Önsöz - İnkılâp Kitabevi

Nutuk’un Deşifresi / Sinan Meydan
© 2009, Sinan Meydan
© 2009, İnkılâp Kitabevi
Yayın Sanayi ve Ticaret A.Ş.
Yayımcı ve Matbaa Sertifika No: 10614
Bu kitabın her türlü yayın hakları Fikir ve Sanat Eserleri Yasası gereğince
İnkılâp Kitabevi Yayın Sanayi ve Ticaret A.Ş.’ye aittir.
Sayfa tasarım Derya Balcı
Kapak tasarım Eren Onur
Yayıma hazırlayan Tansel Mumcu
ISBN: 978-975-10--2878-5
13 14 15 16 7 6 5 4 3 2
1. baskı, Truva Yayınları, İstanbul, 2006
Baskı ve Cilt
İNKILÂP KİTABEVİ BASKI TESİSLERİ
Çobançeşme Mah. Sanayi Cad. Altay Sk. No. 8
34196 Yenibosna – İstanbul
Tel : (0212) 496 11 11 (Pbx)
A
Çobançeşme Mah. Sanayi Cad. Altay Sk. No. 8
34196 Yenibosna - İstanbul
Tel :(0212) 496 11 11 (Pbx)
Faks:(0212) 496 11 12
[email protected]
www.inkilap.com
Atatürk’ü anlamak için
Nutuk’un
Desifresi
,
A
Sinan Meydan
1975 yılında Artvin’de doğdu. İlk ve orta öğrenimini Artvin Şavşat’ta,
yükseköğrenimini İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Bölümü’nde tamamladı. “Atatürk, Ön-Türk Tarihi ve Yakın Tarih” çalışmalarına devam etmekte ve Bütün Dünya dergisinde yazmaktadır.
Yayımlanmış eserleri şunlardır:
1. Atatürk ve Kayıp Kıta Mu, İstanbul, 2005; 2. Son Truvalılar, ”Truvalılar, Türkler ve Atatürk”, İstanbul, 2005; 3. Sarı Lacivert Kurtuluş, “Kurtuluş Savaşı’nda Fenerbahçe ve Atatürk”, İstanbul, 2006; 4. “Atatürk ve
Kayıp Kıta Mu-2”, Köken, İstanbul, 2008; 5. Atatürk ile Allah Arasında,
“Bir Ömrün Öteki Hikâyesi”, İstanbul, 2009; 6. Atatürk’ün Gizli Kurtuluş Planları, “Parola Nuh”, İstanbul, 2009; 7. Sarı Paşam, “Mustafa Kemal, İttihatçılar ve II. Abdülhamit”, İstanbul, 2010; 8. Atatürk ve Türklerin Saklı Tarihi, “Türk Tarih Tezinden Türk-İslam Sentezine”, İstanbul,
2010; 9. Cumhuriyet Tarihi Yalanları 1, İstanbul, 2010; 10. Cumhuriyet
Tarihi Yalanları 2, İstanbul, 2011; 11. Akl-ı Kemal “Atatürk’ün Akıllı
Projeleri” 1, İstanbul, 2012; 12. Akl-ı Kemal “Atatürk’ün Akıllı Projeleri” 2, İstanbul, 2012; 13. Akl-ı Kemal “Atatürk’ün Akıllı Projeleri” 3,
İstanbul, 2012; 14. Akl-ı Kemal “Atatürk’ün Akıllı Projeleri” 4, İstanbul,
2013.
www.sinanmeydan.com.tr
“Milli Mücadele’ye beraber başlayan yolculardan bazıları,
milli hayatın bugünkü cumhuriyete ve cumhuriyet kanunlarına
kadar gelen gelişmelerinde kendi fikir ve ruhlarının kavrama
sınırları bittikçe bana direnmişler ve muhalefete geçmişlerdir.
Ben milletin vicdanında sezdiğim büyük ilerleme kabiliyetini
bir milli sır gibi vicdanımda taşıyarak, peyderpey bütün içtimai heyetimize tatbik ettirmek mecburiyetinde idim.”
