V v г к i II и к и к и

YAKLA$IM
Til: I , Soyi: 9 , lylttl !••*
я ш
si
istc
1
ш
ш
ж
:-:.....- Я ,
N ALAN AKDOCAN
Yillara Yaygin ln§aat ve Onarim l§leri Yapan Firmalarda
Yeni Тек Duzen Muhasebe Sisteminin Kullamlmasinda
Ozellik G6steren Hesaplar..................................................................................... 6-19
VEYSl SEWI6
Yillara Yaygin Insaat ve Onarim Iflerinde Gegid Kabul ....................................... 20-28
s Uk r U k iz il o t
Tageronlara Yaptirilan Iglerde Vergi Kesintisi.........................................................24-28
NEVZAT SAYCILIO 6 LU
Yapi Kooperatiflerinde Ozellikli VergiselDurumlar...................................................29-34
A R lF SlM SEK
.
Ingaat Iglerinde KDV Uygulamasi ......................................................................... 80-40
SAM l КА 2Ю
Gayrimenkul Vergileri ve Istihbarat........................................................................46-54
AH M ET C llN D E i
Ingaat Iglerinde Bazi Vergi Ceza Hukuku Somnlan.............................................. 00-0'
LOKMAM YIUM ZHAN
Yillara Yaygin Ingaat l%i Yapan MOteahhidn CXOmOnOn
Vergi Kanunlan Kargismdaki Durumu ................................................................... 58-60
CAN ER O i
Yillara Yaygin ln§aat!arda, Kesilen Vergilerin iadesi .............................................61 -63
SAYCIN E Y llP C lU E R
Konut Alimlannin Vergi Yoluyla Tegviki.................................................................64-00
M USTAFA КОС
л
V11
R7 70
Yurt D i|i Miiteahhitlik Hizmetlerinin Bazi Sorunlari ve Qdzum Yollan....................or a
YASAR KARAYALCIM
Devlet lhalelerinde Ozel Durum: Yeni Oneriler.....................................................
O Z E l KONUKLARLA RtfPORTAJ ................................................................ 76-87
SA BA bZM EH
Devre MOIkve Devre Tatil Hakki .........................................................................
TURKMEN DERDlYOK
Yap-I§let-Devret M odeli....................................................................................
OKTAY CUVEM Ll
Sanayi ve Hizmetlerle llgili
Area ve Bina Alimi ve Yapimim Etkileyen Yapal Duzenlemeler......................... 104-111 ■
KEM AL OKTAR
Tageronlann Prim Borcundan Asil Igverenin Sorumlulu§u................................. 112-114
HAYWf DOMAMlC
Gayrimenkul Vergieri ile ЙдЛ Bazi Sorunlar ...... ............................................... 115-120
PER VlN JO M ET
Area Payi KargiliQi KatYapim SSztegmesi ............ - - .....................................121-128
S A F lY E K A Y A
Devletin Taraf OWuJju ln§aat Iglerinde Ryat Farki Uygulamalan ....................... 129-133
ILK U T U I COn ULAL
Yapim Iglerinde SOre Uzatim i......................................................................... 134-142
YARCI KARARLARI, ttZELCELER WE C E N R C E LE R ..........................143 163
SORU WE CEWAPLAR................................................................................ 164-166
YAP-i$LET-DEVRET
MODEL!
Turkmen DERDiYOK*
i. GiRi§
Yap-i§let-devret modelinin Tiirkiye'de uygulanabilirliginin tarti.$ilmasi ve kar§ila§ilabilecek sorunlara gegmeden once modelin genel bir taniminin yapilmasinda fayda vardir. Aynca bu modele neden gereksinim duyuldugunun da agikliga kavu§turulmasi gerekir.
Yap-i§Iet-devret modeli (YID) nedir? ingilizce "build-operatetransfer” (ВОТ) kavrammdan dilimizc gevrilen YID Modeli, buyiik bayindirhk ve altyapi i§lerinin buyiik gogunlugu yerli ve/veya yabanci
6zel scktor katihmi ile olu§turulan ortak giri§im §irketleri (OG§) tarafindan yapilm&sini, belirli bir siire nemasindan yararlanarak ifletilmcsini ve daha sonra da organizasyonun i§ler bir vaziyette kamu idaresine
vc/veya halka devredilmesini ifade etmektedir.
YID Modeline neden gereksinim duyulmu$tur? Bu modelin geli§mesinde iki onemli faktor biiyiik rol oynami§Ur. Bunlardan birincisi,
kamu kaynaklarmm artik iilke yatinm gereksinimlerini kar§ilayamayacak bir duruma gelmi§ olmasidir. Ornek vermek gerekirse, Tablo
l'den goriileccgi uzere, Konsolide Bulge igerisindeki yatinm harcamalanmn payi yillar itibariyle giderek azalmi§tir. Konsolide Biitge araciligi ile yapilan yatirimlar GSMH'nm ancak, yiizde dordii duzeyindedir.
