Hatırat - Tarihçi Kitabevi

Transkript

HASAN RÂMİ PAŞA
Osmanlı Donanması Akdeniz Filosu Başamirali
H AT I R AT
BÜYÜK FACİA - BÜYÜK DRAM
‹STANBUL, 2011
Tarihçi Kitabevi Sahibi ve Genel Yay›n Yönetmeni
Necip Azako¤lu
Editör: Hadiye Y›lmaz
Sayfa tasar›m: Güler K›z›lelma
Sayfa tasar›m: Kolektif Atölye
Birinci bask›: Haziran 2011, ‹stanbul
Boyutlar: 13.5 x 21 cm
Sayfa say›s›: 264
Bask› ve cilt: Kitap Matbaac›l›k Sanayi ve Ticaret Ltd. fiti.
Davutpafla Caddesi No: 123 Kat: 1
Topkap› / ZEYT‹NBURNU-‹STANBUL
+90 (212) 482 99 10
ISBN: 978-605-61533-7-2
© Yay›n haklar› Tarihçi Kitabevi'ne aittir.
Bu eserin bütün haklar› sakl›d›r. Yay›nevinden yaz›l› izin
al›nmadan k›smen veya tamamen al›nt› yap›lamaz,
hiçbir flekilde kopya edilemez, ço¤alt›lamaz ve
yay›mlanamaz.
Tarihçi Kitabevi
www.tarihcikitabevi.com
Moda Caddesi No: 104/A Moda / KADIKÖY-‹STANBUL
Tel: 0216 418 68 86
GSM: 0530 370 74 11
E-posta: [email protected]
H AT I R AT
1897 Osmanl›-Yunan Savafl›’nda
Bahrisefid Filosu Umum Kumandan› olan Hasan Râmi Pafla’n›n
y›llarca çürümeye b›rak›lm›fl olan donanman›n periflan ve
ifl göremez durumu hakk›ndaki an›lar›
Günümüz Türkçesine çevire n :
Cahit Ka y ra
‹Ç‹NDEK‹LER
ÇEV‹RMEN‹N ÖNSÖZÜ
11
Arz-› Maksat
B‹R‹NC‹ BAB:
21
23
‹stanbul Haliç’inden hareket- Köprüden geçiflte kazanlar›n
patlay›fl›- Marmara’da f›rt›na- Lapseki’ye var›fl- Z›rhl›
Hamidiye Firkateyni’nin baz› halleri.
‹K‹NC‹ BAB:
27
Lapseki’de kalmam›z›n nedeni- Lapseki’den hareket
etmemizin nedeni- Nâra Liman›’na var›fl- Askerin temizli¤i.
ÜÇÜNCÜ BAB:
33
Dersaadet’ten hareketimizden Nâra’ya var›fl›m›za kadar
donanmada görülen önemli noksanlar- Subaylar ile
efrad›n görev bölüflümü- Çeflitli emirler- Bahriye ‹flaret
Komisyonu’nun kurulmas›.
DÖRDÜNCÜ BAB:
41
Bo¤az’da torpido istimbotlar› ile gerekli keflif ve teftifllerin
yap›lmas›- Fen Heyeti’nin tecrübe mazbatas›.
BEfi‹NC‹ BAB:
Deniz torpidobotlar› ve savafl görevleri- Torpidolar›n
görevlerine mahsus bir risale yaz›lmas› ve bas›lmas›Seyyar torpido at›lmas›, haz›rlanmas› ve regüleler
hakk›nda talimat- Torpido istimbotlar›nda görülen
kusurlar.
49
ALTINCI BAB:
69
Savafl ilan›ndan önceki savafl giriflimleri- Yunan Deniz
Kuvvetleri’nin incelenerek donanmay› Yunan Deniz
Kuvvetleri’ne karfl› savafla götürmek konusunda teknik
düflünceler- ‹zmir, Selanik vs. önemli limanlar›n
donanmay› bat›rmak için planlar› yap›l›fl›Torpido istimbotlar› arac›l›¤› ile bu limanlar› düflman
sald›r›s›ndan koruma planlar›- Savafl teknolojisi ve
yeniden deniz iflaretleri komisyonlar› kurulmas›- Mevcudu
bulunmayan deniz savafllar› teknolojisi risalesinin
bas›lmas› ve süvarilere da¤›t›lmas›.
YED‹NC‹ BAB:
81
Savafl ilan›ndan önce atefl denemesi- Atefl denemesindeki
üzüntülü olaylar- Atefl denemesindeki olaylara iliflkin
araflt›rmalar- Deniz imalatç›lar›n›n bilgilerinin yetersizli¤i
yüzünden k›zaklar›n hasara u¤ramas›Top k›zaklar›ndaki hasarlar› araflt›rmak üzere Nezaret
Makam›’ndan yap›m memuru Ali Pafla ile Kenan Bey’in
gönderilifli- Ali Pafla ile Kenan Bey’in topçuluk fenni
noktai nazar›ndan yerleri ve bilgileri.
SEK‹Z‹NC‹ BAB:
97
Savafl ilan› haberi- ‹lk önlemler- Bahriye Nezareti’nde
kiflisel duygusall›klar ve kar›fl›kl›klar.
DOKUZUNCU BAB:
107
Bahriye Nezareti’nde telafl- ‹ftira haz›r. Fakat yalanc›n›n
mumu yats›ya kadar yanar.
ONUNCU BAB:
121
Tezvirat politikas›- Padiflah ile görüflme- Mehmet Pafla’n›n
Donkiflotlu¤u.
ON B‹R‹NC‹ BAB:
135
Top denemesi- A¤›r sonuçlar- Ac› gerçekler.
ON ‹K‹NC‹ BAB:… [Orijinal metinde bu flekilde]
169
ON ÜÇÜNCÜ BAB:
199
Kuru teselliler- Ufak bir karfl›laflt›rma- Ben ne yazard›m?
ON DÖRDÜNCÜ BAB:
223
Yunan Savafl›’ndan naz›rl›¤›m zaman›na kadar
yaflananlara geçici bir kuflbak›fl›: Hüsnü ve Celal PaflalarSahte Potemkin olay›- Büyük telafl, asker mi sivil mi idim?Baz› icraatlar- Bahriye Naz›rl›¤›’na atanm›fl olmam›n
muhtemel nedenleri.
ON BEfi‹NC‹ BAB:
247
Düflünce ve duygu yaflam›m- Hesaplar›mda zimmet
iftiralar›- Benim evlat ve ayâlim gemilerdir…
D‹Z‹N
253
Bilindi¤i gibi II. Abdülhamit 1876'da
Abdülaziz'in tahttan indirilmesinde
rol alan Osmanl› Bahriyesi'ni çal›flamaz hale getirmeyi kendi güvenli¤i
için gerekli görmüfltür.
Bunu gerçeklefltirebilmek için deniz
güçlerinin bafl›na Bahriye Naz›r› olarak itimat etti¤i kiflileri getirmifltir.
Bu makam›, yani Bahriye Naz›rl›¤›'n›
Hasan Râmi Pafla.
1882'den 1897'ye kadar 15 y›l boyunca iflgal eden Bozcaadal› Hüseyin Hüsnü Pafla, Osmanl› Bahriyesi'nin bu hale getirilmesinde as›l sorumlu olarak görülmektedir. Bu ba¤lamda II. Abdülamit'in:
"Bende öyle denizciler vard›r ki, bir gemiyi oldu¤u gibi yutabilirler" dedi¤i rivayet edilmifltir.
Hasan Râmi Pafla (1842-1923) bu dönemde 1897 Yunan Savafl› s›ras›nda Akdeniz Filosu'nun kumandanl›¤›n›n›, Hüseyin
Hüsnü Pafla öldükten
sonra da üç y›l Bahriye
Naz›rl›¤› yapm›flt›r.
1908 II. Meflrutiyet ‹nk›lab›'ndan sonra hakl›, haks›z a¤›r suçlamalarla karfl›laflm›fl ve donanman›n periflanl›¤›ndan sorumlu tutularak
sürgüne gönderilmifltir.
Ayn› y›llarda "Hasan
Harami Pafla" ad›yla
an›larak mizah gazetelerinde alçalt›c› karikatürlere konu olmufltur.
ÇEV‹RMEN‹N ÖNSÖZÜ
1897 y›l›nda, Osmanl›lar ile yüzy›l bafl›nda kurulan Yunanistan Krall›¤› aras›nda bir savafl olmufltur. Karada düflman› yenen Osmanl›lar›n Bahriyesi deniz savafllar›nda güç durumda kalm›flt›r.
Asl›nda bir deniz savafl› olmam›flt›r. Haliç'teki sürgün yerinden bin bir sorunla kalk›p Çanakkale'ye
kadar gidebilen Osmanl› Donanmas› Bo¤az'› geçip aç›k denize ç›kmaya ve orada bekleyen Yunan
Bahriyesi ile savaflmaya cesaret edememifltir. Bu
ciddi ve ibretle ö¤renilmesi gereken felaketi, o zaman›n Osmanl› Akdeniz Filosu Genel Kumandan›
Hasan Râmi Pafla, an›lar›nda ayr›nt›l› bir flekilde
aç›klamaktad›r.