Mustafa Kemal Atatürk / NUTUK
En büyük destekçim,
canım Özlem Akkoç Meydan’a…
İçindekiler
Önsöz . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11
BİRİNCİ BÖLÜM
NUTUK: BİR DESTANIN TARİHİ
TARİH YAPANLAR VE TARİH YAZANLAR . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17
Nutuk’un Yazılması
Önder’in Üç Silahı: Kararlılık, Çalışkanlık
ve Başarma İnadı . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 18
Nutuk’un Okunması
En Uzun Konuşma: 6 gün, 36 saat 31 dakika . . . . . . . . . . . . . . . 24
Atatürk Düşmanlarına En Büyük Yanıt : Nutuk . . . . . . . . . . . 27
Çok Satan Az Okunan Kitap
“Discours du Ghazi Moustafa Kemal” . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 29
Nutuk’un Telif Hakkı: Türk Hava Kurumu’na . . . . . . . . . . . . . 31
Nutuk: Bir Önderin İsyanı, Bir Ulusun Kurtuluş Destanı
Tanımı, İçeriği ve Amacı . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 33
Kırılma Noktası
Zaman, Zemin ve Çarpıcı Özellikler . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 46
Önderin Eleştirileri
“Fikir ve Ruh Yetenekleri Bitenler” . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 46
Nutuk’taki Ulus Devlet ve Osmanlı . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 49
Nutuk’taki Devrim Stratejisi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 52
Çok Okuyan ve Yazan Bir Lider . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 59
Nutuk’un Edebi Değeri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 68
Nutuk’un İki Sırrı . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 75
1. Başlangıç:
“1919 Yılı Mayısının 19. Günü Samsun’a Çıktım.” . . . . . . 76
2. Bitiş
“Biterken Başlayan Kitap: Nutuk” . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 83
İKİNCİ BÖLÜM
NUTUK’TAKİ ATATÜRK
1. EMPERYALİZME BAŞKALDIRAN ADAM:
Mustafa Kemal ATATÜRK . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 91
NUTUK’TAKİ ANTİEMPERYALİST . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 111
Yabancı Efendiler! . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 114
İç İçe Geçmiş İki Kavram: Bağımsızlık
ve Egemenlik . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 116
Anadolu Bozkırında Bağımsızlık Adımları
“Ulusun Bağımsızlığını Yine Ulusun Azmi ve
Kararı Kurtaracaktır.” . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 117
Bağımsızlık İnadına Karşı Mandacılar
“Ya Mustafa Kemal Atatürk Olmasaydı?” . . . . . . . . . . . . . . . . . 122
Halide Edip Adıvar:
“Amerikan Mandasını Kabul Edelim” . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 138
Atatürk, Ermeni Tezlerini Reddediyor . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 144
Atatürk’ün Mandacılara Yanıtı . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 153
Atatürk’ün Mandacı Arkadaşları . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 156
Atatürk ve Avrupa Birliği
“Bağımsızlığımıza Saygılı Olunması Şartıyla…” . . . . . . . . . . 161
Bağımsızlık İnadının Zaferi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 165
İç Cepheyi Sağlamlaştırmak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 184
“Ulus Ancak Kendi Gücüyle Kurtulur” . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 187
Atatürk Düşmanlarının Çarpıtması:
Osmanlıyı Atatürk Yıktı! . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 189
“Ancak Vuruşarak Kurtuluruz!” . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 193
Lozan’ı Anlamamak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 195
“Yeni Devletimizi Hiç Kimse Sarsamaz” . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 198
Batı, Emperyalizm ve Atatürk
Uğur Mumcu’nun Yorumu: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 199
2. UNUTULAN GERÇEK: DEMOKRAT ATATÜRK
Kul Olmaktan Birey Olmaya . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 202
Atatürk’te Cumhuriyet Düşüncesinin Gelişimi . . . . . . . . . . . . 205
Kuramsal Çerçeve
Atatürk’e Göre Ulusal Egemenlik . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 210
Milli Sır: Cumhuriyet
Cumhuriyetin İlk İşaretleri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 213
Savaş Demokrasisi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 218
Türk Demokrasisinin Unutulan Altyapısı
