Şeyx Mahmud Şəbüstəri - AMEA M.Füzuli adına Əlyazmalar İnstitutu

Transkript

Şeyx Mahmud Şəbüstəri - AMEA M.Füzuli adına Əlyazmalar İnstitutu
ШЕЙХ МАЩМУД ШЯБЦСТЯРИ
ЭЦЛШЯНИ-РАЗ
БАКЫ – 2005
Created by Neevia Personal Converter trial version http://www.neevia.com
Created by Neevia Personal Converter trial version
Азярбайжан Милли Елмляр Академийасы Мящяммяд Фцзули
адына Ялйазмалар Институту
ШЕЙХ МАЩМУД ШЯБЦСТЯРИ
ЭЦЛШЯНИ-РАЗ
(Сирр баьчасы)
1
Created by Neevia Personal Converter trial version http://www.neevia.com
БАКЫ – НУРЛАН – 2005
Азярбайжан МЕА Мящяммяд Фцзули адына Ялйазмалар
Институту елми шурасынын 1-2 декабр 2005-жи ил тарихли
12 №-ли
ижласынын гярары иля няшр едилир.
Фарс дилиндян филолоъи тяржцмя, юн сюзцн вя
изащларын мцяллифи: Мющсцн Наьысойлу
филолоэийа елмляри доктору
Елми редактор: Нясиб Эюйцшов
филолоэийа елмляри намизяди
Шейх Мащмуд Шябцстяри. “Эцлшяни-раз” (Сирр баьчасы),
Бакы: Нурлан, 2005.
«Эцлшяни-раз» эюркямли Азярбайжан алими Шейх Мащмуд
2
Created by Neevia Personal Converter trial version http://www.neevia.com
Шябцстяринин (1287-1320) ян мяшщур ясяридир. Тясяввцфя щяср
олунан ясярдя суфизмин мащиййяти ачыгланыр, бир сыра суфи мятлябляри вя рямзляри ишыгландырылыр.
Ясярин фарсжадан чаьдаш Азярбайжан дилиня филолоъи тяржцмяси илк дяфядир ки, ишыг цзц эюрцр. Китаб мцтяхяссисляр вя эениш
охужу кцтляси цчцн нязярдя тутулмушдур.
“Эцлшяни-раз” - тясяввцфцн ана гайнагларындан биридир
Орта йцзилликлярдя фялсяфи фикрин, хцсусиля дя тясяввцф ядябиййатынын инкишафында бюйцк хидмятляри олан ян парлаг зяка
сащибляриндян бири дя Шейх Мащмуд Шябцстяридир∗* (12871320). Тябриз йахынлыьындакы Шябцстяр гясябясиндя доьулан бу
эюркямли Азярбайжан философ алими-шаири чох гыса юмцр
Алимин ады гайнагларда там шякилдя беля гейд олунур: Шейх Сядяддин
Мащмуд ибн Яминяддин Ябдцлкярим ибн Йящйа Шябцстяри. Лакин о даща чох
йухарыда эюстярилян адла, йяни Шейх Мащмуд Шябцстяри кими таныныр.
∗
3
Created by Neevia Personal Converter trial version http://www.neevia.com
сцрмясиня бахмайараг, тясяввцфя даир йаздыьы ясярляри иля
Шярг фялсяфи фикир тарихиндя юзцня ябяди йер газанмыш вя бу
сащядя силинмяз, дярин изляр бурахмышдыр.
Мащмуд Шябцстяри эянж йашларында сяфяря чыхараг, Мисир,
Шам вя Щижазы эязиб-долашмыш, бу йерлярин мяшщур философ
алимляри иля эюрцшмцш вя бу эюрцш-сющбятлярин нятижяси олараг
бир сыра елми ясярлярини йазмышдыр.
Шейх Мащмуд Шябцстяринин елми-бядии ирси фарс дилиндя
йаздыьы ашаьыдакы мяшщур ясярляриндян ибарятдир: “Щяггцлйягин” (Инамын эерчяклийи), “Миратцл-мцщяггигин” (Арашдырыжыларын
эцзэцсц), “Эцлшяни-раз”(Сирр баьчасы), “Сяадятнамя”(Сяадят
китабы). Бу ясярлярин дюрдц дя тясяввцфя щяср олунмушдур:
онлардан биринжи икиси нясрлярдир, сон икиси ися нязмля гялямя
алынмышдыр.
Мащмуд
Шябцстяринин
«Кянзцл-щягайиг»
(Щягигятляр хязиняси) вя «Рисалейи-меражиййя» адлы даща ики
няср ясяри дя вардыр. Гайнагларда Шябцстяринин “Шящиднамя”
адлы башга бир китабы щаггында да мялумат верилир, анжаг
мцяллифин бу ясяри эцнцмцзя гядяр эялиб чатмамышдыр.
Шябцстяри лирик шеирляр-гязял вя рцбаи дя йазмышдыр.
Шябцстяринин ясярляри эюстярир ки, о, суфизмин ян эюркямли
нцмайяндяси, «вящдяти-вцжуд» тялиминин баниси Ибн Яряби
(1165-1240) мяктябинин давамчысы олмуш вя бу алимин
«Фцсусцл-щикям», вя «Фцтущатцл-мяккиййе» ясярляриндян
йетяринжя бящрялянмишдир. Гейд едяк ки, Ибн Яряби тясяввцфцн
батини мязмун гатларынын шярщи цчцн рямзи ишаряляря цстцнлцк
4
Created by Neevia Personal Converter trial version http://www.neevia.com
вердийи щалда, Шябцстяри юз ясярляриндя щямин мязмун
гатларыны даща инжяликля вя йыьжам шякилдя ачыгламаьа мейлли
олмушдур.
Ш.М.Шябцстярийя бюйцк шющрят газандыран ян мяшщур ясяри
“Эцлшяни-раз” мяснявисидир. Тясяввцф ядябиййатында ишлянян бир
сыра анлайыш вя истилащларын, инжя мятляб вя рямзлярин
ачыгланмасына щяср олунан “Эцлшяни-раз” йазылдыьы дюврдян
башлайараг,
тясяввцфцн
тямял
китабларындан,
ана
гайнагларындан бири сайылмыш, сонрадан бу мювзуда йазылмыш
ясярлярдя она дюня-дюня вя тякрар-тякрар цз тутулмушдур.
“Эцлшяни-раз”ын чохлу сайлы гядим ялйазмалары, еляжя дя она
йазылан орта яср шярщляри буну яйани шякилдя сцбут едир.
“Эцлшяни-раз”ын йазылмасынын мараглы тарихчяси вардыр. Ясярин
яввялиндяки “Сябяб-е нязм-е китаб” (Китабын йазылма сябяби)
адлы башлыгда эюстярилдийи кими, щижри 717 (милади 1317)-жи илдя
Хорасанын нцфузлу алимляриндян сайылан Сейид Щцсейни Щяряви
(1246-1320) йахын адамларындан бир няфяри Шябцстяринин йанына
эюндяряряк она шеирля йаздыьы мяктубуну чатдырыр. Гейд едяк
ки, Хорасан алиминин там ады гайнагларда Щцсейн ибн Алям ибн
Щясян Щцсейни Щяряви кими эюстярилир. Онун тясяввцфя даир
нязмля йаздыьы «Кянзцр-рцмуз» вя «Задцл-мцсафирин», еляжя
дя нясрля гялямя алдыьы «Нцзщятцл-ярващ» вя диэяр ясярляри
вардыр. Хорасан алими щямин мяктубунда Шябцстяридян хащиш
едир ки, ону дцшцндцрян 15 суала шеирля жаваб йазсын.
Шябцстяри яввялжя бу хащиши гябул етмяк истямир вя билдирир ки,
5
Created by Neevia Personal Converter trial version http://www.neevia.com
мяктубдакы суалларын жавабы онун нясрля йаздыьы рисаляляриндя
вардыр. Мцяллиф бу фикрини щям дя онунла ясасландырыр ки,
индийядяк гялямини шеирдя сынамайыб вя “сюз-мянанын” (дярин
мяналы сюзцн) яруза, гафийяйя сыьажаьына инанмыр. Бунунла
беля, Шябцстяри йахын бир адамынын хащишини нязяря алараг, бу
ишя эиришир вя чох гыса бир мцддятдя она шеирля цнванланан суаллара шеирля дя жаваб йазыр. Беляликля, Шябцстяринин илк нязм
ясяри олан “Эцлшян-раз” мяснявиси бу шякилдя ортайа чыхыр.
“Эцлшян-раз” тяхминян йетмиш бейтлик дибачя иля (юн сюзля)
башланыр. Мцяллиф бурада илк юнжя ужа Танрынын гцдряти вя
бирлийини мядщ едир, сонра ися “вящдяти-вцжуд” нязяриййясиндян
гысажа сюз ачыр вя китабын йазылма сябябиндян данышыр. Ясярин
ясас мязмуну билаваситя мцяллифя цнванланмыш он беш суалын
жавабындан ибарятдир. Бу суаллар бирбаша тясяввцфля-“вящдятивцжуд” нязяриййясинин ясас мцддяалары, еляжя дя айры-айры суфи
анлайышлары вя рямзляри (“бцт”, “хал”, “хярабат”(мейхана, шяраб
ичилян йер), “хятт” (цздяки зяриф тцк), “ляб”(додаг), “шащид”(эюзял),
“шям”(шам), “шяраб”, “тярса”, “зцлф”(сач), “зцннар”(христиан
рущаниляринин белляриня баьладыглары гуршаг) вя с. иля баьлыдыр.
Гейд едяк ки Шябцстяринин суфи анлайышлары иля баьлы ачыгламалары йыьжамлыьы вя лакониклийи иля йанашы (китабын цмуми
щяжми 1000 бейтдян азажыг чохдур), йцксяк бядии сяняткарлыьы,
образлылыьы, фикрин мяжазилийи, метафорик шякилдя ифадяси иля диггяти
жялб едир. Китабдакы щяр бир суалдан сонра онун жавабы верилир,
жаваблар “гайда” вя “тямсил” адлы башлыгларла даща да
6
Created by Neevia Personal Converter trial version http://www.neevia.com
ясасландырылыр вя тякмилляшдирилир. “Тямсил” адлы башлыгларда мцяллиф
юз фикирлярини бянзятмя, мцгайися йолу иля кичик нцмунялярля
чатдырыр (“тямсил” сюзц бурада мящз бу мянада ишлянмишдир).
Хорасанлы алимин Шябцстярийя цнванладыьы суалларын мязмуну иля ютяри танышлыгдан сонра илк бахышда беля бир тясяввцр
йарана биляр ки, орта йцзцлликлярин йцксяк тяфяккцрлц елм
адамлары цчцн бу суаллара жаваб тапмаг о гядяр дя чятин вя
мцряккяб бир иш дейилмиш. Бу мянада орта ясрлярдя суфизмин
эениш йайылдыьы Хорасан бюлэясиндян Тябризя бу жцр суалларла
мцражият едилмяси щятта бир гядяр гярибя эюрцня биляр. Бунунла
беля, мясялянин мащиййяти иля дяриндян таныш олдугда щяр шей
айдынлашыр вя беля бир тясяввцрцн йанлыш олдуьу ашкара чыхыр.
Мясяля
бурасындадыр
ки,
суфизмин
ян
эюркямли
нцмайяндяляриндян бири сайылан Мянсур Щяллаж (858-922)
едам едилдикдян сонра бир чох эюркямли суфи шяхсиййятляри
онларла мцхалифятдя олан гаты мцщафизякар рущанилярин бющтан
вя жязаларындан горунмаг мягсядиля юз фикирлярини ачыг-ашкар
шякилдя дейил, мцхтялиф символлар вя рямзляр, ещйам вя
ишарялярля ифадя етмяк мяжбуриййятиндя галдылар. Ону да гейд
едяк ки, орта йцзиллклярин айры-айры суфи тяригятляринин
нцмайяндяляри бир сыра щалларда йалныз онлар цчцн анлашыглы олан
рямз вя анлайышлардан истифадя едирдиляр. Мящз буна эюря дя бир
сыра суфи рямзляри вя истилащлары мцхтялиф тяригятлярдя фяргли шякилдя
йозулур вя щамы тяряфиндян анлашылмырды. Шейх Мащмуд
Шябцстяри “Эцлшяни-раз”ын дибачясиндя бу мясяляйя ишаря
7
Created by Neevia Personal Converter trial version http://www.neevia.com
едяряк йазыр:
‫ه‬
‫ "! زورق‬#$ ‫ از &ب و‬
'()‫ از وت ا ا‬
*" 23 ‫ از‬4‫ داد‬2
*+ ‫د‬-$ ‫ه‬. /01 ‫ را‬
5 ‫ف‬+ ‫ن ;د‬7 5‫ذ ا‬9: 5 ‫ف‬+ ‫ورد و‬7$ ‫ه‬- ‫ز‬C7 ‫ و @(ث‬/& ‫ز آدا ز‬$ AB" A‫ در>;ووآ* ا‬
‫!ن آد‬1 ‫ه را‬5 ‫ و‬GH5 ‫اب و‬5 ‫!ن آد‬$ D3 ‫ل و‬3 ‫ و‬F)‫ از ز‬
‫ وزر‬2 $ ‫ق‬KLM@ ‫دار‬IJ ‫د و‬-3 2‫ از ه‬
‫د‬LP‫* ا‬2@ 'Q3 ‫م‬SP‫در ا‬
‫د‬LP‫;ل ا‬I@ '-$ ‫ن‬-O NIB"
Бири бирлик дянизиндя янялщягг деди,
Бир башгасы гайыьын йахынлыгда вя узаглыгда цзмясиндян
данышды.
Бири защири елми газанды,
Сащилин гурулуьуну нишан верди.
О бири [дяниздян] эювщяр чыхарды вя щядяфя чеврилди,
Бир башгасы ону [эювщяри] гойуб сядяфдян сюз ачды.
Бири йеня дя жуз’дян вя кцллдян бящс етди,
О бириси ися гядимдян вя щядисдян (йени хябярдян) данышмаьа башлады.
Бири “зцлф”(сач), “хал”, “хят”дян (цздяки инжя тцкдян) сюз ачды,
“Шяраб”ы, “шам”ы вя “шащиди”(эюзяли) анлатды.
Башга бири йалныз юз варлыьы вя эцманындан данышды,
Бири ися “бцт” вя “зцннара” далараг юз варлыьыны унутду.
8
Created by Neevia Personal Converter trial version http://www.neevia.com
Бу сюзляр сюйляйянлярин сявиййясиня уйьун олдуьу цчцн
Инсанлар онлары анламагда чятинлийя дцшдцляр.
Эюрцндцйи кими, Шябцстяри еля бу кичик парчанын юзцндя
рямзлярля данышыр вя хцсуси олараг вурьулайыр ки, йухарыда
щаггында сюз ачдыьы анлайышлары гаврамагда адамлар мцяййян
чятинликлярля цзляшмишляр. Диэяр тяряфдян ися хорасанлы алимин
суфизмля баьлы бу жцр суалларла о вахт артыг мяшщурлашмыш эянж
алимя мцражият етмясини мцяййян мянада Шябцстярини
сынамаг, имтащан етмяк мягсяди эцддцйцнц дя истисна етмяк
олмаз.
Шябцстяри “Эцлшяни-раз”да она цнванланан суаллара чох
гыса, лакин олдугжа мязмунлу жаваб вердикдян сонра ясярин
сонунда щашийяйя чыхараг, ад-сан, шющрят далынжа гачанлары
писляйир, йаланчы шейхляря нифрят бяслядийини билдирир вя
зяманясиндян ажы-ажы шикайятлянир.
“Эцлшяни-раз” мяснявиси тясяввцфля баьлы мясяляляря щяср
олундуьу цчцн даща чох фялсяфи мязмунлу бир ясяр кими таныныр.
Фикримизжя, “Эцлшяни-раз”ы бцтювлцкдя эютцрдцкдя бядии-фялсяфи
ясяр саймаг даща мягсядяуйьун оларды. Бу мясяля иля баьлы
гейд едяк ки, ясярдя бцтювлцкдя суфизмин елми-нязяри
мясяляляри ишыгландырылдыьы кими, философ-шаирин мювзу вя дюврля
баьлы яхлаги-дидактик эюрцшляри дя юз яксини тапмышдыр.
Мяснявидя бцтцн ясяр бойу йцксяк яхлаги фикирляр ашыланыр, суфи
дцнйаэюрцшц, суфи щяйат тярзи тяблиь олунур. Бу бахымдан
ясярин сон щиссяляри хцсусиля гейд едилмялидир, чцнки бурада
9
Created by Neevia Personal Converter trial version http://www.neevia.com
мцяллифин ижтимаи-яхлаги эюрцшляринин бядии ифадяси ясас йер тутур.
Бундан ялавя, “Эцлшяни-раз” йцксяк бядии кейфиййятляри иля
сечилян сянят ясяри, поезийа юрняйидир. Йцксяк бядии сяняткарлыгла, жошгун бир илщамла, инжя зювгля гялямя алынмыш ясярдя
суфизмля баьлы бир сыра мясяляляр олдугжа образлы шякилдя,
мяжази вя поетик бир дилля гялямя алынмышдыр. Мцяллифин ясяря
“Эцлшяни-раз” кими поетик бир ад вермясини дя (бу мягамда
истяр-истямяз Шябцстяринин дащи сяляфи юлмяз Низами
Эянжявинин “Мяхзянцл-ясрар” - “Сирляр хязиняси” мяснявиси
йада дцшцр) еля ондакы бир сыра инжя мятляблярин мящз мяжази
бир дилля ифадя едилмяси иля баьлы олдуьуну да дцшцнмяйя ясас
верир.
Йухарыда гейд етдийимиз кими, “Эцлшяни-раз” орта йцзилликлярдя
эениш шющрят тапмыш вя она бир сыра классик шярщляр йазылмышдыр.
Цмуми сайы гырха йахын олан бу шярщляр ичярисиндя ян мяшщуру
Шямсяддин Мящяммяд Лащижинин (юл.1506) “Мяфатищцл-ежаз фи
шярщи-“Эцлшяни-раз” (“Эцлшяни-раз”ын шярщиня аид мюжцзялярин
ачары) адлы ясяридир. Лащижинин бу шярщиндя “Эцлшяни-раз”ын щяр
бир бейтинин эениш изащы верилмишдир. Бундан ялавя Яминяддин
Тябризи (XIV яср), Сейид Йящйа Ширвани-Бакуви (юл.1514), Баба
Немятуллащ Нахчивани (юл.1514), Кямаляддин Щцсейн бин
Шяряфяддин Ябдцлщягг Ярдябили (юл.1543) вя б. Азярбайжан
алимляри дя “Эцлшяни-раз”а шярщляр йазмышлар.
Орта ясрлярдя “Эцлшяни-раз”ын тясири иля йазылмыш бир сыра
ясярляр дя мялумдур. Мясялян Хялвятиййя тяригятинин шейх10
Created by Neevia Personal Converter trial version http://www.neevia.com
ляриндян олмуш Ибращим Тяннуринин (юл.1472) тцркжя мясняви
шяклиндя йаздыьы “Эцлзарнамя” китабында “Эцлшяни-раз”ын эцжлц
тясири юзцнц эюстярир. Еляжя дя XVII яср Османлы мцяллифи Сары
Абдуллащ (юл.1660) ана дилиндя йаздыьы “Сямяратцл-Фуад”
ясяриндя “Эцлшяни-раз”дан дюня-дюня йарарланмышдыр.
Шябцстяринин “Эцлшяни-раз” мяснявиси орта йцзилликлярдя ики
дяфя тцркжяйя тяржцмя едилмишдир. Бу классик тяржцмялярдян
биринжиси Ширази тяхяллцслц Азярбайжан шаири-мцтяржиминя
мяхсусдур вя 1429-жу илдя тамамланмышдыр. Нязмля гялямя
алынан вя тяхминян 3000 бейтя йахын олан Ширазинин “Эцлшянираз” тяржцмясини бу сятирлярин мцяллифи няшр етдирмишдир. XVII яср
тцрк шаири Мащмуд Щалявинин (юл.1653) тяржцмяси дя нязмлядир
вя “Шярщи-Эцлшяни-раз” адланыр.
“Эцлшяни-раз” мяснявиси XIX йцзилликдян башлайараг
Авропада да танынмаьа башлайыр. Алман алими д-р Толук 1821жи илдя Берлиндя няшр етдирдийи “Суфизм” адлы китабында “Эцлшянираз”дан мцяййян парчалар дахил етмишдир. Диэяр бир шяргшунас,
алман алими Щаммер Пургстал ися 1838-жи илдя “Эцлшяни-раз”ы
там шякилдя алман дилиня чевиряряк, ону фарсжа ориъиналын мятни
вя Лащижинин сюзцэедян шярщи иля бир жилддя Лейпсиг шящяриндя
няшр етдирмишдир. “Эцлшяни-раз” 1880-жи илдя инэилис дилиня дя
тяржцмя едиляряк Лондонда чап олунмушдур (мцтяржим
Винфилддир). Мясняви италйан вя франсыз дилляриня дя тяржцмя
едиляряк ишыг цзц эюрмцшдцр.
Тцркийянин танынмыш ядябиййатшцнас алими профессор
11
Created by Neevia Personal Converter trial version http://www.neevia.com
Ябдцлбаги Эюлпынарлы Шябцстяринин “Эцлшяни-раз” мяснявисини
1944-жц илдя нясрля тцркжяйя чевиряряк няшр етдирмишдир. Бу
филолоъи тяржцмя сонралар да бир нечя дяфя тякрар няшр
олунмушдур. Тцркийяли башга бир алим-Садиг Йалсызучанлар да
“Эцлшяни-раз”ы тцркжяйя чевиряряк 1999-жу илдя няшр етдирмишдир.
Бу тяржцмя дя нясрлядир, лакин Я.Эюлпынарлынын тяржцмясиндян
фяргли олараг, мцтяржим бурада фикрин бядии шякилдя ифадясиня
даща чох сяй эюстярмишдир.
«Эцлшяни-раз» мяснявиси урду дилиня дя тяржцмя едиляряк
Дещлидя няшр олунмушдур (мцтяржим Мювляви Ящмяддир).
Бундан ялавя Пакистан шаири Мящяммяд Игбал (1877-1938)
Шябцстяринин бу мяснявиси яснасында «Эцлшяни-рази-жядид»
адлы 324 бейтлик бир ясяр йазмышдыр. Лащорда няшр олунан бу
ясяри Тцркийя алими профессор Яли Нищат Тярлан тцркжяйя
чевирмишдир.
“Эцлшяни-раз”ын айры-айры парчаларыны Шаиг Исмайылов рус дилиня
чевиряряк Шябцстяринин фялсяфи эюрцшляри щаггында йаздыьы
дяйярли арашдырмасынын сонунда няшр етдирмишдир.
“Эцлшяни-раз”ын елми-тянгиди мятнини тяртиб едян Азярбайжан
алими Гурбаняли Мящяммядзадя ися 1962-жи илдя ону
Азярбайжан дилиня тяржцмя етмишдир. Индийядяк ишыг цзц
эюрмяйян бу тяржцмянин ялйазмасы (яряб ялифбасы илядир)
Азярбайжан МЕА Мящяммяд Фцзули адына Ялйазмалар
Институтунда сахланылыр (архив N40).
“Эцлшяни-раз”ын охужулара илк дяфя тягдим олунан Азяр12
Created by Neevia Personal Converter trial version http://www.neevia.com
байжан дилиня бу филолоъи тяржцмяси ясярин елми-тянгиди мятни
(тяртиб едян Г.Мящяммядзадя) ясасында щазырланмышдыр.
Тяржцмядя, еляжя дя она йаздыьымыз изащларда (изащы верилмиш
сюз, мисра вя бейтлярин цзяриндя улдуз ишаряси гойулмушдур)
“Эцлшяни-раз”ын Я.Эюлпынарлы тяряфиндян тцркжяйя едилмиш
тяржцмясиндян вя щюрмятли алим-мцтяржимин изащларындан
бящрялянмишик. Г.Мящяммядзадянин ялйазма шяклиндя олан
тяржцмясиндян дя йери эялдикжя истифадя етмишик. Тяржцмя
заманы фарсжа мятндя олан бир сыра суфи истилащларыны ориъиналда
олдуьу кими сахламышыг. Беля щалларда китабын сонундакы
изащларда щямин сюзлярин мянасыны ачыгламышыг. Тяржцмядя,
сюзсцз ки, мцяййян чатышмайан жящятляр, нюгсанлар да ола
биляр. Бу барядя юз фикирлярини билдиряжяк вя дяйярли, хейирхащ
мяслящятлярини
биздян
ясирэямяйяжяк
тядгигатчылара,
щямкарларыма яввялжядян миннятдарлыьымы билдирирям.
13
Created by Neevia Personal Converter trial version http://www.neevia.com
Жана дцшцнмяйи юйрядян,
Кюнцл чыраьыны жан нуру иля ишыгландыран Аллащын ады иля.
Щяр ики алям Онун фязиляти иля ишыгланды,
Инсанын йарандыьы торпаг онун бярякяти иля эцлшяня дюндц,
О, еля бир гцдрят сащибидир ки,
Бир эюз гырпымында “каф” вя “нун”дан* ики алями йаратды.
Онун гцдрят “гаф”ы гялямя няфяс баьышлайан кими
14
Created by Neevia Personal Converter trial version http://www.neevia.com
Йохлуг лювщясиндя минляржя рясм йаратды.*
5.
О няфясдян щяр ики алям йаранды,
О няфясдян Адямин рущу да мейдана эялди.
[Сонра] инсана аьыл вя айырдетмя габилиййяти баьышланды вя
О, щяр шейин яслини анлайа билди.
[Инсан] юзцнц мцяййян бир шяхс кими эюрцнжя
“Мян кимям”, -дейя дцшцнжяйя далды.
Жцз’ аляминдян кцлл аляминя доьру сяфяр етди,*
Орадан да йеня [бу] алямя гайытды.
Дцнйаны етибарлы бир шей кими эюрдц,
Санки тяк варлыг бцтцн ядядлярдя йайылмышды.
10. Хялг алями∗
∗ дя Ямр алями дя еля бир няфясдян вар олду ки,
[О няфяс] эялдийи анда да йеня гайытды.
Анжаг о эялдийи йердя эедиш йохдур,
Яэяр йахшы бахсан, эюрярсян ки, эялиш эедишдян башга бир шей
дейил.
Щяр шей юз яслиня гайытды
Эюрцнян дя, эюрцнмяйян дя-щамысы бир шей олду.
15
Created by Neevia Personal Converter trial version http://www.neevia.com
Башланьыжы ян гядим олан о ужа Аллащ бир анда
Ики алямин яввялини дя, сонуну да йарадыр.
Хялг алями иля Ямр алями бурада бирляшди,
Бир чоха дюндц вя чох аз [бир] олду.
15. Бу айры жцр эюрцнян [шейляр] сянин тясяввцрцндя белядир,
Яслиндя ися бу, сцрятля дюнцб дуран бир нюгтядир.*
[Лап] башланьыждан [ян] сонадяк бир хятт вардыр,
Бцтцн инсанлар о хятт цзря йол алыб эедирляр.
Бу йолда пейьямбярляр карван башчысы кимидирляр,
[Онлар] бу карванын бялядчиляридцр.
Онлара бизим сейидимиз (аьамыз) башчылыг едир,
Бу ишдя О щям юндя, щям дя сондадыр.
Ящяд Ящмядин “мим”индя эюрцндц,∗
Бу дювр етмядя башланьыж еля сонун юзц олду.
20. Бу йол Онунла баша чатды,
[Инсанлары] “Аллащын йолуна чаьырырыг”∗ айяти Она йетди.
Онун црякачан мягамы (йери) жями-жям* мягамыдыр,
16
Created by Neevia Personal Converter trial version http://www.neevia.com
Онун жанлар цстя жан гойан эюзял цзц инсанлыг цчцн шамдыр
(ишыгдыр).
О, ирялидядир вя бцтцн кюнцлляр ардынжадыр,
Жанларын ялляри онун ятяйиндян тутмушлар.
Бу йола гошулмуш ювлийалар бир-биринин ардынжа
Онун изи иля эедир вя юз йерляриндян бир нишан верирляр.
Онлар еля ки юз мягам вя дяряжялярини анладылар,
Ариф (билян) вя мя’руф (билинян) щаггында сюз ачдылар.
25. Бири бирлик дянизиндя “янялщягг”* деди,
Бир башгасы гайыьын йахынлыгда вя узаглыгда цзмясиндян
данышды.
Бири защири елми газанды,
Сащилин гурулуьуну нишан верди.
О бири [дяниздян] эювщяр чыхарды вя щядяфя чеврилди,
Бир башгасы ону [эювщяри] гойуб сядяфдян сюз ачды.
Бири йеня дя жцз’дян вя кцллдян бящс етди,
О бириси ися гядимдян вя щядисдян (йени хябярдян) данышмаьа
башлады.
17
Created by Neevia Personal Converter trial version http://www.neevia.com
Бири “зцлф” (сач), “хал”, “хят”дян (цздяки инжя тцкдян) сюз ачды,
“Шяраб”ы, “шам”и вя “шащид”и (эюзяли) анлатды.
30. Башга бири йалныз юз варлыьы вя эцманындан данышды,
Бири ися “бцт” вя “зцннар”а далараг юз варлыьыны унутду.
Бу сюзляр сюйляйянлярин сявиййясиня уйьцн олдуьу цчцн
Инсанлар онлары анламагда чятинлийя дцшдцляр.
Бунларын мяналарыны анламайараг, щейрятя дцшян инсан цчцн
[Дейиляжяк сюзляри] билмяк зярцридир.
***
Китабын йазылмасы сябяби
Щичрятдян 717 ил кечяркян
Шябан айында гяфилдян*
Бир елчи минлярля лцтф вя ещтирамла
Хорасан жамаатынын йанындан эялди.
35. Орада мяшщур олан бир бюйцк адам [вар ки]
Щцняр сащясиндя санки нур чешмясидир.
18
Created by Neevia Personal Converter trial version http://www.neevia.com
Бюйцкдян тутмуш кичийя гядяр бцтцн Хорасан жамааты
Демиш ки, бу ясрдя о, щамыдан цстцндцр.
О, мяна щаггында бир мяктуб йазараг
Мяна сащибляриня эюндярмишди.
Орада [щягигятя] ейщамларла ишаря етдикляри
Анлашылмасы чятин олан бязи сюзлярини
Нязмя чякяряк, сюз бахымындан кичик,
Мянажа дярин олан чятинликлярини бир-бир сорушмушду:
***
Билик ящлиня, мяна сащибляриня
Мяна щаггында бир нечя суалым вар.
Щягигятин сирляриня даир бир нечя чятинлийими
Щяр бир алимин йанында демяк истяйирям.
1. Биринжиси, мяни щейрятя эятирян фикир будур:
Тяфяккцр (дцшцнжя) дедикляри шей нядир?
Дцшцнжянин башланьыжынын яламяти нядир?
Онун сону щаггында ня дейя билярсян?
19
Created by Neevia Personal Converter trial version http://www.neevia.com
2. Йолумузда шярт олан щансы дцшцнжядир?
Нийя [о] бязян итаят, бязян дя эцнащдыр?
3. Мян кимям? Мяня мяндян хябяр вер
“Юзцндян юзцня сяфяр ет” ня демякдир?
4. Мцсафир (йолчу) кимдир вя йол эедян кимдир?
Кимя “камил инсан” дейирляр?
5. Вящдят сиррини, нящайят, ким билди?
Ариф олан, нящайят, няйи билди?
6. Яэяр “мяруф”(билинян) вя “ариф”(билян) пак затдырса,
Бу бир овуж торпаьын башындакы севда нядир?
7. Кимдир о “янялщягг” дейян?
Ня дейирсян? О пак инсан бош-бошунамы буну деди?
8. Нийя мяхлуга (инсана) васил олан (Аллаща говушан) дейирляр?
Онун “сцлцк вя сейри”(йолу) нежя щасил олур?
9. Мцмкцнцн важибя говушмасы ня демякдир?
Йахынлыг, узаглыг вя чохлуг, азлыг ня демякдир?
10. Сащили елм олан о дяниз нежя дяниздир?
Онун дибиндян нежя бир эювщяр щасил олур?
20
Created by Neevia Personal Converter trial version http://www.neevia.com
Де эюрцм, сядяф о мянаны (инжини) нежя ялдя едир?
Сюйля, о дянизин дальасы щара вурур?
11. О нежя жцз’дцр ки, кцллдян чохдур?
О жцз’я тяряф эедян йол нежядир?
12. Ябяди вя язяли оланла йени йарадылан (каинат) бир-бириндян