Akdeniz Bo¤az›, Osmanl› tarihinde birkaç kez
savafl alan› olmak durumda kalm›flt›r. S›ras›yla Venedikliler, ‹ngilizler, Yunanl›lar ve ‹talyanlar Çanakkale Bo¤az›'n› Osmanl› Donanmas›'na kapatm›fllar ve bunlardan baz›lar› Bo¤az'› geçerek ‹stanbul önüne kadar gelmifllerdir. 1897 Facias›'n› anlamak bak›m›ndan yararl› olaca¤› düflüncesiyle bu
olaylara k›saca yer vermeyi gerekli gördük.
11
HASAN RÂMİ PAŞA - HATIRAT / BÜYÜK FACİA - BÜYÜK DRAM
Akdeniz Bo¤az›'ndaki ilk deniz savafl›, Gelibolu önünde bir Venedik Donanmas›'n›n Çal› Bey'in
kumandas›ndaki hafif filoyu yenmesi ile gerçekleflmifltir. Y›l 1416'd›r. ‹kinci olay, Constantinople'un (‹stanbul) Fatih Sultan Mehmet taraf›ndan
1453'te muhasaras› s›ras›nda dört büyük kalyonun
kente yiyecek ve cephane tafl›mak için giriflti¤i harekettir. Bu dört kalyon Osmanl› Donanmas› ile
savaflarak limana girmeyi baflarm›flt›r. Üçüncü
olay, ayn› dönemde (1464) Venedik Donanmas›'n›n Bo¤az'a girip Gelibolu önünden geriye çekilmesi olay›d›r. Daha sonra yine bir Venedik filosu Çanakkale Bo¤az›'n› Osmanl› gemilerine kapatm›flt›r. Ancak bu dönem Venedik Devleti'nin ciddi kar›fl›kl›klar ve bunal›mlar içinde bulundu¤u ve
bu nedenle etkinli¤inin önemli ölçüde azald›¤› y›llara rastlamaktad›r.
Bu tarihten sonra Rumeli'de ve Adriyatik k›y›lar›nda topraklar›n› geniflletmeye çal›flan Osmanl›lar
ile Venedikliler aras›ndaki deniz savafllar› (Osmanl› Bahriyesi'nin güçlenmifl olmas› nedeni ile)
Çanakkale Bo¤az› önünde de¤il aç›k denizlerde
olmufltur. Bunlar Yanya ve Girit savafllar›d›r
(1645). Ancak Osmanl› yönetimi de bu tarihlerdeki Saray entrikalar›n›n içinde bo¤ulmufltur. Bu nedenle Venedik Donanmas›, Bo¤az d›fl›ndaki etkinli¤ini bir ölçüde sürdürebilmifltir. Bununla birlikte
1667 y›l›nda Venedik, donanmalar›n›n yenilmesi
12
ÇEVİRMENİN ÖNSÖZÜ
ile sona eren deniz savafllar›ndan sonra Bo¤az'›
kapatmak plan›ndan vazgeçmek zorunda kalm›flt›r. Bu tarihten sonra, XIX. yüzy›l bafl›na kadar Akdeniz Bo¤az› konusunun bir sorun olmad›¤› gözlenmektedir.
XIX. yüzy›l bafl›nda dünya siyasetinde önemli
geliflmeler olmaya bafllam›flt›r. Napoleon Bonapart
Avrupa'dan baflka Asya'y› de içine alan bir fetihler
kampanyas›na giriflmifltir. Karfl›s›nda ‹ngilizler ve
Ruslar vard›r. Devrin padiflah› III. Selim, Fransa ve
Bonapart yanl›s›d›r. Osmanl›lar, 1806'da Karadeniz Bo¤az›'n› [‹stanbul] Ruslara kapatm›fllard›r. Ayn› y›l ‹ngilizler güçlü bir donanma ile Çanakkale
Bo¤az›'na gelmifllerdir. Osmanl›lar›n Bo¤az'› savunacak deniz güçleri yok denecek kadar zay›ft›r.
K›sa bir deniz savafl›ndan sonra Osmanl› Donanmas› tamam›yla yok olmufl, ‹ngiliz Donanmas› karadaki Osmanl› kuvvetlerinin de aymazl›¤›ndan
yararlanarak (bir k›s›m askerler yerlerini b›rakarak
Cuma namaz›na gitmifllerdi) Marmara'ya girmifl ve
‹stanbul önüne gelmifltir. Ancak burada birkaç
gün kald›ktan sonra bir sonuç alamay›nca geriye
gidip Bo¤az'dan d›flar› ç›km›fl ve ayr›lm›flt›r. Bu bir
anlamda ‹ngiliz Donanmas›'n›n da yenilmesi niteli¤inde bir olay olarak tarihe geçmifltir. Ancak bu
savafltan al›nacak bir ders olmal›yd›. Büyük bir ihmale u¤ram›fl olan Osmanl› Donanmas› eski, donan›ms›z, yeni silahlardan yoksun gemilerden ve
13
talimsiz kara askerlerinden olufluyordu ve askerlik
disiplininden yoksundu. Bu durumdan ders al›nmad›¤›n› ya da kiflisel nedenlerle büyük felaketlere haz›rl›k yapacak olan bir ihmalin Osmanl›'ya
nelere mal oldu¤unu biliyoruz. 1897'de üç Yunan
savafl gemisi önünde Bo¤az'dan ç›kamayan periflan büyük Osmanl› Donanmas›'n›n düfltü¤ü durum, Râmi Pafla'n›n hat›rat›ndaki ayr›nt›larda ac›kl› bir kan›t olarak yaflamaktad›r.
Osmanl› Akdeniz Filosu Genel Kumandan› Râmi Pafla'n›n anlatt›¤› facian›n özeti fludur:
Donanmaya özel ilgi duyan Abdülaziz, saltanat›
s›ras›nda ‹ngiltere'de ve Haliç'te yapt›rd›¤› savafl gemileriyle büyükçe bir armada oluflturmufltu. Bu dönem, yani XIX. yüzy›l›n›n üçüncü çeyre¤i, özellikle
K›r›m Savafl›'ndan sonra buharl› ve z›rhl› savafl gemilerine (Steam navy) geçilen bir dönemdir. Abdülaziz'in armadas› da bu ilk kez denenmeye bafllanm›fl olan buharl› gemilerdendir. Bunlar›n baz›lar›nda yelken tak›mlar› bile vard›r. Bununla birlikte
Aziziye, Osmaniye, Mesudiye gibi adlar verilen bu
gemiler zamanlar›na göre büyük tonajl› gemilerdir.
Ancak Abdülaziz'in oluflturdu¤u donanman›n gemici kadrosu haz›rlanm›fl de¤ildir. Bu donanma kuruldu¤u zamanda da bir savafl etkinli¤i göstermemifltir. II. Abdülhamit, Abdülaziz'in tahtan indirilmesi
olay›nda donanman›n yer alm›fl olmas›ndan tedirgin oldu¤u için gemicili¤e ilgi göstermemifl, dahas›
14
1876'da var olan donanmay› Haliç'e çektirip yirmi
y›la yak›n bir süre bir anlamda sürgün etmifltir. (Râmi Pafla bu konuda aç›klad›¤› bilgiler aras›nda h›rs›zl›klara da ayr›ca yer vermektedir). Bu dönemde
Bat›'da savafl gemisi tekni¤inde ciddi geliflmeler olmufltur. Sonuçta Haliç'e çekilen, bak›m ve tamirleri
dahi yap›lmayan bu gemiler zaman içinde savafl
güçlerini yitirmifllerdir. Bunlara ek olarak subay ve
er savaflç› kadrosu da tamam›yla bir tarafa b›rak›lm›flt›r. Bu dönemde Bahriye Naz›rlar›n›n hepsi bu
konudaki sorumsuzlu¤a tümüyle kat›lm›fllard›r.
An›lar›n sahibi Hasan Râmi Pafla da kendi ölçüsünde bu sorumlular aras›nda olmal›d›r. 1897 Yunan
Savafl› ç›kt›¤›nda Kara Ordusu baflar›l› olurken donanmaya da görev verilmesi düflünülmüfl ve Haliç'te yatan eski stil ve ayr›ca eskimifl çürümüfl gemilerin Çanakkale'ye gönderilerek ‹stanbul'u korumas› ve bunun için Yunan Donanmas› ile savaflmas› istenilmifltir. Osmanl› yöneticilerinin ise Padiflah'a
bunun olanaks›z oldu¤unu aç›kça söyleyecek medeni cesaretleri yoktur.
Haliç'te yatan gemiler biraz haz›rl›ktan sonra
yola ç›kar›lm›fl, halk k›y›larda birikip bu heybetli
teknelerin gidiflini alk›fllam›flt›r. Ama gemiler f›rt›na yüzünden Ayastefanos (Yeflilköy) aç›klar›na
kadar ancak gidebilmifltir. Bir tanesi rüzgâra kap›l›p ‹mral› Adas›'nda karaya oturmufltur. Bundan
sonra büyük zahmetlerle Çanakkale'ye varan ge15
milerin savafl edecek güçleri olmad›¤› aç›kça meydana ç›k›nca, orada demir at›p bir anlamda düflmandan saklanmaya çal›flmalar› zorunlu olmufltur.
