan amaçlara ulaflmak olanakl› de¤ildir. Bu
nedenle, ö¤retim etkinlikleri planlanmal›d›r. Çünkü, zaman› etkili kullanman›n temel koflulu planl› çal›flmakt›r (Demirel, 2002, s.192; Erden, 2005, s.45). Nitekim,
araflt›rmalar ders saati içinde do¤rudan ö¤retimle ilgili geçen süre artt›kça, ö¤renme miktar›n›n da artt›¤›na iliflkin bulgular ortaya koymaktad›r. Ö¤retmenin bu süreyi uzatmas› için, derslere haz›rl›kl› ve zaman›nda gelmesi, ö¤retim s›ras›nda kullanaca¤› araç-gereçleri önceden haz›rlamas›, s›n›f›n kurallar›n› önceden belirlemesi gerekmektedir (Erden, 2005, s.45). K›saca ö¤retmenler zaman› etkili kullanma
becerilerine sahip olmal›d›r.
Zaman› etkili kullanman›n önemli bir koflulu ö¤retme-ö¤renme sürecini önceden planlamakt›r. Zaman› etkili kullanmak için derse zaman›nda girip ç›kmak, ö¤rencilere zengin ö¤renme ortam› sunmak, ö¤rencilerin araç-gereçlerden yararlanmas›n› sa¤lamak gerekmektedir (Gürkan, 2001, s. 34)
Birlefltirilmifl s›n›f ö¤retmenlerinin en çok karfl›laflt›¤› sorunlardan biri gruplar
aras›nda zaman› da¤›tmakt›r. Birlefltirilmifl s›n›flarda zaman›n verimli mi yoksa bofla geçen zaman m› oldu¤u haz›rl›klar›n uygun bir biçimde kullan›lmas›na ve planlanmas›na ba¤l›d›r (Sigsworth ve Solstad, 2001, s.18). Özellikle, ödevli ders saatlerinin verimli geçmesi, ö¤rencinin zaman› etkili kullanmas›na ba¤l›d›r. Zaman›n verimli kullan›lmas› ise, önceden haz›rl›k yap›lmas› ve ö¤retim etkinliklerinin iyi
planlanmas›yla olanakl›d›r.
Ö¤renmeleri de¤erlendirme: De¤erlendirme e¤itim ve ö¤retim etkinliklerinin ayr›lmaz bir parças›d›r. Gerçeklefltirilen ö¤retim etkinliklerinin de¤erlendirile-
153
rek amaçlara ne derece ulafl›ld›¤› belirlenmelidir. Demirel’e (2002, s. 197) göre en
etkili de¤erlendirme, giriflte, süreçte ve ç›k›flta yap›lan de¤erlendirmedir. Giriflte
ö¤rencilerinin haz›r bulunuflluk düzeylerinin belirlenmesi, süreçte her ö¤renme biriminin sonunda sürekli izleme testlerinin yap›lmas›, sonuçta bilgi, beceri ve tutumlarda hangi düzeyde ö¤renmelerin olufltu¤unun ortaya ç›kar›lmas› gerekir.
Etkili ö¤retmen, ö¤rencinin biliflsel, duyuflsal, sosyal ve fiziksel geliflimini sürekli olarak de¤erlendirmek için formal ve informal de¤erlendirme stratejilerinin
önemini kavrar ve bunlar› kullan›r. Ö¤rencilerin bilgi, beceri ve tutuma iliflkin davran›fllar› ne derece kazand›¤›n› belirlemek için farkl› de¤erlendirme stratejilerinin
özelliklerini bilir ve uygular. Ayr›ca, ö¤renciye kendi kendisini de¤erlendirme yeterli¤i ve al›flkanl›¤›n› kazand›r›r (MEB, 2002).
Birlefltirilmifl s›n›flarda, özellikle kendi kendine çal›flmalar›n verimli olmas› bu
çal›flmalar›n de¤erlendirilmesine ba¤l›d›r. Bu nedenle, ö¤renme süreç ve sonuçlar› de¤erlendirilmelidir. Her fleyden önce, ö¤renciler de¤erlendirilmeyen çal›flmalardan kolayca vazgeçmektedirler. O halde, ö¤retmenler, ö¤rencilerin çal›flmalar›n›
geciktirmeden de¤erlendirmelidir. Öte yandan, ö¤retmenler, süreci de¤erlendirmeye de özen göstermelidir. Bu süreç, ö¤retmenin çocuklar› tüm yönleriyle daha
iyi tan›mas›na f›rsat verir.
Rehberlik yapma: Etkili bir ö¤retmen ö¤rencilerin kiflilik geliflimlerinden sorumludur. Ö¤retmen ö¤rencileri ile iyi iliflkiler kurmal›, onlar›n bireysel ya da grup
biçimindeki gereksinimlerine duyarl› olmal›d›r (Gürkan, 2001, s.34). Bu yönüyle
ö¤retmenlerin önemli mesleki niteliklerinden biri de kiflisel ve akademik olarak
ö¤rencilere rehberlik etmektir.
Ö¤retmenin ö¤renci kiflilik hizmetlerini yerine getirirken, ö¤rencilerin bireysel
gereksinimleri ile ilgilenmesi, bireysel uyum ya da ö¤renme konusunda sorunlar
ortaya ç›kt›¤›nda, bu sorunlar› gerekti¤i biçimde ele almas› ve çözmesi yeterli de¤ildir. Ö¤retmenlerin okul yönetimi ile ilgili ilke ve ifllemleri bilme, kendi grubundaki ö¤rencilerle güven verici iliflkiler kurma ve onlar›n sa¤l›kl›, dengeli bir kiflilik
gelifltirmelerinden sorumluluk duyma, ö¤rencilerin bireysel gereksinimlerine duyarl› olma ve okuldaki ö¤renci kiflilik hizmetlerine katk›da bulunmalar› gerekmektedir (Gürkan, 2001, s.31; Erdem, 2002, s.8).
Birlefltirilmifl s›n›flarda ö¤retmenin rehberli¤i ba¤›ms›z s›n›flara göre daha güçtür. Geliflim ve ö¤renme düzeyi birbirinden farkl› olan ö¤rencilere istenilen düzeyde rehberlik yapabilmek, ö¤retmenin rehberlik konusunda yeterli bilgi ve becerilere sahip olmas›n›n yan› s›ra bu konuda özenli ve dikkatli olmas›n› gerekli k›lmaktad›r. Özellikle, koflullar› gere¤i olanaklar› s›n›rl› olan köy koflullar›nda ö¤retmenin, ö¤rencilerin kiflisel ve akademik geliflimi için olanak yaratmas› ve ö¤rencilere yol göstermesi gerekmektedir.
SIRA S‹ZDE
Birlefltirilmifl s›n›flarda görevli ö¤retmenlerin en çok gereksinim duyaca¤›
mesleki özellik
nedir? Neden?
Koflullar› gere¤i olanaklar›
s›n›rl› olan köy koflullar›nda
ö¤retmenin, ö¤rencilerin
kiflisel ve akademik geliflimi
için olanak yaratmas› ve
ö¤rencilere yol göstermesi
gerekmektedir.
2
GÖREV VE SORUMLULUKLARI
S O R U
Ö¤retmen, önceden belirlenmifl olan amaçlar› ö¤rencilere kazand›rmak
için ö¤retimi planlayan, ö¤renme için gerekli olan ortam› düzenleyen, ö¤renme yaflant›lar›
oluflturarak ö¤retim sürecine kat›lmalar›n› sa¤layan, sürecin çeflitli
aflamalar›nda
D‹KKAT
ö¤renmenin gerçekleflip gerçekleflmedi¤ini izleyen ve de¤erlendiren kiflidir (Yaflar,
Sözer ve Gültekin, 2000, s.458).
SIRA S‹ZDE
AMAÇLARIMIZ
K ‹ T A P
N N
SIRA S‹ZDE
S O R U
D‹KKAT
SIRA S‹ZDE
AMAÇLARIMIZ
K ‹ T A P
154
H›zla geliflen bilim ve teknolojiye koflut olarak, e¤itimin, okulun ve ö¤retmenin
görev ve sorumluluklar› ve rolleri de¤iflmektedir. Var›fl’›n (1998) da belirtti¤i gibi
“Ö¤retmenlik statüsü yaln›zca bilgi verme rolünü gerektirseydi, bu ifli ö¤retim makineleri, televizyon, radyo vb. araçlarla yapmak olanakl› olurdu. En az›ndan teknoloji yönünden geliflmifl ve teknoloji ötesine geçmifl toplumlarda ö¤retmen problemi kolayca çözümlenirdi.”.
Günümüzde, ö¤retmen, yaln›zca ders veren, ders anlatan, s›nav yapan, not veren kifli de¤ildir. Yaln›zca kendi alan›yla ilgili ö¤retim iflleri göz önünde tutulsa bile, ayn› zamanda bir organizatör, bir yönetici, bir rehber, bir izleyici ya da bir de¤erlendiricidir (O¤uzkan, 1989, s.53).
Gürkan’›n (1993, s.17) bir OECD yay›n›na dayanarak aktard›¤›na göre ö¤retmenin s›n›f içinde yüklenmesi gereken görevler flöyle s›ralanmaktad›r:
• Ö¤reticilik: Ders anlatmak, soru sormak, ödev vermek, yoklama yapmak, s›nav yapmak gibi görevlerdir.
• Gözetmenlik: Rehberlik yapmak, önerilerde bulunmak, çal›flma yöntemleri
önermek, ö¤rencileri güdülemek vb. görevleri içerir.
• Dan›flmanl›k: Seçim yapma konusunda ö¤rencilere yard›mc› olmak, ders
araç-gereçlerinden nas›l yararlan›laca¤›n› aç›klamak ve çal›flmalar› de¤erlendirmek biçimindeki görevlerdir.
• Üyelik ya da baflkanl›k: Ö¤rencileri dinlemek, onlar›n ilgisini çekecek fleyler
aramak, rahat ve çekici bir ö¤renme ortam› yaratmaya çal›flmak, uyar›larda
bulunmak gibi görevlerdir.