нежя айрылды ки,
Бу бири алям, о бириси ися Аллащ олду?
Каинат, сюзсцз ки, Аллащдан айры ола билмяз
Айдын олду ки, онлар щяр икиси (каинат вя Аллащ) щягигятдир.
Икилик ортайа чыхды, бу ки мцмкцн дейил?
[Бирлик аляминдя] бирляшмя вя айрылма нежя ола биляр?
Яэяр каинатын юзцнцн варлыьы йохдурса,
Онда щяр щансы бир сюз-сющбят хяйал дейилми?
Сян мцяййян ет ки, бу вя о, нядир?
Йохса, каинатын иши баш-айагдыр?
13. Мяна сащибинин сюзляриндяки
“Чешм”я (эюзя) вя “ляб”я (додаьа) едилян ишаря нядир?
21
Created by Neevia Personal Converter trial version http://www.neevia.com
14. “Шяраб”, “шам” вя “шащид”ин (эюзялин) мяналары нядир?
Хярабати олмаг (мейханайа эетмяк) ахы ня демякдир?
15. Де эюрцм, бу мягамда бцт, зцннар вя тярсалыг
Щамысы кцфрдцрмц, йохса нядир?
Ня дейирсян? Бцтцн бунлары бош-бошунамы дейибляр?
Бунларда щеч бир щягигят эизлятмяйибляр?
Щягигят ахтаранын мяжазла ня иши?
Онларын сюзлярини сирлярин мяьзиндян башга бир шей санма.
Бу чятинлийими ким щялл ется,
Она жанымы вя цряйими гурбан едярям.
Щцсейнинин сюзляри бир мараг цзцндян дейилмишдир,
Бу суаллар ону сынамаг цчцн верилмишдир.
***
40. Елчи о мяктубу охуйунжа
Бу иш дилляря дцшдц.
О мяжлисдя бцтцн щюрмятли шяхсляр вар иди,
Онларын щяр бири бу дярвишя (мяня) бахды.
Онларын ичярисиндян дцнйаэюрмцш
Вя биздян йцз дяфя артыг бу сюзляри ешидян бир киши
Мяня деди: “Дярщал жаваб йаз ки,
22
Created by Neevia Personal Converter trial version http://www.neevia.com
Ондан бцтцн инсанлар файдалансынлар”.
Она дедим: “Ня ещтийаж вар? Бу мясяляляри
Рисаляляримдя дяфялярля йазмышам”.
45. “Бяли, -деди,-анжаг суаллар кими,
[Жавабы да] нязмля йазмаьыны истяйирик”.
О, чох исрар етдикдян сонра
Мяктубун жавабыны гыса шякилдя йазмаьа башладым.
Бир анда чохлу адам ичиндя
Бу сюзляри дцшцнмядян, тякрара йол вермядян дедим.
Онлар да лцтф вя хош ниййятляри иля
Бизим бу гцсурларымыздан кечсинляр.
Щамы билир ки, мян бцтцн юмрцм бойу
Шеир сюйлямяйя щеч жящд етмямишям.
50. Тябим она гадир олса да,
Анжаг надир щалларда шеир демишям.
Нясрля чохлу китаб йазмышам,
Анжаг нязмля, мясняви шяклиндя щеч бир сюз
23
Created by Neevia Personal Converter trial version http://www.neevia.com
демямишям.
Яруз вя гафийя мянайа сыьмаз,
Мяна щяр габа йерляшмяз.
Мяналар ясла щярфя сыьмаз,
Гырмызы дяниз габа нежя сыьа биляр?
Мяналары нясря беля сыьышдыра билмядийимиз щалда,
Нийя онлара ялавя бир шей дя артыраг (нязмля йазаг)?
55. Бу сюзляр фяхр цчцн дейил, шцкцр цчцндцр,
Кюнцл ящли йанында цзр цчцндцр.
Мян шаирлийимя эюря утанмырам,
Анжаг йцз илляр кечся дя, Яттар* кими шаир [дцнйайа] эялмяз.
[Бу китабда] йцзлярля сирр алями олса да,
Анжаг [о] Яттар дцканындан бир гохудур.
Лакин бир шей айдындыр ки, сюзлярим
Мяляклярдян хябяр оьурлайан дивлярин [шейтанларын] сюзляри кими
дейил.
24
Created by Neevia Personal Converter trial version http://www.neevia.com
Хцлася, мяктубун жавабыны дярщал
Ня аз, ня чох, бир-бир йаздым.
60. Елчи о мяктубу щюрмятля алыб,
Йеня дя эялдийи йола дцзялди.
Бу дяфя жаваб йазмаьы мяндян хащиш едян [о] язиз инсан
Деди: “Бунлары бир аз артыр.
Дедийин мяналары ятрафлы йаз,
[Онлары] елм варлыьындан ашкар варлыьына эятир”.
О вахтлар бир мажал тапмадым ки,
Бу мяктуба щамынын зювгцня уйьун сюзляр артырмаьа эиришим.
Яслиндя щал зювгцнц сюзля ифадя етмяк мцмкцн дейил,
Щал ящли билир ки, бу, нежя щалдыр?
65. Лакин дини йайанын сюзцня ясасланараг,
Дин цчцн суал верянин истяйини рядд етмядим.
О сирлярин даща айдын олмасы цчцн
Кюнцл гушум сюзя башлады.
25
Created by Neevia Personal Converter trial version http://www.neevia.com
Аллащын кюмяйи, йардымы вя лцтфц иля
Щамысыны бир нечя саат ичиндя дедим.
Кюнцл Щязрятдян (Аллащдан) китаба ад истядикдя
Жаваб эялди ки, о, бизим эцлшянимиздир.
Щязрят китабын адыны “Эцлшян” гойдуьу цчцн
Гой бцтцн кюнцл эюзляри онунла айдын олсун.
***
Биринжи суал
70. Биринжиси, юз фикиримдян щейрятдяйям:
Тяфяккцр (дцшцнжя) дедикляри о шей нядир?
Дцшцнжянин башланьыжынын яламяти нядир?
Онун сону щаггында ня дейя билярсян?
Жаваб
Мяндян сорушурсан ки, де эюрцм, дцшцнжя нядир?
Бунун мянасыны анламагда щейрятдя галмышам.
Дцшцнжя батилдян (йаландан) щягигятя доьру эетмякдир,
Жцз’дя кцллц эюрмякдир.
26
Created by Neevia Personal Converter trial version http://www.neevia.com
Бу барядя китаб йазан мцдрикляр
Онун щаггында беля демишляр:
75. Кюнцлдя бир тясяввцр [истяк] мейдана эялдими,
Онун илк ады тязяккцр (хатырлама) олур.
Еля ки дцшцнжяйя далараг бу мярщялядян кечдин,
Онун ады, адятян, “ибрят” олур.
Фикирляшмяк цчцн олан тясяввцр
Аьыл сащибляриндя дцшцнжяйя чеврилир.
Мялум тясяввцрлярин [хатырланмасы] низамланмасы иля
Анлашылмайан шей анлашылыр.
Башланьыж ата, сонра ися ана олдуьу цчцн
Нятижя дя ювладдыр, ай гардаш.
80.Амма бир щюкм чыхармаг цчцн едилян бу низам
Мянтиг елминин тятбигиндян асылыдыр.
Бир дя ки яэяр щяр щансы бир ишдя [Аллащын] щюкмц олмаса,
О, ади бир эцзэцйя (варлыьы тяглид едян айнайа) бянзяр.
Бу, чох узаг вя узун бир йолдур, ону бурах,
Муса* кими бир заман ясаны ат.
27
Created by Neevia Personal Converter trial version http://www.neevia.com
Бир заман Еймян вадисиня* эял ки,
Аьаж да сяня: “Мян Аллащам”, -десин.
Вящдятин (бирлийин) шащиди олан, щягигяти эюрян инсан
Илк бахышда варлыгдакы нуру эюрцр.
85. Мярифятдян нур вя сяфа эюрян щяр бир цряк [сащиби]
Няйи эюрдцся, онда Аллащы эюрдц.
Йахшы дцшцнжя цчцн биринжи шярт тяжриддир (айырд етмядир)
Ондан сонра [Аллащын] тясдиг ишыьынын гыьылжымыдыр.
Яэяр Аллащ бириня йол эюстярмядися,
О адам мянтигля щеч няйи [щеч бир гапыны] ача былмяз.
Философ щейрят ичиндя олдуьундан
Имкан аляминдян башга, щеч няйи эюрмцр.
О, Важиби (Аллащы) мцмкцнля сцбут етмяйя чалышыр,
Буна эюря дя Важибин заты мясялясиндя чашгын галыр.
90. Бязян дювряйя гапылараг якс тяряфя щярякят едир,
Бязян дя силсиляйя (зянжиря) баьланыр, орада щябсдя галыр.
28
Created by Neevia Personal Converter trial version http://www.neevia.com
Аьылы варлыьын дяринлийиня далдыьы цчцн
Айаьы зянжирдя долашыбдыр.
Бцтцн яшйалар зидди иля ортайа чыхыр,
Лакин Аллащын ня бянзяри, ня дя зидди вардыр.
Аллащын затынын бянзяри вя зидди олмадыьы цчцн
Билмирям ки, сян Ону нежя гаврайа билярсян?
Мцмкцн олан шей Важибя нцмуня ол билмяз,
Беля олдугда инсан Ону нежя гаврайа биляр, нежя?
95. О, нежя аьылсыз адамдыр ки, парлаг эцняши
Шам ишыьы иля сящрада ахтарыр.
***
Тямсил
Яэяр эцняш йалныз бир щалда олсайды,
Ишыьы да ейни жцр оларды.
[Онда] щеч кяс билмязди ки, бу, онун ишыьыдыр,
[Онда] бир шейин ичи иля габыьы арасында да щеч бир фярг олмазды.
29
Created by Neevia Personal Converter trial version http://www.neevia.com
Бцтцн дцнйаны Танры нурунун ишыьы бил,
Аллащ онда ашкарда олдуьу цчцн эизлидир.
Аллащын нуру ня верлияр, ня дя ютцрцляр,
Буна эюря дя онда щеч бир дяйишиклик олмаз.
100. Сян дцшцнцрсян ки, дцнйа юз-юзцня даима дурур,
Вя юз варлыьы иля щямишя мющкямдир.
Кимин ки узаьы дцшцнян аьлы вардыр,
Гаршыда чох чашдырыжы шейлярля цзляшяжякдир.
Бу жцр чох узун-узады дцшцнжяляря эюря
Бири философ, о бири ися щцлули* олду.
Аьылда еля бир эцж йохдур ки, о, цзцн нуруну эюря билсин.,
Эет, бунун цчцн башга бир эюз ахтар.
Философун ики эюзц дя чаш олдуьу цчцн
Аллащы бир эюря билмир.
105. Тясбищ* корлугдан иряли эялир,
Тянзищ* ися тякэюзлц олмагдан йараныр.
Тянасцх* она эюря кцфр вя батил олду ки,
О, дарэюзлцлцкдян щасил олду.
30
Created by Neevia Personal Converter trial version http://www.neevia.com
Етизал* йолуну тутан кяс
Анадандоьма кор кими щяр жцр камалдан мящрумдур.
Защир ящлинин* ики эюзцндя дя аьры вар,
О, дцнйада эюрцнян шейлярдян башга, бир шей эюрмяз.
Тювщид зювгини дуймайан кяламчы*
Тяглид пярдяси иля гаранлыьа дцшмцшдцр.
110. Онун (Аллащын) щаггында аз, чох-ня демишлярся,
Юз эюрдцклярини нишан вермишляр.
Онун заты пак вя тямиздир; нежя, нечя вя ня суалларынын
фювгцндядир,
О, сюйлянянлярин щамысындан ужадыр.
***
Икинжи суал
Йолумузда шярт олан щансы дцшцнжядир?
Нийя о, бязян ибадят, бязян дя эцнащдыр?
31
Created by Neevia Personal Converter trial version http://www.neevia.com
Жаваб
Аллащын немятляри щаггында дцшцнмяк шяртдир,
Лакин Аллащын заты щаггында дцшцнмяк ясл эцнащдыр.
Аллащын заты щаггында дцшцнжя ябяс ишдир.
Бу, ялиндякини ялдя етмяк жящди кими бир шейдир.
115. Яшйалар Онун затындан нурланан яламятлярдир,
Онун заты яшйалардан нурланмаз.
Бцтцн алям Онун нуру иля ашкар олдуьу щалда,
О, алямдян нежя эюрцня биляр?
Онун затынын нуру эюрцнян шейляря сыьмаз,
Онун ужалыг ишыьы щяр шейи йох едяр.
Аьылы бурах, Аллащла бирликдя ол,
Йарасанын эюзц эцняш ишыьыны эюря билмяз.
Илащи нурунун дялил-сцбут олдуьу йердя
Жябраилин сюзц ола билярми?
120. Мяляк Илащи дярэащына йахын олса да,
Анжаг “Еля бир ан эялир ки, Аллащла бярабяр олурам"∗ мягамына
эиря билмяз.
32
Created by Neevia Personal Converter trial version http://www.neevia.com
Онун нуру мяляйин ганадыны йандырырса,
Аьылы лап-башдан-айаьа йандырар.
Аьылын нуру Илащинин нурлу затыынын йанында
Эцняш нуруна бахан эюзя бянзяр.
Эюз эцняшя бахмаьа йахынлашарса,
Гамашар, гаралар вя бир шей эюрмяз.
Анжаг ону да бил ки, гаранлыг Илащи затынын нурудур∗,
Дирилик суйу о гаранлыьын ичиндядир.
125. Анжаг о гаранлыг эюз ишыьыны алыр,
Сян бахышыны сахла, бура бахыш йери дейил.
Торпаьын пак алямля ня ялагяси вар?!
Гаврайыш идракы дярк етмякдя ажиздир ахы!
Цзцгаралыг мцмкцн олан шейлярдян
Ики дцнйада да ясла айрылмады, доьрусуну Аллащ билир.
Ей дярвиш, дцнйада цзцгаралыьа сябяб олан йохлуг
Ня аз, ня чох, о ахтардыьын бюйцк шящярдир (вар-дювлятдир).
Ня дейим? Ахы бу сирр чох гаранлыгдыр:
33
Created by Neevia Personal Converter trial version http://www.neevia.com
Ишыглы эежя гапгара эцндцз ичиндядир.
130. Ишыг нурлары сайрышан бу йер щаггында
Дейиляси сюзлярим вар, анжаг демямяк даща йахшыдыр.
***
Тямсил
Эцняшин чыхдыьы йери, онун гайнаьыны эюрмяк истясян,
Башга бир эюзя мющтаж олмалысан.
Чцнки бу башдакы эюздя еля эцж йохдур,
О йалныз парлаг эцняшин судакы яксини эюря биляр.
Судакы яксдя ишыг шцасы азалдыьы цчцн
Ону эюрцрсян вя анлайышын да артыр.
Йохлуг-мцтляг варлыьын эцзэцсцдцр,
Онда Щагг нурунун якси эюрцнцр.
135. Йохлуг варлыгла гаршы-гаршыйа эялинжя
Онда дярщал бир сурят эюрцнцр∗.
О бирлик бу чохлугдан эюрцндц,
34
Created by Neevia Personal Converter trial version http://www.neevia.com
Бири (бир рягямини) сайдыгжа чохалар да.
Ядяд башланьыжда бирдир,
Анжаг сайдынмы, сону билинмяз.
Йохлуьун кюкцндя щеч ня йохдур, тяртямиздир.
Буна эюря дя ондан эизли хязиня йаранды.
“Мян эизли хязиня идим∀* щядисини пясдян оху ки,
Эизли сирри эюря билясян.
140. Йохлуг-эцзэцдцр, алям-онун сурятидир
Инсан ися сурятин эюзц кимидир, эцзэцйя бахан о эюздя
эизлянмишдир.
Сян [эцзэцдяки] сурятин эюзцсян, О (Аллащ) ися эюзцн нурудур,
Бу эюзля О, эюз бябяйи олан нуру-юзцнц эюрцр.
Дцнйа инсан олмушдур, инсан да бир алям,
Бундан даща эюзял ачыглама ола билмяз.
Яэяр бу ишин кюкцня йахшы бахсан,
[Анларсан ки,] эюрян дя, эюз дя, эюрцнян дя Одур.
Мцгяддяс щядис бу мянаны анладараг.
“Мянимля эюрцр ” демишдир.
35
Created by Neevia Personal Converter trial version http://www.neevia.com
145. Дцнйаны башдан-баша бир эцзэц бил,
Онун щяр зяррясиндя йцзляржя парлаг эцняш вар.
Яэяр бир дамланын цряйини йарсан,
Ондан йцзляржя пак дяниз гопар.
Яэяр бир овуж торпаьа бахсан,
Онда минляржя инсан эюрярсян.
Аьжаганадын бядяниндяки язалар ейниля филдяки кимидир,
[Суйун бир дамжысынын] ады дамладыр, анжаг Нил кимидир.
Щяр бир буьда дяниндя, йцзляржя хырман вар,
Бир дары дяниня бир алям сыьмышдыр.
150. Аьжаганадын ганадында жан вар,
Эюз бябяйиндя эюй цзц [эизлянибдир].
Црякдяки гара нюгтя кичик олса да,
О, ики алям Аллащынын йеридир*.
Онда ики алям топланмышдыр.
[Инсаны] эащ Иблис едир, эащ да ки Адям.
Бир бах, алям бир-бириня гарышмышдыр.
36
Created by Neevia Personal Converter trial version http://www.neevia.com
Мяляк дивдя, шейтан да мялякдя [эизлянибдир].
Тохумла аьажын бары бир-бири иля нежя баьлыдырса, щяр шей дя
еляжя бирдир.
Кафирдян мюмин, мюминдян кафир тюряйир.
155. Бцтцн заман дюврляри: эцнляр, айлар, илляр-щяр шей
Бир нюгтядя топланмышдыр.
Язял эцнля ябядиййят бир-бири иля цст-цстя дцшцб,
Исанын эюйдян ениши иля Адямин йаранышы бирдир*.
Щяр бир нюгтядян бир чевря йараныр.
Бу каинат минлярля бичимдя эюрцнцр.
Щяр нюгтядян бир даиря мейдана эялир,
О щям мяркяз, щям дя дюнян чевря олур.
Яэяр кичик бир щиссяжийи йериндян гопарсан,
Бцтцн алям башдан-айаьа корланыр.
160. Щяр шей бир-бириня гарышар, [анжаг] онларын кичик бир парчасы
беля
Айаьыны имкан щяддиндян кянара гоймаз.
Ашкар олмалары (варлыглары) щяр бирини жцз’ляр аляминдя щябс
37
Created by Neevia Personal Converter trial version http://www.neevia.com
етмиш,
Кцлли алямя говушмагда онлары мяйус етмишдир.
Санки даима дюнмякдя вя дурмагдадырлар,
Щямишя дя эащ варлыьыны сойунур, эащ да она бцрцнцрляр
Щамысы да даима щям щярякятдядир, щям дя дайанмагдадыр,
Ня биринин башланьыжы, ня дя сону эюрцнцр.
Щамысы да щямишя юз варлыьыны билир,
Бу варлыгдан да Илащи дярэащына йол алырлар.
165. Щяр бир зяррянин пярдяси алтында
Жананын (Аллащын) жанлар баьышлайан эюзял цзц эизлянмишдир.
***
Гайда
Сян алям щаггында анжаг бир сюз ешитдин
Эял, сюйля эюрцм алямдян ня эюрдцн?
Сурятдян, йа мянадан ня анладын?
Ахирят нядир? Дцнйа нядир?
Де эюрцм Симург* нядир? Гаф даьы* нядир?
Бещишт, жящянням вя Яраф* нядир?
38
Created by Neevia Personal Converter trial version http://www.neevia.com
О эюрцнмяйян, щяр бир эцнц
Бир ил олан дцнйа нежя бир дцнйадир∗?
170. Ахы дцнйа еля тякжя бу эюрдцклярин дейил ки,
Мяэяр “эюрмядийиниз шейляр”* айятини ешитмямишсян?
Эял, эюстяр эюрцм Жабялга∗
∗ щарададыр?
Жабялса∗
∗ шящяринин олдуьу дцнйа щансыдыр?
Шярг, гярб щаггында бир дцшцн,
Чцнки бу алям бирдян чох дейил [шярг дя, гярб дя бирдир].
Ибн Аббасын∗
∗ “Йедди [гат] эюйц вя бир о гядяр дя йери йарадан
Аллащдыр” айяти щаггында тяфсирини
Ешит вя юзцнц йахшы таны.
Сян йухудасан вя бу эюрдцклярин хяйалдыр,
Эюрдцйцн щяр бир шей йалныз мисалдыр.
175. Гийамят эцнц сцбщ тездян ойанаркян
Анларсан ки, эюрдцкляринин щамысы зянн вя эцман имиш.
Эюзцнцн чяплийи дцзялжяк, хяйал ортадан галхжаг,
Йер дя, эюй дя дяйишяжяк.
39
Created by Neevia Personal Converter trial version http://www.neevia.com
Алямин эцняши [Аллащ] юз цзцнц ачыг-ашкар эюстярян кими
Ня Зющря улдузунун, ня Айын, ня дя Эцняшин нуру галыр.
Яэяр о эцняшдян гайайа бир гыьылжым дцшся,
Гайа бойаглы йун кими парча-парча олур.
Инди эцжцн чатдыьыны бил вя иш эюр,
Гцдрят ялдян эедяндян сонра буну билмяйин ня файдасы?!
180. Ей майаллаг ашараг айаьы палчыьа батыб галан [инсан]
Сяня кюнцл аляминдян ня сюйляйим?!
Дцнйа сяниндир, сян ися ажизсян,
Сяндян даща мящрум олунмушу кимся щеч эюрмцшмц?
Мящбуслар кими бир отагда отурмушсан,
Ажизлик яли иля юз айаьыны баьламышсан.
Гарылар кими уьурсузлуг кцнжцндя отурмушсан,
Ганмаз олмаьындан да ясла утанмырсан.
Дцнйа иэидляри юз ганына булашмышдыр,
Сян ися башыны юртцб, айаьыны беля чюля атмырсан.
185. Бу гожа гарылар дининдян* ня анладын ки,
40
Created by Neevia Personal Converter trial version http://www.neevia.com
Юзцня ганмазлыьы рява билирсян?!
Гадынларын аьыллы да, дини дя яксикдир,
Кишиляр ня цчцн онларын йолу иля эетмялидир?
Яэяр кишисянся, чюля чых вя ятрафа нязяр сал,
Габаьына ня чыхса, дурма, ондан кеч.
Эежя-эцндцз евдя галма,
Йолдаш вя миник щейваны щаггында дцшцнмя.
Хялил* кими эет, Щаггы истя,
Эежяни эцндцзя, эцндцзц эежяйя гат.
190. Улдуз, Ай вя ужа Эцняш
Щисс, хяйал вя парлаг аьылдыр.
Ей йолчу, бцтцн бунлардан кеч, йолуна давам ет,
Щямишя: “Мян батанлары [батан улдузлары] севмирям”∗, -де.
Вя йа Мусайи-Имран* кими бу йолда
“Мян Аллащам” сюзцнц ешидяня гядяр эет.
Ня гядяр ки варлыг даьы гаршыда дурур,
“Аллащым мяня эюрцн” сюзцнцн жавабы “Сян мяни эюря
41
Created by Neevia Personal Converter trial version http://www.neevia.com
билмязсян” олажагдыр∗.
Щягигят кящрябадыр, сянин варлыьынса бир саман чюпцдцр,
Яэяр варлыг даьын йохса, йол няйиня эярякдир∗?
195. Тяжялли* нуру варлыг даьына чатан кими
Даь йолдакы торпаг кими язилир, чюкцр, йох олур,
Дилянчи бир жазибя* иля шащ олур,
Бир анда даьы саман чюпцня дюндярир.
Пейьямбярин изиня дцш, меража йцксял,
Аллащын бцтцн дяллилляриня тамаша ет.
Цммищанинин* сарайындан чых,
“Мяни эюрян Аллащы, эюрмцшдцр” щядисини де.
Ики дцнйадан, онун кцнжцндяки кафдан* кеч,
Габи-гювсейнин* йанында йерляш.
200. Бу щалда няйи истясян, Аллащ веряр,
Бцтцн яшйалары олдуьу кими эюстяряр.
***
Гайда
42
Created by Neevia Personal Converter trial version http://www.neevia.com
Жаны тяжялли нуруна далан инсан цчцн
Бцтцн дцнйа ужа Танрынын китабыдыр.
Яряз*-Гур∝ан щярфляринин шякилляри, жювщяр ися щярфлярин юзц
кимидир.
Мягамлар, дяряжяляр ися охунаркян сонунда дайанылан
айятляря бянзяйир.
Онун ичиндяки щяр бир алям айрыжа бир суря кимидир.
Бири Фатищяйя*, о бири Ихласа* бянзяр.
Гуранын илк айяти Ягли-кцллдцр*,
О, китабдакы бясмяля* кимидир.
205. Икинжи айя Няфси-кцллдцр∗
∗. О, Нур айятиня∗
∗ бянзяйир.
Чыраг кими чох ишыглы, нурлудур.
Цчцнжц айя Ярши-Рящмандыр*,
Дюрдцнжцсц Айятцл-Кцрсидир*, алчагдан оху.
Онлардан сонра эюй жисимляри эялир,
Онлар да Сябцл-мясанийя* бянзяйир.
43
Created by Neevia Personal Converter trial version http://www.neevia.com
Йеня цнсцрлярин жисимляриня бах,
Онларын щяр бири эюзял айятя бянзяйир.
Цнсцрдян сонра цч мювлуд эялир,
Онларын айятляри сайа-щесаба эялмяз.
210. Ян сон енян айя Инсандыр,
Нас суряси иля Гуран баша чатмышдыр.
***
Цфцгляр щаггында фикирляшмя гайдасы
Тябият рянэарянэлийинин ясири олма,
Онлардан чых вя Аллащын йаратдыгларына бах.
Эюйлярин йаранышы щаггында дцшцн ки,
Айялярдя Аллащ сяни мядщ етсин.
О бюйцк Яршин юзцня эедян йола бах,
Эюр ки, о, ики алями дя нежя ящатя етмишдир.
Нийя она Ярши-Рящман адыны вердиляр,
Онун инсан цряйи иля ня ялагяси вардыр?
215. Нийя бу ики алям (Ярш вя цряк) даима щярякятдядир?
44
Created by Neevia Personal Converter trial version http://www.neevia.com
Нийя онлар бир ан беля дурмурлар?
Мяэяр цряк бу алями юртян Яршин мяркязидир?
Цряк онун мяркязиндяки нюгтя кимидир, Ярш ися онун ятрафында
фырланыр.
Ярш ня аз, ня чох, бир эежя-эцндцз
Сянин ятрафында дювр едир, ей дярвиш.
Даиряви жисимляр дя онунла бирэя дювр едирляр,
Бир йахшы дцшцн: Нийя онлар ейни йолу эедирляр?
Чарх кими онлар шяргдян гярбядяк
Дурмадан даима дювр едирляр.
220. Щяр эежя-эцндцз бу улу чарх (эюй)
Дцнйа ятрафында там бир дювр едир.
Онун дювр етмяси иля башга эюй жисимляри дя ейниля
Онун ятрафйында фырланырлар.
Анжаг сяккиз эюй жисми
Атлас чархынын яксиня фырланыр.
Кцрсийя бярабяр олан Затцл-бцрцждцр*,
45
Created by Neevia Personal Converter trial version http://www.neevia.com
О ня бюлцнцр, ня дя бирляшир.
Щямял*, Сявр*, Жовзя* вя Хярчянэ* (Сярятан)
Шир* вя Сцнбцля* кими [эюйдя] салхым-салхым йерляшмишляр.
225. Сонра Мизан*, Ягряб*, даща сонра Гювсдцр*,
Жядй*, Дялв* вя Щут* [да] орада эюрцнцр.
Сабит улдузлар мин ийирми дюрддцр,
Кцрсидя онларын щяр биринин юз йери вар.
Йеддинжи гат эюйцн горуйужусу Кейванындыр*,
Алтынжы гат Бяржисин* йери, мяканыдыр.
Бешинжи гат Мяррихин* йеридир,
Дюрдцнжц-дцнйаны бязяйян Эцняшиндир.
Цчцнжц гат Зющрянин*, икинжи гат Цтаридин* йеридир,
Ай да дцнйа эюйцндя гярар тутубдур.
230. Жядй вя Дялв Зцщяли ишыгландырыр,
Гювс вя Щут ися Мцштярини яввялдя вя сонда нура гярг едир.
Щямялля Ягряб Бящрамын* йериндядир,
46
Created by Neevia Personal Converter trial version http://www.neevia.com
Ясяд ися Эцняшдя сакитжя дурубдур.
Зющря улдузу Сявр вя Мизанда мяскян салмышдыр,
Цтарид ися Жовза вя Сцнбцляйя гонаг эетмишдир.
Ай Хярчянэи (Сярятаны) юзцня йолдаш сечмишдир.
Зяняб (гуйруг) ися башчы олдуьу цчцн юзцня бир дцйцн
сечмишдир.
Айын ийирми сяккиз дуражаг йери вардыр*,
Онларда дайандыгдан сонра Эцняшля гаршылашыр.
235. Ондан сонра яски щалына-хурма аьажынын яйри будаьы (айпара)
шяклиня дцшяр∗,
Бу, щяр шейи билян ужа Аллащын йазысыдыр.
Яэяр дцшцнжядя камил инсан олсан,
Щяр шейин йерли-йериндя олдуьуну эюрярсян.
Аллащ кяламы (Гур∝ан) да буйурур ки,
Щягигятя уйьун олмайан бахышлар иман зяифлийиндяндир.
Ей хам инсан, аьжаганадын варлыьында да щикмят варса,
Цтарид вя Бящрамын варлыьында щикмят олмазмы?
47
Created by Neevia Personal Converter trial version http://www.neevia.com
Анжаг бу ишин яслиня бахсан,
Эюйцн дя гцдрят сащиби Аллащын алтында олдуьуну эюрярсян.
240. Мцняжжим имандан бинясиб олдуьу цчцн дейир ки,
Щяр шей улдузларын мцхтялиф шякилляринин тясири иля олур.
О эюрмцр ки, бу фырланан чарх (эюй)
Аллащын щюкмц вя ямриня табедир.
***
Тямсил
Сян еля билирсян ки, эежя-эцндцз фырланан бу эюй
Сахсы габ дцзялдян чархдыр, онун кими дювр едир.
Амма о билик сащиби (Аллащ) щяр ан,
Палчыгдан башга бир габ дцзялдир.
Мякан вя заманда олан щяр шей
Бир устанын ялиндян чыхыбдыр вя бир дязэащдандыр.
245. Яэяр бцтцн улдузлар камал сащибидирся,
Нийя онда щяр ан нурлары азалыр вя сюнцр?
48
Created by Neevia Personal Converter trial version http://www.neevia.com
Щамысы да мцхтялиф юлчцдядир вя щярякят едир,
Нийя онлар мцхтялиф шякилдядирляр?
Нийя бязян ашаьыда, бязян дя ян ужада дайанырлар?
Эащ тякжя дурур, эащ да йан-йана дурур, бирляширляр?
Нийя эюйцн цряйи атяшля, одла долудур?
О, кимин шювгц иля йаныб-йахылыр?
Щамысы онун архасынжа пийада йола дцшмцшдцр,
Онлар эащ ужаларда, эащ да алчаглыгда эедирляр.
250. Цнсцрляр-су, йел, од вя торпаг
Эюйцн алтында юз йерлярини тутублар.
Щяр бири юз йериндя гярар тутмушдур,
Бир аддым беля юз айаьыны иряли-эери атмаз.
Бир-бириня зидд олан бу дюрд цнсцр
Мяркязляри олан тябиятля еля бирляшиб ки, щеч ким беля бир шей
эюрмяйибдир.
Онларын щяр бири варлыг вя эюрцнцшжя бир-биринин якси олса да,
Зярурятин (Аллащын) щюкмц иля бир шей олмушдур.
49
Created by Neevia Personal Converter trial version http://www.neevia.com
Онлардан цч варлыг йаранмышдыр:
Жансыз яшйа, битки, сонра да щейван.