Râmi Pafla'n›n an›lar›nda, Bo¤az d›fl›ndaki Yunan
gemilerinin içeri girerek Osmanl› gemilerini bat›rmalar›ndan korktuklar› anlat›lmaktad›r. Çünkü gemilerin hareket kabiliyetleri yoktur, toplar› ifle yarar durumda de¤ildir. Çanakkale'ye gönderilen bu
armadan›n içindeki baz› gemiler donan›ml› de¤ildir. Silah›, topu tüfe¤i yoktur. Bu durumun kötülü¤ü Hasan Râmi Pafla'n›n an›lar›nda bütün aç›kl›¤› ile anlat›lmaktad›r:
"Hamidiye Firkateyni'nin dab l-botomlar›na
dolmufl olan üç yüz ton suyu dört yüz gemici
gece gündüz çal›flmak suretiyle kovalarla yirmi günde boflaltabilmifl ve makinadan gelen
pis sular›n a¤›r kokular› hizmette kullan›lan
gemicilerin bir haylisinin tifo gibi müthifl hastal›klarla hastalanmas› sonucunu vermifl ise
de yap›lan tedaviler ve al›nan sa¤l›k önlemleri ile hastal›klar›n yay›lmas› önlenmifl ve her
biri iki yüz k›yye (Okka=1.3 kilo) olmak üzere yüz yirmi f›ç› çimento ile ayn› miktarda
kum kar›flt›r›larak su gelen yerler olabildi¤ince kapat›labilmifltir.
(…)
16
fiöyle ki, bu geminin dümeni istenilen hassasl›¤a sahip de¤ildi. Bir rüzgâr oldu¤u zaman gemi daima orsa etmekte yani rüzgâr›n esti¤i tarafa kaçmakta olup bunu önlemek için dümeni aksi tarafa kullanmak gerekiyor ise de rüzgâr biraz fliddetle esmeye bafllay›nca dümen
tamam›yla alabandaya bas›lsa bile yine gemi
üzerinde etkisi görülmedi¤inden orsa yapa yapa tabii olarak yolundan ç›kmaktad›r. Geminin kurtulufl arac› olan dümen konusundaki
bu önemli eksikli¤in ne derecede büyük vahim
tehlikelere neden olaca¤› kuflkusuzdur.
Gemi demirini 'griva friflka' etmek için yap›lm›fl olan donan›m yanl›fl oldu¤undan bir limandan demir al›narak hareket edilince demiri griva friflkaya vurabilmek için befl on dakika yeterken saatler sarf edilmek gerekiyordu. Buna örnek olarak top denemesine gidilirken demirin griva friflka ameliyesinin tam
on iki saat sürmesi örnek olarak gösterilebilir.
Lapseki'ye vard›¤›nda redif askerlerin seyir ve
hareket görevlerindeki bilgisizli¤i ve deneyimsizli¤i sonucu olarak Aziziye Firkateyni'nin
demiri denize düflmüfl oldu¤undan ç›karmak
için ad› geçen gemi oraya gönderilmifl ve bir
iki gün çal›fl›ld›ktan sonra ç›kar›labilmifltir."
17
Savafl bitmifl, eski gemiler zor bela geriye getirilmifl ve s›ra ile kadrodan ç›kar›larak hurda muamelesi görmüfllerdir. Bunlardan biri olan 1873
do¤umlu Mesudiye daha sonra ‹talya'ya gönderilerek yenilenmifl, I. Dünya Savafl› s›ras›nda, bir eski zaman firkateyni olarak art›k Dredtnotlar›n dolaflt›¤› denizlerde görev yapmak üzere Çanakkale'ye gönderilmifl ve burada bir ‹ngiliz denizalt›s›n›n att›¤› torpille batarak yüzlerce gemiciyi de ölüme sürüklemifltir.
Tarihin önlerine serdi¤i bu kadar olaydan sonra 1897'de karfl›lafl›lan bu aymazl›k etkisini orada
da b›rakmam›fl, (önemsiz baz› takviyelerle birlikte) Osmanl› Devleti ‹talyan Savafl›'na ve Balkan
Savafl›'na etkinli¤i olmayan bir deniz gücü ile girmifltir. Gerek 1897'de Osmanl›lar›n Ege Denizi'ndeki adalar›n› kaybetmifl olmas›nda ve gerekse
Balkan Savafl› sonras›nda Rumeli'deki Osmanl›
topraklar›n›n büyük ölçüde yitirilmesinde Abdülaziz'in denizcilik politikas›n›n terk edilmifl olmas›n›n rolü büyüktür.
O günlerin sorumlular› aras›nda yer alan Hasan
Râmi Pafla bu an›lar›nda, Türk Donanmas›'n›n o
tarihlerdeki ac›kl› durumunu en gerçekçi flekilde
anlatmaktad›r.
A¤ustos 2010
Cahit Kayra
18
ZORUNLU AÇIKLAMA
Bahriye eski Naz›r› Hasan Râmi Pafla'n›n an›lar›
oldukça çetrefil bir Osmanl›ca ile yaz›lm›flt›r. Bundan daha önemlisi yazar çok uzun ve devrik tümceler kullanm›flt›r. Çeviri s›ras›nda gerek kullan›lan
dilin gerekse gramerin bir ölçüde de¤ifltirilmemesi ve böylece zaman›n sesinin ve havas›n›n korunmas› ye¤ görülmüfltür. Ç.
19
Arz'› Maksat:
HATIRAT
Vatan›n resmi siyasi hayat›na, sorumlu olan ve
olmas› gereken Naz›rlar Heyeti'ne 14 Kânunuevvel sene 322 [14 Aral›k 1906] tarihinde girdim. Ancak memleketin yazg›s›na otuz y›ld›r egemen olan
zillet, miskinlik ve kar›fl›kl›k yüzünden Akdeniz
Filosu Kumandanl›¤›'na atanma tarihim olan 1313
[1897] y›l›ndan beri Mabeyn ile görüflmeye bafllam›fl ve o tarihten itibaren baflkâtiplik ve flifre kitab› arac›l›¤› ile ald›¤›m iradelere, arîzalarla karfl›l›k
vermifl ve resen de mâruzatta bulunmufl idim. Fakat bütün bu mâruzat›m, mahv ve periflan edilen
Deniz Kuvvetlerimizin ›slah›na, jurnallere önem
verilmemesine, hafiyelik edenlerin cezaland›r›lmas›na, Bahriye Naz›r› müteveffa Hüsnü Pafla'n›n
ya¤mac›l›¤›na bir son verilmesine, zavall› ve mübarek vatana merhamet edilmesine iliflkindir.
Bu ifadelerim, daima numara ve tarih alt›nda
yap›lan yaz›l› vesikalara dayanmakta olup, ilgili
makamlarca saklanm›fl ve özellikle kaydedilmifl
olmal›d›r.
21
Benim özgürlük düflüncelerime, kemaliyet [erdemlilik] ve yücelik sevgilisi oldu¤uma, bu konudaki gerçek ve do¤ru düflüncelerime en büyük
delil, bütün Osmanl› erdemli Bahriyecilerinin gözünde Bahriye Nezareti'ne y›llardan beri aday oldu¤um halde bu makama bir türlü getirilmemekli¤im ve sonunda Bahriye'de baflkald›rmalar›n, kar›fl›kl›klar›n sürüp gitmesi üzerine Nezaret'e ancak
iki y›l önce atanm›fl olabilmekli¤im ve hat›ralar›m›n bafl›nda da aç›klad›¤›m gibi Mabeyn-i Hümâyun'a [Padiflah'›n Özel Kalem Müdürlü¤ü] ve flurada burada her zaman toplanan özel vekiller komitelerine asla al›nmamam ve Padiflah'›n huzuruna
ise ömrümde topu topu bir kez, o da Bahriye Naz›rl›¤›'na atand›¤›m zaman kabul edilmekli¤imdir.
Hal ve hakikat böyle iken flimdi ihtiyar ve görevine âfl›k bir asker ve müflir [mareflal] rütbesinde
bir kimse oldu¤um halde, baz› rezil mayal› insanlar›n ancak iki üç yüz nüsha fazla sürmek için
aleyhimde yay›nlad›klar› çocukça veya canilik denilebilecek davran›fllarla tecavüzlerinden zaman
zaman üzülmemek elde de¤ildir. Düflünülmüyor
ki, bu iddialar benim kiflili¤imi oldu¤u kadar or d uyu ve donanmay› da ilgilendirmektedir. Birbiri pefline yay›nlamay› tasarlad›¤›m hat›rat›n gerçekleri
aç›klayaca¤›n› umuyorum. Do¤rusu Allah'tand›r.
22
– YED‹NC‹ BAB –
Savafl ilan›ndan önce atefl denemesiAtefl denemesindeki üzüntülü olaylarAtefl denemesindeki olaylara iliflkin
araflt›rmalar- Deniz imalatç›lar›n›n bilgilerinin
yetersizli¤i yüzünden k›zaklar›n hasara u¤ramas›Top k›zaklar›ndaki hasarlar› araflt›rmak üzere
Nezaret makam›ndan yap›m memuru Ali Pafla ile
Kenan Bey'in gönderilifliAli Pafla ile Kenan Bey'in topçuluk
fenni noktai nazar›ndan yerleri ve bilgileri.
