docgamalı haç ile kızıl yıldız arasında-trt belgeseli-yön
download 
Şikayet Transkript
gamalı haç ile kızıl yıldız arasında-trt belgeseli-yön
Tümka Bahçesaray 1 Kasým - Aralýk 2005 36. sayý içindekiler 03 .. Baþyazý - Celal Ýçten 04 .. Kýrýmoðlu’nun Kurultay Konuþmasý 15 .. Kýrým Hanlýðý Kronolojisi - V Oðuz Çetinoðlu 19 .. Celal Ýçten’in Kurultay Konuþmasý 20 .. Kurbanlarýmýzý Kýrým’da Keselim Kampanyasý - 2006 24 .. “Gamalý Haç ile Kýzýlyýldýz Arasýnda” Emre Kulcanay 25 .. Yeni Kitaplar 26 .. Kýrým Tatar Göç Hikâyeleri:1 F.Tutku Aydýn Okuyucularýmýza teþekkür ederiz Bahçesaray Dergisi bugün 30 ülkeden 6000 kiþiye ücretsiz olarak ulaþýyor. 4500 dergi postaya veriliyor geri kalaný elden daðýtýlýyor. Kýrým, Türkiye, Almanya, ABD, Avustralya, Belçika, Bulgaristan, Fransa, Hollanda, Ýngiltere, Ýsviçre, Kanada, Kazakistan, Kýrgýzistan, Kosova, Kuzey Kýbrýs Türk Cumhuriyeti, Litvanya, Macaristan, Moldova, Özbekistan, Romanya, Rusya, Polonya, Tataristan ve Ukrayna’daki okurlarýmýza, üniversite kütüphanelerine, sivil toplum kuruluþlarýna gönderilen dergimizi okumasýný istediðiniz Kýrým dostlarýnýn adreslerini de bize ulaþtýrabilirsiniz. Dergimiz sizlerin katkýsýyla büyüyor. Okuyucularýmýza teþekkür ederiz. Bahçesaray Dergisi BAHÇESARAY ISSN-1304-7744 Kýrým Türkleri Kültür ve Yardýmlaþma Derneði Ýstanbul Þubesi Dernek Adýna Sahibi Celal Ýçten Yazý Ýþleri Müdürü Özgür Karahan Yazýþma Adresi Dr. Ahmed Ýhsan Kýrýmlý Kýrým Tatar Türkleri Kültür Evi Akkoyunlu Sok. No: 52 Çapa - Ýstanbul Ýletiþim Tel. : (212) 534 92 31 Faks: (212) 635 26 11 Bahçesaray Dergisi [email protected] www.bahcesaray.org Dernek [email protected] www.kirimdernegi.org www.kirimturkleri.com Baský HAS Matbaacýlýk Asmalý Çeþme Sok. 6/7 Sultanahmet - Ýstanbul (212) 518 22 97 Aidatlarýnýz ve baðýþlarýnýz için derneðimizin hesap numaralarý ÝÞ BANKASI - Þehremini Þb. : 1195740 Bahçesaray’a gönderilen yazýlar basýlsýn, basýlmasýn iade edilmez. Yazýlarýn sorumluluðu yazarlara aittir. Yayýn türü : Yerel Süreli Yayýn. - Ýki ayda bir yayýmlanýr. - Üyelerimize ücretsiz daðýtýlýr. Derneðimiz 21.12.1992 tarih ve 92/3924 sayýlý Bakanlar Kurulu kararý ile “kamu yararýna” dernektir. b aþ yazý Sevgili okuyucular ve Kýrým dostlarý, Bu sayýmýzda da sizinle olmanýn sevincini yaþýyorum. Bir mübarek kurban bayramýný daha geride býraktýk. Dernek olarak organize ettiðimiz “Kurbanlarýmýzý Kýrým’da Keselim” kampanyasý baþarýlý bir þekilde, katýlýmcýlarýnýn sayýsý artarak devam ediyor. Kurbanlarýmýz Milli Meclisimiz ve müftülüðümüzün organizasyonunda Ýslâmî usullere göre eksiksiz olarak yerine ulaþtýrýlmýþtýr. Bu sene de kurbanlarýný Kýrým’da kestirenler yalnýz Türkiye’mizden deðildi. Almanya Ülkücü Türk Federasyonu ve Fransa Ülkücü Türk Federasyonu da kurbanlarýný Kýrým’da kestirerek hem halkýmýza hem de milli meclisimize destek vermiþtir. Bizleri bu sene de unutmadýklarý için teþekkür ederim. * Ocak ayýnda 10. ölüm yýldönümünü rahmetle anacaðýmýz Av. Müstecip Ülküsal için bir anma günü planladýk. 3 Þubat 2006 Cuma günü saat 19:00’da derneðimizin konferans salonuna tüm Kýrým dostlarý davetlidir. * 2005 yýlý sonlarýnda Ukrayna Ýstanbul Baþkonsolosluðu derneðimizde yemeðimize katýlarak milletimizin sorunlarýný dinledi ve bize destek verdi. Ukrayna’nýn Ýstanbul Baþkonsolosu’na ve yardýmcýlarýna teþekkür ederiz. Derneðimizde yeniden yapýlanan halk oyunlarý çalýþmalarý süratli bir þekilde devam ediyor. Eðitim Ukrayna devlet sanatçýsý Cemile Osman tarafýndan veriliyor. Halk oyunlarý çalýþmalarý derneðimizden baþka Zeytinburnu’da “Kýrýmlý Ýsmail Rüþtü Olcay Çok Programlý Lisesi” ve Baðcýlar’da “Ýsmail Gaspýralý Ýlköðretim Okulu”nda yapýlýyor. Derneðimiz bu halk oyunlarý çalýþmalarýný her yaþtan ilgililerin katýlýmýyla 2006’da da sürdürecektir. Derneðimizdeki Kýrým halk oyunlarý kýyafetleri için maddi desteðinizi bekliyoruz. * Aralýk 2005 tarihinde Kýrým’da toplanan 4. Millî Kurultay’ýn 4. bölümüne katýldýk. Ukrayna genel seçimleri, 1944 sürgününün dünyaca soykýrým olarak tanýnmasý gibi önemli konular tartýþýldý. Ukrayna genel seçimleri milletimiz için her zaman çok önemli olmuþtur. Milletimiz iki temsilcisini M.A.Kýrýmoðlu ve Refat Çubar’ý Ukrayna parlamentosunda vekil tayin etmiþti. 26 Mart 2006’da yapýlacak yeni seçimler de çok önemlidir. Halkýmýz mutlaka seçimlerde oyunu Kurultay kararlarýna göre kullanmalýdýr. Bu bizim milli mücadelemizin ana unsurudur. Var oluþumuz ve geleceðimiz buna baðlýdýr. Milletimizin birliðini bozmak isteyenler çýkacaktýr. Milli kurultayda seçilemeyenler milletimize raðmen deðiþik yollar arayacaklardýr. Ama bunlar unutmasýnlar ki milletimiz bunlarý geçmiþ yýllarda gördü ve itibar etmedi. (Aksakallar, koordinasyoncular, Ruslarla iþbirliði yapanlar.) Meclis’in ve Kurultay’ýn niçin karþýsýnda olurlar, niçin onun otoritesini bozmak için guruplar birlikler kururlar, niçin baþka millet insanlarý ile ortaklýk yaparlar (Araplar ve Ruslar) anlamak mümkün deðil. Zaten sürgün yerlerinde ve Sovyet eðitim sistemi içinde milletimizin millî kimliðini bozmaya çalýþtýlar. Ama Allah’a þükür ki milletimiz dimdik ayakta ve þuurlu bir þekilde Kurultay’ýna ve Milli Meclis’ine baðlýdýr. Dünyada benzeri olmayan bir mücadele ile 50 yýl sonra insanlarýmýz vatanlarýna dönmeye baþladý. Elbette bu mücadelemizin kararlý kahramaný, milleti için hayatýný hiçe sayan MUSTAFA ABDÜLCEMÝL KIRIMOÐLU’nun mücadelesini unutmamak lazým. Milletimizin baþýna gelenler unutulmamalý, iþbirlikçileri iyi tanýmalýyýz ve onlara meydan vermemeliyiz ki vatanýmýzda daha saðlam kök salalým ve Kýrým yeniden Türk ve Ýslam topraðý olsun. Vatan yolundaki mücadelemizde Allah hepimizin yardýmcýsý olsun. Celal ÝÇTEN Kýrým Türkleri Kültür ve Yardýmlaþma Derneði Ýstanbul Þubesi Baþkaný 18 MAYIS 1944 KIRIM TÜRKLERÝ SOYKIRIMI www.surgun.org Bahçesaray 3 Kýrýmoðlu’nun Kurultay Konuþmasý IV. Qýrýmtatar Milliy Qurultayý’nýñ dörtünci sessiyasýnda Milliy Meclis reisi Mustafa Qýrýmoðlu’nuñ maruzasý Sayðýlý Qurultay delegatlarý, urmetli musafirler! Belli olðaný kibi, IV. Qurultay’nýñ üçünci sessiyasý eki yýl evel, 2004 senesi 10-12 Sentyabr künlerinde prezident saylavlarý arfesinde olýp keçti. Böyle oldý ki, IV. Qurultay’nýñ bu sessiyasý da saylavlardan evel ötkerile. Lâkin bu sefer saylavlar Ukraina Yukarý Radasý’na, Qýrým Muhtar Cumhuriyeti ve yerli akimiyet organlarýna olýp keçecekler. Onýñ içün bu sessiyada memlekette olðan muim vaqialarnen baðlý esas meseleler baqýlacaq. Bundan ðayrý, elbette, halqýmýznýñ muim ve aktual meseleleri müzakere etilecek. Malüm olðaný kibi, Qýrýmtatar Milliy Qurultayý Reglamentiniñ (tüzüðünün) 3.3-nci maddesine binaen Qurultay’nýñ nevbetteki sessiyasýnýñ keçirilüvi aqqýnda Milliy Meclis delegatlarný sessiya baþlamazdan eñ azý 1 ay evel haberdar etmek kerek. Lâkin biz bazý sebeplerge köre, Reglamentniñ mezkûr maddesine riayet etmedik. Birinciden, nasýldýr siyasiy firqa ya da siyasiy firqalarnýñ bloký ile parlament saylavlarýnda iþtirak etmek elveriþli olðanýný bilmek içün ve Qurultay delegatlarýna öz tekliflerini teklif etmek maqsadýnen biz bloklarða nasýl þartlar ile kirmek kerekligini bilmek kerek edik. Olacaq saylavlar boyunca Qurultay’nýñ qararý çýqarýlmazdan evel biz 2001 senesi 31-Ýyül’de (Temmuz) Milliy Meclis ve Ukraina Halq Areketi (UHA-NRU) arasýnda imzalanðan siyasiy iþbirlik aqqýnda Añlaþmaða kore iþ tuttýq. UHA ise “Naþa Ukraina” blokýna kirmek qararýna kelgeni içün bu sene 3-Dekabr’de (Aralýk) “Naþa Ukraina” bloký toplaþuvýnýñ qararýný bilmek zarur oldý. Toplaþuvnýñ ötkerilecek künü belli olðan soñ, biz Milliy Meclis azalarýný toplap, Qurultay sessiyasýný keçirmek qararýna keldik. Reglamentniñ talaplarý boyunca sessiyaný 16-Dekabrden evel keçirmek mümkün degil edi. Lâkin “O výborah VR ARK, mestnýh sovetov i selskih, poselkovýh, gorodskih golov” (mahalli , þehir kasaba þehir Sovyetleri baþkanlýðý K.Ö.C. Yüksek Radasý seçimleri hakkýnda) Ukraina qanunýnýñ 34-nci maddesiniñ talaplarýný riayet etmek içün vaqýt az qaldý. Milliy Meclis’niñ bazý azalarý Qurultay sessiyasýnýñ 5 kün evel belgilenmesine qarþý çýqtýlar, atta bu aqta Meclis’ke qarþý yazðan rustilli gazetlerniñ saifelerinde öz fikirlerini bastýracaq oldýlar. Lâkin bu demagogiyadýr, çünki Reglamentni azýrlaðanda ve qabul etkende biz olacaq vaqialarný köz ögüne ketirip olamaz edik. Delegatlar içün bir ay müddet olar sessiyaða azýrlansýnlar dep berile, lâkin bu Reglament qaideleri baþqa, emiyetli meselelerge qulaq asmamaq kerekligini bildirmey. Niayet, fevkalade vaqialar peyda olsalar bile, biz Qurultay delegatlarýný 2-3 kün içinde çaðýrta bilemiz. Özümiz azýrlaðan Reglamentniñ birde-bir maddesine riayet etmek maqsadýnen milletimiz içün muim meselelerimizni çezmemek büyük hata yapmaqtýr. Bundan ðayrý, Qurultay Reglamentine daa bir madde qoþmaq kerek dep sayam. Bu maddege binaen, Milliy Meclis vaziyetke köre qarar alðan soñ sessiyaný 30 kün içinde degil de, daa da qýsqa müddette çaðýrtmaq uquðý olmalý. Keçken prezident saylavlarýndan alýnðan hulâsalar Þübesiz, keçeyatqan yýlnýñ siyasiy vaqialarýndan birisi bütün Ukraina’da olðaný kibi, halqýmýz içün de prezident saylavlarý oldý. Semetdeþlerimizni baþqa namzetler içün degil de, Ukraina demokratik quvetleri blokýndan prezident namzeti içün öz reylerini bermege davet etkenimiz aqqýnda laqýrdý ketmeycek, çünki bu mevzu Qurultay’nýñ keçken sessiyasýnda ve saylavaldý kampaniyasý çerçivesinde müzakere olundý. 4 Buný hatýrlatmaq ister edim ki, V.Yuþçenko’nýñ namzetine qoltutmaq içün sessiyada iþtirak etken 226 delegattan 224-i rey berdi, tek 2 delegat bitaraf oldý. Bu qararða bir delegat bile qarþý çýqmadý. Qurultay’nýñ qararýný ömürge keçirmek içün Milliy Meclis’niñ episi qurumlarý ve ekseriyet Qýrýmtatar içtimaiy-siyasiy teþkilâtlarý çalýþmaða baþladýlar. Areketlerniñ vazifesi saylavlarda vatandaþlarýmýznýñ faal iþtirakini teminlemek ve V.Yuþçenko namzetine qoltutuv boyunca qararný añlatmaqtan ibaret edi. Lâkin Qýrýmtatarlar arasýnda saylavlar boyunca halqýmýznýñ vekâletli organýnýñ noqtai nazarýnen razý olmaðanlar bar ediler, em bugün de barlar. Böyle vatandaþlarýmýznýñ ekseriyetinde muayen siyasiy fikirler yoq, lâkin olarnýñ esas vazifesi Milliy Meclis’te ve Qurultay’da çýqarýlðan qararlarða mýtlaqa qarþýlýq bildirmektir. Saylavlar vaqtýnda Milliy Meclis’niñ ekseriyet muhalifleri “Qýrýmtatar halqýnýñ içtimaiy-siyasiy küçleri koordinatsion keñeþinde” birleþtiler. Muhalifler arasýnda Keñeþ’ke Qýrýmtatar Milliy Areketi (QMA-NDKT)niñ qalýntýlarý (olar sovetler vaqtýnda kommunistik ðayege qoltuttýlar, 1997 senesi Qurultay qararýnen Meclis erkânýndan çýqarýldýlar) ve 1998 senesi parlament saylavlarý arfesinde Donetsk’te meydanða ketirilgen Ukraina musulmanlarý firqasýnýñ Qýrým bolüginiñ azalarý da bulundýlar. Belli olðaný kibi, bu “Koordinatsion keñeþ” saylavlarda iþtirak etmemek qararýný çýqarðan edi. Bu “keñeþniñ” erkânýna “sektsiya” olaraq kirgen Donetsk’teki musulman firqasý Qýrým’daki bolüginiñ azalarý V.Yanukoviç’ke qoltutacaðýný qatiyen bildirdi. Onýñ içün Milliy Meclis’ke qarþý çýqqan bu muhaliflerniñ maqsadý böyle edi: saylavlarða barýlmaycaq, eger barýlsa bile, reyler Yanukoviç’ke berilmek kerek edi. Saylavlarda iþtirak etmemek qararýna Qýrým’daki belli diniy sektalarnýñ vekilleri “vahhabitler” ve “hizb ut-tahrir”niñ azalarý qoltuttýlar. Olar bu devlet musulman devleti olmaðaný içün prezident saylavlarýnda iþtirak etmek zarur degil, Quran-ý Kerim’de ise saylavlar aqqýnda yazýlmaðanýný, saylavlar “tañrýtanýmazlarnýñ” uydurmasý olðanýný bildirdiler. Qayd etmeli ki, bazý “hizbutlar” ve “vahhabitler” saylavlarda iþtirak ettiler ve V.Yanukoviç’ke rey berdiler. Ðaliba, Qurultay’nýñ iþine zarar ketirmek istegi “ilâhiy maqsatlardan” daa ziyade emiyetli oldý. Bazýda V.Yanukoviç’ke qoltutmaq içün musulman firqasý tarafýndan qandýrýcý “deliller” olaraq salmaqlý maddiy yardým darqatýla edi. Böyle adiseler de oldý: meselâ, Baðçasaray rayonýnda bir-qaç vahhabit Yuþçenko içün rey berdi. Öz iþinden marum etilmege ya da bergi ve baþqa devlet hýzmetleriniñ teþkerüvleri neticesinde berbat olmaða istemegen bir-qaç Qýrýmtatar Qurultay’nýñ qararýný red etti ve akimiyet tarafýndan teklif etilgen namzet içün çalýþtý. “Hizbutlar”, “vahhabitler”, “musulman firqasýnýñ” ve “koordinatsion keñeþiniñ” tarafdarlarý ve baþqalarýnýñ Qýrýmtatar cemaatçýlýðýnda büyük emiyeti yoq, vatandaþlarýmýzða olarnýñ tesiri halq arasýnda Qurultay’nýñ itibarýnen teñeþtirmek mümkün olmaðanýný köz ögüne alýp, Milliy Meclis’niñ esas vazifesi semetdeþlerimizge saylavlarda faal iþtirak etilüviniñ muimligini añlatmaqtan ibaret oldý. Bizim teþviqat kampaniyamýz saylavaldý kampaniyasýnýñ ketiþatýnda bütün Ukraina boyunca eñ nizamlý, tertipli þekilde alýp barýldý, demek mümkün. Birazdan buný muhaliflerimiz de añladýlar. Biz birde-bir namzetke ya da onýñ tarafdarlarýna qarþý itibarný tüþüre bilgen malzemelerni (kompromat) darqatmadýq, olarða qarþý aqaretlev sözleri Bahçesaray qullanmadýq. Biz tek vatandaþlarýmýzða Qýrýmtatar halqý V.Yuþçenko namzetine qoltutmaq kerekligi aqqýnda Qurultay’nýñ müracaatýný añlatmaða týrýþtýq. Lâkin bularný qarþýlýq bildirgen diger taraf aqqýnda aytýp ola bilmem. Men Qýrým’da çýqqan çoqtirajlý rustilli gazetlerniñ saifelerinde V.Yuþçenko ve onýñ tarafdarlarý adýna yazýlðan aqaretler ve saylavlardan evel ötkerilgen mitingler ve toplaþuvlarda muhaliflerimiz tarafýndan darqatýlðan veraqalar aqqýnda toqtalmaq istemeyim. V.Yuþçenko’nýñ Qurultay sessiyasýna sahte muracaatný matbuatta ve veraqalar þekilde darqatýp, milletlerara davaný çýqarmaq ýntýluvý olarnýñ eñ aþaa usullarýndan biri oldý. Muracaatnýñ mundericesine köre V.Yuþçenko ðalip çýqsa, Qýrým’da akimiyet Qýrýmtatarlarnýñ eline berilir, Ruslar ise Qýrým’dan quvulýr emiþ. Bu sahte malümat Anayasa mahkeme ceryanýnda V.Yanukoviç’niñ tarafdarlarý tarafýndan saylav qanuncýlýðýný bozðan þaatý olaraq iþletilgenine baqmadan, milletlerara týnçlýqný bozðan havflý sahtelik içün iç bir kimse cezalanmadý. Buña köre, þimdi saylavaldý kampaniyasýnda fitneler daa da keñiþ ve cezasýz qullanýlacaq. Buña baqmadan, men bu fitne Qýrým territoriyasýnda prezident saylavlarý neticelerinde emiyetli rolni oynadý, dep saymayým. Mýnda eñ muim faktor olaraq çeþit içtimaiy tedqiqatlarða binaen Qýrým’da yaþaðan rustilli grajdanlar (vatandaþ) 70 fayýzýnýñ ziyadesi Rusiye siyasetine qoltuta, Qýrým’nýñ kelecegini Rusiye erkânýnda körmege istey, tek Milliy Meclis’ke degil de, umumen episi Qýrýmtatarlarða menfiy münasebet bildire. Tek Qýrým’da degil, bütün Ukraina boyunca Yuþçenko “ðarbiy siyasetke qoltutqan”, “bander”, “Rusiye’ge qarþý” olðaný , Yanukoviç ise Rusiye’ge yaqýnlaþmaq, rus tiline devlet statusýný bermek istegeni aqqýnda sahtece pekingen fikirler saylavlarnýñ neticelerini em Qýrým’da, em Ukraina’nýñ ekseriyet rustilli rayonlarýnda köstere bile edi. Bu neticeler rustilli elektoratýnýñ (seçmenler) demokratik quvetleri belli bir qýsmý saylav kampaniyasý semereli alýp barýlsa bile Yuþenko’ða qoltutacaðýna pek kuçük imkân yarata ediler. Buña esaslanýp bizim saylavaldý þtabýmýznýñ (þeflik) faaliyeti tek öz Qýrýmtatar elektoratý ile çalýþtý. Ayný böyle vaziyet parlament saylavlarýnda olmasý beklenile. Çünki Qýrým elektoratý fikirleriniñ deñiþüvi kozetilmey. Bunýñ tek bir farqý olacaq: bu saylavlarda memuriyet resursý belli bir firqanýñ faydasýna keniþ ve açýq-aydýn surette iþletile bilmez. Prezident kampaniyasýnýñ ketiþatýnda tek birinci turda degil de, soñki eki turda da akimiyetniñ saylavcýlar cedvellerinen manipulâtsiyalar biz içün eñ büyük mesele oldý. Bu ayýn-oyunlar neticesinde vatandaþlarýmýz adlarýnýñ ekseriyeti saylavcýlarnýñ cedvellerinde yoq edi. Meselâ, Milliy Meclis’niñ adliye hýzmetiniñ yolbaþçýsý E.Avamileva 2004 senesi 9-Noyabr’de K ( asým) Aqmescit’te ötkerilgen tögerek masada Qýrýmtatarlar toplu yaþaðan bazý qasabalarda rey bermege uquqý olðan adamlarnýñ 50 fayýzða yaqýn saylav bülletenlerini alýp olamadý. Mezkûr hýzmet faal saylavcýlar içün hatýrlatmalar (pamyatki) azýrladý. Hatýrlatmalarnýñ 100 biñ nüshasý regional meclisler vastasýnen darqatýldý. Anda saylavcýlarnýñ aq-uquqlarýný talap etüv boyunca qullanma da bar edi. Neticede 21-Noyabr’de ve 26-Dekabr’de rey berüvniñ nevbetteki turlarýnda böyle büyük sahtelikler olmadý. Þübesiz, prezident saylavlarýnda Yuþçenko’nýñ rustilli saylavaldý Qýrým þtabý rustilli elektoratýnen çalýþtý. Evelden közde tutulðanýna köre, bizim þtablarýmýz arasýnda üzviy iþbirlik ve biri-birine yardým olmaq kerek edi. Lâkin böyle olmadý. V.Yuþçenko Qýrým’daki þtabýnýñ yöneliþini bir memur özaralarý olðan toplaþuvda bildirdi. Ebet, bu sözlerni Qýrýmtatarlar eþitmemek kerek edi. “Çtobý privleç russkoyazýçnýy Bahçesaray elektorat, nam nujno distantsirovatsya ot krýmskih tatar, no v takoy mere, çtobý ne poteryat ih golosa” - dedi o. (rusdilli seçmenleri bizden yana çekmek için kýrýmtatalarýndan uzak durmalýyýz, onlarýn oylarýný kaybetmeyecek ölçüde) Olar Qýrýmtatarlardan pek qolay çetlendiler, amma rustilli elektoratýný ise celp etip olamadýlar. Belli oldý ki, çoqsu yerlerde Yuþçenko þtabýndan resmiy közetciler bile öz reylerini Yanukoviç’ke berdiler. Qýrýmtatar elektoratýný ise olar “coya” bilmez ediler, çünki bu elektorat öz fikirlerine ve büyük vekâletli organýnýñ qararýna esaslandý. V.Yuþçenko rustilli þtabýnýñ vekillerinen yerlerde qonuþqan Qýrýmtatarlardan böyle fikirlerni eþitmek mümkün edi: “Bugünde Qýrým’da bizim reylerimiz çoq olðan maalde olar özlerini böyle þekilde alýp barsalar, ðalebe qazanýlðan soñ bizge nasýl munasebet kösterir ekenler?” Alðan malümatlarný kelecekteki saylav kampaniyalarýnda iþletmek maqsadýnen, biz prezident saylavlarýnda Qýrýmtatarlarnýñ iþtirak etüvini tafsilâtlý ve adaletli surette talil ettik. Ebet, episi bizim vatandaþlarýmýz elektorat olaraq özüni alýp baruv aqqýnda, hususan, Qýrýmtatarlarnýñ sayýsý az olðan saylav uçastkalarý aqqýnda aytýp olamaymýz. Prezident saylavlarýnda Qýrýmtatarlarnýñ iþtiraki aqqýnda umumiy teessuratlarný bilmek içün Qýrýmtatarlarnýñ sayýsý 80 ve ondan ziyade fayýzný teþkil etken “test” saylav uçastkalarýndan malümatlar alýndý. Ayný bu uçastkalarda rustilli saylavcýlarnýñ rey berüvini belgilemek içün Qýrýmtatarlar asýlýnda yazýlmaðan uçastkalardan malümatlar alýndý. Tedqiqatlarýmýznýñ umumiy neticelerine köre, prezident saylavlarýnda qararnen 120-122 biñ vatandaþýmýz iþtirak etkenini bildik. Saylavlarda iþtirak etken semetdeþlerimizden V.Yuþçenko içün qararnen 108 biñ adam, 89-90 fayýzý öz reyini berdi. Mýnda, bu zalda saylavaldý kampaniyasýnda faal iþtirak etken ve bizim muvafaqiyetimiz içün çalýþqan adamlarnýñ çoqusý toplandý. Soñ ise olar Milliy Meclis’niñ daveti boyunca Kiyev’deki kutleviy aktsiyalarda faal iþtirak ettiler. Bu yük minberden olarða ve daa bu zalda olmaðan baþqa çoq vatandaþlarýmýzða samimiy minnetdarlýq bildirem. Belli olðaný kibi, çeþit sahtelikler az olðan soñki turnýñ rey berüvinde saylavcýlarnýñ umumiy sayýsý 1.159.437 adamný teþkil etti. Olardan V.Yuþçenko içün 178.755 adam rey berdi, bu 15,41 fayýzný teþkil etti. Böyleliknen, bütün Qýrým’da Yuþçenko içün rey berilgen 15,41 fayýzdan qararnen 10,5 fayýzýný Qýrýmtatarlar teþkil ete. Eger de Qýrým’da matbuatta bazýda yazýlðaný kibi “Qýrýmtatar faktorý” olmasa edi, cumhuriyet boyunca V.Yuþçenko içün berilgen reylerniñ fayýzý Ukraina boyunca qararnen baþqa ekseriyet