Bu derece dii§iik bir kamu yatiriminm ayrinli kalcmlerine bakildigmda durum daha da garpici bir hal almaktadir. §6yle ki; loplam yalirim
harcamalannin yiizde 25-30'u personel harcamalanna, yiizde 7 gibi bir
payi makina, techizat ve ta§it alimma giderken ancak yiizde 50'lik bir
payi yapi, tesis ve biiyiik onanmlara gidebilmektedir. Buna kar^m, artan niilus vc sanayile§me ile hizla art an §chirlc§mc vc hizmctlc kalilenin (in plana gikmi^ olmasi, buyiik dlgekli kaynak ve I'inansmani gerekli kilini.^tii. I<jte birbirinc lers boyle bir atmosfer orlami Yll) Mo
V v г к i II и к и к и
ТаЫо 1 (1)
yntirim ll yulinm li personel h. yapi tesis
/О в m h /Unit li /yatirim h. b.onarim/y.
har. (%)
(%)
(%)
yillnr
<%>
1088
1080
1090
1991
1992
3.5
3.4
3.4
42
4.1
16.6
1&.0
14 5
144
14.4
11.9
20.5
21.1
28.5
31.1
55.6
48.6
49.4
42.6
46.6
dclinin geliijmcsine zemin hazirlami§tir.
Modclin gcli$mcsindcki ikinci belirleyici
etkcn, btiyUk yatimn projeleri finansmaiiini biiytik Olylidc di$ krcdilerle kar§ilayan hiikumcllerin, di$ finansman kaynagi
bulmada artik likanma noktasma gelmi§
olmalaridir. Geryekten de 50 milyar Dolar
tutarindaki dig borg stoku ile Devlet di§
borylanmasi Oncmli bir diizeye ula§mi§tir. Лупса, 250 trilyon TL'nin iizerindeki
bir it; borg stoku isc, ig borglanma finansiikiii aracini, ulke nakit agiklanm kargilayamaz bir duruma getirmigtir. Boyle bir
geligmc kargisinda alternatif bir yatmm
arari olarak YlD Modeli kagmilmaz olalak gllndcmc gclmigtir.
Y11) Modeli ile iiretilecek mal ve/veya
lil/nietlii b/elligi nedir? Bu modelle geryekleiylirilen prpjelerle urctilen mal veya
lll/lliel Neibesl bir mal degildir. Bu tiir mal
vtt lil/meim liyallandinlmasi ureticinin
diyilltlil |H'k gok luklOr laralindan da etkiIt'llllieltlt'tlli (leiek ulo-jim, gcrek cnerji,
|щ«км NU Millillliin gibi pmjelerdc urclitttl mill V«yu lll/IIH'llu nlu tsi to|)lunulur.
Hu ltlf mill
hlwiiellen bulk yararlamr.
ll kmlumtl llgllemlneii bu Hu­
m'll
M WMlinl ve Ntiliyiiula liyat
mil
^ H M N l l W i I piyasa
(
mil
ta t
ttrta
rniya
b*IHIcntiH*4i
makina tec.
tagit al./y.
har. (%)
tiiketim mal.
malz. al./y.h.
(%)
hizmet
alimlari/y.
har. (%)
8.2
6.2
7.0
6.7
10.5
4.0
3.9
3.7
4.2
5.7
1.3
1.4
1.6
1.5
3.2
onemli bir belirleyicidir. Buna gore, YID
Modelinin, fonksiyon olarak bir kamu hizmetini yerine getirmekte oldugu, orgiitlenme ve finansman yapisi itibariyle de ozel
sektOr karakterli bir yapiya sahip oldugu
soylenebilir.
II. YID MODELININ AMACI
VE A VANTAJLARI
YID Modelinden beklenen amaglan ve
saglayacagt avantajlari bir kag baglik altinda toplamak mumkundiir. Bunlardan
belli baghlan §u gekilde siralanabilir:
1- YlD Modeli ile kamu altyapi projelerinin ozel sektor tarafindan gergeklegtirilmelerine imkan saglanarak, devletin bu
alanda yiiklenecegi finansman уйкй azaltilacaktir. Diger bir deyimle, biitgeye yiik
getirilmeden kamu hizmetleri yerine getirilecektir. Bu gekilde devletin kisith fi­
nansman kaynaklanmn kamu diizeni ve
milli giivenligin saglanmasi dogrultusunda etkili bir kullanimi saglanacaktir.
2- YlD Modeli gergevesinde olugturulacak yabanci ortakliklar sayesinde iilkeye
yabanci sermayenin girigi, yiiksek teknoloji ve bilgi transferi artacakbr.
.1 I'roje finansmam bu gergevede olugtulularak ^irkct tarafindan iistlenilecegi
Igln, devletin dig borglanma yiikii azalaCltklti.
