İGEME-PAKİSTAN ÜLKE RAPORU

PAKİSTAN ÜLKE PROFİLİ Hazırlayan Asım ÇALIŞ 2007 T.C. Başbakanlık Dış Ticaret Müsteşarlığı İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi
PAKİSTAN ÜLKE PROFİLİ TEMEL SOSYAL VE EKONOMİK GÖSTERGELER Resmi Adı Pakistan İslam Cumhuriyeti Yönetim Biçimi Federal Cumhuriyet Resmi Dili Urdu Dili ve İngilizce Din İslam Başkenti İslamabad Başlıca Şehirler Karaçi, Paşaver, Lahor Yüzölçümü 803.940 km² Nüfusu ( Milyon Kişi ) 153,7 Okur­Yazar Oranı % 45,7 Para Birimi Rupi İş Gücü 44 milyon İşsizlik Oranı % 7,7 Üyesi AsDB, C, CCC, CP, ECO, ESCAP, FAO (Tarım ve Gıda Örgütü), G­19, G­ Olduğu 24, G­77, IAEA, IBRD (Uluslararası İmar ve Kalkınma Bankası), ICAO Uluslararası (Uluslararası Sivil Havacılık Örgütü), ICC, ICFTU (Uluslararası Serbest Kuruluşlar Ticaret Birlikleri Konfederasyonu),, ICRM (Uluslararası Kızılhaç ve Kızılay Hareketi), IDA (Uluslararası Kalkınma Birliği), IDB (İslam Kalkınma Bankası), IFAD (Uluslararası Tarımsal Kalkınma Fonu), IFC (Uluslararası Finansman Kurumu), IFRCS (Uluslararası Kızılhaç ve Kızılay Toplulukları Federasyonu), IHO, ILO (Uluslarası Çalışma Örgütü), IMF (Uluslararası Para Fonu), IMO (Uluslararası Denizcilik Örgütü),, Inmarsat, Intelsat (Uluslararası Telekomünikasyon ve Uydu Örgütü), Interpol (Uluslararası Polis Teşkilatı), IOC (Uluslararası Olimpiyat Komitesi), IOM, ISO, ITU (Uluslararası Telekomünikasyon Birliği), MINURSO, MONUA, NAM, OAS (gözlemci), OIC (İslam Konferansı Örgütü), OPCW (Kimyasal Silahları Yasaklama Organizasyonu) PCA, SAARC, UN (Birleşmiş Milletler), UNCTAD (Birleşmiş Milletler Ticaret ve Kalkınma Konferansı), UNESCO (Eğitim­Bilim ve Kültür Örgütü), UNIDO (Endüstriyel Kalkınma Örgütü), UNHCR, UNIKOM, UNITAR, UNMIBH, UNMOB, UNOMIG, UNOMIL, UNOMSIL, UNPREDEP, UPU (Dünya Posta Birliği), WCL, WFTU (Dünya İşçi Sendikaları Federasyonu), WHO (Dünya Sağlık Örgütü), WIPO, WMO (Dünya Meteoroloji Örgütü), WToO (Dünya Turizm Örgütü), WTrO (Dünya Ticaret Örgütü)
© İGEME ­ İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi, 2007 1 Temel Ekonomik Göstergeler GSYİH (milyar $) Kişi Başı GSYİH ($) GSYİH reel büyüme(%) Tüketici fiyat Enflasyonu (Ortalama; %) İhracat fob (milyon $) İthalat fob (milyon $) Cari İşlemler Dengesi (milyon $) Toplam Dış Borçlar (milyar $) Ortalama Döviz Kuru(PR/$) 2000 a 61, 4 433 4, 3 4, 4 2001 a 58, 6 405 2, 6 3, 1 2002 a 58, 9 398 2, 8 3, 3 2003 a 68, 6 455 5, 8 2, 9 2006 a 126,8 8 739, 0 9 896, 0 ­85, 0 9 131, 0 9 832, 0 11 870, 0 9 741, 0 10 428, 0 11 977, 0 1 878, 0 3 854, 0 3 573, 0 17 000,0 26 700,0 ­6 795,0 6,9 7,9 32, 8 31, 7 33, 7 34, 8 b 36,2 53, 65 61, 93 59, 72 57, 75 60,3 a Cari rakam. b EIU tahmini. Kaynak: Country Report Pakistan February 2005, The Economist Intelligence Unit. GENEL EKONOMİK DURUM 1947 yılında bağımsızlığına kavuşarak İngiliz Hindistanı’nından (British India) ayrı bir devlet haline gelen ve 1972 yılına kadar Batı Pakistan ve Doğu Pakistan (bugünkü Bangladeş) olmak üzere aralarında 1700 km mesafe olan iki bölümden oluşan bir ülke olan Pakistan Güneydoğu Asya’da yer alan, doğusunda Hindistan, batısında Afganistan ve İran, kuzey doğusunda Çin, ve güneyinde Arap Denizi olan bir ülkedir. Pakistan’ın başkenti İslamabad’dır. Başlıca şehirleri; Karaçi, Faysalabad, Hiderabad, Gujranvala, Lahor ve Peşavar’dır. Pakistan, bölgesel ticaret serbestliğini amaçlayan iki anlaşmaya taraftır. Bunlardan biri Pakistan, Türkiye ve İran’ın birlikte kurdukları Ekonomik İşbirliği Organizasyonu (ECO)’dur. ECO üyeleri 1993 yılında Afganistan, Azerbaycan ve önceki 5 Müslüman Sovyet Cumhuriyet’in katılımıyla 10’a çıkmıştır. ECO kapsamında bazı ürünlerde %10 tarife kesintisine gidilmiştir. Pakistan’ın üye olduğu diğer topluluk, Hindistan, Pakistan, Bangladeş, Sri Lanka, Nepal, Bhutan ve Maldiv adalarından oluşan Güney Asya Bölgesel İşbirliği Topluluğudur (SAARC). SAARC, Güney Asya Öncelikli Ticaret Anlaşmasını (SAPTA) oluşturmuştur, fakat bu anlaşma yeniden gözden geçirilecektir, çünkü SAPTA ürüne­ürün anlaşmasını öngörmektedir. SAARC’a üye olan ülkelerde genelde ürün yapısı aynıdır; bu da ürün tamamlamasını engellemektedir. Pakistan ayrıca Dünya Ticaret Örgütüne de (WTO) üyedir. Pakistan dünyanın en kalabalık ülkeleri arasında dokuzuncu sırada yer almaktadır. Nüfus artış hızı yaklaşık %3 civarındadır. Pakistan’da çalışabilir işgücü nüfusun %28’ini oluşturmaktadır. Nüfusun %50’si tarımda, %18’i imalat sektöründe bulunmakta ve %17’si de ticaretle uğraşmaktadır. İşsizlik oranı kentlerde %9, kırsal alanlarda %6 civarındadır. Pakistan’ın ekonomik gelişiminde tarım sektörünün büyük payı vardır. Ülkede gayri safi yurt içi hasılanın %23,6’sını tarım sektörü oluşturmaktadır. Başlıca tarım ürünleri; pamuk, buğday, pirinç, şeker kamışı ve mısırdır.
© İGEME ­ İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi, 2007 2 Pakistan’ın endüstriyel büyümesinde tekstil sektörü ağırlıklı rolü üstlenmektedir. Pek çok tüketim malı açısından kendi kendine yeterli olan Pakistan’da pamuk ve yün dokumacılığı, hazır giyim sanayi, deri ve deri mamulleri, çimento, sağlık ürünleri ve şeker, meşrubat gibi işlem görmüş gıda maddeleri Pakistan’ın temel endüstri malları arasında yer almaktadır. Ayrıca kimyasal madde üretimi de ülkede önemli bir gelişme göstermiştir. GSYİH’nin Temel Dağılımı GSYİH’nın Temel Kaynakları 2006 a Tarım İmalat Sanayi Elektrik, gaz & Su arzı İnşaat Hizmet Sektörü % 23.6 18.4 3.4 3.3 51.2 GSYİH’nın Temel Bileşenleri 2006 a Özel Tüketim Harcamaları Kamu Tüketim Harcamaları Sabit sermaye Yatırımları Mal ve Hizmet İhracatı Mal ve Hizmet İthalatı a % 72.7 11.7 13.1 20.5 ­ 20.4 Mali yıl 30 haziranda sona eriyor. Kaynak: Country Profile­ Pakistan2007, The Economist Intelligence Unit. Pakistan’da ekonomi politikaları 1950’li yıllardan bu yana beşer yıllık kalkınma planları çerçevesinde yürütülmektedir.İlk planda istikrarlı büyüme ve ekonominin yeniden yapılanması hedeflenmiştir. 1950’li yıllarda sanayileşmeye öncelik verilmiş, 1960’lı yıllarda ise tarım sektörü önem kazanmakla birlikte sanayi yatırımlarının ve yatırım teşviklerinin artırılmasına çalışılmıştır. Sözkonusu dönemde belirlenen hedeflere ulaşılmış ancak, büyümenin sağladığı avantajlardan nüfusun sadece küçük bir bölümü yararlanmıştır. 1970 yılında, Üçüncü Kalkınma Planının sonlarına doğru, yatırım teşviklerinin boşa harcandığı ve gelir dağılımının giderek bozulduğu gözlenmiştir. Bu nedenle sanayi sektöründe yeni yaptırımlar uygulamaya konmuş ve gelir dağılımında adalet sağlanması öncelik kazanmıştır. Petrol şoku ve dünya piyasalarında gözlenen durgunluk nedeniyle Pakistan ekonomisi bu dönemde beklenen büyüme hızına ulaşamamıştır. 1977 yılındaki rejim değişikliğinden sonra 1978/1979­1982/83 yıllarını kapsayan Beşinci Planın hedefleri yeniden belirlenmiştir. Bu planda ekonominin istikrar kazanması, dengeli büyüme, bölgesel farklılıkların giderilmesi, eğitim ve sağlık hizmetlerinde altyapı tesislerinin geliştirilmesi hedeflenmiştir. İkinci petrol krizi ve 1980’li yılların başlarında fiyatlarda gözlenen düşüşe rağmen, sözkonusu planda belirlenen hedefler gerçekleştirilmiştir. Reel GSYİH büyüme hızı %6,4 olarak gerçekleşmiştir. Altıncı Kalkınma Planında hedeflenen %6,5 GSYİH büyüme oranı kuraklığın meydana getirdiği tarımsal ürün kaybına rağmen gerçekleşmiştir. Bu dönemden itibaren özel sektörün Pakistan ekonomisindeki rolü giderek artmaya başlamıştır. Özelleştirme, ekonomi politikası olarak uygulanmaya başlanmış, Pakistan Hükümeti devlet bankalarının ve sanayi girişimlerinin özelleştirilmesi yolunda önemli adımlar atmıştır. Ekonomideki gerileme ve buna eş olarak talepteki düşüş, enflasyonu 1996/97 mali yılı dönemindeki %11,8’lik orandan 1998/99 mali yılında %4 dolaylarına düşürmüştür. GSYİH’daki %6,9’luk büyümeye karşın enflasyon oranının 2006 yılı ortalaması olarak %7,9 gibi düşük bir oranda gerçekleşmiştir. Pakistan ekonomisinin büyüme performansına dönemler itibariyle bakıldığında, 1980’ler boyunca yıllık ortalama % 6 olan oranın 90’ların ilk yarısında %5, ikinci yarısında ise %4 olarak gerçekleştiği görülür. Ekonominin ve ihracatın sadece pamuk­tekstil ve buğday