rustilli regionlarda 4-5 fayýz (Donetsk’te, Aqyar’da) kibi olur edi. Buný eminliknen aytmaq mümkün. Bu malümatlarða köre, Qurultay’nýñ qararýna ve halqýmýzða yapqan muracaatqa baqmadan, V.Yanukoviç içün qararnen Qýrýmtatar saylavcýlarýnýñ 10-11 fayýzý rey berdi. Belki böyle neticelerni kelecek saylavlarda da köre bilemiz. Lâkin bu raqamnýñ eksilüvi ya da ösüvi saylav kampaniyamýznýñ teþkil etilmesine baðlý. Aðýmdaki yýlnýñ 19-Fevral’de (Þubat) Milliy Meclis’niñ 133-nci toplaþuvýnda prezident saylavlarýnýñ neticeleri müzakere olundý ve bizim semetdeþlerimiz saylavlarda faal iþtirak etmegen regionlarda regional meclislerniñ esabat-saylav konferentsiyalarný ötkermek qararýna kelindi. Bu regionalarða qararnen 25 fayýz rey etiþmegen Qarasuvbazar rayoný, qararnen 24 fayýzý rey berilmegen Kezlev þeeri ve Aqyar þeeri kirdi. Aqyar’da atta regional Meclis’niñ reisi V.Yanukoviç’ke qoltuttý, o buný akimiyet onýñ biznesini bozmaq istegeninden sebep yapqanýný añlattý. Prezident saylavlarýndan alðan hulâsalarýmýz Saylavlarnýñ neticeleri beyan etilgen soñ, elbette, akimiyet 5 q urultay deñiþecegi aqqýnda mesele peyda oldý. Baþýnda Qýrým Cumhuriyeti’niñ akimiyet vekilleri özlerini ðalip köstermege týrýþtýlar. Biz mýnda 80 fayýzdan ziyade rey qazandýq, demek ki, halq bizge qoltuta ve akimiyetni deñiþtirmek aqqýnda laqýrdý ketmeycek, degen tüþünceler yer aldý. Anayasaða binaen Qýrým Muhtar Cumhuriyeti ükümetiniñ erkânýný cumhuriyetniñ parlamenti teþkil etkeni de köz ögüne alýndý. Parlament deputatlarýnýñ ekseriyeti ise saylavaldý kampaniyasý vaqtýnda V.Yanukoviç’ke çalýþtý. Lâkin birazdan cumhuriyette yolbaþçýlýq meselesi Kiyev’de baqýlacaðý aqqýnda belli oldý. O maalde çoqsu memurlar ve rayon devlet memuriyetleriniñ baþlarý Kiyev’ge Prezident ve “Portaqal tüsteki inqalâbý”nýñ baþqa yolbaþçýlarýnen körüþip, olarða özleriniñ kerekligini isbat etmege, yañý akimiyetke “iþanç ve adalet ile” hizmet etmege azýr olðanlarýný aytmaq maqsadýnen çoq qatnadýlar. Bazýlarý evelki kibi Kiyev’ge çeþit yeþil kâðýtlarnen tolu “diplomatlarnen” kettiler. Men olar öz maqsatlarýna etmediler dep aytýp olamayým. Birden Qýrým’da, hususan memurlar arasýnda, V.Yuþçenko’ný acýðan adamlar çoq peyda oldý. Olar, çeþit sebeplerden oña öz müsbet munasebetlerini açýq-aydýn sanki kösterip olamadýlar, onýñ saylav kampaniyasýnda da iþtirak etip olamadýlar. Lâkin, aytýlðaný kibi, olar “can-yürekten” Yuþçenko ile oldýlar. Elbette, biz de cumhuriyetniñ yañý ükümetiniñ qurulýþýna lâqayd baqmadýq. Lâkin bizim noqtai nazarýmýz böyle edi: “Biz, Qýrýmtatarlar, Qýrým’da saylavlarda yañý prezidentke qoltutqan siyasiy küç olaraq imtiyazlar soramaycaqmýz. Lâkin kadrlar meselesinde Qýrýmtatarlarnýñ diskriminatsiyasý (ayrýmcýlýk ) bitecek dep ümüt etemiz. Yani V.Yanukoviç saylavlarda ðalip çýqsa bile biz ayný böyle talaplarný qoyar edik”. Bu noqtai nazarýmýzný yañý yolbaþçýlýqnýñ yük vazifedar þahslarýnen körüþkende em de matbuat kütleviy vastalarýna bergen intervyularýmýzda (mülâkat) bildirdik. Cumhuriyet’niñ yük vazifelerine biz tek Qýrým’da Prezident’niñ temsilcisi yerine öz namzetimizni teklif ettik. Saylavlardan soñ bu yýl 4-Fevral’de Ukraina Yukarý Radasý’nýñ sessiya zalýnda V.Yuþçenko ile birinci qýsqa körüþüv vaqtýnda kadrlar meselesi boyunca laqýrdý ettik. Prezident qadrlar meselesinde deñiþmeler Kiyev’den kelgen qarar neticesinde degil de, çalýþqan qanuncýlýq normalarýnda olacaðýný añlattý. Kýrýmoðlu: “Kýrým Tatar halkýnýn egemenlik bildirisi Sovyetler Birliði daðýlmadan önce, Ukrayna devleti yokken açýklandý. Rusya Kýrým’ý kendine baðlamak istemiþti.” Saylav kampaniyasýnda Qýrýmtatarlarnýñ rolüni eksiltmek ýntýluvlarý da yüz berdi. Hususan böyle ýntýluvlar saylavlar vaqtýnda ittifaqdaþ olðan adamlar tarafýndan yapýldý. Añlaþýla ki, öz emiyetini kötermek içün baþqalarýný çetleþtirmek kerek, çünki Qýrým’da Prezident içün az reyler berildi. Kiyev’ge nasýldýr “analizler” yollanýldý. Olarda Qýrýmtatarlar saylavlarda passiv iþtirak etkenleri, em Yuþçenko em de Yanukoviç içün reyler berilgeni aqqýnda bildirildi. Bu delilge esas olaraq QMPU Universiteti’niñ rektorý F.Yaqubov onýñ universitet yataqhaneleriniñ qurucýlýðýna V.Yanukoviç maddiy yardým etmege vade bergeni, F.Yaqubov ise onýñ iþançlý þahsý olmaða razý olðaný delil olaraq qullanýldý. Bundan: ayneci Qýrýmtatarlar “yýmýrtalarný çeþit sepetlerge qoymaq qararýna keldiler”, Yani eki namzet içün de reylerni berdiler, degen hulâsa çýqarýldý. Bu iþte olarnýñ yahþý yardýmcýlarý. Qýrýmtatar siyasiy yaþayýþýnda endi iþtirak etmegen “koordinatsion keneþiniñ” vekilleri oldýlar. Sanki halqnýñ ekseriyet qýsýmý olarný diñlep, saylavlarný red etti ya da Yanukoviç içün rey berdi. Onýñ içün kelecekte nasýldýr Milliy Meclis ya da Qurultay’nen degil de, tek olarnen iþ körmek lâzim emiþ. Olar V.Yuþçenko’ða o saylavlarda ðalip çýqqaný içün oný “can-yürekten hayýrlap” mektüpni yolladýlar ve oña Qýrýmtatar meselesi boyunca özlerini “konsultantlar” olaraq teklif ettiler. Qýrým’da saylavaldý rustilli V.Yuþçenko þtabýnýñ yetekçilerinden bazýlarý saylavlar bitken soñ biri-birinen ve, elbette, Milliy Meclis’nen añlaþmayýp cumhuriyetniñ yañý yolbaþçýlýðýný meydanða ketirüv boyunca merkezlerni teþkil etmege, olacaq vezirlerniñ ve rayon devlet memuriyet baþlarýnýñ cedvellerini tüzmege, soñra ise bu cedvellerni “týqýþtýrmaq” içün Kiyev’ge qatnamaða baþladýlar. Bizge belli olðaný kibi, eñ yük vazifelerge keliþmegen, biznes boyunca emekdaþ ya da cedvelni tüzgen adamða “öz adamý” olðan 6 namzetler teklif etildi. Neticede, bu teklifler ömürge keçirilse edi, yañý ükümet evelki ükümetten daa da yaramay ve ziyade þovinistik olur edi. O, 8 künden soñ Qýrým’ða kelecegini ayttý ve anda Milliy Meclis yolbaþçýlarýnen körüþecegini, kadrlar deñiþmelerinen baðlý episi meselelerni müzakere etip, Milliy Meclis’nen añlaþacaðýný qayd etti. Þaraitler deñiþüvi sebebinden köre, Prezident Qýrým’ða kelip olamadý. Prezident ile R.Çubarov’nen nevbetteki körüþüvimiz 24 künden soñ - 28-Fevral’de olýp keçti. Bu körüþüvde biz esasen sürgün olunðanlarnýñ uquqlarýný ðayrýdan tiklemek aqqýnda qanunnýñ taqdiri, Prezident ve Milliy Meclis’niñ körüþüvlerini stabilleþtirüv, Qýrým’nýñ cenübiy yalýsýndaki topraq meseleleri, ðurbetlikte qalðan vatandaþlarýmýznýñ avdet problemleri ve endi vatanða qaytqanlarnýñ yerleþüv programmalarýný finansirlev meseleleri aqqýnda laqýrdý ketti. Qýrým’daki kadrlar meselesi de koterildi. Prezident oña Qýrým Muhtar Cumhuriyeti Vezirler Þurasý’nýñ reisi ve Qýrým’da Prezident’niñ temsilcisi vazifelerine teklif etilgen namzetler aqqýnda meraqlandý, lâkin biz bu namzetlernen razý olmadýq. Bu mevzuný devam etecegimiz aqqýnda qararða keldik. Niayet, 20 Aprel’de QMC Vezirler Þurasý’nýñ reisi olaraq A.Matviyenko tasdiqlandý. Bu biz içün beklenilmegen adise oldý, çünki onýñ namzetini iç bir Qýrým siyasetçisi teklif etmedi. Lâkin, þuný aytmaq isteyim ki, bu yahþý haber oldý, çünki Matviyenko bizim problemlerimizni yahþý añlaðan adam kibi belli edi ve milliy-territorial cumhuriyetni qaytarmaq bizim qanuniy talabýmýzný doðru dep saya edi. Bu aqta o özü keçken sene Qýrým’ða kelgen vaqtýnda aytqan edi. Lâkin, birazdan onýñ bu vazifede tasdiqlanmasýna quvanmaða esas olmaðaný belli oldý. Onýñ Qýrýmtatarlarða nisbeten munasebeti ve Qýrým’da olðan vaziyetni añlamaðaný ükümetniñ erkâný tüzülgeninde ve kadrlar meselesinde koründi. Onýñ birinci shemasý boyunca S.Kunitsýnnýñ ükümetine nisbeten ükümette çalýþqan Qýrýmtatarlarnýñ vaziyeti, atta fenalaþtý. Ükümet erkânýnda öz vazifelerinde bir-qaç þovinist memur qaldý. O buný parlament saylavlarý yaqýnlaþa ve Qýrýmtatarlarnýñ vaziyetini küçlendirmek, demek rustilli adamlarnýñ reylerini coymaqtýr, dep añlattý. Bahçesaray Biz onen razý olmaq qararýna keldik. Cumhuriyet yolbaþçýlýðýnda çalýþqan episi Qýrýmtatarlar istifaða çýqmaq aqqýnda arizalar yazdýlar. Böyleliknen rustilliler içün yerler boþatýldý. Biz doðrudan-doðru oña ayttýq: endi kommunistler, faþistler ve þovinistler siz olarnýñ adamý olðanýnýzný añlarlar ve siz saylavlarda beklenilgen 30 fayýz rey degil de, 70 fayýz rey qazanýrsýñýz. O böyle teklifni begenmedi, onýñ içün meseleni çezüvniñ baþqa yollarýný qýdýrmaq kerek oldý. Biz o ile rayon devlet memuriyet baþlarýný tayinlev meselesinde de añlaþýp olamadýq. Biz idare qurumlarýna, hususan rayonlarda iþke kirmek içün qattý diskriminatsiya olðanýna esaslý surette oña añlattýq. Onýñ içün biz eñ azdan 3-4 rayonda rayon devlet memuriyet baþlarý vazifelerine Qýrýmtatar mutehassýslarý tayinlenmesini talap ettik. Matviyenko milliy alâmeti boyunca tayinlemege qarþý çýqqanýný ayttý, lâkin, eger de namzetler ihtisaslý mutehassýslar olsalar, o episi rayonlarnýñ baþlarý Qýrýmtatarlar olðanýna da razý olurým, dep cevaplana edi. Namzetlerniñ ihtisas seviyesini bilmek içün komissiyalarýný meydanða ketirmek qararýna keldi. o konkurs Bu, birinciden, qanunða qarþý edi, çünki memuriyetlerniñ baþlarý Prezident qararýnen tayinleneler ve Vezirler Þurasý’nýñ yanýndaki nasýldýr konkurs komissiyalarý meydanða ketirilmeyler. Bundan ðayrý, bu komissiyalarda þovinistler olmaycaðýna kefalet yoq edi. Lâkin Matviyenko öz sözünde qattý turdý ve biz onen razý olmaða mecbur oldýq. Ýhtisaslý komissiyalar biz beklemegen neticelerni çýqardýlar. Bazý rayonlarda Matviyenko’nýñ qararýna boysunmaða ve komissiyalar qanun boyunca olmaycaðýna esaslanýp, olarný keçirmege red ettiler. Dört rayonda ise Milliy Meclis tarafýndan tevsiye etilgen namzetler komissiyadan muvafaqiyet ile keçip, ðalebe qazandýlar. Lâkin bizge eki Qýrýmtatardan ziyadesini tayinlemek mümkün degil, çünki buna ruslar öz narazýlýðýný bildirirler, dep añlattýlar. Tek milliy alâmeti boyunca memuriyet baþý vazifesine bizim tarafýmýzdan tevsiye etilgen Ýbraim Mamutov’ný tayinlemege red etkenleri bizni pek ðadaplandýrdý. O ihtisaslýq komissiyasýnda eñ çoq ball qazandý, ondan soñ ise komissiyadan keçken, milleti rus olðan namzet 4 ball eksik aldý. Bu vaziyette saylavaldý kampaniyasý boyunca ittifaqdaþlarýmýznýñ noqtai nazarý da meraqlý oldý. V.Yuþçenko þtabýnýñ yolbaþçýsý maña telefon etip, bularný ayttý: “Vý je ponimayete, çto krýmskogo tatarina ni v koem sluçaye ne naznaçat glavoy Simferopolskoy raygosadministratsii. Podderjite naþu kandidaturu!” Ýþte, mýna böyle demokrat-ittifaqdaþlarýmýz bar. Siz bilgeniñiz kibi, niayet bu sene 5 Mayýs’ta, Baðçasaray’da Milliy Meclis’niñ yolbaþçýlarý Ukraina Prezidenti V.Yuþçenko ile körüþtiler. Eki buçuq saat devamýnda olýp keçken körüþüvde biz etraflýca esas problemlerimizni koterip, olarný çezmek içün kerekli devlet qurumlarýna avale leyihalarýný azýrladýq. Leyiha 14 maddeden ibaret edi. Olardan eñ muimleri bulardýr: “O statuse krýmskotatarskogo naroda v Ukraine” (Ukrayna’da Kýrým Tatar halkýnýn statüsü) ve sürgün olunðanlarnýñ aq-uquqlarýný ðayrýdan tiklev aqqýnda qanunlarnýñ qabul etilmesini tezleþtirmek, Qýrým Muhtar Cumhuriyeti’niñ Anayasasýna Qýrým’da Qýrýmtatar tilini devlet tili kibi darqalmasýný teminlemek maqsadýnen deñiþmelerni kirsetmek, bunýñnen beraber Qýrým’da devlet organlarý meydanða ketirilgende Qýrýmtatarlarnýñ menfaatlarýný qorçalanuvý, kelecek 2006-2010 senelerde Qýrýmtatarlarnýñ yerleþüv programmasýnýñ qabul etilüvi, Qýrým tarihiy toponimikasýnýñ (coðrafî yer adlarýnýn) ðayrýdan tiklenüvi, qanunsýz qabaatlanýp apske alýnðan vatandaþlarýmýzný azatlýqqa çýqaruv ve çoq baþqalarý. Prezident biz teklif etken avaleler leyihasý boyunca iç bir itiraz bildirmedi. O bazýlarýný izaatladý ve, atta kelecek aftalarda 4-5-nci madde Bahçesaray boyunca meselelerni çezmege vade berdi. Ayný vaqýtta, o biz 1991 senesi Ýyün’de (Haziran) II. Qurultay’nýñ 1-nci sessiyasýnda qabul etken Qýrýmtatar halqýnýñ suvereniteti (egemenliði) aqqýnda deklaratsiyasýný ðayrýdan baqmaða teklif etti. Onýñ sözlerine binaen, bu deklaratsiyaða köre Qýrýmtatarlarnýñ öz müstaqil devletini qurmaq ýntýluvý Ukraina’da Qýrýmtatarlarnýñ eñ yaqýn dostlarýnda bile telâþ doðura. Biz terbiyeli surette mýnda añlaþmamazlýq bar, dep cevap berdik. Çünki deklaratsiya halqlarnýñ öz territoriyasýnda öz-özüni belgilemek halqara printsiplerine (ilkelerine ) uyðundýr ve Ukraina içün havf ola bilmez. Birazdan bazý matbuat vastalarý bu laqýrdýný Qýrýmtatar meselelerinde Prezident ve bizim aramýzda bölünüv olðaný kibi añlattýlar. Men bellesem, bu öyle degil ve vaziyetni kerginleþtirmege esas yoq. Mesele þunda ki, Prezidentke bu vesiqanýñ manasýný doðru añlatmadýlar. Çoq millionlý memleketniñ Prezidenti Milliy Meclis’nen körüþmezden evel 15 yýl evelsi Qurultay sessiyasýnýñ episi vesiqalarýnen etraflýca tanýþ olðanýný köz ögüne almaq qýyýn. Böyle iþni Prezident’niñ yardýmcýlarý ve konsultantlarý ya da mahsus tedqiqat müessiseleri becereler. Eger de bu konsultantlar mevzuný yahþý añlamasalar, mezkûr adiseler ola bile. Qýrýmtatar halqýnýñ suverenitet aqqýnda deklaratsiyasý Sovyetler Birligi darqalmazdan evel qabul olunðanýný hatýrlatmaq ister edim. O vaqýt daa müstaqil Ukrain devleti yoq edi, Qýrým’da ise Moskva’dan kelgen qarar boyunca ve yerli kommunistler firqasýnýñ yolbaþçýlýðýnda Qýrým’ný Ukraina’dan çýqarýp, oný Rusiye’ge kirsetüv boyunca referendum keçirildi. Bu vaziyette Qýrýmtatar halqýnýñ meselelerini qorçalamaq ve Kreml avantüristleriniñ ve olarnýñ Qýrým’daki yardýmcýlarýnýñ isteklerine qarþý yarýmadanýñ asýl halqý suvereniteti aqqýnda deklaratsiyanýñ qabul etilüvi kerekli ve mecbur adým edi. Bundan ðayrý, konsultantlar, ðaliba, Prezident’ke Ukraina öz mustaqilligini beyan etken soñ Qurultay ve Milliy Meclis’niñ baþqa çoq vesiqalar qabul etkeni aqqýnda haber etmege “unuttýlar”. Bu vesiqalarða köre, öz-özüni belgilev demek, milliy-territorial muhtar cumhuriyetini Ukrain devleti çerçivesinde ðayrýdan tiklemektir. Onýñ içün, men bellesem, bu meselede bizde Prezident’nen añlaþmamazlýqlar peyda olmaz. Milliy Meclis erkânýnýñ Prezident, Qýrým Vezirler Þurasý’nýñ reisi A.Matviyenko ile körüþüviniñ neticesinde müzakere olunðan Qýrýmtatar meselelerini çezüv boyunca avaleler cedveli iþlep çýqarýldý. Bu cedvel Ukraina Milliy Havfsýzlýq ve Mudafaa Keñeþi’niñ (MHMK) toplaþuvýnda baqýlacaq edi. MHMK’nýñ toplaþuvlarýnýñ künleri dört kere Qýrým’da, Kiyev’de belgilendi, lâkin çeþit tehnikiy sebeplerden toplaþuv baþqa künlerge qaldýrýldý. Ukraina ükümetinde olðan davadan ve MHMK’nýñ kâtibi Petr Poroþenko istifaða ketken soñ Qýrýmtatar problemleri boyunca mahsus toplaþuvný keçirüv meselesi daa koterilmedi. Lâkin, men bellesem, bu toplaþuv episi bir ötkerilecek. O leyihada avaleler bizim bütün 7 tekliflerimizni qaplap almaylar. Olar biz tevsiye etken kibi degil de, biraz baþqaca yazdýlar. Buña baqmadan, olarnýñ qabul etilmesi ve omürge keçirilmesi bir çoq problemlerimizniñ çezilmesine imkân açacaq. “Yardýmlarý için Türkiye Cumhuriyeti’ne çok teþekkür ederiz.” Belli olðaný kibi, bu sene 28-sentyabrde, istifaða ketken A.Matviyenko’nýñ yerine Qýrým Muhtar Cumhuriyeti Vezirler Þurasý’nýñ reisi vazifesine Prezidentniñ tevsiyesi boyunca A.Burdyugov tayinlendi ve Qýrým ükümetiniñ yañý erkâný tüzüldi. semetdeþlerimizge 600 yaqýn þahsiy evni Meclis satýn alýp berdi. Qalðanlar öz ev-mesken meselelerini öz baþýna çezmege mecbur etildiler. Bugünde mesken nevbetinde 6100 qoranta turmaqta, amma bu raqamlar evsizlerniñ episini köstere bilmey, çünki çoqusý vatandaþlarýmýz, nevbetniñ pek yavaþ yýlýþqanýný korip ve bu ayatýnda nevbet olarða kelecegine iþanmayýp, nevbetke turmaq içün vesiqalarný resmiyleþtirmeyler. 16 biñ qoranta parasý etiþmegeni sebebinden ev qurucýlýðýný bitirip olamay ve þaraitsiz muvaqqat evçiklerde yaþamaða mecbur. Aqýlýmýzda olðaný kibi, “Meclis tarafýný tutqan Tatarlar” eline keçti. Yañý ükümet meydanða ketirilgende Rus blokýnýñ yetekçisi, deputat Qýrýmtatarlar arasýnda iþnen teminlev ðayet alçaq seviyede. Episi S.Tsekov, parlamentte “þimdi akimiyet “Tatar mecslislilerniñ” eline olýp Qýrým’da 66 biñ vatandaþýmýz çalýþmaqta. Olardan tek yarýsý keçti”, dep yayðara qopardý ve Rus deputatlarýný “öz balalarý aqqýnda cumhuriyetniñ iþhaneleri ve muessiselerinde iþleyler. Qalðanlarý, daimiy tüþünmege” çaðýrdý. Asýlýnda, ükümetniñ erkânýna Rus balalarýna zarar iþi olmaðanýndan sebep, kuçük teþebbüsçiliknen oðraþa - bu, esasen, ufaq ketirmegen bir Qýrýmtatar, vitse-premyer (Baþbakan yardýmcýsý) Aziz danelep ticaret, cemaat aþý, ziraatçýlýq mahsulatýný ðayrýdan iþlev ve Abdullayev kirdi. Baðçasaray rayon devlet memuriyetiniñ baþý Ýlmi ilâhre saalarda bulunalar. Ýþsizlik fayýzý köy yerlerinde pek yük, Umerov tayinlengen soñ, Rus faþistleriniñ tarafýndan rayonda Rus semetdeþlerimizniñ 70 fayýzý ise anda yaþay. adamlarýný vazifelerden Bu içtimaiy quvmaða baþlaðanlarý, “etnik 100 millî mektebe ihtiyacýmýz var. meselelerniñ çezilmesine çistkasý” keçirilgeni aqta “Çocuklarýmýzýn ancak yüzde 10’u ana dilinde eðitim büyük maddiy vastalar matbuatta ve televideniyede çýqýþlar oldý. Asýlýnda, o veren millî mekteplerde okuyor. Bu okullarýn ihtiyaçlarýný kerek, devlet ayýrðan paralar ise yetiþmey. Qýrýmtatarlarnýñ fayýzýný karþýlamak için 6 milyon dolar gerekli.” Meselelerni çezmek içün idare apparatýnda 9,2 baþqa bir memleketlerden fayýzdan 16,7 fayýzða qadar ve halqara teþkilâtlardan salmaqlý vastalarný celp etmege imkân olmadý. koterdi. Rayonda yaþaðan ise Qýrýmtatarlar ise 25 fayýzný teþkil ete. Elbette, yapýlðan yardým içün, hususan Türk Cumhuriyeti’ne büyük Qarasuvbazar rayoný aqqýnda da ayný böyle aytmaq mümkün. Anda teþekkür bildiremiz. rayon devlet memuriyeti baþý vazifesine Albert Kangiyev tayinlengen soñ, ealiniñ 35 fayýzýný Qýrýmtatar teþkil etkenine baqmadan, idare Qýrýmtatarlarnýñ ana tilinde tasili meselesinde iþlerimiz ðayet aðýr apparatýnda Qýrýmtatarlarnýñ sayýsýný 14 fayýzdan tek 21 fayýzða qadar vaziyette. Bugünde açýlðýn 15 umumtasil mektebimizde oqutuv ve köterdi. terbiye ana tilinde alýp barýlsa da, bu mekteplerde yalýñýz 4170 bala, Yani mektep çaðýndaki balalarýmýznýñ 10 fayýzý oquy. Qalðanlarý rustilli Yani Rus þovinistleri tek Qýrým idareleriniñ qurumlarýnda mekteplerde tasil alalar. Qýrýmtatarlarnýñ musaviy iþtirakine qarþý degil de, diskriminatsiyanýñ biraz eksiltilmesine qarþý çýqýþlar yapalar. Bu mekteplerniñ pek az qýsmýnda Qýrýmtatar tilinde dersler alýp barýla, o da, esasen, fakultativ þekilinde. Milliy mekteplerimizniñ Böyleliknen, Qýrým boyunca idare qurumlarýnda Qýrýmtatarlarnýñ ekseriyeti maqsatqa uymaðan, ðayrýdan quruv ve tamirge muhtac fayýzý keçken sene içinde közge korünecek kibi deñiþmedi. O qararnen 3binalarda erleþtirilgen, kerekli tehnik vastalarnen teminlenmegen, çoqusý 4 fayýzný teþkil ete, Yani o cumhuriyette Qýrýmtatar ealisiniñ sayýsýna fenlerden dersliklerimiz yoq. Bu mekteplerni bir qararða ketirmek içün nisbeten üç buçuq kereden ziyade eksiktir. eñ azdan 6 million dollarða yaqýn para kerek olacaq. Sürgün Qýrýmtatarlarnýñ içtimaiy meseleleri aqqýnda olunðanlarnýñ yerleþüvi boyunca Programmanýñ leyihasý ise 2006-2010 seneleri Qýrýmtatar tilinde tasil bergen yalýñýz 4 mektepniñ iþke Bilgeniñiz kibi, sessiyamýznýñ kün tertibinde bazý Qurultay tüþürilmesini közde tuta. Bizim balalarýmýz ana tilinde tasil sisteminiñ vekilleriniñ ayrý mevzular boyunca maruzalarý közde tutulðan. Bu çerçivesine bütünley alýnmaq içün üzden ziyade mektep kerek olacaq. maruzalarda halqýmýznýñ içtimaiy-iqtisadiy, medeniy, tasil ve topraq meseleleri tafsilâtlý