Haroamalarimn Genet Bir Degerlen-
hu/iilniimiMir
Vergi H ик ик и
4- Каши kesiminde ozel sektor tecrubc vc
etkinliginden faydalanilacaktir. Bu gcrgcvede, i§letme sorumlulugu ortak giri§im
§irketinde olacagindan, projelerin zamaninda ve iyi bir §ekilde bitirilmesi saglanacak, malzeme ve i§gilikte kalite saglanacaktir.
mu kesiminden ister. К ати kcslinl ik*
bahsi gcgcn fiyatla mal ve hizmcli sal in
alma garantisi verir.
A. YID MODELiNDE
TARAFLAR
YtD Modelinde кати kesimine taraf olan
asil kurulu§ OG§'ler olmakla birlikte; bu
$irkctlcr araciligi ile taraf olan diger $irket vc kuruluglar da vardir. Bunlar; OC!$
sahibi ana §irketler, konsorsiyum bankalari ve bunlarin ajanlan, yed-i emiri (esc­
row account) bankasi, sigorta §irketleri,
ta§aron firmalar, yerli ve yabanci dant§manlik firmalari ile hukuk mii§avirlikleridir.
YID Modelinde genel olarak iki taraf vardir. Bunlardan birincisi кати kesimi, digeri ise ortak giri§im §irketi (OG§)'dir.
B. TARAFLAR ARASINDA
YAPILACAK
SOZLE§MELER
5- Ozellegtirme igin Onciiliik yapilacak,
giri§imciler igin de firsat yaratilacaktir.
III. YiD MODELiNIN i§LEYi§i
К ати kesimi proje sahibidir. Bu kesimi
iki ana gruba ayirmak miimkundur. Birin­
cisi ev sahibi hiikiimet, ikincisi ise proje
sorumlusu, aym zamanda mal ve hizmeti
satin alacak kurulu§tur.
YiD Modelinde kar§i taraf ozel kesimdir.
Ozel kesim yerli ve/veya yabanci firmalardir. Orgiitlenme bigimi genelde ortak
giri§im §irketi §eklinde olmaktadir. OG§
yerli ve yabanci firmalardan olu§ur. Devlet ilgili кати kurulu§u araciligi ile
OG§’ye %30'a kadar bir payla ortak olabilir.
OG§ taraf olarak; projeyi tasarlar, finansman kaynaklarim bulur, in§aat ve tesisleri
olu§turur, tespit edilen sure boyunca tesisi
i§letir, bakimim yapar, bu siirenin sonunda sozle§medeki §artlar dahilinde ya tesi­
si i§ler vaziyette ve bedelsiz olarak ilgili
кати kurulu§una devreder ya da tesisin
Ozelle§tirilmesi sozkonusu ise, miilkiyetin
balka devri gergekle§tirilir.
OG§ yapmi§ oldugu yiikumliiluklere kar§in, belirlenen siire boyunca tesisi i§letir.
Kredi anapara ve faiz geri odemelerini
gergcklcijtircrek, yatirdigi sermayesini ve
anlagmaya varilan diizeydeki temettiiyii
geri alactik ijekilde uretilcn mal ve hizmcItit
U fklavti
!«■■<
i iiifiil rut
lo tlm
ritan m fin m a
Iro
Yukanda kisaca deginilen taraflar arasrndaki ili§kiler, diizenlenen bir 50k anla§ma
ile yasal bir yapiya oturtulmaktadir. Bu
anla§malarin, dolayisiyla yapilan sozle§melerin sayisi, projenin maliyetine gbre
degi§ebilmektedir. Bu sozle§melerden
belli ba§lilari, ornek olarak, §u §ekilde siralanabilir:
1. OG§ Kurulu§ Sozle§mesi
Bu sbzle§me yerli ve/veya yabanci ortaklar arasinda yapilir. К ати kesimi yer alacaksa, ilgili кати temsilcisi de bu sOzlc§meye taraf olur.
2. Mal ve Hizmet Satinalma
Sozle§mesi
Bu sozle§me OG§ ile proje sorumlusu kurulu§ arasinda yapilir. Bu sb/.leijme YiD
Modelinin oziinii te§kil ctmcktedir. Devlet OG§'nin Urettigi mal vc hizmcli bngdriilen fiyattan satm alma garanlisini verir.
3. Uygulama Sozle$meleri
OG§ ile proje sorumlusu ktiniluy arttMintUt
yapilan bir veya birden gok sh/leymo lie,
projenin uygulama esaslan, iityilltl, 1||в
me ve bakimi gibi IiiinunIiii bir in
Vergi Пик ик и
4, Kredi SdrJrfmrlcri
Ми и1)/.1п|П№кч <X1$ tic kixuli vcrcn yerli/
yithmin luttikii vc/vcyu diftcr kredi kuruliiylnri miiNiiidn ynpdir,
5. Yedek Kredi
(subordinated-loan)
Sifzle$mesi
Hu кО/.1суте (Xi$ ilc proje sahibi karnu
kiindu$u uriisnida yapiltr. Yedek kredi,
i$in yOrOHIImesi csnasinda herhangi bir
nedenlc finansman agigi ortaya giktigmda
(X!§'yc bir Гоп, bir banka veya bir te§ekktll laralindan vcrilccek bir kredidir.