Nisan'›n ikinci günü bütün donanma ile ad› geçen denemenin yap›lmas› maksad›yla Nâra Liman›'ndan hareket edildi. Fen Heyeti'nin karar› ile flu
not gere¤ince deneme yap›lacakt›:
Mesudiye Firkateyni, Aziziye Firkateyni, Pelenk-i Derya torpidogeçeri. Bunlara ba¤l› olarak
(maiyetinde) Siham ile fiihap torpido istimbotu
bulunacakt›r.
81
Osmaniye Firkateyni, Hamidiye Firkateyni,
Necm-i fievket korveti. Bu f›rkaya (filoya) ba¤l›
olarak Tîr-i Zafer ile Burhanettin torpido istimbotu bulunacakt›r.
Kal'a-y› Sultaniye'den ç›karken donanma pruva
hatt› üzerinde ç›kacakt›. Böylece pruva hatt› korunarak Mesudiye'den atefl iflareti verildi¤i anda her
gemi aç›¤a do¤ru ikisi bofl biri birinci ota gülle atmak üzere her toptan üçer at›m at›lacakt›r. Bundan sonra öteki borda toplar›n›n da denenmesi
için seyir yönü de¤ifltirilecektir. Deneme s›ras›nda
bir kaza olmad›¤› takdirde önceki atefl taliminin
bitti¤i zaman her topun gaye yüksekli¤i ile bir gülle daha at›lacakt›r. Her top atan gemi mizana dire¤ine k›rm›z› sancak çekecek ve atefl sonunda bu
bayra¤› arya edecek ki, bu da "atefl kes" demek
olacakt›r. Bir sakatl›k ya da engeli ortaya ç›kan her
gemi gerisinde bulunana "Ben atefl kestim sen
toplar›n› denemeye baflla" iflaretini vermek için
derhal atefl talimi sanca¤›n› çekecektir. (77) numaras› çekildi¤i takdirde sancak taraf›na manevralar
yap›lacakt›r. Bunun alt›na k›rm›z› çekilir ise iskeleye manevra yap›lacakt›r.
Kal'a-y› Sultaniye'den ç›k›ld›ktan sonra Kumkale önlerinde z›rhl› Aziziye Firkateyn-i Hümâyunu'nun donanmay› takip ederken hareketini durdurdu¤u görülmekle iflaret edilerek kaptandan sorularak makinas›nda ar›za meydana geldi¤ini ce82
YEDİNCİ BAB
vaplayarak bildirdi. Bir süre sonra ar›za giderilerek Bozcaada önlerinde Donanma-y› Hümâyun'a
kat›ld›.
Atefl tecrübesine baflland›. Saat sekize kadar deneme sürdü. Sonra ‹mroz önlerinde savafl örgütlenmesi manevras› yap›larak Bo¤az'a girme emri
verildi. Çünkü toplar›n aral›kl› ve çok a¤›r denenmesi gemilerin devir dairelerini ve dümen aç›lar›n› denemeye meydan vermemifl oldu¤undan hiç
olmazsa bir iki fenn-i harb-i bahri [deniz savafl›
tekni¤i] teflkilat› yap›lmak istenmifl idi. Bütün gemiler[in] toplanarak bir pruva hatt› oluflturmalar›n›
emrettim. Niyetim pruva hatt›ndan borda hatt›na
geçmek manevras›n› yapt›rmak idi. Fakat gemilerin süratlerindeki eksiklik ile dümen devir dairelerine iliflkin olan gerekli cetvellerin bulunmay›fl› ve
dümenlerin istenildi¤i gibi hareket etmemeleri ve
daha buna benzer eksiklikler ve sak›ncalardan dolay› ancak bir iki saat içinde bir pruva oluflturulabilmifl ve bunda da gemiler yerlerini koruyamayarak her iki gemi aras›nda dört yüz metre ara bulunmas› savafl teknolojisi düzeni gere¤inden iken
bu aral›klar sekiz yüz, bin hatta iki üç bin metreye kadar düzensiz bir surette yükselerek bu halde
savafl düzenlemesi yap›lmas› imkâns›z oldu¤u anlafl›lm›fl ve gemilerin nizami aral›klar›n› bu hatta
mevkilerini alabilmelerine müsaade için artan sürat ile Bo¤az girifline do¤ru yol verilmifltir ki, girifl83
ten on mil kadar aç›kta donanma maiyeti ile görevli Nüzhet1 Vapuru'nun donanmaya do¤ru geldi¤i görülmüfl ve çekti¤i iflarette, içinde Alman
Von Hofe Pafla oldu¤u anlafl›lmakla durularak Müflarünileyh Hazretleri [kendisi] Mesudiye'ye al›nd›ktan sonra yine yol verilip Bo¤az'a girilmifltir.
Denemedeki gözlemler ve al›nan sonuçlar afla¤›daki yaz› ile Bahriye Nezareti'ne bildirilmifltir:
Fi 2 Nisan sene 313 [1897 senesi 2 Nisan'›nda]
tarih ve otuz bir numaral› yaz›lar› al›nd›. Deniz kuvvetlerimizin kudretini göstermesi ve
böyle nazik bir zamanda devletin flerefini koruman›n hepimizin kutsal bildi¤i bir görev oldu¤u bilinmekle ve Donanma-y› Hümâyunu'nun gece ve gündüz çal›fl›l›p geliflme
sa¤lanarak mümkün oldu¤u kadar süratle
düflman karfl›s›na ç›kabilmesi hepimizin iste¤i ise de telgraf emirleri gere¤ince atefl talimine ç›k›larak afla¤›daki üzücü olaylar oluflmufltur. Nâra Liman›'na dönüldükten sonra
Von Hofe ve Hayri Paflalar ile Süvari Beyler ve
Komisyon Heyeti [ile] hep birlikte gidilerek her
gemi incelendi, gözden geçirildi. Osmaniye
Firkateyn-i Hümâyunu'nun on sekiz tondan
on alt›s› tamir ve düzeltilmesi buraca kabil olmay›p hareketsiz kalm›flt›r. Tabyada bulunan
1 Nefle.
84
YEDİNCİ BAB
alt› fontluk toplar k›zaklar›ndan f›rlay›p birkaç› dahi iki buçuk metre bir ara ile aç›¤a
düflmüfltür. Bataryadaki Krupp toplar›n›n ço¤unun hidrolik piston rotlar› k›r›lm›fl ve iç
kundak astarlar› kâmilen parçalanm›flt›r.
Bunlardan sancak taraf›nda bulunan üçüncü toptan bir c›vata f›rlay›p bir top mermisi gibi fliddet ve süratle karfl› alabandaya kadar
gitmifl ve bunun tahrip edici tesirinden Cenab-› Hakk'›n korumas› sonucu kimse hedef
olmay›p sancak taraf›ndaki on befl santimetrelik top da k›za¤›ndan bir metre kadar ayr›lm›flt›r. Hamidiye Firkateyni'nin bataryas›ndaki on befl santimetrelik Krupp toplar› k›zaklar›n›n Osmaniye Firkateyn-i Hümâyunu'nkiler gibi hiçbiri sa¤lam kalmam›flt›r. Eski Armstronglar›n alabandalardaki pabuçlar› günlük
s›radan talimlerde dahi zay›f görüldükleri
anlafl›ld›¤›ndan topçu kaptan›n›n bunlar›n
kullan›lmas›n› yüklenmemesi sonucu atefl
yapmalar›ndan çekinilmifltir. Aziziye Firkateyn-i Hümâyunu'nun toplar›na gelince, k›çtaki yirmi dört santimetrelik topun hidrolik silindirinin kapa¤› çatlam›fl ve bataryas›ndaki
Armstronglar aynen Osmaniye'deki gibi tahrip edilmifl olup alt› fontluklar›n da milleri zedelenmifl yani ad› geçen üç geminin silahlar›ndaki periflanl›k kederli bir harabe görüntü85
sü vermifltir. Toplarda görülen, anlatt›¤›m›z
olaylardan baflka savafl teknolojisi ve gemilerin selameti aç›lar›ndan birkaç önemli nokta
daha dünkü seyir ve hareketimizdeki denemelerden ortaya ç›km›flt›r. fiöyle ki, gemilerin
en çok sekiz milden fazla bir süratle seyir edememeleri ve dümenlerinin Mesudiye Firkateyni'nden baflkas›n›n buhar makinesiyle hareket ettirilmemeleri nedeniyle savafl teflkilatlanmas› ve deniz manevras› s›ras›nda yerlerini
tutamay›p millerce mesafede kalmalar› ve
manilalar›n› ans›z›n stoper edivermeleri gibi
hasais ve fezail-i harbiye [sa¤lamaya çal›flt›¤›m›z savafl gerekleri] ile taban tabana z›t ve ço¤u hallerde son derece tehlikeli sak›ncalar›n
varl›¤› gemilerin baz›lar›n› zor durumda b›rakm›fl ve hatta avdet için Kumkale ve Seddülbahir aras›ndaki giriflten geçerken Mesudiye
Firkateyni'nin dümeni alabanda iskele iken
sanca¤a bas›ld›¤› halde ifllemedi¤i için sahile
son derece yaklafl›larak tehlikeli bir durum olmufl ve Necm-i fievket korvetinin sürati di¤erlerinden farkl› derecede az oldu¤u için donanmadan iki buçuk saat sonra demir mahalline gelebilmifl oldu¤u üzülerek görülmüfl
ve gemi süvarilerinin haz›rlamakta olduklar›
ayr›nt›l› raporlar›n da bir iki güne kadar takdim-i huzur- cenab-› nezaretpenahileri mu86
YEDİNCİ BAB
karrer bulunmufl olmakla [Nezaret makam›na sunulaca¤› kararlaflt›r›lm›fl olmakla] ol
bapta emrü ferman.