tariflenecek, onýñ içün bu çýqýþýmda ayrý meseleler Eger bir ortatasil mektepniñ qurucýlýðýna tahminen 3 million dollar aqqýnda qýsqa ve umumiy sözlernen aytýp keçecem. kerek olðanýný esapqa alsaq, bu meseleniñ çezilüvi ðayet aðýrlaþa. Amma ana tilinde tasil sistemini tiklemesek, yaqýn kelecegimizde bütünley Olðan malümatlarýmýzða binaen aðýmdaki seneniñ 1-yanvarine assimilâtsiyaða oðratýlacaðýmýz belli. Onýñ içün, menimce, eñ nufuzlý ve Qýrým’da milliy mensüpligine köre sürgün olunðan halqlarnýñ eñ esas meselelerimizden biri, bu meseleniñ çezilüvinde ilk nevbette ve vekillerinden 262 biñ Qýrýmtatar ve 3,5 biñ diger milletli (ermeni, bulðar, semereli çareler korülmesidir. ünan ve nemseler) insanlar mevcut. Böyleliknen, sürgün etilgenlerniñ umumiy miqdarýndan añýlðan millet vekilleri 1,33 fayýzný teþkil etmekte. Qýrýmtatarlarða nisbeten qanunsýzlýqlar Qýrýmtatarlar Qýrým’da ekseriyette daðýnýq tarzda yerleþtirilgen, lâkin Evelki yýllardan eksik olmaðan tarzda, bu yýl da Qýrýmtatarlarða bunýñnen beraber 1989 senesinden bu künge qadar yaratýlðan 300 nisbeten qanunsýzlýq ve diskriminatsiya areketleri devam ettirildi. qasabada halqýmýz toplu yaþay. Bu qasabalarnýñ üçte bir payý suvnen Vandallýq aktlarýna camilerimiz, mezarlýqlarýmýz, medeniyet teminlenmegen, 25-inde daimiy elektroyaqarlýq aðý yoq, gazlaþtýruv ve abidelerimiz, hususan Qýrýmtatar halqýnýñ genotsidi ve sürgünlik qattý töþeme yolnen yalýñýz 5-8 fayýzý teminlengen. Qasabalarný suv, qurbanlarýna tiklengen abideler oðratýldýlar. elektroyaqarlýqnen teminlemek içün bugünde 60 km elektrik tel yollarý ve 300 km suv aðý kerek. Keçken yýl devamýnda üç kere Milliy Meclis binasýna ucüm yapýldý. Bu cinayetlerniñ iç birisi umumen tahqiqit yapýlmadý, yapýlsa da, Halqýmýzný ev-meskennen teminlev de ðayet keskin tura. 14 yýl körgezme þekilde, bir türlü çareler korülmeyip yapýldý. Iç bir cinayetçi bu devamýnda (1991-2004s.s.) repatriantlarða içtimaiy meselelerini çezmek künge qadar tapýlmadý ve cezalanmadý. içün devlet ayýrðan paradan 7 biñ ev ve mesken quruldý em de 2100 ev ve mesken satýn alýndý. Bu yalýñýz 12,5 fayýz vatandaþlarýmýznýñ mesken Bugünde özüni “kazak” dep adlandýrðan, ameliyatta ise bandit meselesini çezdi. Bundan ðayrý Ukraina’nen añlaþmaða esaslanýp, Türk gruppirovkalarý ( haydut çeteleri) olðan çeþit Rus yarý-yarýða arbiy þekilli Halqara Ýþbirlik ve Ýnkiþaf Agentligi (TIKA) yardýmýnen 8 Bahçesaray teþkilâtlar yaþamaqta ve yañýlarý teþkilâtlandýrýlmaqta. Olarnýñ esas maqsadý öz aq-uquqlarýný qorçalaðan Qýrýmtatarlarný qorquzmaqtýr. Qýrýmtatarlarða nisbeten eñ çoq qanunsýzlýqqa yol bergenlerden uquqqoruyýcý organlardýr. Mýnda Qýrýmtatar milletli insanlarýmýz akimiyet qurumýnýñ baþqa saallarýna nisbeten eñ az miqdarda taqdim etilgen. Qurultaynýñ er bir sessiyasýndan evel biz muhtariyetniñ çeþit muessiselerine Qýrýmtatar milletine mensüp hýzmetçileriniñ miqdarý aqqýnda malümat bermelerine muracaat yollaymýz. Biz içün bu malümatlar muim, çünki biz Qýrýmtatarlarnýñ idare qurumýna integratsiya esnasýnýñ tezligi aqqýnda bilmege isteymiz. Umumen episi muessiseler böyle malümatlarný serbest taqdim ete, lâkin mahkemeler, prokuratura, militsiya, gumrükhane ve UHH (SBU) idaresi bizge ayneciliknen yazýlðan kâðýtçýqlar yollay ve hýzmetçileriniñ milletinen meraqlanmaðanlarý içün böyle malümat berip olamaðanlarýný yazalar. Qýrým’nýñ Yalý boyu episi vastalardan faydalanýp, Qýrýmtatarlarða topraqbermemege týrýþqan QMC Yukarý Þurasý Köktebel yanýndaki Týnç Körfez’ni sahte vesiqalarða esaslanýp, “Koruq topraqlarýna” kirsetkenine narazýlýq bildirgen vatandaþlarýmýzða qarþý Qýrým prokuratura ve militsiyasý reberliginiñ Qýrýmtatarlarða nisbeten þovinistik munasebetinden çýqma areketleri Týnç Körfez rayonýnda qan tökülüvine ketirmege az qaldý. Amma eñ küçlü ve açýq-aydýn qanunsýzlýq, dep Milliy areketimizniñ veteraný Qurtseit Abdullayev ve onýñ ile Aqmescitte oquðan ve “kazak” adlandýrýlðan em de “skinhed” faþist birleþmelerinen toquþqan beþ yaþ vatandaþýmýz üstünden yapýlðan mahkemeni saymaq mümkün. Olarða mensüp yüzsüzliknen tahqiqat ve mahkeme organlarý er þeyni ayaqtan baþqa qoyýp, iþni oyle alýp bardý ki, hýrsýz, satqýn, canbaz ve aydutlar “zarar korgenler” ve þaatlar kibi taqdim etildi, olarnýñ arsýzlýðýna oðraðanlar ise - havflý cinayetçiler olýp çýqtýlar. Bundan da ðayrý yaqalanðan yaþ vatandaþlarýmýz ðayet qattý qýynavlar ve eziyetlerge oðratýlðaný belli oldý. Biz bu semetdeþlerimizge qarþý yapýlðan cinayetke Ukraina’daki aliy vazifedarlarnýñ diqqatýný cel etmege týrýþtýq, tahqiqat ve mahkeme adaletni qýdýrmayýp, Qýrým’nýñ Yalý boyundaki topraq meselelerinde akimiyetniñ canavarca siyasetine ve þovinistik yanaþmasýna narazýlýq bildirgen vatandaþlarýmýzný cezalap, halqýmýzný qorquzmaq niyetinen iþ alýp barðanlarýna þubesiz deliller ketirdik. Bu münasebet ile Ukraina Baþ prokurorýnen (Ukrayna Baþsavcýsý) üç körüþüv, em de onýñ yardýmcýsý ile bir qaç körüþüv, Ýçki Ýþler Veziri, Ukraina Havfsýzlýq Hýzmeti’niñ Reisi, Ukraina Adliyeciliginiñ Aliy Radasý ve Ukraina Qadýlarýnýñ Aliy Mütehassýs Komissiyasý reislerinen, Ukraina Yukarý Radasýnýñ Ýnsan Aq-uquqlarý Boyunca Vekâletçisi, Milliy Havfsýzlýq Keñeþi ve Müdafaa Kâtibi’nen körüþüvler olýp keçti. Bu tahqiqat ve mahkemeniñ esassýz yanaþmasý (proizvol) bu sene mayýs ayýnda Ukraina Prezidenti’nen olýp keçken körüþüvde müzakere etilgen esas mevzulardan biri oldý. Ne de olsa, Ukraina Baþ Prokurorý matbuat içün beyanat yaptý ve iþ qanun bozuluvlarýnen alýp barýlðanýný qayd etip, iþ yañýdan baqýlacaðýný iþandýrdý. Ayrý olðan subetimizde o Baþ prokuratura Ukraina Aliy mahkemesine iþ yañýdan baqýlmasý kerekligi aqqýnda mahsus taqdimname yapacaðýný bildirdi. Amma tez vaqýt içinde Baþ Prokuror deñiþti ve biz kene yañý Baþ Prokurornen körüþüvler keçirmege mecbur oldýq. Yañý Baþ Prokuror da Ukraina Aliy Mahkemesi’nde baqýlacaq iþniñ qararý adaletli ve qanunða uyðun olmasýný kozetecegini iþandýrdý. Böyleliknen, semetdeþlerimiz ale bu künge qadar tikenli teller artýnda bulunmaða mecburlar, þovinistik matbuat ise tosat-tosat qanunbozucý mahkemeniñ neticelerini meydanða çekip çýqarýp, Qýrýmtatarlarða nefret ve düþmanlýq munasebetlerini tutaþtýrmaq içün qullana. Ukraina Aliy Mahkemesi adaletli qarar çýqaracaðýna ümüt Bahçesaray 2005’te 15.kuruluþ yýldönümünü kutlayan Kýrým Ansambli Kurultay münasebetiyle özel bir gösteri yaptý. etemiz. Amma bu ümüdimiz yerine kelmese, umummilliy kolemde çareler körmek kerek olacaq. Qýrým’daki diniy aqýntýlar aqqýnda Soñki yýl devamýnda bizim diger milliy meselelerimizge daa biri qoþuldý. Bu mesele Qýrým’da çeþit islâm aqýntýlarý tarafýndan meydanða ketirildi, çünki soñki vaqýtta islâm dininiñ ve biraz eksik seviyede hristian dininiñ missionerleri öz iþlerini faalleþtirdiler. Ilk evelâ söz 18-nci asýrnýñ soñunda peyda olðan diniy-siyasiy talimatnýñ sahabeleri “vahhabit”ler, Yani olar özlerini adlandýrðaný kibi “salafit”ler em de yarým asýr evelsi Felestin’de yaratýlðan diniy-siyasiy “Hizb ut-Tahrir” firqasýnýñ tarafdarlarý aqqýnda yürsetile. Vahhabitler Qýrým’da 90 seneleriniñ ekinci yarýsýnda peyda oldýlar, “hizb”ler ise biraz keççerek darqalmaða baþladý. Olarnýñ umumiy miqdarý Qýrým çerçivesinde tahminen biñ adamný teþkil ete, olardan yalýñýz 70-80-ni özüni tecavuzcasýna alýp bara, lâkin böylelerniñ miqdarý artmaqta. “Salafit”ler de “Hizb”ler de özüni haq musulman, dep esap eteler, islâm dinini kutken diger insanlarný ise, yañlýþqanlar, amma esasen “yaurlar” dep sayalar. Bu aqýntýlarnýñ vekilleri arasýnda da bazýda büyük davalar olýp keçe - olar kim ziyade “haq” meselelesini çezip olamaylar. Amma olar dünyada bugünde aqiqiy islâm memleketi olmaðaný ve þimdi musulman memleketleri adýný taþýðan ülkeler de dinsizlikke urulðaný ya da Amerika’ða satýlðanlarýný qayd eteler. Böyle satýlðan devletlerniñ arasýna vahhablarnýñ aqýntýsý resmiyleþtirilgen Saudi Arabistaný da kirsetile. Ana tilimizni, milliy medeniyetimizni, milliy aq-uquqlarýmýzný tiklemek kibi meseleler olar içün yoq. Olar esasen Rus tilinde qonuþa, özüniñ esas duþmaný olaraq Amerika ve Ðarp memleketlerini tanýylar, onýñ içün camilerde oquðan dualarýnda ve veraqalar tarzýnda darqatýlðan çeþit yazýlarýnda bu devletlerge qarðýþlar yaðdýralar. Amma, bese-belli, þu lânet Amerika ve Ðarp olmaðan olsa, olar þimdi de sürgün etilgen yerlerde yaþap, totalitar kommunist rejiminiñ pancasýndan qurtulýþ qýdýrmayýp, “aq” komsomollar olacaqlarýndan olarnýñ haberleri yoq. Vahhabitler de, “hizb”ler de Qýrým Musulmanlarýnýñ Diniy Ýdaresi’ne düþman münasebetinde bulunalar. Qýrým müftisini ve Diniy Ýdare’niñ azalarýný ise yaur sayalar. Umumen, olar diniy idareniñ barlýðýný artqaç dep tanýy, çünki olarnýñ dünya baqýþlarýna köre, özüni musulman sayðan insan adamlar yaratqan qurumlarða degil de, Quran’da yazýlðan qaidelerge boysunýp, yalýñýz Alla’nýñ iradesine tayanmaq kerekler. Amma, buña baqmadan, Qýrým diniy cemiyetleriniñ soñki qurultayýnda olarnýñ tarafýndan faal areketler yapýlýp, Diniy Ýdare’niñ 9 reisi olaraq olarða uyðan adamnýñ namzetine qoltutýp, onýñ saylanmasýna isse qoþmaða ýntýluvlar yapýldý. Bu aqýntýlarnýñ vekilleri Milliy Meclis’ke de düþmanca baqalar, amma bazý meselelerde þu Meclis’niñ qoltutuvýný qýdýralar. Quran’nýñ çoqusý sure ve ayetlerini olar özgün þekilde añlay ve añlatalar, bazýda olarnýñ özgün Quran izaatlarý ðayet alçaq seviyede ve mantýqsýz ola. Meselâ, Meclis’ke vahhabitlerden birileri muracaat etip, olarný ükümet basqýsýndan azat etmekni soradýlar. “Basqý” ise böyle meselelerden ibaret edi. Olarnýñ elektrik quvetini keskenler ve bergi tölemegenleri içün teþebbüsçilik faaliyetlerini qapatmaða qarar çýqarðanlar. Meseleni çezmege qarar berdik, belki adaletsizlik yüz berdi, dedik. Özlerinden sorasaq, kerçekten de elektrik quveti içün çoq vaqýt devamýnda tölemegenler, teþebbüsçilik faaliyeti içün bergiler bermegenler. Yarýq Alla’nýñ bahþýþý eken, bergilerni ise “haq musulmanlar” kâfirlerge bermemek kerekler, çünki Quran’da alýþ-veriþ musulman içün eñ eyi qazanç dep yazýlðan emiþ. Bu “vahabbit”ler Qýrým’da þimdilik çoq problem yaratmaylar, çünki olar pek azlar. Amma olarnýñ areketlerini açýq-aydýn numayýþ etken, misal olaraq, Cezair matbuatýnda basýlðan maqalelerini ketirmek isteim. Soñki vaqýtta olar bu memlekette pek çoqlaþtýlar. Mýnda vahabbitlerniñ arbiy-siyasiy ve diniy birleþmesi olðan “Vaaz ve cihad salafit gruppasý” aqqýnda söz yürsetile. Çoq yýllar devamýnda bu birleþme Cezair’de ükümetke qarþý qanlý cenk alýp bara, bu cenkte biñlernen qabaatsýz adamlar elâk olalar: “Cezair salafitleriniñ areketleri ðayet canavarcadýr. Olarnýñ talimatýna köre, yalýñýz duþmanlar degil, olarða (salafitlerge) faal yardým köstermegenler episi yoq etilmek borclu. Böyle canavarlýq tarihta daa korülmegen edi. Olarnýñ otryadlarý týnç koylerge ucüm etmekten baþladýlar, iç de qabaatý olmaðan insanlarný oldürip, bombalar patlatýp, adamlarný qorquzdýlar. Qorqudan çare tapalmaðan adamlar öz balalarýný partizan otryadlarýna yiberdiler, digerleri ise silâlanýp, mudafaa otryadlarý teþkil ettiler… Olar askerlerni ve polislerni, memurlarný, ocalarný ve ekimlerni, çet ellilerni ve ananeviy cilbab kiymegen qadýnlarný oldüreler. 13 yýl içinde elâk olðanlarnýñ sayýsý 400 biñge çýqtý, olarnýñ arasýnda 12-15 biñ salafit isyancýlarý, tahminen o qadar daa askerler, polisler ve mudafaa ordusýnýñ iþtirakçileri, qalðanlarý ise - týnç eali… Er bir areketniñ, hususan silâlý areketniñ aqiqiy üzüni týnç ealige, Yani qadýnlarða, balalarða ve qartlarða olðan munasebeti köstere. Mýnda ise cezair salafitleri er kimni artta qaldýrdýlar. Öldürmekten ðayrý olar kütleviy zorbalýqqa ve qadýnlarnýñ yoq etilüvine manaçýq tüþünip taptýlar. Salafitler “keyflenmek içün qadýnlar” amelini qullanmaða baþladýlar, cihad askerlerinde özüne er bir begengen qadýnný alýp ketmege aqqý bar emiþ. Böyleliknen, biñlernen qadýnlarný isyancýlarnýñ turaqlarýna (bazalarýna) alýp ketip, “vaqtýnca qadýnlar” vazifesinde qullana, soñra ise olarný oldüre ediler. Cariyeleriniñ öldürilüvini de salafitler islâm dinini “añlaðan tarafýndan” aqladýlar, çünki “eger de erkek böyle tüþünse, öz qadýnýný öldürmege de aqqý bar…” emiþ. satýrlarný qullanalar. Çoqusý memleketlerde, þu cumleden, musulman ükümetlerinde de, bu teþkilât terrorist ve islâmða qarþý çalýþqan teþkilât olaraq yasaq etilgen. Bu seneniñ avgust ayýnda, men London’da olðan zaman, Britaniya matbuatýnda “Hizb ut-Tahrir” teþkilâtýný yasaq etmek meselesi müzakere etile edi, çünki çoq canlarða qast etken London metrosýndaki patlavlarda þu teþkilâtnýñ azalarý da iþtirak etken ekenler. Bu sene biz de “hizbut”larnýñ tecavuziy areketlerine rastkeldik, çünki olar de bir camide, de diger camide bizim Diniy idaremiz qoyðan imamlarný öz teþkilâtýnýñ vekillerine deñiþtirmek içün ýntýluvlar yaptýlar. Baþta böyle “ücum” Aqmescit’te, Kebir camide yapýldý, soñra ise Sudaq, Aluþta ve baþqa köy-qasabalarda tekrarlandý. Er yerde bir usul qullanýla: cuma namazýna bütün Qýrým’dan bir camige teþkilâtnýñ azalarý kelip tolalar, çoqluqný teþkil etken soñ, imamný deñiþtirmek qararý çýqarýla. Böyle usulný keçirmek pek qolay, çünki, teessüf ki, ekseriyet camilerimizde on beþ yigirmi ihtiyardan ðayrý, adam toplanmay. Bazý camilerde (Aqmescit, Sudaq, Aluþta) “hizbut”lar ve maalliy musulman cemiyetleriniñ azalarý arasýnda davalar çýqtý, çünki bu cemiyetler yerli meclislernen birlikte añýlðan teþkilât azalarýnýñ canbaz areketlerini toqtatmaða týrýþtýlar. Vahabbitler ve “hizb”lerniñ nezariyesine köre, musulmanlar er bir dünya köþesinde þariat qanunlarýna boysunmaq kerekler, amma özleri þu þariatný öz dünyabaqýþlarýna uyduralar. Yaþaðan devletniñ qanunlarýna ise, eger o “haq musulman” devleti olmasa, boysunmaða þart degil. Amma yaþaðan yerlerinde öz semetdeþleriniñ narazýlýðýna raskelgende, ne içündir “yaur” akimiyetke muracaat ete, qanun bilgilerini numayýþ ete, olarða diniy dünyabaqýþlarýna köre “yaþamaða” keder etken Meclis, Müftiyatný qanunbozucýlýqta qabaatlay ve Ukraina militsiya em prokuraturasýndan aq-uquqlarý qorçalanmasýný talap eteler. Em de, doðrusýný aytqanda, yerli akimiyetten, hususan QMC prokuraturasý ve QMC Vezirler Þurasý yanýndaki diniy iþler boyunca komitette qoltutuv tapalar. Aðýmdaki seneniñ Noyabr ayýnda “hizb”ler Qýrým’da büyük tirajnen (5 biñ nüsha) Rus tilinde “Vozrojdeniye” (“Ðayrýdan tiklenüv”) gazetini çýqarmaða baþladýlar. Gazetniñ resmiy teþebbüsçileri olaraq “Aluþta” þeer din cemiyeti kösterilgen, muarriri Server Aþirov. Gazetniñ derc etilmesine resmiy izinni QMC Vezirler Þurasý’nýñ haberler boyunca Komiteti bu seneniñ Avgust ayýnda bergen. Komitetniñ reisi Þ.Memetov gazetniñ resmiyleþtirilüvini biraz keççe yapqaný içün QMC prokuraturasý QMC Vezirler þurasýna bu aqta taqdimname yaptý ve bu insan iþten boþatýlmaq arfesinde buluna. Gazetteki maqaleler ðayet zayýf tilde, çoqtan-çoq imlâ ve uslüp hatalarýnen yazýlðan, amma maqalelerniñ aenki, hususan Qýrýmtatarlarnýñ cemaat-siyasiy ve diniy yaþayýþýnen baðlý vaqialar ðayet ðarezli ve tecavüziy þekilde aks etile. Gazetteki muellif ya da muellifler hususan Qýrým Müsulmanlarý Diniy Ýdaresi’ne, ve, elbette, Milliy Meclis’ke nisbeten pek okeli maqaleler derc eteler. Bu maqalelerde dinlerara ve milletlerara kerginlikni tutaþtýrmaq içün delil bergen ibareler mevcut. Böyleliknen, maqlelerniñ mundericesinde Ukraina cinaiy kodeksiniñ bazý maddeleri boyunca cezanalacaq malümatlar ve sözler kirsetilgen. “Hizb”ler salafit, Yani vahabbitlerden esasen öz büyük kolemli planlarýnen ayýrýlalar. Olar bir devlet çerçivesinen sýñýrlanmaylar ve musulmanlarný olarnýñ milliy mensüpliginden, medeniyetinden, tilinden ve milliy ananelerinden “qurtarmaq” vazifesini eda eteler. Bu iþ dünyada “Halifat” yaratýlmasý içün alýp barýla, çünki anda yalýñýz arap tili ükümsürecek ve episi olarnýñ añlayýþýndaki þariat qanunlarýna boysunacaq. Meselâ, Milliy Meclis reisiniñ Ýsrail’ge, Moskva’da 1973 senesi elâk olðan belli uquqqorçalayýcýsý Ýlya Gabay’nýñ 70 yýllýðý munasebetinen keçirilgen tedbirlerge yapqan ziyaretine qýymet keskende, “Ne içün?” adlý maqaleniñ müellifi böyle yaza: “Ne içün bazý þahýslar Ramadan hayýrlý ayýnda Ýsrail’ge nasýldýr çufutnýñ doððan kününi qayd etmege barýp, musulmanlarnýñ duyðularýný ayaq astýna alalar?.. Çufutlar özünkilerinden yaqýnca mý, yoqsa, çufutlarnýñ doððan künlerini qayd etip, özünkilerini cami içinde qan tökülüvinen qorquzalar?..” ve ilâhre. Öz areketlerini aqlamaq içün bular da Quran metninden çýqarýlðan Böyleliknen, Ý.Gabay pek alicenap, iradeli adam olýp, insanlarnýñ aq- 10 Bahçesaray uquqlarýný, hususan onýñ vatandaþlarý Qýrýmtatarlar, musulmanlarnýñ aququqlarýný qorçalaðaný ve bu münasebetnen elâk olðaný bir þey degil. Olar içün bu insan diger din vekili, yeudi olðaný bu þahýslar içün müimce ve o aqqýnda nefret ve rezil sözlerini aytmaða yeterlik delildir. “Hepsi bize yegâne “hak dini öðretmeye çalýþýyorlar. Buna tedbir almazsak bir gün hepimiz “hak”lý olacaðýz ama Kýrým Tatarý olamayacaðýz.” Aceba, olar muqaddes Quran’ný oquðan ekenler mi, anda diniy dayanmamazlýqqa yer yoq da! Hususan, Quran’nýñ 62-nci ayetinde Baqara suresinde doðrudan doðru: “Ýnnelleziyne amenu velleziyne hadu vennesara vessbiiyne men amene billahi velyevmil’ahýri ve amile salihan felehüm ecrühüm ýnde rabbihim ve lâ havfün aleyhim ve lâ hüm yahzenun”. (“Quran’ða iman etkenlerni, em de yeudi dinini kutkenlerni, em nazaryanlar, em sabeyler, Alla’ða ve Ahiret kününe iman etkenlerden episi, ve eyilik yapqanlar Alla’nýñ cümertliginden qazanacaqlar. Olarný qorqu, ðam-qasevet aðýrlýðý basmaz”) Bundan ðayrý olar, bese-belli, Ýsrail’niñ özünde, onýñ þimdiki sýñýrlarýnda bir million musulman yaþaðaný, Quddus’nýñ Arap maallelerinde ise musulman qýymetlikleri sýrasýnda üçünci yerni tutqan Al-aksa camisi yerleþkenini ve þu camide namaz qýlmaq pek büyük savap olðanýný bilmeydirler. Mýna bu ahlâqsýz, cail ve canbaz insanlar musulmanlarða Qýrýmtatarlarða öz dünyabaqýþýný siñdirmege týrýþa ve özlerini haq din vekilleri olaraq taqdim eteler. Aytqanýmdan vahhabit, salafit, “hizbut” aqýntýlarýnýñ devamlayýcýlarýna nefret besleyici neticeler çýqarmaq manaçýq olmasýn. Ne olsa da, olar da bizim vatandaþlarýmýz, olar ya da olarnýñ ana-babalarý cümle halqýmýznen sürgünlik deþetini, mahsus köçürülgenler içün yaratýlðan sovyet rejiminiñ aþalayýcý þaraitlerini baþýndan keçirdiler, olar ya da olarnýñ ana-babalarý vatanða qaytmaq içün küreþtiler. Olar da, çoqtan-çoq semetdeþlerimiz kibi öz vatanýnda diskriminatsiyaða oðratýlalar, çoq aq-uquqlarýndan marumlar ve tamam bu sebep böyle soy aqýntýlarnýñ peyda olmasýna ve aramýzða siñmesine siltem ola. Eger yarýn olar, ya da olarnýñ qoranta azalarý bir belâða oðrasa, biz episi bir olarða yardým etmek içün çareler körecekmiz. Amma biz Ýslâmný aqaretlemege doðrultýlðan sahte, fikirsiz ve saðlam mantýqqa uymaðan aqýntý em teþkilâtlar içinde ne türlü havf saqlanðanýný bilmek kerekmiz. Çet elden idare etilgen ve akimiyet qurumlarýnda nasýldýr maceracýlar (avantüristler) tarafýndan qoltutulðan belli olmaðan taqýmlar (gruppirovkalar) halqýmýz arasýnda kerginlik yaratqanýna, Qýrýmtatarlarný “haq” ve “yañlýþ” müsulmanlarða bölmege týrýþqanlarýna, milliy gimn, bayraq, çoqasýrlýq âdetler ve ananelerimizni ihmal etkenlerine (prenebregaüt), duþmanlarýmýzný quvandýrýp, vatandaþlarýmýz arasýnda halqýmýz içün pek muim olðan Qýrým akimiyetiniñ vekilleri saylavlarýnda iþtirak etmemelerini teþviqat etkenlerine ve ilâhre areketlerine lâqayd olmaq mümkünmi? Bir kün milliy areketimizniñ veteranlarýndan biri böyle dinciler aqqýnda: “Olarða o qadar okelenmek olmaz. Bu balalar keçmiþte içkici, afyoncý ediler, uymaðan yaþayýþnen yaþay ediler. Endi olar içmey, afyon patlatmay, camige qatnay, olsun özgün bir þekilde - musulman olmaða isteyler …”, - dep ayttý. Buña cevap olaraq Meclisimizniñ bir azasý aytqan laflarý hatýramda qaldý: “Eger evel olar yalýñýz özlerine nisbeten pislik yapqan olsa, þimdi olar bütün halqýmýzða ve dinimizge nisbeten pislik yapalar”, - dedi o. Mesele tamam bu aqta kete, halqýmýzða pislik yapqanlarýna yuvaþlýqnen baqacaqmýz mý, ya yoq? Men Qurultay vekillerine, regional meclislerniñ reberlerine bu meselege ciddiy baqmalarýný müracaat etem ve yaþaðan yerlerinde toplaþuvlar keçirip, adamlarnen mesleatlaþýp, bir Bahçesaray sözge kelip, kerekli çareler kormelerini teklif etem. Bizim camilerimizge aqiqiy musulmanlar, þu cümleden maalliy meclislerniñ azalarý qatnamaq borclu, bu camilerde Qýrým’ða çetten kelme aqýntýlarnýñ (sektalarnýñ) tarafdarlarý üküm etmek borclu degil. Qýrým’da hristian missionerleriniñ faaliyeti de biraz telâþlandýra. Bular, elbette, özlerini tecavuzcasýna alýp barmaylar. Olar ðayet medeniyetli ve sabýrlý, Qýrým muftiyatýna ve Milliy mecliske urmetini köstereler, amma olar da halqýmýzný daðýtmaða çalýþqanlarý bellidir. 