Atatürk’ün Amacı Demokratik Bir Sistem Kurmaktı . . . . 222
Atatürk’e Göre Demokrasi: Yükselen Bir Deniz
“Türk Demokrasisi Kendine Özgüdür” . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 227
Atatürk’ün Tahammül Kültürü ve Diktatörlüğe
Engel Olan Alçakgönüllülüğü . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 241
NUTUK’TAKİ DEMOKRAT . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 246
Nutuk’taki Ulusal Egemenlik Vurguları . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 247
Meclis Sevdası . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 249
Birinci Meclis’te Cumhuriyet Kokuları . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 262
Atatürk’ün Uyarısı: “Millet ve Memleket Çıkarlarını
Düşünerek Oy Verin” . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 264
Atatürk, Meclis ve Savaş . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 277
Teokratik ve Monarşik Düzenin Yıkılışı
Çağdaş Bir Devlete Doğru . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 284
Kaçış
Sultan Vahdettin: Hayatımı Tehlikede Görüyorum . . . . . . . 288
Halifeliğin Kaldırılması Tartışmalarından
Ilımlı İslam Projesine . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 289
Dünya Namertlik Tarihinin İlk Sayfaları
Atatürk’ü Meclise Sokmak İstemeyen Kafalar . . . . . . . . . . . . . 293
İkinci Meclis Gerçeği . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 296
Cumhuriyetin Örtüsü: Ulusal Egemenlik . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 303
Cumhuriyetin İlanı . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 304
“Yarın Cumhuriyeti İlan Edeceğiz” . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 307
Cumhuriyetin Şifresi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 316
En Özgün Cumhuriyet . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 318
Nutuk’taki Cumhuriyet Düşmanları . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 319
Cumhuriyet ve Halifelik Arasındaki Ters Orantı . . . . . . . . . 327
Gizli Ellerin Partisi
Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 330
Cumhuriyetin İlanı ve Devrim Stratejisi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 340
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM
YALNIZ ADAM ATATÜRK
Farklılık ve Yalnızlık . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 345
Lider ve Kurtuluş Ekibi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 346
Satranç Ustası Gibi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 349
Ayrılan Yollar… . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 352
NUTUK’TAKİ YALNIZ ADAM . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 362
Atatürk’ün Silah Arkadaşları Efsanesinin Yıkılışı . . . . . . . . 366
1. Refet Paşa (İbrahim Refet Bele): (1881-1963) . . . . . . . . . . 366
Nutuk’taki Refet Bey . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 367
Nutuk’a Göre Refet Bey’in Yanlışları . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 406
2. Rauf Bey (Hüseyin Rauf Orbay): (1881-1967) . . . . . . . . 408
Nutuk’taki Rauf Bey . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 409
Rauf Bey’in Savunması . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 464
Nutuk’a Göre Rauf Bey’in Yanlışları . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 465
3. Ali Fuat Paşa (Cebesoy): (1882-1968) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 466
Nutuk’taki Ali Fuat Paşa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 468
Nutuk’a Göre Ali Fuat Paşa’nın Yanlışları . . . . . . . . . . . . . . . . . . 479
4. Kazım Karabekir Paşa: (1882-1948) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 479
Nutuk’taki Kazım Karabekir . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 480
Kazım Karabekir’in Savunması . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 512
Nutuk’a Göre Kazım Karabekir’in Yanlışları . . . . . . . . . . . . . . 518
Sonuç . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 520
Kaynakça . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 521
Belge Fotoğraflar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 529
Önsöz
Atatürk’ün 1927 yılında kaleme alıp aynı yıl CHP büyük
kurultayında okuduğu Nutuk, Türk Devrim Tarihi’nin en önemli kaynağıdır.
