Ölüm Çocuğa Nasıl Anlatılır?

Çocuklar ölüm konusunda zannettiğimizden daha
meraklıdırlar. Onlara ölümü hangi yaşta nasıl
anlatacağınızı ve nasıl anlatmamanız gerektiğini
bilmenizde yarar var. İşte başlıca doğru ve yanlış
anlatımlar:
Ölüm hepimizin er ya da geç karşılaşacağı bir gerçek. Bu
gerçek, biz yetişkinleri ürkütüyor, korkutuyor ve
düşüncelere sevk ediyor. Biz yetişkinlerde bu tarz derin
izler bırakan ölüm hadisesi ya da ölüm düşüncesi kim
bilir çocukların dünyasında nelere sebep oluyor?
0-3 YAŞ
Bu yaşın çocukları ölüm kavramını pek anlamazlar. Bu
yaş grubunun ilk dönemlerinde, 1-2 yaşlarında, ölen
kişinin gitmesi odadaki bir kişinin ayrılması gibi basit
algılanabilir. Ancak ölüm olayından sonra yaşanan yaşam
değişiklikleri bu yaşın çocuklarını çok etkiler. Evin,
yatağın, yemek saatlerinin değişmesi bu çocukları
huzursuz eder. Ölen anne-babaysa, çocuklar annebabaya karşı özlem duyarlar. Onların sevgisini ve
korumasını görmedikleri için huzursuz olurlar. Bu yaş
çocuklarında ölüm sonrasında hayat akışının ve
düzeninin bozulmamasına özen göstermek gerekir.
Ayrıca sevgi eksikliğini en aza indirmek için ölen annebabanın yerine gerekli sevgiyi ve ilgiyi onlara
gösterebilecek birisinin devreye girmesi faydalı olacaktır.
Bu kişi teyze, hala, yenge, büyükanne, dede, amca, dayı
olabilir.
50. YIL ORTAOKULU-PDR SERVİSİ
3-6 YAŞ
3 yaşından sonra çocuklar ölümü yavaş yavaş merak
etmeye ve ölüm hakkında soru sormaya başlarlar.
“Ölüm ne demek?”, “Ölenler nereye gider?” gibi sorular
sorabilirler. Bu yaşın çocukları ölen kişinin bir zaman
sonra geri geleceğini düşünürler. Çizgi filmlerde düşen
kahramanın yeniden kalkması gibi ölenin de yeniden
geleceğini hayal ederler. Bu çocuklara ölüm Cennet
olgusu ile birlikte anlatılabilir. “Ölen kişiler çok ama çok
güzel olan cennete giderler. Cennette camdan,
çikolatadan evler bulunur. Kocaman parklar ve
lunaparklar vardır. Sütten, meyce suyundan havuzlar,
denizler vardır. Cennete gidene Allah her istediğini
verir.” tarzında bir açıklama yapılabilir. Bu açıklama
çocukları rahatlatacaktır.
Şimdi de özellikle bu yaş döneminde çocukların
söyleyebilecekleri muhtemel cümlelere değinelim ve
bunlara verilebilecek cevapları görelim.
“Ben ölmek istemiyorum”
Çocuklar bazen bu cümleyi söyleyebilirler. 3-6 yaş
çocuklarına illa da öleceklerini söylemek gereksizdir.
Bunun yerine onlara şöyle denilebilir: “Ben de küçükken
ölmek istemiyordum. Zaten çocuklar ölmek istemezler.
Hep anne-babalarının yanında kalmak isterler.”
“Dedem geri gelecek mi?”
Bu soru karşısında, “Cennet çok güzeldir. Bu yüzden
oraya gidenler geri gelmek istemezler. Hani sen parka
gittiğinde gelmek istemiyorsun ya onun gibi
işte. Ama biz cennete gittiğimizde dedeni görebiliriz.”
şeklinde bir açıklama yapılabilir.
“Ben de ölüp Cennet’e dedemin yanına gitmek
istiyorum!”
“Öyle, cennete gitmek kolay değil. Çoook ama çok sevap
biriktirmen gerekiyor. Sevapların iyiliklerin birikip bir
sürü olunca o zaman sen de cennete gidebilirsin.”
açıklaması genelde çocuklar için yeterlidir. Bu açıklama
ile çocuklar iyiliğe yönlendirilmiş olurlar ve cennete
gitmenin iyi insan olmakla ilgili olduğunu hafiften
kavrarlar.
“Dedemi neden toprağın altına koydunuz. Üşür orada!”
Bu soru karşısında ise şu cevabı verebiliriz: “Ölenler
toprağın altına konur. Toprağın altında cennete giden
gizli yollar ve kapılar vardır. Onlar o kapılardan geçerek
cennete giderler. Cennette ise üşüme olmaz.”