5-6 yýl evelsi, hususan Eski Qýrým taraflarýnda ve bazý diger rayonlarda “Ýyegova þaatlarý” sektanýñ darqatýcýlarý özüni pek faal alýp bardý. Soñki vaqýtta olar biraz pýstý, lâkin bir qaç Qýrýmtatar qorantasýný öz dinine celp etmege etiþtirdiler. Muftiyat vekilleri bu döngen iyegovalýlarða barýp, olar öz dinini inkâr etip, baþqa dinge döngenleri sebebini aytmasýný muracaat ettiler. Añlaðanlarýna köre, bu insanlar iç bir dinge inanmaðan bir adamlar eken, iyegova talimatýný ise vaqtýnda yapýlðan maddiy yardýmlarý içün qabul ettiler. Kimisine sýðýr satýn alýnðan, kimisine ev qurýp bitirmege yardým etkenler ve ilâhre savap iþlernen beraber bu hayriyeciler Qýrýmtatar ve Rus tilinde derc etilgen renkli ve dülber teþviqat kitapçýqlarýný darqatqanlar. Qýrým’da bir qaç yýldan berli Baptist kilsesi cenübiy bürosýnýñ Halqara missiyasý hristian missionerleri faallik köstereler. Olarnýñ esas vazifesi, özleri aytqanýna köre, Qýrýmtatarlarný “Evangeliyege çektirmek”, Yani hristian-baptist aqýntýsýna celp etmek. Olar Qýrýmtatarlar arasýnda Qýrýmtatar tiline tercime etilgen Ýncilni, Isanýñ omüri aqqýnda ikâyelerden tertip etilgen resimli bala kitapçýqlarý, em de Qýrýmtatar tilinde yýrlanðan hristian mundericeli ilâiyler yazýlðan kasseta ve disklerni darqatalar. Bunýñ üstünde kommunist Ayder Memetov yolbaþçýlýðýnda bir gruppa terciman çalýþa. Qýrýmtatar yaþlarýný baptist talimatýna celp etmek usullarýndan, þekillerinden biri olaraq ingliz tili dersleri ve kurslarýný teþkil etilmesidir. Býltýr küzden baþlap bu missionerlerniñ Ýngliz tilinde internet-saytý areket etmekte, onýñ serlevasý “For All Crimean Tatars” (qýsqaca “FACT”), Yani “Bütün Qýrýmtatarlar içün”. Men bu missionerlernen körüþtim ve subetleþtim. Olar Qýrýmtatar halqýna kerçekten de yardým etkenlerine inanðanlarýna qanacaq oldým. Öyle olsa, nasýl ola da, bir taqým çezilmegen meselelerniñ esiri olýp qalðan az sayýlý halqýmýznýñ arasýna kerginlik ve anlaþýlmamazlýq siñdire ekenler, degen sual berdim. Cevaplarý tahminen böyle oldý: olar Qýrýmtatarlarný pek begengenler, onýñ içün olarða “aqiqiy talimat”ný siñdirmege niyetlengen ekenler. Böyleliknen, bizni em “hizbut”lýlar, em vahhabitler, em habbaþidler, em baptistler, em iyegovalýlar, em de daa saireler qarardan ziyade sevgen ekenler. Olar episi bizge yekâne “haq din”ni siñdirmege isteyler. Onýñ içün buña qarþý çareler körmesek, bir kün ola, epimiz “haq”lý olacaqmýz, amma Qýrýmtatarlar olmamýz. 2006 senesiniñ parlament saylavlarý Niayet, kelecek senesiniñ mart ayýnda ötkerilecek parlament saylavlarý aqqýnda bir qaç söz. Bilgeniñiz kibi, bu saylavlar 2002 senesi olýp keçken saylavlardan bayaðý farqlý olacaq, çünki olar ilk kere yalýñýz proportsional sistemi boyunca ötkerilecek. Biz içün bu sistemde musbet taraflarý da keliþmegen yerleri de bar. Eger saylav kampaniyasýnda muvafaqiyetli iþtirak etsek, muhtariyetniñ Yukarý Þurasý’na ve yerli þuralarða Qýrým’da Qýrýmtatarlarnýñ sayýsýna nisbeten miqdarýný 11 keçirmege imkân yaratýlacaq. Menfiy tarafý ise, biz mýtlaqa nasýldýr bir firqaða baðlanýp saylavlarda iþtirak etmek kerekligimizdedir. Çünki Qýrýmtatarlarda eñ azdan devletniñ 14 vilâetinde öz bölüklerini teþkilâtlandýrgan bütünukrain siyasiy firqasý yoq. Qýrýmtatarlar adet üzre tek Ukraina’nýñ demokratik quvetlerinen iþbirlikte oldýlar ve Ukraina mustaqilligini ilân etken vaqtýndan berli, evel olýp keçken saylavlarnýñ episinde Ukraina Halq Areketine (RUH) qoltuttýlar. vazifelerge qoüla, dep belleyler. Ogümizdeki saylavlar aqqýnda suallerge böyle cevaplar berildi. Vatandaþlarýmýznýñ 71 fayýzý saylavlarða mýtlaqa ya da çaresi olsa, baracaq olalar. 15 fayýzý cevap bermege qýynaldý, 10 fayýzý iþtirak eteceginde þubelene ve 3,2 fayýzý iç bir þubesiz saylavlarða barmaycaq olalar. Soraþtýrýlðanlarnýñ ekseriyeti (83% ziyade) bu saylavlarda eyi neticelerge iriþmek içün Qýrýmtatarlar öz reylerini evel taqdim etilgen namzetlerge ya da ayrý siyasiy firqaða bermek kerek, dep sayalar. 14% bu meselede þahsiy fikirleri yoq ve yalýñýz üç fayýzýndan eksigi areketlerimizni uyðunlaþtýrmaða kerekmey, deyler. Refat Çubar Amma, þubesiz, er bir saylavlar arfesinde biz Qurultay sessiyalarýný çaðýrýp, nevbetteki KTMM Baþkan yardýmcýsý saylavlarda iþtiragimizni müzakere ete, eger iþtirak ve Ukrayna milletvekili etmege kerek degen qarar qabul olunsa, kimnen Qýrýmtatarlar arasýnda Ukraina firqalarýnýñ birleþecegimiz ve iþtiragimizniñ þekilini saylap ala reytingi ðayet meraqlýdýr. Mýnda yetekçi olaraq edik. Buña oþaðan qararný bu sessiyamýzda da qabul etmege kerek “Naþa Ukraina” (29,2%), Y.Timoþenko bloký (10%), Ukraina halq olacaq. Kesen-kes qarar qabul olunðan soñ, Ukraina Yukarý Radasý’na, areketi (6,7%), Regionlar Firqasý- 2,7%, A.Moroznýñ Sotsialist FirqasýQMC Yukarý Þurasýna deputatlar ve, belki, bazý þeerlerniñ galavalarý 1,5%, qalðanlarý - bir fayýzan eksik teþkil eteler. Kommunist Firqasý- 0,7 vazifesine teklif etilgen namzetlerniñ cedveli tüzülecek. % ve Prgressiv-sotsialist Firqasýnýñ (N.Vitrenko) - 0,2% tarafdarlarý belli oldýlar. Semetdeþlerimizniñ ogümizdeki saylavlarða munasebeti, olarnýñ öz vekâletli organlarýna ve Ukraina’nýñ çeþit siyasiy firqalarýna olðan iþanç Vatandaþlarýmýznýñ ekseriyeti birde-bir siyasiy firqaða seviyesini belgilemek, em de bizim içtimaiy-siyasiy yaþayýþýmýzða goñüldeþligini bildirgende, eger Qurultay þu firqaný taqdim etse, yalýñýz nisbeten fikirlerini bilmek içün biz mustaqil içtimaiy tedqiqat keçirgen o vaqýtta rey berecegini ayttýlar. Çoq semetdeþlerimiz bu saylavlarda özü edik. Umumen çeþit yaþtaki, tasil seviyedeki, içtimaiy vaziyetindeki içün keliþken firqaný seçip olamaylar (18%), 23 fayýzý fikirinen insanlar seçip alýndý, Qýrým’nýñ çeþit koþelerinde 2000 adam soraþtýrýldý. bolüþmege istemedi, lâkin olar Qurultay tevsiye etken firqaða Soraþtýrýlðanlar 29 çeþit suallerge cevap berdiler. Tedqiqatný böyle soy qoltutacaqlarý belli oldý. içtimaiy soraþtýruvlarda tecribesi olðan mustaqil ekspertler alýp bardýlar. “Qýrýmtatarlarnýñ Ukraina Yukarý Radasýnda mýtlaqa öz deputatý Bu tedqiqatnýñ bazý malümatlarýný siziñ diqqatýñýzða tevsiye etem: kerek degen fikirnen razýsýñýz mý?”, degen sualge vatandaþlarýmýznýñ 91,6 fayýzý bu fikirge qoltuttý, 7,3% cevabýný þaþýrdý, ve 1,1 fayýzý menfiy Soraþtýrýlðanlarnýñ yarýsý öz içtimaiycevap berdiler. iqtisadiy vaziyetine yaramay ve pek yaramay kibi “Yaptýrdýðýmýz kamuoyu qýymet keseler, tahminen 30 fayýzý vaziyetini orta Semetdeþlerimizniñ ekseriyeti (93,4%) öz araþtýrmasýna göre qararda, dep sayalar, 18% - yaþhý yaþaðanlarýný deputatlarýný Qýrým parlamentinde körmege qayd ete, ve, yalýñýz 1,2% öz vaziyetini pek halkýmýzýn yüzde 73’ü Refat isteyler ve yalýñýz 0,8 fayýzýna Qýrým Yukarý begeneler. Þurasý’nda vekil kerekmey. Ýhtimal, bu adamlar Çubar’a tam güveniyor” umumen musulman olmaðan ükümetniñ Semetdeþlerimizniñ 29 fayýzý soñki yýl saylavlarýnda iþtirak etmekni günah sayðan devamýnda vaziyeti fenalaþqanýný aytalar, amma 25 fayýzý aksine soylarýndandýr. vaziyetini yahþý tarafqa deñiþtirdiler. Qalðanlarýnýñ vaziyeti bir türlü deñiþmelerge oðramaðan. Böyleliknen, ötkerilgen soraþtýruvlar neticesiniñ talili Meclis’niñ ve, men bellesem, Qurultay vekilleriniñ noqtai nazarýna, Yani kelecek Vatandaþlarýmýznýñ 60 fayýzý kelecekke ümütnen baqa ve olarnýñ saylavlarda faal iþtirak etmege kerek degen fikirge qoltutalar. Onýñ içün vaziyeti yahþý tarafqa deñiþecegine inanalar. Qalðanlarý böyle bizge saylavlarda nasýl firqa ya da bloknen birleþmek kerek olðanýný optimizmge qoltutmaylar. seçmek ve Qurultay adýndan episi seviyelerde deputatlýqqa namzetler tevsiye etmek kerek olacaq. “Meclis’niñ faaliyetine nasýl qýymet kesesiñiz?” degen sualge cevap bergende, 42,2 % müsbet, dep cevaplandý, “menfiy tarafý müsbet Bunýñnen beraber, diqqatýñýzný þuña da celp etmege isteyim ki, tarafýndan üstün”, degen neticege 12,7 fayýz insan qoltuttý, faaliyetine halqýmýznýñ 15 fayýzý saylavlarða barmaq ya da barmamaq meselesini kesen-kes menfiy qýymet keskenlerden 6,5 fayýz çýqtý. Qalðan 38,4 fayýz daa çezmediler, 10 fayýzý ise saylavlarda iþtirak etkeninden fayda vatandaþlarýmýz cevaptan qaçýndý ya da Milliy Meclis’niñ faaliyetini içki körmeyler. Eger biz bu 25% reylerni öz baþýna býraqsaq ve teþviqat iþini iþ sayýp, kelmeþeklernen müzakere etmege istemegenlerini bildirdiler. semereli keçirmesek, bu adamlarnýñ reyleri kimniñ faydasýna iþleycegini bilmeymiz. Ukraina ve Qýrým parlamentine deputatlarnýñ namzetlerini Þuný da qayd etmek kerek ki, Meclis’niñ faaliyetine menfiy mýnda, reyting seçimi yolunen belgileycek. Qýrým boyu keçirilgen munasebet bildirgen semetdeþlerimiz arasýnda Meclis’niñ faaliyeti ve toplaþuvlarda Meclis’ke öz namzetini taqdim etken semetdeþlerimizge vazifelerinden haberi olmaðan insanlar çoq edi, bundan ðayrý böyle namzetler cedvelini Qurultay vekilleri gizli rey berip belgileyceklerini cevapný esasen öz vaziyetini aðýr, dep tanýðan adamlar berdiler. Ne ayttýq. Namzetlerniñ episi Qurultay’ða davet etildi. Çoqusý mýndalar, içündir, bazýlarý öz içtimaiy vaziyeti içün mesuliyetni bütünley Meclis’ke men olarða muvafaqiyetler tileyim. Þu fikirni men tünevin Qýrým taþlaylar, olarnýñ eyiallýðý seviyesini Meclis yahþýlaþtýracaq dep sayalar. teleyayýnýnda da aytqan edim. Amma bundan böyle netice çýqarmaq mümkün: halqýmýznýñ eyiallýlýðý ösken sayýn, Meclis’ke ürmet de ösecek. Bundan ðayrý, semetdeþlerimizniñ ekseriyeti Meclis faaliyetine bergen qýymet kesüvine Qýrýmtatarlar sýrasýndan çýqqan memurlar tarafýndan adamlarnýñ ihtiyaclarýna köstergen lâqaydlýðý sebep olðaný belli oldý. Çünki çoqusý adamlar episi memurlar meclis taqdiminen bu 12 Ýçtimaiy soraþtýruvlar anketasýnda biz semetdeþlerimizniñ Milliy Meclis azalarýna, Yukarý Rada ve Qýrým Yukarý Þurasý’na, maalliy þuralarða namzetlerini köstergen adamlarýmýzða em de öz namzetlerini köstermegen, lâkin Qurultay tarafýndan tevsiye etilecek bazý Milliy areket faallerine, iþ adamlarýmýzða, tasil ve medeniyet hadimlerine iþanç seviyesini teþkergen sualler de bar edi. Bu reytingniñ neticelerini meydanða çýqarmaða istemeyim, çünki bu vekillerimizniñ fikirlerini Bahçesaray qarýþtýrmaq mümkün. Amma Qurultay’dan soñ soraþtýruvýmýznýñ neticeleri ayrýca derc etilecek, bu 150 saifelik tedqiqat iþleridir. Yalýñýz ayrý adamlar aqqýnda aytmaða mümkün. Halqýmýznýñ eñ sevimli insaný, çoqusýnýñ iþançýný ve ürmetini qazanðan siyasetçi, deputat ve Meclis azasý Refat Çubarov eken. Vatandaþlarýmýznýñ 73 fayýzý oña bütünley iþanalar, 12,3 fayýzý cevap bermege qýynaldýlar, 9% onýñ faaliyetinen tanýþ degil ekenler ve yalýñýz 5 fayýz (Yani 2000 adamdan, yalýñýz 10-ný) bu adamða menfiy munasebetteler. Amma, eger episi cevap bermegen ve onýñ faalitinen tanýþ olmaðanlarný da menfiy cevap berdiler dep saysaq, episi bir reytingniñ neticesi muvafaqiyetli, çünki dünyada siyasetçilerniñ arasýnda öz semetdeþleri arasýnda böyle yük qýymet kesüvge rastkelgenler pek az. Men oný böyle neticelernen samimiyetle hayýrlayým. Buný da qayd etmek kerek ki, soralðanlarnýñ ekseriyeti bu ya da diger adamða iþanasýzmý degen sualge, onýñ faaliyetinen tanýþ degilim, dep cevap berdiler. Demek, namzetlerge semetdeþlerimizniñ iþançýný qazanmaq içün, adamlarnen çoqça körüþmege, olarnýñ meselelerinden haberdar olmaða ve mümküni qadar yardým etmege kerek. Saylavaldý kampaniyasý devamýnda duþmanlarýmýz halqýmýzný bölmege ve semetdeþlerimizniñ reylerini öz firqalarýna celp etmege týrýþacaqlarýna þube yoq. Olar esasen Milliy Meclis’niñ faaliyetinen qanaatlenmegen ve daa seçim yapmaðan adamlarýmýzða müracaat etecekler. Bundan ðayrý, bazý bizim semetdeþlerimiz çeþit Bütünukrain siyasiy firqalarýnýñ azalarý olðaný belli. Misal içün böyle raqamlar ketirile: 4300 adam Regionlar firqasýna, 3600 adam USDF(b) (SDPU(o), 900 adam HDF (NDP), 150 adam kommunistler firqasýna qoltuta eken. Amma bu raqamlar biraz eskirgen ve bu firqalar akimiyetke yaqýn olðan zamanda yazýlýp alýnðan edi. O zaman bu firqalar bazý semetdeþlerimizniñ biznesini ve bazýda qanunbozucý areketlerinen baðlý faaliyetini qorçalay, yük vazifelerge koterilmege yardým ete ediler. Men bu soy “firqa azalarýnen” subetleþtim. Olarnýñ aytqanýna köre, azalýqlarý resmiy surette ve ekseriyette mecburiyetnen yapýlðan adým eken. Amma olar Qurultay ve Meclis qararlarýna qoltuta ve boysunalar. Buña baqmadan, bu adamlarnýñ bir talay qýsmý saylavlarda öz reylerini diger firqalarnýñ faydasýna berecekleri istisna degil. Qýrýmtatarlar arasýnda özüni pek büyük tutqan insanlarýmýz da az degil, olarnýñ çoqusý öz vaqtýnda Qurultay vekilleri, Meclis azalarý, QMC parlamentiniñ deputatlarý, maalliy meclislerniñ reberleri ediler ve halqýmýzða bu vazifede belli oldýlar, lâkin Meclis terkibinden çýqarýlðan, Qurultay vekili olaraq tekrar saylanmaðan soñ, koterilmek içün bu yol qapalý olðanýný añlap, baþqa firqalarda özü içün yer qýdýralar ve biribirine qoltutýp, Qurultay qararlarýna qarþý turalar, öz cedvellerini tize ve ealiniñ bir qýsmýný özüne çekmege týrýþalar. Bu adamlarnýñ ekseriyeti þimdi QMC sabýq vitse-premyeri ve deputatý E.Ðafarov etrafýnda toplanalar. Bilgeniñiz kibi E.Ðafarov Qurultay’nýñ keçken sessiyasýnda yalancýlýðý ve Qurultay oña iþanðan vazifelerni eda etmegeni sebebinden, vekiller terkibinden çýqarýlðan edi. Þimdi o özüni “Krýmskiy blok” areketiniñ etekçisi dep saya. Büyük tirajnen derc etilgen muracaatýnda bu “yetekçi” Milliy Meclis vatandaþlarýmýznýñ meselelerini çezip olamaðanýný ve yalýñýz o bu meselelerni çezecegini iþandýra. Amma bunýñ içün oña mýtlaqa QMC Yukarý Þurasý’nýñ deputatý olmaq içün semetdeþlerimizniñ reyleri kerek eken. Onýñ teþebbüsinen meydanða ketirilgen ve bedava darqatýlðan “Dialog” gazetiniñ tirajý em de darqatýcýlarýnýñ aylýqlarýna baqsañ, bu gruppanýñ bayaðý sermiyasý mevcut. Onýñ þahsiy sözlerine köre, gruppa saylavlarda bir-bir buçuq million dollar masraf etmege ve Qýrýmtatarlarnýñ 30 ve ziyade reylerini “yulqýp almaða” qararlaþtýra. Elbette, Qurultay saylavaldý kampaniyasýna bu “yetekçi” qadar para masraf etip olamaz, amma Alla’ða þükür, bizim halqýmýzda er mesele paranen çezilmey. Ukraina ve QMC parlamentlerine namzetlet cedvelini tertip etken Qurultay’nýñ bu sessiyasýndan soñ em de yerlerde þeer ve rayon þuralarýna namzetler saylaðan regional meclislerniñ toplaþuvlarýndan soñ bu gruppa daa bir qaç aza qabul etecegine þube yoq. Lâkin yalýñýz þahsiy menligine esaslanðan ve öz menfaatlarýný yerine ketirmek içün insan qýymetlikleri ve halq menfaatlarýný tepip keçken insanlar öyle pek çoq degildir degen ümüttemiz. Menimce, olar qanun közde tutqan fayýz sýñýrýný (protsentnýy barer) keçip, bir qaç deputatlýq yer qazanýp olamazlar. Bu gruppirovkaða berilgen reyler, bese-belli, boþuna berilecek ve fayýz sýñýrýný keçken firqalar arasýnda proportsional surette bolünecekler. Amma, ne olsa da, bular halqýmýznýñ aq-uquqlarýný tiklemek mselesine bayaðý zarar ketire bileler. Kene þuný qayd etmege isteyim ki, bu al bizim saylavaldý kampaniyamýznýñ semereliligine baðlý. Eger kampaniya nizam-tertipnen keçirilse, eger biz er bir semetdeþimizge meramýmýzný ve vaziyetni añlatýp olsaq, eminim, zararný azlaþtýrmaq mümkün olacaq. Diqqatýñýz içün sað oluñýz. “Patrikhane” Cuma Söyleþileri devam ediyor 25 Kasým 2005, Cuma, 19:00 Büyük ilgi gören cuma söyleþileri programýmýz devam ediyor. Gündemdeki konular ve konuþmacýlarýn yer aldýðý programýn ardýndan derneðimizin Konakbay adlý ikram salonunda Kýrým Tatar ev yemeklerinden oluþan ikramlarýmýz da olacak. Kasým-Aralýk ayýnýn programý þöyleydi: “Tatarlarýn Etnik Yapýsý ve Tatar Petrolleri” 11 Kasým 2005, Cuma, 19:00 Prof. Dr. Þener ÜÞÜMEZSOY, Konakbay: Hüsniye KIZILTUÐ “Türkiye nereye gidiyor?” 18 Kasým 2005, Cuma, 19:00 Prof. Dr. Zekeriya BEYAZ, Ýlahiyat Sosyoloðu Konakbay: Ömer KIZILTUÐ Bahçesaray Sevgi ERENOL, Türk Baðýmsýz Ortodoks Kilisesi Konakbay: Ýbrahim ÖZDENOÐLU "Türk Kültürü ve Coðrafyasý" 2 Aralýk 2005, Cuma, 19:00 Nevval SEVÝNDÝ - Gazeteci , Konakbay: Rüstem Borluca "Atatürk ve Bozkurt", 9 Aralýk 2005, Cuma, 19:00 Kemal ÇAPRAZ - Gazeteci Konakbay: Ýbrahim Özdenoðlu "Daðýstan ve Kýrým Kültürü", 16 Aralýk 2005, Cuma, 19:00 Ahmed AHMEDOV - Sanatçý Konakbay: Cevat Mandacý Kemal Çapraz - Ufuk Ötesi Gazetesi “Türkiye” 23 Aralýk 2005, Cuma, 19:00 Hasan Celal GÜZEL "Örneklerle müziðimiz, dilimiz, kültürümüz" 30 Aralýk 2005, Cuma, 19:00 Bünyamin AKSUNGUR - Sanatçý Konakbay: Cem Türer 13 reklam 14 Bahçesaray KIRIM HANLIÐI KRONOLOJÝSÝ (BEÞÝNCÝ BÖLÜM) Oðuz ÇETÝNOÐLU [email protected] (Olayýn cereyan tarihinin ay ve günü belirlenememiþse yýl olarak göterilmiþtir.) 3 Mayýs 1481: Kýrým Hanlýðýný Osmanlý himâyesine alan Fatih Sultan Mehmet Han Hazretleri, Gebze yakýnlarýnda vefât etti. Doðumu: 30 Mart 1431. Þehzâde Mehmed, Manisa Sancak Beyi olduðu sene, Amasya Valisi olan aðabeyi veliaht þehzâde Alâeddin Ali Çelebi vefât etti. Böylece tahtýn tek vârisi durumuna geldi. 1444 senesinde Edirne’ye çaðrýldý. Osmanlý tahtýna; birincisi, 13 yaþýnda ve 1444’te, ikincisi, babasýnýn ölümünden sonra, 18 Þubat 1451 târihinde olmak üzere iki defa çýktý. Ýslâm’ý Hýristiyanlýða üstün kýlan Ýstanbul’un fethini gerçekleþtirdi. Böylece kâinatýn efendisi Hz. Muhammed (sav) Efendimizin, Ýstanbul mutlaka fetih olunacaktýr. O’nu fetheden hükümdar ne mübârek hükümdardýr... diyerek müjdelediði komutan olma þerefini kazandý. Fetihten sonra ilk iþi, Hýristiyanlýðýn âbide eseri Ayasofya’yý, Fetih Hakký olarak câmiye çevirmek oldu. Fethi gerçekleþtirdiði o mübârek günde, Cuma namazýný Ayasofya’da kýldý. Adýna hutbe okundu. Ýstanbul artýk dünya durdukça Türk’ün malý idi. Fâtih Sultan Mehmed Han, yalnýzca Ýstanbul’u fethetmekle yetinmedi. Ýþte bir ömre sýðdýrýlan seferler ve diðer fetihler: 1451’de Menteþe Beyliði’nin fethi, 18 Nisan 1453’te Marmara Denizi’ndeki adalarýn fethi, 1454’te Birinci, 1455’te Ýkinci Sýrbistan Seferleri, 26 Temmuz 1455’te Arnavutluk’un fethi, 1456’da Cenevizlilere ait Ege Adalarý’nýn fethi, 13 Haziran 1456’da Üçüncü Sýrbistan Seferi, 15 Mayýs 1458’de Mora Seferi ve Atina’nýn fethi, 1458’de Sýrbistan’ýn fethi, 8 Kasým 1459’da Semendre’nin fethi, 13 Nisan 1460’ta Ýkinci Mora Seferi, 1461’de Amasra’nýn fethi, Temmuz 1461’de Ýsfendiyaroðlu topraklarýnýn fethi, 15 Aðustos 1461’de Trabzon Rum Ýmparatorluðu’nun fethi, 1462’de Eflâk Seferi ve Midilli Adasý’nýn fethi, 1463’de Bosna Krallýðý’nýn fethi, 12 Temmuz 1470’te Eðriboz Adasý’nýn fethi, 1471’de Alâiye Beyliði’nin zaptý ve Silifke havâlisinin fethi, 26 Temmuz 1476’de Boðdan’ýn fethi, 11 Aðustos 1480’de Ýtalya’nýn Otranto Limaný’nýn fethi. Târihçilerin yazdýðýna göre Fâtih’in Ýstanbul’dan sonraki hedefi Roma idi. Fakat bunu kimseye söylememiþti. Ordu-yu Hümayun’u, Gebze yakýnlarýndaki Sultançayýrý mevkiinde topladý. Kimse nereye sefer düzenleneceðini bilmiyordu. 