255. Цнсцрляр щяйуланы* ортайа алмышлар,
Суфиляр кими юз варлыгларындан (сурятляриндян) чыхмышлар.
Щамысы Аллащын ямр вя щюкмц алтында
Жанла-башла дайанмыш вя Она табе олмушдур.
Жансыз яшйа Онун гязяби иля торпаьа дцшмцшдцр,
Битки Онун мящяббяти иля айаг цстя дурмушдур.
Бцтцн жанлылар сядагятля, сямимиййятля
Юз жинсляриндян оланларын ардынжа дурублар.
Щамы ядалят сащиби Аллащын щюкмцня сыьыныбдыр,
Эежя-эцндцз Ону арайыб-ахтармагдадыр.
***
Няфсляр щаггында фикирляшмя гайдалары
260. Юз яслиня (Кцлли ягля)∗ бир йахшы бах, эюр ки,
Анадан ата йаранды, сонра йеня ана олду.
50
Created by Neevia Personal Converter trial version http://www.neevia.com
Дцнйаны башдан-баша юзцндя эюр,
Варлыьын сон мярщялясини (инсаны) юндя эюр.
Инсанын суряти ян сонда йаранды,
Анжаг ики алям дя онун затынын немятини йейир.
Инсан цстцнлцйя эюря сон дейил, варлыгдан мягсяд одур, она
эюря ян сон йараныб,
Щяр шей юз затына эюря ортайа чыхыр.
Залымлыг, жащиллик (инсандакы бу сифятляр) нурун зиддидир*,
Лакин нурун мейдана чыхмасынын яламятидир.
265. Эцзэцнцн архасы паслы олунжа,
О бири тяряфиндя инсан цзц эюрцняр.
Эцняшин шцасы дюрдцнжц гат эюйдян
Йалныз йер цзцня-торпаьа юз тясирини эюстярир.
Мяляклярин ибадят етдийи Илащинин якси (шякли) сянсян,
Она эюря дя онлар сяня сяждя етдиляр.
Щяр бядянин жаны сяндядир,
Щяр шей сяня баьлыдыр.
51
Created by Neevia Personal Converter trial version http://www.neevia.com
Она эюря дя щяр шей сянин ямриня табедир,
Чцнки щяр бир варлыьын жаны сяндя эизлидир.
270. Сян варлыьын мяьзисян, алямин мяркязисян,
Юзцнц таны, бил ки, сян дцнйанын жанысан.
Цряк бядянин сол тяряфиндя олдуьу цчцн
Сяня дя мяскян Шимал гцтбцнцн дюрддя бири олду*.
Аьыл вя жан алями сянин сярмайяндир (сярвятиндир),
Йер вя эюй ися сянин зинятиндир (бязяйиндир).
Варлыьын юзц олан йохлуьа бах,
Защири варлыьын ашаьы олса да, щягигятдяки ужалыьы эюр.
Сянин он мин тябии гцввятин* вар,
Ирадя (дахили) гцввятинин ися сайы-щесабы йохдур.
275. О гцввятлярин бядяниндяки цзвлярдян,
Дамар вя синирлярдян ибарят олан алятлярля ортайа чыхыр.
Щякимляр инсан бядянини йараркян
Бу ишдян щейрятя эялдиляр.
52
Created by Neevia Personal Converter trial version http://www.neevia.com
Щеч кяс бу ишя йол тапа билмямишдир,
Щяр кяс бу ишля баьлы юз эцжсцзлцйцнц тясдиг етмишдир.
Бу цзвлярин, дамарларын щяр бири Аллащын гцдряти иля баьлыдыр,
Щяр биринин яввяли дя, сону да о адла баьлыдыр.
Бу адла варлыглар мющкям дурурлар,
Бу ады даима анырлар.
280. Щяр шейин кюкцндя О дайаныр, щяр шей Ондан йараныр,
Гайытмаг истяйяндя дя О, гапы олур.
Варлыг аляминя чыхан бир шей йерсиз-йурдсуз галараг,
Йеня дя яввял чыхдыьы гапыйа гайыдыр, ора дахил олар.
Сян она эюря бцтцн адлары билирсян ки,
Сянин варлыьын яшйалара верилмиш адларын сурятидир.
Гцдрят, елм вя ирадя сянинля
Ортайа чыхар, ей хошбяхт бяндя!
Ешидирсян, эюрцрсян, дирисян, данышырсан,
Анжаг орада ябядилик газанмаьын сяндян дейил, алямдяндир.
285. Инсан ня эюзял бир башланьыждыр ки, ян сонда йаранды,
53
Created by Neevia Personal Converter trial version http://www.neevia.com
Ня эюзял батиндир (сирдир) ки, ачыг-ашкар олду.
Сян эежя-эцндцз юз варлыьына шякк-шцбщя едирсян,
Юзцнц танымамаьын даща йахшыдыр (бу иш аьылла мцмкцн дейил).
Тяфяккцрцн сону щейрят олдуьу цчцн,
Тяфяккцр бящси дя бурада битди.
∗∗∗
Цчцнжц суал
Мян кимям? Мяня мян’дян хябяр вер,
“Юзцндян юзцня сяфяр ет” ахы ня демякдир?
Жаваб
Йеня мяндян сорушурсан ки, “мян” нядир?
Мяня мяндян хябяр вер ки, “мян” ня демякдир?
290. Мцтляг варлыьа ишарят едиляндя
Ону “мян” сюзц иля изащ едярляр.
Щягигят, варлыгдакы сурятлярдян бири шяклиндя
Ортайа чыханда сян она сюз арасында “мян” дейирсян.
54
Created by Neevia Personal Converter trial version http://www.neevia.com
Мян вя сян ясл варлыьын шяклийик (сифятийик),
Варлыг чыраьынын габынын гяфяслярийик.
Жисимляри вя рущу бир нур бил,
[О] эащ эцзэцдян, эащ да чырагдан эюрцнцр.
Сян кялмябашы “мян” сюзцнц дедикжя
Бу сюзля руща ишаря едирсян.
295. Аьылы юзцня рящбяр етдийин цчцн
Бир щиссян олан руща гапылыр, юзцнц танымырсан.
Ей хажя (аьа), эет юзцнц йахшы таны,
Кюклцк бядяндяки хястялик шишиня бянзямяз.
Сянин “мян”ин жана вя бядяня цстцн эялиб,
Бу икиси дя “мян”ин щиссяляриндян йараныб.
“Мян” сюзц йалныз инсана мяхсус дейил ки,
Сян она руща ишарядир дейясян.
Бирдяфялик варлыьындан да, варлыг аляминдян дя гуртул,
Дцнйаны бурах вя юзцн юзцня бир алям ол.
55
Created by Neevia Personal Converter trial version http://www.neevia.com
300. Варлыьы хяйал хяттиндян доьан “ща”сы
Эюрмя заманы ики эюз шяклиня дцшцр∗.
Анжаг “ща” сяси Аллащ сюзцня гошулан кими
Ортада ня йол, ня дя йолчу галыр*.
Варлыг жяннят олур, имкан жящяннямя дюнцр,
Мянля сян ися ортада бярзях* кими олуруг.
Бу пярдя сянин эюзцнцн юнцндян галхынжа
Ня мязщябин, ня дя динин щюкмц галар.
Шяриятин бцтцн щюкмляри мянля сяндян доьар,
Чцнки бу щюкмляр сянин жанына вя бядяниня баьлыдыр.
305. Мян вя сян ортадан галхынжа
Ня Кябя, ня мябяд, ня дя кился галыр.
Варлыг яйн (эюз) сюзцнцн цстцндяки хяйалдан доьан бир
нюгтядир,
Яйнин (эюзцн) тямизлянян кими ьяйн яйн олур*.
Саликин йолу ики аддымлыгдыр,
Анжаг бу йолун тящлцкяляри вардыр.
56
Created by Neevia Personal Converter trial version http://www.neevia.com
Бир аддымы защири алямдян кечмякдир,
О бири аддымы ися щягиги варлыьа йетмякдир.
Бу йердя жямля (топлу адамларла) тяк-тяк инсанлар ейнидир,
Нежя ки тяк рягями бцтцн рягямляря йайылмышдыр (бцтцн
рягямляр ондан йараныр).
310. Сян бирлийин юзц олан жямсян (топлулугсан),
Сян чохлуг шяклиндя ортайа чыхан ващидсян (бирсян).
Бу сирри о кяс билир ки,
Жцз’ аляминдян кцлл аляминя сяфяр етсин.
∗∗∗
Дюрдцнжц суал
Мцсафир∗ (йолчу), йол эедян кимдир?
Кими камил инсан адландыраг?
Жаваб
Бир дя дедин ки, йолда сяфяр едян кимдир?
Юз яслиндян хябярдар олан кясдир.
57
Created by Neevia Personal Converter trial version http://www.neevia.com
Йолчунун йол алмасыны онун нюгсаны вя ейби атараг
Имкан аляминдян важибя доьру эедиши бил.
315. Мцсафир о кясдир ки, йолда тез эедяряк
Тцстцдян тямизлянмиш од кими варлыьыны тямизляйир.
Эялдийи йолун (бирлик аляминдян варлыг дцнйасына эялишинин) якс
истигамятиня эедяряк
Мярщяляляри бир-бир ашыр вя камил инсан олур.
***
Гайда
Биринжи, бил ки, инсан нежя йаранды?
Камил инсан сявиййясиня нежя эялиб чатды?
Яввял жансыз бир варлыг щалында йаранды,
Сонра ялавя едилмиш рущла билик сащиби олду.
Сонра Аллащын гцдряти иля щярякятя эялди,
Даща сонра ися Илащи лцтфц иля ирадя сащиби олду.
320. Ушаглыгда йеня бу алями щисс етди,
Онда (инсанда) бу алямля баьлы ачыг-ашкар дуйьулар йаранды.
58
Created by Neevia Personal Converter trial version http://www.neevia.com
Инсанда бу хцсусиййятляр бир гайдайа дцшжяк
О, жцзляр аляминдян кцлл аляминя цз тутду.
Гязяб вя шящвят щиссляри дя йаранды,
Онлардан да пахыллыг, тамащкарлыг вя ловьалыг щиссляри баш
галдырды.
Инсанда пис сифятляр ортайа чыхды,
О, вящши щейвандан, дивдян дя пис олду.
Бу ян ашаьы нюгтя тяняззцля эетди,
Вя вящдят нюгтясинин гаршысында дайанды.
325. Бу пис ишляр эет-эедя чохалды вя
Инсан илк алям олан бирлик дцнйасы иля гаршы-гаршыйа эялди.
Яэяр бу тялядя баьланыб галса,
Йолуну азмагда щейвандан да ашаьы олажаг.
Йох яэяр рущ аляминдян бир ишыг эялся,
Жязбянин* бярякяти вя йа дялилин юзцнц эюстярмяси иля,
Инсанын цряйи Илащи лцтфи иля сирдаш олар,
Эялдийи йолла да эери гайыда биляр.
59
Created by Neevia Personal Converter trial version http://www.neevia.com
Инсан жязбя вя йа йягин дялили иля
Щягиги имана йол тапар.
330. Пис адамларын дцшдцйц сижжиндян* чыхар.
Йахшы адамларын йери олан иллийиня* доьру цз тутар.
О анда тювбя едяряк йахшы сифятляр газанар,
Сечилмиш Адям ювладлары жярэясиня гошулар.
Пис сифятлярдян тямизляняр,
Идрис пейьямбяр* кими эюйя галхар.
Пис сифятлярдян гуртулан кими
Нущ кими дозцм вя мятанят сащиби олар.
Жцз’и гцдрятини кцлли гцдрятдя (Аллащ ирадясиндя) йох едяряк
Хялил кими Танрыйа сыьынар.
335. Ирадяси Аллащын ризасы иля бирляшяр,
Муса кими улу бир гапыйа доьру эедяр.
Юз билийиндян гуртулар,
Иса пейьямбяр кими эюйя йцксяляр*.
Бирдяфялик юз варлыьыны йох едяр,
60
Created by Neevia Personal Converter trial version http://www.neevia.com
Ящмядин ардына дцшяряк меража йцксяляр.
Сон нюгтя (инсанлыг нюгтяси) яввял нюгтяйя (Мцтляг варлыьа)
чатан кими
Орайа ня мяляк, ня дя пейьямбяр сыьар.
***
Тямсил
Пейьямбяр эцняш кими, вяли ай кимидир,
Онлар “еля бир ан эялир ки, Аллащла бярабяр олурам” щалында
(мягамында) гаршы-гаршыйа эялирляр.
340. Пейьямбярлик камалда (мцкяммялликдя) щяр шейдян сафдыр,
Вилайят онунла йаранар, пейьямбярин вилайяти эизлянмяз∗.
Вилайят вялидя эизли олмалыдыр,
Анжаг пейьямбярдя айдын эюрцняр*.
Вяли пейьямбяря гошулараг она йолдаш олар,
Вилайят аляминдя пейьямбяря мящрям (йахын) олар.
Бу гайда иля о, “Аллащы севирсиниз”* мягамындан
“Мяня итаят един ки, Аллащ да сизи севсин”∗ мягамына йол тапар.
61
Created by Neevia Personal Converter trial version http://www.neevia.com
О хялвят мягамында Аллащын севимлиси олар,
Бцтцн варлыьы иля Аллащын жазибясиня говушар.
345. Вяли мяна бахымындан пейьямбяря охшайар,
Анжаг мяна бужаьында абиддир, ибадят ящлидир.
Вялинин иши о заман тамамланар (камала йетяр) ки,
Йенидян башладыьы йеря гайыдар.
***
Гайда
О кяс камил инсандыр ки,
Султан ола-ола гулун ишини эюряр.
Йоллар кечиб, мясафяляр ашдыгдан сонра
Аллащ онун башына хилафят тажы гойар.
Йох оландан (фянадан) сонра йеня вар (бяга) олар,
Йолун сонуна чатдыгдан сонра йеня яввяля гайыдар.
350. Шярияти юзцня ич палтары едяр (она бцрцняр),
Тяригяти ися цст палтары едяр (онунла бязяняр).
Щягигяти онун затынын йери бил,
Кцфрля иман онун затында бирляшяр.
62
Created by Neevia Personal Converter trial version http://www.neevia.com
Эюзял яхлагла танынар,
Елми, тямизлийи, мюминлийи иля мяшщур олар.
Бцтцн бунларын щамысы Ондадыр, анжаг О, щамыдан узагдадыр,
Илащи гцббянин алтында, юртцкдя эизлянмишдир.
***
Тямсил
Йетишмямиш бадамын габыьыны сойсан,
Онун ичи тамам корланар.
355. Анжаг еля ки йетишди, габыьыны сойуб чыхарсан,
Ясла корланмаз, габыгсыз даща йахшыдыр.
Шярият габыгдыр, щягигят ися ичдир,
Бу икисинин арасы да тяригятдир.
Салик (йолчу) йолда шяриятя ямял етмяся, юзцня хялял эятиряр,
Еля ки ичи йетишди, габыгсыз даща эюзялдир.
Ариф адам юз щягигятиня говушжаг
Онун ичи йетишяр, габыьы сойулар.
Онун вцжуду (варлыьы) бу алямдя дура билмяз,
63
Created by Neevia Personal Converter trial version http://www.neevia.com
Чыхыб эедяр вя ясла бир даща эери дюнмяз.
360. Яэяр бир даща габыьа бцрцнся, эцняш кими парлайар,
Бу габыгда йени бир дюврцнц едяр.
Судан вя торпагдан еля бир аьач бюйцйяр ки,
Онун будаьы бцтцн эюйляри ашыб кечяр.
О тохум йенидян цзя чыхар.
Аллащын лцтфц иля бири йцз олар.
Бир нюгтя кими олан тохум бюйцйцб хяття бянзяйян бир аьаж
олар,
Нюгтядян хятт, хятдян даиря шяклиня дцшяр.
Салик бу даирядя камил олан кими
Ахырынжы нюгтя дя яввялинжи нюгтяйя чатар.
365. Йеня дя пярэар кими фырланар,
Яввялки кими дювр едяряк сон нюгтяйя чатар.
Мясафяни бир дяфя там баша вурунжа
Аллащ онун башына хилафят тажы гойар.
Бу, мяна бахымындан тянасцх дейил,
64
Created by Neevia Personal Converter trial version http://www.neevia.com
Бунлар тяжяллийя аид эюрцнтцлярдир.
Бириндян сорушмушлар ки, нящайят нядир?
Демиш ки, инсанын башландыьы йеря дюнмясидир.
***
Гайда
Пейьямбярлик Адямля башланды,
Пейьямбярлярин сонунжусу (хатями) иля баша чатды.
370. Нюгтянин икинжи дяфя дювр етмяси кими,
Пейьямбяр дя [бу алямдян] сяфяр етдикдян сонра вилайят
башланды.
Вялилийин там зцщуру да сон вяли иля олажагдыр,
Алямин дювр етмяси дя онунла тамамланажагдыр∗.
Бцтцн вялилярин варлыглары онун (сонунжунун) цзвляри кимидир,
О, кцллдцр, диэярляри ися жцз’дцр.
Онун сонунжу пейьямбярля баьлылыьы олдуьу цчцн
Цмуми рящмят дя онунла зцщур едяр.
О, ики алямин дя рящбяри олар,
Адям ювладлары ичярисиндян хялифя олар.
65
Created by Neevia Personal Converter trial version http://www.neevia.com
***
Тямсил
375. Еля ки эцняшин нуру эежядян айрылды,
Сцбщ чаьы башлар, эцн чыхар вя ян йцксяк нюгтяйя чатар.
Сонра фырланан чархын дювр етмяси иля
Эцняш гярбя доьру яйиляр, ахшам дцшяр, эцн батар.
Пейьямбярин нуру язямятли бир эцняшдир,
О эцняш эащ Мусадан, эащ да Адямдян эюрцндц.
Яэяр дцнйанын тарихини охусан,
Бу мярщяляляри бир-бир билярсян.
Эцняшдян йеря щяр ан бир кюлэя дцшдц,
Бунлар динин йцксялмяси цчцн бир пилля олду.
380. Мящяммяд пейьямбярин(с.) заманы эцняшин ян йцксяк
нюгтядя дурдуьу вахт иди,
Буна эюря дя [о щязрят] щяр жцр кюлэя вя гаранлыгдан
тямизлянмишди [кюлэяси йох иди]*.
66
Created by Neevia Personal Converter trial version http://www.neevia.com
Эцняш ян йцксяк нюгтядя дцмдцз дураркян
Юндя, архада вя солда, саьда кюлэя олмаз.
О, Аллащ йолунда дайанаркян
“Ямр едилдийин кими дцз ол”* ямри иля гамятини дцз тутурду.
Онун щеч бир гаранлыг кюлэяси йох иди,
О, эюзял бир Илащи нуру, Аллащ кюлэяси иди!
Гибляси гярбля шярг арасында иди,
Она эюря дя нурлара гярг олмушду.
385. Щятта шейтан да она тяслим олмушду*,
Кюлэя айаьынын алтына эиряркян эизлянмишди.
Бцтцн дяряжяляр, рцтбяляр онун айаьынын алтында иди,
Йер цзцндякилярин варлыьы онун кюлэяси иди.
Онун нурундан вилайят кюлэя салды,
Гярбля шярг бярабяр олду.
Яввял йаранан щяр бир кюлэяйя гаршы
Ахырда башга бир кюлэя мейдана чыхды.
Инди цммятдян чыхан щяр бир алим
67
Created by Neevia Personal Converter trial version http://www.neevia.com
Ондан яввялки пейьямбярин гаршылыьыдыр [онун сиррини билир].
390. Пейьямбярлик о щязрятля камала йетдийи цчцн
О, щяр щансы бир вялидян цстцндцр.
Вилайят (вялилик) дя вялилярин сонунжусу иля тамамланыр,
Бу гайда иля илк нюгтя сон нюгтяйя дюнцр.
Онун сайясиндя йер цзцндя ямин-аманлыг олур,
Жансызлар да, жанлылар да онун бярякяти иля жанланар, камала
чатар.
Дцнйада бир няфяр дя олсун кафир галмаз,
Щягиги ядалят бяргярар олар.
О, вящдят сирриня бяляд олар, Аллащы таныйар,
Онун жисминдя Аллащын щягигяти эюрцняр.
***
Бешинжи суал
395. Вящдят сирриня ким бяляд олду ахы?
Ариф олан няйи билир ахы?
Жаваб
68
Created by Neevia Personal Converter trial version http://www.neevia.com
Вящдят сирриня о кяс бяляд олду ки,
Йол бойу дайанмадан щягигятя доьру эетди.
Арифин цряйи варлыг сиррини билир,
Мцтляг варлыьы да о эюрцр.
Щягиги варлыгдан башга бир варлыг танымаз,
Юз варлыьыны варлыг саймаз, ялиндян веряр.
Сянин варлыьын башдан-баша тикан вя чюр-чюпдцр,
Бунларын щамысыны цряйиндян ат, тямиз ол.
400. Эет, гялб евини сцпцр,
Севэили цчцн орада йер щазырла.
Сян орадан чыхан кими о эяляжяк,
Сяня цзцнц сянсиз эюстяряжяк.
Нафилялярля (даими ибадятля) Илащи мящяббятини газанан кяс
Гялб евини “ла” (йохдур) сюзц иля сцпцряр*.
Беляжя сечилмиш инсанларын йерини газанар,
“Мянимля дуйар”, “мянимля эюрцр” сирринин яламятлярини биляр.
69
Created by Neevia Personal Converter trial version http://www.neevia.com
Онда варлыгдан азажыг бир ейиб, пислик галса,
Щягигят дяряжясиня эедиб чата билмяз.
405. Вящдятя мане олан шейляри юзцндян узаглашдырмайынжа
Гялб евинин ичиня нур эялмяз.
Бу алямдя вящдятя мане олан шейляр дюрд олдуьу цчцн,
Онлардан тямизлянмяк гайдасы да дюрддцр:
Биринжиси, бядянин вя палтарларын тямизлянмясидир,
Икинжиси, гялбин шярдян вя шякк-шцбщядян тямизлянмясидир.
Цчцнжцсц, пис хасиййятляри тярк етмякдир,
Бу хасиййятлярля инсан щейвана дюняр.
Дюрдцнжцсц, сиррин башгасындан тямизлянмясидир [башгасына
сирр ачмамагдыр],
Бунунла да саликин сейри-дювр етмяси тамамланыр.
410. Ким ки бу тямизлик гайдаларына йийялянир,
Сюзсцз ки, Аллащла данышмаьа лайиг олур.
Сян юз варлыьыны тамамиля тярк етмяйинжя
Намазын нежя намаз сайыла биляр?
70
Created by Neevia Personal Converter trial version http://www.neevia.com
Еля ки затын, ичин бцтцн писликлярдян тямизлянди,
Онда намазын эюз нуру олур.
Арада щеч бир фярг галмаз,
Арифля*(билянля) мяруф (билинян) тамамиля бир олар.
***
Алтынжы суал
Яэяр “мяруф” (билинян) вя “ариф” (билян) пак затдырса
(Аллащдырса),
Онда бу бир овуж торпаьын башындакы севда нядир?
Жаваб
415. Аллащын немятляриня гаршы нашцкцрлцк етмя,
Сян щягигяти анжаг Щаггын нуру иля эюря билярсян.
Ондан башга, ня “мяруф”, ня дя “ариф” вар-буну йахшы бил.
Амма торпаг эцняшин истилийиндян эцж алыр.
Зярря эцняшин истилийиня вя эцняшин нуруна
Ещтийаж дуйур. Бурада тяяжжцблц ня вар ки?
Йарадылдыьын заманы бир йадына сал,
71
Created by Neevia Personal Converter trial version http://www.neevia.com
Орадан бу дцшцнжянин яслини билирсян.
Аллащ кимя демишди: “Мян Ряббиниз дейилямми?”*
О анда: “Бяли, Ряббимизсян”,* дейян ким иди?
420. Палчыглар йоьурулан эцндя
Гялбя дя иман гиссясини йаздылар.
О йазыны яэяр бир дяфя охусан,
Истядийин шейи билярсян.
Сян дцнян бяндялик ящдини баьламышдын,
Анжаг [бу эцн] наданлыг едяряк [ону] унудурсан.
Аллащ кяламы [Гур’ан] она эюря назил олду ки,
О, сянин илк ящдини йада салсын.
Яэяр сян Аллащы о заман (яввялдя) эюрмцшсянся,
Йеня Ону бурада эюря билярсян.
425. Бу эцн бурада Онун сифятлярини эюр ки,
Сабащ Онун затыны да эюря билясян.
Йохса нащаг йеря зящмят чякмя,
Эет, Гур’андан “доьру йола йюнялдя билмязсян”* айятини динля.
72
Created by Neevia Personal Converter trial version http://www.neevia.com
***
Тямсил
Яэяр йцз ол рянэлярдян данышыб ,
Дялил-сцбут эятцрсян, йеня дя анаданэялмя кор она инанмаз.
Аь, сары, гырмызы, йашыл-бцтцн рянэляр
Онун нязяриндя гарадан башга рянэ дейил.
Ахы анадянэялмя заваллы кор
Эюз щякиминин кюмяйи иля нежя эюря биляр?!
430. Аьыл да ахирят дцнйасыны эюрмяк мясялясииндя
Анаданэялмя кор кимидир.
Инсанда аьылы ашан еля бир кейфиййят вар ки,
Эизли сирляри онунла билир.
Аллащ жаны вя бядяни даш вя дямирдя олан
Атяш кими йаратмышдыр.
Дашла дямир бир-бириня дяйяндя
Онларын нурундан ики алям ишыгланар.
73
Created by Neevia Personal Converter trial version http://www.neevia.com
Онларын бирляшмясиндян бу сирр ашкар олур,
Буну ешитдинми, эет юзцнля чарпыш.
435. Илащи йазысынын нцсхяси сянсян,
Истядийни юзцндя ахтар.
***
Йеддинжи суал
“Янялщягг” сюзц щансы мянада дейилмишдир?
О мцтляг рямз олан сюз бош-бошунамы дейилмишдир?
Жаваб
“Янялщягг” мцтляг шякилдя сирляри ачмагдыр,
Аллащдан башга, ким “янялщягг” дейя биляр?!
Алямин бцтцн зярряляри Мянсур кимидир [“янялщягг” дейир],
Сян онлары истяр сярхош, истярся дя йухулу щесаб ет.
Даима буну зикр етмякдя, тясбищ чевирмякдядирляр,
Щамы бу мянайа эюря айаьа галхыр.
440. Яэяр истясян ки, бу, сянин цчцн асан олсун,
“Еля бир шей йохдур ки…”∗ айятини оху.
74
Created by Neevia Personal Converter trial version http://www.neevia.com
Сян дя юзцнц щяллаж едиб варлыг памбыьыны атарсан
Щяллаж кими бу сюзц дейярсян.*
Шякк-шцбщя памбыьыны гулаьындан чыхар,
Ващид∗
∗ вя Гящщар* олан Аллащын сясини динля.
Сяня Аллащдан фасилясиз олараг сясляр эялир,
Сян нийя гийамят эцнцнц эюзляйирсян?
Еймян вадисиня эет ки, гяфилдян
Бир аьаж сяня: “Мян Аллащам”, -десин.
445. Бир аьажын “янялщягг” демяси доьру гябул едилирся,
Бир хошбяхт инсанын буну демяси нийя ахы йахшы олмасын?
Цряйиндя шцбщяси олмайан щяр кяс
Йягин билир ки, варлыг анжаг бирдур.
Мянлик (мян демяк) Аллаща йарашыр,
Чцнки о, эизли бир сирдир вя щеч бир тясяввцря сыьмаз.
Аллащда икилик йохдур,
О щязрятин йанында мянлик, бизлик, сянлик йохдур.
75
Created by Neevia Personal Converter trial version http://www.neevia.com
***
Гайда
Мян, биз, сян вя о-щамысы бир шейдир,
Чцнки бирликдя щеч бир айырдетмя, фярг олмаз.
450. Бошлуг кими варлыьы олмайан кясдя
Янялщягг йалныз бир сяс-сядадыр.
О, Илащи щягигяти иля ябядидир, варлыьында щяр шей йох олмушдур,
Бу мягамда “сцлук” (йолчулуг), “сейр”* (йол) вя “салик”* (йолчу)
бирляшир.
“Щцлул” вя “иттищад” башгасындан тюряйир,
Вящдят ися “сейр”дян доьур, тюряйир.
Варлыгдан айрылмаг тяяййцн* демякдир,
Ня Аллащ бяндя олмушдур, ня дя бяндя Аллащла бирляшмишдир.
“Щцлул” вя “иттищад” цчцн бурада имкан йохдур,*
Чцнки бирликдя икилик бир-бириня зиддир.
455. Инсанларын варлыьы вя чохлуьу эюрцнцшдядир,
Еля щяр эюрцнян щягигят дейил ки!
76
Created by Neevia Personal Converter trial version http://www.neevia.com
***
Тямсил
Гаршына бир айна гой,
Она бах вя бир сурят эюр.
Бир даща бах, эюр ки, о, ня сурятдир?
Ня будур, ня дя о, бяс онда бу, кимдир?
Мян юз варлыьымла мцяййян олдуьум цчцн
Билмирям ки, кюлэям нядир?
Йохлуг варлыгла ахы нежя бирляшя биляр?
Ишыгла гаранлыг бир арада ола билярми?
460. Мадам ки кечмиш эетмишдир-йохдур, эяляжяк заман, ай вя ил
ися щяля эялмямишдир,
Онда хятдяки нюгтя кими олан индики замандан башга ня вар?
Кечиб эедян бир хяйали нюгтядир,
Анжаг сян онун адыны ахан чай гойурсан.
Мяндян башга, бу сящрада щеч ким йохдур,
Мяня де эюрцм ки, сяс-сяда нядир?
77
Created by Neevia Personal Converter trial version http://www.neevia.com
Яряз йох олур, жювщяр дя ондан ибарятдир,
Де эюрцм яряз юзц иля нежя бирляшя биляр?
Жисимляр узунлуг, ен вя дяринликдян мейдана эялир.
Йохлугдан варлыг нежя йарана биляр?
465. Бцтцн алямин ясли дя [еля] бу жцрдцр,
Билдинми, еля ися иман эятир, имандан йапыш.
Аллащдан башга, доьрудан да, диэяр бир варлыг йохдур
Истяр: “О, Щагдыр”, -де, истярся дя: “Мян Щаггам”, -де.
Хяйал вя тясяввцрляри варлыгдан (эерчякликдян) айыр,
Сян юзэя дейилсян, юзцнц таны.
***
Сяккизинжи суал
Нийя мяхлуга (йарадылмыша) васил (говушан) дейирляр?
Онун йол алмасы, мянзиля чатмасы нежя щасил олур?
Жаваб
78
Created by Neevia Personal Converter trial version http://www.neevia.com
Аллащын вцсалы (говушмасы) халгдан айрылмагдыр,
Юзцня гаршы биэаня олмаг Аллаща йахын олмагдыр.
470. Мцмкцн юз цзяриндяки имкан тозуну силжяк
Важибдян башга бир шей галмаз.
Щяр ики алямин варлыьы хяйал кимидир,
Аллащын варлыьы гаршысында ики алям йох кимидир.
[Аллаща] говушан мяхлуг дейил,
Камил инсан беля сюз демяз.
Йохлуг бу гапыйа нечя йол тапа биляр?
Щяр шейин Рябби иля торпаьын ня ялагяси вар?
Йохлуг нядир ки, Аллаща говушсун,
Сейр вя сцлук йолу иля Она чатсын?
475. Яэяр бу мянанын дяринлийиня варсан,