Z›rhl› Osmaniye, Aziziye ve Hamidiye Firkateynlerinin yukar›daki yaz›da anlat›lan hasarlar›
Fen Heyeti taraf›ndan muayene edildi¤inde, deniz
imalat görevlilerimiz taraf›ndan Tersane-i Âmire'de yap›lm›fl olanlar›n bu harap hale düfltükleri
aç›¤a ç›km›fl ve derin incelemeler, bu görevlilerin
topçuluk teknolojisindeki a¤›r cehaletlerini meydana ç›karm›fl ve bu üzüntülü olay› gören subaylar ve Osmanl› askerlerinin de teheyyüc-ü mêyûsâneye duçar olmufl [büyük ölçüde moralleri bozulmufl] bulundu¤undan Mesudiye Firkateyni'nde
Fen Heyeti'nin iste¤i üzerine Kumandan Pafla ile
donanma kurmay heyetinde görevlendirilen Hofe
Pafla ve bütün Süvari Beylerden oluflan bir komisyon oluflturularak bu olaylar görüflülmüfl ve bu
konudaki görüfller, düflünceler sonucu olmak üzere Atabe-i fiâhane'ye [Padiflah makam›na] afla¤›daki istirhamname sunulmufltur.
Cenab› rab-bi Yezdan [Allah] sa¤l›¤›n›z› ve
ömrünüzü feravan [daha çok etsin] Amin.
Savafl gemileri süvarileri ile topçu kaptanlar›
kullar› taraf›ndan verilerek Bahriye Nezare87
ti'ne gönderilen ayr›nt›l› raporlarla maalesef
aç›kland›¤› üzere Z›rhl› Hamidiye, Osmaniye
ve Aziziye Firkateynlerinin toplar› bu kez yap›lan atefl denemesinde iflleyemez hale gelmifl
olduklar› gibi makineleri de düzenli çal›flmay›p ara s›ra birden duruvermekte ve süratleri
yetersiz bulunmakta oldu¤undan ve öteki gemileri de ayn› flekilde seyir ve hareket ettiklerinden ve makinelerindeki tehlikeli sak›ncalar
dikkat çekmekte oldu¤undan ve Yunan Deniz
Kuvvetleri hakk›nda Hariciye Nezareti'nden
Bahriye Nezareti'ne gelen ve Akdeniz Genel
Filo Kumandanl›¤›'na gönderilen beyannamenin de nazar› dikkate al›nm›fl olmas›na
dayanarak riyaset-i âcizanede [benim baflkanl›¤›mda] olmak üzere padiflahl›k yaverlerinden Donanma Erkân-› Harbiyesi'nde görevlendirilen Von Hofe Pafla ve Akdeniz ‹kinci Filo Kumandan› Hayri Pafla ve bütün gemi
süvarileri ve yard›mc›lar› toplanarak oluflturulan özel komisyonda afla¤›daki durum saptanm›flt›r. fiöyle ki, zabitân-› sedakat niflen ve
efrad-› besalet nihad [bütün savafl gemilerindeki subaylar ve askerler] nimetleriyle yaflad›klar› devleti ebed müddet ve Saltanat-› Muazzama-y› Osmaniyelerinin flerefini ve namusunu korumak için savafla her an ve za88
YEDİNCİ BAB
man istekli ve haz›r olduklar› halde ad› geçen
üç f›rkateynin silah bak›m›ndan kullan›lamayacak derecede tahribe ve bak›ms›zl›¤a u¤ray›fl› ve yap›lan denemelerde öteki Osmanl›
gemilerinin de makinelerinde ve savafl için
gerekli olan konularda büyük tehlike yaratabilecek baz› sak›ncalar›n ortaya ç›k›fl› bunlar›n savafl yerine gönderilmesini imkân d›fl›na
ç›karm›fl ve Hamidiye, Osmaniye ve Aziziye
Firkateynlerinin hiçbir savafl hizmeti yapmaya güçleri olmad›¤› gibi bunlar›n Tersane-i
Âmire'de yeniden donat›lmalar›na giriflilmesinin sakat bir ifl olaca¤› da flu üzücü denemenin fiilî sonuçlar› ile sabit olmufl olmas›na
göre kesinlikle anlafl›lm›flt›r. Yeni yöntem ve
on yedi mil süratle hareket eden Yunan savafl
gemilerindeki yeni ve etkili silahlara karfl› hiçbir fley durumunda olan toplarla ve makineleri istenilen sürati sa¤lamayan Mesudiye ve
Necm-i fievket ve Hezber adl› gemilerin ise
flimdiki halde denizde ve özellikle düflmana
karfl› savaflmakta teflkilatlanma ve savafl hareketi yapmalar›na ve üzerlerindeki silahlar ile
düflman gemilerine tahrip edici etkilerde bulunamayacaklar›na göre flimdiki halde bu üç
gemi ile ve daha bunlara benzer olarak Dersaadet'ten donanmaya kat›lmak için gönde89
rilmek üzere bulunan savafl gemilerinin de
ayn› eksiklikleri oldu¤una göre bunlar›n Bo¤az'›n uygun yerlerine demirleyerek Bo¤az'›
geçip girmeleri tasavvur edilen düflman gemilerine karfl› son bir koruma hareketi gösterebilecekleri gerçe¤i kan›tlanm›fl oldu¤undan saltanat›n ve hilafetin flerefinin ve devletin ebed
müddet namusunun korunarak düflman karfl›s›na ç›kabilmek için mümkün olan süratle
‹ngiltere devlet-i fahimesinde bulunan ve birinci s›n›f amiral s›n›f› denilen büyük savafl
gemilerinden en az üç k›ta savafl gemisi ile yine ‹ngiltere donanmas›nda bulunan "Austria" ve "Immortalitiy" ve "[…]" sistemlerinde birinci s›n›f z›rhl›lar›ndan alt› k›tas›yla bunlara ek olarak iki k›ta da "[...]" sisteminde torpido muhribi, toplam olarak on bir adet yeni
usul savafl gemisinin sat›n al›nmas› hususunu zat-› flevketsemat-› tacidarilerinin [sizin]
uluvv u inayet-i husrevaneleri [büyüklü¤ünüzden] tazarru etmekte [yalvarmakta] ve sat›n al›nacak bu istenilen gemilerin gelifline
kadar flimdiki savafl gemileriyle Kal'a-y› Sultaniye Bo¤az›'nda yat›larak denizcilik iflaretleri
ve görevleri ve iç düzenlemeleri ve silahlar ve
benzeri önemli konularda sürekli e¤itimde
bulunulmas› haddimizi aflarak düflünülmüfl
90
YEDİNCİ BAB
olup emir ve ferman ferman-› Faruk [Hazret-i
Ömer gibi do¤ruyu hakl›y› bilen] unvan padiflah›m›z efendimiz hazretlerinindir.