Yedek krediye neden ihtiyag vardir?
Tcsisin i§lclilmcsinde giri§imciler, yatinmin %20-30'unu ozsermaye olarak koyши:; ve geriye kalan %80-70'i igin ise kre­
di Icmin ctmi§lerdir. Buna gOre, projenin
tiygulanmasinda finansman agisindan bir
nksama oldugunda yeni bir kredi bulma
imkam OG§ agisindan oldukga zor olacaklir. Aynca OG§’nin elde edecegi temctlUnUn bclirli odemeleri kapsayacak
ijokildc smirli olarak tespit edilmesi de bu
Hirkcl agisindan ek bir finansman saglamasina meydan vermemektedir. О nedenl<\ yedek kredinin proje sorumlusu kurul»H laralindan saglanacagimn projenin
liiiglniigieinda taahhut edilmesi ve bu kredlalii Ion veya bir banka tarafmdan garanll adlliiteNi ve yine bu garantinin arkasmda
llurlnenln hiduninasi gcrckmektedir.
Y*Wt krndlde and ninny, Dcvletin miicbir
М ф й Ув kemllNlnin neden olacagi geeikM piN th rill flyal niliglari igin gerekli fiydainuk ve bu hususu garanoliliakln birlikle; yukarida
UK, (X lynin ek finansman
JMVI|) vcrli. lifter ek kredi
I «описи olui sa, yedek
MtlMtoro kargin daha
IllinellOden pay ay-
6. Yed-i Emin (Escrow Account)
Bankasi Sozlegmesi
Bu sOzle§me OG§ ile kredi veren taraflar
arasinda yapilmaktadir. Bu sozle§menin
esasi §irket yetkililerinin kredi verenler
tarafmdan takip edilmesine ve olasi bir
agigin zamanmda gOriilebilmesine dayanmaktadir. Sozle§meye gore, §irkete, firetip sattigi mal ve hizmet kar§iligi odenecek para, belirli bir hesaba (escrow acco­
unt) yatmlacak, OG§ tarafmdan bu hesaptan yapdacak odemeler, s6zle§meye
konulan hiikiimler dogrultusunda yapilacaktir. Omek olarak, OG§ igletme masraflari igin yalmzca i§letme hesabmdan
para gekebilecek, kredi faizi hesabmdaki
paradan faiz cklemesi di§mda yararlanamayacaktir.
7. Diger Sode§meler
Diger sozlc§meler arasmda; OG§ ile sigorta §irketleri arasinda yapilan sigorta
s6zle§melerini, OG§ ile mii§avir firma,
proje sorumlusu kamu kurulu§u ile mii§avir firma arasmda yapilan mii§avirlik s6zle§melerini, OG§ ile ta§aron firmalar ara­
sinda yapilan ta§aron s6zle§melerini saymak miimkiindur.
Yukarida bahsedilen sdzle§melere ilaveten, her bir sOzle§menin igerisinde yer
alan ve bazi ozel durumlara yonelik garantilerin tesisiai saglayacak "garanti
mektuplan" veya "garanti sozle§meleri",
YlD Modelinin hukuksal yapisi igerisinde
onemli bir yer i§gal etmektedir.
C. YiD MODELiNDE
IHTiLAFLARIN
QOZijM §EKLi
YlD Modelinde taraflardan birinin kamu
kesimi olmasi, yine OG§ igerisinde yabanci kurulu§larm da bulunabilmesi, orta­
ya gikacak sorunlann gozum merciinin
belirlenmesinde ozel bir diizenlemcyi gcrekli kdmaktadir. Aynca, miimkUn oldu-
Verfii
masi da amaslanmaktadir. Bu nedenle sorunlann <joziim mercii, genellikle yapilacak sozle§melere konulan hiikiimlerle tayin edilmektedir. Uygulamada, ihtilaflann
gozum yen olarak belirli bir yerdeki belirli bir mahkeme tayin edilmekte; veya, ortakligm durumuna gore bir uluslararasi
hakem kurulugu gOrevli kilmmaktadir.
Elbette bOyle bir diizenleme, iilke hukukunun elverdigi olijude gergekle§ebilecektir.
D MAL VE HiZM ET
TARiFESINtN
BELiRLENMESi
Tarife projenin iiretmesi OngOriilen yillik
miktan uzerinden hesaplanacaktir. Tarife
belirlenirken §u etkenler dikkate almacaktir (2).
1. Kredi anapara, faiz ve ilgili masraflar,
2. Tesisin i§letme, bakim ve idame masraflari,
3. Anla§mada OngOriilen temettiiyii ger?ekle§tirecek miktar,
4. Kredilerin geri Odenmesinden sonra,
yatinlan sermayenin itfasim saglayacak miktar.