© İGEME ­ İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi, 2007 3 üçlüsü olarak son derece dar bir tabana sıkışmış olması, ülke ekonomisini doğal olarak dış şoklara ve dalgalanmaların etkilerine açık ve “kırılgan (fragile)” bir hale getirmektedir. Kamu açıkları ve dış açıklar gibi makroekonomik dengesizlikler de istikrarlı ve yüksek büyüme oranlarının önündeki en ciddi engeller olarak durmaktadır. Zor bir yıl olan 2001 yılı %2,6 gibi başarılı sayılabilecek bir büyüme oranı ile geçildikten sonra, 2002 yılında %2,8 oranında büyüme gerçekleşmiştir. Ambargoların kalkmasının da verdiği etkiyle 2003 yılında %5,8 oranında büyüme gerçekleşmiş ve 2006 yılında da büyüme oranının %6 olarak tahakkuk etmiştir. İmalat sanayi ise, 11 Eylül 2001 saldırısından sonra geniş çaplı bir bunalıma girmekle birlikte, hemen ertesinde lağvedilen Amerikan yaptırımları ve sektöre açılan yeni krediler sayesinde toparlanma yoluna girmiştir. Bu alandaki en büyük handikap, Hindistan ile girilen siyasi ve askeri gerginlik olmaktadır. Gerginlik, bu bölgede (Afganistan sorununun ön plana çıkması nedeniyle) ikinci plana düşmüş gibi görünmesine karşın, sürekli bir “potansiyel rahatsızlık kaynağı” olarak ortada durmakta ve ekonomik performansın üzerinde olumsuz etki yaratmaktadır. Dış ekonomik ilişkilerdeki iyileşmelerin etkileri gözardı edilemezse de, göstergelerin 11 Eylül olaylarından önce de iyiye doğru bir trend yakaladığı bir gerçektir. Önceden var olan bu iyileşme trendi 11 Eylül olaylarından sonra ivme kazanmıştır. Pakistan’ın kalkınma programlarının uygulanmasında, uluslararası finans kuruluşları önemli rol oynamaktadır. IMF ile Ekim 1997’de yapılan anlaşma ile Pakistan vergi reformlarını, ticaretin liberalleştirilmesini ve sübvansiyonların kaldırılmasını içeren orta vadeli makroekonomik reformlar uygulamaya başlamış ve bunun için 1,56 milyar dolarlık yapısal düzenleme kredisi elde etmiştir. Hükümet 1997’nin sonlarına doğru başgösteren istikrarsızlık ve anayasal bunalımları öne sürerek 1997/98 döneminin ilk yarısında bu hedeflere ulaşmada başarısız olunduğunu belirtmiştir.Kasım 2000’de ise, IMF ile Eylül 2001’e değin süren 600 milyon dolarlık bir stand­by düzenlemesi üzerinde mutabık kalındığı duyurulmuş ve Pakistan Hükümetinin bu çerçevede pek çok IMF koşulunu kabul ederek kamu maliyesi üzerinde giderleri kısıcı, gelirleri ise artırıcı yönde düzenlemelere gideceği ifade edilmiştir. IMF’in Pakistana sağladığı “standby” kredisi, gittikçe sıkışan likiditeye önemli bir rahatlama getirmiş olmasının yanı sıra, Paris Klubü çerçevesinde borç erteleme anlaşmaları imzalama sürecine devam edilmesini sağlamıştır. Paris Klubü borç erteleme anlaşmalarında, IMF ile gerekli anlaşmaların imzalanmaması durumunda, anlaşmaların yürürlükten kalkacağı maddesi bulunmaktadır. Bu noktada IMF’nin Pakistan’ın yeniden kredilendirilmesine ilişkin olarak aldığı karar, hukuksal anlamda eski borç erteleme anlaşmalarının devamını sağlamış ve yeni borç erteleme anlaşmaları müzakerelerine başlamak için hukuksal ve psikolojik bir platform oluşturmuştur. IMF kredisinin açılmış olmasının Pakistan ekonomisine sağladığı diğer önemli dolaylı katkı ise, Dünya Bankası, Asya Kalkınma Bankası gibi uluslararası finansal kuruluşlar ile diğer uluslararası ve ulusal kredi kuruluşlarının ve uluslararası yatırımcıların Pakistan’ın mali güvenilirliği konusundaki tereddütlerini bir ölçüde gidermiş olmasıdır. Bu çerçevede, sözkonusu uluslararası finans kuruluşları Pakistan’a yönelik kredi hatlarını yeniden hayata geçirmeye başlamışlardır. Pakistan’da elektrik enerjisinin üç ana kaynağı bulunmaktadır. Temel üretim hidro (%53) ve termik (%45) enerji alanlarında iken, nükleer enerji üretimi sadece %2 oranında kalmaktadır.
© İGEME ­ İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi, 2007 4 Pakistan’ın hidroelektrik enerji potansiyelinin sadece küçük bir bölümü kullanılmıştır. Üretimin tüm kaynakları kullanılarak elde edilen 13.000 mv enerjinin 5.000 mv’lik kısmı hidroenerji ile üretilmiştir. Pakistan Hükümeti Synergics Energy Development ve Norconsult International tarafından Azad Jammu ve Kaşmir’de yapılacak 500 mv olarak önerilen Kohala hidroelektrik projesinin tamamlanmasını uygun bulmuştur. Pakistan, bağımsız enerji projeleriyle enerji üretimini artırmayı amaçlamaktadır. Toplam kapasitesi 8.430mv olan 34 bağımsız enerji projesinden 15 tanesi finansal düzenlemelerdeki başarısızlıklardan dolayı iptal edilmiştir. Butto hükümetinin enerji politikalarıyla çatışan çok sayıdaki uluslararası acenta hazinenin mali kayıplarının önlenmesi için yeni enerji kuruluşlarına tarifeler konulmasını, tüm teşvik ve vergi muafiyetlerinin kaldırılarak rekabetçi bir mekanizma kurulmasını önermişlerdir. Doğal gaz Pakistan’da, ülkenin enerji ihtiyacının %36’sına cevap veren ikinci önemli enerji kaynağıdır. Pakistan’da doğal gazın bulunması endüstriyel gelişme için büyük imkanlar sağlamıştır. Doğal gazın %48’i sanayi sektörü tarafından kullanılmaktadır. Pakistan petrol açısından fakir bir ülkedir ve bu yüzden ana ithal maddelerin biri petroldür. Ham petrolün ancak %37’si Pakistan’da çıkarılmaktadır.Pakistan Hükümeti kıyılarda petrol araştırması yapılabilmesi için yeni bir paket düzenlemiştir. Bu paket düşük vergi oranları, deniz araştırma ücretleri ve kira bedellerinin ödenmesi, araştırma şirketlerine üretim ikramiyeleri verilmesi gibi olanaklar önermektedir. Pakistan’ın kıyı tortul havzası Birleşik Krallığın Kuzey Denizine eşit olan 200.000 km2’lik bir alanı kaplamaktadır. Yakın zamanda sadece yedi araştırma kuyusu açılmıştır. Yabancı şirketlere petrol arama lisansları verilme işlemleri hızlandırılmaktadır. Bu bağlamda ABD kaynaklı United Meridien yardımcılığında UMC Pakistan firmasına 8 milyon dolar maliyeti olan iki araştırma kuyusu için iki lisans verilmiştir. Aynı şekilde İngiltere ve Polonya kaynaklı şirketlere de petrol arama lisanslarından verilmiştir. Pakistan metalik mineraller ve enerji kaynakları açısından fakir bir ülkedir, fakat metalik olmayan mineraller açısından zengin kaynaklara sahiptir. Pakistan’ın sahip olduğu başlıca mineraller şunlardır: Mermer, Çin kili, krom, kömür, dolomit, alçı taşı, silis kumu, sülfür, barit, boksit/laterit ve demir cevheri. Pakistan Ekonomisinde Mali Yılı sonu itibariyle 2003 gerçekleşen verileri, 2004 yılı tahmini ve 2005­2006 Yılı sonu beklentileri aşağıda yer almaktadır.