50 yaþýnda idi, saðlýklýydý. Aksi takdirde sefer hazýrlýðý yapmazdý. Hastalandý ve üç gün sonra Hakk’a yürüdü. Ölüm sebebi anlaþýlamadý. Söylenilir ki Fâtih Sultan Mehmed Bahçesaray Han Hazretleri, Venedikli Yahudi Hekimbaþý Yakup tarafýndan zehirlenmiþtir. Söylentilerin çýktýðý gün Yakup, Mübârek Sultan’ýn yanýndaki askerler tarafýndan parçalandý. Ölümü üzerine Avrupa kiliselerinin hepsinde 3 gün 3 gece çan çalýnýp þükran âyini yapýldý. Bu hareket, baþka hiçbir Osmanlý pâdiþahý için yapýlmamýþtýr. Yedinci Osmanlý Pâdiþahý idi. 32 yýl tahtta kaldý. Çað kapayýp çað açan Türk’ün yüce sultanýnýn aziz kabri, Fâtih semtinde, kendi yaptýrdýðý Fâtih Camii ve Külliyesi içerisindeki türbesindedir. Fatih Sultan Mehmed Han Hazretleri mükemmel bir þairdi. Þiirlerini Avni mahlâsý ile yazdý. Bir kýsmý bestelendi. Sakiya, mey sun ki bir gün… mýsraý ile baþlayan þiirini: Emin Ongan: Nihavend, Alâeddin Yavaþça: Þehnaz, Ekrem Güyer: Mâhûr makamýnda besteledi. Zülfünün zencirine bendeyledi þâhým beni / Kulluðundan etmesin azad, Allah’ým beni mýsralarýyla baþlayan þiirini de Emin Ongan, Rast makamýnda bestelemiþtir. 1481: Altýn Orda Devleti hanlarýndan Ahmed Han öldürüldü. Oðullarý arasýnda taht kavgasý çýktý. Bu kavgadan yararlanan Mengli Giray, 1502 yýlýnda Saray þehrine hücum etti. Þeyh Ahmed Han kaçtý. Ahmed Han Altýn Orda tahtýna, Seyid Ahmed Han’ýn ölümü üzerine 1465 yýlýnda oturmuþtu. Ahmed Han Osmanlý Devleti’nin himâyesine giren Kýrým Hanlýðý ile mücâdeleye girmekten çekindi. Leh Kralý ile anlaþarak 1480’de Moskova üzerine yürüdü. Ruslar Moskova’yý terk ettiler. Bu sýrada Moskova kinezinin müttefiki Kýrým Hanlýðý, Lehistan üzerine yürüyünce Leh Kralý, Ahmed Han’a yardýmcý olamadý. Diðer taraftan, Kýrým Hanýnýn Altýnorda Devleti’ne saldýrdýðýný öðrenince Ruslarý tâkip etmekten vazgeçerek ülkesine döndü. Baþþehrinin ve sarayýnýn Kýrým ordusu tarafýndan yerle bir edildiðini gördü. Kýsa bir süre sonra da memleketinin ve halkýnýn içine düþtüðü felâketin acýsýna dayanamayarak üzüntüsünden öldü. Yerine Þeyh Ahmed Han geçti. 21 Mayýs 1481: Fâtih Sultan Mehmed Han’ýn büyük oðlu Ýkinci Beyazýd, Osmanlý tahtýna oturdu. Fâtih Sultan Mehmed Han’ýn 3 oðlu vardý. Yaþ sýrasýyla: Þehzâde Ýkinci Beyazýd, Þehzâde Mustafa ve Cem sultan. Þehzâde Mustafa, babasýnýn saðlýðýnda Karaman vâlisi iken 1474 yýlýnýn aralýk ayýnda vefat etmiþti. Þehzâde Beyazýd, babasýnýn ölümünden 18 gün sonra, vezirlerin ve ordu ileri gelenlerinin desteði ile, 34 yaþýnda iken Osmanlý tahtýna oturdu. 15 Babasýnýn seferler sebebiyle Ýstanbul dýþýnda bulunduðu dönemlerde vekâleten Osmanlý tahtýnda oturmasý sebebiyle ‘Sultan’ olarak anýlan Þehzâde Cem, babasý öldüðünde 23 yaþýnda idi. Tahta oturabilmek için aðabeyine karþý çýktý, savaþlar yaptý. Hepsinde yenildi. Osmanlý Devleti’ne problem oldu. Devletin kardeþi ile arasýnda paylaþýlarak bölünmesini teklif etti. Romanlara konu teþkil edecek þekilde; mâcerâlý, felâketli, ýstýrap dolu yýllar yaþadý. ‘Rodos þövalyeleri’ olarak anýlan çapulcu takýmýnýn, Roma’daki papalýðýn esiri oldu. Çapulcular ve papalýk, serbest býrakma ve tekrar Osmanlý Devleti’ne savaþ açmasý halinde destekleme tehditleriyle Osmanlý hazinesinden çok önemli miktarlarda haraçlar aldýlar. Sonunda, zehirleyerek öldürdüler ve cesedini Osmanlý Devleti’ne teslim ettiler. Cem Sultan’ýn Hýristiyanlýðý seçtiði iddia edilmekte ise de, iddianýn sâhipleri gariptir ki Osmanlý düþmaný olan Türklerdir. Batý kaynaklarýnda bu konuda herhangi bir bilgi ve iddia yoktur. Yazýlanlar gerçek olsaydý, önce Hýristiyan batý konuyu yýllar öncesinde ve hararetle gündeme getirirlerdi. ….. Beyazýd-ý Veli veya Sofu Beyazýd olarak da anýlan Ýkinci Beyazýd, o târihe kadar Osmanlý Devleti’nin tahtýna oturan pâdiþahlar içerisinde en sâkin olanýdýr. Babasýndan ve oðlu Yavuz Sultan Selim Han’dan apayrý bir karaktere sâhipti. Buna raðmen büyük ve önemli bir þahsiyettir. Sultan Ýkinci Beyazýd Han döneminde, Osmanlý Devleti ile Kýrým Hanlýðý iliþkileri iyi bir ortamda ve geliþerek devam etti. Osmanlý himâyesi hanlýkta otorite birliðini saðladý. Son Altýn Orda þehzâdelerini birleþtirme teþebbüsleri, adýndan Moskova’nýn geniþleme siyâsetine karþý Kýrým Hanlýðý’nýn varlýðýný garanti altýna alma düþünceleri önem kazandý. Kýrým Hanlýðý bu destek sâyesinde Altýn Orda Hanlýðý’na karþý Ruslarla iþbirliði yapma siyâsetine son verdi. Altýn Orda Devleti’nin târih sahnesinden silinmesinden sonra da Moskova ile mücâdele etmeye baþladý. Bütün bu geliþmelerin temeli, Sultan Ýkinci Beyazýt Han döneminde atýldý. 19 Aralýk 1482: Anadolu ve Rumeli’deki fetihlerde büyük hizmetleri olan, Kýrým’ýn Osmanlý Devleti’ne baðlanmasýný saðlayan Osmanlý sadrâzamý Gedik Ahmed Paþa, Edirne’de idam edildi. Doðum yeri ve tarihi kayýtlara intikal etmemiþtir. Fâtih Sultan Mehmed Han, 1477 yýlýnda Arnavutluk üzerine sefer düzenlenmesini kararlaþtýrdý. Gedik Ahmed Paþa, seferin zamansýz olduðunu ileri sürdüðü için azledildi. Kýsa bir süre ile Rumeli Hisarý’nda hapsedildi ise de baðýþlanarak kendisine Selânik Sancak Beyliði ve kaptan-ý deryâlýk verildi. 1482 yýlýna kadar hizmetlerine ve fetihlere devam etti. Rodos’a sýðýnan Cem Sultan’ý geri almak için yaptýðý diplomatik teþebbüslerden sonuç alamayýnca, Cem Sultan taraftarý olmakla suçlandý. Bu yüzden Edirne’ye çaðrýlarak orada idam edildi. Öldürülmesi, kendisine çok baðlý olan yeniçerilerin 16 ayaklanmasýna yol açtýysa da çýkan olaylar bastýrýldý. Gedik Ahmed Paþa; Anadolu Beylerbeyi iken Afyonkarahisar’da Gedik Ahmed Paþa külliyesi’ni, sadrâzamlýðý döneminde Ýstanbul’da bir hamam yaptýrmýþtýr. Ýstanbul’daki Gedikpaþa semti, O’nun adýný taþýr. 1484: Moskova Prensi, ölen Ýbrâhim Han’ýn oðlu Ali Han’ý tahttan indirip, babasýnýn ölümü üzerine 1479’da Moskova’ya sýðýnan kardeþi Muhammed Emin’i Kazan Hanlýðý tahtýna oturttu. Ertesi sene de taraftarlarý Ali Han’ý tekrar tahta oturttular. Bu tarihten sonra Kazan’da taht mücâdelesi devamlý bir hal aldý. 1 Mayýs 1484: Sultan Ýkinci Beyazýd Han, Boðdan Seferi’ne çýktý. Seferin amacý, Babasý, Fatih Sultan Mehmed Han tarafýndan Osmanlý Devleti’ne baðlanan Kýrým Hanlýðý ile karadan baðlantý kurmaktý. Baðlantýnýn kurulmasýný Fatih Sultan Mehmed Han zamanýnda uygun görülmüþtü. Sultan bu amaçla 1475 yýlýnda Rumeli Beylerbeyi Hadým Süleyman Paþa komutasýnda bir ordu gönderdi. Ordu, Boðdan Voyvodasý Dördünce Stefan tarafýndan bozguna uðratýldý. Ertesi sene bu bozgunun intikamýný almak için Fatih Sultan Mehmed Han bizzat ordunun baþýna geçerek sefere çýktý. Boðdan ordusu müthiþ bir hezimete uðratýldý. Parlak bir zafer kazanýlmasýna raðmen Osmanlý ordusunda veba salgýný baþ gösterdiðinden Boðdan prensliði kesin bir þekilde iþgal ve ilhak edilemeden geri dönüldü. Sultan Ýkinci Beyazýd Han, babasý Fatih Sultan Mehmed Han zamanýnda yarým kalan iþi tamamlamak için harekete geçti. Kýrým Haný Mengli Giray Han 50.000 Kýrým süvârisinin baþýnda Boðdan Seferi’ne katýldý. Bu suretle Mengli Giray Han, Osmanlý pâdiþahlarýnýn maiyetinde savaþa katýlan ilk Kýrým hâný oldu. Sefer sýrasýnda Kilya Kalesi teslim alýndý. Sultan Ýkinci Beyazýd Han’ýn fethettiði ilk kaledir. Sonraki günlerde de Akkerman Kalesi fethedildi. Böylece Osmanlý Devleti ile Kýrým Hanlýðý arasýnda karadan baðlantý saðlanmýþ oldu. BÝLGÝLÝK Boðdan: Günümüzdeki Moldavya’nýn Osmanlý dönemindeki ismi. (Buðdan olarak da anýlýrdý.) Voyvoda: Osmanlý Devleti’nde Eflâk ve Boðdan beylerine verilen unvan. (Prens anlamýna da gelmektedir.) 24 Temmuz 1484: Sultan Ýkinci Beyazýd Han, Kýrým Hâný Mengli Giray Han’in da 50.000 Kýrým süvarisinin baþýnda çýktýðý Boðdan seferi’nde Akkirman Kalesi’ni fethetti. Böylece Osmanlý Devleti ile Kýrým Hanlýðý arasýnda karadan baðlantý kuruldu. Zâten seferin amacý da bu idi. Zaferler elde edildikten sonra Mengli Giray Han’a; Kefe, Gözleve ve Balaklava limanlarýnýn gümrük hâsýlatýnýn bir kýsmý, devamlý olarak ve kaftan parasý adý Bahçesaray altýnda býrakýldý. Bu gelirler, Mengli Giray’dan sonraki hanlar zamanýnda da Kýrým hazinesi tarafýndan tahsil edildi. Bunun dýþýnda Kýrým hanlarýna günde bin akçe ve hanlýðýn yakýný olan mirza ve aða ailelerinin her birine de yýlda 300 akça tahsis edildi. Yavuz Sultan Selim Han zamanýnda, Kýrým Hâný olanlarýn oðul veya kardeþlerinden birinin Ýstanbul’a yollamalarý konusunda anlaþmaya varýldý. Ýlk defa Mengli Giray’ýn oðlu Saadet Giray, Ýstanbul’a gönderildi. Bu iþlemin amacý þöyle açýklanmaktadýr. Kýrým’daki Han, Osmanlý Devleti’nin isteklerine karþý geldiðinde, Ýstanbul’daki Giray Hânedâný mensubu, Kýrým Hâný olarak tâyin edilecek yanýna yeterli asker verilerek Kýrým’a gönderilerek tahta oturmasý saðlanacaktýr. Hanlýk târihinde bu tür uygulamalar defalarca tekrarlanmýþtýr. önemli bir þehri olan Novgorod’u yönetimi altýna aldý. Bölgenin önemli bir ticâret merkezi olan Novgorod, 859 yýlýnda baðýmsýz bir prenslik olarak târih kayýtlarýnda yer aldý. 1238 yýlýnda Altýn Orda Devleti’nin hâkimiyetine girdi. Altýn Orda Devleti’nin zayýflamasý üzerine tekrar baðýmsýz prenslik konumuna kavuþtu. 14 ve 15. yüzyýllarda Moskova ile uzun ve zorlu bir üstünlük mücâdelesine giriþti. Novgorod Prensliði ilk defa 1456 yýlýnda Ýkinci Vasili’ye maðlup oldu. 1471’de bölgenin büyük bir bölümü Üçüncü Ývan tarafýndan zapt edildi. Novgorod þehri Kýrým Türklerinin de katýldýðý Rusya Müslümanlarýnýn önemli toplantýlarýna sahne olmasý bakýmýndan önem taþýmaktadýr. Günümüzde; bölgenin turizm, tarým ve sanayi üretim merkezi olarak önemini sürdürmektedir. Kýrým Hanlýðý, Osmanlý Devleti’ne tâbi imtiyazlý bir devlet olarak Türk târihine þanlý sayfalar yazdýrmýþtýr. 1485: Mengli Giray’ýn kýzý, sonradan Yavuz Sultan Selim Han olarak anýlacak olan Þehzâde Selim ile evlendi. Adý Ayþe olarak kayýtlara geçen bu hanýmdan baþka Þehzâde Selim’in üç eþi daha vardý. Dört eþinden; ileride Kanuni Sultan Süleyman Han olarak anýlacak olan bir oðlu oldu. Kýzlarýnýn sayýsýnýn 10 olduðu söylenir. Bunlardan 5’inin adý kayýtlara geçmiþtir. Ýsmi bilinmeyen kýzlardan biri, Kýrým hanlarýndan biri ile evlenmiþtir. Bu bayanýn Mengli Giray Han’ýn, kýzý Ayþe ile Þehzâde Selim evliliðinden doðan torunu olduðu tahmin edilmektedir. Diðer kýzlarýnýn hepsi, Osmanlý Devleti’nde sadrazam veya üst düzey devlet adamlarý ile evlenmiþlerdir. 9 Temmuz 1487: Ruslar ilk defa Kazan Hanlýðý topraklarýna asker çýkardýlar. Ruslar, târihlerinde ilk defa olarak Kazan’ý iþgal ettiler. Baþþehir düþtü. Fakat Moskova, Kazan Hanlýðý’ný tamamýyla ortadan kaldýracak güçte olmadýðý için burayý, Kasým Hanlýðý gibi kendisine tâbi, Ruslara hizmet edecek bir devlet hâlinde muhafaza etmeyi düþündüler. (Bu olayýn benzeri, Kýrým Hanlýðý’nýn Ruslar tarafýndan iþgal ve ilhak edilmesinden önce de yaþýndý.) Üçüncü Ývan’ýn, Kazan tahtýna Muhammed Emin’i üçüncü defa oturttu. Onun da yardýmýný saðlayarak Ruslara düþmanlýklarý ile tanýnan Kazan Hanlýðý’nýn büyüklerinden bâzýlarýný öldürmeye teþebbüs etti. Bu amacýný kýsmen gerçekleþtirdi ve geri çekildi. Ruslar, bu baþarýlarýndan ötürü kilisede kutlama çanlarý çaldýrdýlar ve Ývan’ý, Bulgar Beyi olarak adlandýrdýlar. Böylece Kazan Hanlýðý Moskova’nýn himâyesine girmiþ oluyordu. Muhammed Emin, Rus Çarý ile bir anlaþma imzaladý. Anlaþmaya göre Kazan Hanlýðý Moskova’ ile savaþmayacak, Moskova Prensi’nin muvafakatini almadan kendilerine han seçmeyeceklerdi. 1490 yýlýnda Muhammed Emin Han Moskova prensine, Altýnorda üzerine düzenlediði saldýrý için askerî destek verdi. Aðustos 1489: Moskova Prensi Üçüncü Ývan, bölgenin Bahçesaray BÝLGÝLÝK Üçüncü Ývan’a kadar Ruslar: Ruslar, 7. yüzyýlda Rurik’i kendilerine þef olarak seçtiler. 861 - 874 yýllarý arasýnda Ruslarý yöneten Rurik, cesur ve savaþçý bir liderdi. Yerine geçen Ýkinci Oleg, 879 - 912 yýllarý arasýnda bölge halkýný yönetirken, Slavlar ile Varegleri, Rus adý altýnda birleþtirdi, Kiev Dukalýðý’ný kurdu, kemdisi de Kiev Prensi unvanýný aldý. Ruslarýn baþýna 980 yýlýnda Birinci Vlâdimir geçti. Kendisi ve yönetimi altýndaki Ruslar Hýristiyan dinine geçtiler. Vlâdimir, ülkesinde Kril alfabesinin kullanýlmasýný saðladý. 1015 yýlýnda ölünce yerine Jroslav geçti. Prensliði 1054 yýlýna kadar devam eden Jaroslav, kýzkardeþini ve üç kýzýný Avrupalý prenselre evlendirip Avrupa devletleri ile akrabalýk baðlarý kurdu. Yönetimi altýndaki bölgeyi, Avrupalý devletlerin toplantý mahalli hâline getirdi. Jaroslav’ýn ölümünden sonra, 1462 yýlýnda prensliðini ilân eden Üçüncü Ývan’a kadar Ruslarda herhangi bir geliþme olmadý. Ývan, Ruslarýn merkezini Kiev’den Moskova’ya nakletti. Kazan Türkleri’nin korkulu rüyâsý oldu. Kendisini Rus Çarý olarak ilân etti. 31 Aðustos 1492: Rus Çarý Üçüncü Ývan, Kýrým Hâný Mengli Giray Han aracýlýðý ile Sultan Ýkinci Beyazýd Han’a mektup gönderdi. Mektupta, Türklerin hâkimiyetinde bulunan Karadeniz’de ticâret yapmalarýna izin verilmesi talep ediliyordu. Bu istek kabul edildi ve Osmanlý Rus iliþkilerinin baþlamasýna zemin teþkil etti. Karadeniz, o dönemde Türk hâkimiyetinde idi. Ývan Vasilyeviç, Moskova Prensi (veya Moskova Büyük Dükasý) unvânýna sâhipti. Üçüncü Ývan; etrafýndaki küçük Rus Prensliklerinin birçoðunu kendisine baðlayarak büyük Rusya’nýn ilk temellerini atan kiþidir. Ývan’ýn Osmanlýlarla iliþki kurma teþebbüsünde bulunmasý, Karadeniz’in Osmanlý hâkimiyetine girmesi üzerine Ruslarýn bu bölgede ticâret yapmak ihtiyacýný hissetmeleri sebebiyledir. Üç asýr boyunca Altýn Orda Devleti’nin idâresi altýnda kalan Ruslar, Altýn Orda Devleti’nin parçalanmasýndan 17 sonra geniþleme imkâný buldular. Osmanlý Rus Ýliþkileri, Ruslarýn geniþleme imkânýný henüz elde edemedikleri dönemde baþlamýþtý. Üçüncü Ývan, yönetimi altýndaki topraklarýn sýnýrlarýný Beyaz deniz ile Ladoga Gölü’ne kadar geniþletti. Ülkesini Altýn Orda Devleti’ne vergi vermekten kurtardý ve Osmanlý Devleti ile iliþki kurmayý baþardý. Ruslar bir baþka baþarýyý da Kýrým, Kazan ve Astrahan ile Kasým hanlýklarýný birleþmelerini engellemekte saðladýlar. 1493: Ýlk Rus elçisi Mahail Pleçsev Ýstanbul’a geldi. Fakat bu kiþi kaba ve terbiyesiz bir adamdý. Sultan’ýn emri ile þehir dýþýna çýkarýldý. Görgü kurallarýný bilmeyiþi sebebiyle böyle bir uygulama yapýldýðý, yazýlý olarak kendisine bildirildi. Bu târihe kadar Osmanlý Devleti ile Rusya arasýnda diplomatik iliþki yoktu. Rusya’da Türk hâkimiyeti baþlamadan önce Rus kabilelerinden bâzýlarý, Ýsveç ve Almanlarla ticârette bulunan medeniyetten uzak görgüsüz kiþilerdi. Rus kinezlerine yakýn çevrelerde bulunan Mihail Plesçev, ihtiyaç üzerine Ýstanbul’a elçi olarak gönderildi. Görgüsüzlüðü sebebiyle Osmanlý Saray nizâmýna ayak uyduramadýðý için geri gönderildi. Uzunca bir süre Osmanlý - Rus iliþkileri Kýrým Hanlýðý’nýn görevlendirdiði kiþiler aracýlýðý ile yürütüldü. 1496: Moskova Çarý Üçüncü Ývan, Kazan Hâný Muhammed Emin’i tahttan indirdi, yerine kardeþi Abdüllâtif’i oturttu. Abdüllâtif’in hanlýðý 1500 yýlýna kadar devam etti. Bu olay ile Rusya - Kazan Hanlýðý iliþkileri baþlamýþ oldu. Rusya - Kazan Hanlýðý iliþkileri, kanlý mücâdeleler içerisinde geçti. Baþlangýçta yapýlan bütün savaþlarý, Kýrým Hanlýðý ordusundan da destek alan Kazan Türkleri kazanýyordu. Kýrým ve Kazan Türkleri Moskova’ya kadar ilerleyip þehri yakýp yýktýlar. Ruslar vergi ödemeyi kabul ederek þehre tekrar sâhip oldular. Bir baþka Kýrým hücumundan, Kanuni Sultan Süleyman’da elçiler gönderip yalvarmak suretiyle kurtuldular. Sultan’ýn, Ruslardan yana tavýr koymasýnýn sebebini, Rus asýllý olduðu söylenen eþi Tekirdað Þubemizin faliyetleri Tekirdað Þubemiz Ýsmail Bey Gaspýralý adýný verdiði konferans salonunu hizmete soktu. 6 Ocak günü bu salonda Tekirdað milletvekili Ahmet Kambur’un konuþmacý olarak katýldýðý bir sohbet toplantýsý yapýldý. Dernek üzerinde Kýrým Milli Marþý Ant Etkenmen, Yalta’daki Karýlgaç Yuvasý’nýn da bulunduðu 2006 takvimini bastýrdý. Tekirdað Þubemizin 3. olaðan genel kurul toplantýsý Þubat ayýnda gerçekleþtirilecek. [email protected] 18 Kösem Sultan’ýn telkinlerine baðlayanlar vardýr. 27 Nisan 1497: Sonraki yýllarda Kefe Vâlisi olarak þehzâdeliði döneminde Kýrým’a ilk defa ayak basan Osmanlý þehzâdesi, ileride Kanuni Sultan Süleyman Han olarak anýlacak olan Þehzâde Süleyman Trabzon’da dünyaya geldi. Babasý Yavuz Sultan Selim Han da þehzâdeliði döneminde oðlunu ziyâret etmek görüntüsü altýnda Kýrým’a, þehzâdeliði döneminde ayak basan ikinci Osmanlý pâdiþahýdýr. Þehzâde Selim’in bu ziyaretinin asýl amacý, taht iddiasýnda bulunan kardeþi Þehzâde Ahmet ile giriþtiði mücâdele için kayýnpederi Mengli Giray Han’dan destek almak idi. Þehzâde Süleyman’ýn annesi, Þehzâde Selim’in, Mengli Giray Han’ýn kýzý olan eþinden deðil, Ayþe Hâtun ismiyle de anýlan Hafsa Hâtun’dan dünyaya gelmiþtir. 1499: Rus Çarý Üçüncü Ývan, Osmanlý Devleti ile iliþkilerini geliþtirmek amacýyla ikinci Rus elçisini Ýstanbul’a gönderdi. Alexis Golakvastf ismindeki bu sefirle birlikte kalabalýk bir ticaret heyeti de geldi. Heyet, Sultan Ýkinci Beyazýd Han’a; Rusya’nýn siyâsî ve iktisadî iliþkilerde bulunulabilecek bir devlet olduðunu arzetti. Ýstekleri pâdiþah tarafýndan kabul edildi. Osmanlý Devleti ile siyâsî ve ticârî iliþkiler kurmakta elde ettiði baþarý, Rusya’nýn, dünya devletleri arasýna girebilmesi için atýlmýþ önemli bir adýmdýr. Bir anlamda Rusya, ilk geliþmesini Osmanlý Devleti’ne borçludur. Zaman içerisinde geliþince, Osmanlý Devleti’nin zayýflamasýna yol açan savaþlarý baþlatan, Osmanlý’nýn önemli bir parçasý olan Kýrým’ýn iþgal ve ilhak eden ülke konumuna gelmiþtir. 