• Düzenleyicilik: Dersle ilgili araç-gereç ve kaynaklar› düzene sokmak ve kullan›lmalar›n› sa¤lamak, kendisi ve ö¤rencileri için çal›flma program› düzenlemek biçimindeki görevlerdir.
fiiflman (1999, s.13-14) ö¤retmenlerin okul içindeki rol ya da görevlerini temsilcilik, liderlik ya da baflkanl›k, bilgi kayna¤›/bilgi yay›c›l›¤›/ ö¤reticilik, arabuluculuk, hakemlik, e¤iticilik/disiplin sa¤lama, ana-babal›k, rehberlik/s›rdafll›k/terapistlik yapma ve dan›flmanl›k/nasihatte bulunma olarak s›ralamaktad›r.
Görüldü¤ü gibi, ö¤retmenlerden beklenilen görev ve sorumluluklar oldukça
fazlad›r. Ö¤retmenler, görev ve sorumluluklar›n› yerine getirirken kendilerine flu
sorular› yöneltmelidirler (Arends, 1991, s.385):
• Ö¤retmenin ö¤rencilere, ö¤rencilerin ö¤retmene karfl› davran›fllar› nas›l
olmal›d›r?
• Ö¤retmenler, di¤er meslektafllar› ve yöneticilerle iliflkilerinde nelere dikkat
etmelidirler?
• Ö¤retmen okuldaki sorunlar›n çözümüne nas›l katk›da bulunmal›d›r?
Ö¤retmenlerin yerine getirmesi gereken yasal görev ve sorumluluklar, Milli E¤itim Bakanl›¤› ‹lkö¤retim Kurumlar› Yönetmeli¤i’nde (MEB, 2006b) ayr›nt›l› bir biçimde aç›klanm›flt›r. Birlefltirilmifl s›n›fl› okullarda ö¤retmenler, ayn› zamanda müdür yetkili olarak görev yapmaktad›rlar. Milli E¤itim Bakanl›¤› ‹lkö¤retim Kurumlar› Yönetmeli¤i’nde (MEB, 2006b) müdür yetkili ö¤retmen, “ö¤retmenlik ve müdürlük görevini birlikte yürüten ö¤retmen” olarak tan›mlanmaktad›r.
Milli E¤itim Bakanl›¤› ‹lkö¤retim Kurumlar› Yönetmeli¤i’ne göre, “Personelin
Görev, Yetki ve Sorumluluklar›” bafll›¤› alt›nda okul müdürünün görev, yetki ve
sorumlulu¤u flöyle belirtilmektedir (MEB, 2006b):
155
‹lkö¤retim okulu, demokratik e¤itim-ö¤retim ortam›nda di¤er çal›flanlarla birlikte müdür taraf›ndan yönetilir. Okul müdürü; ders okutman›n yan›s›ra kanun, tüzük, yönetmelik, yönerge, program ve emirlere uygun olarak görevlerini yürütmeye, okulu düzene koymaya ve denetlemeye yetkilidir. Müdür,
okulun amaçlar›na uygun olarak yönetilmesinden, de¤erlendirilmesinden ve
gelifltirmesinden sorumludur. Okul müdürü, görev tan›m›nda belirtilen di¤er
görevleri de yapar.
Birlefltirilmifl s›n›fl› ilkö¤retim okullar›nda ba¤›ms›z müdürlü¤ü bulunmayan ilkö¤retim okullar›nda s›n›f ö¤retmenlerinden biri, müdür yetkili ö¤retmen olarak
görevlendirilir. Müdür yetkili ö¤retmen, müdürün görev, yetki ve sorumluluklar›n›
üstlenir (MEB, 2006b).
Yine yönetmelik uyar›nca ö¤retmenlerin görev ve sorumluluklar› flunlard›r
(MEB, 2006b):
‹lkö¤retim okullar›nda dersler s›n›f veya branfl ö¤retmenleri taraf›ndan okutulur.
Ö¤retmenler, kendilerine verilen s›n›f›n veya flubenin derslerini, programda
belirtilen esaslara göre plânlamak, okutmak, bunlarla ilgili uygulama ve deneyleri yapmak, ders d›fl›nda okulun e¤itim-ö¤retim ve yönetim ifllerine etkin
bir biçimde kat›lmak ve bu konularda kanun, yönetmelik ve emirlerde belirtilen görevleri yerine getirmekle yükümlüdürler.
‹lkö¤retim Kurumlar› Yönetmeli¤i’ne göre, okul müdürü ve ö¤retmenlerin
temel görev ve
SIRA S‹ZDE
sorumluluklar› nelerdir?
3
‹lkö¤retim Kurumlar› Yönetmeli¤i’ne (MEB, 2006b) göre ö¤retmenlerin di¤er
görev ve sorumluluklar› flöyle özetlenebilir:
S O R Ubir görev ala• Ö¤retmenler, e¤itim-ö¤retim ve yönetim görevlerinden baflka
mazlar; ancak, kendi okulundan baflka bir okulda mülkî amirin onay›yla ek
ders görevi alabilirler.
D‹KKAT
• Ö¤retmenler, komisyon üyesi ve gözcü olarak görevlendirildikleri s›nav komisyonlar›nda, okulda yap›lan her türlü resmî toplant›lar ve yerel kurtulufl
günleri ile millî bayramlarda bulunmak zorundad›rlar. SIRA S‹ZDE
• Ö¤retmenler dersleri ile ilgili araç-gereç, lâboratuvar ve iflliklerdeki eflyay›,
okul kütüphanesindeki kitaplar› korur ve iyi kullan›lmas›n›
sa¤larlar. OkulAMAÇLARIMIZ
da ayn› dersi okutan birden fazla ö¤retmen varsa lâboratuvar, ifllik, bilgisayar, resim, müzik derslikleri, spor salonu gibi yerlerin kullan›m› bir plâna
ba¤l› olarak yürütülür. Bu alanlar›n öncelikle ilgili derslerde
K ‹ T A kullan›lmas›
P
esast›r.
• Okulun bina ve tesisleri ile ö¤renci mevcudu, yat›l›-gündüzlü, normal ya da
ikili ö¤retim gibi durumlar› göz önünde bulundurularak
T E Lokul
E V ‹ Z Ymüdürlü¤ünON
ce düzenlenen nöbet çizelgesine göre ö¤retmenlerin, normal ö¤retim yapan
okullarda gün süresince, ikili ö¤retim yapan okullarda ise kendi devresinde
nöbet tutmalar› sa¤lan›r.
N N
‹NTERNET
SIRA S‹ZDE
S O R U
D‹KKAT
SIRA S‹ZDE
AMAÇLARIMIZ
K ‹ T A P
TELEV‹ZYON
‹NTERNET
156
görev yapan ö¤retmenler,
birlefltirilmifl s›n›flardaki
ö¤retim biçimine ve
ö¤rencilerin özelliklerine
göre ba¤›ms›z s›n›fl›
okullardan farkl› olarak,
derslere iyi haz›rlanmak,
planlar› ö¤rencilerle birlikte
yapmak, çevre koflullar›na
göre davranmak,
ö¤rencilerin yapt›¤›
çal›flmalar› sürekli izlemek
ve de¤erlendirmek
durumundad›r.
• Okul müdürlü¤ünce ö¤retim y›l› bafl›nda 6, 7 ve 8’inci s›n›flar›n her flubesinde bir flube rehber ö¤retmeni görevlendirilir. 1, 2, 3, 4 ve 5. s›n›flarda bu görevi s›n›f ö¤retmeni yürütür. fiube rehber ö¤retmenleri “Millî E¤itim Bakanl›¤› Rehberlik ve Psikolojik Dan›flma Hizmetleri Yönetmeli¤i”nde s›n›f rehber ö¤retmeni için belirtilen görevler ile bu Yönetmelikte kendilerine verilen görevleri yaparlar. fiube rehber ö¤retmeni, müdür ve ilgili müdür yard›mc›s›na karfl› sorumludur.
• Okullarda görevli yönetici, ö¤retmen, memur, sözleflmeli, geçici ve di¤er
personel ile iflçilerin giyiminde sadelik, temizlik ve hizmete uygunluk esast›r. K›l›k-k›yafetlerde “Milli E¤itim Bakanl›¤› ile Di¤er Bakanl›klara Ba¤l›
Okullarda Görevlilerle, Ö¤rencilerin K›l›k-K›yafetlerine ‹liflkin Yönetmelik”
esaslar›na uyulur.
Birlefltirilmifl s›n›flarda görev yapan ö¤retmenler, belirtilen bu görev ve sorumluluklar›n›n yan› s›ra, birlefltirilmifl s›n›flardaki ö¤retim biçimine ve ö¤rencilerin
özelliklerine göre ba¤›ms›z s›n›fl› okullardan farkl› olarak, derslere iyi haz›rlanmak,
planlar› ö¤rencilerle birlikte yapmak, çevre koflullar›na göre davranmak, ö¤rencilerin yapt›¤› çal›flmalar› sürekli izlemek ve de¤erlendirmek durumundad›r. Birlefltirilmifl s›n›flarda ö¤retmenlik sab›rl› ve anlay›fll› olmay›, ö¤rencilerin kendi kendilerine ö¤renmelerini gerçeklefltirecek biçimde yetifltirmeyi gerektirir. Ö¤retmenin
baflar›l› olmas›, birlefltirilmifl s›n›flarda çal›flmaya istekli olmas› ve kendisini sürekli
yetifltirmesine ba¤l›d›r (Fidan, 1987, s.53).
Ö⁄RET‹MDE GÖZ ÖNÜNDE BULUNDURMASI
GEREKEN ‹LKELER
Birlefltirilmifl s›n›f ö¤retmenleri ve yöneticilerinden, ba¤›ms›z s›n›flarda uygulanan
program›n birlefltirilmifl s›n›flarda da uygulamas› beklenmektedir. Ancak, program›
birlefltirilmifl s›n›fl› okullarda uygulamak zordur. Çünkü, program›n öngörüleri ba¤›ms›z okullara göre düzenlenmifltir. Buna göre, bir s›n›fta, bir s›n›f düzeyi ve bir
ö¤retmen bulundu¤u zaman program ö¤retmenlere rehberlik etmektedir. Oysa,
birlefltirilmifl s›n›flarda, program, ö¤retmenlere ba¤›ms›z s›n›flar kadar rehberlik etmemektedir. Nitekim, Türkiye’de de birlefltirilmifl s›n›flarda, ba¤›ms›z s›n›flarda uygulanan program uygulanmaktad›r.