© İGEME ­ İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi, 2007 5 Pakistan Ekonomik Tahminler (Aksi belirtilmedikçe yıllık % değişim) Reel GSYİH Büyümesi İşsizlik Oranı Tüketici Fiyatları Enflasyonu (ortalama) Kısa vadeli Bankalararası faiz Oranı İhracat­fob (milyar $) İthalat­fob (milyar $) Cari­hesap dengesi (% ) Dış Borç (milyar $ ) Döviz kuru (ortalama) PRs:ABD $ a 2007 b 2008 c 6,4 3,6 5,6 6,0 7,6 17,6 8,89 9,30 18,1 22,3 28,8 37,0 ­4,5 ­6,7 38,9 44,0 60,7 65,3 Gerçekleşen. b EIU tahmini. c EIU Projeksiyonu. Kaynak: Country Report Pakistan July’2008, The Economist Intelligence Unit. Döviz kurlarının istikrarlı seyretmesi ve ihracatın finansmanında bir sorun olmaması, dünya ekonimisinde herhangi bir büyük degişim olmadığı taktirde 2005 ve 2006 yıllarında hem ihracat hemde ithalatın istikrarlı bir şekilde artacağı tahmin edilmektedir. DIŞ TİCARET Dış Ticaret Politikası Pakistanin ticaret politikası özel sektöründe geniş katılımı ve katkılarıyla oluşturulmuştur. Bu politika Dünya Ticaret Örgütünün 1 Ocak 2005 yılında tekstil kotalarını kaldırması halinde toplam ihracatının % 67’si tekstil olan Pakistanı dış rekabetten korumayı amaçlamaktadir. 2003 yılında tekstilin her kategorisinde ihracatin % 23 artması Pakistanın bu sektörde rekabet gücü oldugunu göstermektedir. Baslangıçta tekstil sektörü korunsa da son 10 yıldır yavaş yavaş gümrük duvarlarının indirilmesi ile Tekstil sektörü rekabete açılmış ve daha verimli calışmaya baslamıştır. Bunun yanında tekstil sektörünün haksız rekabetten korunması için de anti­dumping gibi gerekli önlemler alınmuştır. Pakistan, ihracatı temel alan bir büyüme modeli seçmiş olması ve bu çerçevede bugüne kadar çeşitli teşvik, fiyat ve döviz kuru politikaları uygulamasına rağmen, ihracat rakamları ödemeler dengesini rahatlatacak ve ülke kalkınmasında lokomotif etkisi yapacak seviyelere çıkarılamamıştır. Pakistan’ın ihraç kalemleri ve ihraç pazarlarının sayısının düşük olması ihracatın önündeki en büyük risk olarak durmaktadır. Pakistan toplam ihracatının %60’dan fazlasını tekstil ürünleri oluşturuken, İhracatın yaklaşık yarısı 6­ 7 ülkeye gerçekleştirilmektedir. İhracat Stratejisinin temel ögeleri:
·
·
·
·
·
·
·
·
İs yapmanın maliyetinin azaltılması,
Pazara girişinin hızlandırılması,
Teknoloji ve emeğin niteliğinin artırılması,
Sosyal, çevresel ve güvenlik esaslarına göre hareket etmek,
İhracata yönelik yabancı yatırımları teşvik etmek,
Bölgelere özel stratejiler geliştirmek,
Ülke ve iş imaji geliştirmek,
İhracatçıların kapasitelerini genişletmelerine yardım etmek,
© İGEME ­ İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi, 2007 6 ·
·
İhracatcıları teşvik etmek,
Katma değer üretmek Endüstri Bölgeleri (Industrial Clusters) Pakistan geleneksel olarak, kendiliğinden yoğunlaşmış endüstri (Industrial Clusters) üretim bölgelerini korumaya ve geliştirmeye önem vermektedir. UNIDO ile işbirliği içerisinde bu bölgelerin geliştirilmesine önem verilmektedir. Gujrat Elektrikli Fan üretiminde, Vezirabad mutfak esyaları­catal­kaşık takımları üretiminde, Lahor dokuma kumaş üretiminde, Karaçi’nin Korangi bölgesi deri üretiminde ve Karaçi değerli taş ve mücevher üretiminde cluster oluşturmuşlardır. Bunlara ilave olarak beş yeni cluster oluşturulması planlanmaktadır. Bu clusterların alt yapısı ilgili şehir ve sektörler tarafından yaptırılacaktır. Bunlara eğitim faaliyetleri, laboratuvarlar, test etme faaliyetleri, girdiler icin ortak depolama faaliyetleri, aksesuarları ve tamamlayıcı ürünler ve verimli oldugu yerlerde ortak marketing yapma faaliyetleri de dahil olacaktir. Bu amacla genel müdürlük düzeyinde bir Cluster Gelistirme Direktörlüğü kurulacaktır. Bu Direktörlüğün şubeleri clusterların içerisinde, Küçük ve Orta Ölcekli İşletmelerin temsilcileri, uluslararası geçerliliği olan test sirketleri ve ilgili banka subeleri, elektrik, gaz, su hizmetleri veren kuruluşların büroları vs. bulunacaktır. Dış Ticarette Genel Durum 2000 2001 2002 İhracat (FOB; milyon $) 8 739 9 131 9 832 İthalat (FOB;milyon $) ­9 896 ­9 741 ­10 428 Dış Ticaret Hacmi 18 635 18 872 20 260 Dış Ticaret Dengesi ­1 157 ­610 ­596 2003 11 870 ­11 977 23 847 ­107 2006a 17 800 26 700 44 500 ­8 900 2007b 18 100 28 800 46 900 ­10 700 a Cari rakam. b EIU tahmini. Kaynak: Country Report Pakistan February 2005, The Economist Intelligence Unit. Pakistan dış ticaret dengesi sürekli olarak açık veren ülkelerden biridir. Dış ticaret açıkları 2.5­3 milyar dolar arasında değişmektedir. 1996 yılında bu rakam 3.6 milyar dolara ulaşmış, 1998 yılında 0.8 milyar dolara gerilemiş ve 1999 yılında ise 1 milyar dolar olarak gerçekleşmiştir. 2003 yılında hemen hemen kapanan dış ticaret açığı 2006 yılında sıçrama yaparak 9 milyar dolara yaklaşmış olup, bu eğilimin 2007 yılında da sürdüğü ve açığın 10 milyar doları aştığı tesbit edilmiştir. 2000 yılı ihracatı 8,9 milyar dolar iken, ihracat sürekli ve istikrarlı bir şekilde artarak 2007 yılında 18 milyar doları aşmıştır. İhracatta ki artışın muhtemel nedenleri AB’nin büyük ve kolay bir pazar olanakları sunması, tekstil sektöründeki yatırımların artması, genel olarak Pakistanın ihraç ettiği ürünlerin genel ihraç fiyatlarının artması, etkili bir Tekstil Kotası Yönetimi ve Pamuk Politikası uygulanması, istikrarlı bir döviz kuru, düşük enflasyon oranları ve düşük kar marjları, tutarlı ekonomi politikaları, tarifelerin azaltilmasi, etkin pazarlama, ticaretin kolaylaştırılması, ürün ve Pazar ceşitlendirmesine gidilmesi, üretim faktörlerinin bol olması ve finansman maliyetlerinin azaltılmış olması ihracatın artmasında belirleyici ve etkin bir rol oynamıştır. 11 Eylül 2001 saldırılarını müteakiben ABD’nin Pakistan’a uyguladığı yaptırımları lağvetmesi ve Pakistan’dan yapacağı konfeksiyon ürünleri ithalatını sırasıyla %11 ve %13 oranlarında artıracağını açıklaması dış ticaret ve cari işlemler konusundaki beklentileri olumlulaştırmıştır. İlaveten Avrupa Birliği’nin bu ülkeden yapacağı ithalatta giyim ürünlerini
© İGEME ­ İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi, 2007 7
kapsayacak şekilde %7 oranında tarife indirimine gittiğini ve sözkonusu üründe toplam kotaları %15 oranında artırmış olduğunu da göz önüne almakta yarar vardır. İhracatında ve İthalatında Başlıca Ülkeler (2007 yılı) İhracatında Başlıca Ülkeler ABD Birleşik Arab Emirlikleri Afganistan Çn Halk Cumh. AB (15) a % 21,3 9,2 7,8 5,4 4,8 İthalatında Başlıca Ülkeler Çin Halk Cumhuriyeti Birleşik Arab Emirlikleri Suudi Arabistan AB (15) ABD Mali yıl 30 Haziranda sonbulmaktadır. b Gümrük Bazında. Kaynak: International Trade Center (ITC) ­ 2008 % 15,6 11,0 15,9 7,7 7,3 İhracatındaki başlıca ülkeler ABD, BAE, Afganistan ve Çin Halk Cumhuriyeti olup, ithalatındaki başlıca ülkeler ise Çin Halk Cumh., BAE, Suudi Arabistan, ve ABD’dir. Milli paradaki reel değerlenmenin (ki bunun kaynakları arasında yurt dışında yerleşik Pakistan vatandaşlarının gönderdikleri meblağlar ve 11 Eylül sonrası gelen Amerikan yardımlarının yarattığı döviz ferahlığı yatmaktadır) 2004 yılında kısmî bir devalüasyona yolaçmıştır. Pakistan dışında yerleşik durumda bulanan Pakistan vatandaşlarının bu ülkeye yaptıkları para transferlerinde de artış gözlemlenmektedir. Bu para transferlerinde resmi kanalların kullanılması halinde (“hawala” adı verilen gayrı­resmi bir havale yöntemi de mevcuttur) cari fazlanın tahmin edilenden daha fazla gerçekleşeceği ifade edilmektedir. Gayrı resmi transfer yönteminin [hawala] kullanılamamasının en başta gelen nedeni, 11 Eylül 2001 saldırılarının ertesinde terörist grupların finansman kaynaklarını takip etmek ve bunları kurutmak isteyen ABD’nin bu konuda daha titiz davranarak ilgili ülkeler nezdindeki girişimlerini yoğunlaştırmasıdır.) Pakistan’ın Başlıca İhraç ve İthal Ürünleri ( Milyon $) Başlıca İhraç Malları 2007 b Hazır Giyim Pamuklu Kumaş Pamuklu İplik Pirinç Sentetik Dokuma a 2 092 1 373 1 149 67 411 Başlıca İthal Malları 2007 ab Petrol ve Ürünleri Makina Kimyasallar Palm Yağı Demir & Çelik Mali yıl 30 Haziranda sonbulmaktadır. b Gümrük Bazında. Kaynak: International Trade Center (ITC) ­ 2008 6 867 8 265 4 151 834 401 İhracatın yapısına baktığımızda. %14’ünü temel mallar, %24’ünü ara mallar ve % 62’sini nihai mallar oluşturmaktadır. Başlıca ihracat kalemleri Hazır Giyim, Pamuklu Kumaş, pirinç ve sentetik tekstil şeklindedir. İthalatın %25’ini sermaye malları, %18’ini tüketim malları, %57’isini aramalları ve hammadde oluşturmaktadır. Başlıca ithalat kalemleri petrol ve petrol ürünleri, makina, kimyasal ürünler, nakliye araçları ve demir ve çelik şeklindedir. Yukarıdaki tablolarda bizim ihracatçılarımız için dikkat çeken temel nokta, uzun yıllar en çok petrol ve petrol ürünleri ithalatı yapan Pakistan’ın, 2006 yılından itibaren ithalat liderliği