E. TESISiN DEVRi
YID Modelinin en Onemli yOnii "Devir"
iglemidir. Gergekte devirin anlami ve nasil olacagi konulan heniiz kesinlik kazanabilmig degildir. Devir i§lemi bir ka?
tiirlii gergekle§ebilir.
1. Sure Sonunda Devir
Tesis, tiirn borglar ve Ongbriilen temettii
ile sermaye geri Odenmesi tamamlandiktan sonra bedelsiz olarak sozle§mede belirlenmi§ siirenin sonunda ilgili kamu kurulu§una devredilecektir. OG§'nin i§letme siiresi, kar§ilikli mutabakat saglamrsa, tarife ve diger hususlar yeniden belirlcnmek surctiyle uzatilabilir.
(2)
H И
2. Sure Bitiminden Once Devir
a. Tam Fiyatla Devir
SOzle§melerle, ilgili kamu kurulligiMiit,
sure sonundan Once herhangi bir inrlhle,
belirlenecek bir bedelin Odenmesi duru
munda devir alma segenegi verilebilir. Tc
sisin i§letme siiresinin bitiminden Once
sOzle§me hiikiimleri ger^evesinde, kamuya devri durumunda heniiz geri Odenmcmi§ olan kredi anapara, faiz ve diger mas­
raflar konusunda Hazine Garantisi verilir.
b. indirimli Fiyatla Devir
Miicbir neden ya da kamu kesiminden
kaynaklanmayan bir nedenle in§aat dOneminde, belirli bir siirenin iizerinde geeikme olmasi hallerinde, ilgili kamu kurulu§ unun OG§'yi ve tesisleri, sOzle§mede belirtilen §artlar dogrultusunda, indirimli fi­
yatla devir almasi segenegi var olabilir.
Bu durumda da, yukarida bahsi gegen Ha­
zine Garatisi §arti gegerlidir.
3. Tesisin Ozelle§tirilmesi
Tesislerin kamuya devredilmesi yOntemine altematif olarak, siire sonunda, serma­
yenin belirli bir yiizdesinin OG§ sermayedarlanna birakilarak, geri kalanimn yerel
piyasada sertifika, hisse senedi veya benzeri araglarla satilmasi OngOriilebilir. Bu
durumda "tesisin devri" yerine "miilkiyetin devri" gergekle§mi§ olur. Bu §ekilde,
sermaye piyasasinm da iyile§tirilmesine
yardimci olunmu§ olur.
IV. YiD MODELINDE
KAR§ILA$ILAN
SORUNLAR (TURKiYE)
A. MEVCUT DURUM
YiD Modelinin Him kamu kurumlarini
kapsayacak §ekilde uygulanabilirligini
saglayacak аул bir hukuki diizenleme
yoktur. 1980'li yillarda bu module iylerlik
Drnuk olarak 3006 Sayili Kanun'a bakitabilir (Md. 9)
Vfrfti И и кик и
Elektrik santralleri, oto yol ve benzeri btiyiik bayindirhk i§lerinin bzel kurulu§larca yapilip. belli bir siire i§letildikten sonra, i§ler vaziyette kamu kurulu§una devredilmesini ongOren YlD Modelinin uygulanmasiyla ilgili olarak, Kamu tdaresi
belli sbzle§me tipleri geli§tirmi§tir. Ortak
bzellik olarak, biitiin sbzle§melerde, idarenin iiretilecek mal ve hizmeti satin alacagi garantisini vermesi; birim fiyatlann
da, yatinlan sermayenin itfasi ile birlikte
i§letme doneminde belli nemayi saglayacak §ekilde tespit edilmesi imkam saglamast esaslan benimsenmi§tir.
knzandirilmasi i<;in bazi yasal duzenlcmeIcrc gidilmi$lir. Ancak, yapilan duzenlemclcr sadccc belirli bir hizmclin bu moilcllc gbrduriilmcsine yonelik olarak yapilmijjtir. Omegin, Aralik 1984 tarihinde
kabul cdilcn 3096 sayili Kanun (3) ile,
TUrkiyc Elektrik Kurumu di§indaki kurulu$larin elektrik iiretimi, iletimi, dagitimi
ve ticarcti ile gorevlendirilmesi diizenlenmii}, cucrji projelerenin YID Modeli ile finansinani vc uygulamaya konulmasi
ninnvlnnmi$tir. Mayis 1988 tarihinde kabul edilen 3465 sayih Kanun (4) ile Karayolluri (Tend Miidiirliigii di§mdaki kuruluylnnn cri$me kontrollii karayolu (otoyol) ynpimi. bakimi ve i§letilmesi ile goii'vli'iiilliilmcsi liususlari duzenlenmi§tir.
A im ilk, ilaha bine dc sb/.u edildigi iizere,
Iw dil/enlemelei genel bir diizenleme deilklli. (Ii'iiel olnink !)ii ijekilde bir degerHNMlInttv yupilabilir: Tiirkiyc'de meveut
hukukl;ytipi 1у'п1.чИнк\ YlD uygulamasin(lUnllkl dnymmk, proje sahibi kamu
pio|eyo lalip olan §irket arai itftirl Hb/lt^invlerdir.