1968 ‹lkokul Program›’nda ise, ö¤retmenlerin uygulama s›ras›nda göz önünde
bulundurmas› gereken ilkelere yer verilmifltir. Bu ilkeler, ö¤renci özellikleri, ö¤retim yöntemleri, çevre, ö¤retmenin mesleki kiflili¤i ile ilgili olmak üzere dört gurupta toplanm›flt›r (Fidan, 1987, s.44).
Ö¤renci Özellikleri ‹le ‹lgili ‹lkeler
Ö¤retmen,
• Uygulamalar› ö¤rencilerle birlikte planlamaya çal›flmal›, bu planlamada çocu¤un ilgisi, bilgi düzeyi ve psikolojisini göz önünde bulundurmal›d›r.
• Her çocu¤un ilgi ve gereksinimini karfl›layaca¤› ve yetene¤ini gelifltirebilece¤i etkinlikler sunmal›d›r.
• Konular›n seçiminde, ö¤rencilerin ilgi ve isteklerini göz önünde bulundurmal›d›r.
• Çocuklar›n yeteneklerini ö¤renme s›ras›nda gelifltirdi¤ini bilerek onlar› etkinliklere kat›lmaya yöneltmelidir.
Ö¤rencilerin özellikleri ile ilgili olan bu ilkeler, birlefltirilmifl s›n›flarda ö¤rencilerin kendi kendine yapt›klar› çal›flmalar bak›m›ndan büyük önem tafl›r. Ö¤retmenlerin, ö¤rencileri ile birlikte planlama yapmas›, ö¤renci baflar› düzeylerine göre seviye gruplar›n› oluflturmas›, ilgi kümelerini desteklemesi, ö¤rencileri iyi tan›mas› ö¤renci merkezli ö¤retim yap›lmas›na olanak sa¤lar (Fidan, 1987, s.44).
Ö¤retim Yöntemi ‹le ‹lgili ‹lkeler
Ö¤retmen,
• Ö¤rencinin geliflmesi için ö¤renciye rehberlik etmelidir.
• Ö¤rencilerin geçmifl deneyimlerini yeni etkinlikler için bafllang›ç noktas›
olarak kabul etmelidir.
• Her dersin gerektirdi¤i yöntem ve teknikler hakk›nda bilgi sahibi olmal›, her
alanda kendisini gelifltirmelidir.
• E¤itim-ö¤retim çal›flmalar›nda ö¤rencinin etkin olmas›na önem vermeli, ö¤renciye elefltirme, iflbirli¤i yapma ve planl› çal›flma becerilerini gelifltirmesi
için uygun etkinlikler yapmal›d›r.
• Derslerde gerekli olan araç-gereçleri bulundurmaya özen göstermeli ve
bunlar› olabildi¤ince ö¤rencilerle birlikte oluflturmal›d›r (Fidan, 1987, s.44).
Birlefltirilmifl s›n›f ö¤retmenleri araç-gereç gelifltirmek için uygun çevresel kaynaklar›n fark›nda olmal›d›r. Birlefltirilmifl s›n›flarda ö¤retimin daha nitelikli olmas›
için daha fazla araç-gerece gereksinim duyulur (Mathod, 2001, s.52).
Ö¤retim yöntemi ile ilgili olan bu ilkeler en iyi birlefltirilmifl s›n›flarda uygulanabilir. Çevre olanaklar› en iyi biçimde de¤erlendirilerek ö¤retimin niteli¤ini art›rmak için, uygulama bahçesinde yap›lacak etkinlikler ö¤rencilere ideal ö¤renme
olanaklar› sa¤lar. Çünkü, birlefltirilmifl s›n›flarda etkin olan ö¤rencilerdir. Ö¤retmen ise, ö¤rencilerin ö¤renmelerini sa¤lamak için rehberlik görevini üstlenir (Fidan, 1987, s.45).
Çevre ‹le ‹lgili ‹lkeler
Ö¤retmen,
• Yak›n çevreyi iyi incelemeli, velilerle sürekli iflbirli¤i halinde olmal›d›r.
• Olumlu davran›fllar› ile çevreye ve ö¤rencilerine örnek olmal›, çevredekilere daha iyi yaflama konusunda rehberlik etmelidir.
• Her çeflit etkinlikte çevreden büyük ölçüde yararlanmal›, do¤al ve sosyal
çevreyi bir araç olarak kullanmal› ve çocuklarda çevreyi gelifltirme iste¤i
uyand›rmal›d›r.
Birlefltirilmifl s›n›flarda özellikle tar›mla ile ilgili olarak yap›lacak etkinlikler,
okulu çevreye, çevreyi ise okula yak›nlaflt›rmada önemli bir role sahiptir (Fidan,
1987, s.45).
Ö¤retmenin Mesleki Kiflili¤i ‹le ‹lgili ‹lkeler
Ö¤retmen,
• Mesleki alanda geliflen yeni yöntemler hakk›nda bilgi sahibi olmal› ve bu
yöntemleri kullanmal›d›r.
• Sürekli incelemeler yapmal›, mesleki toplant›lara kat›lmal›d›r.
• Ö¤rencilerine içten ve dostça davranmal›d›r.
Birlefltirilmifl s›n›flarda çal›flan ö¤retmenlerin mesleki yönden kendilerini yetifltirmeleri gerekmektedir. Farkl› düzeylerdeki ö¤rencilerle etkinlikler yürüten ö¤retmenin genifl bir mesleki bilgiye sahip olmas› gereklidir. Ayr›ca, birlefltirilmifl s›n›flarda baflar›l› olmak ö¤rencilere içten davran›lmas› ve çevre ile okul aras›nda iflbirli¤i oluflturulmas›na ba¤l›d›r.
157
158
SIRA S‹ZDE
4
S O R U
D‹KKAT
SIRA S‹ZDE
AMAÇLARIMIZ
1968 ‹lkokulSIRA
Program›’na
göre ö¤retmenlerin uygulama s›ras›nda göz önünde bulundurS‹ZDE
mas› gerekenler nelerdir?
Birlefltirilmifl
ö¤retmen, okulda yap›lan çal›flmalar› izlemek ve de¤erD Ü fi Ü N Es›n›flarda
L‹M
lendirmek durumundad›r. Birlefltirilmifl s›n›flarda kendi kendine çal›flma ödevlerinin aksamadan yürümesi büyük önem tafl›d›¤› için ö¤retmenin ö¤rencilerini iyi taS O R U
n›mas› ve çevre olanaklar›n› göz önünde bulundurarak planlama yapmas› gereklidir. Ö¤retmen bu s›n›flarda karfl›lafl›labilecek sorunlar için çözümler bulmal› ve
bunlar› uygulamal›d›r
(Fidan, 1987, ss.45-46).
D‹KKAT
Birlefltirilmifl s›n›flarda görevli ö¤retmenlerin, ö¤rencilerin gereksinimlerini karfl›lamak için, ba¤›ms›z s›n›flarda ö¤retim yapan ö¤retmenlerden daha fazla çocuk
SIRA S‹ZDE
geliflimi ve ö¤retme stratejileri bilgisine sahip olmalar› gerekmektedir. Birlefltirilmifl
s›n›flarda görevli ö¤retmenler, farkl› geliflim ve ö¤renme düzeyindeki ö¤rencilerin
amaçlara ulaflabilmesi
AMAÇLARIMIZ için aç›k uçlu ve farkl› ö¤renme deneyimleri oluflturmal›,
homojen ve heterojen gruplar› ne zaman ve nas›l kullanaca¤›n› bilmelidir. Ayn› zamanda, iflbirli¤ine dayal› ödevli çal›flmalar› da nas›l düzenleyece¤ini bilmeli, de¤erlendirmeK yapmak
‹ T A P ve ö¤renci geliflimini kaydetmek için anekdot ve portfolyo
gibi nitel yöntemleri kullanma konusunda bilgi ve beceri sahibi olmal›d›r. Birlefltirilmifl s›n›f ö¤retmenleri, ö¤rencilere ba¤›ms›z ö¤renme becerileri ile sosyal beceriler kazand›rmal›, olumlu bir grup etkileflimi sa¤lamal›d›r (Vincent, 1999).
TELEV‹ZYON
Birlefltirilmifl s›n›flarda ö¤retmenin görev ve sorumluluklar›, ba¤›ms›z s›n›flarda
görev yapan ö¤retmenlere göre çok daha fazlad›r. Ö¤retmenin birlefltirilmifl s›n›flarda baflar›l› olabilmesi, onun gerek meslek öncesinde gerekse meslek içinde sürekli biçimde
olanakl›d›r. Ö¤retmenlere yönelik e¤itim çal›flmalar›nda
‹ N T e¤itilmesiyle
ERNET
da ö¤retmenlerin gereksinimleri dikkate al›nmal›d›r. Birlefltirilmifl s›n›flarda ö¤retmen, müdür ve yönetimin gereksinimleri flöyle belirtilebilir (Vincent, 1999):
N N
K ‹ T A P
TELEV‹ZYON
‹NTERNET
Tablo 8.1
Birlefltirilmifl
s›n›flarda ö¤retmen,
müdür ve yönetimin
gereksinimleri
Kaynak:
Vincent, S. (1999).
The Multigrade
Classroom: A
Resource Handbook
for Small Schools.
Portland.
Birlefltirilmifl s›n›f
ö¤retmenlerinin
gereksinimleri
okullarda görevli okul
müdürlerinin
gereksinimleri
okullarda yönetiminin
gereksinimleri
Çocuk geliflimi konusunda
kapsaml› bilgi birikimine sahip
olmak.
Destekleyici bir okul kültürü
oluflturmak.
Birlefltirilmifl s›n›f uygulamalar›n›n temelini oluflturan ilkeleri anlamak ve uygun ö¤retim
uygulamalar›n› gelifltirmek.
Ö¤retim stratejileri konusunda yeterli olmak.
Ö¤retmenlere birlefltirilmifl
s›n›flarda kullan›lan yöntemleri ö¤renme olanaklar›n›
sa¤lamak.
Ö¤retmenlere teknik yard›m kadar psikolojik destek
sa¤lamak.
Farkl› seviyelerdeki ö¤rencilerin çal›flarak ulaflabilecekleri
farkl› ve aç›k uçlu ö¤renme deneyimleri düzenleme yetene¤ine sahip olmak.
Uygulamalar› yönetmek ve ö¤retmenlere övgülerde bulunmak, dönüt sa¤lamak ve önerilerde bulunmak.