© İGEME ­ İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi, 2007 8 konusunda makineler, ekipmanları, kara taşıtları ve bunların parçalarını öne çıkardığıdır. Petrol fiyatlarının yüksekliği dikkate alındığında, bu artışın reel bir artış olduğu anlaşılır. Yani Pakistan’ın ithalat kompozisyonu değişmiştir. Firmalarımızın bilhassa 84 GTİP altında yer alan bu ürünlerdeki rekabet avantajı nazara alınırsa, Pakistan pazaraına başka bir gözle bakmaya çalışmamızın önemi kendiliğinden ortaya çıkar. Ürün Grupları İtibariyle Pakistan İhracatı ( 2006 yılı için ) HS ÜRÜN ADI 01 CANLI HAYVANLAR 02 ETLER VE YENİLEN SAKATAT 03 BALIKLAR,KABUKLU HAYVANLAR,YUMUŞAKÇALAR,DİĞER OMURGASIZ SÜT VE SÜT MAMULLERİ,KUŞ VE KÜMES HAY.YUMURTALARI,BAL VB. TARİFENİN BAŞKA YERİNDE YER ALMAYAN HAYVANSAL MÜSTAHSAL 04 05 2003 yılı değeri 1000ABD $ Yıllık büyüme (%) 1999­ 2003 Ülke ihracatındaki sırası Dünya ihracatındaki % payı Dünya ihracatındaki Sırası 7 507 3 58 0.1 53 14 854 5 43 0.0 54 138 486 5 13 0.3 52 12 674 5 48 0.0 68 15 412 4 42 0.4 41 06 CANLI BİTKİLER VE ÇİÇEKÇİLİK MÜSTAHSALLARI 533 7 84 0.0 91 07 YENİLEN SEBZELER VE BAZI KÖK VE YUMRULAR 58 245 7 20 0.2 43 08 YENİLEN MEYVALAR,KABUKLU YEMİŞLER,TURUNÇGİL VE KAVUN KABUĞU 101 97 6 15 0.3 45 09 KAHVE,ÇAY,PARAGUAY ÇAYI VE BAHARAT 19 608 ­7 41 0.2 63 10 HUBUBAT 639 059 2 5 01.Tem 12 11 DEĞİRMENCİLİK ÜRÜNLERİ,MALT,NİŞASTA,İNÜLİN,BUĞDAY GLUTENİ YAĞLI TOHUM VE MEYVALAR,SANAYİ BİTKİLERİ,SAMAN,HAYVAN YEMİ LAKLAR,SAKIZLAR,BİTKİSEL ÖZSU VE HÜLASALAR ÖRÜLMEYE ELVERİŞLİ BİTKİSEL MADDELER,BİTKİSEL MÜSTAHSALLAR HAYVANSAL VE BİTKİSEL YAĞLAR VE BUNLARIN MÜSTAHSALLARI ET,BALIK,KABUKLU HAYVAN,YUMUŞAKÇA VB HAYVANSAL MÜSTAHZAR 45 509 6 27 0.7 28 21 149 9 38 0.1 59 21 978 7 36 0.9 23 2 15 1 74 0.4 38 66 242 7 19 0.2 40 14 158 7 46 0.1 72 97 109 5 17 0.6 35 1 010 11 79 0.0 108 5 184 9 66 0.0 86 6 706 5 60 0.0 92 12 13 14 15 16 17 ŞEKER VE ŞEKER MAMULLERİ 18 KAKAO VE KAKAO MÜSTAHZARLARI 19 ESASINI HUBUBAT,UN,NİŞASTA,SÜT TEŞKİL EDEN MÜSTAHZARLAR SEBZE,MEYVA,BİTKİ PARÇALARI,SERT KABUKLU YEMİŞ KONSERVELERİ 20 21 YENİLEN ÇEŞİTLİ GIDA MÜSTAHZARLARI 9 818 8 53 0.0 81 22 MEŞRUBAT,ALKOLLÜ İÇKİLER VE SİRKE 32 034 8 32 0.1 68 23 GIDA SANAYİİ KALINTI VE DÖKÜNTÜLERİ,HAZIR HAYVAN GIDALARI TÜTÜN VE TÜTÜN YERİNE GEÇEN İŞLENMİŞ MADDELER TUZ,KÜKÜRT,TOPRAK VE TAŞLAR,ALÇILAR VE ÇİMENTO 6 944 8 59 0.0 82 13 285 ­1 47 0.1 79 38 527 4 29 0.2 68 26 METAL CEVHERLERİ,CÜRUF VE KÜL 14 751 6 44 0.0 70 27 MİNERAL YAKITLAR,MİNERAL YAĞLAR VE MÜSTAHSALLARI,MUMLAR İNORGANİK KİMYASAL MÜSTAHSALLAR,ORGANİK,İNORGANİK BİLEŞİKLER 296 417 11 8 0.0 87 3 577 5 71 0.0 96 24 25 28 29 ORGANİK KİMYASAL MÜSTAHSALLAR 23 678 9 35 0.0 69 30 ECZACILIK ÜRÜNLERİ 50 156 21 23 0.0 60
© İGEME ­ İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi, 2007 9 31 GÜBRELER 32 DEBAGAT VE BOYACILIKTA KULLANILAN HÜLASA,BOYA,MACUN,SAKIZLAR UÇUCU YAĞLAR,REZİNOİTLER,PARFÜMERİ,KOZMETİKLER VB SABUNLAR,YÜZEY AKTİF ORGANİK MADDELER,YIKAMA­YAĞLAMA MAD. ALBÜMİNOİD MADDELER,TUTKALLAR,ENZİMLER VB BARUT,PATLAYICI MADDELER,PİROTEKNİ MAMULLERİ,KİBRİT VB FOTOĞRAFÇILIKTA,SİNEMACILIKTA KULLANILAN EŞYA 33 34 35 36 37 38 MUHTELİF KİMYASAL MADDELER 39 PLASTİK VE PLASTİKTEN MAMUL EŞYA 40 KAUÇUK VE KAUÇUKTAN EŞYA 41 HAM POSTLAR,DERİLER (KÜRKLER HARİÇ) VE KÖSELELER DERİ EŞYA,SARACİYE EŞYASI,SEYAHAT EŞYASI,BAĞIRSAKTAN EŞYA 42 44 AĞAÇ VE AĞAÇTAN MAMUL EŞYA;ODUN KÖMÜRÜ 45 MANTAR VE MANTARDAN EŞYA 46 HASIR;SAZ VE BENZERİ ÖRÜLEBİLEN MADDELERDEN MAMULLER ODUN HAMURU;LİFLİ SELÜLOZİK MADDELERİN HAMURLARI,HURDALAR KAĞIT VE KARTON;KAĞIT HAMURUNDAN KAĞIT VE KARTONDAN EŞYA BASILI KİTAP,GAZETE,RESİM VB BASKI SANAYİ MAMULU,EL YAZMALARI 47 48 49 9 574 6 54 0.1 70 6 175 5 63 0.0 76 6 338 11 62 0.0 84 8 593 8 55 0.0 82 4 16 7 70 0.0 61 21 572 5 37 01.Şub 17 1 209 1 77 0.0 62 4 382 6 68 0.0 86 152 539 7 12 0.1 62 4 337 5 69 0.0 91 251 836 6 10 1.0 20 478 430 6 6 01.Tem 9 11 778 3 51 0.0 96 11 3 95 0.0 72 380 9 86 0.0 60 673 3 80 0.0 85 8 246 4 56 0.0 95 5 694 4 65 0.0 80 548 ­1 83 0.0 43 50 İPEK 51 YÜN,KIL,AT KILI;BUNLARIN İPLİK VE DOKUMALARI 5 889 0 64 0.0 59 PAMUK 2 910 447 5 1 06.Haz 5 53 DOKUMAYA ELVERİŞLİ BİTKİSEL LİFLER,KAĞIT İPEĞİ VE DOKUMALARI 3 411 4 72 0.1 49 54 DOKUMAYA ELVERİŞLİ SUNİ VE SENTETİK LİFLER 453 685 1 7 01.Nis 19 55 SENTETİK VE SUNİ DEVAMSIZ LİFLER 98 181 ­1 16 0.4 29 56 VATKA,KEÇE,DOKUNMAMIŞ MENSUCAT,ÖZEL İPLİK,SİCİM VE MAMULLERİ HALILAR VE DİĞER DOKUMAYA ELVERİŞLİ MADDEDEN YER KAPLAMA ÖZEL DOKUNMUŞ MENSUCAT,DANTELA,DUVAR HALILARI,İŞLEMELER EMDİRİLMİŞ,SIVANMIŞ,KAPLANMIŞ MENSUCAT,BUNLARDAN TEKNİK EŞYA 55 119 5 21 0.5 31 230 742 1 11 02.Nis 11 20 021 7 40 0.2 35 1 950 3 75 0.0 67 54 796 4 22 0.3 28 1 457 852 5 3 01.Nis 20 987 811 4 4 0.8 29 2 345 101 8 2 09.Mar 2 90 097 4 18 0.2 44 557 5 82 0.0 77 138 ­2 87 0.0 57 36 2 93 0.0 78 20 344 4 39 0.1 55 52 57 58 59 60 61 ÖRME EŞYA ÖRME GİYİM EŞYASI VE AKSESUARLARI 62 ÖRÜLMEMİŞ GİYİM EŞYASI VE AKSESUARLARI 63 MENSUCATTAN MAMUL DİĞER EŞYA,KULLANILMIŞ EŞYA,PAÇAVRALAR AYAKKABILAR,GETRLER,TOZLUKLAR VB EŞYA VE AKSAMI 64 65 BAŞLIKLAR VE AKSAMI 66 ŞEMSİYE,BASTON,KAMÇI,KIRBAÇ VE BUNLARIN AKSAMI HAZIR KUŞ TÜYÜ VE İNSAN SAÇI MAMULLERİ,YAPMA ÇİÇEKLER TAŞ,ALÇI,ÇİMENTO,AMYANT,MİKA VB MADDELERDEN EŞYA 67 68 69 SERAMİK MAMULLERİ 12 002 4 50 0.0 68 70 CAM VE CAM EŞYA 10 676 6 52 0.0 74
© İGEME ­ İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi, 2007 10 71 İNCİLER,KIYMETLİ TAŞ VE METAL MAMULLERİ,MADENİ PARALAR 72 DEMİR VE ÇELİK 73 74 28 107 6 34 0.0 88 6 546 8 61 0.0 115 DEMİR VEYA ÇELİKTEN EŞYA 46 128 6 26 0.0 67 BAKIR VE BAKIRDAN EŞYA 12 631 2 49 0.0 76 75 NİKEL VE NİKELDEN EŞYA 38 7 92 0.0 94 76 ALUMİNYUM VE ALUMİNYUM EŞYA 7 856 5 57 0.0 97 78 KURŞUN VE KURŞUNDAN EŞYA 95 ­1 90 0.0 101 79 ÇİNKO VE ÇİNKODAN EŞYA 20 ­1 94 0.0 124 81 DİĞER ADİ METALLER,SERMETLER,BUNLARDAN EŞYA ADİ METALLERDEN ALETLER,BIÇAKÇI EŞYASI,SOFRA TAKIMLARI 60 1 91 0.0 88 41 496 4 28 0.1 41 625 6 81 0.0 91 47 037 4 25 0.0 82 33 815 4 31 0.0 86 110 9 88 0.0 92 29 471 7 33 0.0 73 1 053 2 78 0.0 97 3 074 7 73 0.0 88 136 187 6 14 0.1 50 413 1 85 0.0 76 1 724 2 76 0.0 43 14 427 ­2 45 0.3 26 47 827 6 24 0.1 62 263 805 3 9 0.5 23 37 698 2 30 0.2 35 96 5 89 0.0 128 4 685 6 67 0.0 92 12 279 086 6 0.2 64 82 83 ADİ METALLERDEN ÇEŞİTLİ EŞYA 84 MAKİNA VE CİHAZLAR,ALETLER,PARÇALARI 85 ELEKTRİKLİ MAKİNA VE CİHAZLAR,AKSAM VE PARÇALARI DEMİRYOLU ULAŞIM ARAÇLARI VB,AKSAM VE PARÇALARI MOTORLU KARA TAŞITLARI,TRAKTÖR,BİSİKLET,MOTOSİKLET VE DİĞER HAVA TAŞITLARI,UZAY ARAÇLARI,AKSAM VE PARÇALARI 86 87 88 89 GEMİLER,SUDA YÜZEN TAŞIT VE ARAÇLAR 90 OPTİK,FOTOĞRAF,SİNEMA,ÖLÇÜ,KONTROL,AYAR CİHAZLARI,TIBBİ ALET. 91 SAATLER VE BUNLARIN AKSAM VE PARÇALARI 92 MÜZİK ALETLERİ;BUNLARIN AKSAM,PARÇA VE AKSESUARI SİLAHLAR VE MÜHİMMAT,BUNLARIN AKSAM,PARÇA VE AKSESUARLARI MOBİLYALAR,AYDINLATMA,REKLAM LAMBALARI,PREFABRİK YAPILAR OYUNCAKLAR,OYUN VE SPOR MALZEMELERİ,AKSAM VE PARÇALARI 93 94 95 96 ÇEŞİTLİ EŞYA 97 SANAT ESERLERİ,KOLEKSİYON EŞYASI,ANTİKALAR 99 HERHANGi BIR YERDE BELIRTILMEMIŞ ÜRÜNLER BÜTÜN ÜRÜNLER Kaynak : ITC Trademap Statistics