Atatürk Nutuk’ta Türk Kurtuluş Savaşı’nı ve sonrasındaki
çağdaşlaşma hareketinin ayrıntılarını belgelere dayanarak açıklamış ve yorumlamıştır.
Nutuk bir bakıma Türk Devrimi’nin bilançosudur: Atatürk
Nutuk’ta 1919’dan 1927’ye kadar olan dönemde yaşanan acıları, çekilen sıkıntıları gözler önüne sererek gelecek nesilleri hem
bilgilendirmek hem de uyarmak istemiştir.
Atatürk Nutuk’ta, bağımsızlık ve çağdaşlaşma konularında
kararsızlık gösterenleri, geri adım atanları ve karşı cephede yer
alan “işbirlikçileri” çok ağır bir dille eleştirmiştir.
Bu eleştirilerin, “yola birlikte çıktığı silah arkadaşlarında”
yoğunlaşması dikkat çekicidir. Bu eleştirilerin kaynağı, kişisel
kırgınlıklar ya da düşmanlıklar değil, doğrudan doğruya bağımsızlık ve çağdaşlaşma konularındaki tutum ve davranışlardır.
Nutuk’taki belgeler bunu açıkça kanıtlamaktadır.
Nutuk, aynı zamanda Atatürk’ün “devrim stratejisinin” ve
“başarı sırlarının” en iyi görüldüğü kaynaktır.
Atatürk’ü ve Türk Devrimi’ni doğru anlamanın birinci koşulu, Nutuk’u anlayarak okumaktır.
11
Atatürk, Nutuk’un merkezine “ulusu” yerleştirmiştir. Nutuk’ta anlatılan her şey ulusun bağımsızlığı ve egemenliğiyle ilgilidir.
Nutuk’un ideolojisi, antiemperyalizm ve çağdaşlaşmadır. Bu
yönüyle Nutuk, ezilen ulusların kurtuluş reçetesi gibidir.
Nutuk, Türk Kurtuluş Savaşı ve Türk çağdaşlaşmasının, bu
hareketlerin önderince anlatıldığı bir kitap olmasına rağmen,
üzülerek ifade etmek gerekir ki hep göz ardı edilmiş ve özellikle
gençlerden uzak tutulmuştur.
Aksine iddialara rağmen, Türk Devrim Tarihi yazımında ve
anlatımında Nutuk sıradan bir kaynak muamelesi görmüştür. En
ilginci “Atatürk merkezci” olmakla eleştirilen “resmi tarih” bile
Nutuk’u bir kenara itmiştir.
Özellikle 1950’lerden sonra yazılan Cumhuriyet Tarihi ders
kitapları, neredeyse Nutuk’u hiç dikkate almadan yazılmıştır.
Atatürk’ün Nutuk’ta ısrarla üzerinde durduğu bazı konuların Cumhuriyet Tarihi (İnkılâp Tarihi) ders kitaplarına girmemiş
olması düşündürücüdür.
Özetle, 1950’lerden sonra Nutuk’taki Atatürk birilerini rahatsız etmiş ve bu nedenle Nutuk hep saklanmaya veya sansürlenmeye çalışılmıştır. Nutuk’un çok basılan bir kitap olması da
bu gerçeği değiştirmez; çünkü uzun yıllardır piyasadaki Nutuk
metinleri dil ya da içerik yönünden eksiklerle ve yanlışlarla dolu
olduğundan bu metinleri okuyanların hiçbir zaman Nutuk’u
doğru anlamaları mümkün olmamıştır.
İşte Nutuk’un Deşifresi, adeta “anlaşılmaması için çabalanan” Nutuk’u çözümleme ve yorumlama iddiası taşımaktadır.
Nutuk’un Deşifresi, Atatürk’ün Nutuk’taki yorum, açıklama ve değerlendirmelerinin bugünlere ışık tuttuğunu göstermek
amacındadır.
12
Nutuk’un Deşifresi, “Atatürk’ün devrim stratejisini” ve “liderlik sırlarını” ortaya çıkarmayı amaçlamaktadır.