1500: Kazan Haný Muhammed Emin Han, Moskova tarafýndan tekrar Kazan tahtýna oturtuldu. Bu defa Muhammed Emin Han, politika deðiþtirerek, Moskova aleyhine uygulamalar baþlattý. Hatta, kendisinden beklenmeyecek bir þekilde, 22 Mayýs 1506 târihinde, Moskova’ya karþý sefer düzenledi. (Beþinci Bölümün Sonu) Düzeltme: Geçtiðimiz sayýda sayýn Oðuz Çetinoðlu’nun Kýrým Hanlýðý kronolojisinin 5. bölümünü yayýnlamýþtýk. Baský aþamasýndaki teknik bir problem nedeniyle yazýnýn bazý bölümleri okunamamaktaydý. Kronolojinin 5. bölümünü yeniden yayýnlýyor ve okuyucularýmýzdan özür diliyoruz. Vatan KIRIM www.vatankirim.net Bahçesaray Celal Ýçten’in Kurultay’daki konuþmasý : Sayýn Baþkanýmýz, Kýrým Tatar Millî Kurultayý'nýn saygýlý azalarý, Saygýlý Kurultay misafirleri : Türkiye'mizde Kýrým Tatar Millî davasý çalýþmalarýmýzý kesintisiz bir þekilde sürdürüyoruz. için Bir taraftan Türkiye'deki Kýrým Tatarlarýnýn Millî benliklerini, kültürlerini koruma çabalarýna sahip çýkarken öte yandan Kýrým'da yaþayan milletimizin meselelerini sürekli gündemde tutarak çözüm arýyoruz. Bütün faaliyetlerimizde milletimizin yüksek çýkarlarý doðrultusunda Milli Kurultayýmýz ve Kýrým Tatar Millî Meclisi'nin aldýðý kararlarý göz önünde tutuyoruz. Bütün dünyada olduðu gibi Türkiye'de de Kýrým Tatar Millî Meclisi ve onun kahraman baþkaný Mustafa Abdulcemil Kýrýmoðlu üst seviyede saygý görmektedir. Bizler de yolbaþçýmýza üstün hizmetlerinden dolayý þükranlarýmýzý sunarýz. problemleri, sevinçleri, üzüntüleri yakýndan takip etmektedir. Bu meseleleri hem büyük Türk devletinin kurumlarýna hem de Ukrayna'nýn Türkiye'deki temsilciliklerine duyurmaktayýz. Türkiye'deki gazete ve dergileri bilgilendirmekteyiz. Türkiye'de yaþayan milletimiz, Kýrým'da Millî meclis etrafýnda birleþen ve Millî meclis kararlarý ile hareket eden kararlý ve bilinçli kahraman milletimizden güç almakta gurur duymaktadýr. Ýstanbul'daki derneðimizin çýkardýðý Bahçesaray adlý dergi 30 ülkede 6000'den ziyade aboneye parasýz gönderiliyor. Dergimiz çeþitli gazetelerde kaynak olarak gösterilmektedir. Internet üzerinden yaptýðýmýz yayýnlarla yüzbinlerce kiþi Kýrým ve Kýrým Tatarlarýnýn meselelerini takip ediyor. Geçen sene Ukrayna'daki baþkanlýk seçimleri ve demokratik devrim sýrasýnda milletimizin gösterdiði birlik ve beraberlik Türkiye'deki devlet kademelerinde ve halk arasýnda hayranlýkla izlenmiþtir. Türkiye ve Ukrayna arasýnda son yýllarda giderek artan bir þekilde geliþen yakýn iliþkiler tüm kamuoyunun dikkatini çekmiþtir. Bu geliþmelerde en önemli pay gerek Kýrým'da ve Türkiye'de yaþayan Kýrým Tatarlarýnýndýr. Türkiye-Ukrayna dostluðu için Kýrým Tatarlarý dostluk köprüsü oluþmuþtur. Kýrým ve Türkiye arasýndaki önemli bir bað da Türkiye'ye okumaya gelen talebelerimiz ve kültürel faaliyetler için Ýstanbul’a gelen meclis yetkilileri Millî meclisimize bu öðrenci kardeþlerimiz ve kültürel tanýtým konusunda daha iyi teþkilatlanmasýný arz ediyoruz. Ýyi eðitim alan gençlerimiz ziyalý geleceðimizi kuracaklardýr. Dernekler olarak da biz üstümüze düþen görevi yapmaya hazýrýz. 2006'nýn Mart ayýnda yapýlacak seçimlerde de milletimizin menfaatleri için en doðru kararý alacak olan Millî kurultayýmýz ve Millî meclisimizin kararlarýný destekliyoruz. Milletimizin de bu kararlar etrafýnda birleþmesini istiyoruz. Merkezi Ankara'da olan Kýrým Türkleri Kültür ve Yardýmlaþma Derneklerinin Genel Baþkaný Dr. Ahmet Ýhsan KIRIMLI ve çalýþanlarý ile dernek üyeleri Kýrým'daki Kýrým Tatar Millî Kurultayý'nýn saygýlý azalarý, Allah hepimizin ve Türk Dünyasýnýn yardýmcýsý olsun. Allah'a emanet olunuz... Celal Ýçten Kýrým Türkleri Kültür ve Yardýmlaþma Derneði Ýstanbul Þubesi Baþkaný 9 Aralýk 2005 KIRIM AKMESCÝT Kýrým'da Türkçe'nin Þiir Þöleni Türkiye Yazarlar Birliði tarafýndan önceki yýllarda Bursa, Almatý, Aþkabat, K.K.T.C. ve Strazburg'da gerçekleþtirilen Türkçe'nin Uluslararasý VI. Þiir Þöleni bu yýl Kýrým'da gerçekleþtirildi. 11-13 Kasým 2005 tarihlerinde yapýlan Þölene, dünyanýn dört bir yanýndan Türk dili ile þiir yazar þairler katýldý. Bahçesaray biliyor muydunuz? 193 numaralý Gelir Vergisi Kanununun 89’uncu maddesinin birinci fýkrasýnýn 4’üncü bendine göre kamu yararýna çalýþan derneklere yýllýk toplamý beyan edilecek gelirin yüzde 5’ini (kalkýnmada öncelikli yörelerde % 10’u) aþmamak üzere makbuz karþýlýðýnda yapýlan baðýþ ve yardýmlar gelir vergisi beyannamesinde bildirilecek gelirlerden indirilir. Kýrým Türkleri Kültür ve Yardýmlaþma Derneði ve þubeleri 1992 senesinden beri kamu yararýna dernek sýfatýyla halkýmýza hizmet etmektedir. 19 KURBANLARIMIZI KIRIM'DA KESELÝM KAMPANYASI - 2006 1 991'den beri derneðimiz tarafýndan organize edilen Kurbanlarýmýzý Kýrým'da Keselim Kampanyasý'na bu sene iþtirak ederek vekâlet yoluyla kurbanlarýný Kýrým'da kestiren 386 kiþinin listesi alfabetik sýrada ekteki gibidir. Kýrým Türkleri Kültür ve Yardýmlaþma Derneði Ýstanbul Þubesi Baþkaný Celal Ýçten tarafýndan vekâlet Kýrým Tatar Millî Meclisi Baþkaný Mustafa Abdülcemil Kýrýmoðlu'na verilmiþ ve kurbanlar KTMM denetiminde Ýslâmî usullere göre kestirilerek ihtiyaç sahiplerine daðýtýlmýþtýr. Cenab-ý Allah ibadetlerinizi kabul etsin. Kýrým Türkleri Kültür ve Yardýmlaþma Derneði Ýstanbul Þubesi 20 1 - Tahsin Akbaþ 2 - Süleyman Çelebi Akcura 3 - Murat Akkaya 4 - Özgür Aksoylu 5 - Bünyamin Aksungur 6 - Nilay Aktaran (adak) 7 - Turgut Albaþ 8 - Kemal Albayrak 9 - Yalçýn Alimoðlu 10 - Nýyazi Alp 11 - Nevval Altýnel 12 - Osman Altýntop 13 - Müge Aracý 14 - Vefa Ýbrahim Aracý 15 - Vefa Ýbrahim Aracý 16 - M.Bora Arasan 17 - Yýldýz Arasan 18 - Halil Ýbrahim Arel 19 - Ahmet Arslan 20 - Necmi Artan 21 - Ülkü Ata 22 - Murat Atakan 23 - Abdulgani Atasayan 24 - Bülent Atasayan 25 - Bülent Ataünal 26 - Ahmet Mümtaz Aydýn 27 - Baran Aydýn 28 - Ýlhan Aydýn 29 - Bülent Aydoðmuþ 30 - Ýdil Totay Ayhan 31 - Nail Aytar 32 - M. Sinan Baki 33 - Ayperi Balkan 34 - Batuhan Balkan 35 - Burçe Balkan 36 - Emine Ümit Balkan 37 - Giray Balkan 38 - Gülçin Balkan 39 - Özcan Balkan 40 - Þanda Balkan 41 - Timuçin Balkan 42 - Timuçin Balkan 43 - Kenan Balki 44 - Orhan Barlýk 45 - Ferhan Barluk 46 - Ahmet Baþaran 47 - Lütfü Baþaran 48 - Mehmet Baþaran 49 - Niran Baþaran 50 - Ýlyas Baþtuhan 51 - Namýk Kemal Bayar 52 - Hamdi Baybörü 53 - Mücella Baybörü 55 - Erdoðan Baydar 54 - Serhat Baydar 56 - Mehmet Berkyürek 57 - Sercan Besimoðlu 58 - Raci Bilgili 59 - Mustafa Bir 60 - Sami Bolat 61 - Þaziye Bolat 62 - Emel Bolluk 63 - Gökhan Bolluk 64 - Özkan Bolluk 65 - Mahmure Borlu 66 - H.Engin Borluca 67 - Ali Alper Boydak 68 - Aziz Bozatlý 69 - Bülent Bozkurt 70 - Golalai Bozkurt 71 - Hüseyin Buyan 72 - Süheyla Cambaz 73 - Gülçin Candarlýoðlu 74 - Ecüment Canköy 75 - Ertan Cetaman 76 - Ayþe Cilsim 77- Bedrettin Cilsim 78 - Büþra Cilsim 79 - Hacer Cilsim 80 - Ýbrahim Cilsim 81 - Ýdris Cilsim 82 - Kübra Cilsim 83 - Mehmet Cilsim 84 - Semih Cilsim 85 - Sena Cilsim 86 - Yemen Çaðlar 87 - Nazmiye Çakar 88 - Teoman Çakar 89 - Yeþim Çakar 90 - Funda Çakýr 91 - Semih Çakýr 92 - Sibel Çelik 93 - Aydýn Çelikcan 94 - Y.Ziya Çelikcan 95 - Nureddin Çerrahi 96 - Nilay Çetin 97 - Zekai Çetin 98 - Ayfer Çilmi 99 - Berke Çilmi 100 - Can Çilmi 101 - Erkan Çilmi 102 - Orkun Çilmi 103 - Ökte Çilmi 104 - Recai Çilmi 105 - Remzi Çilmi 106 - Safiye Çilmi 107 - Metin Çýrpýn 108 - Talip Çizmeci 109 - Ekrem Çoban 110 - Bilgin Çorman 111 - Hediye Çorman 112 - Beytullah Demircan 113 - Sabriye Demircan 114 - Suat Demircan 115 - Pervin Demirkan 116 - Burak Demirsoy 117 - Füsun Dericioðlu 118 - Orhan Dericioðlu 119 - Ümit Devecioðlu 120 - Ümit Devecioðlu 121 - Ümit Devecioðlu 122 - Ümit Devecioðlu Bahçesaray 123 - Ümit Devecioðlu 124 - A. Cengiz Düzgün 125 - Süleyman Ece 126 - Abdurrahman Hilmi Efendi 127 - Abdülaziz Efendi 128 - Abdüþþekkür Efendi 129 - Hafýz Mustafa Efendi 130 - Hüsameddin Merdi Efendi 131 - Ýbrahim Efendi 132 - Kadým Emin Efendi 133 - M. Arif Dede Efendi 134 - M. Sadýk Efendi 135 - Morevi M. Emin Efendi 136 - Sertarikzade Emin Efendi 137 - Süleyman Velüyyüddin Efendi 138 - Yahya Moravi Efendi 139 - Yavuzhan Eken 140 - Mustafa Ekmekçi 141 - Saide Elam 142 - Ali Eldem 143 - Niyazi Elitok 144 - Ö.Cihat Elitok 145 - Yüksel Elitok 146 - Ahmet Bican Ercilasun 147 - Metin Ercümen 148 - Semra Erdoðru 149 - Kemal Ergün 150 - Tuncay Erkan 151 - Ayþegül Erkil 152 - Tuðrul Erkin 153 - Yakup Erten 154 - Resmiye Gelinçek 155 - Sengül Giray 156 - Ahmet Gökdemir 157 - Kübra Göksu 158 - Þahin Göksu 159 - Savaþ Göynüllü 160 - Can E. Gülseren 161 - Hadiye Günaçan 162 - Müþerref Güngördü 163 - Sadan Güngörür 164 - Hakan Gürcan 165 - Birsen Gürsoy 166 - Nuh Mete Gürün 167 - Behiye Hýzar 168 - Sevgi Hýzar 169 - Batu Ýçten 170 - Berrak Ýçten 171 - Bilge Ýçten 172 - Burak Ýçten 173 - Gülsen Ýçten (adak) 174 - Melike Ýçten 175 - Meryem Ýçten 176 - Þefik Ýçten 177 - Ali Ýlkbaþ 178 - Engin Ýnciler 179 - Ýrfan Ýnegöl 180 - Aptulkadir Ýpekoðlu 181 - Esma Irmak 182 - Leviza Ýskanderova 183 - Erdoðan Ýslamoðlu 184 - Kadir Ýslamoðlu 185 - Atilla Ýþlier 186 - Selami Kaçamak 187 - Ý.Ethem Kahvecioðlu 188 - Zeki Kalay Bahçesaray 189 - Özden Kalkay 190 - Murat Kandemir 191 - Sevim Kandemir 192 - Hatice Kandemirli 193 - Ýlknur Karaaslan 194 - Baykal Karacaoðlu 195 - Muzaffer Karacaoðlu 196 - Özgür Karahan 197 - Mine Karakaþ 198 - Emire Karakulak 199 - Ramazan Karaman 200 - Sedat Karaman 201 - Ülkü Karaman 202 - Ertuðrul Karaþ 203 - Tolga Karatay 204 - Turgut Karatay 205 - Zafer Karatay 206 - Behice Katýkcý 207 - Adem Kavalcý 208 - Ramazan Kaya 209 - M.Ersan Kaynaþ 210 - Müberra Kemaloðlu 211 - Fevzi Kerey 212 - Semih Keskin 213 - Ýslam Ali Kýlýç 214 - Hacý Ali Kýnaç 215 - Aklime Kýrýmadalar 216 - Alattin Kýrýmadalar 217 - Ali Kýrýmadalar 218 - Betül Kýrýmadalar 219 - Emir Kýrýmadalar 220 - Emir Salih Kýrýmadalar 221 - Hasan Kýrýmadalar 222 - Emel Kýrýmlý 223 - Hakan Kýrýmlý 224 - Rukiye Kýrýmlý 225 - Mustafa Koçak 226 - Gökçe Koçarslan 227 - Gökçin Koçarslan 228 - Antalya Þb. Apakaylar Kolu 229 - Fikret Koyullu 230 - Fikret Koyullu 231 - Fikret Koyullu 232 - Fikret Koyullu 233 - Hatice Kule 234 - Kemal Kunter 235 - Ece Kurt 236 - Emre Kurt 237 - Gönül Kurt 238 - Kurthan Kurt 239 - Nermin Kurt 240 - Recep Adnan Kurt 241 - Vicdan Kurt 242 - Ali Mehmet Kutluk 243 - Nilgün Kutluk 244 - Mehmet Kuzu 245 - Ervin Mambet 246 - Cumhur Mandacý 247 - Gürcan Mendi 248 - Almaz Mistakat 249 - Engin Moral 250 - Nazmi Can Mutlu 251 - Nurten Mutlu 252 - Recep Mutlu 253 - Sema Mutlu 254 - H.Ýbrahim Nizamoðlu 255 - Haluk Oðuzbeyoðlu 256 - Fazilet Olcay 257 - Ýlker Metin Orak 258 - Emre Oskaylar 259 - Macide Oskaylar 260 - Ayþegül Aydýn Otçu 261 - Halit Otçu 262 - Saadet Öktem 263 - Ayþe Ölmez 264 - Hikmet Önadlý 265 - Þerife Önadlý 266 - Yekta Önder 267 - Bülent Önsoy 268 - Ýbrahim Öz 269 - Ý.Hakký Özçelik 270 - Rezzan Özçelik 271 - Engin Özdemir 272 - Þükür Özdemir 273 - Hüseyin Cahit Özenbaþ 274 - Mehmet Özenbaþ 275 - Yavuz Özenboy 276 - Mustafa Özgiray 277 - Halime Özgüç 278 - Yaþar Özgüleç 279 - Ercan Özgür 280 - Þükriye Özhaþçýlar 281 - Cem Özinal 282 - Huriye Özkarasu 283 - Avni Özkul 284 - Reha Özlü 285 - Asena Özsoy 286 - Hasan Adil Öztan 287 - Faruk Öztemur 288 - Kenan Öztemurlenk 289 - Emel Öztürk 290 - Necla Pampal 291 - Remzi Pampal 292 - Bedriye Pekergin 293 - Ýbrahim Pekergin 294 - Hasene Pekmez 295 - Serdar Pekmez 296 - Ali Rasimgil 297 - A.Ayten Saklayýcý 298 - Ferudun Saraç 299 - Cemalettin Sarýkaya 300 - Serkan Sava 301 - Nevriye Selamioðlu 302 - Alattin Sezer 303 - Koray Sönmez 304 - Koray Sönmez 305 - Hüseyin Sözlü 306 - Baki Sübütay 307 - Þükriye Þanlý 308 - Halim Þanlýözenci 309 - Salih Þanlýözenci 310 - Emel Þen 311 - Arzu Þener 312 - Sevim Þener 313 - Nesrin Þirin 314 - Cevdet Tahiroðlu 315 - M.Cengiz Tanatar 316 - M.Þükrü Tanatar 317 - Aydan Tarkan 318 - Dilek Tarkan 319 - Hasan Tarkan 320 - Ülge Tarkan 321 - Hulusi Taþkoparan 322 - Hasan Tatar 323 - Hamit Taymaz 324 - Seçkin Terek 325 - Mehlika Tezcan 326 - Yavuz Tezcan 327 - Erhan Tezgül 328 - Ertan Tezgül 329 - Nuri Tirkeþ 330 - Hüdai Toksoy 331 - Hüseyin Tokuz 332 - Bülent Tonguç 333 - Yaþar Topal 334 - Sýddýk Topaloðlu 335 - Fatma Tözen 336 - Ýbrahim Tözen 337 - Süleyman A. Tunç 338 - Arsan Turan 339 - Necdet Turgut 340 - Mehmet Unutulmazkan 341 - Aslý Uskuay 342 - Begüm Uskuay 343 - Burak Uskuay 344 - Mehmet Uskuay 345 - B. Burak Uyguner 346 - C. Orhan Uyguner 347 - Ý. Tülin Uyguner 348 - Bekir Baki Uzel 349 - Kübra Uzel 350 - Mihrimah Uzel 351 - Fahrettin Ünal 352 - Murat Vatansever 353 - Seyran Yaðlý 354 - Müteveffa Arif Yaltýr 355 - Müteveffa Hatice Yaltýr 356 - Nuran Yaltýr 357 - Turgut Yaltýr 358 - Özer Yanar 359 - Þahin Yanar 360 - Nazým Yaþin 361 - Esaret Yayla 362 - Mustafa Gökhan Yiðit 363 - Aþir Yýldýrým 364 - Sema Yýldýrým 365 - Abdullah Yýlmaz 366 - Funda Yýlmaz 367 - Rüstem Yýlmaz 368 - Feyzi Rahman Yurter 369 - Zerrin Yücebulut 370 - Tahir Yüceköy 371 - Meltem Yücel 372 - Basir Yüksel 373 - Numan Yüksel 374 - Suadiye Yüksel 375 - Ümit Yüksel 376 - Necat Zeren 377 - Bir Hayýrsever 378 - Bir Hayýrsever 379 - Bir Hayýrsever 380 - Bir Hayýrsever 381 - Bir Hayýrsever 382 - Bir Hayýrsever 383 - Bir Hayýrsever 384 - Bir Hayýrsever 385 - Bir Hayýrsever 386 - Bir Hayýrsever 21 Gamalý Haç ile Kýzýl Yýldýz Arasýnda 23 Ocak’tan itibaren her Pazartesi akþamý TRT-2’de Haber ve söyleþi : Emre KULCANAY TRT BÝR ÝLKÝ DAHA GERÇEKLEÞTÝRÝYOR… SAVAÞ TARÝHÝ BELGESELLERÝNÝN GÖRMEDÝÐÝ ÝNSAN ÖYKÜLERÝ TRT'DE CANLANIYOR. "GAMALI HAÇ ÝLE KIZIL YILDIZ ARASINDA" YÖNETMENLÝÐÝNÝ NEÞE SARISOY KARATAY'IN YAPTIÐI BELGESEL, HÝTLER VE STALÝN ORDULARININ ATEÞÝ ARASINDA KALAN TÜRKLERÝN DRAMINI EKRANA GETÝRÝYOR. 1,5 YIL SÜREN 150 SAATLÝK ÇEKÝMLERDE 100'DEN FAZLA SAVAÞ TANIÐIYLA KONUÞULAN BU BELGESELDE BÝRBÝRÝNDEN ÝLGÝNÇ ÝNSAN PORTRELERÝ DÝLE GELÝYOR. AHMET VE MUHAMMED DADALÝ KARDEÞLER, 60 YIL SONRA BELGESEL ÇEKÝMLERÝNDE BULUÞUYOR. 22 TRT Ýstanbul Televizyonu tarafýndan hazýrlanan “Gamalý Haç Ýle Kýzýl Yýldýz Arasýnda” adlý belgesel, savaþ tarihi belgesellerinde þimdiye kadar izlemediðimiz bir konuyu gündeme getiriyor. 23 Ocak 2006’dan itibaren 8 bölüm halinde TRT-2 ve TRT-1 ekranlarýnda izleyeceðimiz belgesel, II. Dünya Savaþý’nda Nazi ve Kýzýlordu arasýnda kalan Rusya Müslümanlarý’nýn acý dolu yýllarýný anlatýyor. Ödüllü belgesel yönetmeni Neþe Sarýsoy Karatay’ýn imzasýný taþýyan ve danýþmanlýðýný Zafer Karatay’ýn yaptýðý “Gamalý Haç Ýle Kýzýl Yýldýz Arasýnda”, II. Dünya Savaþý’nda ölen, kaybolan, sürgüne gönderilen Türkler’in hayatlarýný gösteriyor. Sovyet Rusya topraklarýnda yaþayan Türkler’in cephede nasýl kullanýldýðýný, savaþýn ardýndan neler yaþadýklarýný gözler önüne seriyor… TRT kameralarý, II. Dünya Savaþý’nýn karanlýkta kalmýþ köþelerinden bakan Sovyet Doðu halklarýnýn; Kazak, Kazan ve Kýrým Tatarý, Kýrgýz, Türkmen, Kafkas halklarý, Karaçaylar ve Malkarlar’ýn yüzünü aydýnlatýyor!.. Tarihin önemli bir dönemine ýþýk tutan belgeselde Prof. Nadir Devlet ve Alman araþtýrmacý-yazar Patrick Von Zur Mühlen’in de görüþlerine yer veriliyor… 1,5 yýlda 150 saat çekimde 100’den fazla tanýkla röportaj Türkiye, Kýrým, Türkmenistan, Kýrgýzistan, Almanya, Azerbaycan, Avusturya, Ýtalya ve Amerika Birleþik Bahçesaray Devletleri’nde gerçekleþtirilen çekimlerine geçtiðimiz yýl baþlanan belgesel; 1,5 yýlda 100’den fazla savaþ tanýðýnýn röportajlarýna yer veren 150 saatlik bir maraton… Belgeseldeki hoþ sürprizlerden biri de savaþ nedeniyle ayrý düþen Dadali kardeþlerin belgesel çekimlerinde birbirine kavuþmasý. Muhammed (80) ve Ahmet Dadali (68) kardeþler, tam 60 yýl sonra belgeselin çekimlerinde buluþtu. Ýki cephede savaþmak zorunda kalanlar… Sovyetler Birliði sýnýrlarý içinde yaþayan Türkler’in, II. Dünya Savaþý sýrasýnda Nazi ordusuna nasýl tutsak düþtüðü, esir kamplarýndaki korkunç yýllarý ve Alman üniformasý giydirilerek yeniden Joseph Stalin’in Kýzýlordu’suna karþý nasýl kullanýldýðý, Naziler’in iþgal ettiði bölgelerden toplanan genç insanlarýn “Doðu iþçisi - Ostarbeiter” olarak zorla çalýþtýrýlmalarý tanýklarýn anlatýmýyla ekranlara geliyor… Belgesel, Cengiz Daðcý’nýn öyküsüyle desteklendi Savaþta Nazi ordularýna esir düþen Kazak Alim Almat’ýn esir kamplarýnda gördüðü zulmü anlatmasýyla baþlayan belgeselde, Kýrýmlý yazar Cengiz Daðcý’nýn “Korkunç Yýllar” ve “Yurdunu Kaybeden Adam” adlý eserlerinden sahnelerle zenginleþtirilmiþ öykü de yer alýyor. Öyküde roman karakteri Sadýk Turan’ýn yaþamý canlandýrýlýyor. Turan’ýn ilkokuldan atýlmasýyla baþlayan süreçte ailesi ve Kýrým halkýnýn Stalin Belgeselin künyesi Yapým -Yönetim: Neþe Sarýsoy Karatay Genel Danýþman: Zafer Karatay Metin Yazarý: Neþe Sarýsoy Karatay Danýþman: Prof. Nadir Devlet, Patrik von Zur Mühlen Görüntü Yönetmeni: Tevfik Öber Yapým Yönetim Yardýmcýlarý: Gökhan Taygan, Zeliha Aydýn, Ayþe Hilal Tuztaþ Sanat Yönetmeni: Uluhan Hasdal Kurgu: Deniz Çankaya Salmanlý, Tufan Bilgen, Adem Yýlmaz, Sýdýka Eralp, Nuray Belen Seslendiren: Emin Baykýrkýk, Kemal Kocatürk Sadýk Turan Karakterini Canlandýran Oyuncu: Engin Geldikaya yönetiminin ekonomik ve sosyal baskýsý altýnda kývranmasý, Kýzýlordu saflarýnda askere ve savaþa katýlmasý, Nazi ordusuna esir düþmesi ve hayatýnýn asla hatýrlamak istemediði korkunç yýllarýný geçirdiði esir kamplarý, Alman üniformasýyla ‘Doðu Lejyonlarý’nda savaþa zorlanmasý, Roma’da süren kaçak hayatý ve Uruguay’da orman iþçiliði sýrasýnda biten ömrü dramatik belgesel biçimiyle seyirciye sunuluyor. Belgeselin o korkunç yýllarý anlatan sahneleri, Çatalca’nýn Ýzzettin ve Sazlýbosna Köyleri’nde, Riva ve Belgrad ormanlarýnda çekildi. Sadýk Turan’ý, Engin Geldikaya baþarýyla canlandýrdý… Gamalý Haç ile Kýzýl Yýldýz Arasýnda Yankýlanan Çýðlýklar Bay Mirza Hayit - Özbekistan: “Aðabeyimin hediyesi yaptýlar” kafasýný bayram “- Aðabeyimi öldürüp, kafasýný kesip bayramda anneme verdiler. Çok azap çektik. Sovyet rejiminin kötülüklerini gördük. Sonra talebelik zamanýnda iki dostumu öldürdüler.” Saadet Kýpçaklý - Kýrým Tatarý: “Namazý tekmelerle sürdü” “- Babaannem namaza uymuþ, namaz kýlýyordu. Camlar kapalýydý. Tabii görünmesin diye kapatmýþ. Namaz kýlarken birisi arkadan bir tekme attý, babaannem yüksek sesle tekbir getirdi. Öyle yaparlardý bir þey olursa, yüksek sesle “Allahuekber” derlerdi. Tekmeden sonra yere yüzüstü düþtü, aðlamaya baþladý...” Musa Ramazan - Kafkasya: “Onlara çikolata bile verdiler” “- Stalin, “Benim esirlerim yok, onlar vatan hainidir!” demiþti. Sonra da Kýzýlhaç’tan ayrýldý. Biz gördük ki Ýngilizler’in, Amerikalýlar’ýn pilotlarý esir kamplarýnda uluslararasý kuruluþlardan her þeyi buluyordu; çikolatasýna kadar... Onlara doktor da veriyorlardý. Bizde ne yemek ne de doktor vardý.” Bahçesaray Süleyman Tekiner - Azerbaycan: “Babam kurþuna dizilmiþ!” “- Babamý hapsedildikten ki 8 Aðustos 1937’de hapsedilmiþ ve 1 Eylül’de kurþuna dizilmiþ. Ama bunu söylemediler bize. Bir gün eve mahkeme icra memuru geldi.çünkü babam kurþuna dizilmiþti ama emlakine el konmuþtu.” Dr. Mehmet Kengerli - Azerbaycan: “Nefes alan insanlarý gömdüler!” “- Kýrým’da esir düþen 435 bin Rus askerinden biriydim. Esir kamplarýnda kalmasam da orayý gördüm, yaþadým… Orada þart diye bir þey yoktur. Almanya gibi son derece bencil, ýrkçý bir felsefeye dayalý bir toplumda þart aranmaz. Kýþ mevsiminde kar, kýyamet: Sýfýrýn altýnda 25-30 derece… Onlarca kamptan daha nefes alýp veren insanlar gömülmeye götürülürdü.” Alim Almat - Kazakistan: “Ýnsan hayvanlaþýyor mu desem?” “-Benim kaldýðým kampta 80 bin kiþiydik. 80 bin kiþiden 6 ay zarfýnda 3 bin kiþi kaldýk açlýktan. Elinle baþýný þöyle bir tuttuðun zaman elinde kalýyor bitler. Orada tifüs hastalýðýna yakalandým. Tifüs hastalýðýnda 14 güne kadar yaþabiliyorsun!.. Günde 50-100 kiþiyi arabalarla taþýyýp, çukura atýp gömüyorduk. Acayip bir þey oluyor insan; yanýndaki ölmüþ, onun üzerindekini alýp kendi üzerine örtüyorsun, oralý bile deðilsin. Ýnsan hayvanlaþýyor mu ne deyim?..” Hüseyin Ýkramhan - Özbekistan: Otlar bile ölüm sundu “- Bahar zamaný yeþillikler yetiþiyor. Esirler, aç olduklarý için o yeþilliklerden yiyor ve yürüyüp barakaya geldikten sonra acýyla baðýrýyorlardý. Çünkü o otlar, mideyi ezerek tamamen parçalýyordu. Böyle baðýra baðýra ölenler oldu.” Sefer Aymergen - Kuzey Kafkasya: “Esir sayýsý yürüdükçe azalýyordu” “- Sabahleyin baktýk öbek öbek kar kaplamýþ. Yürüyen harekete geçiyor, nöbetçiler arkadan geliyor. O karýn üzerinde kafasýna vuruyor tekmeyle, dipçikle birer kurþun sýkýyor. Neymiþ o numara yapýyormuþ da oradan kalkýp partizanlara kaçacakmýþ. Halbuki adam…. Böyle iki gece, üç gün daðlarda kaldýk. Oraya biz giderken tahmini 15-16 bin Rus esiri vardýk. Çekoslovakya’ya gittiðimizde 2 bin 500 kiþi vardýk.” 