© İGEME ­ İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi, 2007 11 Ürün Grupları İtibariyle Pakistan İthalatı ( 2006 yılı için ) HS ÜRÜN ADI 01 CANLI HAYVANLAR 02 ETLER VE YENİLEN SAKATAT 03 BALIKLAR,KABUKLU HAYVANLAR,YUMUŞAKÇALAR,DİĞER OMURGASIZ SÜT VE SÜT MAMULLERİ,KUŞ VE KÜMES HAY.YUMURTALARI,BAL VB. TARİFENİN BAŞKA YERİNDE YER ALMAYAN HAYVANSAL MÜSTAHSALLAR 04 05 2003 yılı değeri 1000ABD $ Yıllık büyüme (%) 1999­ 2003 Ülke ithalatındaki sırası Dünya ithalatındaki % payı Dünya ithalatındaki Sırası 1 715 0 81 0.0 99 390 5 89 0.0 188 697 3 86 0.0 159 12 855 5 62 0.0 125 120 1 94 0.0 128 06 CANLI BİTKİLER VE ÇİÇEKÇİLİK MÜSTAHSALLARI 309 6 91 0.0 129 07 YENİLEN SEBZELER VE BAZI KÖK VE YUMRULAR 84 776 6 27 0.3 40 08 YENİLEN MEYVALAR,KABUKLU YEMİŞLER,TURUNÇGİL VE KAVUN KAB 41 179 6 42 0.1 69 09 KAHVE,ÇAY,PARAGUAY ÇAYI VE BAHARAT 232 630 ­7 16 01.Tem 12 10 HUBUBAT 35 031 2 43 0.1 106 11 DEĞİRMENCİLİK ÜRÜNLERİ,MALT,NİŞASTA,İNÜLİN,BUĞDAY GLUTENİ YAĞLI TOHUM VE MEYVALAR,SANAYİ BİTKİLERİ,SAMAN,HAYVAN YEMİ 10 708 5 66 0.1 97 265 8 15 0.9 20 4 48 4 76 0.1 60 15 434 ­3 58 02.May 13 766 096 7 5 02.Nis 10 1 399 6 84 0.0 160 12 13 LAKLAR,SAKIZLAR,BİTKİSEL ÖZSU VE HÜLASALAR 14 ÖRÜLMEYE ELVERİŞLİ BİTKİSEL MADDELER,BİTKİSEL MÜSTAHSALLAR HAYVANSAL VE BİTKİSEL YAĞLAR VE BUNLARIN MÜSTAHSALLARI ET,BALIK,KABUKLU HAYVAN,YUMUŞAKÇA VB HAYVANSAL MÜSTAHZAR 15 16 17 ŞEKER VE ŞEKER MAMULLERİ 9 987 4 68 0.1 136 18 KAKAO VE KAKAO MÜSTAHZARLARI 5 918 11 73 0.0 102 19 ESASINI HUBUBAT,UN,NİŞASTA,SÜT TEŞKİL EDEN MÜSTAHZARLAR SEBZE,MEYVA,BİTKİ PARÇALARI,SERT KABUKLU YEMİŞ KONSERVELERİ 22 426 9 49 0.1 88 6 452 4 71 0.0 124 20 21 YENİLEN ÇEŞİTLİ GIDA MÜSTAHZARLARI 15 507 8 57 0.1 112 22 MEŞRUBAT,ALKOLLÜ İÇKİLER VE SİRKE 5 847 7 74 0.0 151 23 GIDA SANAYİİ KALINTI VE DÖKÜNTÜLERİ,HAZIR HAYVAN GIDALARI TÜTÜN VE TÜTÜN YERİNE GEÇEN İŞLENMİŞ MADDELER TUZ,KÜKÜRT,TOPRAK VE TAŞLAR,ALÇILAR VE ÇİMENTO 32 432 7 44 0.1 77 1 441 2 83 0.0 167 53 968 3 32 0.2 69 44 263 7 36 0.1 49 3 319 107 13 1 0.4 38 143 885 4 23 0.3 52 1 062 891 7 3 0.5 30 24 25 26 METAL CEVHERLERİ,CÜRUF VE KÜL 27 MİNERAL YAKITLAR,MİNERAL YAĞLAR VE MÜSTAHSALLARI,MUMLAR İNORGANİK KİMYASAL MÜSTAHSALLAR,ORGANİK,İNORGANİK BİLEŞİK. 28 29 ORGANİK KİMYASAL MÜSTAHSALLAR 30 ECZACILIK ÜRÜNLERİ 178 827 22 20 0.1 72 31 GÜBRELER 284 924 4 14 01.Mar 21 32 DEBAGAT VE BOYACILIKTA KULLANILAN HÜLASA, BOYA, MACUN, SAKIZ. UÇUCU YAĞLAR,REZİNOİTLER,PARFÜMERİ,KOZMETİKLER VB SABUNLAR,YÜZEY AKTİF ORGANİK MADDELER,YIKAMA­YAĞLAMA MAD. 160 303 5 21 0.4 51 42 384 11 38 0.1 82 79 608 8 29 0.3 54 12 887 6 61 0.1 71
33 34 35 ALBÜMİNOİD MADDELER,TUTKALLAR,ENZİMLER © İGEME ­ İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi, 2007 12 VB 36 37 BARUT,PATLAYICI MADDELER,PİROTEKNİ MAMULLERİ,KİBRİT VB FOTOĞRAFÇILIKTA,SİNEMACILIKTA KULLANILAN EŞYA 1 943 4 80 0.1 105 29 888 0 46 0.2 53 13 0.4 46 38 MUHTELİF KİMYASAL MADDELER 297 413 7 39 PLASTİK VE PLASTİKTEN MAMUL EŞYA 581 529 7 7 0.2 54 40 KAUÇUK VE KAUÇUKTAN EŞYA 184 041 6 19 0.2 53 41 HAM POSTLAR,DERİLER (KÜRKLER HARİÇ) VE KÖSELELER DERİ EŞYA,SARACİYE EŞYASI,SEYAHAT EŞYASI,BAĞIRSAKTAN EŞYA POSTLAR,KÜRKLER,TAKLİT KÜRKLER VE MAMULLERİ 41 411 7 40 0.2 50 4 284 5 77 0.0 105 582 10 87 0.0 62 42 460 2 37 0.1 76 224 4 92 0.0 78 59 7 96 0.0 131 41 261 1 41 0.2 42 211 954 4 17 0.2 66 13 141 4 60 0.0 104 42 43 44 AĞAÇ VE AĞAÇTAN MAMUL EŞYA;ODUN KÖMÜRÜ 45 MANTAR VE MANTARDAN EŞYA 46 HASIR;SAZ VE BENZERİ ÖRÜLEBİLEN MADDELERDEN MAMULLER ODUN HAMURU;LİFLİ SELÜLOZİK MADDELERİN HAMURLARI,HURDALAR KAĞIT VE KARTON;KAĞIT HAMURUNDAN KAĞIT VE KARTONDAN EŞYA BASILI KİTAP,GAZETE,RESİM VB BASKI SANAYİ MAMULU,EL YAZMALARI 47 48 49 50 İPEK 51 YÜN,KIL,AT KILI;BUNLARIN İPLİK VE DOKUMALARI 52 PAMUK 53 DOKUMAYA ELVERİŞLİ BİTKİSEL LİFLER,KAĞIT İPEĞİ VE DOKUMALARI 54 55 56 VATKA,KEÇE,DOKUNMAMIŞ MENSUCAT,ÖZEL İPLİK,SİCİM VE MAMULLERİ HALILAR VE DİĞER DOKUMAYA ELVERİŞLİ MADDEDEN YER KAPLAMALARI ÖZEL DOKUNMUŞ MENSUCAT,DANTELA,DUVAR HALILARI,İŞLEMELER EMDİRİLMİŞ,SIVANMIŞ,KAPLANMIŞ MENSUCAT,BUNLARDAN TEKNİK EŞYA 57 58 59 3 610 ­2 78 0.2 43 15 971 1 55 0.1 65 574 332 3 8 01.Nis 22 32 156 3 45 1.0 23 DOKUMAYA ELVERİŞLİ SUNİ VE SENTETİK LİFLER 149 914 0 22 0.5 45 SENTETİK VE SUNİ DEVAMSIZ LİFLER 118 550 0 26 0.5 45 13 172 5 59 0.1 77 10 036 2 67 0.1 59 16 620 6 52 0.2 67 28 275 3 47 0.2 61 60 ÖRME EŞYA 11 619 4 64 0.1 88 61 ÖRME GİYİM EŞYASI VE AKSESUARLARI 6 173 5 72 0.0 129 62 ÖRÜLMEMİŞ GİYİM EŞYASI VE AKSESUARLARI 4 580 4 75 0.0 154 63 MENSUCATTAN MAMUL DİĞER EŞYA,KULLANILMIŞ EŞYA,PAÇAVRALAR AYAKKABILAR,GETRLER,TOZLUKLAR VB EŞYA VE AKSAMI 41 526 8 39 0.2 50 16 619 4 53 0.0 95 534 6 88 0.0 120 121 ­1 93 0.0 137 360 3 90 0.0 108 11 221 5 65 0.1 91 64 65 BAŞLIKLAR VE AKSAMI 66 ŞEMSİYE,BASTON,KAMÇI,KIRBAÇ VE BUNLARIN AKSAMI HAZIR KUŞ TÜYÜ VE İNSAN SAÇI MAMULLERİ,YAPMA ÇİÇEKLER TAŞ,ALÇI,ÇİMENTO,AMYANT,MİKA VB MADDELERDEN EŞYA 67 68 69 SERAMİK MAMULLERİ 51 560 4 33 0.2 62 70 CAM VE CAM EŞYA 46 631 6 34 0.1 68 71 İNCİLER,KIYMETLİ TAŞ VE METAL MAMULLERİ,MADENİ PARALAR 471 936 3 11 0.3 26 72 DEMİR VE ÇELİK 540 764 8 9 0.3 47 73 DEMİR VEYA ÇELİKTEN EŞYA 119 654 6 25 0.1 82 74 BAKIR VE BAKIRDAN EŞYA 64 161 2 31 0.2 53 75 NİKEL VE NİKELDEN EŞYA 12 761 7 63 0.1 39
© İGEME ­ İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi, 2007 13 76 ALUMİNYUM VE ALUMİNYUM EŞYA 78 KURŞUN VE KURŞUNDAN EŞYA 79 ÇİNKO VE ÇİNKODAN EŞYA 80 KALAY VE KALAY MAMULLERİ 81 DİĞER ADİ METALLER,SERMETLER,BUNLARDAN EŞYA ADİ METALLERDEN ALETLER,BIÇAKÇI EŞYASI,SOFRA TAKIMLARI 82 83 84 85 86 87 88 ADİ METALLERDEN ÇEŞİTLİ EŞYA MAKİNA VE CİHAZLAR,ALETLER,PARÇALARI ELEKTRİKLİ MAKİNA VE CİHAZLAR,AKSAM VE PARÇALARI DEMİRYOLU ULAŞIM ARAÇLARI VB,AKSAM VE PARÇALARI MOTORLU KARA TAŞITLARI,TRAKTÖR,BİSİKLET,MOTOSİKLET VE DİĞER HAVA TAŞITLARI,UZAY ARAÇLARI,AKSAM VE PARÇALARI 129 357 5 24 0.2 56 9 710 0 69 0.6 33 18 037 ­3 50 0.3 43 1 628 ­3 82 0.1 54 3 469 0 79 0.1 59 27 841 4 48 0.1 72 15 721 6 56 0.1 90 1 807 284 3 2 0.2 56 860 014 4 4 0.1 66 72 402 5 30 0.6 38 673 853 6 6 0.1 67 485 559 2 10 0.4 32 89 GEMİLER,SUDA YÜZEN TAŞIT VE ARAÇLAR 304 541 12 12 0.7 31 90 OPTİK,FOTOĞRAF,SİNEMA,ÖLÇÜ,KONTROL,AYAR CİHAZLARI,TIBBİ ALET. 202 911 7 18 0.1 62 91 SAATLER VE BUNLARIN AKSAM VE PARÇALARI 7 988 1 70 0.0 81 92 MÜZİK ALETLERİ;BUNLARIN AKSAM,PARÇA VE AKSESUARI SİLAHLAR VE MÜHİMMAT,BUNLARIN AKSAM,PARÇA VE AKSESUARLARI MOBİLYALAR,AYDINLATMA,REKLAM LAMBALARI,PREFABRİK YAPILAR OYUNCAKLAR,OYUN VE SPOR MALZEMELERİ,AKSAM VE PARÇALARI 67 2 95 0.0 160 1 183 2 85 0.0 91 16 262 7 54 0.0 120 17 578 4 51 0.0 78 79 874 2 28 0.5 40 53 0 97 0.0 146 35 0.0 74 0.2 53 93 94 95 96 ÇEŞİTLİ EŞYA 97 SANAT ESERLERİ,KOLEKSİYON EŞYASI,ANTİKALAR 98 HARP SİLAHLARI 45 159 1 BÜTÜN ÜRÜNLER 15 549 425 6 Kaynak : Kaynak : ITC Trademap Statistics Yukarıdaki tablolarda bizim ihracatçılarımız için dikkat çeken temel nokta, uzun yıllar en çok petrol ve petrol ürünleri ithalatı yapan Pakistan’ın, 2006 yılından itibaren ithalat liderliği konusunda makineler, ekipmanları, kara taşıtları ve bunların parçalarını öne çıkardığıdır. Petrol fiyatlarının yüksekliği dikkate alındığında, bu artışın reel bir artış olduğu anlaşılır. Yani Pakistan’ın ithalat kompozisyonu değişmiştir. Firmalarımızın bilhassa 84 GTİP altında yer alan bu ürünlerdeki rekabet avantajı nazara alınırsa, Pakistan pazaraına başka bir gözle bakmaya çalışmamızın önemi kendiliğinden ortaya çıkar.