Nutuk’un Deşifresi, Atatürk’ün Kurtuluş Savaşı ve sonrasındaki devrimler sürecinde, en yakınındaki insanlarca nasıl yalnız bırakıldığını ortaya koymaktadır.
Nutuk’un Deşifresi, “Yalnız Adam, Mustafa Kemal Atatürk’ün” kimi çevrelerce göz ardı edilen, küçümsenen başarılarına ışık tutmayı amaçlamaktadır.
Amacımız, elimizden geldiğince Atatürk’ün daha doğru anlaşılmasını sağlamaktır.
Sinan MEYDAN
Başakşehir/ İSTANBUL/2006
13
B
İ R İ N C İ
B
Ö L Ü M
N UTUK: B İR D ESTANIN T ARİHİ
TARİH YAPANLAR VE TARİH YAZANLAR
“Tarih yazmak, tarih yapmak kadar
mühimdir. Yazan yapana sadık kalmazsa
değişmeyen hakikat insanlığı şaşırtan bir
hâl alır”
Mustafa Kemal Atatürk
Binlerce yıllık insanlık tarihi büyük kahramanlar, güçlü liderler yaratmıştır, tarih biraz da o büyük kahramanların, güçlü
liderlerin öyküsünü anlatır. Firig kralı Gordion’dan, Lidya kralı Kreyzus’a, Hitit kralı Hattuşili’den, Makedonya kralı Büyük
İskender’e, Roma imparatoru Konstantin’den Hun imparatoru Atilla’ya, Fransız imparatoru Napolyon’dan, Alman lider
Bismark’a, Osmanlı sultanı Kanuni’den, Babür şahı Cihan’a
kadar kimleri kaydetmedi ki tarih; kimlerin adını altın harflerle
yazmadı ki…
Kimileri de tarih yazdı: Bazen saray tarihçileri biraz da taraflı olarak anlattı büyük işler yapan krallarını, bazen de kendi
tarihini yazanlar oldu. Anılarını yazdı birçok lider: Anılarını
yazmak, ölümsüzlük iksirinden içmek gibi bir şeydi onlar için,
yıllar sonra da hatırlanmanın yollarından biriydi bu.
Kendi tarihini yazma geleneği 4000 yıl kadar önce bu topraklarda başlamıştı. Anadolu’da ilk büyük uygarlığı kuran Hititlerin kralları öldükten sonra tanrılarına hesap verme endişesiyle
başlatmışlardı bu geleneği. Hitit saray katipleri her yıl krallarının başlarından geçen olayları “yıllık” adı verilen tabletlere
17
kaydetmişlerdi ve krallar öldüğü zaman bu tabletler kral mezarlarına koyulmuştu. İç Anadolu’da yapılan Hitit kazıları sonucunda ortaya çıkarılan Hitit tabletleri arasında bu yıllıklara da
rastlanması, Hitit tarihinin neredeyse eksiksiz olarak öğrenilmesi bakımından son derece yararlı olmuştur. Çünkü Hitit kralları
tanrılarından korktuklarından başlarından geçen olayları eksiksiz ve tarafsız olarak yazdırmışlardı.
Nutuk’un Yazılması
Önder’in Üç Silahı: Kararlılık, Çalışkanlık ve Başarma
İnadı
Hitit kralı Hattuşili’den 4000 yıl sonra aynı yerde bu sefer
bir Türk lider, Mustafa Kemal Atatürk tarih yazacak, Nutuk adlı
eserinde ulusunun kurtuluş mücadelesini anlatacaktı.
Atatürk, Kurtuluş Savaşı’nı ve sonrasındaki devrim sürecini
anlattığı Nutuk’u, 1927 yılında, bir zamanlar Hitit krallarının
yaşadıkları yerlerden Ankara’da yazmaya başlamıştı.
Nutuk’un yazılış süreci çok yorucu ve yıpratıcı bir süreçtir.