Дярщал [тювбя едиб] “ястяьфцруллащ” дейярсян.
Сян йохсан, йохлуг да даима щярякятсиздир,
Йох олан мцмкцн Важибя нежя говуша биляр?
Щеч бир жювщяр ярязсиз мювжуд ола билмяз,
79
Created by Neevia Personal Converter trial version http://www.neevia.com
Яряз нядир? Ики заман ичиндя ябяди гала билмяйян бир шей
кимидир.
Бу барядя китаб йазан щикмят сащибляри
Узунлуьу, ени вя дяринлийи олан шейя жисим дедиляр.
Щяйула нядир? Мцтляг йохлугдан башга бир шей дейил,
Онунла сурят (шякил) ашкар олур.
480. Щяйуласыз сурят ортада олмадыьы цчцн
Щяйула да сурятсиз, йохлугдан башга бир шей дейил.
Алямдяки жисимляр бу ики йохдан йаранмышдыр,
Онлара аид мялум олан бир шей дя йохдур.
Мащиййятя юлчцб-бичяряк, диггятля бах,
Онун юзцндя ня йохлуг, ня дя варлыг мювжуддур.
Имкан аляминя щягигят эюзц иля нязяр сал,
Варлыгсыз (Аллащын варлыьы олмадан) о, йохлугдан башга бир шей
дейил.
Варлыг юз камалы иля щяр йеря йайылмышдыр,
Бу эюрцнянляр етибар едиляси бир шейдир.
80
Created by Neevia Personal Converter trial version http://www.neevia.com
485. Етибар едиляси (эюзя тябии эюрцнян) шейляр дя мювжуд дейил,
Ядяд чохдур, анжаг сайыласы бир шей йохдур.
Дцнйада мяжази варлыгдан башга бир варлыг йохдур,
Онун иши башдан-баша ойун-ойунжагдыр.
***
Варлыьын шякилляри щаггында тямсил
Дяниздян бир бухар йухары чыхар,
[Сонра] Аллащын ямри иля [йаьыша дюняряк] сящрайа еняр.
Эцняшин шцасы эюйцн дюрдцнжц гатындан
Ашаьы енир ки, онунла [йаьышла] бир-бириня гарышсын.
О, йаьышы, суйу исидир вя йенидян йухары галхыр (бухарланыр),
Дяниз суйуна говушур.
490.
Торпаг вя щава да онлара (суйа, бухара) гарышан кими
Йашыл, тязя, эюз охшайан биткиляр жцжярир.
Битки дя жанлылара гида олараг юз варлыьыны дяйишир (щейвана
чеврилир),
Ону (щейваны) инсан йейир вя йени бир дяйишиклик ортайа чыхыр.
81
Created by Neevia Personal Converter trial version http://www.neevia.com
Шякилдян-шякля дцшяряк бир нюгтя олур
Ондан да йенидян инсан мейдана чыхыр.
Нитги олан няфясин нуру бядяня йайылан кими
Бир инжя, лятиф вя айдын жисим йараныр.
Ушаг олур, сонра эянжлик, орта йашлылыг вя гожалыг йашларына
чатыр,
Аьыл, фикир газаныр, билик вя тядбир сащиби олур.
495. Сонра пак Танры щцзурундан яжял вахты йетишир,
Пак рущ пак йеря говушур, торпаг торпаьа гарышыр.
Алямин бцтцн зярряляри битки кимидир,
Щяйат дянизинин бир дамласыдыр.
Заман кечдикжя йеня яслиня гайыдыр,
Щяр шейин сону йеня башланьыжы кими олур.
Варлыгларын щяр бири мяркязя (яслиня) доьру эедир,
Тябият онлары бу фани варлыгда сахламаз.
Бирлик бир дяниз кимидир, лакин ганла долудур,
Ондан минлярля мяжнун (чыльын) дальа жошмагдадыр.
82
Created by Neevia Personal Converter trial version http://www.neevia.com
500. [Щикмятя] бах: дяниздян гопан бир йаьыш дамласы
Нежя шякилдян-шякля дцшдц, нечя адлар газанды:
Бухар, булуд, йаьыш, ням вя эил,
Битки, щейван вя камил инсан.
Бунларын щамысы яввялжя бир су дамласы иди,
Бцтцн бу варлыглар ондан мейдана эялди.
Дцнйада щяр шейи-аьылы, няфси, эюйц, улдузлары
Яввялдян ахырадяк о бир су дамласы бил.
Эюйцн, улдузларын да яжяли чатанда
Бцтцн варлыг йохлугда йох олуб эедир.
505. Бир дальа гопан кими дцнйа йох олур,
“Санки дцнян бунлар йох имиш”* айяти ортайа чыхар.
Эюзцнцн юнцндян хяйал бирдяфялик галхар (йох олар),
Аллащдан башга, дцнйада бир кимся галмаз.
О заман сяня дя йахынлыг щасил олур,
Сян юз варлыьындан ял чякяряк севэилийя говушурсан.
83
Created by Neevia Personal Converter trial version http://www.neevia.com
Говушмаг бурада хяйалы арадан галдырмаг демякдир,
Башгасы (хяйал) эюзцнцн юнцндян галхан кими вцсал чаьы
йетишир.
Демя ки, мцмкцн имкан аляминдян галхды,
Ня мцмкцн Важиб олур, ня дя Важиб мцмкцн олур.
510. Мяна аляминдя ужа олан адам
Демяз ки, бу, щягигятлярин дяйишмясидир.
Гаршында минляржя сурятя бцрцнмцш варлыг вар,
Эет, эялиш-эедишини диггятля дцшцн.
Инсанын жцз’и вя кцлли варлыьына аид бящси
Бир-бир ашкаржа вя эизлижя сюйляйяжяйям.
***
Доггузунжу суал
Мцмкцнцн Важибя говушмасы нядир?
Йахынлыг-узаглыг, чохлуг-азлыг ня демякдир?
Жаваб
84
Created by Neevia Personal Converter trial version http://www.neevia.com
Мяндян щядис (йени хябяр) ешит, ня бирини артырмыш, ня дя бирини
яксилтмишям,
Сян она йахын олдуьуна эюря ондан узаг дцшцбсян.
515. Варлыг юзцнц йохлуг аляминдя эюстярдийи цчцн
Ондан йахынлыг-узаглыг, азлыг-чохлуг щаллары йаранды.
Йахын одур ки, она варлыг ишыьы дцшдц,
Узаг ися варлыгдан узаг дцшян йохлугдур.
Яэяр Илащи нуру сяня чатса,
Сяни юз варлыьындан гуртарар.
Бу варлыг-йохлугдан газанжын ня олур?
Бундан эащ горхуйа дцшцр, эащ цмидвар олурсан.
Аллащы таныйан Ондан горхмаз,
Ушаг юз кюлэясиндян горхар.
520. Яэяр йола дцшмцшсянся, сяндя горху [щисси] галмаз,
Яряб аты юзцня гамчы вурдурмаз.
Сянин жящянням одундан ня горхун вар ки?
Ахы бядянин дя, жанын да варлыгдан тямиздир.
85
Created by Neevia Personal Converter trial version http://www.neevia.com
Саф гызыл одда парылдайар,
Ичиндя гарышыг бир шей йохдурса, онун няйи йанажаг ки?!
Гаршында юзцндян башга, бир шей йохдур,
Анжаг юз варлыьындан горх, чякин.
Яэяр юз варлыьына баьланыб галсан,
Дцнйа сяня башдан-баша пярдя олар.
525. Сян варлыг даирясинин ян ашаьы щиссясисян,
Сян бирлик нюгтясинин там гаршысындасан.
Дцнйадакы бцтцн варлыглар сяндя мейдана чыхмышдыр,
Она эюря дя шейтан кими дейирсян: “Мяним кими ким вар ки?”
Она эюря дейирсян: “Мяним ихтийарым юзцмдядир,
Бядяним бир миник аты, жаным ися цстцндяки атлыдыр”.
Бядянин жиловуну жанын ялиня вердиляр,
Она эюря дя бцтцн йцкляри мяним цзяримя гойдулар.
Билмирсян ки, бу йол атяшпярястликдир,
Бцтцн бу бяла вя уьурсузлуглар варлыгдандыр.
530. Ей жащил киши, олмайан бир варлыгда
86
Created by Neevia Personal Converter trial version http://www.neevia.com
Щансы ихтийар ола биляр?
Варлыьын башдан-баша йохлугдан ибарятдир,
Дцшцнмцрсян ки, ихтийарын щарадан ола биляр?
Варлыьы юзцндян олмайан бир кясин
Варлыьы йахшы вя йа пис ола билярми?
Ики алямдя щеч еля бир кяс эюрдцнмц ки,
Бир ан гямсиз, кядярсиз шадлыьа сащиб олсун?
Ким бцтцн цмидляриня говушду?
Ким ябяди камала сащиб олду?
535. Мяртябяляр, дяряжяляр ябядидир, лакин она лайиг оланлар
Аллащын ямринин алтындадыр, галиб дя анжаг Танрыдыр.
Щяр йердя Аллащын яламятини эюр,
Айаьыны юз щяддиндян кянара гойма.
Юз-юзцндян соруш ки, бу тале, гисмят нядир?
Ондан сонра бил ки, тале сащиби кимдир.
Жябрдян* башга йолу сечянляр цчцн
Пейьямбяр буйурду ки, онлар атяшпяряст кимидирляр.
87
Created by Neevia Personal Converter trial version http://www.neevia.com
Атяшпярястляр: “Бир Йяздан*, бир дя Ящримян* вар”, -дедийи
кими
Бу ахмаг надан да дейир ки, биз вя мян варыг.
540. “Ишляри биз эюрцрцк” демяк мяжазидир,
Щяр щансы бир шейля инсанын баьлы олмасы, щягигятдя, бир ойунойунжагдыр.
Сян йох икян эюряжяйин ишляри йаратдылар,
Сяни бу иш цчцн сечдиляр.
Аллащ юз гцдряти иля щяр шейи йерли-йериндя йаратмыш,
Юз елми иля истядийи кими щюкм етмишдир.
Жаны вя бядяни йаратмадан юнжя
Щяр кяс цчцн бир иш мцяййян етмишдир.
Бири йедди йцз, мин ил итаят етди,
Сонда бойунуна лянят щалгасыны кечирди.
545. Бири эцнащдан нур вя сяфа эюрдц,
Чцнки тювбя етди вя “сечилмиш гул” олду.
Бундан даща тяяжжцблц одур ки, бу, ямр едилян шейи тярк етди,
88
Created by Neevia Personal Converter trial version http://www.neevia.com
Илащи лцтфляриндян бящрялянди, рящмятя говушду.
О бири ися гадаьан едилмиш шейя эюря лянятлянди.*
Илащи! Сянин ишин нежя дя эюзялдир, чцнки щеч бир суал доьурмур.
Улу Йараданын ишляри эюзялдир вя ябядидир,
Бу ишляр щяр щансы бир шейля мцгайися едилмяз вя мянтигя
сыьмаз.
Язял аляминдя ня олду ки, ей аьылсыз адам,
Бири Мящяммяд, о бири Ябу Жящл* олду.
550. Аллащ цчцн “нийя”, “ня цчцн” дейян кяс
Мцшрик кими юз сащибиня гаршы налайиг сюз демишдир.
“Нийя”, “ня цчцн”,-дейя сорушмаг Она йарашар,
Бяндянин етираз етмяйя щаггы йохдур.
Аллащылыг-ужалыг, бюйцклцк демякдир,
Аллащын ишляриндя бир сябяб йери олмасы лайиг сайылмаз.
Аллащлыьа йарашан [иш] лцтф вя гязябдир,
Бяндялик цчцн ися зцлм вя йохсуллуг эюрмякдир.
Инсанлыьын кярамяти ещтийаждан, зярурятдян доьур,
89
Created by Neevia Personal Converter trial version http://www.neevia.com
Онун нясиби (пайы) ихтийарына гойуландур.
555. Онун ясла юзцндян щеч бир иши олмаз,
[Анжаг] Аллащ ондан йахшы вя пис ишлярини сорушар.
Онун щеч бир ихтийары йохдур, ямря табедир,
Нежя дя йазыгдыр, анжаг Илащи ямрини йериня йетирмяйя
мяжбурдур.
Бу, зцлм дейил-елмин, ядалятин сюзцдцр.
Бу, язаб дейил-лцтфцн, мярифятин юзцдцр.
Шярият щюкмлярини йериня йетирмяйи сяня она эюря щяваля етдиляр
ки,
Сяня мяжази бир варлыг вердиляр.
Аллащын сяня щяваля етдикляри ишлярдя ажиз оланда
Бирдяфялик арадан галхарсан (йох оларсан).
560. Юзцндян тамамиля гуртуларсан,
Аллащла зянэин оларсан, ей дярвиш.
Жаным-эюзцм, эет, варлыьыны Аллащын йазысына тяслим ет,
Гисмятинля, талейинля разылаш.
90
Created by Neevia Personal Converter trial version http://www.neevia.com
***
Онунжу суал
О ня дяниздир ки, сащили елмдир (сюздцр)?
Онун дибиндян нежя эювщяр щасил олур?
Жаваб
Варлыг бир дяниздир, сюз дя онун сащилидир,
Сядяфи-щярф, жаващири (инжиси)-црякдяки биликдир.
Щяр дальасы Аллащын буйруглары вя Пейьямбярин кяламларындан
Минляржя ири вя дяйярли инжи чыхарар.
565. Щяр ан ондан минляржя дальа гопур,
[Анжаг] бир дальасы беля яксилмяз.
Елмин варлыьы о дяниздян эялир,
Онун дцррцнцн сядяфи сяс вя щярфлярдир.
Мяналар бура енинжя
Онларын сурятя бцрцнмяси зяруридир.
***
91
Created by Neevia Personal Converter trial version http://www.neevia.com
Тямсил
Ешитмишям ки, нисан* айында
Омман дянизиндян сядяф цзя чыхар.
Дянизин дибиндян йухары галхар,
Дянизин цстцндя аьзыны ачыб дурар.
570. Дяниздян бир бухар галхар,
Аллащ-тааланын ямри иля йеня [су олуб] ашаьы еняр.
Сядяфин аьзына бир нечя дамжы дцшяр,
Сонра онун аьзы йцзлярля дцйцнля баьланар.
[Сядяф] цряйи долу щалда [севиняряк] дянизин дибиня далар,
О йаьыш дамжысы бир дцрр олар.
Дальыж дянизин дибиня далараг,
Орадан гиймятли бир инжи чыхарар.
Сянин бядянин-сащил, варлыьын ися дяниздир,
Онун бухары-Илащи немяти, йаьыш ися Аллащын адлары щаггында
елмдир.
92
Created by Neevia Personal Converter trial version http://www.neevia.com
575. Аьыл-о бюйцк дянизин дальыжыдыр,
Онун щейбясиндя йцзляржя инжи вардыр.
Цряк-елмин габы кимидир,
Црякдяки билийин сядяфи ися сяс вя щярфдир.
Няфяс парлаг шимшяк кими чыхараг щярфляри апарар,
О щярфляр динляйянин гулаьына чатар.
Сядяфи сындыр, ичиндяки гиймятли дцррц чыхар,
Габыьы ат, онун йахшы ичини эютцр.
Лцьят сюз йарадылыжылыьы иля, нящв вя сярфля* бирэя
Щярфин ятрафында долашар.
580. Бцтцн юмрцнц буна щяср едян кяс
Язиз щяйатыны бош-бошуна кечирди.
Гоздан йашыл габыг ялиня кечмишдир,
Габыьы соймайан ичини яля эятиря билмяз.
Бяли, габыгсыз щяр щансы бир мейвянин ичи йетишмяз,
Дин елми защири билийин юзцдцр (ичидир).
Жан гардаш, юйцд динля,
93
Created by Neevia Personal Converter trial version http://www.neevia.com
Эет, жанла-башла елм йолунда чалыш.
Билик сащиби щяр ики дцнйада ужалыр,
Кичик олса беля, йеня дя билийин кюмяйиля бюйцклцк газаныр.
585. Щалла, зювгля йериня йетирилян иш
Гал елминдян* гат-гат йахшыдыр.
Амма су вя эилдян мейдана эялян ямял
Кюнцл иши олан билийя бянзямяз.
Эюр бир жисимля жан арасында ня фярг вар?
Буну гярб, о бирини ися шярг щесаб ет.
Ондан да ямяллярин щалыны бил,
Гал елми иля щал елминин* ня дяряжядя [фяргли] олдуьуну анла.
Дцнйайа мейл едян билик елм дейил,
О билийин суряти вар, анжаг мянасы йохдур.*
590. Билик ясла тамащла [дцнйайа баьлылыгла] бир йердя ола билмяз,
Яэяр мяляк истяйирсянся, ити юзцндян узаглашдыр.
Дини биликляр мяляк яхлагындан йараныр,
Ит тябиятлиляря кюнцлдя йер олмаз
94
Created by Neevia Personal Converter trial version http://www.neevia.com
Мустафанын щядиси дя ахы еля будур,
Йахшы динля, ялбяття ки, белядир.
Мяляк, ичиндя шякил олан евя
Ясла гядям басмаз∗.
Эет, кюнцл евини тямизля ки,
Ора илк юнжя мяляк эясин вя гонаьын олсун.
595. Ондан [мялякдян] мирас билийини ялдя ет,
Ахирят дцнйасы цчцн якин як.
Илащи китабыны мянлийиндян вя каинатдан оху,
Бцтцн эюзял вя ясас яхлагларла бязян.
***
Гайда
Эюзял хасиййятлярин биринжи шярти ядалятдир,
Ондан сонра ися щикмят, иффят (паклыг) вя шцчаятдир.
Щикмятли олмаг-сюздя вя ямялдя доьру олмагдыр,
Бу дюрд хасиййятя сащиб олан кяс
95
Created by Neevia Personal Converter trial version http://www.neevia.com
Жандан, црякдян щикмяти газанмыш олар,
Ня чох зиряк (гочаг) олар, ня дя ки, алданар.
600. Шящвятини иффятля (паклыгла) юртяр,
Сюндцрцлмцш од кими ону юзцндян йох едяр.
Гочаг олар; алчаглыьы да, тякяббцрц дя юзцня йахын гоймаз,
Цряйиндя ясла ня горхуйа, ня дя гызьынлыьа йер олар.
Амалы, гайяси ядалят олдуьу цчцн
Онда зцлм олмаз, хасиййяти эюзял олар.
Бцтцн йахшы кейфиййятляр онда вардыр,
Бир ишдя ня ифрата варар, ня дя ону йарымчыг гойар.
Щяр шейдя ортаны эюзлямяк дцз йол кимидир.
Щяр ики тяряфи дя санки жящяннямин дибидир.
605. Бу йол инжяликдя тцкя, итиликдя гылынжа бянзяр,
О йолдан ня кечмяк, ня дя цстцндя дайанмаг олар∗.
Ядалятин бир зидди [о бирилярин ися ики зидди] олдуьу цчцн
Щамысынын бир йердя [дюрд хасиййятин] йедди зидди вардыр.
96
Created by Neevia Personal Converter trial version http://www.neevia.com
Щяр ядядин алтында бир сирр эизлянибдир,
Буна эюря жящяннямин гапылары да йеддидир.
Жящянням зцлм едянляр цчцндцр,
Ядалятин йери дя щямишя жяннятдир.
Ядалятин явязи нур вя рящмятдир,
Зцлм ися лянят вя зцлмятя лайигдир.
610. Йахшылыг ядалятдян доьар,
Ядалят жисим (бядян) цчцн ян цстцн камалдыр.
Бир чох шейляр бирляшиб бир мцряккяб яшйа ямяля эятирдийи цчцн
Онун жцз’ляринин бир-бириндян айрылмасы мцмкцн дейил.
Бу жцр шейляр бясит (садя) бир яшйайа бянзяйир,
Онларын бир жцз’ц (щиссяси) о бири жцз’ц иля бирляшир.
Амма рущла бядянин бирляшмяси буна бянзямяз,
Чцнки рущда бядянин хцсусиййятляри йохдур.
Су вя торпаг (бядян) тамамиля саф оланда
Аллащдан она ялавя бир жан да верилир.
615, Бядянин жцз’ляри (торпаг, су, йел вя од) бярабяр щалда бир97
Created by Neevia Personal Converter trial version http://www.neevia.com
бириня гарышанда
Она (бядяня) жан аляминин ишыьы дцшцр.
Жан шцасынын бядяня дцшмяси
Эцняшин йер цзцнц ишыгландырмасына бянзяйир.
***
Тямсил
Эцняш эюйцн дюрдцнжц гатында олмасына бахмайараг,
Онун ишыьы йер цзцня щяйат верир.
Цнсцрлярин (улдузларын) тябиятляри (кейфиййятляри) эцняшдя йохдур,
Улдузлар ня исти, ня сойугдур, ня гуру, ня дя йашдыр.
Бцтцн цнсцрлярин исти вя йа сойуг олмасы,
Аь, гырмызы, йашыл, ал вя сары олмасы
тясириндяндир.
онун
(эцняшин)
620. Цнсцрляр дцнйасында онун щюкмц ядалятли бир падшащын
щюкмц кимидир.
[Амма] демяк олмаз ки, [эцняшин ишыьы] цнсцрлярин харижиндя,
йа да дахилиндядир.
98
Created by Neevia Personal Converter trial version http://www.neevia.com
Цнсцрляр уйьун бир шякилдя бирляшяряк эюзялляшяндя
“Данышан няфс”* она ашиг олду.
Диндя мяняви бир никащ мейдана чыхды,
“Кцлли няфс”* инсана дцнйаны мещр (кябин пулу) кими верди.
Онларын [бядянля “данышан няфс”ин] бирляшмясиндян
Фясащят, биликляр, нитг, йахшы яхлаг вя эюзяллик мейдана чыхды.
Мялащят дя бянзярсиз бир дцнйадан
Гайьысыз бир ринд кими чыхыб эялди.
625. Эюзяллик юлкясиня байраьыны санжды,
Бцтцн алямин низамыны позду, гарышдырды.
Эащ эюзяллик атына миняряк ганадланар,
Эащ да сюзц иля кяскин гылынжа бянзяр.
Инсанда оланда она мялащят дейярляр,
Сюздя оланда ися бялаьят дейярляр.
Истяр вяли вя шащ олсун, истярся дя дярвиш вя пейьямбяр
Щамы Онун щюкмцнцн алтында гярар тутубдур.
Эюзяллярин цзцндя ня сирр вардыр?
99
Created by Neevia Personal Converter trial version http://www.neevia.com
Бу йалныз эюзяллик дейил, де эюрцм нядир?
630. Аллащдан башгасы цряк овлайа билмяз,
Аллащлыгда щеч кяс ортаг ола билмяз.
Шящвят щарадан инсанларын гялбини чякя биляр?
Бу, щаггын бязян батил сурятиндя эюрцнмясиндян башга бир шей
дейил.
Щяр бир йердя тясир едянин Аллащ олдуьуну бил,
Щяддиндян кянара айаьыны узатма.
Щагг Аллащ палтарында эюрцнся, ону щягиги дин бил,
Щагг батил сурятиндя эюрцнся, ону шейтан иши бил.
***
Он биринжи суал
Кцллдян даща чох олан о жцз нядир?
О жцз’я щансы йолла эетмяк олар?
Жаваб
635. Варлыьы кцллдян чох олан жцз’ бил,
100
Created by Neevia Personal Converter trial version http://www.neevia.com
Мювжуд олан кцллдцр, о да щяр шейин яксинядир.
Мювжуд оланларын чохлуьу защиридир,
Щягигятдя ися щамысы бирдир.
Кцллцн варлыьы чохлугдан эюрцндц,
О, вящдятдя (бирдя) эизлянян бир жцз’дцр.
Кцллцн щягигятдя бир варлыьы йохдур,
Мювжуд олан варлыьын щягигятиня ещтийажы олан бир шейдир.
Кцлл защирян сох эюрцнся дя,
Юз жцз’цндян сайжа кичикдир.
640. Важиб олан Йарадан варлыьын бир щиссяси дейилми?
Бцтцн мювжуд варлыглар Она табе дейилми?
Кцллцн варлыьы вящдятин (тяк бир щягигятин) чохлу сайда
зцщурундан йараныр,
Чох олан шей чохлугдан эюрцнцр.
Бир чох шейлярдян ибарят олан варлыг яряздир,
Яряз ися яслиндя йохлуьа говушур.
Кцллцн щяр бир жцз’ц онда йох олан кими
101
Created by Neevia Personal Converter trial version http://www.neevia.com
Кцллцн юзц дя о анда йохлуьа дюнцр.
Дцнйа бир кцллдцр вя бир эюз гырпымында
Ики заман ичиндя дя йох олур.
645. Йеня дя бир дцнйа мейдана эялир,
Щяр ан йер вя эюй йох олур [вя йенидян йараныр].
Щяр ан жаван гожалыр, кющня даьылыр,
Щяр анда бир щяшр (юлцлярин дирилмяси) вя няшр (гийамят эцнц)
олур.
Щеч бир шей ики ан ичиндя галмыр,
Инсан юлдцйц анда йеня дя дирилир.
Амма бюйцк гийамят бу, дейил,
Чцнки бу, ямял эцнц, о ися жяза эцнцдцр.
Онунла бунун арасында чох фярг вар, унутма!
Юзцнц наданлыьа гойма!
650. Эениш мялуматла (тяфсилатла) ижмал арасындакы фяргя диггят
йетир,
Саат, эцн, ай, ил арасында фярги эюр.
102
Created by Neevia Personal Converter trial version http://www.neevia.com
***
Тямсил
Яэяр буну анламаг истясян,
Бил ки, сяндя дя юлмяк-дирилмяк вар.
Дцнйада ашаьыда, йухарыда ня варса,
Онун щамысынын нцмуняси сянин бядяниндя вя жанында да
вардыр.
Дцнйа да сянин кими бир мцяййян шяхсдир,
Сян онун жаны кимисян, о да сянин бядянин кимидир.
Инсанын цч жцр юлцмц вардыр:
Бири, щяр ан мцмкцндцр: тябияти етибариля юлмясидир.
655. Икинжиси, инсанын юз истяйи иля юлмясидир,
Цчцнжцсц ися, яжяли эяляндя юлмясидир.
Юлцм-дирим бир-биринин якси олдуьу цчцн
Щяйат (йашамаг) да цч жцрдцр.
Дцнйа юз истяйи иля юлмяз,
Бцтцн алямдя о йалныз сяня мяхсусдур.
103
Created by Neevia Personal Converter trial version http://www.neevia.com
Амма дцнйа да щяр ан дяйишир,
Ахырда яввялдяки кими олур (йох олур, сонра йеня дя вар олур).
Мящшярдя щяр ня олажагса,
Сяндя дя онун бянзяри олур.
660. Бядянин йер кимидир, башын ися эюйя бянзяр,
Дуйьуларын улдуз, жанын эцняш кимидир,
Бярк сцмцклярин даьа бянзяр,
Тцклярин битки, ял-айагларын аьаж кимидир.
Гийамят эцнц йер цзц нежя титряйирся,
Бядянин дя юлцм вахты пешманлыгдан тир-тир ясяжяк.
Бейинин думанлы олур, жанын гаралыр,
Дуйьуларын улдузлар кими сюнцк олур.
Тцклярин дибиндяки дешиклярин щяр бири тярдян бир дянизя дюнцр.
Сян дя о дяниздя ялсиз-айагсыз гярг олурсан.
665. Ей йазыг адам, жан веряркян
Сцмцклярин сцстлцкдян бойанмыш йуна дюняр, даьылар∗.
104
Created by Neevia Personal Converter trial version http://www.neevia.com
Айагларын бир-бириня долашар,
Бцтцн жцт язалар бир-бириндян айрылараг тяк галар.
Рущ бядяндян там айрыланда
Йер цзцня бянзяйян бядянин “дцмдцз бир гала олур вя сян
эюрмяйяжяксян”.*
Дцнйанын вязиййяти дя еля бу жцр олур,
Юлцм заманы юзцн кечирдийин щаллар онда да олур.
Варлыг Аллащындыр, башга щяр шей фанидир,
Онун бяйаны “Сябцл-мясани”дядир (Гур’ани-Кяримдядир).
670. “Йер цзцндя олан щяр кяс фанидир*” айяти буну бяйан етди,
“Лакин онлар йени йарадылыш барясиндя шцбщя ичиндядирляр”* айяти
дя буну ашкар етди.
Ики алямин йарадылмасы вя йох едилмяси
Адям оьлунун (инсанын) йарадылмасы вя дирилмяси кимидир.
Щямишя халг йени бир йарадылышдадыр,
Юмрц узун олса да, бу, белядир.
Щямишя Аллащ-тааланын хейир-бярякят вя немяти
Юз ад-саны иля нур сачар, тяжялли едяр.
105
Created by Neevia Personal Converter trial version http://www.neevia.com
О тяряфдян щямишя йаратмаг вя тякмилляшдирмяк олар,
Бу тяряфдян ися щяр ан йениляшмяк, дяйишмяк олар.
675. Лакин бу дцнйада щяйат бится дя,
Ахирят дцнйасында щяр шей галар.
Эюрдцйцн щяр бир шейдя щюкмян
Мяна вя сурят бахымындан ики алям вардыр.
Биринжийя (бу дцнйайа) говушмаг айрылыьын юзцдцр,
О бири (ахирят) ися Аллащдандыр-сонсуздур.
Варлыгдан доьан сурятляр защиря (сурятлярдян эюрцнян варлыьа)
уйьун эялся,
Илк эюрцнмя йери олан бу дцнйада сон йаранан ахирят дцнйасы
эюрцняр.
Сонсузлуг варлыьын адыдыр, лакин
Онун олдуьу йеря башгалары сакин олсалар,
680. Бу алямдя гцввят бахымындан ня варса,
О алямдя щямишялик щярякят едяжякдир.
***
106
Created by Neevia Personal Converter trial version http://www.neevia.com
Гайда
Сяндян яввял мейдана чыхан щяр бири иши
Эюрдцкжя алышыр вя бажарыг газанырсан.
Щяр бир иши, истяр файдалы, истяр зярярли олсун,
Щяр дяфя йериня йетирдикдя няфсиндя бир алышганлыг щасил олур.
Щаллар адят шяклини алдыгда хасиййятя чеврилир,
Мейвяляр йетишян вахт гохулу олур.
Инсанлар сяняти, пешяни бу гайда иля юйрянди,
Дцшцнжялярини дя беляжя бир-бириня баьлады.
685. Адят щалына дцшян бцтцн ишляр вя сюзляр
Гийамят эцнцндя ашкар олар.
Бядян палтарыны сойунаркян
Ейиб вя щцнярляр бирдяфялик ашкар олур.
Бир бядянин олур, амма кин-кцдурятсиз,
Суда щяр шейин якси эюрцндцйц кими, онда да щяр сурят
эюрцняр.
107
Created by Neevia Personal Converter trial version http://www.neevia.com
Онда црякдян кечян щяр шей эюрцняр,
“Бцтцн сирлярин ашкар олажаьы эцн”* айятини ужадан оху.
Йеня дя хцсуси алямя уйьун олараг,
Сянин яхлагын (хасиййятин) жисим вя шяхсляр шяклиня эюрцняр.
690. Бу йердя цнсцрцн гцввятиндян
Цч варлыг (минераллар, биткиляр, щейванлар) мейдана эялдийи кими,
Сянин бцтцн яхлагын да жан аляминдя
Эащ нурлар щалына, эащ да жящянням щалына эиряр.
Варлыгдан тяяййцн (ашкар олма, эюрцнмя) галхар,
Эюз юнцндя ня ужалыг, ня дя алчаглыг галар.
Ябядиййят йурдунда юлцм галмаз,