© İGEME ­ İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi, 2007 14 TÜRKİYE İLE TİCARETİ Ülkemiz ile Pakistan arasında Ekonomik ve Ticari ilişkilerin temelini oluşturan Ticaret, Ekonomik ve Teknik İşbirliği, Çifte Vergilendirmeyi Önleme, Yatırımların Karşılıklı Teşviki ve Korunması Anlaşmaları imzalanmış ve yürürlüğe girmiştir. Ticaret Anlaşması çerçevesinde sonuncusu 2002 Haziran ayında olmak üzere bugüne kadar 12 adet Karma Ekonomik Komisyon Toplantısı gerçekleştirilmiştir. 1986 yılında kurulmuş olan Türk­Pakistan İş Konseyi kapsamında, sonuncusu 1998 yılında olmak üzere bugüne kadar üç ortak toplantı düzenlemiş, pek çok üst düzey ve ticari heyet ziyaretine iştirak edilmiştir. Ekonomik İşbirliği Teşkilatı (EİT) Ticaret Anlaşması, 16­17 Temmuz 2003'da, Pakistan'ın Başkenti İslamabad'da gerçekleştirilen Bakanlar Toplantısı'nda imzalandı. Üye ülkeler, birbirlerine yönelik gümrük vergilerini, 8 yıl içinde kademeli olarak yüzde 15 seviyesine indirme ve fonları kaldırma kararı verdi. Ayrıca sözkonusu anlaşmada, ülkelerin birbirlerine karşı tarife dışı engelleri kaldırmayı taahhüt etmişlerdir. İmzalanan anlaşma, üye ülkelerin parlamentolarında onaylandıktan sonra yürürlüğe girecektir. Anlaşma, İran, Pakistan, Türkiye, Azerbaycan, Tacikistan, Kırgızistan, Kazakistan, Afganistan, Türkmenistan ve Özbekistan'ı kapsıyor. Bu ülkelerin bazıları, teşkilata üyeliğe ilişkin anlaşmanın onay sürecini tamamlayamadığı için EİT toplantılarına gözlemci statüsünde katılıyor. EİT Genel Sekreterliği'nin araştırmasına göre, anlaşmanın yürürlüğe girmesinden sonra EİT ülkelerinin birbirleri ile yaptığı ticaret 4 katına çıkacak, birbirleriyle yaptıkları ticaretin payı yüzde 16'ya yükselecek. İki Ülke Arasında Ticaretin Altyapısını Oluşturan Anlaşma ve Protokoller: ANLAŞMANIN ADI Ticaret Ekonomik ve Teknik işbirliği Turizm Bilimsel ve Teknik İşbirliği Tarımsal İşbirliği Çifte Vergilendirmeyi Önleme Denizcilik Alanında İşbirliği Yatırımların Karşılıklı Teşviki ve Korunması Gümrük Anlaşması Türkiye­Pakistan KEK 12. Dönem Protokolu Karayolu Taşımacılığı Anlaşması Kapsamlı Ekonomik Ortaklık Çerçeve Anlaşması Tercihli Ticaret Düzenlemesi Çerçeve Anlaşması İMZA TARİHİ 18.12.1964 20.11.1975 13.01.1981 12.11.1981 17.03.1983 14.11.1985 18.02.1989 16.03.1995 Mayıs 2002 21.06.2002 15 .06.2003 20.01.2004 20.01.2004 © İGEME ­ İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi, 2007 İMZA YERİ İslamabad İslamabad Ankara İslamabad Karaçi İslamabad İslamabad İslamabad İslamabad Ankara İslamabad Ankara Ankara
15 Türkiye’nin Pakistan ile dış ticareti yıllara göre farklılık göstermektedir. Son yıllarda Pakistan ile ticarette sürekli artan oranda Türkiye’nin aleyhine bir dış ticaret açığı sözkonusudur. İki ülke arasında en yüksek ticaret hacmine 2004 yılında 326 milyon dolar ile ulaşılmıştır. Özellikle ithalatımızdan kaynaklanan artışlar nedeniyle 2000 yılında toplam 135 milyon dolar, 2001 yılında 132,3 milyon dolar ve 2002 yılında ise 173,8 milyon dolarlık bir ticaret hacmi gerçekleşmiştir. Ticaret hacmimiz 2003 yılında ise 262 milyon dolara ulaşmıştır. Türkiye ile Pakistan arasındaki mevcut dış ticaret hacmi her iki ülkenin potansiyelini yansıtmaktan çok uzaktır. Pakistan ile Yıllar İtibariyle Dış Ticaretimiz (milyon dolar) Yıllar İhracat İthalat Hacim Denge 1993 43,4 115,6 159 ­72,3 1994 56,5 36,8 93,3 19,8 1995 90,9 153,6 244,5 ­62,8 1996 77,7 82,4 160,1 ­4,7 1997 58,2 57,0 115,2 1,1 1998 63,5 57,0 120,5 6,5 1999 128,5 25,4 153,9 81,7 2000 52,8 82,2 135,0 ­29,4 2001 31,1 101,2 132,3 ­70,1 2002 57,4 116,4 173,8 ­59,0 2003 70,3 192,0 262,3 ­121,7 2004 86,2 239,8 326,0 ­153,6 2005 187,5 315,4 502,9 ­127,9 2006 129,5 379,6 509,1 ­250,1 2007 157,0 531,6 688,6 ­374,6 Kaynak: DTM­2008 2000 yılına kadar zaman zaman lehimize seyreden ikili ticaret bu yıldan sonra aleyhimize dönmüş ve 2003 yılında bu ülke ile olan ticaretimiz yaklaşık 121 milyon $ lık açık vermiştir. Dış ticaret açığı 2007 yılında da devam etmiş ve yaklaşık 375 milyon $ olarak tahakkuk etmiştir. Başlıca İhraç Kalemlerimiz (2007 – ABD$) 84 85 29 48 89 39 40 28 73 94 55 KAZAN;MAKİNA VE CİHAZLAR,ALETLER,PARÇALARI ELEKTRİKLİ MAKİNA VE CİHAZLAR,AKSAM VE PARÇALARI ORGANİK KİMYASAL MÜSTAHSALLAR KAĞIT VE KARTON;KAĞIT HAMURUNDAN KAĞIT VE KARTONDAN EŞYA GEMİLER,SUDA YÜZEN TAŞIT VE ARAÇLAR PLASTİK VE PLASTİKTEN MAMUL EŞYA KAUÇUK VE KAUÇUKTAN EŞYA İNORGANİK KİMYASAL MÜSTAHSALLAR,ORGANİK,İNORGANİK BİLEŞİKLER DEMİR VEYA ÇELİKTEN EŞYA MOBİLYALAR,AYDINLATMA,REKLAM LAMBALARI,PREFABRİK YAPILAR SENTETİK VE SUNİ DEVAMSIZ LİFLER © İGEME ­ İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi, 2007 21.572.417 16.522.644 11.336.596 10.883.254 10.716.523 10.039.050 6.181.489 4.654.113 4.557.510 4.290.512 4.067.648
16 74 57 27 72 38 52 70 87 32 76 15 98 58 04 96 33 90 93 10 83 21 34 69 44 54 19 47 82 25 17 18 30 BAKIR VE BAKIRDAN EŞYA HALILAR VE DİĞER DOKUMAYA ELVERİŞLİ MADDEDEN YER KAPLAMALARI MİNERAL YAKITLAR,MİNERAL YAĞLAR VE MÜSTAHSALLARI,MUMLAR DEMİR VE ÇELİK MUHTELİF KİMYASAL MADDELER PAMUK CAM VE CAM EŞYA MOTORLU KARA TAŞITLARI,TRAKTÖR,BİSİKLET,MOTOSİKLET VE DİĞER DEBAGAT VE BOYACILIKTA KULLANILAN HÜLASA,BOYA,MACUN,SAKIZLAR ALUMİNYUM VE ALUMİNYUM EŞYA HAYVANSAL VE BİTKİSEL YAĞLAR VE BUNLARIN MÜSTAHSALLARI HARP SİLAHLARI ÖZEL DOKUNMUŞ MENSUCAT,DANTELA,DUVAR HALILARI,İŞLEMELER SÜT VE SÜT MAMULLERİ,KUŞ VE KÜMES HAY.YUMURTALARI,BAL VB. ÇEŞİTLİ EŞYA UÇUCU YAĞLAR,REZİNOİTLER,PARFÜMERİ,KOZMETİKLER VB OPTİK,FOTOĞRAF,SİNEMA,ÖLÇÜ,KONTROL,AYAR CİHAZLARI,TIBBİ ALET. SİLAHLAR VE MÜHİMMAT,BUNLARIN AKSAM,PARÇA VE AKSESUARLARI HUBUBAT ADİ METALLERDEN ÇEŞİTLİ EŞYA YENİLEN ÇEŞİTLİ GIDA MÜSTAHZARLARI SABUNLAR,YÜZEY AKTİF ORGANİK MADDELER,YIKAMA­YAĞLAMA MADDE. SERAMİK MAMULLERİ AĞAÇ VE AĞAÇTAN MAMUL EŞYA;ODUN KÖMÜRÜ DOKUMAYA ELVERİŞLİ SUNİ VE SENTETİK LİFLER ESASINI HUBUBAT,UN,NİŞASTA,SÜT TEŞKİL EDEN MÜSTAHZARLAR ODUN HAMURU;LİFLİ SELÜLOZİK MADDELERİN HAMURLARI,HURDALAR ADİ METALLERDEN ALETLER,BIÇAKÇI EŞYASI,SOFRA TAKIMLARI TUZ,KÜKÜRT,TOPRAK VE TAŞLAR,ALÇILAR VE ÇİMENTO ŞEKER VE ŞEKER MAMULLERİ KAKAO VE KAKAO MÜSTAHZARLARI ECZACILIK ÜRÜNLERİ 4.048.190 3.822.704 3.315.414 3.289.761 3.252.237 3.233.894 3.025.268 2.931.174 2.167.217 1.786.329 1.758.339 1.700.327 1.500.200 1.413.799 1.392.039 1.337.473 1.168.614 949.942 879.438 834.717 827.046 744.056 727.576 720.421 530.199 525.942 407.331 398.174 378.542 308.104 300.540 291.967 Türkiye’nin Pakistan’a 1995’ten bu yana en çok ihraç ettiği ürün grubunu elektrikli makine ve cihazlar oluşturmaktadır. Son yıllarda bu ülkeye yapılan motorlu kara taşıtları başta olmak üzere plastik ve plastikten mamul eşya ürünlerin ihracatında artış kaydedilirken organik kimyasal müstahsalların ihracatında ciddi düşüşler meydana gelmiştir.