23 Neþe Sarýsoy Karatay ile Söyleþi: II. Dünya Savaþý'nýn sýrlarý belgeselle gün ýþýðýna çýkýyor Emre KULCANAY B elgeselin metin yazarý ve yönetmeni Neþe Sarýsoy Karatay, bizleri kýrmayarak sorularýmýzý cevapladý. Belgesel hakkýnda merak edilenleri açýklayan Karatay, savaþ döneminde acý çeken insanlarýn ibret dolu öykülerini göstermekten gururlu... Son belgeselinizde anlatacaksýnýz? bize, izleyicilerinize neler - Sovyetler Birliði’nde yaþayan ve savaþan yüz binlerce Türk ve Müslüman’ý anlatýyoruz belgeselde. Bu insanlarýn yüz binlercesi savaþ meydanýnda, esir kamplarýnda ve sürgünlerde öldü. Çok acý çektiler. Onlarýn hikayeleri ibretle izlenecek. Dikkatle izleyeceðimiz "Gamalý Haç Ýle Kýzýl Yýldýz Arasýnda", tarihi gerçeklerin yaný sýra gözü yaþlý öyküler de anlatýyor. Belgeselde, izleyicinin bam teline dokunacak olaylar neler? - Belgesel, tarihe ýþýk tutacak ve genç kuþaklara çok önemli mesajlar verecek. Savaþ öncesi Türk ve Müslümanlara kimliðini ve dinini kaybettirmek için yapýlan zulümlerin ardýndan, II. Dünya Savaþý’nda Stalin, bu insanlarý Kýzýlordu’ya askere alýyor ama ellerine kurþun bile vermiyor. Almanlar bu savaþta 5 milyon 700 bin askeri esir alýyor. Ýnsanlar esir kamplarýnda topraðý açýp içinde yatmaya çalýþýyorlar; yiyecek yok, bakým yok, kaderleriyle baþ baþa kalýyorlar. Bir yýlýn sonunda 3 milyon 2 yüz bin kiþi ölüyor zaten. Savaþýn sonunda sað kalmayý baþaranlarýn çektikleri ise bitmek bilmiyor. Tüm bunlar izleyiciyi derinden etkileyecektir. Belgesel fikri nasýl doðdu? Yönetmen eþiniz Zafer Karatay’ýn da belgeselin fikir babasý olduðunu okuduk basýnda... - “Gamalý Haç Ýle Kýzýl Yýldýz Arasýnda”nýn fikir olarak doðuþu 1994 yýlýna kadar uzanýyor. Zafer Bey, bir arkadaþýyla Mavi Yayýnlarý’ný kurmuþ ve ilk kitap olarak da Alman yazar Von Zur Mühlen’in kitabýný yayýmlamýþlardý. Belgesel fikri o yýldan beri Zafer Bey’in hayaliydi ama bu hayal SSCB’nin daðýldýðý 1990 yýlýna kadar belgesel olma þansýný bulamadý.” 1990’da SSCB daðýldýktan sonra neler oldu? - Belgeselin hazýrlýklarýna ancak o zamandan sonra baþlayabildik. Olaylarý yaþayanlar, üzerlerindeki korkuyu yeni yeni atýyorlardý. Bugün bile röportajlarýmýzda o korkularýný hissettik.Bizim için beþ dakika gibi görünen þey onlar için hayatlarýnýn en büyük trajedisi. Kuzey Kafkasya’dan ABD’ye, Almanya’ya kadar belgesel için gittiðimiz her yerde ayný trajedinin izlerini gördük... 24 O izlerden bahseder misiniz? - Biri Karaçay’da (Nalçýk özel bölgesinin baþkenti) diðeri ABD’de yaþayan ve birbirlerini 60 yýldýr görmeyen akrabalarýn bir araya geldiði an... Tarihçi Ýlber Ortaylý’nýn doðduðu kampýn yanýndaki otel... ABD Baþkaný Bill Clinton’a danýþmanlýk da yapan Orhan Sadýkhan’ýn anlattýklarý hepsi de o trajedinin parçalarý. Bugün New York’un sayýlý zenginlerinden olan Sadýkhan’ýn sýrlarý... Sakýncasý yoksa bu sýrlarý -belgesel yayýnlanmadan önce- bizimle paylaþýr mýsýnýz? TV’de Sadýkhan, patatesten yaptýðý mühürle Alman kamplarýndan Türkleri nasýl çýkarttýðýný anlattý bize... Sýrlardan biri de o yýllarda Fatih’te oturan bir Kýrým Tatarý, kahvehaneden Alman kamplarýnda kalan esir Türkler’e ‘bunlar akrabamýz” diyerek sahte mektuplar gönderiyordu. Bunlarýn heyecanýmýzý daha da katladý. Karatay ismi belgeseller ve ödüllerle anýlýyor!.. Neþe Sarýsoy Karatay, Ýstanbul Üniversitesi Basýn Yayýn Yüksek Okulu Radyo ve Televizyon Bölümü'nden mezun olduðu 1989 yýlýnda staja baþladýðý TRT'de yönetmenliðe devam ediyor. 2004 yýlýnda 'Ýsmail Bey Gaspýralý' belgeselinde yapýmcý görevi üstlenen Karatay, 2003'deki 'Fatih ve Fetih' belgeselinde yapým ve yönetimde yer aldý. 2000 yýlýnda yapým ve yönetmenliði Zafer Karatay ile birlikte gerçekleþtirdikleri, 'Osmanlý Devleti'nin Doðuþu' adlý belgeselle Türkiye Gazeteciler Cemiyeti (TGC) Sedat Simavi Televizyon Ödülü'nü aldý. Ayný yýl, Radyo TV Gazetecileri Derneði'nin 'Yýlýn Belgeseli' ödülü de Karatay'ýn oldu. Ayrýca Neþe Sarýsoy Karatay 1994’te çekilen KIRIM belgeselinin de ikinci yönetmenidir. Bahçesaray KIRIM TATAR TÜRKLERÝNÝN MEDENÝYETÝ HAKKINDA MUHTEÞEM BIR ESER Kýrým'dan Kalan Miras HANSARAY Hansaray; tarihi, teþkilâtý ve teþrifatý açýsýndan da dikkat çekicidir. Nicole KANÇAL-FERRARÝ Kýrým hanlarýnýn tarihini, saray teþkilâtýný ve yaþadýklarý diðer saraylarý da inceleyen bu çalýþma, Ýslâm sanatýnýn farklý sentezler oluþturarak geliþimine bir örnek teþkil eden Hansaray’ý sanat tarihi açýsýndan ele alýyor.Hansaray üzerine yapýlmýþ en ayrýntýlý ve en güncel çalýþma olan bu eser Türk-Moðol geleneði ile Ýslâm medeniyetinin þekil verdiði sanat anlayýþýnýn yansýmalarýný ortaya çýkarýyor. Osmanlý Devleti’nin kuzeydeki en uç noktasý olan Kýrým, kültürler arasý etkileþim açýsýndan önemli bir bölgedir. Bir yandan Türk- Mogol geleneði ve bu geleneðin mirasçýsý Altýn Orda’dan gelen etki, diðer yandan Ýslâm Osmanlý etkisi ve üçüncü bir dalga olarak Rus ve Batý etkisi arasýnda yaþanan karþýlýklý etkileþimin canlý örneði Hansaray’dýr. Yangýnlara, savaþlara, yýkýmlara raðmen günümüze kadar ayakta kalmayý baþaran ve Kýrým Tatarlarýnýn kültürel uyanýþýnýn merkezi ve sembolü olan Her evde, her kutüphanede bulunmasý gereken bir baþyapýt... QIRIM’NIÑ ÇÖL YIRLARI HAYAL ÖMÜR Dilâver Osman - Cemil Karik Abdulla Latif-zade Bu kitapta Kýrým Tatar þairi Abdulla Lâtif-zade’nin deðiþik kaynaklarda basýlmýþ þiirleri, makaleleri ve hatýralarý bir araya getirilmiþ. Çoðu ilk defa yayýmlanan fotoðraf ve vesikalara da yer verilmiþ. Derleme Arab ve latin harflerinden (ne yazýk ki) kiril alfabesine Þevket Yunusov tarafýndan aktarýlarak yapýlmýþ. Tavriya Neþriyatý, Akmescit, 2005. 120 sf. ISBN 966572-807-5 QIRIMTATAR TÝLÝNÝ ÖGRENÝÑÝZ Bu kitap Kýrým Tatar Millî Meclisi’nin “Ana til oðrunda küreþ” programý çerçevesinde hazýrlandý ve TÝKA’nýn maddî yardýmýyla 5000 nüsha basýldý. S.M. Usein, V.A. Mireyev ve V.Y. Sahaciyev tarafýndan Rusça bilenler için hazýrlanan kitapta 40 Kýrým Tatarca dersi yer alýyor. Kýrým Tatarca metinler latin alfabesi ile yazýlmýþ. Akmescit, 2005. 200 sf. ISBN 966-8535-15-4 Bahçesaray Klasik Yayýnlarý, Ýstanbul. 320 sayfa, 123 resim, 32 þekil. ISBN 975-8740-30-X Kýrým’ýn kuzeyinde kalan düzlüklere Kýrým Tatarcasýnda “çöl” (bozkýr) deniyor. Kýrým Tatarcasýnýn üç þivesinden biri olarak kabul edilen çöl þivesi de bu bölgede yaþamýþ Kýrým Tatarlarý tarafýndan kullanýlýyordu. Günümüzde Türkiye ve Dobruca’da da aðýrlýklý olarak kullanýlan bu þivenin yýrlarý (türküleri) Dilâver Osman ve Cemil Karik tarafýndan kitap haline getirilmiþ. 50 yýrýn bir araya getirildiði kitapta þarkýlarýn sözleri ve notalarý yer alýyor. Metinlerde Kýrým Tatar çöl þivesinin hususiyetlerine sadýk kalýnmýþ ve en önemlisi kitap tamamen Kýrým Tatar latin alfabesi ile hazýrlanmýþ. Akmescit, 2005. 124 sf. NOGAY Dr. Fatih Karayandý Kýrým’dan Türkiye’ye göç eden dedesi Derviþ Karayandý’nýn hayat hikâyesinden yola çýkarak Nogay Türklerinin yaþamýný romanlaþtýran Karayandý kitabýnda tarihi belge ve bilgilere yer veriyor. Adana, 2005. 280 sf. ISBN 975-270-930-3 25 Kýrým Tatar Göç Hikâyeleri I: Patme (Fatma) Atlý Geçtiðimiz sayýda Kýrým Tatarlarýnýn neden acilen bir sözlü tarih projesine baþlamasý gerektiðinden ve bunun nasýl yapýlabileceðinden bahseden birinci bölümü sunmuþtuk. Þimdi Kýrým Tatar Göç hikâyeleri dizimize baþlýyoruz. Filiz Tutku AYDIN Aslýný bilmeyen haramzade! Kýrým Tatar atasözü Kýrým Tatar göç hikâyeleri dizimize bu sayýda baþlýyoruz. Bir önceki sayýda belirttiðimiz gibi bir aile tarih yazmanýn en iyi yolu ailenizden bir kiþiyi merkeze almaktýr. Bu yazýda Dobruca doðumlu ama hayatýnýn çoðunu Anadolu’da geçirmiþ rahmetli anneannem Fatma Atlý’nýn hayat hikâyesini merkeze almakla beraber, onunla iliþkili pek çok insandan da bahsederek yine Kýrým muhacirlerinin sosyal tarihine küçük bir ýþýk tutmaya çalýþacaðým. Anneannemi 2000 yýlýnda kaybettik. Kendisine olan sevgimi anýsýný yaþatarak göstermek istedim. Bilindiði gibi, söz uçar yazý kalýr! bu topraklar Romanya’dadýr, ama Çalmarcý köyü yok olmuþtur.) Babasýnýn adý Ablalim, annesinin adý Makpire’dir. Patme’nin baba tarafýndan dedesi Kýrým’dan gelip Dobruca’ya yerleþen, Þönger olduðu söylenen Hacý Hasan’dýr. Dobruca’ya yerleþip Bayramdede’ye çok yakýn Þalmarcý (Çalmarcý) Köyü’nü kendisi gibi diðer bir kaç Tatarla birlikte kurduðu biliniyor. Hasan’ýn daha sonra deveyle altý ayda hacýya gittiði, hacýdan dönerken devenin orada aldýðý Kuran’ý yediði anlatýlýyor. Hasan erken ölmüþ, fakat karýsý Þalmarcý’da sonradan evlenen ama ayný bahçede yaþayan oðullarý Ablalim ve Alim Seyit’le yaþamaya devam etmiþ. Geleneksel Fatma Atlý Rahmetli anneannem anýlarýný ben küçükken Kýrým Tatar ailelerinde anne, baba ve evlenen bana hep anlatýrdý, daha sonra üniversitede okurken bu çocuklar bir azbar içinde, yan yana ya da çepeçevre evlerde anýlarýn bir kýsmýný teybe kaydettim. Ayrýca anneannemin oturmaya devam ederler. Baba ölse bile annenin oðullarý ve kardeþleri Hacer Diril, Münevver Vargil, Ulviye Akalýn da gelinleri üzerinde büyük otoritesi vardýr. Babanýn otoritesi ise bana hatýrladýklarýný anlattýlar. Hacer Diril’in eþi rahmetli zaten mutlaktýr. Ömer Diril’in özenle sakladýðý fotoðraflar da benim için çok önemli oldu. En büyük yardýmcým bana pek çok konuyu Patme’nin aðzýndan: açýklayan annem Selma Aydýn’dý. Sözlü tarih çalýþmalarýnda “Üç amcam vardý: Reþit, Abdülhakim, Halim Seyit. En kadýnlarýn ve erkeklerin anlatýmlarýnda genel bir farklýlýk büyükleri Reþit Çanakkale Harbi’nde ölmüþ. Bir oðlu bir kýzý gözlenmektedir. Erkekler dýþarýdaki hayatý daha iyi kalmýþ. Ýkinci amcam Abdülhakim çocuksuz ölmüþ. Halim anlatýrken, kadýnlar adetlerin ayrýntýlarýna, sosyal iliþkilerin Seyit’in 4 oðlu var: Hamdi, Fevzi, Remzi, Þevki. Kýzý yok. özelliklerine, ev hayatýnýn inceliklerine daha hâkimdir. Bu Pazarcýk’tan evlenmiþ. arada Romanya’ya gitmem ailemin Romanya’daki kýsmýný da inceleyerek ailemizin göçünün daha tam bir resmini Hepimiz amcamlarla bir azbardaydýk. Remzi, Fevzi, Þevki, çýkarmama yardýmcý oldu. Anneannemin beþ dayýsý, bir Hamdi diye amcam oðullarý bizden büyüktü. Kartiyim teyzesi, iki halasý Romanya’da kalmýþtý, sadece amcasý ve (babaanne) ayný azbarda ayrý bir evde otururdu. Ben hava kendileri Türkiye’ye göç etmiþlerdi. Anneannemin teyzesinin puslu olursa korkardým, kartiyimin evine yatmaya giderdim, torunlarý beni Kubadin’de misafir ettiler. Deðil beni, hava açýk olsa gitmezdim. Kartiyimin adý Selma idi. anneannemi ya da annemi bile görmemiþ bu insanlarýn bana Bülbül’den gelin gelmiþ, Þalmarcý’ya. Harpte gelmiþ. (?) gösterdikleri yakýnlýk beni çok etkiledi. Bu arada Namaz kýlardý. Halam vardý yanýmýzda bir de. anneannemin gelin olduðu Türkiye’deki Yeniköy köyüne hocam Hakan Kýrýmlý ile bir gezi düzenleyip akrabaFeride halam Aydýnbey köyüne gelin olmuþ. Bir oðlu larýmýzdan Necip Atlý’dan bilgiler aldýk. Dayým Esat Atlý, olmuþ Osman adýnda, bir de ikizleri olmuþ onlar ölmüþ. Eli akrabamýz Mukaddes Camcý ve anneannemin görümcesi “mayasýl”mýþ. Babaannem, babam, amcam Halim Seyit Hediye Atam da anneannemin eþinin ailesi hakkýnda Þalmarcý’da bir kaç gün kal demiþler. Elini suya sokunca bilgilerimi tamamladý. Eklemem gereken son nokta Tatarca elinin mayasýllarý azarmýþ. Ondan sonra kocasý almaya olarak bu bilgileri topladýðýmdýr. geldiðinde yollamamýþ, Halim Seyit amcam. Kaynanasý ile kaynatasý da Osman’ý alýp yollamamýþlar. Kaç seneler evde Patme (Fatma) Atlý, 1923 senesinde Dobruca’da durdu, sonra ölen ablasýnýn kocasý (Cemile Hala) Bayramdede’ye yakýn Çalmarcý köyünde doðmuþtur. (Bugün Bayramdedeli “Þalbaþ” Yunus Eniþteye vermiþler. Ablasýnýn 26 Bahçesaray kýzlarý, Üryane, Sabriye ve Sýtkiye de teyzelerinin elini suya sokturmamýþlar. Kýþýn günü iþ olmadýðý zaman halamýn evine kalmaya giderdim. Feride halam yaþlýydý, sadece kocasýný bakardý. Þalmarcý on beþ-yirmi hane. Sadece iki-üç hane fakirdi. Köyden çok büyük bir çiftliði andýrýrdý. Merasý bol, tarlasý boldu. Bir tane yavur yoktu hiç, hepsi Tatardý. 500 koyunumuz, 10 tane sýðýrýmýz vardý. Büyük yuvarlak yuvarlak kaþkavallar yapardýk. Onlarca peynir fýçýsý olurdu, aralarýnda saklambaç oynardýk. Mandýracý Salih Akay gelir, peynirlerimizi alýp gider, Karaömer’de satardý. Kýþýn günü dana ya da “bizey” soyardýk, tuzlayýp tuzlayýp fýçýya koyar, sonrada çýkarýp çýkarýp kemiklerini yemeðe koyardýk, yumuþak yerlerini tataraþý yapardýk. Dana etini “meti”ye (fýçý) basar, külbastý yapardýk Pastýrma yapan adam pastýrma yaptýrýrdýk, pastýrmalarý kuruttuktan sonra tezek ateþinde cýzbýz ederdik, küllerini silkip yerdik, buna külbastý denir. Pastýrmayý fasulyeye de koyardýk. Yað olarak tereyaðý, donyaðý, içyaðý yerdik. Tereyaðýný çinko kaplarda eritiriz, “sarýmay” olur, babam bunu eritip içerdi. Kuyrukyaðý yemezdik. Ýstanbul’da koyunlar kuyruklarýný kaldýramaz imiþ diye duyardýk ama bizimkiler ince kuyruklu koyundu. Kendimize ekmek yapardýk, çobanlarýmýza “mamaliga.” Buðday unu yerseler çobanlarýn karný aðrýyordu. Bir çuval mýsýr unu yapardýk çobanlara makina ile. Çobanlarýn ayrý evi vardý, tepesinde bacasý olan. Sabahlarý mamaliga yerlerdi. Koca bir “þöðin” kazaný zincirle bacadan sarkýtýrlar, altýna da odun atarlardý. Peyniri çatalla ezerler, kazana hem peyniri, hem de mýsýr ununu koyarlar, karýþtýrarak kaynatýrlardý. Sonrada kazaný kaldýrýp devirirler, mamaliga yusyuvarlak ekmek gibi “kona”nýn üstüne düþer, iple dilim dilim keserler. Kimi peynirle, kimi fasulye ile kimi tereyaðýna batýrýp yer. Bir ikinci gün de mesela ekmek tarhanasý yerlerdi. Çobanlara “mukan” derlerdi. (Makedonlara da, bölgedeki diðer Hýristiyan etnik gruplara da mukan dendiði anlaþýlýyor.) Beyaz dokuma uzun dapdar don giyerler, bellerine bir karýþ kadar kuþak baðlarlar, beyaz üzeri iþli geniþ gömlek, tas gibi kenarý iki parmak kara þapka giyerler. Bunlar Romenin “mukan” soyu. aþaðýdaki maydan yine yoðurt tutuyordu. Bu yoðurdu amcamýn karýsý yapardý. Koyunlarý üç mezel saðýyorduk. Sabah namazý, öðleden sonra, ikindide. Üç ay sonra bir mezele düþüyordu. Annem rahmetli inekleri saðýyordu erkenden. “Biðday”, “misýr”, “zeyrek” (keten) ekerdik. Mýsýr koçanýný tanesinden ayýran makinamýz vardý. Koyunlarýn oluklarýna sabahlarý önce saman sonra mýsýr tanesi, öðleden sonra mýsýr koçaný koyardýk.” Kardeþi Hacer de þunu hatýrlýyordu: “O zamanlar Gagauzlar mýsýr toplamaya ýrgat olup gelip bizde çalýþýrlardý. Bu Gagauzlarýn yanlarýnda gelen çocuklarýný tezeklerin arasýna oturtur, çocuk olduðumuzdan onlara türlü oyunlar ederdik.” Yine Patme Atlý’nýn aðzýndan: “Moldova diye vardý, Mukan, Makedon vardý. Bizim köyün kiþisi yalnýz Tatardý. Biz Türkçe de bilmiyorduk. Bir de Kadri diye Tatar çobanýmýz vardý. Kart anasý vardý. Çok bakardý koyunlarý. Ýlle çok içkiciydi. Bazen karlarýn üstünde yatýp uyurdu. Haber ederlerdi, babam rahmetli gidip alýrdý. Ýlle bir þey olmazdý. Biz kýzlar hizmet yapardýk, mesela evi süpürürüz, çocuklara, kendimize çorap öreriz, kendimize fanila, yelek öreriz. Kýþlarý çorap örüp yetiþtiremezdik. Ýlkbaharda tezek keserler, onlarýn arasýnda evcilik oynardýk, kiþkene kardeþlerimizi kaldýrýp alýrdýk, hem kardeþlerimize bakardýk, hem oynardýk. Öðlen, ikindi olsa Kadir Çoban bize baðýrýr, “koy aydamaya” birimiz ikimiz mecbur gideriz. Kýþýn karda yalýnayak koþarýz, gelip ayaklarýmýzý “peþ”e dayar ýsýtýrýz, böyle eðleniriz. Anneannemin dayýsýnýn kýzý Kaniye þunlarý hatýrlýyor: “Biz Kobadin’de otururduk, ama Þalmarcý’ya gitmeyi çocuklar olarak çok severdik, saman arasýnda yumurta toplardýk, Kobadin’deki kartiyimize getirirdik. En çok Çalmarcý’daki derin kuyuya merak ederdik.” Patme’nin Kubadin’de 5 dayýsý yaþýyordu. Koþ Ali, Murat, Asan, Söyün, Ýbram. En büyük dayýsý, Koþ Ali’yi muharebede göçüp keldiklerinde doðurmuþ onu annesi. Berberdi. Çocuklarý büyüdükten sonra çiftçilik de yapardý. Apakayýnýn adý Naime. 7 çocuðu vardý: Sacit, Müspire, Zekiye (1920), Kaniye (1923), Ayþe, Sait, Fevzi. Sacit Durasý’da öðretmendi. Üç Romen de bize peynir yapardý. Ýkisi saðardý, birisi de hemen sabah peynir yapardý. “Aruv” peynir yaparlardý. 60 kilo alan tahta fýçýlara yapýlýyor peynir. Kenarlarýnda “kýrþal” denilen demirler vardý. Tepesindeki kapaðýný açarlardý, peynirleri dizer, su doldururlardý. Su iki parmak üste çýkar, peynirler bozulmasýn diye. Kapak aþaðýda oluyor. Haftada, on beþ günde bir kapaðý siliyorlar, tuzlu su ekliyorlardý. 60 fýçý “pener” yapýyorlardý. Diziyorlar “sayar”ýn altýna, yere koymuyorlardý. Ýki fýçý kendimize býrakýyorduk yemeye, gerisini satýyorlardý. Koyun son zamaný süt koyu oluyor, kaynayan suyun üstünde o sütü piþirip fýçýya yoðurt yapýyorlardý, kat kat kaymak Komunistler tarafýndan hapse oluyordu. Ertesi gün biraz daha süt ekliyorlar, atýlan Muttalip Sacit Bahçesaray Hacer anlatýyor: “O zaman ben de bir sene eski Türkçe öðrenmek için Sacit dayýmýn yanýna Durasý’ya Þalmarcý’dan gidip geldim. Sonra onun tayini baþka yere çýktý, ben de okulu býraktým, Kurana bile geçemedim. Ýkizim Ýsmail kaçtý, gitmedi. Sonradan Sacit’i Bolþevikler 1953’de mapusa atmýþlar, 12 sene kalmýþ, orada ölmüþ.” Türkiye’de Ömer Diril ve Hacer Diril’in albümlerinde Sacit’in resmi çýktý. Bu resim 27 herhalde Romanya’daki akrabalar tarafýndan onlara ulaþtýrýlmýþtý. Sacit’in oðlu Ünçer olayý þöyle anlattý: “Aðustos 1952’de babamý tutukladýlar. 12 Mayýs 1963’de vefat etti. 1994’e kadar nerede olduðunu bilemedik. Babamýn mezarýnýn Gerla’da olduðunu 1994’de duyduk. Arabayla Ayhan abim, Rubiye ve Ayten ablamla oraya gittik. Yolda bir yerde mola vermiþtik, o sýrada yolun solunda yokuþta bazý mezarlar varmýþ, 1963’de vefat edenler oraya gömülü imiþ. Ýhtilalden sonra baþlarýna birer de haç koymuþlar. Bizde bir ay sonra gidip mezarýný yaptýrdýk. Bir sene sonrada yattýðý hapishaneye gittik, videoya aldýk. Onu neyle suçladýklarýný tam olarak bilmiyoruz, Kýrým meselesi ve Türkiye için casusluk olduðunu tahmin ediyoruz. Tutuklanmadan önce Kubadin’de müfettiþlik yapýyordu, tutuklanýnca evimize el koydular ve biz çocuklarýna karþý ayrýmcýlýk yaptýlar. Abim bu yüzden soyadýný deðiþtirdi, Muttalip deðil, Ali adýný aldý.” Koþ Ali’nin çocuklarýndan Zekiye ve Kaniye hala sað, ömrü boyunca kolhozda çalýþmýþlar. 