Ö¤retmenlerin ö¤renmelerini
destekleyecek ve kendilerini
güvende hissedecekleri bir
okul kültürü oluflturmak.
Homojen ve heterojen gruplamay› anlamak ve kullanmak.
Birlefltirilmifl s›n›f uygulamalar› için toplumun deste¤ini
sa¤lamak.
‹flbirli¤ine dayal› ödev çal›flmalar›n›n nas›l düzenlenilece¤ini
bilmek.
Ö¤rencileri de¤erlendirmek
ve ö¤renci geliflimini kaydetmek için anekdot ve portfolyo
gibi nicel yöntemleri kullanma
yetene¤ine sahip olmak.
159
Özet
N
A M A Ç
1
N
A M A Ç
2
Birlefltirilmifl s›n›flarda görev yapacak ö¤retmenin sahip olmas› gereken kiflisel ve mesleki nitelikleri tan›mak
Ö¤retmenlerin nitelikleri söz konusu oldu¤unda
araflt›rmalar›n daha çok “etkili ö¤retmenin nitelikleri” üzerinde odaklaflt›¤› ve ö¤retmen niteliklerinin kiflisel ve mesleki olmak üzere iki boyutta incelendi¤i görülmektedir. Ö¤retmenin kiflisel
nitelikleri; hoflgörülü, sab›rl› ve anlay›fll› olma;
aç›k fikirli, esnek ve uyarlay›c› olma; sevecen ve
esprili olma; baflar›ya odaklanma/yüksek baflar›
beklentisi ve güdüleyici, cesaretlendirici ve destekleyici olma olarak belirtilmektedir. Ö¤retmenlerin kiflilik özellikleri ve niteliklerinin yan› s›ra
mesleki bilgi ve becerilere de sahip olmalar› gerekir. Ö¤retmenlerin ö¤retme-ö¤renme sürecindeki mesleki nitelikleri; ö¤retim etkinliklerini
planlama; ö¤retim yöntem ve tekniklerinden yararlanma; etkili iletiflim kurma; s›n›f› etkili yönetme; zaman› etkili kullanma; ö¤renmeleri de¤erlendirme ve rehberlik yapma’d›r. Bu nitelikler, birlefltirilmifl s›n›flarda görev yapacak ö¤retmenler için daha fazla önem tafl›maktad›r. Birlefltirilmifl s›n›flarda ö¤retmenlik sab›rl› ve anlay›fll›
olmay›, ö¤rencileri kendi kendilerine ö¤renmelerini gerçeklefltirecek biçimde yetifltirmeyi gerektirir. Ö¤retmenin baflar›l› olmas›, birlefltirilmifl
s›n›flarda çal›flmaya istekli olmas› ve kendisini
sürekli yetifltirmesine ba¤l›d›r.
Birlefltirilmifl s›n›f ö¤retmenlerinin görev ve sorumluluklar›n› tan›mak
Günümüzde ö¤retmen yaln›zca ders veren, ders
anlatan, s›nav yapan, not veren kifli de¤ildir. Yaln›zca kendi alan›yla ilgili ö¤retim iflleri göz önünde tutulsa bile, ayn› zamanda bir organizatör, bir
yönetici, bir rehber bir izleyici ya da bir de¤erlendiricidir. Ö¤retmenin s›n›f içinde ö¤reticilik,
gözetmenlik, dan›flmanl›k, üyelik ya da baflkanl›k ve düzenleyicilik olmak üzere temel görevleri vard›r. Ö¤retmenlerin yerine getirmesi gereken yasal görev ve sorumluluklar, Milli E¤itim
Bakanl›¤› ‹lkö¤retim Kurumlar› Yönetmeli¤i’nde
ayr›nt›l› bir biçimde aç›klanm›flt›r. Birlefltirilmifl
s›n›fl› okullarda görevli ö¤retmenler, ayn› zamanda müdür yetkili olarak görev yaparlar. Bir-
lefltirilmifl s›n›flarda görev yapan ö¤retmenler,
belirtilen bu görev ve sorumluluklar›n›n yan›
s›ra, birlefltirilmifl s›n›flardaki ö¤retim biçimine
ve ö¤rencilerin özelliklerine göre ba¤›ms›z s›n›fl› okullarda farkl› olarak, derslere iyi haz›rlanmak, planlar› ö¤rencilerle birlikte yapmak, çevre koflullar›na göre davranmak, ö¤rencilerin yapt›¤› çal›flmalar› sürekli izlemek ve de¤erlendirmek durumundad›rlar.
N
A M A Ç
3
Birlefltirilmifl s›n›flarda ö¤retimde göz önünde
bulundurulmas› gereken ilkeleri kavramak
1968 ‹lkokul Program›’nda ö¤retmenlerin uygulama s›ras›nda göz önünde bulundurmas› gereken ilkeler bulunmaktad›r. Bu ilkeler, ö¤renci
özellikleri, ö¤retim yöntemleri, çevre, ö¤retmenin mesleki kiflili¤i ile ilgili ilkeler olmak üzere
dört bafll›kta toplanabilir. Birlefltirilmifl s›n›flarda
çal›flan ö¤retmenlerin mesleki yönden kendilerini yetifltirmeleri gerekmektedir. Farkl› düzeylerdeki ö¤rencilerle etkinlikler yürüten ö¤retmenin
genifl bir mesleki bilgiye sahip olmas› gereklidir.
Ayr›ca, birlefltirilmifl s›n›flarda baflar›l› olmak ö¤rencilere içten davran›lmas› ve çevre ile okul aras›nda ifl birli¤i oluflturulmas›na ba¤l›d›r. Birlefltirilmifl s›n›flarda görevli ö¤retmenlerin, birlefltirilmifl s›n›flarda ö¤renim gören ö¤rencilerin gereksinimlerini karfl›lamak için, ba¤›ms›z s›n›flarda
ö¤retim yapan ö¤retmenlerden daha fazla çocuk
geliflimi bilgisine ve genifl ö¤retme stratejileri da¤arc›¤›na sahip olmalar› gerekmektedir. Birlefltirilmifl s›n›flarda görevli ö¤retmenler, farkl› geliflim ve ö¤renme düzeyindeki ö¤rencilerin amaçlara ulaflabilmesi için aç›k uçlu ve farkl› ö¤renme deneyimleri oluflturmal›, homojen ve heterojen gruplar› ne zaman ve nas›l kullanaca¤›n› bilmelidir. Ayn› zamanda, ifl birli¤ine dayal› ödevli
çal›flmalar› da nas›l düzenleyece¤ini bilmeli, de¤erlendirme yapmak ve ö¤renci geliflimini kaydetmek için anekdot ve portfolyo gibi nitel yöntemleri kullanma konusunda bilgi ve beceri sahibi olmal›d›r. Birlefltirilmifl s›n›f ö¤retmenleri,
ö¤rencilere ba¤›ms›z ö¤renme becerileri ile sosyal beceriler kazand›rmal›, olumlu bir grup etkileflimi sa¤lamal›d›r.
160
1. Birlefltirilmifl s›n›fl› ilkö¤retim okullar›n› ba¤›ms›z s›n›fl› ilkö¤retim okullar›ndan ay›ran temel farkl›l›k
afla¤›dakilerden hangisidir?
a. Ö¤retim biçimi
b. Ölçme-de¤erlendirme biçimi
c. Ö¤retme-ö¤renme süreci
d. Kazan›mlar
e. Ö¤retimin planlanmas›
6. Afla¤›dakilerden hangisi birlefltirilmifl s›n›flarda, ö¤retmenin, ö¤retim ile ilgili göz önünde bulundurmas›
gereken ilkelerden biri de¤ildir?
a. Ö¤renci özellikleri ile ilgili ilkeler
b. Ö¤retim yöntemi ile ilgili ilkeler
c. Çevre ile ilgili ilkeler
d. Ö¤retmenin mesleki kiflili¤i ile ilgili ilkeler
e. ‹fllenecek dersin özelli¤i ile ilgili ilkeler
2. Afla¤›dakilerden hangisi birlefltirilmifl s›n›f ö¤retmenlerinin üzerine düflen sorumluluklardan biri de¤ildir?
a. Program oluflturma
b. Ö¤retme-ö¤renme sürecini yönetme
c. Alan bilgisi
d. Ö¤renci kiflilik hizmetleri
e. Kiflisel ve mesleki nitelikler
7. Afla¤›dakilerden hangisi birlefltirilmifl s›n›f ö¤retmenlerinin, ö¤retim biçimine ve ö¤rencilerin özelliklerine
göre, ba¤›ms›z s›n›fl› okullardan farkl› olarak yerine getirmesi gereken görev ve sorumluluklardan de¤ildir?
a. Ders planlar›n› ö¤rencilerle birlikte yapmak
b. S›n›f› otoriter bir biçimde yönetebilmek
c. Ö¤rencilerin çal›flmalar›n› izlemek
d. Sab›rl› ve anlay›fll› olmak
e. Çevre koflullar›na göre davranmak
3. Afla¤›dakilerden hangisi birlefltirilmifl s›n›f ö¤retmenin sahip olmas› gereken kiflisel niteliklerden biridir?
a. S›n›f yönetimi
b. Etkili iletiflim kurabilme
c. Güdüleyicilik
d. Ö¤retim sürecini planlama
e. Ö¤retim yöntem ve tekniklerinden yararlanma
4. Afla¤›dakilerden hangisi birlefltirilmifl s›n›fl› okullarda, okul müdürünün rollerinden biri de¤ildir?
a. Destekleyici bir okul kültürü oluflturmak
b. Ö¤retmenlere birlefltirilmifl s›n›flarda kullan›lan
ö¤retim yöntemlerini ö¤renme olana¤› sa¤lamak
c. Uygulamalar› yönetmek
d. Birlefltirilmifl s›n›f uygulamalar›na toplum deste¤ini almak
e. Homojen ve heterojen gruplaman›n nas›l yap›ld›¤›n› bilmek
5. Afla¤›daki programlardan hangisinde ö¤retimde göz
önünde bulundurulmas› gereken ilkeler yer almaktad›r?
a. 1924 ‹lkokul Program›
b. 1936 ‹lkokul Program›
c. 1948 ‹lkokul Program›
d. 1968 ‹lkokul Program›
e. 2004 ‹lkö¤retim Program›
8. “Sen zaten bu konuyu anlamazs›n.” diyen bir ö¤retmen s›n›f içerisinde hangi iletiflim engelini oluflturmaktad›r?
a. Emir vermek, yönlendirmek
b. Uyarmak, gözda¤› vermek
c. Yarg›lamak, elefltirmek, suçlamak
d. Ad takmak, alay etmek
e. Yorumlamak, analiz etmek, tan› koymak
9. Afla¤›dakilerden hangisi bir ö¤retmenin s›n›f içerisinde yüklenmesi gereken görevlerinden biri de¤ildir?
a. Gözetmenlik
b. Ö¤reticilik
c. Düzenleyicilik
d. Dan›flmanl›k
e. ‹darecilik
10. Afla¤›dakilerden hangisi birlefltirilmifl s›n›flarda görev yapan ö¤retmenin planlama etkinliklerini yaparken
göz önünde bulundurmas› gereken noktalardan biri
de¤ildir?
a. Çevreyi tan›mak
b. Yararlan›lacak kaynaklar› tan›mak
c. Ö¤renciler ile beraber plan yapmak
d. Planlar› kat› bir biçimde haz›rlamak
e. Yararlan›lacak kiflileri tan›mak
161
1. a
2. a
3. c
4. e
5. d
6. e
7. b
8. c
9. e
10. d
Ö¤retmenin Sahip Olmas› Gereken Kiflisel ve
Mesleki Nitelikler” konusuna bak›n›z.