Жисимля (бядянля) жан ейни бир рянэя дюняр.
Айаьын, башын, эюзцн дюнцб цряк олар,
Эилин (торпаьын) суряти гаранлыгдан тямизляняр.
695. Аллащын нуру сянин варлыьында юзцнц эюстяряр, тяжялли едяр,
Улу Танрыны ашкар эюрярсян.
Ики алями дя бир-бириня вурарсан,
108
Created by Neevia Personal Converter trial version http://www.neevia.com
Билмирям ки, даща ня мястликляр едярсян?!
“Рябби онлара ичирдяжякдир”* айятинин мянасы щаггында дцшцн,
Тямизлик, юзцнц саф етмяк (юзцндян гуртулмаг) ня демякдир.
Ня эюзял шярбятдир, ня эюзял ляззят! Нежя дя эюзял зювгдцр!
Бу ня щейранлыгдыр, ня дювлят! Нежя эюзял шювгдцр!
Юзцмцзц тярк етдийимиз о ан нежя дя хошдур!
Мцтляг бир зянэинлийя говушаг вя варлыг жящятдян дярвиш олаг.
700. Ня дин галсын, ня аьыл, ня тягва∗
∗ галсын, ня дя ки идрак!
Мяст щалда вя щейранлыг ичиндя йеря сяриляк.
Жяннят, щури вя ябядиййятин бурада ня дяйяри вар ки?
Биэаня (кянар) адам онсуз да о хялвят йеря сыьышмаз.
Цзцнц эюрян кими о мейдян ичдим,
Бундан сонра ня олажаьыны билмирям.
Щяр мястликдян сонра бир хумарланма щалы олур,
Буну дцшцняркян цряк ганла долду.
***
109
Created by Neevia Personal Converter trial version http://www.neevia.com
Он икинжи суал
Яввяли олмайанла (гядимля) сонрадан йарадылан (мцщдяс) бирбириндян нежя айрылды ки,
Бу, алям олду, о бири ися Танры олду?
Жаваб
705. Яввяли олмайанла сонрадан йарадылан, яслиндя, бир-бириндян
айры дейил,
Сонрадан йарадылан Мцтляг варлыьын (Аллащын) бир парчасыдыр,
юзцнцн варлыьы йохдур.
Щяр шей Ондан ибарятдир, бу (сонрадан йарадылан) ися Янга*
гушу кимидир,
Аллащдан башга, щяр шей варлыьы олмайан гуру бир аддыр.
Йохлуьун мювжуд олмасы мцмкцн олан бир шей дейил,
Варлыг мювжудлуг бахымындан ябядидир.
Ня о, бу олур, ня дя бу, о олур.
[Буну билсян] бцтцн чятин ишляр сяня асан олар.
Дцнйанын юзц, яслиндя, етибар олунмуш бир шейдир,
110
Created by Neevia Personal Converter trial version http://www.neevia.com
Даирядя дювр едяряк ону йарадан бир нюгтя кимидир.
710. Эет, бир атяш нюгтясини чевир,
Щямин нюгтя сцрятля дювр етдийи цчцн сян ону даиря шяклиндя
эюрцрсян.
Бир сайылса, ондан бир чох рягям ортайа чыхар,
Анжаг сайылан бир щеч дя рягямлярин чохлуьу иля чохалмаз.
Аллащдан башга, щяр шейин сюзцнц бурах,
Юз аьлынла буну [Мцтляг варлыьы] ондан [йарадылмышлардан] айыр.
Хяйала бянзяйян варлыг дцнйасы щаггында ня шцбщян вар?
Бирликдя икилийин олмасы мцмкцн дейил.
Йохлуг да варлыг кими бирдир,
Бцтцн чохлуг дцнйасы [Аллащла] баьлылыьындан йаранмышдыр.
715. Мювжуд олан шейлярин бир-бири иля якслийи вя чохлуьу
Бугялямуна бянзяйян бу имкан аляминдян мейдана эялди.
Щяр бир шейин варлыьы тяк олдуьу цчцн
Бу, Аллащын ващидлийиня, тяк олмасына бир шащиддир.
***
111
Created by Neevia Personal Converter trial version http://www.neevia.com
Он цчцнжц суал
Мяна сащибинин эюзя, додаьа
Ишаря етмякдя мягсяди нядир?
Илащи севэиси иля йашайан щал ящли
Сач, хятт (цздяки зяриф тцк) вя халда ня ахтарыр?
Жаваб
Бу дцнйада эюрцнян щяр бир шей
О алям эцняшинин шякли (суряти) кимидир.
720. Дцнйа сач, тцк, хал вя гаш кимидир,
Щяр шей юз йериндя, мягамында йахшыдыр.
Аллащын тяжялли етмяси эащ жамал (эюзяллик), эащ да жялал
(бюйцклцк) васитясиля олур.
Цз вя сач о мяналара бир ишарядир.
Аллащ-тааланын сифятляри лцтф вя гязябдир,
Эюзяллярин цз вя сачында да бу икиси вардыр.
Бу ешидилян сюзляр щисс етдийимиз шейляря ишаря олдуьу цчцн
112
Created by Neevia Personal Converter trial version http://www.neevia.com
Илк юнжя мювзумуз дуйдуьумуз шейляр щаггындадыр.
Мяна аляминин сону йохдур,
Сюз онун сонуну щарадан эюря биляр?
725. Зювгдян мейдана эялян мянаны
Сюз нежя анлада биляр?
Кюнцл ящли мянаны изащ едяркян
Она охшар анламын кюмяйи иля мянаны йозур.
Чцнки дуйьуларымызла гаврадыгларымыз мяна аляминин еля бир
кюлэясидир ки,
Бу, (дуйдуьумуз алям) ушаьа, о бири (мяна алями) ися дайяйя
бянзяр.
Мянжя, йозулан сюзляр
Чатдырмаг истядйимиз мяналары изащ етмяк цчцндцр.
Щамынын билдийи мяналардан сечилян фяргли йозумлары
Ади инсан нежя билсин?
730. Мяна сащибляри аьыл дцнйасына нязяр салараг
Орадан сюзляри яхз етдиляр.
113
Created by Neevia Personal Converter trial version http://www.neevia.com
Аьыллы инсан сюз вя мянайа енинжя
Мянайа ян уйьун эялян сюзц сечир.
Анжаг [сюзц мянайа] там бянзятмяк мцмкцн дейил,
Бу йолда нащаг йеря ялляшмя, сакит отур.
Бу мясялядя щеч ким сяни гынамаз,
Бурада Щагдан башга, мязщяб (фикир) сащиби йохдур.
Анжаг ня гядяр ки аьылын башындадыр, амандыр, чалыш ки,
Шярият гайдаларына ямял едясян.
735. Кюнцл ящлиня йалныз цч щалда эялишиэюзял сюз демяйя ижазя
вар:
Фяна (тамамиля юзцндян кечмя), мяняви сярхошлуг, шиддят вя
зярурят.
Бу цч щалы билян кяс
Сюзлярин нежя дейилдийини, няйя дялалят етдийини дя анлайар.
Сяндя вяждя эялмяк щалы йохдурса,
Наданлыьа вя тяглидя уйуб кафир олма.
Щягигят щаллары мяжази олмаз,
Щяр кяс тяригятин сирлярини тапа билмяз.
114
Created by Neevia Personal Converter trial version http://www.neevia.com
Ей дост, щягигят ящлиндян мянасыз сюз чыхмаз,
Анжаг буну йа сезмяк, йа да онларын сюзлярини тясдиг етмяк
лазымдыр.
740. Сяня сюзлярин имканлары вя мяналарындан данышдым,
Яэяр аьылын башындадырса, анларсан.
Мяналарда сон нятижяйя, мягсядя диггят йетир,
Бу мясялядя лазым олан щяр шейя бир-бир ямял ет.
Сюзлярдян бянзятмя йолу иля лазым оланлары сеч,
О бири мяналарындан тямизля.
Бу гайда ясаслы шякилдя гябул едилдийи цчцн
Буна аид даща бир нечя мисал эюстярим.
***
Эюзя вя додаьа ишаря
Бах, бир эюр, эюзялин эюзцндян няляр олур,
Бу мясялядя лазым олан щяр шейя ямял ет.
745. Онун эюзцндян хястялик вя мястлик мейдана эялир,
115
Created by Neevia Personal Converter trial version http://www.neevia.com
Лялиндян (додаьындан) варлыьын юзц ортайа чыхыр.
Онун эюзцндян бцтцн црякляр мяст вя хумардыр,
Додаьындан бцтцн жанлар эизлянибдцр.
Онун эюзцндян бцтцн црякляр йаралыдыр,
Лял додаьы хястя жана шяфадыр.
Эюзцня дцнйа эюрцнмяся дя,
Додаьы щяр ан бир лцтф эюстярир.
Бир ан юз лцтфц иля црякляри охшайыр,
Бир ан да чарясизляря чаря едир.
750. Шухлуьу иля суйа, торпаьа жан верир,
Цфцрмякля эюйляря од салыр.
Онун щяр наз-гямзяси бир тяля вя дян олмушдур,
О бахыша эюря щяр кцнждя-бужагда бир мейхана гурулмушдур.
Гямзяси иля варлыьы гарят едир,
Юпцшц иля йенидян варлыьы дикялдир.
Эюзцндян ганымыз даима гайнайыб-жошур,
Додаьындан жанымыз даима щейрят ичиндядир.
116
Created by Neevia Personal Converter trial version http://www.neevia.com
Эюзцнцн гямзяси иля цряк овлайыр,
Додаьы ишвя иля жана жан артырыр.
755. Эюзц иля додаьындан узаглашмаг истядикдя
Бу бири “йох” дейир, о бири “бяли”.
Гямзяси иля алямин ишини битирир,
Юпцшц иля щяр ан жан охшайыр.
Ондан бир наз-гямзя, биздян ися жан вермяк,
Ондан бир юпцш, биздян ися юпцб сормаг.
Бир эюз гырпымында алямдя инсанлар бир-бириня дяйди, гийамят
гопду,
Рущундан рущ цфцрмяси иля Адям йаранды.
[Инсанлар] онун эюзц иля додаьы щаггында дцшцндцкляриндян
Дцнйада мейпярястлийи (шяраба сяждяни) юзляриня пешя етдиляр.
760. Ики эюзцня дя бцтцн алям эюрцнмяз олуркян
Она нежя йуху эяля биляр, о, нежя мяст ола биляр?
Бизим щамымызын варлыьы йа мястликдир, йа да йуху,
Алямлярин Ряббинин йуху иля ня баьлылыьы вар?
117
Created by Neevia Personal Converter trial version http://www.neevia.com
Аьыл бундан йцз дяфя щейрятя дцшдц,
Танры нийя: “Бизим эюзцмцзцн алтында бюйцйясян,”*-деди.
Сача ишаря
Жананын зцлфцня (сачына) даир сющбят чох узундур,
Бу барядя данышмаьа дяйярми? Ора ахы сирр йеридир!
О гыврым сачын сющбятини мяндян сорушма,
Мяжнунларын (дялилярин) зянжирини тярпятмя.
765. Дцнян эежя, доьрусу, онун бой-бухунундан сюз салдым,
Сачынын ужу мяня деди: -“Бу сюзц унут!”
Бу сачлар дцз олмагдан чох, яйридир,
Буна эюря дя щягигяти ахтаранын йолу долашыьа дцшдц.
Бцтцн црякляр онун цзцндян зянжиря баьландылар,
Бцтцн жанлар ондан ютрц язаба дцшдцляр.
Йцз минлярля цряк щяр тяряфдян о сачлардан асылмышдыр,
Бир цряк беля онун щалгасындан гуртула билмяди.
Яэяр о гара сачыны ачыб даьытса,
118
Created by Neevia Personal Converter trial version http://www.neevia.com
Дцнйада бир кафир беля галмаз.
770. Вя яэяр сачыны щеч тярпядиб даьытмаса,
Дцнйада бир мюмин беля галмаз.
Сачларынын щалгасы фитня тяляси олдуьу цчцн
Шухлугла онун башыны бядяниндян айырды.
Яэяр сачы кясилмишся, ня гям?
Ахы эежя гысаларса, эцндцз узанар.
О сачларла аьыл карванынын йолуну кясди,
Юз яли иля юзцня дцйцн вурду.
Сачы бир ан беля арам олмаз,
Эащ сабащы ачар, эащ да ахшамы эятиряр.
775. Цзц вя сачларындан йцзлярля эежя-эцндцз доьар,
Сачлары ня гярибя ойунлар чыхарар!
О ятирли сачын эюзял гохусу ятрафа йайылан кими
Адямин палчыьы дярщал йоьурулду.
Бизим цряйимиздя дя о сачдан бир нишаня вар,
Бир ан беля онун кими сакит дурмаз.
119
Created by Neevia Personal Converter trial version http://www.neevia.com
Мящз онун цзцндян щяр ан бир иши йенидян башладым,
Юз жанымдан цмидими цздцм.
Сачлары она эюря беля пяришандыр ки,
Цряк онун цзцндян алышыб-йаныр.
***
Хяття (цздяки зяриф тцкя) ишаря
780. Бурада цз Танры эюзяллийинин яламятидир.
Хятдян мягсяд Онун бюйцклцк гапысыдыр.
Цзц эюзял бир хятт чякяряк:
“Биздян башга эюзял йохдур”,-деди.
Хятти жан алямини йашыллыьа бцрцдц,
Она эюря дя адыны ябядилик йурду гойдулар.
Сачынын гаралыьындан эцндцзц эежя сай,
Хяттиндян дирилик чешмясини арайыб-ахтар.
Хятти дирилик суйуну нежя ичирся,
Сян дя Хызыр* кими о судан ич.
120
Created by Neevia Personal Converter trial version http://www.neevia.com
785. Яэяр цзцнц вя хяттини эюрсян, шцбщясиз ки,
Бирликдяки чохлуьу бир-бир биляр, анларсан.
Сачындан йеня дя дцнйанын ишини анларсан,
Хяттиндян эизли сирляри охуйарсан.
Эюзял цзцндя хяттини эюрянляр олду,
Мяним кюнлцм ися онун цзцнц хяттиндя эюрдц.
Онун цзц “Сябцл-мясани”дир,
Щяр бир щярфи мяналар дянизидир.
Онун щяр бир тцкцнцн алтында
Сирляр аляминдян минлярля елм дянизи эизлянибдир.
790. Жананын су кими лятиф вя эюзял цзцндяки хяття бахыб
Гялбиндяки Илащи яршини (эюйцнц) эюр.
***
Хала ишаря
О цздяки нюгтяйя бянзяйян тяк хал
Бцтцн варлыьы ящатя едян даирянин мяркязи, дцз ортасыдыр.
121
Created by Neevia Personal Converter trial version http://www.neevia.com
Ики дцнйа даирясинин хятти ондан мейдана эялди,
Адямин мянлик вя кюнцл даиряси дя ондан мейдана эялди.
Гара бир нюгтя суряти олан ганларла долу кюнцл
О хал цзцндян дярдли вя йаралыдыр.
Халына эюря цряйин щалы йалныз гана булашмагдыр,
О мянзилдян дя (додагдан) кянара чыхмаг мцмкцн дейил.
795. Щеч бир чохлуг бирликдян кянара чыхмаз,
Бирлийин яслиндя ики нюгтя олмаз.
Билмирям ки, онун халы гялбимизин сурятидир,
Йохса гялбимиз онун эюзял цзцндяки халын сурятидир?
Онун халынын сурятиндян цряк мейдана эялди,
Йохса цряйин суряти орадан эюрцндц?
Цряк онун цзцндядир, йохса о, црякдядир?
Бу долашыг сирр мяним цчцн юртцлц галды.
Яэяр бизим бу цряйимиз о халын сурятидирся,
Онда нийя о, мцхтялиф щаллара дцшцр?
122
Created by Neevia Personal Converter trial version http://www.neevia.com
800. Эащ хумар эюзц кими харабдыр,
Эащ да сачы кими изтираб ичиндядир (пяришандыр).
Эащ о айа бянзяр цзц кими ишыглыдыр,
Эащ да гара халы кими гаранлыгдыр.
Эащ мясжид олур, эащ да килсядир,
Эащ жящянням олур, эащ да бещиштдир.
Эащ йеддинжи гат эюйдян даща ужадыр,
Эащ да торпаг галаьынын алтына дцшцр.
Защидлик вя мюминликдян сонра йенидян
Шярабы, шамы вя эюзяли арайыб-ахтарыр.
***
Он дюрдцнжц суал
Шяраб, шам вя эюзялин мянасы нядир?
Мейханайа дцшмяк ахы ня демякдир?
Жаваб
Шяраб, шам вя эюзял еля мянанын юзцдцр ки,
123
Created by Neevia Personal Converter trial version http://www.neevia.com
Щяр бир сурятдя юзцнц эюстярир.
Шяраб вя шам црфан нурунун зювгцдцр,
Щеч кимдян эизли олмайан эюзяли эюр.
Бурада шярабдан мягсяд шцшя чыраг, шам-ишыгдыр.
Эюзял ися рущлар нурунун парылтысыдыр.
О эюзялдян Мусанын цряйиня еля бир гыьылжым дцшдц ки,
Шярабы-од, шамы-аьаж олду.
810. Шяраб, шам вя жам (шяраб габы) Ясра эежясинин* нурудур,
Эюзял дя щямин “Айяти-Кцбрадыр” (Мящяммядин (с.) эюрдцйц
бюйцк дялиллярдир).
Шяраб, шам вя эюзял-цчц дя [бурада] щазырдыр,
Эюзял севмякдя сайгысызлыг етмя ща!
Сянсизлик шярабыны бир ан башына чяк ки,
Бялкя варлыьынын ялиндян гуртуласан.
Мей ич ки, сяни юзцндян гуртарсын,
Бир дамжы бойда олан варлыьыны дянизя говушдурсун.
Жамы севэилинин цзц олан шярабы ич,
124
Created by Neevia Personal Converter trial version http://www.neevia.com
Гядящи севэилинин шяраб ичян мяст эюзляри олан шярабы ич.
815. Шярабы сагисиз, жамсыз истя,
Шяраб ичян вя сагини ичян шярабы тяляб ет.
Ябяди олан Аллащын цзцнцн гядящиндян
Сагиси “Рябби онлара ичирдяжякдир” айяти олан шярабы ич.
Тяртямиз шяраб-сяни мяст оларкян
Варлыг пислийиндян тямизляйян шярабдыр.
Шяраб ич вя юзцнц бу сойуглугдан гуртар,
Чцнки пис сярхошлуг йахшы инсанлыгдан даща йахшыдыр.
Илащи дярэащындан узаг олан цчцн
Гаранлыглар щижабы нурдан йахшыдыр.
820. Адямя (гаранлыгдан) йцзлярля кюмяк эялдийи цчцн
Иблис нурдан ябядилик лянятля говулду.
Йалныз юзцнц эюря билдийин цряк айнасы
Пак олса беля, ня файдасы вар?!
Севэилинин цзцндян бир ишыг дцшярся,
Шярабда чохлу габаржыглар мейдана эяляр.
125
Created by Neevia Personal Converter trial version http://www.neevia.com
Дцнйа вя жан да габаржыглар кимидир,
Габаржыглар ювлийалар цчцн гцббялярдир.
Ягли-кцлл о шярабла щейран олмуш, дящшятя эялмишдир,
Няфси-кцлл ися она гулаьы сырьалы бир гул олмушдур.
825. Бцтцн алям о шярабын бир мейханясиня бянзяйир,
Щяр бир зяррянин гялби о шярабын гядящидир.
Аьыл сярхош, мялякляр сярхош, жан да сярхошдур,
Щава, торпаг, эюй дя мястдир.
Фяляк онун цзцндян тялаш ичиндя ня ися ахтарыр,
Щава онун гохусуну дуймаг цмидиндядир.
Мялякляр о саф шярабы тямиз бир кцзядян ичмишляр,
Онун чюкцнтцсцндян бир гуртум да торпаьа сачмышлар.
Йердяки цнсцрляр о бир гуртумдан сярхош олмушлар,
Эащ суйа, эащ да ода дцшмцшляр.
830. Торпаьа дцшян о бир гуртум шярабын гохусундан
Инсан баш галдырараг эюйляря гядяр ужалмышдыр.
126
Created by Neevia Personal Converter trial version http://www.neevia.com
Онун суряти иля пяришан вя гямли бядян жана сащиб олмушдур,
Онун парлаглыьы иля донмуш жан рущ щалына эялмишдир.
Бир дцнйа халгы о шяраба эюря даима шашгынлыг ичиндядир,
Даима ев-ешийиндян дидярэин дцшмцшдцр.
Бириси о шярабын чюкцнтцсцнцн гохусундан аьылланмышдыр,
Бириси онун саф рянэиндян данышыр.
Бириси йарымжа гуртумдан садиг олмушдур,
Бириси бир сцращи шярабла ашиг олмушдур.
835. Бириси дя щамысына:
Мейя*, мейханайа*, сагийя вя мей ичяня (баш вурмушдур).
Щамысындан дадса да, аьзыны ачыр [ “Йеня дя вармы”-дейир”].
Йцксяк мягамлы, дяниз гялбли ринд ися
Варлыьы тамамиля ичяряк,
Тясдигдян дя, инкардан да архайындыр.
Гуру защидликдян дя, ясассыз сюзлярдян дя гуртулараг,
Мейхана пиринин ятяйиндян тутмушдур.
***
127
Created by Neevia Personal Converter trial version http://www.neevia.com
Мейханайа ишаря
Мейхана йолуну тутмаг-юзцндян кечмяк, юзцнц унутмагдыр.
Бири защид олса беля, мянликдян данышмасы кцфрдцр.
840. Сяня мейханадан бир нишан эюстярмишляр:
“Бирлик- артыг шейлярин щамысыны тярк етмякдир”.
Мейхана-бянзяри олмайан бир дцнйадыр,
Щеч бир шейин гайьысыны чякмяйян ашиглярин йеридир.
Мейхана-жан гушунун йувасыдыр,
Мейхана-ламякан аляминин* астанасыдыр.
Мейхана адамы олмаг тамамиля хараб олмаг, мящв олмагдыр,
Дцнйа беля бир адамын сящрасында ильымдыр.
Мейхана еля бир йердир ки, щядди-щцдуду, сону йохдур,
Онун ня башланьыжыны, ня дя сонуну эюрян вар.
845. Яэяр онун ичиндя йцз ил юзцнц ора-бура вурсан,
Ня юзцнц, ня дя башгасыны тапа билярсян.
Орада бир груп ялсиз-айагсыз адам вар,
128
Created by Neevia Personal Converter trial version http://www.neevia.com
Щамысы да ня мюмин, ня дя кафирдир.
Инсана юзцнц унутдуран шярабы башларына чякмишляр,
Бцтцн хейирдян дя, шярдян дя ял чякмишляр.
Щяр бири додаг вя дамаг тохунмамыш бир шяраб ичмишдир.
Ар-намус да онлары дцшцндцрмцр.
Вяжддян эялян анлашылмаз сюзляри,
Хялвяти хяйалыны, нуру вя лцтфц унутмушлар.
850. Бир шяраб гохусу иля щяр шейи унутмуш,
Йохлуг зювгц иля мяст узанмышдыр.
Яса, таж, тясбещ вя мисвакы (диш фырчасыны)
Шяраб цчцн эирова гоймуш, щамысындан пакланмышдыр.
Палчыьын ичиндя йыхыла-дура,
Эюзляриндян йаш йериня ган ахыр.
Эащ сярхошлугдан наз аляминдя
Гатырлар кими башыны дик тутур.
Эащ да узцгаралыгдан цзцнц дивара чевирир,
Бязян дя гырмызы сифятля дар аьажында эюрцнцр.*
129
Created by Neevia Personal Converter trial version http://www.neevia.com
855. Эащ севэилисинин шювгц иля сяма’ едяряк
Чярхи-фяляк (эюй) кими ялсиз-айагсыз олур.
Чальычыдан ешитдийи щяр бир няьмядян
О алямдян она бир вяжд йетишир.
Жан сяма’сы ахы щярфдян, сясдян ибарят дейил,
Онун щяр пярдясиндя бир сирр эизлидир.
Он гатлы хиргяни* башындан сыйырыб атыр.
Щяр рянэдян, щяр гохудан гуртулур.
О саф шярабла бцтцн
Гара, йашыл вя сары рянэляри йумушдур.
860. Суфи саф мейдян бир гядящ ичяряк
Онун васитясиля бцтцн вясф вя тярифлярдян саф олмушдур.
Жаны иля бу зибиллик йерлярини тямизляйяряк кечмиш,
Эюрдцкляринин йцздя бирини беля дилиня эятирмямишдир.
Шяраб сатан риндлярин ятяйиндян тутмуш,
Шейхлик, мцридликдян безмиш, усанмышдыр.
130
Created by Neevia Personal Converter trial version http://www.neevia.com
Шейхлик, мцридлик нядир? Бу, ня баьлылыгдыр?
Бу, ня защидлик, мюминлик йеридир? Бу дялилик нядир?
Бюйцйя-кичийя цз тутмагданса
Бцт*, зцннар* вя тярсалыг* даща йахшыдыр.
***
Он бешинжи суал
865. Де эюрцм бцт, зцннар вя тярсалыг (эавурлук)
Бу мягамда щамысы кцфрдцр, йохса нядир?
Жаваб
Бу мягамда бцт ешгин вя вящдятин (бирлийин) рямзидир,
Зцннар баьламаг ися хидмятя баьланмагдыр.
Кцфр дя, дин дя варлыгла баьлы олдуьу цчцн
Вящдят (бирлик) еля бцтпярястлийин юзцдцр.
Бцтцн яшйалар, варлыьын рямзидир,
О жцмлядян бири дя еля бцтдцр.
Ей аьыллы инсан, йахшыжа дцшцн,
131
Created by Neevia Personal Converter trial version http://www.neevia.com
Бцт варлыг бахымындан батил дейил.
870. Бил ки, бцтц йарадан да улу Танрыдыр,
Йахшынын йаратдыьы щяр бир шей йахшыдыр.
Мцтляг Варлыг олан йердя хейир олар,
Яэяр бир шейдя шяр варса, о башга бир шейдяндир.
Яэяр мцсялман бцтцн ня олдуьу билсяйди,
Анларды ки, дин еля бцтпярястликдир.
Мцшрик дя бцтцн мащиййятини дярк етсяйди,
Щеч юз дининдян азардымы?!
О, бцтц йалныз эюрцнян бир сурят кими эюрдц,
Она эюря дя шяриятдя кафир олду.
875. Яэяр сян дя онда эизли Щаггы эюрмясян,
Сяня дя шяриятдя мцсялман демязляр.
Щягиги кцфр кимя юзцнц эюстярирся,
О, мяжази мцсялманлыгдан безир, усаныр.
Щяр бцтдя эизли бир жан вардыр,
Щяр кцфрдя эизли бир иман вардыр.
132
Created by Neevia Personal Converter trial version http://www.neevia.com
Щямишя кцфр Щаггы анмагдадыр,
“Еля бир шей йохдур ки…”∗ айяти дя дейир ки, бурада гынаныласы
бир шей йохдур.
Ня дейим ки, йолдан узаг дцшдцм,
“Аллащ де”* айятиндян сонра “бурах онлары”* дейилди.
880. Ким бцтцн цзцнц бу жцр эюзял бязяди?
Щагг истямясяйди, ким бцтпяряст оларды?!
О етди, о деди; бу ишляри гуран о иди,
Йахшы етди, йахшы деди, еля йахшы иди.
Бир эюр, бир де вя бир бил,
Иманын ясли дя, будаьы да бунунла битди.
Буну мян демирям, Гур’андан ешит,
Аллащын йаратдыьында фярг йохдур.*
***
Зцннара ишаря
Диггят етдим, щяр ишин яслини эюрдцм,
133
Created by Neevia Personal Converter trial version http://www.neevia.com
[Билдим ки,] зцннар хидмятя баьланмаьын яламятидир.
885. Билик сащиби щяр бир сюзц
Онун илкин мянасында сюйляр.
Яэяр кишисянся, киши кими белини баьла,
“Ящдя вяфа едим”* -дейя ямр едилянлярин сырасына гошул.
Билик атына мин, ибадят чювкяни иля
Мейдандан сяадят топуну ялиня ал.
Чохлу мяхлуг йаратсалар да,
Сяни анжаг бу иш цчцн йаратдылар.
Мяняви щаллар эюз ишыьы олан [ушаьа] бянзяр,
Онун атасы-елм, анасы ися-ямялдир (ибадятдир).
890. Инсан, сюзсцз ки, атасыз дцнйайа эялмяз,
[Бу бахымдан] Мясищ* дцнйада йеэанядир.
Жяфянэийаты,шяриятя сыьмайан сюзляри,
Нур хяйалыны, кярамят васитялярини бурах.
Сянин кярамятлярин Щагга сяждя етмякдир,
Бундан башга щяр шей тякяббцрлцк, икицзлцлцк вя йерсиз
134
Created by Neevia Personal Converter trial version http://www.neevia.com
гцрурдан башга бир шей дейил.
Бурада йохлуьа аид олмайан щяр шей
Тякяббцрдян вя щийлядян ибарятдир.
Лянятя эялмиш шейтандан да дялилсиз-сцбутсуз
Минляржя кярамят мейдана чыхмагдадыр.
895. Эащ дивардан, эащ да дамдан эялир,
Эащ цряйя дахил олур, эащ бядяндя эязир.*
Сянин эизли щалларыны да билир,
Сянин дахилиндя кцфр, эцнащ ишляр вя цсйанкарлыг йарадыр.
Иблис сяня имам олду, сян дя онун архасында дайандын,
Анжаг онун етдиклярини сян нежя йериня йетиря билярсян?
Яэяр сянин кярамятин юзцнц эюстярмякдядирся,
Онда сян Фир’онсан* вя бу дава аллащлыг давасыдыр.
Аллащы таныйан кяс
Ясла юзцнц эюстярмяз.
900. Сянин цзцн тамамиля халга доьрудур, чалыш
Юзцнц бу сябябдян бялайа салмайасан.
135
Created by Neevia Personal Converter trial version http://www.neevia.com
Яэяр Аллащы танымайанларла отуруб-дурарсан, щейван кими
оларсан,
Тамамиля инсанлыгдан чыхар, цнсцрляр аляминя дцшярсян.
Амандыр, Аллащы танымайанларла ишин олмасын [йохса],
Йаранышындан мящрум галараг, башы ашаьы дцшярсян.
Бу эюзял юмрцнц нащаг йеря тяляф етдин,
Щеч дцшцнмядин ки, беля щяйат няйя йарайыр?
Защиря гапылан адамлар даьыныглыьа жямиййят дедиляр,
Бир ешшяйи дя юзляриня башчы (шейх) сечдиляр.
905. Инди башчылыг етмяк жащилляря дцшцбдцр,
Она эюря дя жамаатын щалы писляшибдир.
Бах эюр ки, бир кор Дяжжал*
Дцнйайа нежя бир нцмуня эюндярмишдир.
Ей щяссас инсан, нцмуня олараг йеня
Дяжжалын Жяссас адлы ешшяйиня бах.
Онун ардына дцшян ешшякляря бах,
Жащиллик цзцндян о ешшяйя гошулмушлар.
136
Created by Neevia Personal Converter trial version http://www.neevia.com
Пейьямбяр ахыр замандан (гийамятдян) данышаркян
Бир нечя йердя бу мясяляйя ишаря етмишдир.
910. Бах эюр ки, инди кор вя кар чобан олмушлар,
Дини елмлярин щамысы эюйя чякилмишдир.
Арада ня хейирхащлыг, ня дя абыр-щяйа галды,
Щеч ким жащилликдян утанмыр.
Алямин бцтцн щалы-ящвалы тярсинядир,
Яэяр сян аьыллысанса, бах эюр нежядир?