Z›rhl› Aziziye
Firkateyni
Süvari Miralay›
Ali R›za
Bahrisefid Filo
Erkân› Harbiye
Memuru Almanyal›
Ferik Hofe
Z›rhl› Hamidiye
Firkateyni
Süvari Miralay›
Rasim
Bahrisefid
Umum Filo
Kumandan›
Hasan Râmi
Z›rhl› Hamidiye
Z›rhl› Hamidiye
Firkateyni Süvari
Firkateyni Z›rhl›
Muavini Kaymakam Korveti Süvarisi
Halil
Kaymakam Ali
Z›rhl› Mesudiye
Firkateyni Süvarisi
Miralay› Faik
Pelenk-i Derya
Torpidogeçeri
Süvarisi Binbafl›
Cemal
Bahrisefid ‹kinci F›rka
Kumandan›
Hayri
Z›rhl› Mesudiye Firkateyni
Süvari Muavini
Kaymakam
Faik
Z›rhl› Osmaniye
Firkateyni
Süvari Miralay›
Ömer
Donanma Silahlar
Enspektörü Binbafl›
Ethem
‹zmir Kruvazörü
Padiflah Yaveri
Süvari Kaymakam
Kola¤as› Ethem Rasih
Z›rhl› Aziziye Firkateyni
Süvari Muavini
Kaymakam Mustafa
Z›rhl› Hezber Dubas›
Hüsnü
Berk-efflan Torpidogeçeri
Rüfltü
91
Vatan ve insanl›k hisleriyle sunulan bu istirhamnamenin bir sureti de Bahriye Nezareti'ne
gönderilerek deniz yap›m görevlilerinin topçulukta kesinleflen bilgi yetersizlikleri ve cehaletlerinin
günah› olarak top k›zaklar›n›n parçalanm›fl olmas›
nazar› dikkate konulmufl idi. Halbuki devletin ç›karlar› aç›s›ndan önemli olan bu gerçeklere Bahriye Nezareti'nce zerre kadar itibar edilmemifl ve
top k›zaklar›nda ortaya ç›kan çok büyük hasarlar›n yine ayn› cahil görevlilerce tamiri cihetine gidilmifl ve bu alandaki hasarlar›n incelenmesi için
Nezaret taraf›ndan inflaat görevlisi Mirliva Ali Pafla
ile Kaymakam Kenan Bey gönderilmifllerdir. Herkesin bildi¤i fley fludur ki, herhangi bir fleyin incelenmesi için mutlak ehline, erbab›na ihtiyaç vard›r. Gemi inflaat memurlar›n›n infla ve topu, topçular›n ise topu k›r›p bozabilece¤i bir büyük hakikat oldu¤u halde bu ana kadar topçuluk ifllerinde
do¤al olarak sanat› ve mesle¤i olmad›¤› için hiç
kullan›lmayan ve buna göre topçulu¤a ve bunun
ayr›nt›lar›na zerrece vak›f olmayan Ali Pafla, hasara u¤rayan k›zaklar›n hasar nedenini incelemek
için gönderilmifl ve 2 Nisan sene 313 [1897] tarihli yaz› ile Donanma-y› Hümâyun'daki kumandanlar ile ümera [amirler] ve deniz subaylar›n›n en yetiflmifl ve en çok tecrübeli ve görevlerine sad›k
olanlar›n›n flimdi bu ifllem ile cahillikleri iddia
edilmeye bafllanm›flt›r.
92
YEDİNCİ BAB
Kenan Bey'in topçuluktaki bilgi derecesi de Ali
Pafla ile orant›l›d›r. Zaten Donanma-y› Hümâyun'un hasara u¤rayan top k›zaklar›n› muayene
için Kal'a-y› Sultaniye'ye geldi¤i vakit tamam›yla
aciz kalm›flt›r. Tersane-i Âmire'deki deniz inflaat
görevlilerinin en yetenekli ve seçili olanlar› bunlar
oldu¤u düflünülünce ne kadar gayret edilse sonunda hiçten baflka bir fley elde edilemeyece¤i
Donanma-y› Osmani'nin Fen Heyeti'nce düflünülmüfl ve zaman›n nezaket ve önemi de göz önünde tutularak savafl ilan› zaman›na kadar birkaç yeni geminin sat›n al›nmas› ve buna iliflkin baz›
önemli ayr›nt›l› hususlar Padiflah makam›na arz
edilmiflti.
93
D‹Z‹N
Abdurrahman Pafla (Bo¤az
Muhaf›z Vekili), 103, 117,
132, 145.
Abdülhamit Bey (Kolsâni),
114.
Abdülkadir Z›rhl› Firkateyni,
208-209, 211, 215-216.
Acaksio Liman›, 53.
Ada, 237, -lar, 69, 124, 200201, - ahalisi, 54.
Adliye, 225.
Afrika, 53.
Ahmet Bey (Kolevvel), 114.
Ahmet Kaptan, 244-245.
Ahmet Pafla (Savafl Mühimmat› Komisyon Reisi, Müfettifl), 240, 248.
Ahmet Remzi Bey (Mülaz›m-›
evvel), 114.
Akdeniz, 88, 163, 179, - adalar›, 54, 74, 76, 205, - adas›, 242, - Bo¤az›, 109, 191.
Akdeniz Filo Kumandanl›¤›,
21, 88, 110, 147, 247, 249.
Akdeniz Umum Filosu, 217.
Ali Bey (Z›rhl› Hamidiye Firkateyni Topçu Kumandan›, Z›rhl› Korveti Süvarisi,
Kaymakam), 91, 115.
Ali Bey (Z›rhl› Necm-i fievket Korveti Süvarisi, Kaymakam), 190.
Ali Pafla (Mirliva), 92-93, 111113.
Ali Pafla (Yap›m Memuru),
81.
Ali R›za Bey (Z›rhl› Aziziye
Firkateyni Süvari Miralay›),
91, 114.
Allah (Cenab-› Hakk, Cenab-›
Rab, Hakk), 22, 36, 77, 79,
85, 87, 97, 117, 121, 124,
132, 142, 187, 190, 194,
208, 224, 232, 246, 250.
Alman, 84, 91, - deniz subaylar›, 205, - k›zaklar›,
126, -vari k›zaklar, 120.
Almanya, 63, 128, - Bahriyesi, 57, - ‹mparatoru, 205.
Amerika Birleflik Devletleri,
202-204, -‹spanya Savafl›,
200.
Amerikan savafl gemileri,
200.
Anadolu, 232, - sahili, 101.
Antibes Liman›, 53.
253
Arap Tevfik, 235.
Arif Pafla (Bahriye Naz›r›),
235.
Armstrong, 85, 126-127, 146147, 153-155, 158-159, 163,
171, 187, 191, 196.
Artin, 177.
Asâr-› Tevfik Firkateyni, 119.
As›m Bey (Mâbeyn-i Hümâyun fiifre Kâtibi), 227, 229.
Asiler, 54.
Askeri Teftifl Yüksek Komisyonu, 230.
Austria, 90.
Avrupa, 66, 148, 176, 178,
223, - devletleri, 130, - donanmalar›, 35, - tersaneleri,
177-178.
Ayastefanos (Yeflilköy), 24.
Aziz Bey (Kaymakam), 242245.
Aziz Bey (Süvarisani Binbafl›),
111, 114.
Aziz Kaptan (Kolsani Topçu),
111, 114.
Aziziye Firkateyni, 23, 31, 74,
81-82, 85, 87-89, 91, 109,
113, 126, 135-137, 143, 147,
149, 170-171, 185, 241.
Bahr-i Sefid Umum Kumandanl›¤›, 241.
Bahriye, - askeri, 37, - Dairesi, 33-34, 73, 123, 172, 175,
215, 230, 234, 240, - Heyeti,
245, - imalat›, 150, - ‹flaret
Komisyonu, 33, - matbaas›,
254
60, - Naz›r›, 21, 67-68, 116,
121, 137, 210, 225, - N a z › r l ›¤›, 22, 223, 231, 236-237,
- Nezareti, 22, 25, 27-29, 33,
35, 42, 60, 71, 76, 81, 84,
87, 88, 92, 101, 104-105,
109-110, 114-115, 118, 121,
126, 128, 135, 137, 139,
142-143, 152, 161-167, 174,
181, 200, 202, 207, 209-211,
214-216, 218, 223, 225, 231232, 235, 239-240, 242-243,
2 4 8-249, - Nezareti Celilesi,
65, 97, 107, 112, - s›n›f›,
233, - subaylar›, 177, 237,
- fiûras›, 63, 177, 250.
Bahriyeciler, 22.
Basra, 179.
Bastia Liman›, 53.
Berk-efflan torpidogeçeri, 4243, 58, 63-67, 74, 91, 132,
170, 173.
Beflika, 78.
Befliktafl Vapuru, 143, 147,
149.
Biga Sanca¤› Mutasarr›fl›¤›,
133.
Bizerte Liman›, 53.
Bo¤az, 41-46, 65, 72, 76, 8384, 90, 101-103, 105, 110,
116, 124, 131, 143, 185,
200, 228, - Muhaf›zl›¤›, 101,
117, 131-132, 143.
Bon Liman›, 53.
Bozcaada, 72, 83.
Burgaz, 236.
DİZİN
Burhanettin torpido istimbotu, 62, 76, 82.
Celal Pafla, 223, 225, 230.
Cemal Bey (Pelenk-i Derya
Torpidogeçeri Süvarisi Binbafl›), 91.
Cenab-› Hakk bkz. Allah.
Cenab-› Rab bkz. Allah.
Cezayir Liman›, 53.
Cycle mengenesi, 155.
Çanakkale, 224, 230, 233-234,
240, - Bo¤az›, 172, 206.
Çatalca, 125.
Çerkez Fuat Pafla, 225.
Çifte Havuzlar, 42, 45.
Çin, 204.
Deniz Kuvvetleri, 21.
Deniz Strateji Merkezi, 73.
Deniz, 64, 126.
Dersaadet, 33, 62, 66, 89,
110-111, 117-118, 122, 129,
139, 149, 163, 173, 185,
210, 227, 241, 243, - Liman›,
47.
Devlet-i Osmaniye, 97, 128.
Divan-› Muhasebat, 250.
Dolmabahçe kruvazörü, 170.
Donanma, 23, 24, 47, 58, 169170, 201, - silahlar›, 91.
Donanma-y› Hümâyun (Osmanl› Donanmas›, Donanma-y› Osmani), 24, 35, 47,
58, 65, 70-71, 76, 78, 83-84,
92-93, 97, 101, 104-105, 108,
114-116, 118, 122, 124-125,
128, 131, 137, 139, 161, 169,
174, 181, 189, 191, 194, 199,
201, 203-204, 206-208, 216218, 228, 241, - Erkân-› Harbiyesi, 88, - Fen Heyeti, 42,
59, 67, 93, 105, 107, 103,
121, 158, - Fen Komisyonu,
67, - Hümâyun Kumandanl›¤›, 64, 76, 105, 109, 117,
- Kurmay Heyeti, 207, - Kurmayl›¤›, 135.