Ancak, bu §ekilde bir diizenleme a§agida
belirtilen sorunlann olu§masina meydan
vermi§tir:
1. YlD sozle§meleri, ihaleye (lkilmadan
bir imtiyaz sozle§mesi §eklinde olu§turuldugu igin, Anayasa'nin 155. maddesi
geregince, Bakanlar Kurulu karari ile i§lerlik kazanacak ve Dam§tay'm incelemesine tabi olacaktir. Buna bagli olarak da
ihtilaflarin goziimiinde yetkili mercii Dani§tay'dir.
2. KiTlerle ilgili yasal diizeleme olan 233
sayili Kanun Hiikmiinde Karamame.
OG§ tarafmdan iiretilen mal ve hizmelin
tamamimn faturasim odemeye cevap vermemektedir.
3. Yedek Kredi, Yed-i Emin Banka uygulamalan yoktur. 3096 sayili Kanun ile
Enerji Fonu uygulamasi getirilmi§tir, fakat bu Fon enerji sektoriindeki YlD projelerinin uygulanmasmda dahi yeterli olamami§tir.
4. Vergi muafiyet ve istisnalari ile te§viklerle ilgili ozel bir duzenleme yoktur.
5:2886 sayili Devlet lhale Kanunu uygulanmamaktadir.
1M 4 Twill vu lim 10 Sayili Resmi Gazete'de yayimlanmi§tir. Ayrica bu Kanun'un
JtlWlllk iilnmk, 1f> 8 1985 Tarih ve 85/9799 Sayili Bakanlar Kurulu Karari Ile y0‘ iMmellk vmrlir (П G 4.9.1985 Tarih ve 1858 Sayili)
Vergi Ни кики
6. Sozle§melerle verilcn Hazinc Garantilerinin her yil Biitgc Kanunlan ile teyid
edilmesi heniiz hukuki bir zemin olu§turabilmi§ degildir (5).
B. KAR§ILA§ILAN
SORUNLAR
Yukanda kisaca deginilen YlD Modelinin
Tiirkiye'deki uygulamasi ile ilgili kar§ila§ilan sorunlan bir kag ba§lik altinda toplainak miimkiindiir.
1. idari
YlD Modelinde kar§ila§ilan sorunlarin
ba§inda, uygulamada birligi ve i§lerligi
saglayacak tek bir idari birimin bulunmayi§i gelmektedir. Mevcut yapi igerisinde Hazine ve Di§ Ticaret Miiste§arhgi
(HDTM), Devlet Planlama Te§kilati
(DPT) ve proje sorumlusu Bakanlik veya
Kurulu§lar arasinda gogunlukla gbrii§
birligi saglanamamaktadir. Bunun nedeni,
bahsi gegen her kurulu§, konuyu sadece
kendisinin taraf oldugu sozle§meyle sinirli olarak sorumlu tutmasi; sistemin temelini olu§turan yasal gcrgeveyi bir biitiin
olarak degerlendirememesinden kaynaklanmaktadir.
Her kurulu§un konuya sadece kendisine
ait sozle§meler gergevesinde yakla§makta
olmasmdan kaynaklanan belirsizlik ortami, Tiirk tarafinin, yabanci yatinmcilar
kar§isinda tutarsiz bir politika izledigi izlenimini vermektedir.
2. Hukuki
YlD Modeli kapsaminda yapilan sozle§meler, imtiyaz sbzle§mesi niteligini ta§imaktadir. Imtiyaz sozle§mesi, bir kamu
hizmelinin gergek veya tiizel ki§ilere, ka­
mu yarari gergcvesinde gordUrulmesini
diizenleyen sb/.lc;$mcdir. Imtiyaz sOzle§mclcrinin mcvcul yasal yapi igerisinde
kendine ozgii yasal sonuglari sb/komimi
dur. Bunlari §oyle ozetlemek mitmkiln
diir:
1. Yapilacak sbz.e§meler Danigtay incelemesine tabi olacak ve Dam§tay'in onayladigi hiikiimler OG§'lere empozc cdilecektir. Bu durum yerli ve yabanci bzel kcsim agisindan istenmeyen bir durumdur.
2. Sozle§melerden kaynaklanan ihtilaflarin gbziim mercii uluslararasi hakem kurulu§lari veya sbzle§mede belirlenecek
bir ba§ka merci yerine Dam§tay olacaktir.
3. 6224 sayili Yabanci Sermaye Kanunu'nun 1 . maddesi geregi, hususi imtiyaz
te§kil eden §irketlerin kurulu§una izin
verilmedigi igin, i§i yapacak, kredileri iistlenecek ve tesis i§letecek yabanci sermayeli §irket kurulamayacaktir.