Илащи дярэащындан говулан, Аллащ рящмятиндян узаглашдырылан
кясин
Атасы йахшыдыр дейя, юзц заманын шейхидир.
Хызыр, атасы вя жядди (улу бабасы) йахшы олан
О пис ювлады (оьланы) юлдцрдц.*
915. Ай ешшяк, сян ися инди атасы йахшыдыр дейя,
Сяндян даща ешшяк олан бирини юзцня шейх етдин.
О, йахшыны писдян сечя билмядийи щалда,
Сянин ичини нежя тямизляйя биляр?
137
Created by Neevia Personal Converter trial version http://www.neevia.com
Анжаг оьулда атасынын яламятляри варса,
Она ня демяк олар: Нур цстцня нур.
Хош ниййятли вя хошбяхт оьул
Мейвя кимидир, тязя аьажын барына бянзяр.
Анжаг йахшыны писдян, писи йахшыдан
Айырд едя билмяйяндян нежя дин шейхи ола биляр?!
920. Мцридлик дин елмини юйрянмяк вя
Кюнцл чыраьыны нурла ишыгландырмагдыр.
Щеч кяс юлцдян ясла елм юйрянмямишдир,
Кцлдян чыраг йандырмамышдыр.
Буна эюря дя мяним кюнлцмдян кечир ки,
Юз белимя бир зцннар баьлайым [бу ишдян ваз кечим].
Шющрятим ясла буна эюря дейил,
Шющрятим вар, анжаг ондан утанырам.
Бу ишдя хясис вя гондарма адамлар мяня ортаг олдуглары цчцн
Истямирям ки, кимся мяни танысын.
138
Created by Neevia Personal Converter trial version http://www.neevia.com
925. Йеня дя Аллащдан бир илщам эялди ки,
Ахмаглыгла Илащи щикмятини гынама.
Яэяр айагйолларыны, зибилляри
шящярлярдя
Бцтцн халг тящлцкя иля цзляшярди.
тямизляйянляр
олмасайды,
Щяр бир жинс юз жинсиня уйьунлашыр,
Дцнйа белядир, даща доьрусуну Аллащ билир.
Анжаг инсан олмайанын сющбятиндян гач,
Ибадят истяйирсянся, адятдян ваз кеч.
Адятля ибадят бир-бириля тутмаз.
Яэяр ибадят едирсянся, адяти бурах.
***
Тярсалыьа (эавурлуьа) ишаря
930. Тярсалыг щяр шейдян айрылмаг демякдир,
Тяглид бойундуруьундан хилас олмагдыр, мян буну беля
эюрдцм.
Мцгяддяс бирлийин дярэащы жанын ибадят йеридир,
139
Created by Neevia Personal Converter trial version http://www.neevia.com
Симургун йувасы бяга алямидир.
Бу иш Рущуллащдан* ортайа чыхды,
Рущулгцдцсдян* мейдана эялди,
Аллащдан да сянин гаршында бир жан вар,
Бу, Рущцлгцдцсдян бир нишанядир.
Яэяр Насут* аляминя аид олан няфсдян гуртулсан,
Лащут* аляминин мцгяддяс дярэащына дахил оларсан.
935. Мяляк кими щяр шейдян тяжрид олан кяс
Рущуллащ кими эюйцн дюрдцнжц гатына чыхар.
***
Тямсил
Сцдямяр ушаг анасынын йанында
Бешикдя мящбясдя олар.
О бюйцйцб щядди-бцлуьа чатанда
Яэяр кишидирся, атасына йолдаш олур.
Цнсцрляр-сянин, ашаьы-аналарындыр,
140
Created by Neevia Personal Converter trial version http://www.neevia.com
Атан да ужа эюйлярдир, сян ися ушагсан (ювладсан).
Она эюря дя Иса эюйляря галхаркян деди:
“Мян ужалара-атамын йанына эедирям”.*
940.Сян дя атанын жанысан, атанын йанына эет,
Йолдашларын эедирляр, сян дя эет.
Яэяр учан бир гуш олмаг истяйирсянся,
Бу пис дцнйаны гузьунларын габаьына ат.
Бу гяддар дцнйаны алчаглара вер,
Чцнки итдян башга, юлц яти йейян олмаз.
Сой-нясил нядир ки?!* Сян юзцня мцнасиб адам тап,
Щагга цз тут, сойу, нясили бурах.
Йохлуг дянизиня далана
“Онларын арасында сой нясил [ялагяси] йохдур”* айяти уйьун эялир.
945. Шящвятдян мейдана эялян мцнасыбятдян
Тякяббцр вя йерсиз гцрурдан башга, бир шей щасил олмаз.
Яэяр арада шящвят олмасайды,
Бцтцн сой-нясилин щамысы бир яфсаня оларды.
141
Created by Neevia Personal Converter trial version http://www.neevia.com
Арада шящвят олдуьу цчцн
Бири ана, о бири ися ата олду.
Демирям ки, ана, йа ата кимдир?
Онлара щюрмят-иззятля йанашмаг лазымдыр.
Бир аьылсызын адыны бажы гоймушсан,
Бир пахылы да гардаш адландырырсан.
950. Юз дцшмяниня оьул дейирсян,
Башгаларыны ися гощум-ягряба адландырырсан.
Мяня бир де эюрцм, дайы, ями кимдир?
Онлардан дярд-гямдян башга ня ялдя етдин?!
Сянинля бир йолда олан йолдашларын да
Сянинля бир ойун ойнамаг, сяня эцлмяк истяйирляр, гардашым.
Яэяр онларла бир ан жидди отуруб-дурсан,
Билирсянми, онлардан ня эюряжяксян?!
Бунларын щамысы наьыл-яфсанядир,
Жанин цчцн бунлар бир ойун-мясхярядир.
142
Created by Neevia Personal Converter trial version http://www.neevia.com
955. Мярдликля мярдляр кими юзцндян хилас ол,
Анжаг щеч кясин щаггыны зайе етмя.
Шяриятдян бир дягигя беля гафил олдунса,
Ики алямдя дя динсиз олурсан.
Амандыр, шярият гайдаларыны эюзля,
Анжаг юзцнц дя гору!
Гызыл вя гадын дярд-гямдян башга бир шей дейил,
Онлары Мярйям оьлу Иса кими бурах.
Щянифи* ол, щяр мязщяб вя баьлылыгдан асудя ол,
Ращиб кими дин килсясиня эир.
960. Яэяр сянин эюзцндя [Аллащдан башга] гейриси варса,
Мясжиддя дя олсан, демяли, динсизсян.
Яэяр эюзцнцн гаршысындан башгасынын эюркями йох олса,
Мязщяб сянин цчцн килсяйя дюняжяк.
Билмирям, щансы щалда олурсанса, ол,
Няфсинин яксиня даврандынса, гуртулмусан.
Бцт, зцннар, тярсалыг вя зянэ (зынгыров)143
Created by Neevia Personal Converter trial version http://www.neevia.com
Бунларын щамысы ад-саны, варлыьы тярк етмяйя ишарядир∗.
Яэяр истяйирсян ки, Аллащын сечилмиш бяндяси оласан,
Доьрулуьа, паклыьа щазыр ол.
965. Эет, юзцнц юзцндян гуртар,
Щяр ан башга бир имана бцрцн.
Ичимиздя (батиндя) няфсимиз кафир кимидир,
Защирдя ислам дининдян олмаьа разылашма.
Щяр ан иманыны йенидян тязяля,
Мцсялман ол, мцсялман ол, мцсялман!
Чохлу иман вар ки, кцфрдян доьар,
Иман артыран кцфр ися кцфр дейил.
Икицзлцлцйц, тякяббцрлцйц вя намусу ат,
Хиргяни чыхар ат вя белиня зцннар баьла.
970. Пиримиз кими кцфрдя тяк ол,
Яэяр кишисянся, цряйини бир мярд инсана вер.
Цряйини бирдяфялик тярсазадяйя (эавур оьлуна) вер,
Щяр жцр тясдиг вя инкардан кянар ол.
144
Created by Neevia Personal Converter trial version http://www.neevia.com
***
Бцтя ишаря
Эавур баласынын* бцтц ачыг-ашкар еля бир нурдур ки,
Бцтлярин цзцндян юзцнц эюстяряр.
О, бцтцн црякляри овлар,
Эащ мцьянни, эащ да саги олар.
О ня эюзял чальычыдыр ки, бир эюзял няьмяси иля
Йцзлярля защидин хырманына од вурар.
975. О ня хош сагидир ки, бир гядящля
Йцзлярля йетмиш йашлы гожаны сярхош едяр.
Эежяки сярхошлугла тякйядя (ханяэащда)* олар,
Суфинин сещрини яфсаняйя дюндяряр.
Вя яэяр сящяр чаьы мясжидя эирся,
Орада бир няфяри беля айыг гоймаз.
Мяст, сярхош щалда мядрясяйя эется,
Фягищ* онун цзцндян чарясиз бир щала дцшяр, хумар олар.
145
Created by Neevia Personal Converter trial version http://www.neevia.com
Онун ешгиндян защидляр чарясиз галыблар,
Юз йурд-йуваларындан авара олублар.
980. Бирини мюмин, башга бирини кафир едян,
Бцтцн алями бир-бириня вуран одур.
Мейхана онун додаьындан тикилмишдир,
Мясжидляр цзцндян нурлу олмушдур.
Мяним бцтцн ишлярим онунла дцзялди,
Онун сайясиндя кафир няфсдян гуртулдум.
Кюнлцм юз билийим цзцндян йцзляржя гцрур,
Бюйцклцк, йерсиз тякяббцр вя шцбщя пярдяляри иля юртцлмцшдц.
О бцт сцбщ чаьы [бирдян] гапымдан ичяри эирди,
Мяни гяфлят йухусундан айылтды.
985. Цзцнцн нуру иля жан хялвяти ишыгланды,
О айдынлыг ичиндя эюрдцм ки, мян кимям.
Онун цзцмя бахан кими
Жанымдан бир ащ гопду.
146
Created by Neevia Personal Converter trial version http://www.neevia.com
Мяня деди ки, ей икицзлц дяли,
Бцтцн юмрцнц ад-сан газанмагла кечирмисян.
Бах эюр ки, елм, защидлик, тякяббцр вя шякк-шцбщяляр
Сяни кимдян мящрум етди, ей хам адам?
Йарым саат мяним цзцмя бахмаг
Минлярля иллярин ибадятиня дяйяр.
990. Хцлася, о алямляри бязяйян цз
Мяни башдан-айаьа гядяр мяня эюстярди.
Юмрцмц зайе етдийим, эцнлярими бош кечирдийим цчцн
Хяжалятдян жан цзцм гара олду.
О ай, кими, эцняш кими цзцнц эюрцнжя
Жанымдан цмидими цздцм.
Бир гядящ долдуруб мяня верди,
Онун [шярабын] суйундан жаныма од дцшдц.
Сонра деди: “Бу рянэсиз вя гохусуз шярабла
Варлыг лювщяндяки рясмляри йу”.
995. О пак гядящи ичян кими
147
Created by Neevia Personal Converter trial version http://www.neevia.com
Мястликдян торпаьа сярилдим.
Инди билмирям: юзцмдяйям, йохса йох?
Ня айыьам, ня дя хумар вя мястям.
Эащ эюзляри кими сярхошам,
Эащ да сачы кими пяришанам.
Эащ юз хасиййятимя эюря кцллцкдяйям,
Эащ да онун цзцндян эцл баьчасындайам.
***
Хатимя
О эцл баьчасындан бир гоху алдым
Вя онун адыны “Эцлшяни-раз” гойдум.
1000. Онда цряк сирляриндян еля эцлляр ачылмышдыр ки,
Индийя гядяр щеч кяс онлары беля тярифлямямишдир.
О эцлшянин бцтцн сцсянляринин дилляри данышыр,
Бцтцн нярэизляринин эюзляри эюрцр.
Кюнцл эюзц иля бир-бир диггят йетир ки,
148
Created by Neevia Personal Converter trial version http://www.neevia.com
Эюзцнцн юнцндян бу сякк-шцбщя йох олсун.
Шяриятя аид нягл едилян сюзлярля ягли дялилляр вя щягигятляр
[Тамамиля] сафланмыш, тямизлянмишдир.
Инкар эюзц иля она хор бахма,
Йохса эцлляр эюзцня тикан кясиляр.
1005. Аллащы танымамаьын яламяти шцкцр етмямякдир,
Аллащы танымаг Щагга тяслим олмагдадыр!
Бцтцн бунлары йазмагда мягсяд будур ки,
Бир язиз инсан мяня рящмят охусун.
Китабы юз адымла битириб сона йетирдим.
Илащи, сян онун агибятини Мащмуд∗ ет.
Изащлар
Бейт (Б.)3. Каф вя нун: Яряб щярфляринин адларыдыр. Бу ики
щярфля ярябжя кун (ол) сюзц дцзялир. Гур’ана эюря (Бягяря:
117; Йасин: 83 ) каинат вя бцтцн варлыглар Аллащын кун (ол) ямри
иля йаранмышдыр. Тясяввцф ядябиййатында бу ики щярфин рямзи
мянасы Илащи гцдрятин щикмятиня ишарядир.
Б.4. Дини ягидяйя эюря Аллащ илк юнжя бир лювщя вя бир гялям
149
Created by Neevia Personal Converter trial version http://www.neevia.com
йаратмыш, сонра да гялямя ямр етмишдир ки, каинатда олажаг
ишлярин щамысыны лювщяйя йазсын. Щаггын ирадяси вя Танры няфяси
мянасында ишлянян гялям йохлуг лювщясиндя минлярля рясм
чякир. Щямин рясмляр защири алямдя мювжуд олан варлыгларын
сурятляридир. Бейтдяки “гцдрятинин гафы” ифадяси иля Шябцстяри щям
Аллащын юзцнц эюстярмяк истяйиня, щям дя “гцдрят” сюзцнцн
“гаф” щярфи иля башламасына ишаря едяряк шаирлик мящарятини дя
эюстярир.
Б.8. Жцз’ алями (жуз’и алям). Аллащын юзцнц эюстярмяк
цчцн йаратдыьы алямя дейилир. Кцлл алями (кцлли алям) ися Мцтляг
Варлыг (Илащи) алямидир.
Б.10. Хялг алями. Заман вя мякан дахилиндя олан алямя
дейилир. Цнсцрляр, биткиляр, щейван вя жансыз шейляр, улдузлар вя
с. бура дахилдир. Заман вя мякандан хариж алям ися ямр
алями адланыр (мясялян, аьыл вя няфс). Хялг аляминя Насут,
Шящадят вя Мцлк алями дя дейилир.
Б.15. Суфи инанжына эюря, Мцтляг Варлыгдан (Аллащдан)
башга, бир варлыг йохдур. Буна эюря дя бейтдя щямин варлыг бир
нюгтяйя бянзядилмишдир. Бир нюгтянин сцрятля дювр етмяси эюзя
даиря шяклиндя эюрцндцйц кими, Мцтляг Варлыьын да зцщуру эюзя
бир чох шейляр шяклиндя эюрцнцр.
Б.19. “Ящяд” сюзц яряб дилиндя “бир” демякдир, Аллащын
адларындан биридир. Ящмяд дя щязрят Мящяммядин (с.)
адларындан биридир. Бу ики сюз арасындакы фярг йалныз “мим”
щярфиндядир. Суфиляр Ящмяди (сонунжу пейьямбяри-с.), еляжя дя
150
Created by Neevia Personal Converter trial version http://www.neevia.com
камил инсаны Ящмядин-Аллащын зцщуру сайырлар. Суфиляря эюря, бу
алям Ящядин Ящмяд шяклиндя зцщурундан ибарятдир. Бейтин
икинжи мисрасында буна да ишаря едилир.
Б.20. “Аллащын йолуна чаьырырыг”.(Гур’ан. Йусиф: 108)
Б.21. Жями-жям. Суфилярин сцлук (йола дцшмя, мяняви
сяфяря чыхма) заманы чатдыьы икинжи мягама дейилир. Бу
мягама Гейб алями дя дейилир. Салик жями-жям мягамында
Аллащы (щягигят султаныны) эюрцр. Бу мягам камал мягамы
сайылыр. Бу мягамда суфи щяр шейи Щаггын зцщуру сайыр.
Сцлукун биринжи мярщяляси ися фярг адланыр. Бу мягамда суфи
йалныз халгы эюрцр.
Б.25. Янялщягг. Мяшщур суфи шейхи Щцсейн бин Мянсурун
(юл.919) “Мян щаггам” мянасыны верян сюзцдцр. Шейхи бу
сюзцня эюря дар аьажындан асмышлар. Яслиндя ися, Мянсур
“Янялщягг” ифадясини “Мян йохам, Щагг-тяала вардыр”
мянасында ишлятмишдир.
Б.33. Бейтдяки щижри тарихи вя айы милади тарихиля 1317-жи илин
декабр айына уйьун эялир.
Б.56. Яттар. Шейх Фяридяддин Яттар (1120-1230) фарсдилли
суфи поезийасынын ян эюркямли нцмайяндяляриндян биридир.
Суфизмя даир “Ясрарнамя”, “Пянднамя”, “Мянтигцт-тейр” вя с.
кими мяснявиляри вя “Тязкирятцл-ювлийа” адлы биографик няср ясяри
иля мяшщурдур.
Б.82. Муса. Мяшщур пейьямбярлярдяндир. Ясасы иля
151
Created by Neevia Personal Converter trial version http://www.neevia.com
мюжцзя эюстярмишдир. Бейтдя она ишаря едилмишдир.
Б.83. Еймян вадиси. Мцгяддяс йер, Кянан ели. Муса
пейьямбярин Аллащын сясини ешитдийи йер (Тур даьы). Тясяввцфдя
“гялбин сафлыьы вя тяжяллини(Аллащын нуруну) гябул етмяк
сявиййясиня йцксялиши” вя “Щаггын сяси ешидилян вящдят вадиси”
мяналарында ишлянир. Суфиляр пейьямбяр вя вялилярин пак гялбини
дя вади адландырырлар.
Б.105. Тясбищ. Лцьяви мянасы “охшама”, “бянзятмя”
демякдир. Тясяввцфдя товщид (тякаллащлыг) дцшцнжясинин
мянтиги бахымдан ясасландырылмасы йолларындан бири мянасында
ишлянир. Тясбищ ящли Аллащын бюйцклцйцнц вя бянзярсизлийини
ясасландырманг цчцн бянзятмя цсулуна цстцнлцк верир. Онлар
Гур’андакы бязи айятляря (Маидя: 64; Та ща: 20; Фяжр: 22)
ясасланараг Аллащы инсана бянзядир, Танрынын жисми олдуьуну
иддиа едирляр. Яслиндя ися, щямин айятлярдя сюйлянилян фикирляр
мяжази мянада ишлянмишдир. Мящз буна эюря дя суфиляр тясбищ
ящлинин фикирлярини рядд едяряк, онлары кор адландырырлар.
Шябцстяринин дя тясбещ ящли щаггындакы фикирляри белядир. Мисрада
да мящз бу фикир вурьуланыр.
Б.105.
Тянзищ.
Лцьяви
мянасы
“тямизляндирмя”,
“пакландырма” демякдир. Тясяввцф ядябиййатында Аллащын щяр
жцр мцгайисядян йцксякдя дайандыьыны вурьуламаг йолуну
тутмаг мянасында ишлянир. Тянзищ ящлиня эюря, щяр щансы бир
физики вя ягли дцшцнжя, юлчц вя мейар Аллащы вясф етмякдя
ажиздир. Тясяввцфдя, адятян, тянзищ сюзц тясбищ сюзц иля гоша
152
Created by Neevia Personal Converter trial version http://www.neevia.com
ишлянир, чцнки бунлар бир-бири иля баьлы олдуьу кими, щям дя якс
анлайышлардыр. Суфиляр, о сырадан Шябцстяри тясбищ ящли кими,
тянзищ ящлини дя гябул етмир вя онлары “тякэюзлц” адландырыр.
Б.106. Тянасцх. Рущун бир гялибдян диэяриня кечмяси
(метемпсихоз) демякдир. Бу идейаны гябул едянлярин фикринжя,
инсанын рущу тякжя инсана дейил, щейванлара вя жансыз яшйалара
да кечир. Суфиляр бу жцр бахышлары рядд едирляр.
Б.107. Етизал. Лцьяви мянасы “бир йаны тутан”, “бир тяряфя
чякилян” демякдир. Исламда йунан фялсяфясинин тясири иля йаранан
тялимин адына етизаиы, ону гябул едянляря ися мютязиля дейилир.
Сцннилярдян айрылан бу тялимин нцмайяндяляринин фикринжя,
Аллащын зати сифятляри йохдур вя жисми, мяканы олмадыьы цчцн
эюрцнмяз. Онлар инсанларын эюрдцйц ишлярдя Аллащ йазысыны да
инкар едирляр. Бу тялимя эюря, Аллащ щяр кясин ня едяжяйини билир,
анжаг щеч кимя щяр щансы бир иши зорла гябул етдирмир. Суфиляр бу
тялимин Аллащын заты иля баьлы йцрцтдцкляри фикирляри гябул етмирляр.
Б.108. Защир ящли. Суфиляр елми, билийи ики йеря бюлцрляр: “елмизащир” вя “елми-батин”. Онлар “елми-защир” ящлини (защир ящлини)
“ящли-шярият” вя йа “ящли-гал” адландырырлар. “Елми-батин” сащибляри
ися, суфилярдя “ящли-црфан” вя йа “ящли-щал” адлары иля таныныр.
Суфиляря эюря, защир ящли сюзя сюйкяндикляри цчцн Илащи щягигяти
дярк етмир. Батин ящли (суфиляр) ися Илащи щягигяти ичдя, кюнцлдя
арайыб-ахтарырлар.
Б.109. Кяламчы. Мцсялманлыьын ясасларыны аьыл вя дялил-сцбут
йолу иля изащ едян тялимин (кялам) нцмайяндяляриня дейилир.
153
Created by Neevia Personal Converter trial version http://www.neevia.com
Кялам тялимини илк юнжя мютязиля алимляри тямсил етмишляр.
“Кялам” анлайышы явязиня “ислам фялсяфяси” термини дя ишлянир. Бу
тялимин дашыйыжылары ися кялами (кяламчы) адланыр.
Б.120. “Еля бир ан эялир ки, Аллащла бярабяр олурам”.(щядис)
Б.124. Суфиляря эюря, гара рянэ вя гаранлыг камал
мяртябясиня мяхсус бир рянэ вя анлайышдыр. Эежя юз гаранлыьы
иля щяр шейи юртдцйц кими, Илащи затынын тяжяллиси дя щяр шейи-бцтцн
мяжази варлыглары бцрцйяр, йох едяр. Мящз буна эюря дя камал
рянэи гара нур сайлыр вя суфи хялитяляри (шейхляри) дя башларына
гара сарыг сарыйырлар.
Б.135. Суфи инанжына эюря, варлыг йалныз Аллащдан ибарятдир.
Варлыьын якси олан йохлуг щягигятдя олмайан бир анлайышдыр вя
бу алямин сурятидир. Мящз буна эюря дя йохлуг варлыг
гаршысында бир айна кими эюрцнцр. Башга сюзля десяк, алям,
йяни йохлуг айнада эюрцнян сурятляря бянзяйир. Танры
йохлугда зцщур етдийи цчцн йохлуг вардыр.
Б.139. “Мян эизли хязиня идим. (щядис)
Б.151. Суфи инанжына эюря, цряйин там ортасында гара бир
нюгтя вардыр ки, инсанын мяняви варлыьынын мяркязидир. Щязрят
Мящяммядин (с.) дя беля бир щядиси вардыр: “Мюминин гялби
Танры евидир”. Бейтдя дя мящз бу фикир вурьуланыр.
Б.156. Язял. Яввяли тясяввцр едилмяйян заманын
башланьыжына язял, сону олмайан заманын сонуна ися
ябядиййят дейилир. Башга сюзля десяк, язялин башланьыжы,
154
Created by Neevia Personal Converter trial version http://www.neevia.com
ябядиййятин ися сону йохдур. Бу мцжярряд анлайышларын щяр икиси
заман мянасында аьла сыьмыр вя сонсузлуьу билдирир. Бейтин
икинжи мисрасында шаир бу фикри конкрет нцмуня иля тясдигляйир:
Инжилдя Иса пейьямбярин тякрар йеря еняжяйи эюстярилир.
Щядислярдя дя буна ишаря едилир. Бу ися язялля ябядиййятин цстцстя дцшмяси, йяни Исанын енмяси иля Адямин йаранмасынын
ейни заман кясийиндя олмасы демякдир.
Б.168. Симург. Яфсаняви гуш адыдыр. Яттарын “Мянтиги-тейр”
ясяриндя Симург гушларын падшащыдыр. Тясяввцфдя камил инсана
вя защирян эюрцнмяйян ешгя ишаря мягсяди иля ишлядилир.
Б.168. Гаф даьы. Симург вя Янга гушларынын йашадыьы даьын
адыдыр. Тясяввцфдя Гаф даьы няфсин мяняви йцксялиш мягамына
дейилир.
Б.168. Яраф. Жяннятля жящянням арасында йерляшян
мяканын адыдыр. Тясяввцфдя савабла эцнащы бярабяр олан
инсан цчцн ишлянир. Бу жцр инсанлар ня жяннятя, ня дя
жящяннямя йол тапа билмяйяряк Ярафда йерляшдирилир.
Б.169. Бейтин мянасы Гур’анын Щяжж сурясинин 47-жи
айятиндян алынмышдыр: “Ряббин дярэащында олан бир эцн сизин
сайдыьынызын (щесабладыьыныз вахтын) мин или кимидир”. Суфиляр
Аллащдан башга, бцтцн варлыьы “алям” адландырыр вя ону, ясасян,
ики йеря бюлцрляр: дцнйа (йашадыьымыз алям) вя ахирят (юлцмдян
сонракы алям). Башга бир бюлэцйя эюря, беш алям вардыр: Зат
(Лащут) алями, илк тяяййцн алями, Мялякут алями, Насут алями,
инсан алями. Зат (Лащут) аляминдя Мцтляг Варлыг олан Аллащ щеч
155
Created by Neevia Personal Converter trial version http://www.neevia.com
бир сифятля вясф едилмяз. Икинжи алямдя Аллащ зцщура мейл едир вя
гялямля лювщц йарадыр. Мялякут аляминдя яшйанын щягигятляри
Аллащ билэисиндя сабит олур вя сифятляр, рущлар алями ортайа чыхыр.
Заман вя мякан харижиндя олан бу цч алям Гейб вя Ямр
алями дя адланыр. Дюрдцнжц-Насут аляминдя Аллащ билэисиндя
сабит олан щягигятляр ортайа чыхыр. Бешинжи-Инсан алями ися бу
дюрд алямин жями олан варлыьа дейилир. Сон ики алям щям дя Яйн
вя Халг –Шящадят алями адланыр. Гур’ана эюря Мялякут
аляминин бир эцнц Насут аляминин
мин илиня бярабярдир.
Йухардакы бейтдя дя мящз бу фикир вурьуланыр, даща доьрусу,
бейтдя Гур’анын йухарыдакы айяти тяфсир шяклиндя ифадя
олунмушдур.
Б.170. “Эюрмядийиниз шейляр”. (Гур’ан, Щаггя: 39)
Б.171. Жабялга, Чябалса. Яфсаняви вя хяйали шящяр
адларыдыр. Рявайятя эюря, онларын биринжиси гярбдя, икинжиси ися
шяргдя имиш. Йахшы инсанлар юлдцкдян сонра йерляри Жабялга,
пис адамларын йери ися Жабялса имиш. Тясяввцфдя саликин
щягигятя говушмаг цчцн кечдийи мянзил мянасында ишлянир: илк
мянзил Жабялга, сон мянзил ися Жабялса сайылыр.
Б.173. “Йедди [гат] эюйц вя бир о гядяр дя йери йарадан
Аллащдыр”. (Гур’ан, Талаг: 12)
Б.173. Ибн Аббас. Абдуллащ бин Аббас бин Ябдцл Мцттялиб
(юл. 688)-Гур’анын тяфсири вя щядис цзря илк алимлярдян сайылыр.
Мящяммяд пейьямбярин (с.) ямиси оьлудур. Аббасиляр сцлаляси
онун няслиндяндир.
156
Created by Neevia Personal Converter trial version http://www.neevia.com
Б.185. Дини гайнагларда Мящяммяд пейьямбярин(с.)
дилиндян дейилмиш “гожа гарылар дининдя олун” фикри гейдя
алынмышдыр. “Эцлшяни-раз”ы шярщ едян Лащижи йазыр ки, бу ифадядян
мягсяд шярият ямрлярини йазмаьа сяй эюстярмямяк вя онлары
олдуьу кими гябул етмякдир. Аллащы таныма вя Она говушма
барясиндя ися беля бир гадаьа йохдур. Бейтдя дя мящз бу фикир
вурьуланыр.
Б.189. Хялил. “Дост”, “севэили” демякдир. Ибращим
пейьямбярин лягяби Хялилуллащдыр. Ибращим пейьямбярин
гялбиндя Аллащ севэисиндян башга, щеч бир мяхлугун
мящяббяти олмадыьы цчцн бу лягяби газанмышдыр. Бейтдя дя
мящз бу фикир вурьуланыр.
Б.191. “Мян батанлары [батан улдузлары] севмирям”. (Гур’ан,
Ян’ам: 76)
Б.191. Мусайи-Имран. Муса пейьямбяр.
Б.193. Икинжи мисрада дырнаг ичярисиндя верилян жцмляляр
Гур’анын Яраф сурясинин 143-жц айятиндян эютцрцлмцшдцр вя
Тур даьында Аллащы эюрмяк истяйян Муса пейьямбяр
щаггындадыр.
Б.194. Бейтин биринжи мисрасында щягигят кящрябайа, инсан
варлыьы ися саман чюпцня бянзядилмишдир. Кящрябада юзцня
жякмя (електрик) хцсусиййяти вар, саман чюпцнц юзцня чякир.
Мцяллифя эюря, инсан щягигят мярщялясиня чатдыгда онун варлыьы
саман чюпцня дюняряк Щагга доьру жязб едилир, Она (Аллаща)
говушур.
157
Created by Neevia Personal Converter trial version http://www.neevia.com
Б.195. Тяжялли. Сюзцн лцьяви мянасы “ашкар олма”,
“эюрцнмя” демякдир. Тясяввцф ядябиййатында “гейбдян эялян
вя инсан гялбиндя юзцнц эюстярян нурлар” анламында ишлянир.
Бейтдя дя тяжялли сюзц еля бу анламда ишлянмишдир. Шаир бу
бейтдя беля бир фикри вурьулайыр ки, Илащи нуру инсан гялбиндя
эюрцнян кими, онун варлыьы (варлыг даьы) йох олур, торпаьа дюнцр,
чюкцр, язилир. Бу анда инсан юзцнц (варлыьыны) унудур вя йалныз
Аллащы эюрцр. Тяжялли анында ариф адам (суфи) Щаггы бясирят эюзц
иля гялбинин айнасында эюрцр. Тяжяллинин бир нечя мярщяляси
вардыр (Ятрафлы бах: Н.Эюйцшов. Тясяввцф анламлары вя дярвишлик
рямзляри. Б., 2001)
Б.196. Жазибя. Лцьяви мянасы жязб етмя, юзцня чякмя
демякдир. Тясяввцфдя Аллащын йаратдыьы инсаны-гулуну юзцня
чякмяси анламында ишлянир. Жазибя иля инсанын варлыьы йох олур
вя онда Щагг варлыьы юзцнц эюстярир. Жазибянин (жязбянин) ики
нювц вардыр: дярвишин (саликин) юзцнцн чалышмасы йолу иля Щагга
доьру йюнялмяси, жязб едилмяси вя Илащи жазибя иля Щагга
доьру жязб едилмяси.
Б.198. Цммищани. Мящяммяд пейьямбярин (с.) ямиси гызы
вя зювжяси, имам Ялинин (я.) бажысыдыр. Рявайятя эюря,