Atatürk, önce Ankara’da geceleri sabahlara kadar hiç uyumadan saatlerce çalışmış, bu yoğun çalışma temposu sırasında
kalp krizi geçirmiş ve iyileştikten sonra 30 Haziran 1927 günü
İstanbul’a giderek Dolmabahçe Sarayı’ndaki Eski Köşk’ün üst
katındaki küçük çalışma odasında üç aydan fazla bir süre geceli
gündüzlü çalışarak Nutuk’u 30 Eylül 1927’ye kadar tamamlamıştır.
O günlerde köşke giden Ruşen Eşref (Ünaydın) Atatürk’ü,
eski köşkün balkonunda üstü kâğıt yığılı bir masanın başında,
nefti bir ‘robe de chambre’ ile otururken bulur. Karşısında o
zamanki genel sekreteri Tevfik Bey (Bıyıklıoğlu) vardır.
Atatürk, Ruşen Eşref’i görür görmez: “Buyur, kusura bakma. Yazıya dalmışım; yirmi yedi saattir uyumamışım. O halde
bari faslı (Kitap bölümü) tamamlayalım da öyle yatarım,” der ve
şöyle devam eder:
18
“Onun için belki bugün seni göremem diye hemen şimdiden
çağırttım... Geç bakalım, şöyle otur. Al bir sigara da dinlen,”
dedikten sonra bir sigara uzatır. Daha sonra 27 saattir üzerinde çalıştığı faslı okuması için hemen karşısında oturan Tevfik
Bey’e verir. Tevfik Bey okumaya başlar: Okuduğu bölüm Yahya
Kaptan’ın şehit oluşunun anlatıldığı bölümdür…
Atatürk’ün yazdıklarını dikkatle dinleyen Ruşen Eşref o sırada hissettiklerini sonradan şu şekilde dile getirmiştir:
“Yahya Kaptan’ın şehit oluşu… Bir yiğidin ölümünü resmi
bir üslup içinde öyle duygulu anlatmıştı ki, şimdi dinlerken kendi gözleri de yaşarıyordu.”1
Atatürk, Nutuk’u bir tarihçi titizliğinde ve olağanüstü bir
çalışma temposu içinde yazmıştır. Atatürk’ün Nutuk’u yazarken aldığı notlara bakılacak olursa birçok kitap okuduğu, derin araştırmalar yaptığı görülecektir. Nutuk’u hazırlarken aldığı
notlar arasında özellikle “Millet ve Milliyetlerin Prensibi” konusunda yazdıkları göze çarpmaktadır. Bu notlarda, okuduğu bazı
kitaplara göndermeler yapması, Nutuk’un hazırlık sürecinin bir
bilimsel çalışmanın hazırlık süreci biçiminde olduğunu kanıtlamaktadır. Atatürk bu notların birinde Ernest Renan, Prudhon ve
Spencer gibi düşünürlere gönderme yaparak şunları yazmıştır:
“Ernest Renan, 1882’de yayınladığı ‘Bu Millet Nedir?’ isimli eserinde (…) oluşturduğu bir kavram olarak milleti tanımlamaktadır. (…) Prudhon’un eseri bir an için etkili olmuş görünmektedir. (…) Spencer’in ‘Sosyoloji Prensipleri’ isimli eserinde
belirttiği gibi…”2
Atatürk, Nutuk için gereken malzemeyi kendi dosyalarından, ilgili bakanlıkların 1920-1926 yılları arasındaki çalışma
özetlerini içeren raporlardan ve daha pek çok kaynaktan elde
etmiştir. Yazma işlemini çoğunlukla kendisi gerçekleştirmekle
birlikte bazen de başkalarına dikte ettirmiştir.
1 Ruşen Eşref Ünaydın, “Anafartalar Kumandanı Mustafa Kemal’le Mülakat”,
Türk Dili, C. V, S. 56, Mayıs 1956, s. 474-475.
2 Sadi Borak, Atatürk’ün Resmi Yazışmalara Girmemiş Söylev ve Demeçleri, İstanbul, 1998, s. 377-386
19