Ö¤retmenin
Ö¤retimde
Göz
Önünde
Bulundurmas› Gereken ‹lkeler” konusuna
bak›n›z.
Ö¤retmenin
Ö¤retimde
Göz
Önünde
Bulundurmas› Gereken ‹lkeler” konusuna
bak›n›z.
Ayr›nt›l› bilgi için “Birlefltirilmifl S›n›f
Ö¤retmenlerinin Görev ve Sorumluluklar›”
Ayr›nt›l› bilgi için “Birlefltirilmifl S›n›f
Ö¤retmenlerinin Görev ve Sorumluluklar›”
S›ra Sizde 1
Ö¤retmenlerin sahip olmas› gereken kiflisel özelliklerinden, hoflgörülü, sab›rl› ve anlay›fll› olma; aç›k fikirli,
esnek ve uyarlay›c› olma; sevecen ve esprili olma; baflar›ya odaklanma/Yüksek baflar› beklentisi ve güdüleyici, cesaretlendirici ve destekleyici olma birlefltirilmifl
s›n›flarda görev yapacak ö¤retmenler için de büyük
önem tafl›maktad›r. Ancak, bilefltirilmifl s›n›fl› okullar›n
koflullar› göz önüne al›nd›¤›nda hoflgörülü, sab›rl› ve
anlay›fll› olman›n di¤er niteliklere göre önceli¤i oldu¤u
söylenebilir.
S›ra Sizde 2
Birlefltirilmifl s›n›flarda ö¤retmenin bekli de en çok gereksinim duyaca¤› yeterlik, s›n›f yönetimidir. Çünkü,
birden fazla s›n›f›n birlikte yönetilmesi zor ve karmafl›k
bir süreçtir. Ö¤retmenin birlefltirilmifl s›n›flardaki baflar›s› büyük ölçüde oluflturdu¤u s›n›f atmosferine ba¤l›d›r. E¤er ö¤retmen, birlefltirilmifl s›n›flar›n do¤as›ndan
gelen baz› özellikleri bilirse, olumlu bir s›n›f atmosferi
oluflturabilir. Örne¤in, birlefltirilmifl s›n›flarda bilgi, yetenek ve ö¤renme düzeyi bak›m›ndan farkl› ö¤rencilerin bir arada bulunmas›, ö¤renciler aras›nda bilgi al›fl
veriflini, yard›mlaflmay› ve ö¤renmeyi kolaylaflt›rabilir.
Bu nedenle, birlefltirilmifl s›n›flarda ö¤retme-ö¤renme
sürecinde olumlu s›n›f atmosferi yaratma önemlidir ve
ö¤retmenler bu konuda iyi yetifltirilmelidirler.
S›ra Sizde 3
‹lkö¤retim Kurumlar› Yönetmeli¤i’ne göre “Okul müdürü; ders okutman›n yan›nda kanun, tüzük, yönetmelik, yönerge, program ve emirlere uygun olarak görevlerini yürütmeye, okulu düzene koymaya ve denetlemeye yetkilidir. Müdür, okulun amaçlar›na uygun olarak yönetilmesinden, de¤erlendirilmesinden ve gelifltirmesinden sorumludur. Okul müdürü, görev tan›m›nda
belirtilen di¤er görevleri de yapar.” Yine Yönetmeli¤e
göre, “Ö¤retmenler, kendilerine verilen s›n›f›n veya flubenin derslerini, programda belirtilen esaslara göre
plânlamak, okutmak, bunlarla ilgili uygulama ve deneyleri yapmak, ders d›fl›nda okulun e¤itim-ö¤retim ve
yönetim ifllerine etkin bir biçimde kat›lmak ve bu konularda kanun, yönetmelik ve emirlerde belirtilen görevleri yerine getirmekle yükümlüdürler”.
S›ra Sizde 4
Ö¤renci özellikleri ile ilgili ilkeler; ö¤retmen, uygulamalar› ö¤rencilerle birlikte planlamaya çal›flmal›, bu
planlamada çocu¤un ilgisi, bilgi düzeyi ve psikolojisini
göz önünde bulundurmal›, her çocu¤un ilgi ve gereksinimini karfl›layaca¤› ve yetene¤ini gelifltirebilece¤i etkinlikler sunmal›, konular›n seçiminde, ö¤rencilerin ilgi
ve isteklerini göz önünde bulundurmal› ve çocuklar›n
yeteneklerini ö¤renme s›ras›nda gelifltirdi¤ini bilerek
onlar› ekinliklere kat›lmaya yöneltmelidir. Ö¤retim yöntemi ile ilgili ilkeler; ö¤retmen, ö¤rencinin geliflmesi
için ö¤renciye rehberlik etmeli, ö¤rencilerin geçmifl deneyimlerini yeni etkinlikler için bafllang›ç noktas› olarak kabul etmeli, her dersin gerektirdi¤i yöntem ve tek-
162
nikler hakk›nda bilgi sahibi olmal›, her alanda kendisini gelifltirmeli, e¤itim-ö¤retim çal›flmalar›nda ö¤rencinin
etkin olmas›na önem vermeli, ö¤renciyi elefltirme, iflbirli¤i yapma ve planl› çal›flma becerilerini gelifltirmesi için
uygun etkinlikler yapmal› ve derslerde gerekli olan araçgereçleri bulundurmaya özen göstermeli ve bunlar› olabildi¤ince ö¤rencilerle birlikte oluflturmal›d›r. Çevre ile
ilgili ilkeler, ö¤retmen, yak›n çevreyi iyi incelemeli, velilerle sürekli iflbirli¤i halinde olmal›, olumlu davran›fllar› ile çevreye ve ö¤rencilerine örnek olmal›, çevredekilere daha iyi yaflama konusunda rehberlik etmeli ve her
çeflit etkinlikte çevreden büyük ölçüde yararlanmal›,
do¤al ve sosyal çevreyi bir araç olarak kullanmal› ve
çocuklarda çevreyi gelifltirme iste¤i uyand›rmal›d›r. Ö¤retmenin mesleki kiflili¤i ile ilgili ilkeler, ö¤retmen, mesleki alanda geliflen yeni yöntemler hakk›nda bilgi sahibi olmal› ve bu yöntemleri kullanmal›, sürekli incelemeler yapmal›, mesleki toplant›lara kat›lmal› ve ö¤rencilerine içten ve dostça davranmal›d›r.
Kaynaklar
Arends, R. I. (1991). Learning to Teach. Mc. GrawHill, Inc.
Berry, C. (2000). Multigrade Teaching: A Discussion
Document. Botswana.
Demirel, Ö. (2002). Plandan De¤erlendirmeye
Ö¤retme sanat›. Ankara: PegemA Yay›nc›l›k.
Demirel, Ö. (2004). Ö¤retme Sanat›. Ankara: Pegem A
Yay›nlar›.
Erden, M. (2005). Ö¤retmenlik Mesle¤ine Girifl.
‹stanbul: Epsilon Yay›nc›l›k.
Erden, M. (2001). S›n›f Yönetimi. ‹stanbul: Alk›m
Yay›nlar›.
Editör: Bekir Özer. Eskiflehir: Anadolu Üniversitesi
Gültekin, M. (2001). “Ö¤retim Etkinliklerinin Planlanmas›”, Ö¤retimde Planlama ve De¤erlendirme.
Editör: M. Gültekin. Eskiflehir: Anadolu Üniversitesi
Gürkan, T. (2001). “Ö¤retmenin Nitelikleri ve Görevleri”
Ö¤retmenlik Mesle¤ine Girifl. Editör: E. Sözer.
Eskiflehir: Anadolu Üniversitesi Yay›nlar›.
Gürkan, T. (1993). ‹lkokul Ö¤retmenlerinin
Ö¤retmenlik Tutumlar› ile Benlik Kavramlar›
Aras›ndaki ‹liflki. Ankara: Sevinç Matbaas›.
Hakan, A. (1991). E¤itim Program› ve Ö¤retim
Yöntemleri. Eskiflehir: Anadolu Üniversitesi
MEB. (2006a). “Ö¤retmenlik Mesle¤i Genel Yeterlikleri.”, Ö¤retmen Yetifltirme Genel Müdürlü¤ü.
http://oyegm.meb.gov.tr/ adresinden 16.05.2007 tarihinden al›nm›flt›r.
MEB. (2006b). “‹lkö¤retim Kurumlar› Yönetmeli¤i”,
http://mevzuat.meb.gov.tr/html/225.html
MEB. (2002). Ö¤retmen Yeterlikleri. Ankara: Milli
E¤itim Bakanl›¤› Yay›nlar›.
O¤uzkan, F. (1989). Orta Dereceli Okullarda Ö¤retim
(Amaç, ‹lke, Yöntem ve Teknikler). Ankara: Emel
Matbaac›l›k.
Özdemir, H. ve Yal›n, H. ‹. (2000). Ö¤retmenlik Mesle¤ine Girifl. Ankara: Nobel Yay›nlar›.
Özden, Y. (2002). E¤itimde Yeni De¤erler. Ankara:
Pegem A Yay›nc›l›k.