Donanma-y› fiahane, 46, 71,
117, 128, 143, 173-175.
Donkiflot, 121.
Eceabat, 101.
Edremit, 73.
Ejder torpido istimbotu, 24,
42-43, 58, 60, 67, 74.
Eser-i Terakki torpido istimbotu, 59, 62, 74.
Ethem Bey (Donanma Silahlar Enspektörü Binbafl›), 91.
Ethem Bey (Yüzbafl›), 114.
Ethem Pafla, 124.
Ethem Rasih Bey (‹zmir Kruvazörü Padiflah Yaveri, Süvari Kaymakam Kola¤as›),
91.
Faik Bey (Z›rhl› Mesudiye Firkateyn-i Hümâyunu Süvarisi, Miralay), 91, 184.
Fatih torpido istimbotu, 4243, 61, 76.
Fatih, 58.
255
Fen, - Heyeti, 41-42, 59-60,
81, 87, 93, 122, 103, 107,
121, 133, 150, 152-153, 157159, 163, 166, 172, 188,
199, 211, - iflleri, 105.
Fethiye kalyonu, 220.
Fotograf Sami, 234-235.
Foudre, 56.
Frans›z, - Bahriyesi, 55, -lar,
52-53.
Galata Köprüsü, 195.
Gazete, 64.
Gelibolu, - Burnu, 25, - Yar›madas›, 43.
Germanya, 63.
Girit, 180.
Hadide Vapuru, 118.
Haf›z Hüseyin Bey (Z›rhl› Orhaniye Firkateyn-i Hümâyunu Süvarisi, Miralay),
152, 156, 165-167, 189.
Haf›z Hüseyin Kaptan (Kola¤as›), 65.
Haf›z ‹brahim Bey (‹zmir Vapur-u Hümâyunu Süvarisi),
194.
Hakk bkz. Allah.
Haliç, 23, 184, 203-204, 239.
Halife Hazretleri, 227.
Halil Bey (Miralay), 115-117.
Halil Bey (Z›rhl› Hamidiye
Firkateyni Süvari Muavini,
Kaymakam), 91.
Halil S›tk› Bey (Mülaz›m-› evvel), 114.
256
Hamdi Efendi (Kolsâni), 143.
Hamidiye Firkateyni, 23, 25,
27-29, 74, 82, 85, 87-89, 91,
101, 113, 115, 125, 133,
141-144, 170, 171, 183, 206,
214, 218, 227.
Hariciye Nezareti, 88.
Harp Divan›, 235.
Harvey sistemi, 209.
Hasan Bey (Hudeyde Vapuru
Süvarisi, Kaymakam), 196.
Hasan Hüsnü Pafla (Bahriye
Naz›r›), 104, 109, 162, 245.
Hasan Râmi Pafla (Bahr-i Sefid Umum Filo Kumandan›), 91, 180, 217, 226, 233.
Havuzlar, 43.
Hayri Pafla (Bahrisefid ‹kinci
F›rka Kumandan›, Mirliva),
79, 84, 88, 91, 103, 118,
135, 145, 158, 181, 201.
Hazine, 176, 210.
Hekla, 55.
Heles Burnu, 43.
Heybetnüma Kruvazörü, 211212, 214.
Hezber dubas› (sefinesi), 23,
25, 89, 91, 101-102.
H›fz-› Rahman Z›rhl› Korveti,
26, 74, 101, 102, 128, 132133, 143, 145-146, 149-151,
157, 170-171, 201-202.
Hidra, 70.
Hikmet Bey (Miralay), 115117.
Hilafetpenahi, 194.
Hindistan sahilleri, 219.
DİZİN
Hoçkis, 100.
Hofe Pafla (Donanma-y› Hümâyun Erkân-› Harbiyesine
Memur Ferik), 84, 87-88,
91, 135-136, 145.
Hudeyde Kruvazörü (vapuru), 128, 170, 194.
Hulusi Bey (Mülaz›m-› evvel),
114.
Hüdavendigâr Firkateyni, 219.
Hüseyin Bey (Çarkç› Kaymakam›, Donanma-y› Hümâyun Seyyar Torpido Enspektörü ve Tersane-i Âmire'de Fabrika Formeni),
139, 192.
Hüseyin Bey (H›fz-› Rahman
Süvarisi, Kaymakam), 146,
149, 191.
Hüseyin Bey (Orhaniye Firkateyni Süvarisi, Miralay),
153.
Hüseyin Hüsnü Pafla (Bahriye
Naz›r›), 21, 223, 225, 232.
Hüseyin fierafettin Bey (Berkefflan Süvarisi Baflçarkç›,
Kaymakam), 66.
Hüsnü Bey (Z›rhl› Hezber
Dubas› Süvarisi Binbafl›),
91.
Hüsnü Efendi (Kola¤as›), 111,
137.
Hüsnü Efendi (Top Fabrikas›
Müdürü), 138, 147-149.
Immortalitiy, 90.
Islahat ve Tetkik-i Muhasebat
Bahriye Komisyonu, 249.
‹brahim Pafla (fiûra-y› Bahriye
Baflkan›, Doktor), 177.
‹dare Komisyonu, 241.
‹hsan Efendi (Mülaz›m), 110.
‹kinci F›rka Kumandanl›¤›,
164.
‹malat-› Bahriye, 29, 125-126,
157, 161, 171-172, 185.
‹malat-› Harbiye, 120, 186.
‹mral› Adas›, 25.
‹mröz, 83.
‹ngiltere, 55, 90, - Bahriyesi,
55, 57, - Devleti, 55, 64.
‹nk›lap, 239, 243, 250.
‹slam hukuku, 78.
‹smail Bey (Z›rhl› Orhaniye
Firkateyn-i Hümâyunu Topçu Muallimi), 160.
‹smail Efendi (Mülaz›m), 110.
‹smail Efendi (Topçu Kaptan›
Kola¤as›), 158, 164.
‹smail Hakk› Bey (Yüzbafl›),
114.
‹spanya, 200, 202, 204, - Hükümeti, 203.
‹stanbul, 23, 44, 66-68, 129,
140, 147, 158, 206, 224-225,
229-230, 243, 248.
‹flon, 177.
‹talya, - Bahriyesi, 55, 57,
- Devleti, 55.
‹ttihat ve Terakki Cemiyeti,
235.
‹zmir, 69, 73, 76, 201, 239,
- Liman›, 200-202.
‹zmir, - depo ve haberleflme
gemisi, 74, - kruvazörü, 91,
257
94-95, - vapuru, 128, 192,
194.
‹zmit, 46, 219, - Körfezi, 218,
220, - sahili, 242.
‹zzet Bey (Mansure Korvet-i
Hümâyunu Süvarisi, Kola¤as›), 193.
‹zzettin gemisi, 239.
Japon, 220.
Japonya, 204.
Kal'a-y› Sultaniye (Çanakkale), 27, 58, 66-67, 71-72, 76,
79-80, 82, 93, 101, 115, 116,
129, 133-134, 137, 163, 167,
184, 199, 206, 223-224, 226,
229, 235, 244, 247-248, Bo¤az›, 73, 90, 132, 145, Liman›, 125.
Karadeniz, 179.
Karanl›k Liman, 102.
Kas›mpafla, 238.
Kas›mpafla Vapuru, 46.
Kayseri Vapuru, 111.
Kenan Bey (Kaymakam), 9293.
Kepez, - Feneri, 193, Liman›,
42, 133, 145, 149-150, 159,
163.
Kepezalt› Burnu, 45.
K›z›ldeniz, 179.
Kiel, 63.
Kilidülbahr, 206.
Kilyum [Kelyum] torpido istimbotu, 24, 58, 61, 74.
Komisyon Heyeti, 84.
258
Korsika Adas›, 53.
Korvet-i Hümâyun, 190.
Krupp, 135, 154-155, 163,
187-188, 192.
Kudüs-ü fierif Adas›, 242.
Kumkale, 65, 82, 86, 101-103.
Lapseki Liman›, 23, 25, 27-28,
31, 37, 125, 185.
Lütf-u Hümâyun, 178.
Maarif Nezareti, 225.
Mabeyn-i Hümâyun, 21-22,
132, 180, 228, 232.
Maliye, - Hazinesi, 210, - Komisyonu, 232, - Naz›r›, 239.
Manilla, 203.
Mansure Firkateyni Korvet-i
Hümâyunu, 101, 27, 149,
195, 201.
Marmara Denizi, 23-24, 145,
149-150, 152, 158-159, 163,
165, 171-172.
Martin, 100.
Maydos Köyü, 60, 145.
Mazhar Pafla (Bo¤az Muhaf›z
Vekili), 103, 132, 143.
Mecidiye torpido istimbotu,
62, 76.
Medine Vapuru, 118, 128,
149, 170, 197.
Mehmet Arif Bey (Mühendis),
114.
Mehmet Emin Efendi (Yüzbafl›), 140.