пейьямбяр мераж эежяси Цммищанинин евиндя олмушдур.
Бейтдя дя бу сюз мящз щямин мцнасибятля ишлянмишдир.
Меражын пейьямбярин башга бир зювжясинин-Айишянин евиндя
олмасы иля баьлы рявайят дя вардыр. Анжаг бу щадисянин
Цммищанинин евиндя олмасы даща мяшщурдур. Низами Эянжяви
158
Created by Neevia Personal Converter trial version http://www.neevia.com
дя “Хосров вя Ширин” мяснявисиндя мящз буну гейд етмишдир.
Б.199. Бейтин биринжи мисрасындакы “каф” щярфи “ковнейн” (ики
дцнйа) сюзцнцн илк щярфиня ишаря мянасында ишлянмишдир.
Б.199. Габи-гювсейн. Дини вя классик бядии ядябиййатда
тез-тез ишлянян ифадялярдяндир. Мящяммяд пейьямбярин (с.)
мераж эежяси заманы Аллаща йахынлыьыны билдирмяк мягсядиля
ишлядилир (бах: Гур’ан, Няжм: 9) . Ифадянин лцьяви мянасы “ики
йайа гядяр олан мясафя” демякдир. Гядимдя ярябляр цз-цзя
эяляркян достлуг яламяти кими йайларыны (охларыны) бир-бириня
йахынлашдыырармышлар. Пейьямбяримизля (с.) Аллащ арасындакы
мясафя дя еля бу гядяр (ики йай арасындакы мясафя юлчцсцндя)
олмушдур.
Б.202. Яряз. Жювщярля баьлы олан вя мцстягил варлыьы
олмайан анлайыша (форма, аксиденсийа) дейилир. Щяр щансы бир
маддя вя йа жисим (мясялян, мейвя) жювщярдир; онун рянэи,
гохусу, шякли ися яряздир. Яэяр жисмин юзц варса, демяли, яряз
дя вардыр. Тясяввцфдя яряз чох заман жювщяр сюзц иля бирэя
ишлянир. Жювщяр суфиляря эюря, Илащи няфясдир. Илк жювщяр ися
Мящяммяд (с.) нуру сайылыр.
Б.203. Фатищя, Ихлас. Гур’анын 1-жи вя 112-жи суряляринин
адларыдыр.
Б.204. Ягли-кцлл. Тясяввцфдя “бцтцн варлыгларын ясасы”
мянасында ишлянир. Суфиляря эюря, яввял кцлли ягл, йяни
Мящяммядин (с.) нуру, сонра ися башга варлыглар йаранмышдыр.
Б.204. Бясмяля. Бисмиллащир-рящманир-рящим ифадясинин
159
Created by Neevia Personal Converter trial version http://www.neevia.com
гысалдылмыш шяклиня дейилир. Он доггуз щярфдян ибарятдир.
Дястямаз аларкян, йемяк-ичмяйя, мцбаряк ишя башларкян
бясмяля чякмяк Пейьямбяримиздян галан бир сцннятдир
(адятдир) . Гур’андакы суряляр бир-бириндян бясмяля иля айрылыр,
башга сюзля, щяр бир сурянин илк айясиндян габаг бясмяля
ишлянир.
Б.205. Няфси-кцлл. Тясяввцфдя алямин жаны, каинатын рущу
мянасында ишлянир. Бурада ися Гур’анын Нур сурясиндяки 35-жи
айятя ишаря мягсядиля ишлянмишдир. Щямин айятдя дейилир: “Аллащ
эюйлярин вя йер цзцнцн нурудур. Онун нуру еля бил ичиндя чыраг
олан бир гяндилдир. Чыраг шцшя ичиндядир. Шцшя дя еля бил инжи кими
парлайан бир улдуздур…” Бейтдя няфси-кцлл бу чыраьа
бянзядилмишдир.
Б.205. Нур айяти. Йухарыда гейд олунан Нур сурясинин 35-жи
айяти бу адла мяшщурдур.
Б.206. Ярши-Рящман. Аллащын Ярши демякдир. Ярш эюй
аляминин ян йцксяк зирвясидир. О, бцтцн жисмани дцнйаны ящатя
едир. Щаггын тахты Яршдядир. Тясяввцфдя Ярш камил инсанын
гялбиня ишаря мягсядиля ишлядилир. Суфиляр каинатын ян цст гатына
Ярш, ян сон гатына ися Фярш дейирляр. Ярш сюзц чох заман
Кцрсц сюзц иля гоша ишлянир. Бу анламларын щяр икисинин кюкцндя
Гур’ан дайаныр. Кцрсц Аллащын сифятляринин тяжяллиси йеридир.
Б.206. Айятцл-Кцрси. Гур’анын Бягяря сурясинин 255-жи
айяти беля адланыр.
Б.207. Сябцл-мясани. Гур’анын илк суряси Фатищя йедди
160
Created by Neevia Personal Converter trial version http://www.neevia.com
айятдян ибарят олдуьу цчцн она бу ад верилмишдир. Тцрк алими
Я.Эюлпынарлыйа эюря, бу суряни йедди гат эюйляря дя
бянзядирляр. Щцруфиляр ися Фатищя сурясиндяки йедди айят иля
цздяки гара хятт (ики гаш, дюрд кирпик, бир сач) арасында
мцяййян бир баьлылыг эюрцрляр.
Б.223. Затцл-бцрцж. Бцржлярин йерляшдийи эюйя дейилир.
Б.224-225. Бу бейтлярдя он ики бцржцн адлары верилмишдир:
Щямял (гоч), Сявр (юкцз), Жювза (екизляр), Сярятан (хярчянэ),
Шир (даща чох Ясяд ады иля мяшщурдур), Сцнбцля (вашаг),
Мизан (Тярязи), Ягряб, Гювс (ох), Жядй (оьлаг), Дялв (долча),
Щут (балыг).
Б.227. Кейван (Зцщял), Бяржис (Мцштяри)-планет адларыдыр;
биринжиси Сатурн, икинжиси Йупитердир.
Б.228. Мяррих-планет адыдыр (Марс).
Б.229. Зющря, Цтарид-улдуз адларыдыр; биринжиси Венера,
икинжиси Меркуридир.
Б.231. Бящрам-планет адыдыр (Марс).
Б.234. Бейтин илк мисрасында Айын щилал щалындан якс щалына
эяляня гядярки вахта ишаря едилир. Айын бу жцр щярякяти 28 эцн
вя нечя саата бярабярдир. Мящз буна эюря дя гямяри тягвими
иля бязи айлар 28 эцня, бязиляри ися 29 вя йа 30 эцня
бярабярдир.
Б.235. Бейтин илк мисрасынын мязмуну (Гур’анын Йасин
сурясинин 39-жу айясиндян алынмышдыр: “Биз ай цчцн дя
161
Created by Neevia Personal Converter trial version http://www.neevia.com
мянзилляр мцяййян етдик. Няйащят, о, дюнцб хурма аьажынын
гуру вя яйри будаьы, кими(щилал шяклиндя) олар”.
Б.255. Щяйула. Йунан мяншяли олан бу сюзцн мянасы
“маддя”, “жисимлярин ясли олан маддя” демякдир. Щяйула
эюрцнмцр вя мювжуд да дейил, о, анжаг аьылла дярк едиляндир.
Бцтцн жисимляр арасында олан мцтляг щяйулайа “цнсцрц-язям”
(бюйцк цнсцр) дейилир.
Б.260. Кцлли ягл. Бах: Б.204, Ягли-кцлл.
Б.264. Бейтин мязмуну Гур’анын Ящзаб сурясиинин 72-жи
айятиндян алынмышдыр: “Биз яманяти [Аллащ итаят вя ибядяти, шяр’и
щюкмляри йериня йетирмяйи] эюйляря, йеря вя даьлара тяклиф етдик.
Онлар ону эютцрмякдян горхуб чякиндиляр. Чох залым вя жащил
олан инсан ися ону эютцрдц”. Суфиляря эюря, бу айятдяки яманят
Танрынын зати зцщуру мянасында ишлянмишдир. Айятдяки “залым”
(чох залым) сюзц ися, онларын фикринжя, бурада гаранлыг, йохлуг
мянасыны дашыйыр. Гаранлыг да мялум олдуьу кими, нурун
зиддидир. Инсан ян сон йарандыьы цчцн о, нурун цзя чыхмасынын
яламятидир. Цмумиййятля, бу айятдя защирян инсанда олан пис
кейфиййятлярдян данышылыр, яслиндя ися, о тярифлянир.
Б.271. Яски бахышлара эюря, дцнйанын дюрддя бир щиссясиндя
щяйат вардыр. Щямин щисся “руб’и-мяскун” адланыр вя йедди
иглимя бюлцнцрдц.
Б.274. Тябии гцввят. Бу ифадя инсанын тябиятиндя гейриихтийари олараг, юз-юзцня йараныб ишляйян гцввятя дейилир. Бц
гцввялярин сайы ондур: щязм етмяк, артыг шейляри бядяндян йох
162
Created by Neevia Personal Converter trial version http://www.neevia.com
етмяк, дцшцнмяк, гаврамаг, эюрмяк, ешитмяк вя с. Шаир
бунларын щяр бирини йаранма бахымындан мин сайараг, инсанын
тябии гцввятинин он мин олдуьуну дейир.
Б.300-301. Фарсжа мятндя “варлыг” сюзцнцн гаршылыьы
“щовиййят”дир. Бу сюзцн илк щярфи яряб ялитфбасында ики эюзлцдцр:
Бу щярф Аллащ сюзцндя ишляндикдя ися (бу заман сонда йазылыр),
бир эюзлц олур: ‫ه‬. Шаир вящдяти-бирлийи ачыгламаг цчцн бу имла
гайдасыны нцмуня олараг верир.
Б.302. Бярзях. Дцнйа иля ахирят арасындакы алям.
Тясяввцфдя рущлар вя жисмани алям, мяна вя мадди алям
арасында орта бир алям мянасында ишлянир. Бярзях аляминдяки
щяйатда дцнйанын низамы цчцн щям дуйьу, щям дя ирадя иля
(истякля) щярякят вардыр.
Б.306. Бейтдяки “яйн” вя “ьяйн” яряб щярфляринин адларыдыр.
Бир нюгтя иля фярглянян бу щярфляр мцяййян мяна да билдирир.
Яйн-щягигят вя эюз мяналарыны, ьяйн ися булуд вя юртмяк
мяналарыны ифадя едир. Бейтдя бу ики щярфин шякил фяргляриня вя
мяналарына ишаря едилир.
Б.312. Мцсафир (йолчу) вя йа салик сюзляри суфи
ядябиййатында щягигятя говушмаг цчцн мяняви сяфяря чыхан
камил инсан мянасында ишлянир.
Б.327. Жязбя. Бах: Б.196. Жазибя.
Б.330. Сижжин. Даим, сабит вя мющкям демякдир.
Жящяннямдя йер (зиндан) ады да беля адланыр. Бурада икинжи
мянададыр.
163
Created by Neevia Personal Converter trial version http://www.neevia.com
Б.330. Иллиййин. Яршдя, йеддинжи эюйдя олан йерин адыдыр.
Мюминлярин юлдцкдян сонра рущларынын мяскяни. Бурада жяннят
мянасында ишлянмишдир.
Б.332. Идрис. Илк дяфя гялямля йазы йазан вя ийня иля тикиш
тикян пейьямбярдир. Дири олараг эюйя галдырылмышдыр.
Б.336. Иса пейьямбяр дя Идрис пейьямбяр кими эюйя
галхмышдыр. Бу барядя истяр Инжилдя, истярся дя Гур’анда
гейдляр вардыр.
Б.340-341. Суфияляря эюря, пейьямбярдя ики мяняви
кейфиййят вардыр: вилайят, нцбцввят. Вилайят (вялилик) пейьямбярин
ич цзцдцр. О, Аллащдан вилайяти иля ямр алыр вя мюжцзя эюстярир.
Нцбуввяти, йяни рисаляти вя йа елжилийи ися Аллащдан алдыьы ямрляри
халга билдирмяси йолу иля щяйата кечирилир. Пейьямбяр олмайан
вяли Аллащдан ямр алмайынжа кярамят эюстярмяз вя онун Илащи
иля ялагяси дя эизлидир. Мящз буна эюря дя бейтдя вурьуланыр ки,
вялидя вилайяти эизлидир, щамы онун “вяли”-Аллащын досту олдуьуну
билмир.
Б.343. Бейтдяки дырнаг ичярисиндя верилян ифадяляр Гур’анын
Али-Имран сурясинин 31-жи айятляридир.
Б.369-371. Шябцстяри пейьямбярликля (нцбцвятля) вилайяти
бир даиря шяклиндя ачыглайыр. Даирянин йарысы нцбцввят, йарысы ися
вилайятдир. Бу даиря Адям пейьямбярля башлайыр вя башладыьы
нюгтянин гаршысында дуран Мящяммяд пейьямбярля (с.) битир.
О щязрятдян сонра нцбуввятин ич цзц олан вилайят дюврц
башланыр. Бу дювр ися имам Яли (я.) иля башланыр вя он икинжи
164
Created by Neevia Personal Converter trial version http://www.neevia.com
имамла-Мещди (я.) иля битир. Бу фикир сонракы бейтлярдя дя (390394) вурьуланыр.
Б.380. Мящяммяд пейьямбярин (с.) кюлэясинин олмамасы
иля баьлы рявайят вардыр.
Б.383. “Ямр едилдийин кими дцз ол”. (Гур’ан, Щуд: 112 )
Б.385. Рявайятлярдя Мящяммяд пейьямбярин (с.) беля бир
фикир сюйлямяси (“Шейтан мяним ялимдя мцсялман олду”)
эюстярилир.
Б.402. Мяшщур бир щядисдя Аллащын ады иля буйурулур: “Гул
нафиляляря, йяни ибадятляря давам едя-едя мяня йахынлашыр.
Нящайят, мян ону севирям”. Бяндя иля Аллащын бу йахынлыьыны
суфиляр “гцрби-нявафил” адландырырлар. Шябцстяри ися бу бейтдя
щямин йахынлашма мягамынын “ла илащя илляллащ” зики иля
газанылажаьыны билдирир. Бейтдя щямин ифадядяки “ла”(йохдур)
щиссяжийи сцпцрэяйя бянзядилир. Щямин сцпцрэя иля инсан юз
гялбиндя олан Щагдан башга, щяр шейи сцпцрцб атмалыдыр.
Б.413. Ариф. Сюзцн лцьяви мянасы билижи, мцдрик демякдир.
Тясяввцфдя ися камил инсан мянасында ишлянир. Щаггы, щягигяти
кифайят гядяр билян, таныйан, батини айдынлыг тапан адама камил
инсан дейилир. “Ариф” сюзцнцн рямзи ачыгламасы (щяр бир щярфин
рямзи мянасы) белядир: яйн-али щиммят сащиби; ялиф-Щагг иля цлфят
тапмаг; ре-Щаггын рящмятини газанмаг; фе-фязилят вя фяна
йолчусу.
Б.419. Бейтдя тясяввцф ядябиййатында эениш йайылмыш
“бязми-яляст” ады иля танынан бир мясялядян данышыр. Гур’анын
165
Created by Neevia Personal Converter trial version http://www.neevia.com
Яраф сурясинин 172-жи айятиндя Аллащ рущлара цз тутараг: “Мян
сизин Ряббиниз дейилямми”, -дейя сорушдугда рущлар беля
жаваб верир: “Бяли, Ряббимизсян”. Суфиляр бу айятляря
сюйкяняряк щесаб едирляр ки, щяля хилгят йаранмаздан юнжя
бяшяр рущу иля Аллащ арасында цнсиййят вя ящд баьлама
олмушдур. Онлар бу цнсиййяти ясас тутараг беля бир нятижяйя
эялирляр ки, щяля каинат йаранмаздан габаг рущлар арасында
бирлик олмушдур. Мящз буна эюря дя бяшяр рущу бу дцнйада
юзцнц гяриб сайараг, яслиня гайытмаьа-Аллаща говушмаьа жан
атыр.
Б.426. “Доьру йола йюнялдя билмязсан”.(Гур’ан, Гясяс: 56)
Б.440. “Еля бир шей йохдур ки…”(Гур’ан, Щижр: 21)
Б.441. Бейтдяки “щяллаж” сюзцнцн лцьяви мянасы "памбыг
тямизляйян" демякдир. Бу сюз щям дя Мянсур бин Щяллажын
адында вардыр. Шаирин дя мягсяди Мянсур бин Щяллажын
“янялщягг” дейиминя ишаря етмякдир.
Б.443. Ващид (тяк), Гящщар (гящр едян)-Аллащын мяшщур
адларыдыр.
Б.453. Тяяййцн. Ашкар олма, бялли олма, бир-бириндян
сечилмя демякдир. Суфиляря эюря, Щаггын затында щяр шей
вардыр, анжаг эюрцнмяз-билинмяз шяклиндядир. Варлыгларын
Ондан тяжялли йолу иля чыхмасы тяяййцн шяклиндя юзцнц эюстярир.
Суфи цчцн тяяййцнляр пярдялярдян ибарятдир. Щагга йцксялян
салик онлары бир-бир галдырараг, щягиги варлыьа говушур вя онда
166
Created by Neevia Personal Converter trial version http://www.neevia.com
йох олур.
Б.454. Бейтдяки “щцлул” сюзц Аллащын затынын инсанда
тяжяссцмц мянасында ишлянир. Иттищад сюзц ися бяндя иля Аллащын
бирляшмяси демякдир. Суфиляр бу фикирлярин щяр икисини батил сайыр,
чцнки варлыг йалныз Аллаща мяхсусдур.
Б.505. “Санки дцнян бунлар йох имиш”.(Гур’ан, Йунус: 24)
Б.538. Жябр. Адятян, ихтийар сюзц иля гоша ишлянян бу сюз
суфизмдя щяр шейин Аллащын ирадяси иля баьлылыьы мянасыны дашыйыр.
Бу мянада беля фикир вурьуланыр ки, щяр шей Аллащын ялиндядир,
инсан Щаггын гцдряти гаршысында щеч няйя гадир дейил. Бу сюзля
баьлы сонралар Жябриййя адланан тялим ортайа чыхмышдыр.
Жябриййя тяряфдарлары щесаб едирдиляр ки, инсан юз ямяллярини
мяжбури (“жябр” сюзц иля ейникюклцдцр) шяклиндя йериня йетирир.
Гядяриййя тялими тяряфдарлары ися Жябриййянин яксиня олараг
щесаб едирдиляр ки, инсан юз ямяллярини Аллащын йазысы иля дейил, юз
ихтийарлары иля йериня йетирир. Бу фиргя Мютязиля ады иля дя таныныр.
Шябцстяри Гядяриййя тяряфдарларыны рядд едяряк онлары
атяшпярястляря бянзядир.
Б.539. Йяздан. Атяшпярястлярдя хейир аллащынын адыдыр. Даща
чох Щюрмцз ады иля таныныр.
Б.539. Ящримян. Атяшпярястлярдя шяр аллащынын адыдыр.
Б.545-547. Бу бейтлярдя Адям пейьямбярдян вя Иблисдян
данышылыр. Эцнащ ишлядян, сонра ися тювбя едяряк “сечилмиш гул”
олан Адям пейьямбярдир; Илащи дярэащындан говулараг, лянят
167
Created by Neevia Personal Converter trial version http://www.neevia.com
газанан ися Иблисдир.
Б.549. Ябу Жящл. Мящяммяд пейьямбярин илк
дцшмянляриндян олан Ямр бин Щишам Мяхзумун лягябидир.
“Наданлыьын атасы” мянасыны дашыйан бу лягяби она
Пейьямбяримиз (с.) вермишдир.
Б.568. Нисан-Апрел айы.
Б.579. Нящв вя сярф. Яряб дилиндя грамматиканын
бюлмяляринин (морфолоэийа вя синтаксис) адларыдыр.
Б.585. Гал елми. “Елми-защир” дя дейилир (бах: Б.108-ин
изащы). Гал елми сюзя сюйкянир, буна эюря дя Илащи щягигяти
гаврайа билмир. Бу елм защири биликлярдян, шяриятдян бящс едир.
Буна эюря дя суфиляр шярият ящлини “ящли-гал” адландырырлар.
Б.588. Щал елми. “Елми-батин” ады иля дя таныныр. Щал елми Илащи
щягигяти ичдя, гялбдя ахтарыр. Тясяввцфдя мярифят сащибляринин,
арифлярин елми мянасында ишлянир.
Б.589. Бурада сющбят “гал елминдян” эедир (бах: Б.585-ин
изащы).
Б.593. Пейьямбярин (с.) бу мязмунда (“Ичиндя шякил олан
евя мяляк эирмяз”) щядиси вардыр.
Б.605. Бейтдя сющбят жящяннямдя олан гыл кюрпцдян (сират
) эедир.
Б.621. “Данышан няфс”. Яряб дилиндя “няфси-нятигя” адланан
бу ифадя инсанын мянявиййаты анламында ишлянир. “Данышан няфс”
инсандакы идракдан вя Аллащы танымагдан ибарятдир.
168
Created by Neevia Personal Converter trial version http://www.neevia.com
Б.622. “Кцлли-няфс”. Бах: Б.205. “Няфси-кцлл”.
Б.665. Бейтин икинжи мисрасынын мязмуну Гур’анын Гийамят
сурясинин 29-жу айятиндян ибарятдир.
Б.667. “…дцмдцз бир гала олур вя сян эюрмяйяжяксян”.
(Гур’ан, Та ща: 106-107)
Б.670. “Йер цзцндя олан щяр
кяс фанидир”. (Гур’ан,
Рящман: 26)
Б.670. “Лакин онлар йени йарадылыш барясиндя шцбщя
ичиндядирляр”.(Гур’ан, Гаф: 15)
Б.688. “Бцтцн сирлярин ашкар олажаьы эцн”. (Гур’ан, Тариг: 9)
Б.697. “Рябби онлара ичирдяжякдир”. (Гур’ан, Дящр: 21)
Б.700. Тягва. Няфси писликлярдян горумаг, пящризкарлыг,
чякинмяк. Диндарлыг, мюминлик анламларында да ишлянир.
Б.706. Янга. Гаф даьында йашайан яфсаняви бир гушдур.
Зцмрцди-янга, Симург да адланыр. Тясяввцфдя саф ешг Янга
иля мцгайися едилир. Щаггын мярифяти Янга анламы иля верилир.
Б.762. “Бизим эюзцмцзцн алтында бюйцйясян”. (Гур’ан, Та
ща: 39). Бу айятдя Муса пейьямбярин ушаг икян бир сандыьа
гойулуб Нил чайына бурахылмасындан бящс едилир .
Б.784. Хызыр. Зцлмятя эедяряк орада дирилик суйу ичиб, ябяди
щяйат газанмыш пейьямбярдир. Бейтдя дя щямин мясяляйя
ишаря едилир. Хыдыр ады иля дя таныныр. Халг дастанларында Хызыр чох
заман дара дцшянляря, гярибляря кюмяк едир. Ядябиййатда
Хызыр ябяди щяйат вя йашыллыг рямзи кими ишлянир.
169
Created by Neevia Personal Converter trial version http://www.neevia.com
Б.810. Ясра эежяси-Мераж эежяси демякдир.
Б.835. Мей. Суфи ядябиййатында мей Щагггы хатырламагла
арифин гялбиндя йаранан вя ону мяст едян зювгя дейилир. Мей,
цмумиййятля, ешгин рямзидир вя Щаггын тяжяллисиня ишарядир.
Б.835. Мейхана. Тясяввцфдя камил мцршидин, еляжя дя
суфинин вя йа суфи шейхинин саф гялбиня вя Лащут аляминя ишаря
мянасында ишлянир.
Б.842. Ламякан алями. Мякандан хариж олан алямя дейилир.
Суфи тясяввцрцня эюря, Гейб алями, Илащи алям, аьыл вя няфс
алями ламякандыр. Дцнйа вя каинатдан ибарят олан мяканын
юлчцсц вя щцдудлары вардыр, ламякан ися сонсуздур.
Б.854. Бейтин икинжи мисрасында шаир “гырмызы сифятля дар
аьажында эюрцнцр”,-дедикдя Мянсур Щяллажа ишаря едир.
Б.858. Хиргя. Суфилярин эейдийи садя вя тикя-тикя шейлярдян
тикилмиш цст палтарынын адыдыр. Бурада “он гатлы хиргя” дедикдя бу
варлыьа-мадди алямя ишаря едилир.
Б.864. Бцт. Тясяввцфдя мягсяд вя мятляб, щягиги севэили
мянасында ишлянир. Бцт сюзц “няфс”, “защири алям” вя “сяням”
анламларыны да дашыйыр.
Б.864. Зцннар. Христиан папасларынын, хцсусиля дя
католиклярин белляриня баьладыглары йундан щюрцлмцш гуршаьа
(бел баьына) дейилир. Зцннар евлянмямяйя дялалят едир. Суфиляр
бу сюзц тяригят йолунда хидмят вя итаят мянасында ишлядирляр.
Б.864. Тярса. Лцьяви мянасы “хачпяряст” демякдир.
170
Created by Neevia Personal Converter trial version http://www.neevia.com
Тясяввцфдя пис сифятлярдян, няфсдян гуртулараг бяйянилмиш
кейфиййятляр газанан камил мцршид анламында ишлянир. Тярсанын
хачпяряст мянасыны дашымасы щям дя Иса пейьямбярин (я.)
дцнйяви ялагялярдян узаглашмасына ишарядир. Тярсалыг мягамы
Щаггын тяжяллиси, арифин батини сафлыьы мяналарыны да билдирир.
Б.878. “Еля бир шей йохдур ки…”(Гур’ан, Щижр: 21)
Б.879. “Аллащ де”, сонра “онлары бурах”. (Гур’ан, Янам: 91)
Б.883. Бейтдяки икинжи мисрасынын мязмуну Гур’анын Мцлк
сурясинин 2-жи айясиндян алынмышдыр.
Б.887. “Ящдя вяфа едим”. (Гур’ан, Бягяря: 40)
Б.890. Мясищ. Луьяви мянасы “хиласкар” демякдир. Иса
пейьямбярин лягябидир. Классик ядябиййатда сюзцэедян
пейьямбяр чох заман бу адла верилир.
Б.895. Бейтин мязмуну Гур’анын Яраф сурясинин 17-жи
айятиндян алынмышдыр. Бу мязмунда щядис дя вардыр.
Б.898. Фирон. Муса пейьямбярин (я.) заманында йашамыш
Мисир щюкмдарыдыр. Аллащлыг иддиасында олмуш, гошуну иля
дяниздя батмышдыр. Классик ядябиййатда зцлмкар рямзи кими
ишлянир.
Б.906.Дяжжал. Дини ягидяйя эюря, гийамят (мящшяр)
эцнцня йахын юзцнц имам Мещди (я.) кими гялямя веряжяк бир
шяхсин адыдыр. О, инсанларын инамыны позмаьа чалышса да, буна
наил олмайажаг вя сонда имам Мещди (я.) тяряфиндян
юлдцрцляжякдир. Бу заман Иса пейьямбяр (я.) дя эюйдян йеря
171
Created by Neevia Personal Converter trial version http://www.neevia.com
еняжякдир. Щядислярдя Дяжжалын тякэюзлц олмасы билдирилир.
Б.914. Бейтин мязмуну Гур’анын Кящф сурясинин 74-жц вя
80-жы айятляриндян алынмышдыр. Щямин айятлярдя Хызыр
пейьямбярин бир оьлан ушаьыны юлдцрмяси вя Муса
пейьямбярин бундан щейрятлянмясиндян бящс олунур. Хызыр
пейьямбяр ушаьы юлдцрмясини онун позьун олмасы иля вя
мюмин олан ата-анасынын да онун тясириля йолдан азмасы
тящлцкяси иля ясасландырыр.
Б.932. Рущуллащ. Иса пейьямбярин лягябидир.
Б.932.Рущулгцдцс. Жябраил адлы мяляк бу адла таныныр.
Б.934. Насут. Сонунжу варлыг олан Инсан аляминя дейилир.
Б.934. Лащут. Аллащын затына, эизли мащиййят мяртябясиня
дейилир.
Б.939. “Мян ужалара-атамын йанына эедирям”. Иса
пейьямбярин(я.) беля бир сюз демяси Инжилдя гейд
олунур.(Йущянна, XIV баб: 12)
Б.944.
“Онларын
арасында
сой-нясил
[ялагяси]
йохдур”.(Гур’ан, Мюминин: 101)
Б.959.Щянифи. Лцьяви мянасы “доьру”, “Щагга мейл едян”
демякдир. Гур’анда Ибращим пейьямбярля (я.) баьлы айятлярдя
о, “щяниф” адландырылмышдыр(Али-Имран: 67,95 вя с.). Гур’анда
щяниф сюзц мцсялман мянасында да ишлянмишдир (Щаж: 31;
Бяййиня: 5) Шябцстяри дя бурада “щянифи” сюзцнц щямин
мянада ишлятмишдир.
172
Created by Neevia Personal Converter trial version http://www.neevia.com
Б.963. Я.Эюлпынарлынын фикринжя, бейтин икинжи мисрасында
мяшщур Шейх Сянан щекайясиня тялмищ вардыр. Щямин
щекайядя Шейх Сянанын Рум юлкясиндя бир христиан гызына
вурулмасындан, белиня зцннар баьламасындан, сонра ися
Мящяммяд пейьямбярин(с.) шяфаяти иля тязядян имана
эялмясиндян данышылыр. Яслян Йямянли олан Шейх Сянанын ады
Ябдцрряззаг имиш. Ф.Яттарын “Мянтигцт-тейр” ясяриндя бу
барядя эениш данышылыр. Бялли олдуьу кими, Щ.Жавид дя “Шейх
Сянан” мянзум фажиясини щямин рявайятин мотивляри ясасында
йазмышдыр.
Б.972.Тярсазадя. Лцьяви мянасы “эавур оьлу” демякдир.
Тясяввцфдя, еляжя дя бурада ися тярсазадя “щяр шейдян
кечмиш камил мцршид” мянасына уйьун эялир. Тярсазадянин
цзцндя Илащи нурунун олмасы да гейд едилир.
Б.972. Эавур баласы. Мятндя “тярсабячче” кими верилмишдир.
Бу сюз “тярсазадя” сюзцнцн синоними кими ишлянмишдир.
Б.976. Тякйя (ханяэащ). Дярвишлярин ибадят йери.
Б.978.Фягищ. Мцсялман щцгугшцнасы. Рущани, шярият алими
шейх мяналарында да ишлянир.
Б.1007. Мащмуд. Бу сюзцн лцьяви мянасы “тярифлянмиш”,
“танынмыш” демякдир. Бурада икили мянада-щям бирбаша
анламда, щям дя шаирин ады кими ишлянмишдир.
Китабын щазырланмасында истифадя олунмуш
173
Created by Neevia Personal Converter trial version http://www.neevia.com
ядябиййат
Эюйцшов Н. Тясяввцф анламлары вя дярвишлик рямзляри. Бакы,
2001.
Гур’ан
(ярябжядян
тяржцмя
едянляр:
З.Бцнйадов,
В.Мяммядялийев). Бакы,1992.
Мяммядзадя Г. Мащмуд Шябцстяринин щяйат вя
йарадыжылыьына даир бязи гейдляр-Азярбайжан ССР ЕА
Хябярляри(ижт.елм.сер.). 1964,№4.
Наьысойлу М. Ширазинин “Эцлшяни-раз” тяржцмяси. Бакы,2004.
Шябцстяри Ш.М. “Эцлшяни-раз” (елми-тянгиди мятн, тяртибчи
Г.Мяммядзадя). Бакы,1978.
Шябцстяри Ш.М. “Эцлшяни-раз” (Азярбайжан дилиня тяржцмя
едян; Г.Мяммядзадя, ялйазмасы). Азярбайжан МЕА
М.Фцзули адына Ялйазмалар Институту, архив №40.
Шебцстери Ш.М. “Эцлшен-и-раз”. Чевирен проф А.Эюлпынарлы.
Истанбул,1989.
Шебцстери
Ш.М.
“Эцлшен-и-раз”.
Йайына
щазырлайан
С.Йалсызучанлар. Истанбул,1999
“Шярщи-Эцлшяни-раз”. Шямсяддин Мящяммяд Лащыжы. Тясщищ:
Мящямммяд Рза Бярзэяр Халиги вя иффят Кярбаси. Тещран,
1371.
Улудаь Ш. Тесеввцф теримлери сюзлцэц. Истанбул,1991.
Исмаилов Ш. Философия Махмуда Шабустари. Баку, 1966.
174
Created by Neevia Personal Converter trial version http://www.neevia.com