Sigsworth A. ve Solstad, K. (2001). Making Small
Schools Work. A Handbook for Teachers in
Small, Rural Schools. Etopya: UNESCO yay›n›.
fiiflman, M. (1999). Ö¤retmenli¤e Girifl. Ankara:
PegemA Yay›nc›l›k.
Var›fl. F. (1996). E¤itimde Program Gelifltirme.
Ankara: Alk›m Yay›nlar›.
Var›fl, F. (1998). E¤itim Bilimine Girifl. Editör: F. Var›fl.
Ankara: Ankara Üniversitesi Bas›mevi.
Resource Handbook for Small Schools. Portland.
Oregon:
Northwest
Regional
Educational
Laboratory, ERIC Document. ED 448978.
Yaflar, fi., Sözer, E. ve Gültekin, M. (2000). “‹lkö¤retimde
Ö¤retme-Ö¤renme Süreci ve Ö¤retmenin Rolü”,
VIII. Ulusal E¤itim Bilimleri Kongresi, Trabzon.
YÖK. (1998). Fakülte-Okul ‹flbirli¤i. Ankara: YÖK/
Dünya Bankas› Milli E¤itimi Gelifltirme Projesi
Hizmet Öncesi Ö¤retmen E¤itimi.
Sözlük
163
Sözlük
A
De¤erlendirme: Ölçme sonuçlar›n›n bir ölçütle k›yaslana-
A Grubu: Birlefltirilmifl s›n›fl› okullarda 1., 2. ve 3. s›n›flara verilen ad.
Aç›k Uçlu Soru Türü: Ö¤rencilerin, belli bir sürede yaz›l›
olarak cevapland›rmas›n› gerekli k›lan ölçme arac›.
Akademik Özgüven: Ö¤rencinin kendine karfl› tutumu. Ö¤rencinin ö¤renmeye iliflkin geçmiflteki deneyimlerine
dayal› olarak herhangi bir ö¤renme birimini ö¤renip ö¤renemeyece¤ine iliflkin kendini alg›lay›fl biçimi.
B
rak bir de¤er yarg›s›na ve oradan da bir karara ulaflma
süreci.
Deney Plan›: Belli bir do¤a olay›n›, etmenleri denetim alt›nda tutarak s›n›f ya da laboratuarda ö¤rencilere göstermek için yap›lan deneme ya da s›nama iflini gösteren çal›flma plan›.
Ders Plan›: Bir ya da birkaç ders saatinde ifllenecek bir konunun amaçlar›n›, bu konuya iliflkin etkinlikleri, tart›flma sorular›n›, ödevleri, uygulama çal›flmalar›n›, ders
araç- gereçlerini ve de¤erlendirme yollar›n› belirten ve
B Grubu: Birlefltirilmifl s›n›fl› okullarda 4. ve 5. s›n›flara verilen ad.
Ba¤›l De¤erlendirme: Ö¤rencinin baflar›s›n›n belli bir grup
içerisindeki konumuna göre belirlendi¤i de¤erlendirme.
Ba¤›ms›z S›n›f: Ayn› yafl düzeyindeki çocuklara hizmet veren
s›n›f.
Biçimlendirmeye, ‹zlemeye Yönelik De¤erlendirme: Ö¤renme eksikliklerinin ve güçlüklerinin belirlenmesi ve
giderilmesine yönelik de¤erlendirme.
Biliflsel Girifl Davran›fllar›: Belli bir ö¤renme biriminin ö¤renilmesi için gerekli olan önkoflul niteli¤indeki önceki
ö¤renmelerle elde edilmifl bilgi, beceri ve yeterlikler.
Birlefltirilmifl S›n›f: Birden fazla s›n›f›n birlefltirilmesiyle
oluflan ve bir ö¤retmen taraf›ndan yönetilen s›n›f.
Birlefltirilmifl S›n›fl› Okul: Daha çok köylerde, köy koflullar› ve gereksinimlerine uygun olarak yap›lan bir iki derslikli okullar.
Birlefltirilmifl S›n›flarda Ö¤retim: ‹lkö¤retimde, birden fazla s›n›f›n birlefltirilmesiyle oluflturulmufl bir ö¤renci kümesiyle bir ö¤retmen taraf›ndan gerçeklefltirilen ö¤retim.
Bütünsel Yaklafl›m: Tepkisel, önlemsel ya da duruma göre
karfl›daki kiflilerin geliflim özelli¤ine uygun olarak izlenen karma s›n›f yönetimi yaklafl›m›.
Ç
ders öncesi ilgili ö¤retmen taraf›ndan haz›rlanan plan.
D›flsal Güdüleme: Bir görevin ya da bir etkinli¤in tamamlanabilmesi için baflka biri taraf›ndan sa¤lanan ödüllerle
oluflturulan güdüleme.
Disiplin: Mevcut yasa, kural, ilke ve düzene uygun davranma. Herhangi bir amaçla bir araya gelmifl insan grubunun düzen içinde yaflamas›n› sa¤lamak amac›yla seçilip
konulmufl kurallar›, hükümleri ve bunlara uyulmas› için
al›nan önlemler.
Do¤rudan Ölçme: Ölçülen nitelik ile ölçmede kullan›lan arac›n niteli¤inin ayn› oldu¤u (a¤›rl›¤› bir baflka a¤›rl›k ile
ölçmek, uzunlu¤u bir baflka uzunluk ile ölçmek) durumlarda yap›lan ölçme ifllemi.
Do¤ru-Yanl›fl Soru Türü: ‹lkelerin ve genellemelerin anlafl›l›p anlafl›lmad›¤›n› kontrol etmede kullan›lan ölçme
arac›.
Dolayl› Ölçme: Ölçülen özellik ile ölçmede kullan›lan arac›n
özelli¤inin birbirinden farkl› oldu¤u durumlarda yap›lan
ölçme ifllemi.
Dönüt (Geribildirim): Al›c›n›n mesaja verdi¤i tepki.
Dönüt: Ö¤renciye, amaçlara uygun davran›fllarda bulunup
bulunmad›¤›n›n bildirilmesi.
Duyuflsal Düzenleme: S›n›f›n, ö¤retmenin tutum ve beklentileri, düflünceleri, s›n›f› kontrol etmede kulland›¤› teknikler, sesini etkili kullanmas›, kendine güvenmesi, ö¤-
Çoktan Seçmeli Soru Türü: Daha çok, bilgi, zihinsel beceriler ve yeteneklerin ölçülmesinde kullan›lan ve bir sorunun yan›t›n›, verilen seçenekler aras›ndan yan›tlamay›
gerektiren ölçme arac›.
D
rencilere karfl› esprili olmas› ve onlar› ödüllendirmesi
vb. içeren düzenleme.
Düzeltme: Davran›fltaki eksiklik ya da hatalar› gidermek.
Düzenleyicilik: Ö¤retmenin, dersle ilgili araç-gereç ve kaynaklar› düzene sokma ve kullan›lmalar›n› sa¤lama, kendisi ve ö¤rencileri için çal›flma program› düzenleme bi-
Dan›flmanl›k: Ö¤retmenin seçim yapma konusunda ö¤rencilere yard›mc› olma, ders araç-gereçlerinden nas›l yararlan›laca¤›n› aç›klama ve çal›flmalar› de¤erlendirmek
biçimindeki görevleri.
çimindeki görevleri.
Düzey Kümesi: Belli bir bilgi ve beceri alan›nda birbirine yak›n düzeyde bulunan çocuklar›n ö¤retim amac›yla birlikte çal›flmak üzere oluflturduklar› grup.
164
Sözlük
‹lgi Kümesi: Birlefltirilmifl s›n›flarda, ö¤rencilere ilgi duyduk-
E
lar› konularda derinlemesine çal›flma f›rsatlar› haz›rla-
Efllefltirmeli Soru Türü: “Kim?, Ne?, Nerede?” gibi sorular›n
yan›t›n› oluflturan olgusal bilgilerin ölçülmesinde kullan›lan ve iki grup hâlinde verilen ve birbirleriyle ilgili
mak için oluflturulan küme.
‹lkö¤retim Program›: Toplumdaki tüm yurttafllar›n sahip olmas› gereken temel, bilgi, beceri, davran›fl ve al›flkanl›k-
olan bilgi ö¤elerinin, belli bir aç›klamaya göre eslefltiril-
lar› kazand›rmaya çal›flan ve ö¤rencileri üst ö¤renime ve
mesini gerektiren ölçme arac›.
F
yaflama haz›rlayan program.
‹pucu: Ö¤rencilerin harekete geçirilmesine ve istenen davra-
Fiziksel Düzenleme: S›n›ftaki her türlü eflya, s›ra ve di¤er
malzemelerin ö¤rencilerin, kolay ve güvenli bir biçim-
n›fl›n yap›lmas›na yard›mc› olan ö¤retmen davran›fllar›.
‹stenmeyen Davran›fl: Okulda, e¤itsel çabalar› engelleyen
her tür davran›fl.
de hareket edebilmelerine olanak tan›yacak biçimde
düzenlenmesi.
G
K
Kanal: ‹letiflim sürecinde mesaj›n kaynaktan al›c›ya ulaflmas›n› sa¤layan araç.
Geçerlik: Bir ölçme arac›n›n kullan›l›fl amac›na hizmet etme
derecesi.
Kapsam Geçerlili¤i: (1) Testi oluflturan maddelerin (gerçekte) ölçülen davran›fllar› temsil etme düzeyi hakk›nda ka-
Geliflimsel Yaklafl›m: Ö¤rencilerin fiziksel ve duygusal geli-
rara varma. (2) Ö¤retim amaçlar›yla ilgili davran›fllar›n
flim düzeylerini dikkate alan s›n›f yönetimi yaklafl›m›.
tümünün oranl› biçimde temsil edilmesi.
Gezi-Gözlem Plan›: Okul ve s›n›f içinde yap›lan e¤itsel çal›flmalar› tamamlamak ve yaflamla ba¤lant›s›n› kurmak ama-
Kat›lma: Ö¤rencinin ö¤retme-ö¤renme sürecinin ö¤eleriyle
etkileflmesi, ö¤renme çabas› içine girmesi.
c›yla yap›lan ziyaretlere yönelik çal›flma plan›.