Mehmet Enisi Efendi (Kola¤as›), 60.
DİZİN
Mehmet Haydar Bey (Kolevvel), 114.
Mehmet Hayri Bey (Kâtip),
114.
Mehmet Kâmil Bey (Özel Kâtip), 121-122, 180.
Mehmet Nazmi Bey (Yüzbafl›), 114.
Mehmet Pafla (Erkân-› Harbiye-i Bahriye Reisi, Birinci
Ferik), 230.
Mehmet Pafla (Mirliva), 101,
103, 121, 132-134, 145, 149,
152, 158-161, 163, 165, 171,
181.
Mehmet Rüstem Bey (Medine
Vapur-u Hümâyunu Süvarisi), 197.
Mehmet Rüfltü Efendi (Binbafl›), 64-65.
Mehmet Selim Firkateyni,
161, 166.
Mehmet Server (Yüzbafl›),
114.
Mekke, - depo ve haberleflme
gemisi, 74, - Vapuru, 118,
128, 149, 170.
Mesudiye Firkateyni, 23-25,
37, 39, 47, 74, 79, 81-82, 84,
86-87, 89, 91, 113, 127, 170,
183.
Meflrutiyet, 235, 250.
Midilli, 72.
Mithat Bey, 229.
Mondros Liman›, 201-202.
Morto Liman›, 101-102.
Mu'in-i Zafer Korvet-i Hümâyunu, 251.
Muar›z Körfezi, 43, 72, 76, 78.
Muhammed, Hz., 97, 124,
191.
Muhbir-i Sürûr Firkateyni, 36,
219.
Mustafa Bey (Z›rhl› Aziziye
Firkateyni Süvari Muavini,
Kaymakam), 91, 114.
Müslümanl›k, 79.
Namazgâh, 101.
Nâra Liman›, 27-28, 33, 42,
45, 81, 84, 101, 145-146,
150, 157, 206, 241.
Naz›r Pafla, 202.
Naz›rlar Heyeti, 21.
Necm-i fievket korveti, 23, 74,
82, 86, 89, 102,128, 101,
170, 190, 201-202.
Nihat Bey (Mirliva), 229.
Nordenfelt, 98, 100, 127, 141,
194.
Nüzhet Vapuru, 84.
Orhaniye Firkateyni, 74, 101,
102, 127, 143, 149-150, 152154, 156-158, 160-163, 165166, 170-171, 201-202.
Osman Bey (Mülaz›m-› sâni),
114.
Osman Nuri Bey (Yüzbafl›),
114.
Osmaniye Firkateyni, 23, 7475, 82, 84-85, 87-89, 109,
259
113, 115, 126, 147, 149,
170-171, 182, 189, 201-202.
Osmanl›, 72, 174, 177, - askeri, 38, 47, 78, 87, 124, - Bahriyecileri, 22, - Bahriyesi,
208, - Deniz Kuvvetleri,
217, - denizcili¤i, 204, 209,
214, - Devleti, 130, 133,
169, 179, 184, 189, 199, gazeteleri, 200, - gemileri,
47, 70, 71, 89, 97, 100, 145,
-l›lar, 180, 216, -l›k, 44, 47,
223, - liras›, 67, - Payitaht›,
41, - sahilleri, 73, - savafl
gemileri, 145, - uyruklu,
133, -Yunan Savafl›, 169.
Osmanl› Donanmas› bkz. Donanma-y› Hümâyun.
Ömer (Z›rhl› Osmaniye Firkateyn-i Hümâyun Süvarisi,
Miralay), 182.
Ömer Bey (Z›rhl› Mesudiye
Firkateyni Marangozu), 142.
Ömer Bey (Z›rhl› Osmaniye
Firkateyni Süvari Miralay›),
91, 115.
Ömer, Hz., 90-91.
Padiflah, 22, 77-79, 87, 91, 93,
114, 117, 121-125, 131-132,
174, 177, 180-184, 186-187,
189, 193-194, 199-200, 217,
226, 228-231, 233-234, 240242, -l›k, 123, 169, 207-208,
215.
Payitaht, 72, 73, 203.
260
Pelenk-i Derya torpidogeçeri,
60, 63-64, 91, 76, 81, 115,
119, 128-129, 170, 173.
Pervin torpido istimbotu, 58,
61, 74.
Peygamber, 25, 124, 191.
Pire Liman›, 125.
Potemkim z›rhl›s›, 227.
Potemkin Olay›, 223.
Prudemi, 196.
Psara, 70.
Râmiz Bey (Süvari), 129.
Rasih Bey (Kola¤as›), 123.
Rasim Bey (Z›rhl› Hamidiye
Firkateyn-i Hümâyunu Süvarisi, Miralay), 91, 115,
141, 183.
Reji vapurlar›, 54.
Remzi Bey (Mülaz›m-› evvel),
114.
R›za Bey (Z›rhl› Aziziye Firkateyn-i Hümâyunu Süvarisi,
Miralay), 143, 186.
Romanya, 128.
Rumeli sahili, 101.
Rus-Japon savafl›, 220.
Rusya, 118, - Devleti, 227.
Rüfltü Bey (Berk-efflan Torpidogeçeri Süvarisi Binbafl›),
91.
Rüfltü Bey, 67.
Saadet, 247.
Sabri Bey (Mühendis), 114.
Sad›k Pafla (Bo¤az Muhaf›z
Vekili), 131.
DİZİN
Sad›k Pafla (Mirliva), 229.
Sa¤r› Liman›, 201.
Saltanat-› Muazzama-y› Osmaniye, 88.
Santiago, 203.
Sarayburnu, 24.
Savafl Mühimmat› Komisyonu, 240.
Seddülbahir
(Çanakkale,
Eceabat), 86, 101-103.
Sefain-i fiâhane, 102, 104,
134, 176.
Selanik Liman›, 69, 73-74,
200-202, 232, 239.
Semaripa, 177.
Siham torpido istimbotu, 58,
61, 74, 81.
Speçya, 70.
Tair torpido istimbotu, 132.
Tar›k torpido istimbotu, 58,
61, 74.
Tayyar Bey (Mühendis), 114.
Tayyar torpido istimbotu,
132, 139-140.
Teftifl Heyeti, 45.
Tersane-i Âmire, 87, 89, 93,
107, 113, 117, 120, 135-136,
138-140, 146, 175, 176, 178,
188, 210, 214-215, - ‹nflaat
Dairesi, 216.
Tevfik torpido istimbotu, 62,
74.
Tir-i Zafer torpido istimbotu,
61, 74, 82.
Top, - fabrikas›, 138, 148, - talimi, 94.
Topçuluk, 220.
Tophane-i Âmire, 196.
Torpido, - ‹stimbotlar› Muhripleri, 52,- Komisyonu, 63,
- Komisyonu Baflkanl›¤›,
66.
Torpidolar›n Savafl Görevleri,
76.
Trablus, 179.
fiahin-i Derya torpidogeçeri,
119, 178, 211, 214.
fiakir Bey (Z›rhl› Mesudiye
Firkateyni Kaptan›), 142.
fiakir Pafla (Hademe Feriki),
233-234.
fiakir Pafla (Kaymakam), 234.
fiark fiimendiferleri fiirketi,
73.
fiihap torpido istimbotu, 24,
59, 61, 76, 81.
fiira Liman›, 125.
fiirket-i Hayriye, 73, - vapurlar›, 120.
fiûra-y› Bahriye, 177.
Umum Akdeniz Donanma-y›
Hümâyunu
Kumandan›,
163.
Umum Filo Kumandanl›¤›,
206, 231.
Urla, 201.
Tahsin Pafla (Mâbeyn-i Hümâyun Baflkâtibi), 228.
Varna, 236.
Vedet, 51, 55.
261
Vehbi Efendi (Donanma Kazanc›bafl›s›), 139.
Vekiller Meclisi, 231-232, - Encümeni, 232.
Vesile-i Nusret torpido istimbotu, 59, 61, 76.
Ville de France Liman›, 53.
Vulkan, 55, 56.
Wach, 99.
Winchester, 196-197.
Yeniflehir kalesi, 125.
Yeflilköy bkz. Ayastefanos.
Y›ld›z kerte poyraz, 43.
Yunan, 180, 203, - Deniz
Kuvvetleri, 69, 88, 170, 226,
- Devleti, 190, - Donanmas›, 170, 203, - Hükümeti, 41,
97, 130, 199, 202, - kay›klar›, 132, -l› asiler, 54, - savafl
gemileri, 70, 89, 202, - savafl›, 169, 223, 226, - teknekeleri, 133.
Yusuf Bey (Mülaz›m-› sâni),
114.
Yusuf Kenan Bey (Kaymakam), 112.
Yüce Divan, 224.
Zafer, 59.
262

Hatırat - Tarihçi Kitabevi

Transkript

Benzer belgeler

TARİHİ KİŞİLİK

Lezzet Kâşifleri`nin yolu, bu hafta Ortaköy`e düştü. Kebaptan pizzaya

Öğr. Gör. Mustafa ASLAN

Dosyayı İndir

Romeo ve Juliet: Kendimizi Kavrama: Bir 9

Direkt-TR 3/06 Kopie.indd

Ali Saydam