3. Vergisel
Imtiyaz sozle§mesi ile YlD uygulamasinin muhatabi olacak §irketler imtiyazli
§irket sayilacaklardir. Bu durumla ilgili
olarak, vergi mevzuatimiz bzel bir diizcnlemeye gitmi§tir. Buna gore, sermaycnin
itfasi hakkinda bzel hiikumler sbzkonusu
olacak amortisman uygulamasi da buna
gore yapilacaktir.
Vergi bakimmdan diger bir bzel diizenle­
me ise, amortisman konusu sabil kiymet
ler igin yeniden degerlemc yapma imkiininin imtiyazli §irketlere taninmami$ olmasidir.
Mevcut uygulamada, 6224 sayili Кшнш'и
gore, yabanci sermaye ve buna isalH'l
eden kar paylari, ancak vergileiulikUMt
sonra kalan net miklari diyuriyn ImiiNfar
edilmektedir. Buna gbre gerek ynhaiWl
seпи ayeye isabet eden k(\r paylari, gitrillt
se yerli bzel giii$iuuilei liutlnr Ш
%49.22 oraninda bir vergileinaya |H
makladirlar.
(5) Bu kontxln Amtynnn Mnhkemesi'nin 30 01.1992 Tnrlh v« 10U1/H К м * V§ 119,
Ver^i Ни кик и
КДсг Y11> Modoll Но цгt\ckle^tirilecek
yttliniii, "0 /,ol hnein tnyiyan scktdr yatinпи" oliiruk kiibul oilllii vo "Icjjvik bclgesi"
iiygulitmiiNiyln % I0 0 ynlirim indirimindon унииInndii i I iinii. IikIoI iiic dbnemi boyuuiii iVlonocek vorgi ylikii fon dahil
biiyiik bayindirlik ve altyapi i§lerinin biiyuk gogunlugu yerli ve/veya yabanci 6zel
sektor katihnu ile olu§turulan ortak giri$im §irketleri (OG§) tarafindan yapilmasini, belirli bir sure nemasmdan yararlanarak i§letilmesini ve daha sonra da orga*X<tO,7 oliH'iikdr.
nizasyonunun i§ler bir vaziyette kamu
idaresine ve/veya halka devredilmesini
DoluyNi/. vorgi olurak digcr bir vergi yiikii ongoren bir modelin giindeme gelmesini
do, yuil di$uidnn saglanan tcknik hizmet- ve
y0](ja yenj atilimlann yapilmasim
loiin kuryiligi olarak yapilan odemeler saglami§tir. YID Modeliyle ilgili olarak;
Ozorindcti %2\.A oraiunda gelir vergisi mevcutyasaldiizenlemelerina?ikolmadiNlopmi yapilmakla vc %12 oranmda da
varolan ve ileride gikacak olan sorunkalinu dcgci veigisi licsaplanmaktadir.
lara cevap veremeyeccgi gcrgegi dikkate
I)olayli vorgi olarak, halen varolan, "yati- alindiginda; bu konuda yeni bir kanuni
i unlarin vo dOviz kazandinci iglemleri- diizenlemeye lhtiya? vardir. Yapilacak
nin ic$viki vo yOnlendirilmesi" uygulama- У®П1 duzenlemede a§agidaki hususlann
Simla, YlD Moduli fer^evesinde yapila- dikkate almmasinda biiyiik fayda vardir.
oak uygulamalarda, ancak ihracat taahhti- j. ylD projelerinin gergeklejtirilmesinde
dllnUn ycrinc gctirilmesi gibi bir takun _ OG§ ve diger ilgili taraflar gerek mali gegarlkirin ycrine gclirilmesi halinde, vergi, rekse idari ve yasal agidan bir takim garosim vc hare istisnasindan yararlandmla-" rantiler istemektedirler. Ozel kesim hiikii. . . . . . . .............. . . .
. .
metinY hiikumet yetkililerinin ve yerel oto- ritelerin,.hukumetin bu konuda aldigi kaDolayli vergilerle ilgili bir diger uygulaina, yabrim suresince alinan mal ve hiz- rarlara ve YlD ile ilgili s6zle§melere uygun hareket edeceklerinden emin olmak
iiicllcrin Kaima Deger Vergisi Kanunu'na
istemektedirler. Bu bakimdan, YlD ile il­
gdre %12 oranmda vergiye tabi tutulmasigili her tiirlii i§lemlerden ve sonuglarmdii.
dan sorumlu tek bir birimin olu§turulmasi
Him atla !ju lespit yapilabilir: OG§ tarafin- gerekmektedir. Bu birim, Ba§bakanliga
dan ttroiilcn mal vc hizmetin birim fiyati bagli otonom bir yapiya sahip olmali;
Im’IIi louii kcn vergi dahil her tiirlii maliyet- YID projelerinin planlanmasi, uygulanloi d Ikkale almmaktadir. Aynca belirle- masi, gerekli mevzuatmin duzenlenmesi
Mini bu liyalla mal vc hizmetin satin ahn- ve ortaya ?ikacak sorunlarin kisa siirede
maul I In/hiocc garanti altina alinmakta- vc kesin olarak gozumlenmesi konulannllll Hu duiuuuln. aslinda yatirim suresin- da bir yetki ve sorumluluga kavu§turultli tllinau KDV gibi dolayh vergiler fi- malidir. Bu §ekilde;
.........