Gözetmenlik: Ö¤retmenin, rehberlik yapma, önerilerde bu-
Kaynak: Alg›lama, seçme, düflünme, yorumlama süreçlerin-
lunma, çal›flma yöntemleri önerme, ö¤rencileri güdüle-
de, üretti¤i anlaml› iletileri simgeler arac›l›¤›yla hedefe
gönderen kifli ya da kifliler.
me vb. görevleri.
Grup: Ortak norm ve davran›fl ilkelerini paylaflan, aralar›nda
Kendi Kendine Çal›flma Ödevleri: Birlefltirilmifl s›n›flarda
çeflitli rol farkl›laflmas› gerçeklefltiren, ortak bir amac›
ö¤retimde, kendi kendine çal›flmalar›n verimli olmas› ve
amaçlar›na ulaflmas› için verilen ödevler.
paylaflan ve bu amaç do¤rultusunda birbirleriyle haberleflme içerisinde olan, karfl›l›kl› olarak birbirini etkileyen
Kendi Kendine Çal›flmalar: Birlefltirilmifl s›n›flarda bir grup
iki ya da daha fazla kiflinin bir araya gelmesi ile ortaya
ö¤renci ö¤retmenle ders yaparken, di¤er grubun kendi
kendine çal›flmas›.
ç›kan sosyal bir olgu.
Güdüleme (Motivasyon): Bireyleri, belirli bir yöne (ya da
K›sa Yan›tl› Soru Türü: Yan›t› bir kelime, rakam, tarih ya da
bir cümle olan sorulardan oluflan ölçme arac›.
amaca) do¤ru harekete geçirmek için yap›lan çabalar.
Günlük Plan: Bir günde yap›lmas› planlanan de¤iflik dersler
Kullan›fll›l›k: Ölçme arac›n›n, uygulanmas›n›n ve puanlanmas›n›n kolay, zaman ve maliyet aç›dan ekonomik olmas›.
ya da etkinlikler için ö¤retme-ö¤renme etkinliklerinin tasarlanmas›na dönük olarak yap›lan plan.
Küme Çal›flmas›: Ö¤retmenin k›lavuzlu¤unda, belli say›da
ö¤rencinin, iflbirli¤i içinde ve ortak amaçlar do¤rultu-
Güvenirlik: Ölçme arac›n›n, ölçmek istenilen özelli¤i her za-
sunda belli bir konuda birlikte yapt›klar› çal›flma.
man ayn› biçimde, kararl› ve tutarl› ölçmesi.
M
H
Hedef (Al›c›): Kaynaktan gelen iletileri belli biyolojik ve psi-
Mutlak De¤erlendirme: Ö¤rencinin baflar› notunun ö¤renci-
ko-sosyal süreçlerden geçirerek al›p yorumlayan ve bun-
nin kazanmas› gereken davran›fllar› kazanma düzeyine
göre önceden belirlenen ölçütlere göre de¤erlendirme.
lara sözlü-sözsüz tepkide bulunan kifli ve gruplar.
Müdür Yetkili Ö¤retmen: Ö¤retmenlik ve müdürlük görevi-
‹
ni birlikte yürüten ö¤retmen.
‹çsel Güdüleme: Bireyin kendisinden kaynaklanan gereksinimlerin oluflturdu¤u güdüleme.
‹leti: Bir fleyi aktarmay› ya da iletmeyi isteyen kayna¤›n, üretti¤i sözel, görsel, görsel-iflitsel ürün.
‹letiflim: ‹ki birim aras›nda ileti al›fl-verifli.
N
Not Verme: De¤erlendirmede temel al›nan ölçüte göre ölçüm
sonuçlar›na dayal› olarak ö¤renciye not taktir etme.
Sözlük
165
Pekifltirme: Bir davran›fl›n gerçekleflme s›kl›¤›n› art›ran
Ö
Ödevli Dersler: Birlefltirilmifl s›n›flarda ö¤retimde ö¤rencilerin kendi kendilerine ya da baflkalar›n›n yard›m›yla ö¤-
uyar›c›lar.
Performans Ödevi: Ö¤rencinin sahip oldu¤u bilgi ve becerileri günlük yaflamla da iliflkilendirerek ortaya koymas›n›
renme durumunda olduklar› dersler.
Ö¤renci Ürün Dosyas› (Portfolyo): Ö¤rencinin, bir düzen
gerektiren k›sa dönemli çal›flma.
içinde oluflturulmufl nitelikli ve anlaml› ödevlerini içeren
Plan: Yap›lacak ö¤retim etkinliklerinin önemini, neden yap›-
ve ö¤rencinin en iyi çal›flmalar›n›n topland›¤› bir dosya.
laca¤›n›, ne tür etkinliklere yer verilece¤ini ve bu etkin-
Ö¤rencinin Duyuflsal Girifl Özellikleri: Ö¤rencinin okula,
liklerin nas›l yap›laca¤›n› gösteren ve gerekti¤inde ö¤-
derse ve üniteye iliflkin ilgi, tutumu ve özgüvenini.
rencilerin de kat›l›m›yla ö¤retmen taraf›ndan haz›rlanan
çal›flma k›lavuzu.
Ö¤renme Düzeyini Belirlemeye Yönelik De¤erlendirme:
Ö¤renme düzeyini belirleme amac› güden, dersin/konu-
Planlama: Program amaçlar›na ulaflabilmek için hangi ö¤re-
nun hedeflerinin gerçekleflme düzeyi hakk›nda bilgi
tim etkinliklerinin seçilece¤ini, bu etkinliklerin niçin ve
edinmeyi içeren de¤erlendirme.
nas›l yap›laca¤›n›, hangi yöntem, teknik ve araç-gereçlerin kullan›laca¤›n› ve ö¤renilenlerin nas›l de¤erlendirile-
Ö¤renme Güdüsü: Bireyi ö¤renme amac›yla harekete geçi-
ce¤ini önceden ayr›nt›l› olarak saptama ifli.
ren ve onun ö¤renmeye dönük iste¤ini, dikkatini ve çabas›n› yönlendiren güç.
Proje Ödevi: Genifl içerikli ve uzun süreli performans ödevi. Ünitelerde yer alan kazan›mlar› kapsayan ayr›nt›l›
Ö¤reticilik: Ö¤retmenin, ders anlatma, soru sorma, ödev ver-
ödev.
me, yoklama yapma, s›nav yapma gibi görevleri.
Ö¤retim Hizmeti: Ö¤retme-ö¤renme sürecinde ö¤renmeyi
sa¤layacak etkinliklerin yönetimi.
S
Ö¤retimde Toplulaflt›rma: ‹lkö¤retimde çocuklar›n varl›k
S›n›f Atmosferi: (1) Bir s›n›f›n kiflili¤i. (2) S›n›f yönetiminde,
ve olaylar› bir bütün olarak alg›lamas› nedeniyle Tarih,
s›n›f›n fiziksel ve psikolojik düzenlenmesinin oluflturdu-
Co¤rafya, Yurttafll›k Bilgisi derslerinin “Sosyal Bilgiler”,
¤u ortam.
Tabiat Bilgisi, Aile Bilgisi ve Tar›m-‹fl dersleri de “Fen ve
S›n›f Çal›flmalar›: Ö¤retmenin tüm etkinlik boyunca ö¤reti-
Teknoloji” ad› alt›nda birlefltirilmesi.
Ö¤retmenli Dersler: Birlefltirilmifl s›n›flarda ö¤retimde ö¤ret-
min merkezinde oldu¤u strateji.
S›n›f Ortam›: S›n›f›n fiziksel ve duyuflsal olarak düzenlenme-
menin kendisinin yönetti¤i dersler.
sine yönelik birçok etmenden oluflan ortam.
Ölçek: (1) Nesnelere verilen say›lar›n anlamlar›n› ya da nesne-
S›n›f Yönetimi: Ö¤retimde belirlenen amaçlar›n gerçekleflti-
lere say›lar vermede ve nesnelere verilen say›lar›n kullan›l-
rebilmesi için karar, planlama, örgütleme, koordinasyon,
mas›nda uyulmas› gereken kurallar ve k›saltmalar› belirt-
iletiflim, etkileme ve de¤erlendirme ö¤elerin etkili bir bi-
me. (2) Cetvel ve metre gibi ölçme araçlar› üzerinde bölmeleri ya da belli bir bafllang›ç noktas›ndan itibaren de¤ifl-
çimde ifle koflulmas›.
Sözlü ‹letiflim: Düflüncelerimizi, isteklerimizi, duygular›m›z›
mez bir birimle bölümlenmifl bir ölçme arac›n› belirtme.
karfl›m›zdakilere ifade ederken kulland›¤›m›z sözcükler,
Ölçme: Herhangi bir niteli¤i gözlemek ve gözlem sonucunu
say›larla ya da baflka sembollerle ifade etme.
yaz› ve iflaretler.
Sözsüz ‹letiflim: Sözel olmayan ifadelerle gerçeklefltirilen ile-
Ölçüm: Ölçme sonucu; ölçme sonucunda elde edilen say› ya
tiflim biçimi.
da semboller.
Öz De¤erlendirme: (1) Belli bir konuda, bireyin kendi kendisini de¤erlendirmesi. (2) Ö¤rencilerin çal›flmalar›n› na-
T
Tan›maya-Yerlefltirmeye Yönelik De¤erlendirme: Ö¤-
s›l yapt›klar›n› de¤erlendirmelerini gerektiren ve yete-
rencilerin ifllenecek konuya iliflkin haz›rbulunuflluk dü-
neklerini keflfetmesine yard›mc› olan bir yaklafl›m.
zeylerini belirlemek ve buna göre ö¤retime bafllamak/uygun ö¤retim program›na yerlefltirmek için yap›-
P
Pansiyonlu ‹lkö¤retim Okulu: Merkezi durumda olan yerleflim birimlerinde, nüfusu az, da¤›n›k, okulu bulunmayan ya da ilkö¤retim hizmetlerinin götürülemedi¤i yerleflim yerlerindeki zorunlu ö¤renim ça¤›ndaki ö¤rencilerin
paras›z yat›l› ve çevresindeki ö¤rencilerin gündüzlü olarak e¤itim ö¤retim gördükleri ilkö¤retim okul.
lan de¤erlendirme.
Tafl›mal› E¤itim: Nüfusu az ve da¤›n›k yerleflim birimlerinde,
ilkö¤retim okulu bulunmayan ya da birlefltirilmifl s›n›f
uygulamas› yapan ilkö¤retim okullar›ndaki ö¤rencilerin,
tafl›ma merkezi ilkö¤retim okullar›na günü birlik tafl›narak yap›lan bir uygulama.