6-12 YAŞ
Bu yaş dönemi çocukların artık gerçeklerin daha çok
farkına vardığı dönemdir. Özellikle 9-10 yaşlarından
sonra çocuklar beden ve ruh ayrımından haberdar
olabilirler. Ancak bu haberdar olmaları beden ve ruh
ayrımını kesin olarak yaptıkları anlamına gelmez. Bu
dönemde ölümü anlatırken cennet fikrinin yanında
nefes alıp vermenin kesildiğinden, kalp atışının
durduğundan, insanın hareket edemediğinden
bahsedebilirsiniz. Yine bu dönemde cennet kavramının
yanında cehennem kavramından da bahsetmenin
zamanı gelmiştir. İyilik yapanların cennete kötülük
yapanların ise cehenneme gideceği bu yaşın çocuklarına
rahatlıkla anlatılabilir. Bu yaşın çocuklarında soyut
düşünce tam anlamı ile gelişmediği için bu bahsettiğimiz
soyut kavramları yetişkinlerin anladığı gibi
anlamayabilirler.
KADİR GENÇ
12 YAŞ ve SONRASI
12 yaş ile birlikte çocuklarda soyut düşünce iyice
gelişmiş olur. Artık onlar da yetişkinler gibi ölümü tüm
boyutları ile anlayabilirler. Bedeni ruh ayrımı, günah ve
sevapların cennet ya da cehennemi kazanmaya vesile
olduğu, mahşer günü, Allah’ın varlığı bu dönemde daha
doğru biçimde algılanır.
DOĞRULAR
Vefat durumlarında 3 yaşından itibaren çocuklar cenaze
törenlerine katılabilirler. Ancak ölümün devamlı
konuşulduğu ortamlarda kalmaları, ağıtlara yaslara
tanıklık etmeleri doğru değildir. Bu nedenle çocuklar
yasa boğulmamış cenazeye katılmalı ancak gözyaşının
bol olduğu ve ölüm olayının anlatıldığı ortamlardan uzak
tutulmalıdır. Ta ki 12 yaşına kadar.
Ölüm olayından sonra çocukla ölümü konuşmak, ölen
kişi hakkındaki duygularımızı onunla paylaşmak
doğrudur. Çoğu kimse ölüm hakkında konuşmanın
çocuğa zarar vereceğini düşünür. Doğru olan çocuğa
hissettiklerini sormak, kendi duygularımızı onunla
paylaşmak ve ondan gelen soruları cevaplamaktır. Eğer
bunu yapmazsak çocuk ölümün kendisinden gizlenen
kötü bir şey olduğu kanısına varır ve ölüme karşı aşırı
tepki gösterebilir.
50. YIL ORTAOKULU-PDR SERVİSİ
YANLIŞLAR
Çocuklara söylenen kimi cümleler çeşitli psikolojik
sorunlara ya da içinden çıkılması zor durumlara yol
açabilir.
“Allah yanına aldı.”
Eğer çocuk ölen kişinin nerede olduğunu sorduğunda
çocuğa “Allah onu yanına aldı” demek çocuğun Allah’a
kızmasına sebep olabilir. Çünkü O sevdiği bir kişiyi almış
ve geri vermemektedir.
“Uzun bir uykuya daldı”
Ölüm hakkında sorulan sorulara bu şekilde cevap
verilirse çocuklar uykudan korkabilirler. Uyudukları
zaman öleceklerini düşünebilirler.
“Uzaklara gitti”
Bu cümle karşısında ise çocuklar genelde annebabalarına aşırı bağlanmaya başlarlar. Onların
kendisinden ayrılmasını istemezler. Çünkü uzaklara
gittiğinde öleceğini düşünürler.
“Yaşlandığı için öldü.”
Çocuklar ölen kişinin niçin öldüğünü sorduğunda bu
cevap verilirse bu sefer çocuklar yaşlanmaktan korkarlar.
Bazı çocuklar büyüyüp yaşlanmamak için yemek yemeyi
bile kesebilirler.
***
Özetle, çocuklar ölüm konusunda zannettiğimizden daha
meraklı ve daha ilgilidirler. Bir vefat olayı karşısında çok
daha fazla olumsuz etkiye açıktırlar. Bu nedenle
çocuklara ölüm kavramını anlatırken hassas davranmak
gereklidir. Çocukları yanlış cevaplarla ya da sorularını
cevapsız bırakarak ölümden uzak tutmak mantıklı
olmadığı gibi, yasın gözyaşının ve ölen kişinin ölümünün
anlatıldığı ortamların içinde bırakmak da doğru değildir.
ÖLÜM ÇOCUĞA HANGİ YAŞTA
NASIL ANLATILIR
T.C.
SULTANGAZİ
50. YIL ORTAOKULU
PSİKOLOJİK DANIŞMA VE REHBERLİK
SERVİSİ
KADİR GENÇ