Ukonlln artinlmasindan ba§ka a. Kamu kurumlannin fogunda goruldiigu
lldii. Digor bir dcyimle de, bu iizere, her kurumun, kurum menfaatlerini
Ш Vtfgibnii№ Imnjannia benzeri bir etki koruma endi§esiyle, ozel sektoriin kamu
Ur,
|№
УК On er Iler
inndnu yiHininlara ayrilan
WHllUM) olinasi vc hunun
Mlln Ш1НП Olvlldo biiyuk ve
’Itltlni MMi gorcksinim
altyapisini geli§tirme siirecine girmesini
engelleme egilimleri azalacaktir.
b. Тек bir yonetimle ozel sektor ile olan
ileti§imde hizli ve dogru bir bilgi aki§i
saglanabilecektir.
c. Hiikumetin gerekli planlama kararlan-
шшйтшшштштш тж шш тшш ш штттттттяявттш Ш Ш
--------------------------------------------------------------Vergi Hukuku
rilmasmdaki karga§a Onlenecek; gerekli
hiz ve kararlilik saglanacaktir.
2. Yabanci yatinmcilar agisindan, gerekli
dOviz giivenligi ve transferi konulan agik
ve kesin bir §ekilde diizenlenmeli; bunun
politikasi yapilmalidir.
3. Anayasa (Md. 155) Dani§tay (Md. 24)
ve diger mevcut mevzuat (3096ve 3465
sayih Kanunlar) gozden gegirilerek, YiD
Modeli gergevesinde yapilan sbzle§melerin "imtiyaz sbzle§mesi" olmadigi ve dolayisiyla, kurulacak §irketlerin "imtiyazli
§irkel" olmadiklan Kanunla agik olarak
belli edilmelidir. Bu §ekilde;
a. Vergilemede gorulen farkli uygulama
kalkacaktir.
b. S6zle§meler Dam§tay incelemesinden
gegmeyecektir.
b. Katma Deger Vergisi Kanunu'nda yapilacak bir diizenlenme ile, YlD kapsammda yapilan teslim ve hizmetlerin yatinm
a§amasinda, dii§iik oranli (omegm % 1
gibi) bir vergilemeye tabi tutulmasi saglanmalidir.
c. Ihtilallarda yetkili merci olan Dam§tay'm di§ina gikilarak, sbzle§melerle bel­
li edilen mercilerin yetkili ktlinmasi saglanacaktir.
c. OG§'lerin kurulu§u, sermaye arti§ i§lemleri, temin edilen krediler ve yapilan
s5zle§melerle ilgili i§lemler, gayrimenkullerle ilgili her tiirlu i§lemler damga ve
harglardan anndinlmalidu-.
4. Yeni duzenlemede "garantorliik" miiessesesi agik olarak diizenlenmelidir. Garantorliik iki kapsamda ele almmalidir.
Bunlardan birincisi, iiretilen mal ve hiz­
metin sOzle§mede ongoriilen fiyattan sa­
tin ahnmasi Hazine tarafmdan garanti
edilmelidir. Ikincisi olarak da, "Yedek
Kredi” konusunda bir garanti verilmeli ve
OG§'nin erken devri ve diger bir §ekilde
kamuya intikalinde, kredilerin oldugu gibi
devir alinacagi da garanti kapsamma almmalidir.
6. Te§vik mevzuati kapsaminda yapilacak diizenlemelerle, YlD kapsaminda yapilan yatirimlann "ozel onem ta§iyan
sektor yatuimi" olarak kabulii saglanarak.
te§vik belgesi uygulamasmda % 100 yati­
nm indiriminden yararlanmasi bngbrUImelidir. Bu §ekilde vergilemenin GVK
Md. 94 kapsaminda %10.7 vcya daha
a§agi bir diizeyde yapilmasi saglanmalidir.
7. Yonetimin ve iradenin lamamcii <V/.el
kesimin insiyatifinc birakilmamasi igin,
kamu kesiminin, projc sahibi kurulun liraa. Gelir Vergisi Kanunu madde 94 ve Ku- ciligiyla, en fazla %30'a kadar olu^iirula
rumlar Vergisi Kanunu madde 24 kapsa- cak OG§'lcre katihmi saglaiunalidir.
minda yapilacak bir degi§iklikle, serbest
mcslck tVlemclcrindcn yapilan %21.4 ora- 8. YlD kapsaminda yapilm ak lylor 2114
1090
nindaki gelir veigisi slopajinin, YlD kap- sayili Devlct lhale Kanunu
samindaki yalinmlarda daha dii§iik bir Muhasebei Dmumiye KanilllU
5. Vergileme agismdan;
■ i t . ........... I ...................... . I » .
..............