© İGEME ­ İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi, 2007 17 2007 yılında ise Pakistan’a ihraç ettiğimiz önemli ürünler arasında; Elektrikli makina ve cihazlar, makina ve cihazlar, aletler, parçaları, demir veya çelikten eşya, motorlu kara taşıtları, traktör, bisiklet, motosiklet, kauçuk­kauçuktan eşya ve plastik ve plastikten mamul eşya yeralmaktadir. Başlıca İthal Kalemlerimiz (2007 – ABD$) 52 55 39 57 62 22 42 61 41 12 95 63 54 17 90 35 05 56 84 82 96 PAMUK 311.994.479 SENTETİK VE SUNİ DEVAMSIZ LİFLER 55.709.215 PLASTİK VE PLASTİKTEN MAMUL EŞYA 30.063.272 HALILAR VE DİĞER DOKUMAYA ELVERİŞLİ MADDEDEN 25.629.097 YER KAPLAMALARI ÖRÜLMEMİŞ GİYİM EŞYASI VE AKSESUARLARI 23.651.528 MEŞRUBAT,ALKOLLÜ İÇKİLER VE SİRKE 19.659.208 DERİ EŞYA,SARACİYE EŞYASI,SEYAHAT 12.228.698 EŞYASI,BAĞIRSAKTAN EŞYA ÖRME GİYİM EŞYASI VE AKSESUARLARI 11.930.588 HAM POSTLAR,DERİLER (KÜRKLER HARİÇ) VE 11.226.404 KÖSELELER YAĞLI TOHUM VE MEYVALAR,SANAYİ 6.002.626 BİTKİLERİ,SAMAN,HAYVAN YEMİ OYUNCAKLAR,OYUN VE SPOR MALZEMELERİ,AKSAM 4.101.397 VE PARÇALARI MENSUCATTAN MAMUL DİĞER EŞYA,KULLANILMIŞ 3.630.201 EŞYA,PAÇAVRALAR DOKUMAYA ELVERİŞLİ SUNİ VE SENTETİK LİFLER 2.621.218 ŞEKER VE ŞEKER MAMULLERİ 2.498.814 OPTİK,FOTOĞRAF,SİNEMA,ÖLÇÜ,KONTROL,AYAR 2.067.110 CİHAZLARI,TIBBİ ALET. ALBÜMİNOİD MADDELER,TUTKALLAR,ENZİMLER VB 1.981.986 TARİFENİN BAŞKA YERİNDE YER ALMAYAN 876.008 HAYVANSAL MÜSTAHSALLAR VATKA,KEÇE,DOKUNMAMIŞ MENSUCAT,ÖZEL 728.683 İPLİK,SİCİM VE MAMULLERİ NÜKLEER REAKTÖRLER,KAZAN;MAKİNA VE 507.031 CİHAZLAR,ALETLER,PARÇALARI ADİ METALLERDEN ALETLER,BIÇAKÇI EŞYASI,SOFRA 499.034 TAKIMLARI ÇEŞİTLİ EŞYA 483.225 Türkiye’nin 2000 yılından sonraki Pakistan’dan yaptığı ithalat, önceki yıllara nazaran önemli miktarda artış göstermiştir. 2000 yılında ithalatımız bir önceki yıla göre artış göstermiş ve toplam 82.2 milyon dolar ithalat gerçekleştirilmiştir. 2007 yılında ise ithalatımız 700 milyon dolara yaklaşmıştır.. Türkiye’ye Pakistan’dan yapılan ithalatın çok büyük bir bölümünü pamuk ve pamuk ipliği oluşturmaktadır. İthalatı yapılan belli başlı diğer ürünler; sentetik ve suni devamsiz lifler, plastik ve plastikten mamul eşya, halılar ve diğer yer kaplamaları deri eşya, saraciye eşyası, seyahat eşyası, ham postlar ve deriler, oyuncaklar ve spor malzemeleridir.
© İGEME ­ İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi, 2007 18 PAZAR İLE İLGİLİ BİLGİLER Bankacılık Sistemi Pakistan’da bankacılık sistemi önemli problemlerle karşı karşıyadır. Ana sanayi kollarında yaşanan sıkıntılar ve düzensiz krediler son yedi yılda dört katına çıkmış ve sistemin toplam portfolyosunun % 30’una ulaşmıştır. Buna ek olarak bankacılık sistemi daha yavaş bir mevduat büyümesini denemektedir. Mevduatlarda yüksek faiz oranları ve devlet tahvillerinde pazar dışı karlar özel sektörün dışlanması sonucunu getirmiştir. Pakistan 1991 yılından itibaren kamu bankalarını özelleştirmeye yönelik politikalar uygulamaya başlamıştır. Pakistan Ulusal Bankası, Habib Bank ve United Bank Limited Pakistan’daki kamu bankalarıdır. Muslim Commercial Bank ve Allied Bank Limited 1992 yılında özelleştirilmiştir. Bu beş büyük banka toplam mevduat ve avansların yaklaşık %78’ine sahip bulunmaktadır. Buna rağmen özel ve yabancı bankalardan daha az karlıdırlar. Özel bankalar kamu bankalarına göre yeni olup toplam mevduatta daha düşük profil göstermektedirler. Toplam karın %22’sini özel bankalar almaktadır. Pakistan’da 16 tane yabancı banka bulunmaktadır. Bunlar mevduatların %15’ine sahip olabildikleri halde toplam sektör karının %34’ünü almaları nedeniyle oldukça başarılı sayılmaktadırlar. Pakistan kaynaklı Habib Bank 1980’li yıllardan itibaren Türkiye’de faaliyet göstermektedir. İthalat Lisansları: Pakistan Hükümeti İsrail dışındaki bütün ülkelerden ithalata izin vermektedir. Tüm ithalatçı firmaların Pakistan Hükümeti İhracatı Geliştirme Bürosuna kayıt yaptırmaları gerekmektedir. İthalatçılar aşağıda sıralanan şartları yerine getirmek zorundadırlar: ­ Ticaret Bakanlığı’ndan ithalat maddeleri negatif/kısıtlamalı listesinden onay alınmalıdır. ­ İthalat belgelerinde her ithal edilen mal için doğru armonize kod numarasının kayıtlı olması sağlanmalıdır. ­ Sigara ve puro paketlerinin üzerinde hem Urduca hem de İngilizce “Sigara sağlığa zararlıdır” yazısı olmalıdır. İthalat Yasakları Pakistan’a bazı malların ithali yasaklanmıştır. İthal yasaklarının nedenleri arasında; malların dini açıdan ya da güvenlik nedeniyle sakıncalı olması, lüks tüketim maddeleri arasına girmesi, iç sanayiyi korumak için yasaklanan mallar ve koruma kapsamındaki malların üretiminde kullanılan ara mallar olması bulunmaktadır. Pakistan bu tür malların kontrolünü yasaklı listeden yapmaktadır. Yasaklı liste şu maddeleri içermektedir: Arapça yazılımı olmayan Kur’an çevirileri, üzerinde Kur’an ile ilgili kelime ve yazı olan ürünler, korku magazinleri, müstehcen ve gayrı­islami yayınlar, domuz ve domuz yan ürünleri, fişekler, tank ve silah araçları, kumar gereçleri, heykeller ve 100 yıldan eski antikalar. İsrail’den her türlü ithalat yasaktır.
© İGEME ­ İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi, 2007 19 Pakistan Hükümeti ithalat kanunları, ithalatı yasak olmayan malların geçici ithalatına bir banka garantisi olması kaydı ile izin vermektedir. Ödenmesi gereken ithalat giderleri ödenmelidir, ancak tekrar ihraç edildiğinde bu giderler geri alınmaktadır. İhracat Kontrolleri Pakistan’da bazı malların ihracatı, arz kısıntısından dolayı ve o malın ülkede varlığını sürdürmesi amacıyla kısıtlanmaktadır. Pakistan Hükümeti bu tür mallar için bazı yasaklamalar ve lisans şartları koymuştur. İhracatı yasaklanan veya kısıtlanan ürünler şunlardır: Silah, yenilebilir yağ, post ve deri, kereste, madenler, süt ve süt ürünleri, antikalar ve insan iskeletleri. Canlı hayvan ve et ihracatı bazı dönemlerde İhracatı Geliştirme Bürosunun iznine bağlı olmaktadır. Yasak malların yurt dışına çıkışının engellenmesi için gümrük görevlileri tarafından bagaj kontrolleri yapılmaktadır. Pakistan’da bazı ürünler sadece kamu sektörü tarafından ihraç edilebilmektedir. Bu ürünler arasında; petrol ürünleri, kok kömürü, soda ve kaya tuzu bulunmaktadır. Bunlara ek olarak, ihracattan kazanılan tüm döviz Pakistan Merkez Bankası’na teslim edilmelidir. İthalat ve ihracat için şu belgeler gerekmektedir: yükleme faturası, faturalar, koli listesi, menşe şehadetnamesi, akreditif kopyası, ithalat ve ihracat lisansları ve sigorta sertifikaları. İsrail’e her türlü ihracat yasaktır. Standartlar: Pakistan Standartlar Enstitüsü (PSI); standartların hazırlanması ve uygulanması, tanıtımı, sistemin kontrolü, uluslararası standartlar organizasyonu ile işbirliği ve standardizasyonla ilgili bilgilerin yayınlanması konularında görevlidir. PSI şu ana kadar tarım, gıda, kimyasallar, inşaat ve makine mühendisliği, elektronik, ağırlık ve uzunluk ve tekstil ürünleri için 3500 milli standart koymuştur. Alıcıların Pakistan’dan ithalat yaparken ISO belgelerini talep etmeye başlayacak olmaları, Pakistan Hükümetini bu konuda çalışmalar yapmaya zorlamıştır. İhracatı Geliştirme Bürosu gazete ilanları ile ISO’nun önemini vurgulamakta ve firmaları konuyla ilgili seminerlere, konferanslara davet etmektedir. Hükümet ISO 9000 standardizasyonu için ücretsiz danışmanlık hizmeti vermeye başlamıştır. Danışmanlık hizmeti planlama, belgeleme, yorum ve sertifikasyonu kapsamaktadır. Gümrük Tarifeleri Pakistan’da Maliye Bakanı Sartaj Aziz’in ekonomide iyileştirme paketini açmasından sonra vergi oranlarında indirimlere gidildiği gözlenmiştir. Haziran 1994 yılında gerçekleştirilen ilk ayarlama ile azami gümrük tarifesi oranı %92’den %70’e çekilmiş bunu Haziran 1995’te oranların %70’ten %65’e getirilmesi ve 1997 yılında da %65’ten %45’e çekilmesi izlemiştir. “İthalat Rejimi Düzenlemesi” çerçevesinde ithalat üzerindeki ortalama tarifelerin zaman içinde daha da azalacağı beklenmektedir. Hammadde ve endüstriyel üretimde kullanılmak üzere ithal edilecek makinelerde bu oranın %10 olması planlanmaktadır. Daha spesifik mal ve/veya mal grupları üzerindeki tarife oranları ile ilgili bilgi edinmek isteyen ihracatçılarımız aşağıda verilen Pakistan Gümrükleri’nin adresine başvurabilirler :
© İGEME ­ İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi, 2007 20 Pakistan Customs Custom House – Karachi Tel:+92 21 9214202 Faks:+92 21 921 4192 Pakistan Hükümeti, yukarıda kronolojisi verilen tarife azalışlarından kaynaklanan ithalat vergilerindeki gelir düşüşünü, şu anda muaf olan ürünleri de tarife kapsamına alarak kapatmayı tasarlamaktadır. Pakistan Hükümeti ticaret rejimini serbestleştirdiğinden beri tarifeleri düşürmüş, ithalat ve ihracat işlemlerini kolaylaştırmıştır. Pakistan artan ithalatına karşı ihracattan gelir elde etmeyi beklerken 2004 yılının sonundan itibaren tekstil ticaretinde kota sınırlamalarının kalkması ihracata yönelik bir tehdit olarak algılanmaktadır. Pakistan ürünleri tanımlamak ve sınıflandırmak için Armonize Sistemi kullanmaktadır. 1994­95 yıllarında önceden var olan tarifeler (%6 ithalat lisansı, bütün ithalatta %5 eğitim vergisi) gümrük vergisiyle birleştirilmiş, maksimum tarife oranı %92’den %65’e düşürülmüştür. Gümrük vergisi ve diğer kesintiler Pakistan parası ile ödenebilmektedir. Yolcu beraberindeki şahsi eşya vergiden muaftır. Ancak bu ülkeyi ziyaret edenlerin ülke dahiline alkol ve alkollü içkiler sokmaları yasaktır. Üç aylık bir süreye kadar giriş yapan motorlu araçlardan da vergi alınmamaktadır. Antika hüviyetini haiz eşyanın Pakistan’dan ihracı özel izne tabidir. Dağıtım Kanalları Pakistan’da ürünlerini pazarlamak isteyen yabancı şirketler yerel dağıtım servislerini kullanabilecekleri gibi kendi dağıtım zincirlerini de kurabilirler. Karaçi, ülkenin ana dağıtım merkezidir ve toptancılar burada bulunur. Pakistan’da toptan satış piyasası oldukça gelişmiştir. Dağıtım ağını oluşturan 1000­1500 toptancı bulunmaktadır. Endüstri veya sermaye malları satan yabancı şirketler doğrudan tüketiciye ulaşabilirler. Pazarın büyük olduğu durumlarda bir tane ana dağıtımcı tayin edilebilir. Ana dağıtımcı ya yan dağıtımcılara ulaşarak, ya da doğrudan tüketiciyle irtibat kurarak mal satışını gerçekleştirir. Ambalaj ve Paketleme: Pakistan’da ambalaj sanayinde en çok kullanılan madde plastiktir. Özellikle şeker, çimento ve gübre gibi endüstriler ambalaj malzemesi olarak plastik kaplayıcıları kullanırlar. Polietilen ve poliprolen ambalaj sanayinde kullanılan iki temel plastik hammaddesidir. Pakistan’da alışveriş çantaları, alüminyum folyo ve ambalaj kağıdı üreten yirminin üzerinde firma vardır. Yılda 20,000 metrik ton ambalaj kağıdı, 20,000 metrik ton karton ve 39,000 metrik ton kontrplak üretilmektedir. Ulaştırma Deniz Ulaşımı: Pakistan’da başlıca iki tane liman bulunmaktadır: Karaçi Limanı ve Quasim Limanı. D.B. Deniz Nakliyatı T.A.Ş.'ye ait gemiler 1983 yılından bu yana Pakistan'a hat taşımacılığı yapmakta ve özellikle Karaçi Limanı’na uğramaktadırlar. Hava Ulaşımı: Pakistan’da 34 adet havaalanı bulunmaktadır. Bunlardan beş tanesi uluslararası niteliktedir. Uluslararası nitelikte olanlar; Karaçi, Lahor, İslamabad, Peşavar ve Quetta havaalanlarıdır. Türkiye ile Pakistan arasındaki havayolu ulaştırması ilişkileri 13 Temmuz 1973 tarihinde imzalanan “İkili Hava Ulaştırma Anlaşması” ile 24 Ekim 1986 tarihinde trafik haklarını yenileyen “Agreed Minutes” çerçevesinde yürütülmektedir.