1960lý ve 70li yýllarda Türkiye’yi ziyaret ettiklerinde anneanneme de uðramýþlar. Eylül 2005’te onlarý buldum, anneannemi muhabbetle hatýrladýlar. Yine Koþ Ali’in çocuklarýndan Sait Çifteler’e oradan da Eskiþehir’e yerleþmiþtir. Anneannem Patme’nin ikinci dayýsýnýn adý Murat, apakayýnýn adý Patme, ikinci apakayý idi. Münire en büyük kýzý, sonra Habib, Nazmiye, Remziye, bir de Memnune, bir de Aziz, Patme’nin “taygeldi”si. Memnune ile Eylül 2005’de görüþtüm. Türkiye’yi ziyaret etmiþ, Derince’de kocasýnýn akrabalarýnýn yanýnda kalmýþ, bu ara Yeniköy’de Patme’yi de ziyaret etmiþ. Anneannem Patme’nin bir de teyzesi varmýþ, annesinin ablasý, Emine. Emine’nin torunlarý Rakim ve Namiser ile Eylül 2005’te Dobruca’da tanýþtým. Anlattýklarýna göre Emine Moþ Ali adlý kiþiye annesinin isteklerine karþý çýkarak kaçmýþ. Moþ Ali de sonradan çalýþarak çok zenginlemiþ, 17 çocuklarý olmuþ, ama sadece dördü yaþamýþ. Babalarý Edip 1944’de savaþa gidip gelmemiþ. Geride Namiser ve Rakim adlý Kobadin. Alman Mahallesi 28 Anneannemin dayýsýnýn kýzlarý Kaniye, Zekiye çocuklarý kalmýþ, Eylül 2005’de Kubadin’de onlarýn yanýnda üç gün kaldým. Yine Emine’nin torunlarýndan Aydar bugün Kobadin’de oturmakta ve iki çocuðu var. Patme Atlý þöyle devam ediyor: “Biz Kubadin’e dayýmlara gittiðimizde gaz ocak vardý. Sarý cezdi (havan), yanda kapaðý vardý, oradan gaz dolduruyorlardý tenekeye, kenarýnda iðnesi vardý, bazen týkanýrdý açardýn. (Pompasý vardý.) Bir de ispirtoluk olurdu, o yere ispirto koyarsýn, o yerden baþý kýzardý, kez verirdi, yanardý. Dayýmalar koyarlar ortaya, çay kaynatýrlardý. Limon, portakal, zeytin uzaktan gelirdi, Romanya’da yoktu. Dayýmalarýn koyunlarý, sýðýrlarý sanýrým yoktu. Atý arabaya çekerdi babam, annem, kardeþlerim kartiyime (anneannesi) gezmeye gideriz. Kartiyim bir azbarýn içinde otururdu, çocuklarýnýn evleri de ayný azbarda onun evinin etrafýndaydý. Kartiyim “nogay”dý, adý Zemine.” Patme Atlý’nýn dayýsýnýn kýzý Kaniye’ye anlattýklarýna göre Zemine Kartiy Kýrým’da Yukarý Irmak’tan Aþaðý Irmak’a gelin düþmüþ. (Bu yerlerle nereyi kastettiðini bilemiyoruz. Kýrým’da en ufak dereye bile ýrmak adý verildiði oluyordu.) Buzlu bir hava varmýþ, gelini dört cigit kýzaklar üzerinde kapçýka (çuvala) sarýp gelin edip getirmiþler. Muharebe olduðunda (93 harbi olabilir), Kýrým’dan çýkmak zorunda kalmýþlar, çýkarken hep bir daha geri döneriz diye, küle “od bastýrýp” gelmiþler, ateþleri tam sönmesin istemiþler. Bu “od”un dumaný onlar giderken görünüyormuþ, Zemine Kartiy’in anlattýðýna göre dumanýna bakýp bakýp aðlayarak yurtlarýný terk etmiþler. Kýrým’dan kara yoluyla at arabasýyla çýkmýþlar. 30-40 km. de bir durup dinleniyorlarmýþ. Koktebel’de durmuþlar. Acýgöl, Karagöl’e gelmiþler, daha da ilerlemiþler, bakmýþlar artýk etrafta hep Müslüman var. Galiba Türkiye’ye yetiþtik diye düþünmüþler ve oraya yerleþmiþler. (O zamanlar devletlerin sýnýrlarý þimdiki kadar belirgin deðildir, üstelik bu sýnýrlar sýk sýk olan savaþlarda sürekli deðiþmektedir. Sýnýrlar deðiþmese bile halkýn bu sýnýrlardan tam olarak haberdar olmasý zordur.) Sonradan anlamýþlar daha Türkiye’ye gelemediklerini, buranýn artýk Romanya’ya ait olduðunu. Zemine Kartiy en büyük oðlunu göçerken bir köyün kenarýnda doðurmuþ, ona o yüzden Koþ Ali demiþler. Buzu ýsýtýp öyle bebeði yýkamýþlar. Zemine Kartiy’in kocasýna “Matiy” bir de “Abdýr” derlermiþ. Asýl adý Muttalip olsa Bahçesaray gerek. Geldiðinde bir koyunla gelmiþ, ama konuþmayý sevmezdi. Ablalim eniþte çok o bir koyunundan bir sürü türetmiþ, belki çalýþkandý, hep çalýþýrdý.” de o yüzden böyle diyorlar. Çünkü Matiy Patme Atlý þöyle devam ediyor: kuzu demek. Ýþte böyle zenginleþmiþler. Zemine uzun boylu, iri bir apakaymýþ, ama “Babam bize de kýzardý. 8-9 balayýz. yaþlandýkça kamburu çýkmýþ. Sobanýn Evde koþuyoruz, “zuuuþu” oluyor, toz ardýnda yatarmýþ. Þifalýymýþ, otlardan ilaç toprak ediyoruz, daðýtýyoruz evi. Babam yaparmýþ. Abay kartiy derlermiþ ona. Ölene gelip görse kýzýyor: “catýnýz bakalým kadar kendine has dilini (Nogayca þivesini) cerge” diyor, belinden kayýþý çýkarýp Ablalim Akay, ikinci hanýmý Cevahir, korumuþ. Mýsýrý kavurup talkan yaparmýþ. herkese birer ikiþer kayýþ vuruyor, kimisi gelini, torunlarý Torunlar da çalýp yerlermiþ onu. O da kýzar aðlýyor kardeþlerimin, amcamýn oðullarý zor “eey dönmeler!” diye onlara baðýrýrmýþ. kurtarýyorlar bizi. Amcam da kýzar, baðýrýrdý ama dövmezdi. Gözleri iyi görmezmiþ, haylaz Remziye torunu ise o O çok sigara içerdi. hastalandýðýnda doktor kýlýðýna girip, Romence konuþarak onu kandýrýrmýþ, öyle eðlenirlermiþ. Zemine Kartiyimin gözleri “avuma” (þaþý) idi, gözleri aðrýrdý herhalde, kýpkýrmýzý olurdu. Yün iþlerdi insanlara Patme’nin dayýsýnýn kýzý Remziye þunlarý hatýrlýyor. parasýyla, eðirip eðirip yumak yapýp verirdi. Dayýmlar “Tana köyünden (Dobruca’nýn kuzeyinde Nogay Köyü) kartiyime para vermezlerdi, ama bazen süt getirirlerdi. Onu akrabalarýmýz gelirdiler, onlar tam Nogayca konuþurdular. da kartiyim varýp alýrdý, “bana biraz kaymak verin, kahve (cesene, kesene- kelsene degil) Kartiy akýllý apakaydý: “Men içeceðim diye”. Ýbram dayýmda kalýrdý o çoðunlukla, onlar bu kelýnlerýn alaysýný katkenýný, kayda barganýný býlýrmen” aþýný suyunu getirirlerdi, ya da o varýp onlarda yerdi. Kýþtan derdi.” kýþ biz gidip alýp gelirdik kartiyimi, bizde de dururdu. Çorap örerdi, bana patiska iþlerdik, iþleme iþlemeyi öðrenirdim Zemine Kartiy büyük olasýlýkla 1850’lerde doðmuþtur, ondan, Kobadin’de olan dayýmýn kýzlarýndan ip alýr, dantel 1953’de öldüðünde 100 yaþýný aþkýn olduðu söyleniyor. örerdik. Zemine Kartiy ve kocasýnýn Kýrým’dan göçme sebebi 93 Harbi dediðimiz 1877-1878 Osmanlý-Rus Savaþlarý gibi görülüyor. Bu savaþtan sonra binlerce Tatar daha önceki Osmanlý-Rus savaþlarýnýn ardýndan olduðu gibi baskýlara dayanamayýp Kýrým’dan kaçmýþtýr. Patme Atlý þöyle devam ediyor: “Dedem Matiy Akayý ben görmedim. Annem niþanlýyken ölmüþ. Babamý yamanlamýþlar, “haydi kaytarayým söznü” demiþ kartbabam. Kubadin’den Þalmarcý’ga gidene kadar Bayramdede’yi, Karabak denen yavur köyünü geçersin. Kartiyim demiþ: “Geç oldu, yarýn gidersin.” Yatmýþlar, sabah kalkmýþ kartiyim, bir baksýn ki “kartbabam” ölmüþ kalmýþ. Ölmemiþ olsaydý sözü geri çevirecekmiþ. Allah tarafýndan. Babam 35, anam 16 yaþýnda imiþ evlendiklerinde. Sertti, fenaydý babam, anneme çektirmiþ gerçektende, un elediðinde unu döküyorsun demiþ, sýðýr saðarken “þýbýrtasýn” demiþ dövmüþ annemi. Dayýmlar gelip alýyorlarmýþ, bir hafta onlarda duruyormuþ, babam varýp tekrar alýyormuþ. Yoksa babam kendi abisine kýzýp annemi dövüyor muydu, bilemiyorum.” Kaniye ise þöyle diyor: “Makpire Hala (Patme’nin annesi) Remziye, dayýmýn kýzý benim arkadaþýmdý. (Remziye’yi Dobruca’da Kastel’de buldum, hala sað, bir evlatlýk kýzý ve onun ailesiyle yaþýyor. Anneannemle beraber “kýzlýk” yaptýklarýný anlattý.) Kobadin’de kartiyimde kalýrken bazen biraz da dayýma gider, onlarda kalýrdým. Remziye’nin ablasý, Münire ablamdan iþ iþlemeyi öðrenirdik. Cuma günü evin baþýna çýkardýk, caddede delikanlýlar dolaþýrlar, kýzlara laf atarlardý. Ben bu arada eski yazý okumayý öðrendim camide. Camiye gençler deðil, yaþlýlar giderdi. Bazen imam olmazdý bizim köyde, babam ata binip Bayramdede’ye Cuma namazýna giderdi. Kubadin’de Tatarlardan baþka Türkler vardý. Kubadin büyüktü. Alaman bir mahallede, Türk bir mahallede, Tatar bir mahallede, Romen bir mahallede. Almanlar sarý olur, Romenler bize benzer. Alamanlara “nemse”derlerdi. Kýþýn günü iki atý kýzaða çekerdik, dayýmýn oðullarý, Patme yengem, kuzenlerle bir iki saat Kubadin’in içini dolaþýrdýk. Kýzaðýn üstüne arabanýn sandýðýný oturturduk. Atlarýn kuyruklarýný örerdik, yere deðmesin diye, baðlardýk. Kadife þallarýmýzý örtünürdük. Renk renk soyu vardý, benimki güvezdi. SÝZ DE AÝLE TARÝHÝNÝZÝ YAZIN ! Bahçesaray dergisinde okurlarýmýzla paylaþalým. Kýrým Tatar sözlü tarihine katkýnýz olsun. [email protected] Bahçesaray 29 Kaniye Patme’nin ailesinin gidiþini hayal meyal hatýrlýyor. Bütün kuzenler aðlayarak arkalarýndan koþmuþlar, Makpire halay arabanýn arkasýndan mendil sallýyormuþ. 1940 yýlýnda Köstence limanýnda büyük miktarda eþyalarý ile bir ay beklerler. Bu sýrada limana uzak bir otelde kalýrlar. Hacer þöyle naklediyor: “Her gün gidiyoruz vapur geldi mi diye bakýyor, yok diye geri dönüyoruz.” Nogay Mahallesi. Anneannemin dayýsýnýn evleri Kýzlar olarak baþýmýzý örtmezdik. Ýki yandan örüp topuz yapardýk. Kadýnlar baþlarýný çemberle, baþlýkla baðlarlardý. Çarþaf, fes yoktu. Erkekler pantolon, “kolekse”, kasket giyerlerdi. Kasketi köylüler, yaþlýlar poter þapka giyerlerdi. Hýdýrellez’de Karaömer (Negru Voda)’e varýrdýk. “Pilates” denilen akasyalarý dikdikleri yere varýrdýk. Tepreþe varýrdý herkes. Tepreþte gezerdik, yerdik, içerdik. Çalýp oynardýk. Sait Dayýmýn oðlu vardý, o çalgýcýydý, “Konyalý”yý çalardý. Toylarda “koraz telleme” olurdu. Korazý ayaða kaldýrýyorlar. Kanatlarýnýn altýna destek koyuyorlar. Süslüyorlar, onunla oynaylar. Sonra delikanlýlara veriyorlar, onlar yerler, içki içerler. Halamýn kýzý Üryane’nin düðününde bunu yaptýlar. Bizim orada dað yoktu, hep düzdü. Bulgaristan tarafta ormanlar vardý. Deliorman Türkleri derlerdi onlara. Onlarý toylara çaðýrýrdýk. Düðün yapsalar onlara da Tatarlar giderlerdi. Onlara kuskus uvdururduk. Kadýnlarý baþlarýný hiç açmazlardý. Baþlarý bir kat çemberli, sonra kara örtmeliydi, þalvar giyerdiler.” 1939’da Fatma Atlý’nýn hatýrladýðýna göre Kobadin’deki Almanlarýn hepsi oradan ayrýlýr. Hitler geri çekti derler. Ýkinci Dünya Savaþý’nýn baþlamasý ve Almanya’nýn Romanya’yý iþgal etme tehlikesinin belirmesi üzerine büyük kardeþ Alim Seyit mallarýnýn satabildiði kadarýný satarak, altýnlarý bir yastýða doldurup dört oðlunu ve Aydýnbey köyünden olan eþini de alarak Türkiye’ye göç eder. Eskiþehir’e yerleþir. Varoðlugil soyadýný alýr. Ablalim aðabeyine Dobruca’dan iki at ve bir araba yollar, aðabeyi oðullarýyla arabacýlýk yapmaya baþlar. Ardýndan da küçük kardeþ Ablalim dokuz çocuðu ve eþi Makpire’yi alarak Türkiye’ye, onun yanýna gitmeye karar verir. Bunun için evler, tarlalar Müslüman olmayan birisine satýlýr. Onun domuzlarýný getirip ahýra koyduðunu hatýrlýyorlar. Bu arada onlar da eþyalarýný önceden Köstence’ye yollarlar, “port”a koydururlar. Anlatýlana göre mallarýný satýp altýn yaparlar, bunlarý da eski görünüþlü bir yastýðýn içine doldururlar. Yola çýktýktan bir süre sonra bu yastýðý unuttuklarýný anlarlar ve Ýsmail’i yastýðý almaya geri yollarlar, o da bu yastýk yerine baþka bir yastýðý alýp gelir, bu yüzden kendini affetmez ve hayatý boyunca define arar. Define bulup kardeþlerine borcunu ödemek ister. 30 Türkler gitmesin dendiðini duymuþlar. Yanlarýnda 25-30 tane koyun da var, vapuru beklerken bu koyunlarý kesip yemiþler. Sokaklarda Alman Nazi subaylarý gövde gösterisi yapmakta imiþler. Derken son vapur dedikleri Transilvanya vapuruna binmiþler, bir günde önce Ýstanbul’a varmýþlar akrabalarýnýn yanýna. Eþyalar muayene edilmiþ. Ýndiklerinde Ýstanbul’da bayram varmýþ. Ýstanbul’da hatýrladýklarý evde mangal yakýldýðý. Onunla ýsýnýyorlar, yemeði, kahveyi de mangalda piþiriyorlar, bu Dobruca’da hiç görülmemiþ bir þey, o yüzden baþlarý dönmüþ. Kestane de görmemiþler hiç, Hacer’in ikizi Ýsmail kestaneleri o yüzden yarmadan koyuyor mangala, kestaneler paat paat patlamýþ. Daha sonra da Eskiþehir’e amcalarý Alim Seyit’in yanýna gitmiþler. Amcalarý çok kalabalýk bir aile olduklarý için onlarýn þehirde geçinemeyeceðine karar vermiþ ve onlarý Eskiþehir’in Lütfiye köyüne yerleþtirmiþ. Kýsaca Vargil soyadýný alan bu aile Lütfiye’de Rumlardan ya da Ermenilerden kalan bir evi alarak yerleþmiþ, tarla da satýn alarak çiftçilik yapmaya baþlamýþ. Lütfiye köyünde de Tatarlar yaþamaktadýrlar, ama yeni geldikleri için Vargillere macirler derler, özenli kýyafetlerine, kýzlarýnýn güzelliklerine köylüler hayran kalýr, “bu macirin kýzlarýný bir alamaymýz ya” derlermiþ. O zamanlar en büyük kýzý Fatma 17 yaþýndaymýþ. Ýkinci kýzý Hacer 15 yaþýndaymýþ, Dobruca’dan getirdikleri Singer dikiþ makinasýyla, arkadaþlarýyla beraber güzel giysiler diker giyerler. Hacer gelince bir sene Latin alfabesinde okuma yazma öðrenmiþ köye gelen Yahya adlý eðitmenden. (1942-3) Ablalim Akay Lütfiye’ye yerleþtikten sonra karýsý Makpire kýsa zaman içinde ölmüþ. O da Cevahir adlý ikinci karýsýyla evlenmiþ, Cevahir de üç çocuðunu alýp gelmiþ. Ama on iki çocuklarý olduðu için çok fakirlik çekmiþler. Ýki sene sonra anneannem dedem Yeniköy köyünden, ailesi Yukarý Bülbül’den Türkiye’ye 1917’de göç etmiþ Namýk Atlý ile evlenmiþ. Çalmarcý’da 1947’de 30 hane kaldýðýný söylüyorlar, ama bu insanlar yavaþ yavaþ þehirlere taþýnmýþlar. En son hane çok sayýda koyunuyla koyunculuk yapan, kurbanlýk da koyun satan Ýlyas oðlu Rýfat Akay da üç sene evvel öldüðü için onun da evi yýkýlmýþ. Ben Eylül 2005’te gittiðimde köyün yerinde yeller esiyordu. Bir sonraki yazýda Patme’nin Yeniköy köyündeki yaþamýndan ve dedem Namýk Atlý’nýn ailesinden bahsedeceðim. Devam edecek... Bahçesaray h aberler Derneklerimizin istiþare toplantýsý Kýrým Türkleri Kültür ve Yardýmlaþma Derneði þubelerinin baþkanlarý 24 Aralýk 2005 günü Ankara’daki genel merkez binasýnda gerçekleþtirilen istiþare toplantýsýnda buluþtular. Genel Baþkan Ahmet Ýhsan Kýrýmlý, Genel Merkez yönetim kurulu üyeleri, Celal Ýçten (Ýstanbul), Ýhsan Tatlýsert (Ceyhan), Y.Ziya Çelikcan (Antalya), Aydýn Atay (Balýkesir), Ýsmet Sezgin (Gebze), Osman Can (Gönen), Sadettin Kýlýç (Kaman), Sait Akkaya (Karaman), Saim Oktay (Kocaeli), Fahri Özbayoðlu (Niðde), Mustafa Sarýkamýþ (Seydiþehir), Murat Çevik (Sungurlu), Hasan Erge (Tekirdað) toplantýda hazýr bulundular. Toplantýda þu kararlar alýndý: 1- Kýrým Tatar Millî Meclisi’nin amaç ve idealleri doðrultusunda faaliyet gösteren Kýrým Türkleri Kültür ve Yardýmlaþma Derneði Genel Merkez ve Þubeleri birlik ve beraberliðin, amaç ve adresinin teyiden tekrarýný kamuoyuna deklare etmektedir. Amacýmýz ve idealimiz Vatan Kýrým’da mevcut Kýrým Tatar Millî Meclisi ve lideri Mustafa Abdülcemil Kýrýmoðlu’nun amaç ve ideallerinin destekçisi ve yanýndayýz. 2- Kýrým Tatar Milli Meclisi’nin 9-11 /12/2005 tarihinde Akmescit’te gerçekleþtirdiði kurultayda alýnan kararlardan biri olan 18 Mayýs 1944 sürgününün “soykýrým” olarak duyurulmasý kararý doðrultusunda “18 Mayýs 1944 Kýrým Türkleri Soykýrýmý”olarak kamuoyuna duyurulmasý gerektiði, 3- Þubelerin ziyaret edilmesi ve kültürümüzün tanýtýmý amacýyla konferanlar düzenlenmesi, 4- Binasý (mülkü) olmayan þubelerimize þube binasý temini yönünde maddi destek saðlanmasý, 5- Yeni Dernekler Yasasý’nýn “Kamu Yararýna faaliyet gösteren dernek ve þubelerine Aralýk ayý sonuna kadar e-posta adresi almak” kararýna uygun olarak e-posta adresi alýnmasý 6- Derneðimizin Milli Eðitim Bakanlýðý’na yapýlacak giriþimleri ve tarihçilerimizin desteði ile tarih kitaplarýnda yer alan II.Viyana Kuþatmasý’ndaki gibi gerçeði yansýtmayan bilgilerin düzeltilmesi, Uluslararasý Göç Sempozyumu Uluslararasý Göç Sempozyumu 8-11 Aralýk tarihleri arasýnda Ýstanbul’da Cemal Reþit Rey Konser Salonu’nda düzenlendi. Her yönüyle göç olgusunun incelendiði sempozyuma pek çok bilim adamý katýldý ve tebliðler sundu. Zeytinburnu Belediyesi’nin tertip ettiði sempozyumun Türkiye’ye göçler oturumunda Bilkent Üniversitesi’nden Doç. Dr. Hakan Kýrýmlý “Türkiye’ye Kýrým Tatar Göçleri” ve Baþbakanlýk Devlet Arþivi’nden Dr. Raþit Gündoðdu “Arþiv Belgelerine Göre Kýrým ve Çerkez Göçü” baþlýklý konuþmalarýný yaptýlar. Türkiye - Kýrým Kültürel Ýþbirliði Programý Yürürlüðe Girdi T.C. Kültür ve Turizm Bakaný Atilla Koç ile Kýrým Ö.C. Bakanlar Kurulu Baþkaný Sayýn Anatoliy Matvienko arasýnda 18 Eylül’de imzalanan iþbirliði antlaþmasý 14.12.2005 tarihli resmî gazetede yayýmlanarak yürürlüðe girdi. Anlaþmaya göre taraflar aþaðýdaki hususlarda mutabakata varmýþlardýr: -Kýrým’da Kýrým Tatarlarýn yoðun olarak yaþadýklarý yerlerde geleneksel Kýrým köyleri planlamak. -Kýrým’daki saðlýk turizmi tesisi potansiyelini kullanarak saðlýk turizmini geliþtirmek. -Kýrým’daki Kýrým Tatarlarýnýn kültürel ve tarihi mirasýnýn korunmasý için ortak çalýþmalar düzenlemek. -Türk yatýrýmlarýnýn Kýrým Özerk Cumhuriyetine çekilmesi. -Yat turizminin geliþtirilmesi için ortak çalýþmalar düzenlemek. Günay Kýrým’da konser verdi Boztorgay türküsü ile özellikle Kýrým’da ün ve sevgi kazanan genç sanatçý Günay 18-25 Aralýk tarihleri arasýnda konser vermek üzere Kýrým’a davet edildi. Günay geliri milli tiyatro ve camilere kalmak üzere 23 Aralýk akþamý bir konser verdi."Aluþtadan Esken Yeller Yuzume vurdu" türküsünü de yorumlayan Günay çok daha fazla seven hayranlarýyla özlem giderdi. Yanýnda götürdüðü yüze yakýn kasetini konsere gelenlerden bazýlarýna hediye etti. 7- 26 Haziran tarihlerinin “Þükran Günü” olarak anýlmasý, 8- Bütün þubelerimizde Kadýn ve Gençlik Kollarýnýn teþkili, 9- Derneðimizin genel baþkanlýðýnda Azerbaycan, Bulgaristan ve Batý Trakya Kültür Derneklerinin katýlýmýyla BAK TÜRK Batý Trakya Dernekleri federasyonumuzun dýþýnda bir yapýlanmaya gerek olmadýðý kanaat ve sonucuna varýlmýþtýr. Bahçesaray 31 Yeþil Ada KIRIM Gezileri Bahçesaray, Hansaray, Kökgöz Köyü, Aluþta, Yalta, Alupka, Karasubazar, Sudak, Gözleve, Akyar ve Akmescit Gezi Tarihleri 17-21 Mayýs 2006 (4 Gece - 5 Gün) 1-8 Temmuz 2006 (7 Gece - 8 Gün) 30 Tem. - 5 Aðs. 2006 (6 Gece - 7 Gün) 550 Dolar * 675 Dolar * 625 Dolar * * Ýstanbul-Simferopol-Ýstanbul uçak bileti (THY ile), havaalanýotel-havaalaný transferleri, Akmescit'te otelde konaklama (Çift kiþilik odalarda), sabah kahvaltýlarý ve Kýrým Tatar restoranlarýnda akþam yemekleri, Kýrým içi ulaþým, Kýrým Tatar millî mekânlarýna ziyaretler, müze-ören yeri giriþ ücretleri, rehberlik hizmetleri, Ukrayna Vizesi ile ilgili resmi iþlemlerinin takibi ve Hava Limaný Alan Vergisi dahil; Ukrayna Vizesi ve Saðlýk Sigortasý (75 Dolar) ve Yurt Dýþý Çýkýþ Harcý bedeli (70 YTL) ile diðer ekstralar hariçtir. (Yeþil Pasaportu olanlar, Ukrayna Vizesi ve Saðlýk Sigortasý'ndan muaftýr). Ayrýntýlý Bilgi Ýçin : Tel : 0 212 - 504 10 19 - Faks : 0 212 - 505 97 80 M. Akif ALBAYRAK Cep : 0 542 - 236 68 61 Mail : [email protected] Web : www.gezmece.com Alper KILIÇ Cep : 0 532 - 431 06 21 Cep : 0 544 - 601 20 03 Mail : [email protected] EMEL KARAHAN Üyelerimiz Dilek ve Özgür Karahan çiftinin Emel adýný verdikleri kýzlarý 15 Aralýk 2005 tarihinde dünyaya geldi. Emel’e saðlýklý, mutlu ve adýna yakýþýr bir hayat sürmesini dileriz. ÝPEK KLÝÞE Cevat Mandacý Tabela & Þilt & Ýsimlik & Þablon Eloksallý Düz ve Ýndirme Madeni Etiket Hediyelik Eþya Ýmalat ve Baskýlarý Çelik Kliþe & Rozet & Bilumum Kalýp Ýþleri Hotel Tanýtým ve Tasarým Ýmalatý Lisans üstü teknik çalýþma Yüksek Kaldýrým Cad. Anadolu Han No:13-15 Karaköy - Ýstanbul [email protected] (212) 249 63 09 (212) 244 20 55 Türk Dünyasý Gençlik Kurultayý Ýstanbul’da yapýldý Dünya Türk Gençler Birliði’nin (DTGB) her yýl düzenlediði “Türk Dünyasý Gençlik Kurultayý”nýn 12’si bu yýl Ýstanbul’da yapýldý. 13 - 20 Kasým tarihleri arasýnda Kumburgaz’da gerçekleþen kurultaya Türk Dünyasý’nýn çeþitli bölgelerinden gelen 41 gençlik teþkilatýnýn 200’ü aþkýn temsilcisi katýldý. DTGB, Þubat 1992’de Tatar Gençleri Birliði Azatlýk’ýn öncülüðünde Rusya Federasyonu içindeki Türk Devlet ve Topluluklarý ile Kýrým ve Azerbaycan’dan gençlik teþkilâtlarýnýn katýldýðý Türk Dünyasý Gençlik Kurultayý’nda doðdu. DTGB’nin 12. toplantýsýna Baþbakanlýk Türk Tanýtma Fonu ve TÝKA’nýn desteðinde Türk Ocaklarý ev sahipliði yaptý. Kurultay açýlýþýna katýlan dýþiþleri bakanlarý Abdullah Gül ve Serdar Denktaþ gençlere destek sözü verdiler ve kurultay çalýþmalarýnda baþarý dilediler. Her gece farklý teþkilatlarýn düzenlediði eðlence gecesinde, Kýrým’dan, Romanya’dan ve Türkiye’den katýlan Kýrým Tatar gençlik temsilcileri Kýrým kültürünü tanýttýlar. Ant Etkenmen ve Ey Güzel Kýrým ile baþlayan programda ünlü sanatçý Cemile Osman ile Kýrým Tatar delegeler Elmaz Asan ve Uriya Kadir büyük alkýþ toplayan gösteri sundular. Son olarak dernekten gelen gençlerin katýlýmý ile serbest kaytarma oynandý. Türk Dünyasý Gençlik Makedonya’da yapýlacak. Mesajlarýnýz için : [email protected] www.bahcesaray.org Kurultayý’nýn 13.sü Ýsmail Bey Gaspýralý www.ismailgaspirali.org faks: (212) 635 26 11 32 Bahçesaray