166
Sözlük
Tepkisel Yaklafl›m: ‹stenmeyen davran›fllara ödül ve ceza
türü yollarla tepki gösterilerek uygulanan s›n›f yönetimi
yaklafl›m›.
Ü
Ünitelendirilmifl Y›ll›k Plan: Ö¤retmenin, ö¤retim y›l› süresince ders vermekle yükümlü oldu¤u s›n›flarda, program uyar›nca belli üniteleri ya da konular› hangi aylarda
yaklafl›k olarak ne kadar sürede iflleyece¤ini gösteren,
duruma göre zümre ö¤retmenler kurulu ya da flube ö¤retmenler kurulu taraf›ndan ortak haz›rlanarak ders y›l›
bafl›nda okul yönetimine verilen çal›flma plan›.
Üyelik ya da Baflkanl›k: Ö¤retmenin, ö¤rencileri dinleme,
onlar›n ilgisini çekecek fleyler arama, rahat ve çekici bir
ö¤renme ortam› yaratmaya çal›flma, uyar›larda bulunma
gibi görevleri.
Y
Yak›n Çevre: Çocuklar›n en çok etkisinde kald›klar› ve sürekli etkileflim içinde bulunduklar› ortam.
Yap› Geçerlili¤i: (1) Bir ölçme arac›n›n kuramsal olarak ölçmek istedi¤i yap›n›n ölçmeye uygun olup olmad›¤›na
iliflkin kan›t toplama çal›flmas›. (2) Temelde, test maddelerine verilen yan›tlar aras›ndaki iliflkilerin analizi.
Yard›mc› Ö¤renci: Birlefltirilmifl s›n›flarda ö¤retimde, ö¤retmenlerin ifllerini kolaylaflt›rmak amac›yla ileri s›n›flardaki zeki, becerikli, çal›flkan, arkadafllar›yla iflbirli¤i yapabilen ve yard›msever ö¤rencilerden okul ifllerinde ve küçük s›n›flar›n yönetiminde yard›mc› olarak yararland›klar› ö¤renci.
Yat›l› ‹lkö¤retim Bölge Okulu: Türkiye’de nüfusun az ve
da¤›n›k oldu¤u yerleflim yerlerinde zorunlu e¤itim ça¤›na gelmifl çocuklar›n sekiz y›ll›k e¤itim gereksinimlerini
karfl›lamak amac›yla kurulan ve ö¤rencilere e¤itim-ö¤retimin yan› s›ra e¤itimleri boyunca bar›nma, yeme, içme
gibi olanaklar da sa¤layan yat›l› okul.
Yönetim: Eldeki madde ve insan kaynaklar›n› belirlenen
amaçlara ulaflabilmek için etkili ve verimli kullanabilme.
Dizin
167
Dizin
A
G
A Grubu 10, 11, 19
Geçerlik 126, 127, 139
Aç›k Uçlu Soru Türü 129
Geliflimsel Yaklafl›m 112
Akademik Özgüven 68
Genel Yetenek 67, 68, 80
Gezi-Gözlem Plan› 86, 94, 100
B
Grup Etkileflimi 108-111, 121
B Grubu 10, 11, 19
Güdüleme 108, 109, 112, 114-116
Ba¤›l De¤erlendirme 136
Günlük Plan 86, 91, 95-98, 100, 102
Ba¤›ms›z S›n›f 8, 9, 11, 12, 18, 19
Güvenirlik 126, 128, 139
Ben Dili 117, 121
Biçimlendirmeye, ‹zlemeye Yönelik De¤erlendirme 136
H
Biliflsel Girifl Davran›fllar› 67, 68, 80
Hayat Bilgisi Dersi Ö¤retim Program› 32, 33, 39
Birlefltirilmifl S›n›f 1, 2, 3, 5, 7-19
Hedef 116, 120
Birlefltirilmifl S›n›flarda Disiplin 112
Birlefltirilmifl S›n›flarda Güdüleme 109, 114, 121
‹
Birlefltirilmifl S›n›flarda ‹letiflim 116
‹leti 116
Birlefltirilmifl S›n›flarda Ö¤retim 2, 3, 5, 8-19
‹letiflim 108, 109, 111, 116-119
Birlefltirilmifl S›n›flarda S›n›f Yönetimi 107, 111, 121
‹lgi Kümeleri 66, 72, 79, 81
Birlefltirilmifl S›n›fl› Okul 2, 10, 11, 12, 14-16, 19
‹lkö¤retim Kurumlar› Yönetmeli¤i 7, 154, 155, 159
Bütünsel Yaklafl›m 112
‹lkö¤retim Program› 24, 25, 29, 31, 32, 39
‹lkö¤retim ve E¤itim Yasas› 8
Ç
‹lkö¤retimin Amaçlar› 24, 25, 27, 28, 39
Çerçeve Program 31
‹lkö¤retimin E¤itim ve Ö¤retim ‹lkeleri 24, 25, 28, 39
Çoktan Seçmeli Soru Türü 131
‹pucu 69
D
K
Davran›fl Sorunlar› 108, 109, 118, 119, 121
Kanal 116
Davran›fl Sorunlar› ve Al›nabilecek Önlemler 109, 119
Kapsam Geçerli¤i 127, 128, 139
De¤erlendirme 125-130, 132, 133, 135-139
Kat›l›m 69, 70, 73, 75, 79
Deney Plan› 86, 91, 101, 102
Kaynak 112, 116-118
Ders Plan› 85, 86, 91, 94, 97-100, 102
Kendi Kendine Çal›flma 46, 49, 50, 56, 57, 59, 66, 68, 72-76,
Disiplin 108, 112-114, 121
81
Do¤rudan Ölçme 127, 139
K›sa Yan›tl› Soru Türü 130
Do¤ru-Yanl›fl Soru Türü 131
Köy Bölge Okullar› 7
Dolayl› Ölçme 127, 139
Köy Mektepleri Müfredat Program› 10
Dönüt 116
Köy Yat› Mektepleri 7-8
Dönüt-Düzeltme 69, 80
Kullan›fll›l›k 126, 128, 139
Duyuflsal Girifl Özellikleri 67, 68
Küme Çal›flmalar› 72, 76, 77, 79, 81
Düzey Kümeleri 66, 72, 74, 76, 78, 79, 81
E
M
Maarif Teflkilat› Yasas› 10
E¤itim ve Ö¤retim Çal›flmalar›n›n Planl› Yürütülmesine
‹liflkin Yönerge 91
Matematik Dersi Ö¤retim Program› 37, 38, 40
Milli E¤itim Temel Yasas› 8
Efllefltirmeli Soru Türü 131
Mutlak De¤erlendirme 136
F
N
Fen ve Teknoloji Dersi Ö¤retim Program› 35, 36, 40
Not Verme 125-127, 129, 135-139
168
Dizin
O-Ö
T
Okudu¤unu Anlama Gücü 67, 68
Tan›maya-Yerlefltirmeye Yönelik De¤erlendirme 135
Ödevli Dersler 48, 49, 50, 56, 59
Tafl›mal› E¤itim 2, 3, 5-8, 15, 17, 18
Ö¤renci Nitelikleri 67, 68, 80
Tafl›mal› ‹lkö¤retim Yönetmeli¤i 6
Ö¤renci Ürün Dosyas› (Portfolyo) 134
Temel Matematik Becerileri 67, 80
Ö¤renme Düzeyini Belirlemeye Yönelik De¤erlendirme
Temel Ö¤renme Becerileri 67, 68, 80
136, 137
Ö¤renme Güdüsü 68, 70
Ö¤retim Boyutu 144, 145
Tepkisel Yaklafl›m 111
Türkçe Dersi Ö¤retim Program› 36, 37, 40
Ö¤retim Hizmetinin Niteli¤i 67, 69, 70, 80
Ü
Ö¤retim Program› 32-39
Ünitelendirilmifl Y›ll›k Plan 85, 86, 91-95, 99, 102
Ö¤retim Sürecini De¤erlendirmede Kullan›lan Ölçme
Araçlar› 133
Y
Ö¤retimde Toplulaflt›rma 24, 30, 31
Yak›n Çevre 24, 30, 31
Ö¤retimin Yönetimi 46
Yap› Geçerli¤i 127, 128, 139
Ö¤retmenin Kiflisel Nitelikleri 144, 145, 148, 159
Yard›mc› Ö¤renci 48, 51, 55, 57, 60
Ö¤retmenin Mesleki Nitelikleri 144, 148, 159
Yat›l› ‹lkö¤retim Bölge Okulu 2, 7, 15
Ö¤retmenli Dersler 48, 59
Yönetim 111
Ö¤retme-Ö¤renme Süreci 65-72, 80, 81
Ölçek 127, 139
Ölçme 125-133, 135, 139
Ölçme Araçlar› 126, 127, 129, 130, 132, 133, 139
Ölçüm 127, 135
Önlemsel Yaklafl›m 112
Öz De¤erlendirme 129, 133, 135, 139
P
Pansiyonlu ‹lkö¤retim Okulu 2, 7
Pekifltirme 69, 70, 80
Performans Ödevleri 133, 134
Plan 85-92, 94-102
Planlama 85-91, 95, 102
Proje Ödevleri 129, 133, 134, 139
S
Sen Dili 117
Seviye Kümeleri 78, 79
S›n›f Atmosferi 109, 110, 116, 121
S›n›f Çal›flmalar› 72, 81
S›n›f Ortam› 108-111, 113, 115, 121
S›n›f Yönetimi 107, 109, 111, 112, 116, 118, 121
S›n›f Yönetimi Yaklafl›m› 112
Sosyal Bilgiler Dersi Ö¤retim Program› 34, 39
Sözlü ‹letiflim 116
Sözsüz ‹letiflim 117, 121

Birleştirilmiş Sınıflarda Öğretim Kitabı

Transkript

Benzer belgeler

T-KIT 3 DOC*

HABER tığ TEBER

28 haber.ok (Page 1)

Dosyayı indirmek için tıklayın.

Bu kart›n sahibinde Asperger sendromu ile birlikte Otizm hastal

Dergi A4 - ARI Magazin

TOYOTA MOTOR EUROPE NV/SA BELÇ‹KA, ÇEMTAfi`I Z‹YARET