© İGEME ­ İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi, 2007 21 Türk Hava Yolları haftada iki kez Karaçi’ye sefer düzenlemektedir. Pakistan Havayolları da Karaçi’den İstanbul’a haftada iki kez sefer düzenlemektedir. Türk Hava Yollarının Karaçi’ye sefer sayısı 27 mart 2005 tarihinden itibaren haftada 4 güne çıkarılacaktır. İŞADAMLARININ PAZARDA DİKKAT ETMESİ GEREKEN HUSUSLAR Diller: Urduca Pakistan’ın ulusal ve uluslararası ticari dilidir. Resmi diller İngilizce ve Urduca’dır. İş adamları yazışmalarında iki dili de kullanabilirler. Çalışma Saatleri Kamu Kurumları : (Cumartesi­Perşembe) 09.00­14.00 Özel Sektör : ( Cumartesi­Perşembe) 09.00­14.00 Bankalar : (Pazar­Perşembe) 09.00­13.00 (Cumartesi) 09.00­12.00 Mağazalar : (Cumartesi­Perşembe) 10.00­18.00 Pakistan’da Cuma günü haftalık tatildir. Resmi Tatiller Sabit Günler 23 Mart (Pakistan Günü) 1 Mayıs (İşçi Bayramı) 14 Ağustos (Bağımsızlık Günü) 6 Eylül (Savunma Günü) 11 Eylül (Quaid­e­Azam’ın Ölüm Yıldönümü) 9 Kasım (İkbal Günü) 25 Aralık (Quaid­e­Azam’ın Doğum Günü) Değişken Günler : Pakistan’da dini bayramlar, kandiller ve Aşure günü de resmi tatiller arasındadır. İklim: Pakistan iklim açısından çeşitlilik gösteren bir ülkedir. Kuzey ve kuzeybatı Pakistan’da kış mevsimi oldukça soğuk geçerken, bu bölgede Nisan’dan başlamak üzere yaz ayları çok sıcak geçmektedir. En sıcak aylar Haziran ve Temmuz aylarıdır. Bu aylarda Aşağı Indus Ovasında sıcaklık 50 derecenin üstüne çıkmaktadır. Karaçi Ovasında yer alan Sibi dünyanın en sıcak bölgesi olarak bilinmektedir. Pakistan az yağmur alan ülkelerden biridir. En fazla yağış yaz mevsiminin sonlarında görülür. Kıyı kesimi dışında nem oranı da Pakistan’da oldukça düşüktür. Tartı ve Ölçü: Pakistan’da tartı ve ölçülerde metrik sistem kullanılmaktadır. Ülke Kodu: Pakistan’ın ülke kodu 92’dir. Alan kodu; İslamabad için 51, Karaçi için 21 ve Lahor için 42’dir. Vize Uygulamaları: Pakistan’a gitmek isteyen herkesin geçerli bir pasaportu ve bazı BM görevlileri ve denizciler dışında herkesin giriş vizesi olması gerekmektedir. DEĞERLENDİRME Türkiye ile Pakistan siyasi açıdan birbirleriyle dost iki ülke olmalarına rağmen, ticari açıdan ilişkileri henüz istenen düzeye gelememiştir. Özellikle 1997 yılından itibaren ticari ilişkiler daha da zayıflamış, ihracat ve ithalat oranlarında düşüşler meydana gelmiştir. İki ülke arasında 1996 yılında 160 milyon dolar olan ticaret hacmi 1997 yılında 115 milyon dolara düşmüştür. 2002 yılında 168 milyon dolara kadar çıkması ise ümit verici olmakla beraber yeterli değildir. Kaldı ki ülkemiz bu düşük ticareten de açık vermektedir. Ticaret hacminin yeterli olmaması tam kapasite ile taşımayı engellemekte, bu yüzden ürün başına taşıma giderleri yüksek olmaktadır.
© İGEME ­ İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi, 2007 22 Belli başlı sorunlar olarak ; Standartların hazırlanması ve uygulanması, tanıtımı, sistemin kontrolü, uluslararası standartlar organizasyonu ile işbirliği ve standardizasyonla ilgili bilgilerin yayınlanması konularında görevli kuruluş Pakistan Standartlar Enstitüsü’nün (PSI) şu ana kadar tarım, gıda, kimyasallar, inşaat ve makine mühendisliği, elektronik, ağırlık ve uzunluk ve tekstil ürünleri için 3500 ulusal standart koymuş olması ve bu durumun tarife dışı bir teknik engel olarak ortaya çıkması, Seramik sektörü gibi uluslararası rekabete açık sektörde bu ülke hükümetince uygulanan ve ithalat yapılan ülkeye göre değişiklik gösteren yüksek oranlı gümrük vergilerinin mevcudiyeti, Pakistan’a ihraç edilen ilaç hammaddelerinin yurtiçi üretiminin mevcudiyeti halinde ayrımcı satış vergilerinin (discriminatory sales tax) uygulanıyor olması gibi sorunların ön plana çıktığı görülmektedir. Bu ülkeye ihraç potansiyeli yüksek mal grupları olarak ; ­Bakliyat ve çay, ­Tekstil makinaları ve kimyasalları, ­Ziraĭ mücadele ilaçları ve gübreler, ­Plastik ve plastik mamulleri ile diğer petrokimya ürünleri, ­Demir ve çelik, ­Kağıt, karton, oluklu mukavva ve diğer kağıt ürünleri görülmektedir. Ülkede Türk ürünleri ciddi bir ihracat potansiyeli taşıyor olmasına karşın mevcut ticaret gerçek potansiyeli temsil ediyor olmaktan uzaktır. Bu çerçevede, özellikle fuar ve sergiler gibi tanıtım faaliyetlerine ağırlık verilmesi ve Pakistanlı büyük kamu iktisadi teşekkülleri ile doğrudan temas kurulması gibi hususlar ihracatımızı artırabilmede faydalı olacaktır. İthalat artışı hızlanan Pakistan’ın bu ithalatından daha fazla pay alabilmek ve son üç yıldır kronikleşme eğilimi gösteren ticaret açığımızı kapatıp 2000 yılı öncesi dönemde olduğu gibi artıya geçebilmek için bu ülkede düzenlenen fuarlara daha fazla katılımın sağlanması ve Türk ihraç ürünleri sergileri gibi uygulamalara daha fazla yer verilmesi hususları olumlu değerlendirilmektedir. Pakistan, ekonomisi büyük ölçüde tarım sektörüne dayanan bir ülke olmakla birlikte son yıllarda sanayi sektöründe de hızlı bir gelişme göstermiştir. Gelişmekte olan bir ülke olarak Pakistan’ın, altyapı ile ilgili çeşitli sorunları bulunmaktadır. Bu açıdan Türk firmaları altyapı, enerji ve iletişim sektörlerinde Pakistan’da etkin rol oynayabilirler. Türkiye’nin Pakistan’a ihraç ettiği ürünler arasında sanayi malları ilk sıralarda yer almaktadır. Türkiye sanayi ürünlerini Pakistan’da daha iyi tanıtabilirse Pakistan’a olan ihracatında önemli artışlar meydana gelebilir, çünkü Türk sanayi ürünleri Pakistan’da yeterince tanınmamaktadır. Her iki ülkede de tekstil sektörü gelişme göstermiştir; bu bağlamda çeşitli ortaklıklar kurularak yatırımlar yapılabilir. Türkiye ve Pakistan arasında tarım ürünleri ticaretinin de artırılması mümkündür. Bu ülkeden özellikle pirinç, pamuk ve su ürünleri ithalatımız artırılabileceği gibi, unlu mamuller, çay, bakliyat, buğday ve meyve ihracatımızın artırılması mümkün bulunmaktadır
© İGEME ­ İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi, 2007 23 KAYNAKLAR ­ The Economist Intelligence Unit, Pakistan Country Profile 2008 ­ The Economist Intelligence Unit, Pakistan Country Report August 2008 ­ Islamic Chambers Guide to O.I.C. Member Countries, 2006 ­ DTM Dış Ticaret İstatistikleri ­2008 ­ ET, The East Trade/Arab Market, Pakistan­Sharjah, Ocak­2007 ­ Pakistan Business Recorder (www.brecorder.com) 13.05.2008 ­ Financial Times 11.05.2008 ­ Hayat Tarih Mecmuası, Şubat 1968 (Pakistan,Hindistan ve Doğu Pakistan [Bangladeş] tarihi) ­ http://www.Pak­economist.com ­ http://www.tradeport.org ­http://www.itc.org
© İGEME ­ İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi, 2007 24