Benzer belgeler

Tahirə Nurəliyeva

Tahirə Nurəliyeva Азярбайжан МЕА Мящяммяд Фцзули адына Ялйазмалар Институту елми шурасынын 1-2 декабр 2005-жи ил тарихли 12 №-ли ижласынын гярары иля няшр едилир.

Detaylı

Əliabbas Müznib Seçilmiş əsərləri

Əliabbas Müznib Seçilmiş əsərləri Азярбайъан МЕА Мящяммяд Фцзули адына Ялйазмалар Институту елми шурасынын 19 сентйабр 2007-ъи ил тарихли 8 №-ли иъласынын гярары иля няшр олунур.

Detaylı

Mərziyə Paşayeva Zahidə Hacıyeva

Mərziyə Paşayeva Zahidə Hacıyeva Created by Neevia Personal Converter trial version http://www.neevia.com Created by Neevia Personal Converter trial version

Detaylı

XVII əsr Azərbaycan lirikası - AMEA M.Füzuli adına Əlyazmalar

XVII əsr Azərbaycan lirikası - AMEA M.Füzuli adına Əlyazmalar Азярбайъан МЕА Мящяммяд Фцзули адына Ялйазмалар Институту елми шурасынын 5 декабр 2007-ъи ил тарихли 13 №-ли иъласынын гярары иля няшр олунур. Тяртибчиляр вя юн сюзцн мцяллифляри: Паша КЯРИМОВ, фи...

Detaylı

Əlimərdan bəy Topçubaşov Azərbaycan mətbuatı səhifələrində

Əlimərdan bəy Topçubaşov Azərbaycan mətbuatı səhifələrində юйрянилмясиня, онларын ирсинин няшр едилмясиня жидди фикир верилир. Щазырда Азярбайжан Халг Жцмщуриййятинин йарадыжыларындан вя

Detaylı

Məmməd Səid Ordubadi Əbülqasim Əminzadə Əlabbas Müznib

Məmməd Səid Ordubadi Əbülqasim Əminzadə Əlabbas Müznib эятирилмишдир. Азярбайжан мемуар ядябиййатынын беля нцмунялярля зянэин олдуьуну бир даща тясдиг етмяк мягсядиля бу хатирялярин бязилярини нязяря чатдырмаг мараглы оларды. ХХ яср Азярбайжан ядябиййа...

Detaylı

Dədə Qorqud dastanları - AMEA M.Füzuli adına Əlyazmalar İnstitutu

Dədə Qorqud dastanları - AMEA M.Füzuli adına Əlyazmalar İnstitutu Азярбайъан Милли Елмляр Академийасы Мящяммяд Фцзули адына Ялйазмалар Институту

Detaylı

Həsənağa Nəcəfov - elyazmalarinstitutu.com

Həsənağa Nəcəfov - elyazmalarinstitutu.com Created by Neevia Personal Converter trial version http://www.neevia.com Created by Neevia Personal Converter trial version

Detaylı

Йусиф Вязир Чямянзяминли (Мягаляляр вя фелйатонлар)

Йусиф Вязир Чямянзяминли (Мягаляляр вя фелйатонлар) няср ясяри дя вардыр. Гайнагларда Шябцстяринин “Шящиднамя” адлы башга бир китабы щаггында да мялумат верилир, анжаг мцяллифин бу ясяри эцнцмцзя гядяр эялиб чатмамышдыр. Шябцстяри лирик шеирляр-гязя...

Detaylı

Cənnət Nağıyeva - AMEA M.Füzuli adına Əlyazmalar İnstitutu

Cənnət Nağıyeva - AMEA M.Füzuli adına Əlyazmalar İnstitutu Created by Neevia Personal Converter trial version http://www.neevia.com Created by Neevia Personal Converter trial version

Detaylı